konecna verze i s anotaci - Theses

Filozofická fakulta Univerzity Palackého v Olomouci
Katedra nederlandistiky Studijní rok 2007/2008
H E T G E B R U I K V A N H E T B E L G I S C H N E D E R L A N D S
I N D E V L A A M S E D A G B L A D E N
Diplomová práce bakalářského studia nizozemštiny pro hospodářskou praxi
Usage of Belgian Dutch in Flemish daily newspapers
Hana Černá
Vedoucí práce: Mgr. Kateřina Křížová, Ph.D.
OLOMOUC 2007

Prohlašuji, že jsem svou diplomovou práci vypracovala samostatně a uvedla v ní veškerou
literaturu, kterou jsem použila.
Ik verklaar dat ik mijn scriptie alleen geschreven heb en alle vakliteratuur en bronnen die ik
gebruikt heb in de literatuurlijst heb vermeld.
V Olomouci, dne ______________ 2007
2
Hana Černá

Dankbetuiging
Ik wil graag van harte mijn dank betuigen aan Mgr. Kateřina Křížová, Ph.D., voor haar
begeleiding en waardevolle adviezen. Mijn dank behoort ook aan doc. Dr. Drs. Wilken
Engelbrecht, cand. litt., voor zijn aanbeveling van de vakliteratuur. Verder wil ik de heer
Ludo Permentier bedanken voor zijn bereidwilligheid waarmee hij mijn vragen beantwoord
heeft. Mijn grote dank wil ik graag richten tot Didi van Ingen voor haar nuttige opmerkingen
en haar behulpzaamheid.
3

Inhoud
Inleiding 7
1. Kranten en journalistiek in het Nederlandstalige deel van België 9
1.1. De pers in Vlaanderen 9
1.1.1. Inleiding 9
1.1.2. De Vlaamse pers voor het jaar 1815 9
1.1.2.1. Vlaanderen onder de Spanjaarden (1555-1713) 9
1.1.2.2. Vlaanderen onder de Oostenrijkers (1713 – 1792) 10
1.1.2.3. Vlaanderen onder de Fransen (1772 – 1814) 11
1.1.3. De Vlaamse pers in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
(1815-1830) 11
1.1.4. De Vlaamse pers na 1830 12
1.2. De kranten in Vlaanderen 14
1.2.1. Basisbegrippen 14
1.2.1.1. Krant, dagblad 14
1.2.1.2. Broadsheet, tabloid, compact, Berlinerformaat 15
1.2.2. Overzicht van de Vlaamse dagbladen 15
1.2.3. Karakteristieken van de afzonderlijke dagbladen 17
1.2.3.1. De Standaard 17
1.2.3.2. De Morgen 20
1.2.3.3. De Tijd 21
1.2.3.4. Gazet van Antwerpen 23
1.2.3.5. Het Belang van Limburg 25
1.2.3.6. Het Laatste Nieuws 26
1.2.3.7. Het Nieuwsblad 28
1.2.3.8. Het Volk 30
4

2. Het Nederlands in België
2.1. Standaardtaal 33
2.1.1. Karakteristiek 33
2.1.2. Het verloop van de standaardisering in België 34
2.1.3. Variatie binnen en buiten de standaardtaal volgens de ANS 34
2.1.3.1. Stijlgebonden variatie 34
2.1.3.2. Streekgebonden variatie 35
2.2. Het Belgisch Nederlands 36
2.2.1. De positie van het Nederlands in Vlaanderen 36
2.2.2. Het Belgisch Nederlands in de Grote Van Dale 38
2.2.3. De taalvariatie in Vlaanderen 38
2.2.4. Soorten woordenschat in Vlaanderen 40
2.2.5. Het Belgisch Nederlands versus het Noord-Nederlands 41
2.3. Tussentaal 44
2.3.1. Karakteristiek 44
2.3.2. Specifieke kenmerken 46
2.3.3. Toekomst van de tussentaal in België 48
2.4. Het CONDIV-corpus 49
3. Het onderzoek 51
3.1. Inleiding 51
3.2. Resultaten 54
5
33

3.2.1. Zelfstandige naamwoorden 55
3.2.1.1. Het alledaagse leven 55
3.2.1.2. Eten en drinken 56
3.2.1.3. Mens en maatschappij 58
3.2.1.4. Geld, recht en zakelijk Nederlands 60
3.2.1.5. Verkiezingen 63
3.2.1.6. Diminutieven op –ke 64
3.2.2. Bijvoeglijke naamwoorden 65
3.3. Samenvatting 67
4. Conclusie 68
Resumé 72
Summary 73
Anotace 74
Gebruikte afkortingen 75
Literatuurlijst 77
Bijlagen 83
6

Inleiding
Deze scriptie is gewijd aan het gebruik van de Belgische variant van het Nederlands in de
Vlaamse kranten, met het oog op de frequentie waarmee de woorden, die als Belgisch
Nederlands in de online versie van het Van Dale Woordenboek 1 gelabeld zijn, in de
belangrijkste Vlaamse dagbladen voorkomen.
Het hoofddoel van deze scriptie is om een beeld van de toestand van de geschreven taal in de
belangrijkste kranten van Vlaanderen te schetsen. In het bijzonder wordt aandacht geschonken
aan de lexicale verschillen tussen de Zuidelijke (Belgische) en Noordelijke (Nederlandse)
versie van het Nederlands. Het gebruik van de Belgisch Nederlandse woordenschat wordt
vervolgens aan de hand van een onderzoek aangetoond.
Ik verwacht dat de resultaten van dit onderzoek van krant tot krant zullen verschillen en neem
tegelijk aan dat het verschil tussen de zgn. kwaliteitskranten (De Standaard, De Morgen, De
Tijd) aan de ene kant en de regionale kranten (Gazet van Antwerpen, Het Belang van
Limburg) en de massakranten (Het Laatste Nieuws, Het Nieuwsblad, Het Volk) aan de andere
kant opvallend zal zijn. Ik vermoed ook dat uit het onderzoek zal blijken, dat het meest
gelezen dagblad in Vlaanderen (Het Laatste Nieuws) het meest Belgisch Nederlands hanteert.
In het eerste hoofdstuk wordt de voorgeschiedenis van de journalistiek in Vlaanderen beknopt
beschreven en vervolgens worden de acht grootste Vlaamse dagbladen voorgesteld.
Het tweede hoofdstuk is van linguïstische aard en wordt volledig aan de positie van het
Nederlands in Vlaanderen besteed.
Het belangrijkste deel van deze scriptie wordt door een onderzoek gevormd, dat als doel heeft
om het gebruik van de Belgisch Nederlandse woordenschat in de kranten aan te tonen.
De keuze van dit thema hangt heel nauw samen met mijn eenjarig verblijf in Antwerpen. De
confrontatie met de grote taalvariatie die in Vlaanderen bestaat, heeft op mij namelijk een
grote indruk gemaakt.
Het idee om het gebruik van het Belgisch Nederlands op het gebied van de journalistieke stijl
aan te geven is door enkele redenen ontstaan. De kranten van willekeurige opmaak, stijlen en
1 http://www.vandale.nl/opzoeken/woordenboek/
7

genres zijn dagelijks brood van de meerderheid van de bevolking in de zogenaamde
‘beschaafde’ wereld. De pers staat voor één van de belangrijkste communicatiemiddelen van
vandaag en dankzij zijn bereikbaarheid op het Internet gaat er in de komende jaren niet zoveel
aan veranderen.
De kranten hebben volgens mij een speciale positie in het kader van de taalcultuur van het
bepaalde land. Ze beïnvloeden namelijk alle maatschappelijke lagen en tussen ‘de zender’ en
‘de ontvanger’ van dit communicatieproces bestaat een speciale wederzijdse relatie. De
kranten hebben een grote invloed op de lezer – ze ‘voeden hem op’, beschaven hem, spelen
een grote rol bij het opinievormingsproces van de lezer, enz. Maar anderzijds moeten ook de
journalisten er voor zorgen dat de lezers trouw aan hun krant blijven en daarom moet de krant
leesbaar en toegankelijk blijven. Op deze manier kunnen we zeggen dat de krant ons (de
maatschappij) een spiegel voorhoudt.
8

1. Kranten en journalistiek in het Nederlandstalige deel van België
De journalistiek is van eeuwen her nauw verbonden met de algemene politieke en culturele
ontwikkeling. Hoe democratischer en meer ontwikkeld het land is, hoe meer ruimte en
vrijheid voor de journalisten. Hoe beschaafder en meer cultureel het volk is, hoe groter
lezerspubliek.
In Vlaanderen heeft altijd nog één aspect een rol gespeeld – de taal. De ingewikkelde
taalsituatie en de strijd voor het Nederlands liep als een rode draad door de Vlaamse
geschiedenis heen en heeft natuurlijk ook de journalistiek beïnvloed.
1.1. De pers in Vlaanderen
1.1.1. Inleiding
De voorgeschiedenis van de journalistiek in Vlaanderen wordt in dit hoofdstuk aan de hand
van enkele geschiedkundige publicaties en webpagina’s beschreven.
Het is namelijk van groot belang om de cultuur historische achtergrond beknopt te schetsen
om de ontwikkeling van de Nederlandstalige pers in Vlaanderen te kunnen beschrijven.
Voornamelijk de 18 e en 19 e eeuw toen de Vlamingen de grote verfransing van het land
moesten uitdagen heeft een grote invloed op de persontwikkeling gehad.
1.1.2. De Vlaamse pers voor het jaar 1815
1.1.2.1. Vlaanderen onder de Spanjaarden (1555 2 – 1713)
Begin 16 e eeuw was in de Vlaamse geschiedenis een periode van bloei en ontwikkeling op
allerlei gebieden. Antwerpen was de belangrijkste handelsstad van het Westen en tegelijk het
2 Keizer Karel V doet afstand van de regering, opgevolgd door zijn zoon Filips II – koning van Spanje en heer
der Nederlanden. Bron: J.A. Kossmans-Putto – E.H. Kossmans: De lage landen. Geschiedenis van de
Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden, Stichting Ons Erfdeel, Rekkem 1997
9

centrum van onderwijs en cultuur. 3 Van groot belang was de ontwikkeling van de drukkunst
en het oprichten van drukkerijen (bijv. de wereldberoemde Plantin-Moretus 4 drukkerij in
Antwerpen), want waar boeken werden gedrukt, daar werden ook kranten gedrukt.
Met de uitbraak van de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) en de val van Antwerpen (1585)
verlies Vlaanderen zijn uitzonderlijke positie. “De massale emigratie naar het ‘bevrijde’
noordelijke gebied is cultureel, intellectueel en economisch een ramp voor de Zuidelijke
Nederlanden.” 5 Toch was er een korte periode onder de regering van Albrecht en Isabella
(1598-1632) toen “het gebied een schijn van zelfstandigheid kreeg” 6 en er zijn eerste Vlaamse
dagbladen verschenen. 7
1.1.2.2. Vlaanderen onder de Oostenrijkers (1713 8 – 1794)
Onder de Oostenrijkse heerschappij versterkte het proces van verfransing heel erg. De taal
van de elite van het hele land was het Frans en in het Frans verliep de communicatie op alle
belangrijke niveaus van het bestuur.
Bovendien was het Frans de taal van “de Verlichting, politiek, wetenschappen en kunst. (…)
Wie zich dus intellectueel en wetenschappelijk verder wilde ontwikkelen, kon dat alleen
dankzij Franse vakliteratuur en kranten.” 9 De perscultuur werd vooral door ‘verlichte’
journalisten gevormd, die uit Frankrijk immigreerden, waar ze in tegenstelling tot Vlaanderen
niet vrij konden schrijven.
Maar toch bestonden enkele Vlaamse kranten. Tot de belangrijkste behoorden Gentse
Vlaemsche Indicateur en de Gazet van Gent en de Gazette van Antwerpen. 10
3
R. Willemyns: Het verhaal van het Vlaams. De geschiedenis van het Nederlands in de Zuidelijke Nederlanden,
Standaard Uitgeverij Antwerpen 2003
4
Zie webpagina: http://museum.antwerpen.be/plantin_Moretus/, download: 4-11-2007
5
R. Willemyns: Het verhaal van het Vlaams. De geschiedenis van het Nederlands in de Zuidelijke Nederlanden,
Standaard Uitgeverij Antwerpen 2003, p. 138
6
J.A. Kossmans-Putto – E.H. Kossmans: De lage landen. Geschiedenis van de Noordelijke en Zuidelijke
Nederlanden, Stichting Ons Erfdeel, Rekkem 1997, p. 30
7
Zie link: http://www.ned.univie.ac.at/non/landeskunde/be/h11/vlaamse.htm, download: 29-10-2007
8
“De Vrede van Utrecht maakt een einde aan de Spaanse successieoorlog en wijst onder meer de Zuidelijke
Nederlanden, die tot dan toe Spaans waren, toe aan.” Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/1713, download: 22-11-
2007
9
R. Willemyns: Het verhaal van het Vlaams, De geschiedenis van het Nederlands in de Zuidelijke Nederlanden,
Standaard Uitgeverij Antwerpen 2003, p. 159
10 Ibid.
10

