1995 BRABANTS HEEM JAARGANG 47 - Hops

HEEMKUNDIGE
TIJDSCHRIFTENPARADE
De oogst van het eerste kwartaal 1995
HARRIE BOOT
Met ingang van het

leven in een dorp of stad bepaalden. Ook het artikel
over de heren van Uitwijk en hun Hofstad behandelt
min of meer een dergelijk intrige. Een beschrijving van
een wandeling door Babyloniënbroek en Den Hill leest
erg goed en ook een blik in de geschiedenis van
Drongelen levert voor de geïnteresseerde lezer een aantal
wetenswaardigheden op. Het is jammer dat er enkele
storende tikfouten staan in dit professioneel ogende
jaarboek. In het huidige tijdperk van de computer met
een 'spellingcontrole' kan dit niet meer. 6
Ook de heemkundekring Het Land van Gastel heeft
wederom een jaarboek uitgegeven. Naast een erg interessant
artikel over het boogschieten en schutterijen is
het overgrote deel van de artikelen van het jaarboek
gewijd aan de Tweede Wereldoorlog en de Bevrijding.
Het jaarboek bevat 178 pagina's en de wat simpele
manier van binden maakt dat het boek, na een enkele
maal gebruikt te zijn, snel uit elkaar valt. 7
Het Geffense heemkundige periodiek Auw-Neijts is
geheel gewijd aan de Tweede Wereldoorlog en de
Bevrijding en bevat onder andere een aantal dagboekfragmenten.
De redactie heeft het ook aangedurfd een
tweetal artikelen te wijden aan foute dorpsgenoten.
Het is jammer dat de foto's wat onduidelijk overkomen.
Ook de twee ijzeren ringetjes aan de kaft om het boek
in een ringband te bewaren lijken mij onpraktisch. 8
De vrij jonge heemkundekring uit Berghem geeft
vanaf haar oprichting de periodiek 't Vagevenster uit.
Men slaagt er telkens weer in om aan de afleveringen
een wat thematisch karakter te geven. Ditmaal betreft
het de Broeders van O.L.Vrouwe van Lourdes, in
welke congregatie broeder Chrysostomus als een van
de 'grote zonen' van Berghem een grote rol heeft
gespeeld. Verder een artikel over bierbrouwen naar
aanleiding van onderzoek in 'de Bossche Protocollen'
over het zogenoemde 'gruytrecht' in de middeleeuwen;
een artikel over klompenmakers in Berghem; en tot
slot een artikel over het nut van bijnamen in het dorp
Berghem. Vroeger hadden erg veel mensen in een dorp
immers dezelfde achternaam en dan was het gebruik
van een bijnaam een handige oplossing om aan te
geven wie men precies bedoelde.'
De jonge heemkundekring uit Megen is nog op zoek
naar een naam voor hun heemkundige periodiek. De
redactie denkt zelf aan: Zendgraafof Drossaert. In een
historisch stadje als Megen moet het niet moeilijk zijn
om een goede naam te bedenken voor een heemkundig
tijdschrift. Het eerste nummer bevat een lezenswaardig
artikel over de bevrijding, maar dan de 'bevrijding' van
'Staats-Brabant' door de Fransen in 1794 met als kreet
'Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap'. Als informatiebron
wordt het dagboek van Joannes Loeffen gebruikt.
BRABANTS [ 7§~ï HEEM
Het tweede artikel gaat over een wat onbekende heilige,
de heilige Odrada. Verrassend was het om het blad
van achter naar voor te moeten lezen: het exemplaar
voor de redactie van BRABANTS HEEM is aldus in
elkaar gezet en geniet.
D'n Tesnuzzik, het verzorgd ogende tijdschrift van de
heemkundekring Beek en Donk is bijna geheel gewijd
aan de Tweede Wereldoorlog en de bevrijding. Verder
nog een voor genealogen interessante kwartierstaat van
de familie Van der Aa." In het, in een nieuw jasje
gestoken, eerste nummer van 1995 van D'n Tesnuzzik
wordt wederom ingegaan op cle Tweede Wereldoorlog
en de bevrijding.
In Nuland geeft de heemkundekring het blad
Spoorzoeker uit, gevuld met een varia aan heemkundige
artikelen. Als lezer bekruipt mij het gevoel: waarom
heeft men de artikelen, met name die van de opgraving
van de Polderkerk en de schilden van het Nulandse
gilde, niet wat verder uitgediept? 13
In Met Gansen Trou is een artikel opgenomen met
gegevens over het buurtschap Hulten bij Drunen
(4de deel), een artikel over de Haarsteegse scholen van
Biks Bloed: De wapensteen van Van Eijnatten.
Tekening: L. van Valkenburg. Illustratie uit 'D'n Tesnuzzik'.

