Pre-industrial dredging Rosmolens en krabbelaars: baggeren ... - Vssd

2. Rosmolens en krabbelaars: baggeren in pré-industriële tijd
2. Pre-industrial dredging 39
ketting (afb. 17). De molen werd gebruikt voor het baggeren rond de fundering van de
Loirebrug bij Orléans en stond op een over de bouwstelling verrijdbare wagen.
Een vergelijkbare contraptie was de vertikale baggermolen met aan ieder uiteinde
een emmerketting, aangedreven door vertikaal bewegende treeplanken (afb. 18).
Hierop werd in 1760 patent aangevraagd door François Xavier d’Arles de Ligniere. Deze
liet mannen ‘van de zwaarste soort’ gelijktijdig de rechter en linkerbenen opheffen,
waarbij ze zich vasthielden aan een railing op schoothoogte, waardoor ze extra
neergaande kracht konden leveren. Volgens de uitvinder zou zijn danshometrainer 25%
efficiënter baggeren dan bestaand materieel. Helaas vermeldt de historie niet wat
er van geworden is, want De Lignieres machine lijkt hèt antwoord op hedendaagse
obesitas.
In het Science Museum in London bevindt zich het model schaal 1:25 van een
moddermolen uit het laatste kwart van de 18 e eeuw, met emmers in plaats van
houten kleppen (afb. 19). De 15,80m lange, 8,80m brede rechthoekige gladboordige,
platbodem romp, had een holte van 3m bij 65 ton waterverplaatsing. De emmerketting
werkte in een lange bun. De emmers hadden ijzeren lippen en zijkanten. Die emmers
zijn vermoedelijk de reden waarom het model in het Science Museum terecht is
gekomen: anno 1780 was dat de hoogste stand van baggertechniek en een voorbeeld
voor latere Engelse stoombaggermolens. De ketting bracht de specie, onlogisch lijkt
het, aan de onderzijde naar boven en, aan de top van de trog gekomen, scharnierde de
bodem open en viel de specie in de verstelbare goot, via welke het in de baggerbakken
langszij kon glijden. De diepte werd ingesteld met een boven het dak van de molen
uitstekend handwiel van 5,3m doorsnede, waaraan een ketting met de baggergoot
hing. Op afbeeldingen van moddermolens steken dergelijke wielen steeds prominent
uit. De emmerketting werd aangedreven door vier paarden in kaapstander met een
middellijn van 7m. Voor de verversing waren nog drie paarden aan boord. Bij een
maximale baggerdiepte van 3,20m kon een slordige 20m³ per uur worden opgebaggerd.
Prof. A.W. Skempton, evenzeer in het duister inzake de overgang van duwkleppen
naar scheppende emmers in baggerwerktuigen, noemde in een lezing voor het
Institution of Mechanical Engineers de Hull ‘mud engine’ als best bekende voorbeeld
van een vroege emmermolen: aangedreven door twee paarden met 11 emmers, kon
het werktuig tot 4,50m diep baggeren. Van dit werktuig resteren geen tekeningen,
maar wel van een vergelijkbare machine in 1802 onder leiding van George Rennie
gebouwd voor baggerwerk in het Brunswick Dock te Blackwall. Deze molen had een
verbeterde, gietijzeren overbrenging van gangspil naar tuimelaar.
Rond 1818 gebeurde er iets in Sliedrecht waarvan de bewoners op dat moment de
porté zeker niet zullen hebben doorgrond: Arie Balten Bos schafte zich een door
paarden aangedreven baggermolentje aan. Zowel de naam Bos als de baggermolen
zouden Sliedrecht op de wereldkaart zetten, maar vooralsnog bleef het natuurlijk
gemodder, met die knollen. Zestien jaar eerder was in Engeland stoomkracht voor het
eerst toegepast op een emmermolen en dat had de toekomst. Bucket dredgers, an
idea whose time has come, moet Richard Trevithick hebben gedacht, toen hij in 1806
een stoombaggermolen construeerde. Zijn ‘Blazer’ was de eerste met scharnierende
ladder en daarmee de voorloper van de ‘moderne’ emmermolen, maar reeds in 1802
toog een eenvoudiger stoombaggermolen aan het werk in Portsmouth. Daarover alles
in hoofdstuk 3.