1.1.2.3. Vlaanderen onder de Fransen (1794 11 – 1814)
Na de Franse Revolutie en het bezetten van het land sloeg de verfransing het hardst. Heel
belangrijk was het feit, dat het Frans ook de taal van de burgerij werd, die zich daarmee van
de “verschillende lokale Nederlandse dialecten sprekende, boeren- en arbeidersmassa
scheidde.” 12
Vlaamse bladen werden steeds minder en minder uitgegeven en vanaf 1810 mochten er
helemaal geen Nederlandstalige kranten verschenen, alleen maar tweetalige. Een decreet van
1811 legaliseerde, “dat er slechts één krant per departement mocht verschijnen en dat in het
‘tweetalige’ (d.w.z. Nederlandstalige) departement, die ene krant in het Frans moest zijn, met
eventueel een Nederlandse vertaling.” 13
1.1.3. De Vlaamse pers in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1815 – 1830)
Hoewel het een beetje paradoxaal lijkt, het aansluiten van de Zuidelijke provincies tot een
sterk Nederlandstalig buurland heeft de positie van het Nederlands in Vlaanderen niet
opmerkelijk verbeterd. De taalpolitiek van Willem I 14 riep niet alleen maar onder de
Franstaligen maar ook in Vlaanderen zelfs een golf van verzet op. De situatie in het land was
namelijk op alle gebieden meer dan ingewikkeld. De verfransing was al voltooid, het Vlaams
was toen de huis-, tuin- en keukentaal (gesproken door lagere klassen) en bovendien hebben
de Franstaligen nog steun in de katholieke kerk gehad, want het Noord-Nederlands werd door
de geestelijken als een taal van de ketters gezien en ze vreesden, “dat met het Nederlands (…)
het calvinisme wordt binnengesmokkeld.” 15
De Franse wetgeving aangaande de pers was al in 1814 afgeschaft 16 en de kranten, zoals bijv.
Brugsche Gazette en Gazette van Gent, konden weer in het Nederlands verschijnen. Maar
toch had de Franstalige pers zowel qua kwantiteit als qua kwaliteit overwicht. De bijdrage van
11
Als het begin van de Franse tijd in België wordt de slag bij Fleurus beschouwd (26 juni 1794). Voor meer
informatie zie link: http://nl.wikipedia.org/wiki/Slag_bij_Fleurus_%281794%29, download: 20-11-2007
12
J.A. Kossmans-Putto – E.H. Kossmans: De lage landen. Geschiedenis van de Noordelijke en Zuidelijke
Nederlanden, Stichting Ons Erfdeel, Rekkem 1997, p. 39
13
R. Willemyns: Het verhaal van het Vlaams. De geschiedenis van het Nederlands in de Zuidelijke Nederlanden,
Standaard Uitgeverij Antwerpen 2003, p. 176
14
Ibid., pp. 192-201
15
O. Vandeputte: Nederlands. Het verhaal van een taal, Stichting Ons Erfdeel, Rekkem 1997, p. 27
16
R. Willemyns: Het verhaal van het Vlaams. De geschiedenis van het Nederlands in de Zuidelijke Nederlanden,
Standaard Uitgeverij Antwerpen 2003, p. 194
11

de Franstalige oppositiepers was überhaupt van groot belang m.b.t. de revolutie en het verval
van het Koninkrijk en “werd het politieke wapen bij uitstek van de Vlaamse bourgeoisie.” 17
1.1.4. De Vlaamse pers na 1830
Het persbeleid in België was, vergeleken met de rest van het 19 eeuwse Europa, bijzonder
liberaal en de kranten waren behoorlijk vrij om verschillende politieke meningen weer te
geven.
Spijtig genoeg konden Vlamingen van zulke vrijheid niet vol genieten. De lagere klassen
waren nog steeds heel vaak analfabeet. Een ander probleem was het zgn. zegelrecht 18 , dat de
prijs van de krant hoog hield en op deze manier de krant uitsluitend voor de rijkere burgerij
toegankelijk maakte. 19
In 1844 verscheen het eerste Nederlandstalige dagblad in België: Vlaemsch België maar
zonder groter succes ging die na enkele maanden failliet. Maar als een poging om de Vlaamse
taal en cultuur voor de ogen van het publiek te brengen en te laten zien, dat er een bepaald
initiatief bestaat om de Vlaamse taal te verheffen, heeft deze gebeurtenis inderdaad een
belangrijke rol gespeeld.
Door het afschaffen van het zegelrecht in 1848 20 en verdere verloop van de industriële
revolutie werden de kranten op den duur goedkoop genoeg om ook voor de lagere klassen
beschikbaar te worden. Bovendien nam ook de invloed van de Vlaamse beweging toe, het
Vlaamse bewustzijn en zelfbewustzijn groeide door het invoeren van een algemeen stemrecht
(1893) en een rij taalwetten (1873, 1878, 1883, 1898) 21 .
Rond de eeuwwisseling werd er uiteindelijk een aantal Vlaamse dagbladen opgericht: De
Gazet van Antwerpen (1891), De Gentenaar (1879), Het Volk (1891), Het Laatste Nieuws
(1888) en De Nieuwe Gazet (1897). Hoewel de oplage niet bijzonder groot was, was het een
17
R. Willemyns: Het verhaal van het Vlaams. De geschiedenis van het Nederlands in de Zuidelijke Nederlanden,
Standaard Uitgeverij Antwerpen 2003, p. 194
18
Zegelrecht - belasting die door middel van zegels geheven werd.
www.vandale.nl/opzoeken/woordenboek/?zoekwoord=zegelrecht, download 11-10-2007
19
http://www.ned.univie.ac.at/non/landeskunde/be/h11/vlaamse.htm, download: 29-10-2007
20
http://www.ethesis.net/mexico/mexico.htm, Hoofdstuk III De Belgische Pers, download: 15-10-2007
21
Zie link: http://nl.wikipedia.org/wiki/Taalwetgeving, download: 5-11-2007
12

cruciale stap in de ontwikkeling van de Vlaamse pers en deze kranten hebben hun positie tot
nu toe behouden.
Gedurende de Eerste Wereldoorlog hebben enkele kranten met de Duitsers gecollaboreerd.
Zulke bladen werden na de oorlog verboden.
Het interbellum was het tijdperk waarin enkele nieuwe kranten zijn verschenen, namelijk
twee belangrijke katholieke kranten: De Standaard (1918) en Het Belang van Limburg
(1933), een socialistisch dagblad van de Antwerpse regio De Volksgazet (1918-1944) en de
eerste Vlaamse ‘roddelkrant’ De Dag (1934-1944). Tegelijk werd de kloof op de markt tussen
de Franstalige en de Nederlandstalige kranten kleiner.
De Tweede Wereldoorlog bracht nog meer veranderingen mee en heeft nog groter impact op
de Vlaamse pers dan de WOI gehad. Er waren weer kranten, die met de bezetters hebben
gecollaboreerd, andere werden ‘gestolen’ en verschenen zonder wil van de eigenaars (bijv Het
Laatste Nieuws) en enkele zijn wel uit vrije wil van de uitgevers regelmatig blijven uitkomen
(bijv De Standaard, De Gentenaar).
De maatregelen na de Tweede Wereldoorlog waren sterk repressief. Alle dagbladen m.u.v.
de ‘gestolen’ krant werden verboden en alle journalisten, die tijdens de WOII actief zijn
geweest, konden niet meer schrijven en publiceren. Ondanks deze strenge regeling mocht na
een aantal jaren bijv. De Standaard weer uitgegeven worden. Verder komen er tot de al
bestaande kranten nog twee nieuwe dagbladen bij: De Nieuwe Gids en De Financieel
Economische Tijd. De laatste belangrijke wijziging op de Vlaamse krantenmarkt was de
oprichting van De Morgen in 1976, die als de opvolger van de socialistische kranten
Volksgazet en Vooruit wordt gezien. 22
22 Geïnspireerd door: http://www.ned.univie.ac.at/non/landeskunde/be/h11/vlaamse.htm, download: 29-10-2007
13

1.2. De kranten in Vlaanderen
1.2.1. Basisbegrippen
1.2.1.1. Krant, dagblad
Het Van Dale Woordenboek geeft de volgende definitie van de krant aan:
krant (de ~, ~en) 23
1 regelmatig verschijnend blad in groot formaat met nieuws, opinie,
advertenties, enz. => courant, gazet, nieuwsblad
Dit is een heel simpele uitleg voor een verschijnsel, dat al eeuwen in de beschaafde wereld
bestaat. De kranten zijn een natuurlijk onderdeel van ons leven geworden en het is dus van
weinig belang om nog meer algemene definities neer te schrijven. Iedereen kent de krant,
iedereen kan de krant dagelijks tegenkomen.
De kranten functioneren niet meer alleen maar als informatiebron. Door de lezers wordt meer
dan een gewone berichtgeving vereist. De behoeften van de lezers en de genres die aan deze
behoeften voldoen worden duidelijk beschreven in het eerste hoofdstuk van het Stijlboek De
Standaard 24 :
- behoefte aan feitenkennis (berichten, verslagen, reportages)
- behoefte aan duiding (nieuwsanalyses, achtergrondstukken)
- behoefte aan mening (commentaren, recensies)
- behoefte aan advies (aankondigingen over evenementen, artikels over mode, recensies)
- behoefte aan emoties (verslagen, interviews, commentaren, reportages)
- behoefte aan plezier (grappige berichtjes, foto’s, strips, spelletjes).
Het lemma dagblad wordt in het Van Dale Woordenboek vervolgens uitgelegd:
dag·blad (het ~) 25
1 dagelijks verschijnende krant
23 http://www.vandale.nl/opzoeken/woordenboek/?zoekwoord=krant, download: 31-10-2007
24 L. Permentier, L.Van Den Eynden: Stijlboek De Standaard, Groot-Bijgaarden: Scoop 1997, pp. 19-21
25 http://www.vandale.nl/opzoeken/woordenboek/?zoekwoord=dagblad, download: 19-11-2007
14