I57 2 - Z 99 2 ( iste deel) en een artikel over de verdwenen
kastelen Valkenvoort en Nijenrode (iste deel). Het zijn
allen goed leesbare en interessante artikelen in dit
periodiek van de heemkundekring 'Onsenoort' uit
Nieuwkuijk. In het tweede nummer Met Gansen Trou
is naast de vervolgartikelen tevens een interessante bijdrage
over een vernielde nederzetting uit de Ijzertijd in
Vlijmen opgenomen. 15
De heemkundekring Standdaarbuiten en Noordhoek
geeft al enkele jaren de periodiek 't Sandt daer Buijten
uit en het huidige nummer is geheel gewijd aan de
geschiedenis van drie boerderijen en de raakvlakken
vanuit familieverband die deze hoeven met elkaar hadden.
Ook hier komen de begeleidende foto's erg
onduidelijk over.
De Dongebode, een uitgave van de Oudheidkundige
Kring Geertruidenberg, is geheel gewijd aan de bevrijding
van Geertruidenberg. Een prima verzorgd blad in
een goed leesbare stijl geschreven. 17
De heemkundekring Asten-Someren heeft haar eerste
periodiek, genaamd De Vonder, uitgegeven. Het blad is
gevuld met korte heemkundige artikelen die wat meer
uitgewerkt hadden mogen zijn, zoals het artikel over de
georganiseerde misdaad in de jaren 1650-1800 en dat
over de archeologische opgraving in Waterdael. 18
Oud Nieuws van de heemkundekring uit Zevenbergen
brengt een goed gedocumenteerd artikel over de
bekende villa van de familie De Bruyn, eigenaar van de
suikerfabriek van Zevenbergen. Een volgend artikel in
dit periodiek gaat over 'zandtapijten', een fenomeen
waarover weinig in de heemkundige bladen is gepubliceerd.
Ook het artikel over 'gapers' bij drogisterijen is
goed leesbaar. Een goed verzorgd en leesbaar blad van
deze heemkundekring die bij haar 4O-jarig bestaan ook
nog een nieuwe naam kreeg en dat is deze keer geen
oud nieuws.
In Brieven van Paulus vinden we, naast een aantal mededelingen
van de heemkundekring uit Nieuw-Ginneken,
een goed uitgewerkt artikel over café De Harmonie, een
herberg met een lange voorgeschiedenis en belangrijk
voor de ontwikkeling van Ulvenhout. Het artikel is een
vervolg op een eerder artikel over een tweede belangrijke
herberg in dit dorp. Verder nog een aardig artikel over
het maken van inkt door de eeuwen heen.
De heemkundekring uit Oirschot is vorig jaar begonnen
met het uitgeven van een eigen periodiek: Van
Den Herd. De artikelen zijn erg kort en hebben gebrek
aan inhoud en diepgang. Wellicht moet de redactie
nog wat meer ervaring krijgen. Zij zouden hun licht
eens kunnen gaan opsteken bij een zustervereniging.
Het goed verzorgde blad van de heemkundekring
Heeze-Leende-Zesgehuchten, genaamd Heemkronyk,
BRABANTS |~ 79 \ Hf.FM
Achttiende-eeuwse hulpmiddelen bij het bevallen.
Illustratie uit 'De Wazerweijen'.
bevat een tweetal artikelen over de kampbelevenissen
van streekgenoten, waaronder de Leendse burgemeester
Fried Manders en een aantal collega's die verbleven
in de beruchte concentratiekampen Sachsenhausen en
Buchenwald. Beide artikelen zijn vervolgen op eerdere
afleveringen in de Heemkronyk en zijn dusdanig
geschreven dat men ze in één adem uitleest. Verder in
dit blad een artikel over de valkerij in de Kempen en
een bijdrage over het ontstaan van de plaatsnaam
Geldrop. 22
In De Wazerweijen, het goed verzorgd periodiek van de
heemkundekring Dongen, trof ik een interessant artikel
aan over de lotgevallen van het gezin van de chirurgijn
en vroedmeester Carl Heinrich Lutter, in de periode
rond 1800 werkzaam in Dongen. Verder in dit blad
nog een aantal aardige heemkundige artikelen waaronder
deel 4 van een serie over veldnamen in Dongen,
een bijdrage over de Dongense achternaam Kerremans
en een artikel over politierapporten uit het jaar 1956. 23
De betekenis van klokken wordt beschreven in Van
Vehchele tot Veghel, het tijdschrift van de gelijknamige
heemkundekring. Ook een artikel over een plaatselijke