Alle dagbladen zijn dus kranten maar niet elke krant is een dagblad, want veel kranten komen
minder frequent uit.
1.2.1.2. Broadsheet, tabloid, compact, Berlinerformaat
Broadsheet is een benaming van de krant die op een traditioneel groot papierformaat (74.9 cm
× 59.7 cm) 26 wordt gedrukt. Door praktische redenen ging een aantal dagbladen over naar een
tabloid formaat, die kleiner is (430 mm × 280 mm) 27 . Als eerste was dat Gazet van
Antwerpen, gevolgd door De Standaard, Het Nieuwsblad en Het Volk. Omdat de benaming
tabloid nogal een pejoratief tintje heeft, wordt er i.p.v. tabloid dikwijls compact gebruikt. Dat
is dus een benaming voor een kwaliteitskrant die in een kleiner formaat wordt uitgegeven.
Berlinerformaat meet ongeveer 470 mm × 315 mm 28 en is dus een middenformaat tussen
broadsheet en tabloid. Het enige dagblad in Vlaanderen dat op de Berlinerformaat wordt
gedrukt, is De Morgen.
1.2.2. Overzicht van de Vlaamse dagbladen
In Vlaanderen bestaan er acht dagbladen die in principe in drie groepen verdeeld kunnen
worden:
1. kwaliteitskranten: De Standaard, De Morgen, De Tijd
2. regionale kranten: Gazet van Antwerpen, Het Belang van Limburg
3. massakranten: Het Laatste Nieuws, Het Nieuwsblad, Het Volk
Bij soortgelijke ordening valt er natuurlijk de vraag op: wie kan precies beoordelen welk blad
nu eens een kwaliteitskrant is en welk niet? Traditioneel worden als kwaliteitskranten in
Vlaanderen De Standaard en De Morgen beschouwd 29 . In deze scriptie wordt er tot dit ‘duo’
nog het dagblad De Tijd toegevoegd, die weliswaar sterk economisch gericht is maar die zich
tegenwoordig met meer en meer verschillende gemeenschappelijke onderwerpen bezighoudt.
26 http://en.wikipedia.org/wiki/Broadsheet, download: 20-11-2007
27 http://en.wikipedia.org/wiki/Tabloid, download: 20-11-2007
28 http://en.wikipedia.org/wiki/Berliner_%28format%29, download: 20-11-2007
29 Zie link: http://nl.wikipedia.org/wiki/Kwaliteitskrant, download: 22-11-2007
15

Aan de andere kant staan de massakranten, soms ook boulevardbladen genoemd, waarvan een
typische voorstander het dagblad Het Laatste Nieuws is. 30 De benaming massakrant leek me
echter toch treffender, want deze kranten worden uiteraard massaal gelezen en staan volgens
mij kwalitatief wat hoger dan gemiddelde boulevardbladen in Tsjechië.
Naast deze dagbladen verschijnt er in België (net als in veel andere Europese landen) elke dag
nog een krant - De Metro. Het is een soort van aparte zaak, want De Metro is gratis te
verkrijgen en wordt daardoor veel meer door de adverteerders beïnvloed. Bovendien is deze
krant qua inhoud niet te vergelijken met de andere dagbladen. Daarom heb ik in deze scriptie
aan De Metro helemaal geen aandacht geschonken.
In tabel 1 wordt een overzicht van de Vlaamse dagbladen opgegeven, gerangschikt naar de
oplage en het aantal lezers. Verder in de tekst worden de dagbladen in de andere volgorde
behandeld. 31
Cijfers van het jaar 2006 32 , overgenomen van het Centrum voor Informatie over de Media: 33
Tabel 1
Krant Oplage Betaalde verkoop 34
Het Laatste Nieuws/De Nieuwe Gazet 348 684 286 420
Het Nieuwsblad/De Gentenaar 245 668 204 752
Gazet van Antwerpen 132 661 109 472
Het Belang van Limburg 112 867 98 352
Het Volk 82 699 70 903
De Standaard 98 848 87 769
De Morgen 68 618 50 837
De Tijd 48 751 36 341
30
Zie link: http://nl.wikipedia.org/wiki/Boulevardblad, download: 22-11-2007
31
Namelijk: De Standaard, De Morgen, De Tijd, Gazet van Antwerpen, Het Belang van Limburg, Het Laatste
Nieuws, Het Nieuwsblad, Het Volk
32
http://www.cim.be/auth/nl/d/dp.html, download: 31-10-2007
33
Webpagina’s van het CIM: http://www.cim.be/base/nl/index.html, download: 31-10-2007
34
In de betaalde verkoop zijn inbegrepen: abonnementen print, losse verkoop print, abonnementen web, losse
verkoop web.
16

1.2.3. Karakteristieken van de afzonderlijke dagbladen
Het is niet gemakkelijk om een krant objectief te beschrijven. Er bestaan eigenlijk geen
publicaties, die precies zeggen, waar zich bepaalde kranten op richten, of ze links of rechts
georiënteerd zijn etc. Daarom heb ik als bron bij het samenstellen van de karakteristieken van
de dagbladen voornamelijk de volgende Internetpagina’s gebruikt:
- http://nl.wikipedia.org/wiki/Categorie:Vlaamse_krant
- http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Belgian_newspapers#Dutch_language
- http://www.krantenindeklas.be/index.php?id=12 35
- http://www.cim.be/auth/nl/d/dp.html - Centrum voor Informatie over de Media
- webpagina’s van de afzonderlijke kranten (zie verder)
Gedeeltelijk ben ik ook van mijn eigen ervaringen uitgegaan.
1.2.3.1. De Standaard
Basisinformatie
Formaat tabloid/ compact
Oplage 98 848 exemplaren
Bereik (LLP) 36 312.000 lezers
Uitgever Corelio
Hoofdredacteur Bart Sturtewagen
Webpagina's www.destandaard.be
35 Kranten in de klas is een initiatief van de Vlaamse overheid en uitgeverijen Concentra, Corelio, De Persgroep
Publishing en Mediafin. Voor meer informatie zie webpagina: http://www.krantenindeklas.be/
36 LLP – Lezers laatste periode, cijfers overgenomen van: http://www.krantenindeklas.be/index.php?id=23,
download: 15-11-2007
17

Oplage ontwikkeling 37
Karakteristiek
- De Standaard is een van de zgn. kwaliteitskranten van Vlaanderen die traditioneel als
pro-Vlaams en pro-katholiek beschouwd wordt, meestal in tegenstelling tot de
socialistische krant De Morgen. De Standaard van vandaag is eerder een
‘discussieplek’ waar allerlei soorten opinies aan bod komen.
- de doelstelling van De Standaard is met de woorden van de ex-hoofdredacteur Peter
Vandermeersch 38 “een genuanceerde kwaliteitskrant te maken van Europees niveau.
(…) Met onze krant en onze site willen we de lezer de nodige kennis aanreiken om de
politieke, economische, culturele, sociale, wetenschappelijke en technologische
actualiteit grondig te volgen en te begrijpen.” 39
- De Standaard houdt zich systematisch bezig met de belangrijkste maatschappelijke
thema’s van nu. Tijdens het laatste jaar waren dat bij voorbeeld ‘Islam ontsluierd’ 40 en
‘De Noord-Zuid Confrontatie’ 41 (de relatie tussen Vlaanderen en Wallonië)
- In het kader van deze scriptie moet ook de taalverzorging bij De Standaard vermeld
worden. Met taaladvisering houdt zich o.a. Ludo Permentier bezig: journalist en
eindredacteur bij De Standaard, specialist in spelling, waarover hij twee publicaties
schreef – ‘Standaard der Spelling’ 42 en ‘Spellenderwijs’ 43 . Ook door het feit dat Ludo
Permentier tegelijk in dienst is bij Van Dale Lexicografie en zich op het taalgebruik in
37 Overgenomen van: http://www.cim.be/card/275/nl/auth/, download: 16-11-2007
38 Vervangen in 2006 door Bart Sturtewagen.
39 http://www.standaard.be/Info.aspx?topic=Info.DS, download: 13-11-2007
40 http://www.standaard.be/Kanaal/Index.aspx?KanaalId=342, download: 13-11-2007
41 http://www.standaard.be/noordzuid/, download: 13-11-2007
42 L. Permentier: De Standaard der Spelling: van kaas naar Cees en andere spannende avonturen, Leuven 1996
43 L. Permentier: Spellenderwijs: de nieuwe spelling met oefeningen en spelletjes, Groot-Bijgaarden: Scoop 1996
18

Geschiedenis
België specialiseert, heb ik contact opgenomen met hem en een aantal vragen gesteld
i.v.m. de taalverzorging in de krantenwereld en de positie van het Nederlands in
Vlaanderen. Zijn antwoord sluit ik aan deze scriptie als bijlage nummer 1.
- het oprichten van De Standaard is onlosmakelijk verbonden met de Vlaamse
Beweging 44 en de strijd van de Vlamingen tegen de verfransing van het land. Door de
behoefte aan een eigen Vlaamse krant is in 1918 het eerste nummer van De Standaard
verschenen – een Vlaams, katholiek en conservatief dagblad.
- in het interbellum werd De Standaard een van de belangrijkste dagbladen in
Vlaanderen.
- In 1940 na de Duitse bezetting en uitbraak van de Tweede Wereldoorlog besloot de
uitgeverij De Standaard N.V. om te stoppen met het publiceren van de krant, maar na
enkele maanden is het uitgeven herbegonnen – de krant verscheen toen onder een
andere naam (Het Algemeen Nieuws). Daardoor werd de uitgeverij na de oorlog van
collaboratie beschuldigd en kreeg voor twee jaar een publicatieverbod. In 1944 werd
dus een nieuwe uitgeverij opgericht – De Nieuwe Gids, die de krant onder de naam De
Nieuwe Standaard ging publiceren.
- In 1947 kreeg De Standaard uitgeverij een rechtelijke vergunning om de titel weer te
gebruiken. De naam van de krant werd in De Nieuwe Gids veranderd.
- De succesvolle periode in de jaren zestig en zeventig leidde tot overdreven investering
en in 1976 werd een faillissement van de NV De Standaard uitgesproken. Na enkele
weken werd de VUM 45 opgericht, waardoor De Standaard tot nu toe wordt
uitgegeven. In 2006 veranderde de VUM haar naam in Corelio.
- In 2004 heeft het dagblad zijn opmaak van broadsheet in tabloid veranderd, vanaf april
2007 verschijnt De Standaard in een splinternieuwe lay-out.
44 Zie pagina: http://nl.wikipedia.org/wiki/Vlaamse_beweging, download: 20-11-2007
45 Vlaamse Uitgeversmaatschappij, zie links: http://www.vum.be/ of http://www.corelio.be/, download: 11-10-
2007
19

1.2.3.2. De Morgen
Basisinformatie
Formaat Berlinerformaat
Oplage 68 618 exemplaren
Bereik (LLP) 46 231.000 lezers
Uitgever De Persgroep
Hoofdredacteur Klaus Van Isacker
Webpagina's www.demorgen.be
Oplage ontwikkeling 47
Karakteristiek
- De Morgen wordt traditioneel beschouwd als een links georiënteerde krant.
- In de geest van het motto in de titel van deze krant – ‘een open geest beleeft meer’, richt
zich De Morgen op jongere, hoger opgeleide, stedelijke mannen en vrouwen die zich
voor het leven en voor de wereld interesseren. Dit progressieve dagblad profileert
zichzelf als een onafhankelijke kwaliteitskrant, en wil een dynamisch alternatief bieden in
de concurrentiestrijd met de andere twee kwaliteitskranten op de Vlaamse markt (De
Standaard en De Tijd).
46
LLP – Lezers laatste periode, cijfers overgenomen van: http://www.krantenindeklas.be/index.php?id=26,
download: 15-11-2007
47
Overgenomen van: http://www.cim.be/card/213/nl/auth/, download: 31-10-2007
20

Geschiedenis
- De Morgen ontstond in 1978 uit een fusie van twee socialistische partijkranten – de
Gentse Vooruit en de Antwerpse Volksgazet.
- De socialistische traditie van De Morgen is te zien aan de aandeelhouders van de krant
in de jaren zeventig en tachtig – o.a. de SP 48 , het ABVV 49 en de socialistische
mutualiteit.
- Na een dreiging van faillissement in 1986 en grote inzamelactie van de lezers is tot
een meer structurele stap gekomen, toen in 1989 De Morgen door de uitgeverij De
Persgroep werd overgenomen. De Persgroep is tegelijk de uitgever van het dagblad
Het Laatste Nieuws en heeft aandelen ook in de economische krant De Tijd, maar toch
blijft de redactie van De Morgen onafhankelijk.
- In 2004 kreeg De Morgen een prijs ‘voor het best vormgegeven nationaal dagblad van
Europa’ 50 , in april 2006 wordt er van de broadsheet naar Berlinerformaat
overgegegaan en in november van hetzelfde jaar won De Morgen opnieuw ‘Europe's
Best Designed Newspaper Award‘.
1.2.3.3. De Tijd
Basisinformatie
Formaat broadsheet
Oplage 48 751 exemplaren
Bereik (LLP) 51 101 000 lezers
Uitgever Mediafin nv
Hoofdredacteur Frederik Delaplace
Webpagina's www.tijd.be
48 Socialistische Partij
49 Algemeen Belgisch Vakverbond
50 Zie link: http://www.editorial-design.com/04/award04e/index.html. download: 25-10-2007
51 LLP – Lezers laatste periode, cijfers overgenomen van: http://www.krantenindeklas.be/index.php?id=30,
download: 15-11-2007
21

Oplage ontwikkeling 52
Karakteristiek
De laatste van het ‘trio’ kwaliteitskranten is De Tijd - DE economische krant van Vlaanderen
en een informatiebron voor alle zakenmensen. Vroeger was De Tijd (onder de naam
Financieel-Economische Tijde) een uitgesproken gespecialiseerde krant, met de onderwerpen
aangaande uitsluitend de wereld van economie en financiën, sterk op de beursverslaggeving
georiënteerd. Om een ruimer lezerspubliek aan te spreken werd er op den duur meer en meer
aandacht ook aan andere onderwerpen geschonken: politiek, internationale betrekkingen,
cultuur enz.
Geschiedenis
- In 1968 werd de Financieel-Economische Tijd opgericht en financieel gesteund door
het Vlaams Economisch Verbond.
- In de jaren zeventig had de krant een oplage rond 10 000 exemplaren. Vernieuwingen
onder de algemeen directeur Jan Lamers in de jaren ‘80 en ’90 hebben een groeiende
oplage tot gevolg gehad. De Tijd werd een complete zakenkrant met een waaier
nieuwe activiteiten (met name: ‘Tijd Academie’, ‘Tijd Agenda’, het tijdschrift ‘De
Belegger’, internet applicaties ‘Tijd Electronic Services’ en ‘Tijdnet’). Op den duur is
ook de thematiek verruimd. Er werd meer aandacht aan politiek, cultuur of sport
besteed.
- In 2003 werd de naam van de krant tot De Tijd afgekort.
52 http://www.cim.be/card/124/nl/auth/, download: 31-10-2007
22

- In 2005 werd De Tijd lid van de Persgroep die in 2006 door Mediafin nv.
overgenomen werd.
- Sinds 2003 komt de krant van dinsdag t/m zaterdag uit, ‘s maandags wordt de papier
versie van de krant door een elektronische versie vervangen die toegankelijk op de
webpagina’s van het dagblad is.
- De imagoslogan van De Tijd is enkele keren veranderd. In de ondertitel van de krant
kon men eerst lezen: ‘Het lijfblad van de manager’ (voor 1996), dan ‘Voorkennis van
zaken’ (1996-2002), ‘Uit op inzicht’ (2002-11/2003), ‘De essentie’ (11/2003 -
04/2006) en nu is het opnieuw ‘Voorkennis van zaken’ (sinds 01/05/2006).
1.2.3.4. Gazet van Antwerpen
Basisinformatie
Formaat tabloid
Oplage 132 661 exemplaren
Bereik (LLP) 53 427.000 lezers
Uitgever Concentra
Hoofdredacteur Pascal Kerkhove
Webpagina's www.gva.be
Oplage ontwikkeling 54
53
LLP – Lezers laatste periode, cijfers overgenomen van: http://www.krantenindeklas.be/index.php?id=28,
download: 15-11-2007
54
Overgenomen van: http://www.cim.be/card/136/nl/auth/, download: 16-11-2007
23

Karakteristiek
- Gazet van Antwerpen is de eerste van de twee belangrijke regionale kranten van
Vlaanderen, maar in tegenstelling tot Het Belang van Limburg wordt de Gazet van
Antwerpen ook in de andere regio’s van het land gelezen.
- Op de Tsjechische krantenmarkt zijn de regionale kranten geen grote spelers op
landelijk niveau, maar de stad en de hele regio Antwerpen hebben in Vlaanderen zo
een bijzondere positie (zowel qua politiek, als economie, cultuur, onderwijs etc.), dat
de krant op de lijst van de meest gelezen dagbladen als derde figureert.
- Gazet van Antwerpen blijft desondanks een regionale referentiekrant waarin veel
Geschiedenis
aandacht aan de sociale thema’s wordt besteed.
- De eerste aflevering van de Gazet van Antwerpen is van de persen gerold in 1891.
Twee jaar later werd NV De Vlijt gesticht – een uitgeverij die de krant uitgaf.
- Noch tijdens de Eerste noch de Tweede Wereldoorlog werd de krant gepubliceerd.
Maar dat werkte waarschijnlijk ten goede en de Gazet van Antwerpen werd heel
populair (in 1973 was de oplage rond 210.000 exemplaren).
- In 1974 verhuisde de redactie naar Antwerpen.
- In 1996 ontstond er door de fusie van NV De Vlijt en NV Concentra (uitgever van Het
Belgang van Limburg) een nieuwe uitgeversmaatschappij RUG - Regionale
Uitgeversgroep, die later zijn naam in ‘Concentra Media’ veranderde.
- Gazet van Antwerpen was het eerste Vlaamse dagblad dat op het tabloid formaat
verscheen (in 2004).
24

1.2.3.5 Het Belang van Limburg
Basisinformatie
Formaat tabloid
Oplage 112 867 exemplaren
Bereik (LLP) 55 429.000 lezers
Uitgever Concentra
Hoofdredacteur Ivo Vandekerckhove
Webpagina's www.hbvl.be
Oplage ontwikkeling 56
Karakteristiek
Deze regionale krant (net als Gazet van Antwerpen uitgegeven door de uitgeverij Concentra)
wordt door 85% Limburgse krantenlezers gelezen. Het is dus voornamelijk de krant van en
voor alle Limburgers maar door constante modernisatie (zowel in de krant als op de
webpagina’s) probeert de redactie een krant van een bovengewestelijk formaat te scheppen.
Daarmee is ook de overgang tot het tabloid formaat in 2006 verbonden.
Hoewel zich Het Belang van Limburg als Vlaams en christelijk profileert, worden er in de
krant allerlei invalshoeken vertegenwoordigd.
55
LLP – Lezers laatste periode, cijfers overgenomen van: http://www.krantenindeklas.be/index.php?id=29,
download: 15-11-2007
56
http://www.cim.be/card/47/nl/auth/#, download: 31-10-2007
25

Geschiedenis
- Het Belang van Limburg werd in 1879 opgericht als een weekblad onder de naam ‘Het
Algemeen Belang der Provincie Limburg’.
- Gedurende de Eerste Wereldoorlog kwam de krant helemaal niet uit, in 1918 worden
de activiteiten opnieuw aangezet en er verschenen ook nieuwe soorten weekbladen
(bijv. Limburg Sport).
- In 1926 werd de Uitgeverij Concentra opgesticht.
- In 1933 werd het weekblad een dagblad en kreeg de huidige naam Het Belang van
Limburg. In de jaren vijftig erkende Concentra onder een nieuwe baas enkele
veranderingen en werd tot een modern krantenbedrijf omgevormd.
- In 1996 heeft zich bij Concentra de uitgeverij De Vlijt (o.a. uitgever van Gazet van
Antwerpen) aangesloten.
- De jaren ’80 en ’90 waren overigens een bloeiende periode voor de krant, de oplage in
het nieuwe millennium erkent geen grote vervallen. Daarom kon in 2004 al het 125-
jarige bestaan van de krant gevierd worden.
1.2.3.6. Het Laatste Nieuws
Basisinformatie
Formaat broadsheet
Oplage 348 684 exemplaren
Bereik (LLP) 57 1.096.000 lezers
Uitgever De Persgroep
Hoofdredacteurs
Paul Daenen en Frank
Depoorter
Webpagina's www.hln.be
57 LLP – Lezers laatste periode, cijfers overgenomen van: http://www.krantenindeklas.be/index.php?id=27,
download: 15-11-2007
26

Oplage ontwikkeling 58
Karakteristiek
- Het Laatste Nieuws richt zich niet tot een bepaalde groep lezers. Dit dagblad wil gewoon
een krant voor iedereen zijn en het hele spectrum van het lezerspubliek bereiken, wat
ogenschijnlijk lukt.
- Deze populairste massakrant heeft 18 regionale edities, waarvan de belangrijkste De
Nieuwe Gazet in Antwerpen is, en kan op deze manier de gebeurtenissen in alle regio’s en
streken in het oog houden. Dat vervult de doelstelling van de krant – dicht bij de lezer te
staan.
- Er wordt ook veel aandacht geschonken aan sportberichtgeving en verschillend nieuws
van de showbizz wereld. Daarom wordt Het Laatste Nieuws veelal als een roddelkrant
beschouwd en soms wordt zelfs een pejoratieve benaming gebruikt, namelijk ‘Het
Laagste Nieuws’.
Geschiedenis
- Het Laatste Nieuws werd opgericht in 1888 door een vrijzinnige liberaal Julius Hoste met
de bedoeling om de liberalen in de aanstaande verkiezingen te steunen en de gedachten
van de Vlaamse beweging te verspreiden. Typerend was ook de anti-clericalisme en anti-
58 Overgenomen van: http://www.cim.be/card/186/nl/auth/, download: 16-11-2007
27

franskiljonisme 59 , voornamelijk i.v.m. de strijd voor de rechten van Vlamingen in
Brussel.
- Onder leiding van de zoon van Julius Hoste erkende de krant enkele veranderingen. Er
werd ietwat academischer taal gebruikt in de krant en er werd ook uitgebreider regionale
berichtgeving en sportverslaggeving ingevoerd.
- Tijdens de WOII verscheen de krant onder de Duitse censuur.
- In 1955 ontstond de ‘Stichting Het Laatste Nieuws’ die vervolgens omvormde in een
vennootschap ‘Uitgeverij J. Hoste NV’.
- In 1963 werd het blad ‘De Nieuwe Gazet’ door de ‘Uitgeverij J. Hoste’ volledig
overgenomen en als een regionale krant met een bepaalde onafhankelijkheid onder de
vennootschap gebracht.
- Een curieuze situatie ontstond in 1989 toen de uitgeverij het linkse dagblad De Morgen
heeft overgenomen. Het Laatste Nieuws is namelijk eerder als centrumrechts beschouwd.
Maar op den duur heeft De Morgen zijn plaats op de markt gevonden en is volledig
onafhankelijk van de redactie van Het Laatste Nieuws.
- In 1993 werd de uitgeversgroep geherstructureerd en kreeg een nieuwe naam – ‘De
Persgroep’.
1.2.3.7. Het Nieuwsblad
Basisinformatie
Formaat tabloid
Oplage 245 668 exemplaren
Bereik (LLP) 60 782.000 lezers
Uitgever Corelio
Hoofdredacteur Michel Vandersmissen
Webpagina's www.hetnieuwsblad.be
59 Franskiljon - Vlaming die voorstander is van de overheersing van het Frans in België.
http://www.vandale.nl/opzoeken/woordenboek/?zoekwoord=franskiljon, download: 22-11-07
60 LLP – Lezers laatste periode, cijfers overgenomen van: http://www.krantenindeklas.be/index.php?id=24,
download: 15-11-2007
28