missionaris is goed te lezen. In een derde artikel wordt
het vieren van 50 jaar bevrijding aangegrepen om de
vraag te stellen of dit al of niet samen met Duitsers
moet gebeuren. 2
Het uitstekend verzorgde blad Gemerts Heem bevat
drietal artikelen over de wetenswaardigheden van de
Weense zusters te Handel, over de begrippen 'tafelen
en toffelen' en over de kunstenaar J.A. van der Ven
(1799-1866) met aandacht voor de Piëta in de Mortelse
kerk, het laatste kunstwerk van deze kunstenaar in een
overgangstijd. 25
Het wat buitenissige formaat van Rondom de Plaets
doet het blad van de heemkundekring uit Berlicum
wat uit de pas lopen in de gebezigde formaten van de

heemkundige tijdschriftenparade. Het blad is echter
uitstekend verzorgd en ook aan de inhoud is alle aandacht
besteed. Het is bijna geheel gewijd aan de
Tweede Wereldoorlog, de bevrijding en aan de gebeurtenissen
rond een joods onderduikertje. 26
In Heem, een uitgave van de heemkundekring Son en
Breugel, zijn een artikel over de laaglandbeek De
Dommel en een artikel over het testament van de
bekende, uit Son afkomstige bisschop Franciscus
Sonnius opgenomen. 27
De heemkundekring uit Breda geeft een kwartaalblad
uit, Engelbrecht van Nassau genaamd. Naast bestuurlijke
mededelingen van de kring een interessant artikel
over de totstandkoming van het Oranje-fortuin; een
deel uit een vervolgserie dat handelt over Willem van
Duivenvoorde alias Snickerieme; en verder een bijdrage
over de geslachten Van de Lek, Brederode en Polanen,
welke laatste ook heren van Breda en Niervaart waren.
Tevens komen Engelbrecht I van Nassau en zijn vrouw
Johanna van Polanen aan de orde in dit zeer goed
geschreven artikel waarvoor het nodige onderzoek is
verricht. Verder een zeer lezenswaardig en goed uitgediept
artikel over de herbergen op de Bieberg tussen
Ginneken en Ulvenhout. Ook interessant is het artikel
over een Breda's verzamelhandschrift van hoofse minnepoëzie.
Het blad ziet er goed verzorgd uit en er is
veel aandacht besteed aan de lay-out. 28
Groepsfoto van de Zusters der Congregatie der Dochters i
de Goddelijke Heiland. Foto uit 'Gemerts Heem'.
80 \ HEEM
Rosmalla, het tijdschrift van de heemkundekring uit
Rosmalen, begint met een artikel over het toponiem
'Der Busgherbeemde'. In een vlotte stijl gaat de auteur
in op de ontleding van dit toponiem en de betekenis
ervan. Verder een artikel over voogdijkinderen in
Rosmalen tussen 1910 en 1933. Ook vermeldenswaard
is het goed geschreven artikel over de schuurkerk in
Rosmalen. Tevens is in het blad een artikel opgenomen
over de zusters van Sinte-Annenborch, waarin op uitstekende
wijze verhaal wordt gedaan van de geschiedenis
van het klooster. Het blad ziet er zeer verzorgd uitten
de artikelen zijn prettig leesbaar. 29
Ook De Wojstap-kroniek van de heemkundekring uit
Heeswijk-Dinther begint met een artikel over veldnamenonderzoek:
een sfeerbeschrijving van 'De Pad', het
dorpspad te Dinther. Het artikel is goed uitgewerkt en
goed leesbaar. Verder is een artikel gewijd aan het
tweede doop-, trouw- en doodboek van Heeswijk van
1618 tot 1693. De genealogen kunnen hun hart weer
eens ophalen. 30
De Aa-kroniek van de heemkundekring Budel en
Cranendonck bevat een artikel over de families Guns
in Maarheeze en Budel, en een bijdrage over de pentekeningen
van Joop Vestjens en naar aanleiding hiervan
een kijkje in diens stamboom. Het artikel over de coöperatieve
zuivelfabriek 'St. Antonius' uit Budel bevat
vele namen van melkrijders welke met de 'rómkaer
hebben gevaoren', voorts een lang artikel over Theo
van den Berk, in Budel beter bekend als 'Vajér
Schruur'. De naam 'Schruur' is afgeleid van het
Limburgse 'sjruuër', een Ideermaker. Tot slot aandacht
voor de Budelse architect Louis Neeskens met een
lange lijst vol gebouwen waar deze architect de hand in
had. Een goed verzorgd blad met vele wetenswaardigheden.
31
De Bürt uit Hooge en Lage Zwaluwe bevat een artikel
over de smid als belangrijk persoon in het Brabantse
dorp. Ook wordt ons in het blad onthuld waarom een
Zwaluwnaar 'Donkerlander' wordt genoemd. 32
Al met al een goede oogst van het eerste kwartaal van
1995, waaruit blijkt dat vele heemkundigen bezig zijn
om de plaatselijke geschiedenis op een of andere
manier te onderzoeken en vast te leggen. D
D NOTEN LJ
i De Kleine Meierij, vlugschrift van de Heemkundekring, jrg. 45
(1994), nr. 4. De genoemde artikelen zijn: P Brok, 'De overval op
hec gemeentehuis van Haaren in de nacht van 14 op 15 januari
1944'; S. van der Klei, 'Persoonlijke herinneringen aan de overval
op het Haarense raadhuis'; P.J.M. Wuisman, 'Begrafenisposten uit
de Oisterwijkse kerkrekeningen'; L.J. Vissers, 'Een priester-martelaar'
en Siebe Thissen, 'Lokaal-patriorrisme in Oisterwijk tijdens

het Interbellum'.
2 't Periodiekske, jrg. 9 (1995), nr. i. Het genoemde artikel is een
samenvatting door Myriam van Moolenbroek van een tekst van
Jan Van Hemelrijcke.
3 Ibidem, nr. 2
4 De Mulder, jrg. 16, nr. 53 (januari 1995). Het genoemde artikel is:
Anne-Mieke Vermeulen, 'Archeologische opgraving in Gilze'.
5 Nieuwsbrief, jrg. 9, nr. 4 (december 1994). Het genoemde artikel
is van Bert Willemen. Gegevens kunt u sturen naar: Laagstraat
103, 5121 ZE Rijen, tel. 01612 - 25665.
6 Jaarboek '93 /'p4. De genoemde artikelen zijn: C. de Gast,
'Godsdienst en samenleving in het land van Heusden en Altena';
Jacob Vos, 'Bijzonderheden en merkwaardigheden in en rond
oude panden'; Ingrid van Oosterhout, 'Een Heusdens familienetwerk.
De families Bax, Van Dongen en Verhoeven, 1700-1915';
Peter van Eeten, 'De Heren van Uitwijk en hun Hofstad (1550-
I 797) > ' M. van der Mooren-Lankhaar, 'Een wandeling door
Babyloniënbroek en Den Hill' en L.H. Stein, 'Een blik in de
geschiedenis van Drongelen'.
7 Jaarboek van de heemkundekring Het Oude land van Gastel 1994.
De genoemde artikelen zijn: P.F.A. Akkermans, 'Een roos in het
stro, over het boogschieten en schutterijen in Gastel'; F. van
Merriënboer, 'Het bestuur van de gemeente Oud en Nieuw
Gastel, over burgemeester, wethouders en raadsleden. De gemeenteraadsverkiezingen
van mei 1923 en de gemeenteraadsverkiezingen
van mei 1927'.
8 Herrinering aan de oorlog. Speciale 'Effe noar Geffe'-uitgave van
Auw-Neijts (Geffen, 1994).
9 't Vagevenster, nr. 6, januari 1995. De genoemde artikelen zijn:
Herman van de Camp, 'Broeder Chrysostomus'; een artikel overgenomen
uit het blad Broeders van O.L. Vrouwe van Lourdes 1830-
1980 betreffende Vader Chrysostomus (1890-1967); Jo Hoeks-Van
Thiel, 'Proost!'; Lambert van Hintum, 'Hendige Klumpkes' en Jo
Hoeks-Van Thiel, 'Allemaal familie?'.
10 ZendgraafofDrossaert of..., jrg. i, nr. i (november 1994). De
genoemde artikelen zijn: Willy Arts, 'De Franse inval in 1794' en
BReinder van de Leest, 'De Heilige Odrada'.
11 D'n Tesnuzzik, jrg. 14 (1994), nr. 3. Themanummer 'Vijftig jaar
bevrijding Beek en Donk'. Het hoofdartikel werd geschreven door
Martin Philipsen. Het artikel 'Biks Bloed' is van de hand van Bert
van Kaathoven en Theo van der Rijt.
12 D'n Tesnuzzik, jrg. 15 (1995), nr. i. Het genoemde artikel is:
Martin Philipsen, 'Tussen hoop en vrees, Beek en Donk in de
jaren 1938-1947'.
13 Spoorzoeker, jrg. 8 (1995), nr. l. De genoemde artikelen zijn: 'De
opgraving van de polderkerk' en 'De schilden van het Nulandse
gilde', beide geschreven door Ad van den Bosch.
14 Met Cansen Trou, jrg. 45, nr. i (januari 1995). De genoemde artikelen
zijn: C. van Spijk, 'Hult en Bult (4), enkele gegevens over
het buurtschap Hulten, gemeente Drunen'; C.J. Schalken, 'Van
Capelle tot Lambertusschool, over de Haarsteegse scholen 1572-
1992 (i)' en Chr. Thijssen, 'Mist in de polder (i)'.