Oplage ontwikkeling 61
Karakteristiek
- Het Nieuwsblad concentreert zich naast de complete berichtgeving (politiek, cultuur,
economie, lifestyle) voornamelijk op streek- en sportnieuws. De sportkatern
Sportwereld 62 , die elke dag met Het Nieuwsblad verschijnt, is de grootste en uitgebreidste
van alle Vlaamse dagbladen.
- Samen met de dochterkrant De Gentenaar 63 (editie van Het Nieuwsblad in Oost-
Vlaanderen) is Het Nieuwsblad de tweede meest verkochte krant in Vlaanderen. Zijn
populariteit behaalt dit dagblad o.a. door een aantrekkelijke opmaak met veel foto’s en
afbeeldingen.
Geschiedenis
- De geschiedenis van Het Nieuwsblad begint met het oprichten van de eerste Vlaamse
sportkrant de Sportwereld in 1912.
61 Overgenomen van http://www.cim.be/card/582/nl/auth/, download: 20-11-2007
62 Zie link: http://nl.wikipedia.org/wiki/Sportwereld, download: 13-11-2007
63 ”De Gentenaar is de oudste Belgische krant die nu nog bestaat, zij het als een dochterblad van Het
Nieuwsblad onder het beheer van de Vlaamse Uitgeversmaatschappij (VUM). De krant werd in 1879 opgericht
door Kannunik Verschueren.” http://nl.wikipedia.org/wiki/De_Gentenaar, download: 21-11-2007
29

- In 1914 werd de uitgeverij De Standaard NV gesticht, waaronder in 1918 Het Nieuwsblad
voor het eerst is verschenen. Het Nieuwsblad behoort sindsdien tot de zgn.
Standaardgroep (Corelio uitgeverij).
- In 1939 werd de Sportwereld verkocht aan NV De Standaard.
- In 1959 werd o.a. De Gentenaar opgenomen in de Standaardgroep.
- In 1962 werd een speciale bijlage voor kinderen ontworpen – de zgn. Patskrant. Later
werd de naam in Stripkrant veranderd en in 2000 werd de dagelijkse bijlage Stripkrant
door de Jommekeskrant (verschijnt wekelijks op woensdag) en Yo (alle andere dagen
behalve zondag) vervangen.
- In 1976 na het faillissement van de Standaardgroep werd Het Nieuwsblad samen met
andere titels door de VUM 64 overgenomen.
- De poging om in 1996 een regionale editie van Het Nieuwsblad voor Antwerpen te
maken maar zgn. ’t Stad was niet succesvol.
- Tussen de jaren 1998 en 2000 werden de redacties van Het Nieuwsblad en Het Volk
samengevoegd tot één groot geheel. Samen hebben ze in 2003 een maandelijkse lifestyle
magazine Catchy geïntroduceerd, die gratis bij de krant te verkrijgen is.
- Sinds 2005 verschijnt Het Nieuwsblad in tabloidformaat.
1.2.3.8. Het Volk
Basisinformatie
Formaat tabloid
Oplage 82 699 exemplaren
Bereik (LLP) 65 254.000 lezers
Uitgever Corelio
Hoofdredacteur Michel Vandersmissen
Webpagina's www.hetvolk.be
64 Vlaamse Uitgeversmaatschappij
65 LLP – Lezers laatste periode, cijfers overgenomen van: http://www.krantenindeklas.be/index.php?id=25,
download: 15-11-2007
30

Oplage ontwikkeling 66
Karakteristiek
- Net als Het Nieuwsblad representeert Het Volk een soort volkskrant die over zowel
belangrijke als minder belangrijke en regionale gebeurtenissen informeert.
- Het Volk profileert zichzelf als de krant, waar mensen het nieuws maken en
Geschiedenis
toegankelijkheid voor iedereen is hier van groot belang. In Het Volk krijgt men “geen
voorgekauwde artikels over politiek en economie voorgeschoteld, maar nieuws met
een menselijke toon.” 67
- Het Volk werd al in 1891 opgericht op initiatief van de christelijke arbeidersbeweging
in Gent met de doelstelling om een tegenwicht te bieden tegen de succesvolle
socialistische krant Vooruit. De eerste exemplaren die in Gent verschenen droegen een
ondertitel ‘anti-socialistisch dagblad’. Deze ondertitel werd in 1912 in ‘christen
werkmansblad’ veranderd.
- In 1920 boekte de krant succes met een oplage van 30 000 exemplaren en in 1926
startte men met het uitgeven van het magazine Zondagsblad.
- In 1930 werd de ondertitel weer door een nieuwe vervangen: ‘Katholiek Democratisch
Dagblad voor Vlaanderen’. Maar door het uitbreken van de oorlog verdween Het Volk
in 1940 van de Belgische markt.
66 Overgenomen van: http://www.cim.be/card/368/nl/auth/, download: 20-11-2007
67 http://www.krantenindeklas.be/index.php?id=25, download: 17-11-2007
31

- Na de Tweede Wereldoorlog heeft Het Volk als eerste over de zgn. Rundstedt-
offensief 68 geïnformeerd een daardoor een ruim lezerspubliek en internationale
aandacht gekregen.
- In 1952 neemt Het Volk een Brussels dagblad De Nieuwe Gids over, dat als een aparte
editie in de hoofdstad bleef verschijnen.
- Begin jaren tachtig is de oplage tot ongeveer 220.000 exemplaren gestegen, er wordt
een nieuwe lay-out geïntroduceerd, die de krant praktisch in bepaalde katernen
indeelde.
- In 1994 werd Het Volk door de VUM-groep (nu Corelio) overgenomen en in 2000
verhuisde de redactie van de krant definitief vanuit Gent naar Groot-Bijgaarden waar
zich de zetel van de maatschappij bevindt.
68 Voor meer informatie, zie link: http://nl.wikipedia.org/wiki/Slag_om_de_Ardennen, download: 21-11-2007
32

2. Het Nederlands in België
2.1. Standaardtaal
2.1.1. Karakteristiek
Standaardtaal is volgens de definitie van de Algemene Nederlandse Spraakkunst “een taal die
algemeen bruikbaar is in de zogenaamde secundaire relaties, dat wil zeggen in het contact met
‘vreemden’.“ 69 Zo vormt de standaardtaal een norm van de taal die boven verschillende
taalvarianten staat die enkel beperkt bruikbaar zijn, dwz. regiolecten, dialecten, sociolecten
enz.
Zowel in de literatuur als in de praktijk kunnen we de standaardtaal onder verschillende
benamingen tegenkomen. Het is vooral Algemeen Beschaafd Nederlands (afgekort tot ABN),
Algemeen Nederlands (afgekort tot AN) en de term Standaardnederlands.
Algemeen Beschaafd Nederlands kan ook anders beschreven worden als “de taal waarin geen
elementen of structuren voorkomen die duidelijk opvallen als niet-algemeen.” 70
Tot in de eerste helft van de twintigste eeuw was de norm voor het Standaardnederlands meer
een ideaal dan een realiteit. De standaardtaal werd door een zeer kleine groep hoger
opgeleiden gesproken en geschreven en er was nauwelijks plaats voor variatie binnen de
standaardtaal. Na de Tweede Wereldoorlog nam het aantal ABN-sprekers toe – vooral in de
grote Hollandse steden – en daardoor is ook de taalvariëteit gestegen. Het ABN is nu niet
meer een gewenste, onreële, onbereikbare norm. De grammatica’s, spellinggidsen en
woordenboeken van de twintigste eeuw zijn eerder descriptief: ze beschrijven objectief het
beschaafde, verzorgde taalgebruik, en kijken daarbij naar het concrete taalgebruik. 71
69
G. Geerts e.a.: Algemene Nederlandse Spraakkunst, Groningen 1997 p. 16
70
Ibid., p. 16
71
Zie N. van der Sijs, P. Verhoeff: Taal als mensenwerk: het ontstaan van het ABN, Sdu Uitgevers Den Haag
2004, pp. 618-621
33

2.1.2. Het verloop van de standaardisering in België 72
De standaardisering is in Vlaanderen veel later begonnen dan in Nederland en in België
werden de taalkwesties veel meer in het wettelijke kader vastgelegd.
In de grondwet van 1831 werd vastgelegd dat het gebruik van het Nederlands en het Frans vrij
was, maar de meerderheid van de bevolking sprak Frans, elitaire kringen inbegrepen. De
positie van het Nederlands werd in de loop van de negentiende en twintigste eeuw door een
reeks taalwetten verstevigd. De ‘Gelijkheidswet’ van 1898 73 zorgde voor de officiële
gelijkheid van beide talen op het nationale niveau. In 1932 werd de Gentse universiteit
volledig Nederlandstalig. Heel belangrijk was de toepassing van het
‘territorialiteitsbeginsel’ 74 in 1931. In 1962 werd de taalgrens gelegd en wettelijk bepaald
welke gemeente tot welk taalgebied behoort. In het zogenaamd ‘pact der Belgen’ 75 – de
nieuwe grondwetsartikelen van 1970 – werd er een nieuw beeld van België geschetst. Het
land zou in vier taalgebieden (Nederlandstalig, Franstalig, Duitstalig en Tweetalig gebied
Brussel-hoofdstad), drie ‘cultuurgemeenschappen’ (Vlaamse, Franse en Duitse gemeenschap)
en drie gewesten (Vlaamse, Waalse en Brusselse gewest) verdeeld worden.
2.1.3. Variatie binnen en buiten de standaardtaal volgens de ANS
Binnen het kader van de standaardtaal komen vanzelfsprekend verschillende varianten voor.
Naast zuiver ongrammaticale verschijnsels zijn dat vooral zogenaamde stijl- en
streekgebonden variaties.
2.1.3.1. Stijlgebonden variatie
a) Binnen de standaardtaal: ‘geschreven taal’ (schrijftaal), ‘gesproken taal’ (spreektaal)
b) Buiten de standaardtaal: ‘formeel’, ‘informeel’
72
Zie N. van der Sijs, P. Verhoeff: Taal als mensenwerk: het ontstaan van het ABN, Sdu Uitgevers Den Haag
2004, pp. 624-630
73
Syllabus Nederland – Vlaanderenkunde, HIVT, Tweede Bachelor, Antwerpen 2005-2006
74
“Het territorialiteitsbeginsel: men gaat kijken naar de plaats waar de dienst zich bevindt en de streektaal wordt
dan de bestuurstaal. Dit impliceert de vorming van taalgebieden.” Bron:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Taalwetgeving_in_Belgi%C3%AB, download: 5-11-2007
75
Syllabus Nederland – Vlaanderenkunde, HIVT, Tweede Bachelor, Antwerpen 2005-2006, p. 29
34

2.1.3.2. Streekgebonden variatie
a) Binnen de standaardtaal: ‘geografisch verschillend’
b) Buiten de standaardtaal: ‘regionaal’
Enkele voorbeeldzinnetjes van de niet-standaardtaal variaties 76 :
Ik verzoek u deze brief per omgaande te beantwoorden.
Ik moge U verzoeken deze brief per omgaande te beantwoorden.
Het zijn heel erg mooie plaatsjes.
Het zijn hele erge mooie plaatsjes.
Mocht ik ziek worden, zoek dan een vervanger.
Moest ik ziek worden, zoek dan een vervanger.
Cirkeldiagram van de standaardtaal en soorten taalvariatie 77
76
Overgenomen van syllabus van J. Rombouts: Nederlands: Taalvaardigheid, HIVT, Eerste Bachelor,
Academiejaar 2006-2007, Antwerpen
77
Overgenomen van G. Geerts e.a.: Algemene Nederlandse Spraakkunst, Groningen 1997, p. 21
35