15 Ibidem, nr. 2 (februari 1995). De genoemde artikelen zijn: Chr.
Thijssen, 'Mist in de polder (2)'; C.J. Schalken, 'Over de Cappelen
schoolmeesters van Haarsteeg uit 1710 (2)' en Anton van der
Lee, 'Een vernielde ijzertijdnederzetting aan de Priemsteeg in
Vlijmen'.
16 't Saendt daer Buijten, jrg. 7, nr. i (januari 1995). Het genoemde
artikel is: Harry Broos, 'De boeren en hun verleden tijd'.
17 De Dongebode, jrg. 20, nr. 3/4 (september/december 1994).
Themanummer: 'De bevrijding van Geertruidenberg op zondag 5
november 1944 en wat daaraan voorafging'.
81 HEEM
18 De Vonder, jrg. l (1995), nr. i. De genoemde artikelen zijn: N.N.,
'Gespuis in Asten' en Ad Smulders, 'Opgraving in Waterdael'.
19 Oud Nieuws, jrg. 15 (1995), nr. 45. De genoemde artikelen zijn:
Th.C.M. Noordermeer, 'Villa De Bruyn en het koetshuis'; J.C.D.
Barèl, '125 jaar Euterpe in Zevenbergen en een zandvloer' en J.
Hoiting-Heukers, 'De Gaper'.
zo Brieven van Paulus, jrg. 20 (1995), nr. 103. De genoemde artikelen
zijn: A.W. Jansen, 'Café De Harmonie te Ulvenhout, een herberg
met een lange voorgeschiedenis' en Guus Rombouts, 'Wie schrijft
die blijft'.
21 Van Den Herd, jrg. 2, nr. i (maart 1995).
22 Heemkronyk, jrg. 34, nr. i (maart 1995). De genoemde artikelen
zijn: G.J.A. Manders, 'Kampbelevenissen van een Leendse burgemeester,
1944-1945 (3)'; Peter Bekkers, 'De Valkerij in de Kempen'
en Peter Dekkers, 'De betekenis van onze plaatsnamen'.
23 De Wazerweijen, nr. 55. De genoemde artikelen zijn: A.M.C.
Zom, 'Carl Hendrik Lutter deel 3 van de serie Zonen en dochters
van Dongen'; Toine Snoeren, 'De dertig Buynderen, over veldnamen
in Dongen deel 4'; A.C. van Dongen, 'Kerremans, een achternaam
uit Dongen' en Jos Timmermans, 'Het gebeurde in '56'.
24 Van Vechele tot Veghel, jrg. 15 (1995), nr. 48. De genoemde artikelen
zijn: Wim Broers en Piet Fiers, 'Broeder-missionaris Bertrandus';
Jan Pos, 'Klokken' en Sjef Joosten, '50 jaar bevrijd'.
25 Cemerts Heem, jrg. 37, nr. i (maart 1995). De genoemde artikelen
zijn: Peter Lathouwers, 'De Weense zusters te Handel'; Simon van
Wetten, 'Van tafelen en roffelen' en Ton Thelen, 'De piëta in de
Mortelse kerk'.
26 Romdom de Plaets, jrg. 6 (1995), nr. i. De genoemde artikelen zijn:
Wim van der Heijden, 'Gouden Leeuw-drama'; Janske Bekkers-
Roefs, 'Wie boden we onderdak in de oorlogsjaren 1940-1945'; Jan
van de Veerdonk, 'Joep, een joods onderduikertje'; Anny van der
Heijden-Bijnen, 'Voedsel Voorziening in oorlogstijd'; Wim van
der Heijden, 'Middelweg wordt Sassenheimweg'; Wim van der
Heijden, 'Cor de Dekker, militait vóór, tijdens en na de Tweede
Wereldoorlog' en 'Naar het Oostfront' (bewerking door de redactie).
27 Heem, 1995, nr. i. De genoemde artikelen zijn: 'De Dommel vroeger'
en 'Het testament van onze dorpsgenoot bisschop Franciscus
Sonnius', beide geschreven door Walter van der Meeren.
28 Engelbrecht van Nassau, jrg. 13, nr. i (januari 1995). De genoemde
artikelen zijn: A. den Engelse, 'Hoe kwam het Oranje-fortuin tot
stand?'; A.W. Jansen, 'Herbergen op de Bieberg tussen Ginneken
en Ulvenhout' en W. Laarakker, 'Breda's verzamelhandschrift van
hoofse minnepoëzie'.
29 Rosmalla, jrg. 5, nr. i (januari 1995). De genoemde artikelen zijn:
Wim Veekens, 'Het toponiem Der Busgherbeemde 2'; Henk de
Werd, 'Voogdijkinderen in Rosmalen'; Harry Coppens,
'Schuurkerken' en Jan Hoofs, 'De zusters van Sinte-Annenborch'.