2.2 Het Belgisch Nederlands
Het Nederlands in België en Nederland is voor het leeuwendeel gelijk. Maar als men de grens
tussen deze twee landen passeert, valt het heel erg op, dat er toch veel verschillen bestaan. 78
De uitspraak, de grammatica, de woordenschat, op alle gebieden komen er afwijkingen voor.
In dit hoofdstuk wordt er getracht om de huidige situatie en de oorzaken van zulke
ontwikkeling te beschrijven.
2.2.1 De positie van het Nederlands in Vlaanderen
“Nederland en Vlaanderen zijn kinderen uit hetzelfde gezin, die gescheiden zijn
opgegroeid.” 79
Als we bij deze mooie metafoor blijven, zou Vlaanderen kunnen worden gezien als het
kleinere broertje van Nederland, dat vroeger naar zijn oudere sterke broer opkeek maar nu
zijn eigen kwaliteiten wil bewijzen en als ‘individu’ gezien wil worden.
Het Nederlands in Vlaanderen werd al sinds de Spaanse overheersing (het einde van de
zestiende eeuw) van de noordelijke standaardtaal afgesneden. Onder de Oostenrijkers en
Fransen was er ook geen gelegenheid om een taalnorm voor het Nederlands te scheppen en
daar zich aan te houden. Integendeel versterkte steeds meer en meer de positie van het Frans,
dat voornamelijk in de hogere kringen werd gebruikt (als een voertaal, cultuurtaal maar ook in
het onderwijs). Zo ontstond door de grote verfransing “naast de geografische een
maatschappelijke grens”. 80
De taalverhoudingen in het Verenigd Koninkrijk (1815-1830) waren evenmin gemakkelijk.
Het rijk telde 6.235.000 inwoners, waarvan een deel Franstalig en Duitstalig was, maar de
meerderheid - ongeveer 75 procent – was Nederlandstalig waarvan ongeveer 2.314.000
Nederlanders en 2.351.000 Vlamingen. 81 Maar de cijfers correspondeerden nauwelijks met de
reële situatie. “Bijna de gehele sociale toplaag in Vlaanderen was verfranst, de rest van de
78
P. Bakema e.a.: Vlaams-Nederlands woordenboek. Van ambetanterik tot zwanzer, Standaard Uitgeverij
Antwerpen 2003
79
J.W. de Vries e.a.: Het verhaal van een taal. Negen eeuwen Nederlands, Prometheus Amsterdam 1994, p. 186
80
Ibid., p. 113
81
R. Willemyns: Het verhaal van het Vlaams. De geschiedenis van het Nederlands in de Zuidelijke Nederlanden,
Standaard Uitgeverij Antwerpen 2003
36

evolking sprak een dialect waarin noch Vlamingen, noch Noordnederlanders een
gemeenschappelijke taal konden ontwaren.” 82
Toen België in 1830 van Nederland onafhankelijk werd, vormden zich twee stromen, twee
verschillende visies op de taalontwikkeling in Vlaanderen. Aan de ene kant waren dat
integrationisten, die de Noord-Nederlandse verzorgde genormaliseerde taal wilden
overnemen, aan de andere kant waren dat particulisten, die voor het gebruik van eigen
historische Vlaamse woordenschat pleitten. Het is evident welke groep de pleit won. 83
In de loop van de twintigste eeuw streefden veel personen en instanties in Vlaanderen aan het
overbruggen van de taalkloof tussen Nederland en België. 84 Vanaf de jaren vijftig werden er
allerlei soorten activiteiten bedacht en ontwikkeld om de taaleenheid te bereiken, zoals:
oprichting van De Vereniging voor Beschaafde Omgangstaal (VBO), ABN-krantjes, het
tijdschrift Nederlands van nu, Taaltuintjes in de kranten, televisieuitzending Hier spreekt men
Nederlands, radiotaaltips, taalzuiveringsboeken, ABN-wedstrijden etc. 85
Maar het effect van de ‘taalpropaganda’ was beperkt en bovendien groeide er in Vlaanderen
een soort van tegenzin om de Standaardtaal te gebruiken. De strikte doorzetting van het
Noord-Nederlands, die toen voor veel Vlamingen bijna een vreemde taal was, heeft
waarschijnlijk ook tot het ontstaan van de tussentaal in Vlaanderen bijgedragen.
Een grote stap in de toenadering van de Zuidelijke en Noordelijke versie van het Nederlands
was ongetwijfeld de sluiting van de Nederlandse Taalunie op 9 december 1980 86 tussen het
Koninkrijk België en het Koninkrijk der Nederlanden. Op 12 januari 2005 is aan de Taalunie
nog Suriname als het derde lid toegetreden. 87 De Nederlandse Taalunie 88 is actief op het
gebied van taalverzorging en taaladvisering, onderwijs (zowel in Nederland, Vlaanderen en
Suriname als in het buitenland), literatuur etc. De Taalunie publiceert ook een aantal boeken,
82 J.W. de Vries e.a.: Het verhaal van een taal. Negen eeuwen Nederlands, Prometheus Amsterdam 1994, p.114
83 N. van der Sijs, P. Verhoeff: Taal als mensenwerk: het ontstaan van het ABN, pp. 407- 410, Sdu Uitgevers
Den Haag 2004
84 Van groot belang was bijv. de publicatie van C.H. Peeters: Nederlandsche Taalgids. Woordenboek van
Belgicismen, een lijst Belgicismen met hun Noord-Nederlandse varianten
85 F. Debrabandere: Het echec van de ABN-actie in Vlaanderen, Neerlandia / Nederlands van nu, jaargang 109,
nummer 1 – 2005, pp. 27-31
86 O. Vandeputte: Nederlands. Het verhaal van een taal, Stichting Ons Erfdeel, Rekkem 1997
87 Overgenomen van: http://nl.wikipedia.org/wiki/Nederlandse_Taalunie, download: 24-11-2007
88 Officiële webpagina’s van de Nederlandse Taalunie: http://taalunieversum.org/taalunie/, download: 25-11-
2007
37

waarvan het bekendste waarschijnlijk het zgn. ‘Groene boekje’ is (woordenlijst met de
officiële Nederlandse spelling 89 ).
2.2.2 Het Belgisch Nederlands in de Grote Van Dale
Het Grote Van Dale Woordenboek, het normatieve woordenboek van het Nederlands,
representeert de norm voor zowel de Nederlanders als de Vlamingen. Naast de
Standaardnederlandse woordenschat worden er ook woorden opgenomen, die als Belgisch
Nederlands gelabeld zijn (op dit moment vormen ze ongeveer één procent 90 van alle woorden,
die in de Van Dale 91 opgeslagen zijn). Woorden die als standaard voor het hele taalgebied
beschouwd worden, krijgen geen label, hoewel ze soms typisch Noord-Nederlands zijn en
voor de Vlamingen dus onbegrijpelijk. Dit feit wordt soms in Vlaanderen moeilijk
aangenomen, want het stempel Belgisch Nederlands evoqueert bij enkele Vlamingen een
gevoel van afkeuring. Is het waar of niet, dit probleem ligt bij de Nederlandse zuidelijke buren
ongetwijfeld heel gevoelig.
2.2.3 De taalvariatie in Vlaanderen
Naast de dialecten en de standaardtaal bestaan er in Vlaanderen uiteraard ook andere
varianten van het Nederlands. Aan de hand van de publicaties: Het verhaal van het Vlaams 92
en Het verhaal van een taal 93 wordt er vervolgens een klein overzicht van de belangrijkste
taalvariëteiten gegeven.
Dialect – Verschillende dialecten hebben in Vlaanderen nog steeds een vrij sterke positie. Een
belangrijk verschil met Nederland is dat “veel Vlamingen nog een dialect kennen en dat ze
89
Voor meer informatie zie webpagina: http://www.hetgroeneboekje.nl/, online versie van Het Groene Boekje:
http://woordenlijst.org/, download: 24-11-2007
90
”Sinds 1999 geeft de Grote Van Dale van een 3000-tal woorden aan dat ze Belgisch Nederlands zijn en dus tot
de standaardtaal behoren in België. Van een aantal woorden (961 in GVD 14) wordt ook gezegd dat ze Belgisch
Nederlands zijn, maar ‘niet algemeen’.” http://taalunieversum.org/nieuws/1257/, download: 18-11-2007
91 e
Van Dale Groot Woordenboek van de Nederlandse taal, 14 druk, Utrecht/Antwerpen 2005
92
R. Willemyns: Het verhaal van het Vlaams. De geschiedenis van het Nederlands in de Zuidelijke Nederlanden,
Standaard Uitgeverij Antwerpen 2003
93
J.W. de Vries e.a.: Het verhaal van een taal. Negen eeuwen Nederlands, Prometheus Amsterdam 1994
38

dat, de ene meer dan de ander, ook gebruiken.” 94 Hoewel het gebruik en het prestige van de
dialecten allang aan het afnemen is, hebben de dialecten nog steeds een grote invloed op de
taalvariatie.
Geschoond (Gekuist) dialect – Deze variant wordt bijna uitsluitend door ouderen of lagere
klassen gebruikt en voornamelijk in zulke gevallen, wanneer het zuivere dialect niet verstaan
wordt of ongepast is. De spreker neemt dan het systeem en ongrammaticale vormen van het
dialect over en er worden maar enkele woorden en klanken aangepast, die de standaardtaal
benaderen.
Tussentaal en regiolect – Deze variant wordt gebruikt door de mensen die bewust geen dialect
willen spreken maar tegelijk geen standaardtaal willen of kunnen gebruiken. Het andere grote
verschil ten opzichte van de dialecten is, dat bijna iedereen de regiolect/ tussentaal kan
verstaan.
Belgisch Beschaafd – Hoewel Belgisch Beschaafd soms wordt gezien als een versie van het
Algemeen Nederlands in Vlaanderen, gaat het niet over standaardtaal. Wat er ontbreekt, is
voornamelijk een algemene codificatie – er bestaan geen grammatica’s, spellingsregels of
woordenboeken, wat tot minder eenheid leidt. Belgisch Beschaafd, “dat sterk getekend is door
dialecten, regiolecten en het Frans,” 95 is voor veel Vlamingen de meest ‘standaard’ variant
van het Nederlands, die ze kunnen bereiken.
Algemeen Nederlands (VRT 96 -Nederlands) – Het is een officiële taal van het onderwijs en het
bestuur. De benaming VRT-Nederlands duidt de taal van de VRT-journalisten aan en wordt
als een norm van het ABN in Vlaanderen beschouwd. De taal beantwoord dus niet honderd
procent aan het ABN in Nederland, vooral als we het over de gesproken taal op de radio
hebben. 97
94
R. Willemyns: Het verhaal van het Vlaams. De geschiedenis van het Nederlands in de Zuidelijke Nederlanden,
Standaard Uitgeverij Antwerpen 2003, p. 319
95
J.W. de Vries e.a.: Het verhaal van een taal. Negen eeuwen Nederlands, Prometheus Amsterdam 1994, p. 187
96
Vlaamse Radio en Televisie
97
De taalverzorging bij de VRT wordt uitgebreid besproken op de webpagina:
http://vrttaal.net/taaldatabanken_master/taalbeleid/beleid.shtml, download: 15-08-2007
39

Een voorbeeldzin om het verschil tussen deze varianten duidelijk aan te tonen 98 :
Dialect (West-Vlaams): ‘’k en ol no dem beenouwer heweest.’
Geschoond dialect: ‘Ik heb al na dem beenhouwer heweest.’
Tussentaal: ‘Ik ben al naar den beenhouwer geweest.’
Belgisch Beschaafd: ‘Ik ben reeds naar de beenhouwer geweest.’
Algemeen Nederlands: ‘Ik ben al naar de slager geweest.’
2.2.4. Soorten woordenschat in Vlaanderen
In verband met de lexicale variatie kunnen er in principe drie soorten woordenschat 99 in
Vlaanderen onderscheiden worden:
1. de standaardwoordenschat
2. de woordenschat van traditionele dialecten
3. de transitiewoordenschat
De standaardwoordenschat
Deze woordenschat kan worden beschreven als “relatief stabiele, gecodificeerde norm, die de
verstaanbaarheid garandeert binnen een taalgebied” 100 . Het is dus het Algemeen Beschaafd
Nederlands, dat in het Van Dale woordenboek opgenomen is en in beperkte mate de
geografische verschillen tolereert.
Traditionele dialectwoordenschat
Deze woordenschat, die op de dialecten gebaseerd is, is “de woordenschat van de relatief
stabiele, geografisch gedifferentieerde natuurlijke taal van het grootste deel van de
taalgemeenschap in de eerste helft van de 20 ste eeuw” 101 . Hoewel er tussen dialect- en
standaardwoordenschat enkele overeenstemmingen bestaan, blijft deze woordenschat voor de
meeste standaardtaal sprekers onbegrijpelijk.
98
Overgenomen van J.W. de Vries e.a.: Het verhaal van een taal. Negen eeuwen Nederlands, Prometheus
Amsterdam 1994, p. 186
99
J. van Keymeulen: Soorten woordenschat in Nederlandstalig België, deel van Taal en Tongval: tijdschrift voor
dialectologie, themanummer 10, Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, Gent 1997
100
Ibid., p.190
101 Ibid., p.189
40

De transitiewoordenschat
Deze woordenschat hoort bij verschillende regiolecten en tussentalen en beweegt zich op de
grens tussen de standaard- en dialectwoordenschat. Dieper inzicht in de transitiewoordenschat
wordt in het hoofdstuk ‘2.3. Tussentaal’ verschaft.
2.2.5. Het Belgisch Nederlands versus het Noord-Nederlands
In dit hoofdstuk worden op hand van enkele voorbeelden de meest belangrijke en opvallende
verschillen tussen deze twee taalvarianten beschreven 102 .
a) fonetische verschillen
Noord-Nederlands: diftongeren, harde ‘g’, verstemlozing, -tie = /tsie/
Vlaanderen Nederland
vogel [ vo.γəl ] 103 [ f ɔ.uχəl ]
geven [ γe.və ] [ χe.jvə ]
politie [ polisi ] [ politsi ]
tram [ trαm ] [ trεm ] 104
dossier [ d ɔsi:r ] [ doʃe ]
b) morfologische verschillen
Soms is de stam van de woorden hetzelfde en verschillen de woorden alleen in suffix
(uitgang). Heel erg opvallend zijn in dit opzicht de Vlaamse diminutieven, die niet op –(t)je/
pje maar op –(s)ke eindigen.
Vlaanderen Nederland
recycleren recyclen
appelaar appelboom
verdiep verdieping
102 Geïnspireerd door L. Verlonje, J. van Haver: de syllabus voor de colleges Nederlandse Taalbeheersing,
Eerste Bachelor, Hogeschool Antwerpen, HIVT, Antwerpen 2006
103 Fonetische symbolen overgenomen van http://nl.wikipedia.org/wiki/Fonetisch, download: 04-11-2007
104 In Nederland wordt er geneigd om een ‘verengelsde’ uitspraak te gebruiken.
41

oekske boekje
boomske boompje
c) grammaticale verschillen:
Bij voorbeeld bij de voornaamwoordelijke aanduiding (verschil in geslacht). Het gevoel voor
het onderscheiden van het geslacht bij de zelfstandige naamwoorden is in Vlaanderen sterker
dan in Nederland.
Nederland: de tafel, hij is vuil die doos, geef hem hier
Vlaanderen: de tafel, zij is vuil die doos, geef haar hier
d) lexicale verschillen:
Verschillen in het woordgebruik kunnen in enkele groepen ingedeeld worden.
Belangrijke verschillen bestaan uiteraard op staatkundig, politiek en rechten
(rechtsterminologie) vlak, waar men zgn. beleidsnederlands gebruikt. Woorden met
betrekking tot staatkundige, politieke of sociale verschijnsels of instellingen. Deze
woordenschat is natuurlijk verschillend (door een andere staatsverrichting, andere historische
achtergrond enz.).
Vlaanderen Nederland
eerste minister, premier minister-president
Senaat Eerste Kamer
Kamer van Volksvertegenwoordigers Tweede Kamer
begrotings-, budgetcontrole tussenbalans
schepen wethouder
vrederechter kantonrechter
bankkaart betaalpas
personenbelasting inkomstenbelasting
parochie gemeente
42

Woorden die dezelfde betekenis hebben, maar uitgedrukt door een ander woord zijn.
Vlaanderen Nederland
goesting 105 zin, lust, trek, smaak
zot gek
spijtig jammer
stekjes lucifers
Woorden die een gelijke vorm hebben, maar een ander betekenis.
Vlaanderen Nederland
kleed = vrouwelijk kledingstuk, jurk kleed = vloerkleed, tafelkleed
schoon = mooi schoon = zuiver, niet vuil
Verschil in het gebruik van vreemde woorden en bastaardwoorden 106 :
Vlaanderen Nederland
camion vrachtwagen
terminus eindstation
pistolets broodjes
pompelmoes grapefruit
koersfiets racefiets
e) syntactische verschillen:
Er worden twee soorten volgordes binnen de werkwoordelijke eindgroep onderscheiden. De
zogenaamde ‘rode’ volgorde (meer in Vlaanderen gebruikt) en ‘groene’ volgorde 107 (meer in
Nederland gebruikt).
105
Het woord goesting werd in Vlaanderen tot het mooiste Vlaamse woord van het jaar 2004 verkozen. Zie link:
http://lvb.net/item/718, download: 20-08-2007
106
Bastaardwoord: aan een andere taal ontleend woord dat min of meer aangepast is aan de taal waarin het is
overgenomen, zoals dineren, fabriek enz. G. Geerts e.a.: Van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse taal,
11 e druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen 1989
107
De theorie en enkele voorbeelden overgenomen van: M.C. van den Toorn e.a.: Geschiedenis van de
Nederlandse taal, Amsterdam University Press, Amsterdam 1997, pp. 537-540
43

Rode volgorde (r) …dat hij is gekomen.
Groene volgorde (g) …dat hij gekomen is.
In de rode volgorde staat de persoonsvorm voor het voltooid deelwoord, in de groene
volgorde is dat omgekeerd. De rode volgorde wordt in enkele gevallen ook door de
Nederlanders gebruikt – vooral in de geschreven taal als het gezegde van de zin veel te
uitgebreid is. De neiging om aan de rode volgorde voorkeur te geven wordt ook versterkt door
het feit, dat de groene volgorde soms veel te veel ‘Duits’ 108 klinkt.
Andere voorbeelden:
(r) …dat zij vandaag niet kan komen.
(g) …dat zij vandaag niet komen kan.
(r) Hij zal zeker gestraft worden.
(g) Hij zal zeker worden gestraft.
(r) Als je een tijd geleden gevraagd zou hebben…
(g) Als je een tijd geleden zou hebben gevraagd…
2.3. Tussentaal
2.3.1 Karakteristiek
Onder de benaming tussentaal wordt in Vlaanderen een taal begrepen die tussen dialecten en
het Algemeen Beschaafd Nederlands in staat. Het is een soort van bovengewestelijke
omgangstaal, die iedereen verstaat en iedereen kan gebruiken. Johan de Caluwe beschrijft de
tussentaal als “tegelijk niemands en allemans taal” 109 .
Voor de tussentaal zijn op den duur verschillende benamingen ontstaan, zoals: Schoon
Vlaams, Vlederlands of Soap Vlaams 110 . Onder de bekendste benamingen hoort dan ook
108 In het Duits is namelijk alleen maar de groene volgorde van toepassing.
109 J. De Caluwe: Tien stellingen over functie en status van tussentaal in Vlaanderen, Taalvariatie en Taalbeleid.
Bijdragen aan het taalbeleid in Nederland en Vlaanderen, Antwerpen/Appeldoorn, Garant 2002, p. 57
110 Door de taal die in de Vlaamse TV series wordt gehanteerd.
44

‘het Verkavelingsvlaams’, afkomstig van Geert Van Istendael. Hij heeft dit verschijnsel in
zijn boek ‘Het Belgisch labyrint’ 111 op deze manier beschreven:
“Verkavelingsvlaams, dat is de taal die gesproken wordt in de betere villa’s op
de verkavelde grond van onze verminkte dorpen. Het is de taal van de jongens
en de meisjes die naar een deftige school gaan en andere kinderen uitlachen
omdat die zo onbeschaafd praten. (…)
Verkavelingsvlaams, het is de taal van een nieuwsoortig, door en door vals
Vlaams zelfvertrouwen, het is de taal die uit minachting voor de taal van de
gewone mensen en uit angst voor het Nederlands geboren is, een wangedrocht is
het, die taal van het nieuwe Vlaanderen, dat blaakt van intellectuele luiheid. Het
allerergste is dat dat waardeloze Verkavelingsvlaams door gewone mensen wordt
overgenomen.” 112
De term ‘Verkavelingsvlaams’ werd reeds in het Van Dale Woordenboek opgeslagen en
wordt als volgt uitgelegd:
Ver·ka·ve·lings·vlaams (het ~) 113
1 [pej.] benaming voor de spreektaal in Vlaanderen die geen dialect is
maar ook niet algemeen aanvaard is
Over de tussentaal wordt dus ogenschijnlijk vaak op een vernederende, pejoratieve manier
gesproken. Maar het Verkavelingsvlaams is een uitvloeisel van enkele aspecten: stijgende
mobiliteit van de bevolking en daarmee gebonden dialectenvermenging, Franse taalinvloed
(ook de strijd tegen Franstalige dominantie), latere standaardisering, die een ‘achterstand’
tegenover Nederland veroorzaakte en vervolgende taalonzekerheid van de Vlamingen en
tegenzin om ABN te spreken. Deze taal wordt gebruikt door diegenen die door een of andere
reden (psychologische, sociologische redenen bijv.) geen standaardtaal willen of kunnen
spreken. Maar de tussentaal wordt ook door hoger opgeleide mensen gesproken, als de situatie
111 G. Van Istendael: Het Belgisch Labyrint. Wakker worden in een ander land, Arbeiderspers 2001
112 Overgenomen van: J. De Caluwe: Tien stellingen over functie en status van tussentaal in Vlaanderen,
Taalvariatie en Taalbeleid. Bijdragen aan het taalbeleid in Nederland en Vlaanderen, Antwerpen/Appeldoorn,
Garant 2002, p. 58
113 http://www.vandale.nl/opzoeken/woordenboek/?zoekwoord=Verkavelingsvlaams, download: 10-11-2007
45

niet vereist om het ABN te gebruiken (dus bijv. thuis, in vriendenkringen enz.). Samengevat
is het Verkavelingsvlaams een informele vorm van het Belgische beschaafde Nederlands.
Typerend voor de tussentaal in Vlaanderen is de grote afstand ten opzichte van de
standaardtaal. In Nederland staat de informele taalvariant veel dichter tot het ABN en veel
verder van de dialecten (schema 1).
Schema 1 114
Natuurlijk is de realiteit niet zo gemakkelijk schematisch aan te grijpen. De situatie is veel
complexer, er bestaat een grote diversiteit zowel in de geschreven als in de gesproken
standaardtaal, die we niet meteen als Verkavelingsvlaams kunnen bestempelen.
2.3.2 Specifieke kenmerken
In dit hoofdstukje worden enkele belangrijke kenmerken van de tussentaal beschreven,
gebaseerd op de tekst “Tien stellingen over functie en status van tussentaal in Vlaanderen”
van Johan De Caluwe. 115
algemeen
(Nederlands)
Nederlands
informeel (Nederlands)
Nederlands
dialecten in Nederland
114 D. Geeraerts: Rationalisme en nationalisme in de Vlaamse taalpolitiek, Taalvariatie en Taalbeleid. Bijdragen
aan het taalbeleid in Nederland en Vlaanderen, Antwerpen/Appeldoorn, Garant 2002
46
algemeen
Belgisch
Nederlands
informeel Belgisch Nederlands
- tussentaal
Vlaamse dialecten