30 De Wojstap-kroniek, jrg. 15, nr. i (maart 1995). De genoemde artikelen
zijn: J. van Gemert, 'Een sfeerbeschrijving van 'De Pad', de
dorpspad te Dinther' en G.M. v.d. Velden, 'Het tweede doop-,
trouw- en doodboek van Heeswijk van 1618-1693'.
31 Aa-kroniek, jrg. 14, nr. i (maart 1995). De genoemde artikelen zijn:
J. Guns, 'Jacobus Guns, een man met ondernemingslust (i)'; H.
Jaspers, 'Hooibergen, je ziet ze niet meer, pentekeningen van Joop
Vestjens'; J. Hendriks, 'De melkkar (rómkaeren)'; H. Jaspers,
'Vajér Schruur' en H. Jaspers: 'De Budelse architect Louis
Neeskens (II)'.
32 De Bun, nr. zo (maart 1995). De genoemde artikelen zijn: P.
Marijnissen, 'De belangrijkheid van de smid, gezien vanuit het
jaar 1843' en M. de Lange, 'Waarom een Lage Zwaluwnaar
"Donkerlander" genoemd wordt'.

BOEKENNIEUWS
D Chris van den Besselaar,
Valkenswaard 1794-1994. 200 jaar
familie Van den Besselaar
(Valkenswaard, 1994); 143 blz.;
geïll.; ISBN 90-9007742-1; prijs
/29,9o; verkrijgbaar bij boekhandel
Priem en bij de auteur (Nieuwstraat
22, 5552 BW te Valkenswaard).
Normaal pleit het niet voor een
publikatie wanneer de auteur geen
strakke rode draad hanteert. Bij dit
boek dat noch een pure genealogie,
noch een zuivere plaatsbeschrijving
betreft, vormt het geen groot
bezwaar. Van den Besselaar heeft een
interessant soort tussenvorm
gecreëerd, waarbij hij vooral probeerde
na te gaan welke rol zijn
voorouders in de plaats hebben
gespeeld. Zij waren geen van allen
dominante notabele personen, maar
de auteur is er in een groot aantal
gevallen in geslaagd veel over hun
leven te weten te komen. Bovendien
legt hij steeds verbanden met de
sociaal-economische en politieke
ontwikkelingen in Valkenswaard.
Het is interessant om de lotgevallen
van de familie te volgen. De eerste
Valkenswaardse Van den Besselaar
exploiteert in 1794 een herberg en
later een logement aan de belangrijke
steenweg van Den Bosch naar
Luik. 't Wit Paard bloeide met name
in de tijd van de Belgische Opstand.
Doordat de zaken goed gingen, verwierf
de familie meer aanzien en
wisten enkelen tot in de gemeenteraad
door te dringen. Behalve de
herberg bezat de familie omstreeks
1850 ook een vervoerbedrijf, een
boerderij en een botermijn. Later in
de negentiende eeuw gaat men zich
toeleggen op het leerlooien. De stap
naar de twintigste eeuw wordt door
de familie echter 'in vertraagd tempo
gezet'; men loopt niet langer voor op
de ontwikkelingen. De vele details
komen de structuur van het verhaal
4É
niet ten goede, maar zijn wel aardig
om te lezen. Heemkundigen kunnen
er zeker hun voordeel mee doen.
Renate van de Weijer D
D Hans Frieke, Herman Hagens
en Ton Meesters, Nederlandse
watermolens in oude ansichten
(Zaltbommel: Europese
Bibliotheek, 1994); no blz.; ISBN
90-288-5816-4; /32,50.
Naast delen met louter tot één plaats
beperkt fotografisch beeldmateriaal
bevat deze oude, maar blijkbaar nog
steeds succesvolle reeks uit
Zaltbommel ook thematische afleveringen.
In een eerdere aflevering van
BRABANTS HEEM weed een deel
over de hondekar besproken, nu ligt
een boekje in het karakteristieke
oblong-formaat voor over watermolens.
De krullerige typografie van
het titelblad verwijst reeds naar het
genre waarin dit type boekjes thuishoort:
onschuldige nostalgie zonder
al te veel diepgang. Niettemin is er
in dit deeltje veel interessant materiaal
samengebracht.
De auteurs bakenen in hun inleiding
hun onderwerp goed af: ze
behandelen alleen 'echte' watermolens,
dit wil zeggen molens die door
stromend water worden aangedreven
en laten bijvoorbeeld windwatermolens
(die dienen om polders te
bemalen) buiten beschouwing.
BRABANTS 82 HEEM
Deze logische keuze houdt in de
Nederlandse situatie tevens een
regionale beperking in. De meeste
watermolens waren en zijn immers
te vinden in het Oosten en Zuiden
van het land. De ruim honderd
foto's, overwegend ansichtkaarten,
zijn ingedeeld per provincie
(Overijssel, Gelderland, Noord-
Brabant en Limburg). De Brabantse
watermolens die hier behandeld
worden volgens de geijkte formule
van 'een praatje bij een plaatje' zijn
of waren (de auteurs behandelen
namelijk ook verdwenen molens)
voor het merendeel gelegen aan de
Dommel. Onze provincie telt nog
maar acht complete watermolens,
namelijk die in Eindhoven (twee
stuks), Oploo, Nederwetten,
Opwetten, Oirschot, Valkenswaard
en Dommelen. Voorts treffen we
nog ai wal: 'kanalisatieslachtoffers'
aan zoals in Steensel.
Heel terecht wijzen ze op de kwetsbaarheid
van vooral dit type molen
dat volledig afhankelijk is van de
ecologische context. Door het aantasten
van de waterhuishouding,
soms vele kilometers stroomopwaarts,
zijn veel molens letterlijk
drooggelegd. De samenstellers van
dit boekje spreken dan ook, niet
zonder cynisme, van de 'ab-normalisatie'
van de waterlopen, zoals in het
geval van Stipdonk bij Someren.
Doordat de samenstellers ervoor
hebben gekozen om slechts niet eerder
gepubliceerde foto's op te nemen

heeft dit boekje aan documentaire
waarde gewonnen, hoewel het geen
compleet, uitputtend overzicht wil
zijn. Ook in de onderschriften - hoe
summier ook - zijn vaak nieuwe,
door eigen veldwerk verkregen gegevens
opgenomen.
Gerard Rooijakkers D
D B.C.M. Jacobs en RL. Nève
(red.), Hoven en Banken in Noord
en Zuid. Derde Colloquium Raad
van Brabant. Tilburg, 30 en 31
januari 1993. Brabantse
Rechtshistorische Reeks 7 (Assen:
Van Gorcum, 1994); 258 blz.; geïll.;
ISBN 90-232-2958-4; prijs ƒ 45,00.
Met deze bundel wordt in feite tien
jaar onderzoek naar een belangrijk
rechtscollege uit het Ancien Régime,
Redactie:
B.C.M. Jacobs
P.L. Nève
Hoven en Banken
in Noord en Zuid
de Raad van Brabant te 's-Gravenhage,
afgesloten. Niet dat nu alles
onderzocht is, maar aan de speciale
financiering van dit project kwam
een einde, en de Tilburgse Vakgroep
Rechtsgeschiedenis is inmiddels wat
onderzoekszwaartepunten betreft
een andere weg ingeslagen. Toch
willen de redacteuren van deze bundel
het colloquium, en de thans
voorliggende gepubliceerde bijdragen,
liever zien als een startpunt,
namelijk om te komen tot een werkelijke
dialoog tussen onderzoekers
en belangstellenden met het streven
naar (regionale) rechtsvergelijking
als belangrijkste motief. Hiertoe
heeft men het Platform Rechtspraakgeschiedenis
ingesteld, waarin
onderzoekers uit Noord en Zuid
elkaar kunnen blijven ontmoeten.
Kon in eerdere bundels de Raad van
Brabant zich koesteren in een exclusieve
belangstelling, in dit boek staat
de rechterlijke organisatie en de
praktijk van de rechtspraak in de
verschillende gewesten na de scheuring
der Nederlanden centraal. De
Haagse Raad was immers een uitvloeisel
van deze militair-politieke
gebeurtenis. Behalve de oprichting
van nieuwe colleges had de scheuring
ook wijzigingen tot gevolg voor
andere Zuidnederlanse justitiehoven.
Vandaar dat in deze bundel
aandacht wordt besteed aan de Raad
(en het Leenhof) van Vlaanderen te
Middelburg, de Wetachtige Kamer
van Vlaanderen, de rechtspraak van
de Commissarissen-Deciseurs te
Maastricht, het Hof van Gelder te
Venlo, het Leenhof te Valkenburg en
niet in de laatste plaats de oude
Brusselse Raad van Brabant. Tot slot
is een bijdrage opgenomen over
recht en rechtspraak te Tilburg
waarin materiaal is verwerkt dat ten
behoeve van een bij gelegenheid van
het colloquium ingerichte tentoonstelling
in het gemeente-archief
BRABANTS 83 HEEM
aldaar werd gepresenteerd.
Vanzelfsprekend komt ook de
Staatse Raad en het Leenhof van
Brabant, immers de directe aanleiding
voor dit rechtshistorische produkt,
ter sprake.
Het is een bundel geworden die
zowel voor de heemkundige als voor
de doorsnee historicus niet bepaald
leesvoer biedt om achterovergeleund
te consumeren. Het is dan ook niet
zozeer bedoeld als een boek dat zich
van voor tot achter, een relatief kleine
kring van rechtshistorici daargelaten,
ademloos laat lezen. Het is daarentegen
wel een onmisbaar naslagwerk
voor de onderzoeker die precies
wil weten hoe bepaalde jurisdicties
waren georganiseerd en in institutionele
zin gestalte kregen. Ook de
rechtspraktijk - bijvoorbeeld wat de
appelrechtspraak, het procederen bij
'vijandelijke' Spaanse of Staatse
hoven en het leenrecht betreft -
wordt in een aantal bijdragen helder
uiteen gezet. Het boek is tevens
voorzien van inzichtelijke schema's
en kaarten die hun waarde bij toekomstig
onderzoek van ook nietrechtshistorici
zeker zullen bewijzen.
Gerard Rooijakkers LJ
D Adri P. van Vliet (eindred.), Leo
Adriaenssen en Rob van Drie (red.),
Brabanders gezocht. Gids voor stamboomonderzoek
in Noord-Brabant
('s-Gravenhage/'s-Hertogenbosch,
1995); 192 blz.; ISBN 90-70324-74-1
(Centraal Bureau voor Genealogie)
en 9O-74376-O7-X (Rijksarchief in
Noord-Brabant); prijs ƒ 34,50 (exclusief
verzendkosten); verkrijgbaar
bij bovengenoemde instellingen.
Deze gids biedt zowel de beginnende
als de gevorderde genealoog allerlei
hulpmiddelen om goed stamboomonderzoek
te kunnen verrich-

ten. Allereerst wordt de opzet van
het stamboomonderzoek uit de doeken
gedaan en krijgt de onderzoeker
een aantal alternatieve onderzoeksmethoden
aangereikt. De lezer
wordt daarna wegwijs gemaakt in de
organisatie van het archiefwezen in
de provincie Noord-Brabant, waar
hij immers zijn onderzoek (grotendeels)
zal moeten verrichten.
Vervolgens wordt in elf hoofdstukken
een heldere uiteenzetting gegeven
over de vraag welke bronnen
van belang zijn voor stamboomonderzoek.
Tevens krijgt de onderzoeker
praktische aanwijzingen hoe hij
de op zijn speurtocht gevonden
gegevens moet verwerken.
De hoofdstukken kennen alle een
eenduidige opzet, waarin onder
meer een historisch overzicht wordt
gegeven van instellingen met de
daarbij behorende archiefbronnen.
Handig is het literatuurlijstje per
onderwerp, waardoor de onderzoeker
in staat wordt gesteld om snel en
doeltreffend aanvullende informatie
te verkrijgen. In ieder hoofdstuk
worden de genealogische archiefbronnen
besproken, die door de
instellingen zijn of worden vervaardigd.
Daarnaast is aangegeven of er
nadere toegangen op een bron aanwezig
zijn. Ook worden de mogelijke
beperkingen vermeld om deze
bronnen te raadplegen, bijvoorbeeld
vanwege de privacybescherming van
nog levende personen of het gebruik
van vreemde talen, zoals het Latijn.
Ten slotte is aangegeven bij welke archiefinstelling
de desbetreffende archiefbron
kan worden geraadpleegd.
Na bespreking van de belangrijkste
genealogische bronnen zoals die van
de bevolkingsregistratie, de rechtspraak
en het notariaat, komen achtereenvolgens
de registraties van
onroerend goed (die meer omvatten
dan alleen de gegevens van het
Kadaster), de defensie, het onderwijs,
de belastingen en kerkelijke
archivalia aan de orde.
De wetenschap dat bijvoorbeeld de
kerkelijke bronnen zich niet beperken
tot doop-, trouw- en begraaf- en
lidmaatboeken, maar tevens een
schat aan gegevens herbergen in vergaderverslagen
van kerkbesturen, de
rapportages van een kerkelijk bezoek
aan een parochie of gemeente
(visitatieverslagen) of diaconierekeningen,
is met de uitgave van deze
bronnengids niet langer voorbehouden
aan de gevorderde genealoog.
De zoektocht naar familiewapens en
archiefbronnen, die zich buiten de
provincie Noord-Brabant bevinden
en tot slot een zakenregister en een
nuttige adressenlijst completeren de
gids. De illustraties vormen een
goede aanvulling op de verklarende
teksten bij de archivalia en geven de
uiterlijke kenmerken van een
archiefbron goed weer.
Juist aan de startende archiefonderzoeker
geeft deze gids, die door de
gekozen opzet en vormgeving maar
eveneens door de toegankelijke
schrijfstijl, het welbekende duwtje in
de rug. Eventuele drempelvrees om
met stamboomonderzoek te beginnen,
behoort met de uitgave van
deze bronnengids als produkt van
samenwerking tussen Centraal
Bureau voor Genealogie en het
Rijksarchief in Noord-Brabant tot
het verleden.
Hermien de Bruijn-Franken IJ