a) fonetiek
- h – procope (wegval van een ‘h’ aan het begin van een woord): ik eb, ik oor da
nie
b) morfologie
- apocope 116 en syncope 117 bij korte functiewoorden: as i.p.v. als, da i.p.v. dat,
me i.p.v. met, nie i.p.v. niet, wa i.p.v. wat, ‘k wee da nie i.p.v. Ik weet dat niet.
- afwijkende lidwoorden: den/nen bakker, ne mens
- afwijkende verbuiging van adjectieven en van bezittelijke/aanwijzende
voornaamwoorden: mijne stoel, hare jas, ne kleinen bakker
- afwijkende vormen van persoonlijke voornaamwoorden: het gij-systeem in de
2 e persoon; ekik als herhaling van het subject 1 e persoon enkelvoud, zoals ik
kom ekik wel; het gebruik van meewerkend of lijdend voorwerp i.p.v.
onderwerp, zoals morgen moet hem gaan zwemmen enz.
- afwijkende werkwoordsvormen: ik zien, gij ga niks
- gebiedende wijs met een overbodige – t: zegt ‘t, werkt nog goe’
- afwijkende vorming van diminutieven: boekske, meiske, enz.
c) woordenschat
- in verband met de tussentaal wordt er sprake van zgn. transitiewoordenschat –
‘het resultaat van het contact tussen twee lexicale lagen, (…) de
dialectwoordenschat (de onderste, ‘natuurlijke’ laag) en de
standaardwoordenschat (de bovenste, ‘artificiële’ laag)’. 118
- transitiewoordenschat wordt o.a. gevormd door: archaïsmen (nochtans i.p.v.
evenwel), gallicismen (zakencijfer i.p.v. omzet), purismen (duimspijker i.p.v.
115 J. De Caluwe, Tien stellingen over functie en status van tussentaal in Vlaanderen, Taalvariatie en Taalbeleid.
Bijdragen aan het taalbeleid in Nederland en Vlaanderen, Antwerpen/Appeldoorn, Garant 2002, pp. 57-58
116 Apocope: wegval van een letter(greep) aan het einde van een woord. G. Geerts e.a.: Van Dale Groot
Woordenboek der Nederlandse taal, 11 e druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen 1989, p. 191
117 Syncope: uitstoting van een klinker of medeklinker midden in een woord. G. Geerts e.a.: Van Dale Groot
Woordenboek der Nederlandse taal, 11 e druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen 1989, p. 2832
118 J. van Keymeulen: Soorten woordenschat in Nederlandstalig België, deel van Taal en Tongval: tijdschrift
voor dialectologie, themanummer 10, Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, Gent 1997
47

d) syntaxis
punaise), hypercorrecte 119 vormen (noemen i.p.v. heten), dialectismen 120 (ajuin
i.p.v. ui, patat i.p.v. aardappel)
- dubbele negatie: ik zie nie goe nie meer
- overbodig gebruik van dat bij voegwoorden: ik weet nie wanneer / of / hoe /
waar / wat / wie… dat ze betalen
- doorbreking van de werkwoordelijke eindgroep: dat ze moeten in de gang
staan i.p.v. dat ze in de gang moeten staan
2.3.3 Toekomst van de tussentaal in België
De tussentaal heeft in Vlaanderen al een stevige positie verworven. De verdere verspreiding
en het gebruik van het Verkavelingsvlaams is ongetwijfeld één van de meest gediscussieerde
taalkundige ‘problemen’ van vandaag en wekt veel emoties op. In principe kunnen we de
opvattingen over de tussentaal in twee groepen verdelen.
Aan de ene kant staan de ‘tegenstanders’ van de tussentaal. Ze beschouwen dit ‘taaltje’ als
een tijdelijke fase onderweg naar het Standaardnederlands. De tussentaal gebruikers zijn dan
mensen zonder enige ambitie en zin om het ABN te beheersen, mensen die uit luiheid of
onverschilligheid geen moeite doen om correct te spreken.
Aan de andere kant zijn er diegenen die de tussentaal als een natuurlijk gevolg van de
taalontwikkeling in Vlaanderen zien. De taalsprekers willen of kunnen gewoon geen dialect
meer spreken en willen of kunnen tegelijk geen Standaardnederlands gebruiken. Ze kiezen
dan logischerwijs voor een taal die tussen deze twee ‘extremen’ staat.
Tegenwoordig kan er geconstateerd worden, dat de bereidheid groter wordt om door te gaan
met de erkenning van specifieke kenmerken van het Nederlands in Vlaanderen en op deze
manier een zekere autonomie aan het Belgisch Nederlands te verlenen. Er wordt vaak naar het
model van de ‘nationale variëteiten’ gekeken, een systeem dat bijv. in het Duitstalig gebied
119 Hypercorrect: (van woordvormen) foutief uit vrees voor onjuistheid, zoals in een ander, ten onrechte als
analogisch beschouwd geval. G. Geerts e.a.: Van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse taal, 11 e druk, Van
Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen 1989, p. 1150
120 De meerderheid dialectwoorden zijn vanuit het Brabants overgenomen. In België omvat namelijk het
Brabantse dialectgebied de belangrijkste regio’s: Antwerpen en Vlaams-Brabant. Zie bijlage nummer 2.
48

toegepast is: “talen kunnen in verschillende nationale staten als standaardtaal gebruikt
worden, en daarbij tot op zekere hoogte van elkaar verschillen.” 121
Dit alles kan maar op grond van een uitgebreid onderzoek gebeuren. Ook met alle
hulpmiddelen van de moderne tijd (teksten zijn vaak ter beschikking in een digitale vorm) is
het onderzoek op dit vlak meer dan ingewikkeld. Verder wordt dit onderwerp besproken in
het volgende hoofdstuk CONDIV-corpus.
2.4. Het CONDIV-corpus
De lexicale Noord/Zuid variatie wordt regelmatig het onderwerp van wetenschappelijke
onderzoeking. Het is namelijk van groot belang het feitelijke, reële taalgebruik te kennen om
daarna goed te kunnen beslissen welke richting het taalbeleid uit moet.
Een van de rij onderzoeken, die in de afgelopen tien jaar werden verricht, was zogenaamde
CONDIV project. In deze scriptie wordt dit onderzoek vermeldt omdat het nauw met het
onderwerp van dit werk samenhangt.
Het CONDIV project 122 – voluit Lexicale variatie in het Standaardnederlands. Convergentie /
divergentie en standaardisering / substandaardisering in het Nederlands van Vlaanderen en
Nederland – was een interuniversitair project tussen twee Nederlandse (INL Leiden, VU
Amsterdam) en twee Vlaamse universiteiten (KU Leuven, Universiteit Gent). De
belangrijkste “doelstellingen van het CONDIV-project waren:
1. de lexicale Noord/Zuid variatie te detecteren en beschrijven
2. de evolutie van de lexicale variatie te bepalen
3. de lexicale variatie via labeling lexicografisch in kaart te brengen.” 123
In het kader van het CONDIV-project werd een CONDIV-corpus samengesteld: “een
elektronisch toegankelijke, regionaal, stilistisch en diachroon gecontroleerde
121 D. Geeraerts: Rationalisme en nationalisme in de Vlaamse taalpolitiek, Taalvariatie en Taalbeleid. Bijdragen
aan het taalbeleid in Nederland en Vlaanderen, Antwerpen/Appeldoorn, Garant 2002, p. 89
122 K. Deygers e.a.: Methodologische uitdagingen in het kwantitatieve onderzoek naar lexicale variatie in het
Belgische en Nederlandse Nederlands, Taalvariatie en Taalbeleid. Bijdragen aan het taalbeleid in Nederland en
Vlaanderen, Antwerpen/Appeldoorn, Garant 2002
123 Ibid., p. 37
49

materiaalverzameling van ongeveer 47.000.000 124 woorden geschreven Nederlands, die
speciaal ten behoeve van het CONDIV-project ontwikkeld werd.“ 125
Als bron van de geschreven taal werden vijf gebieden uitgekozen: Internet chatteksten,
brieven uit Internet-nieuwsgroepen, regionale kranten, massakranten en kaderkranten. Zo
heeft men alle soorten taalgebruik ondervangen – van zeer informeel tot zeer formeel.
Schematisch wordt het CONDIV-corpus in Tabel 2 aangegeven.
Tabel 2 126 De samenstelling van het CONDIV-corpus
zeer informeel zeer formeel
(geen redactionele controle) (veel redactionele controle)
Internet Kranten
IRC Usenet
N (6.965.291) (7.748.436) De
Limburger
(1.680.636)
B (8.207.007) (4.980.780) Het Belang
van Limburg
(3.012.330)
Massakranten
Regionaal Nationaal
De Gazet van
Antwerpen
(3.068.405)
50
De
Telegraaf
(1.590.581)
Het Laatste
Nieuws
(3.486.911)
Overzicht van de geëxcerpeerde bronnen en hun omvang
Kwaliteitskranten
NRC Handelsblad
(1.520.064)
De Standaard
(3.228.910)
In het volgende hoofdstuk heb ik zelf geprobeerd om ook een soort onderzoek in
verschillende soorten Vlaamse kranten uit te voeren. Maar het gaat niet om de vorm van het
corpus, eerder over een beperkt inzicht in het gebruik van als Belgisch Nederlands gelabelde
woorden.
124 Waarvan 20 miljoen Nederlandse en 27 miljoen Vlaamse woorden.
125 http://www.niederlandistik.fu-berlin.de/digitaal/digitaal-11.html, download 25-10-2007
126 http://www.niederlandistik.fu-berlin.de/digitaal/digitaal-11.html, download 25-10-2007

3. Het onderzoek
Een groot onderdeel van deze scriptie wordt door een onderzoek gevormd dat een simpele
doelstelling heeft: de frequentie van het gebruik van de Belgisch Nederlandse woorden in acht
grootste Vlaamse dagbladen aan te tonen.
3.1. Inleiding
De eerste stap bij het verwerken van dit thema was het uitkiezen van de geschikte woorden,
die als Belgisch Nederlandse worden beschouwd. Daarvoor hebben mij als inspiratiebron de
volgende Internetpagina’s gediend:
- http://users.telenet.be/taalvandaal/belgischnederlands.htm
- http://nl.wikipedia.org/wiki/Belgisch_Nederlands
- http://nl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Belgisch_Nederlands
De lijst met de woorden heb ik vervolgens nog in de online versie van het Van Dale
Woordenboek 127 gecheckt of ze werkelijk een label Belgisch Nederlands dragen.
De bedoeling was om zowel algemene als informele woordenschat bij het onderzoek te
betrekken.
Bij het samenstellen van dit lijstje moest ik op een ding letten, namelijk de polysemie
(meerzinnigheid). Er bestaat een hele rij woorden, die weliswaar gemarkeerd als Belgisch
Nederlands zijn, maar niet in alle betekenissen.
Als voorbeeld geef ik de twee onderstaande woorden aan (een werkwoord en een zelfstandig
naamwoord) die in België in grote mate gebruikt worden.
kui·sen (ov.ww.) 128
1 zuiveren van ongepaste taal of stijl => castigeren
2 [Belg., inf.] schoonmaken => reinigen
127 http://www.vandale.nl/opzoeken/woordenboek/
128 http://www.vandale.nl/opzoeken/woordenboek/?zoekwoord=kuisen, download: 25-07-2007
51

kot (het ~, ~ten) 129
1 klein armoedig huis => krot
2 hok
3 gevangenis
4 deel van een molen
5 [Belg.] gehuurde studentenkamer
Het feit dat een woord meerdere betekenissen heeft, waarvan enkele als Algemeen Beschaafd
Nederlands en enkele als Belgisch Nederlands worden beschouwd, zou het onderzoek uiterlijk
bemoeilijken. Daarom werden de woorden zo uitgekozen om in dit opzicht niet betwistbaar te
zijn.
Op den duur heb ik een lijst van 56 woorden vastgelegd 130 en die vervolgens ter
verduidelijking in enkele groepen ingedeeld (zie verder).
Deze woorden heb ik dan met behulp van de Mediargus 131 database opgezocht. Dit is een
digitale persdatabank “met de inhoud van alle Vlaamse en Nederlandse kranten, aangevuld
met de Roulartamagazines en de berichten van het persagentschap Belga.” 132 Deze databank
is o.a. toegankelijk vanuit een reeks bibliotheken, in mijn geval was dat de Openbare
bibliotheek Permeke te Antwerpen. 133 Mediargus biedt uitgebreide zoekmogelijkheden, in
mijn onderzoek heb ik altijd op datum en trefwoord (het bepaalde belgicisme) gezocht.
Voor een tijdaanduiding heb ik een interval van vier maanden gekozen: van 1 april 2007 tot
1 augustus 2007. Deze periode leek me al lang genoeg om relevante resultaten te voorschijn te
brengen.
De praktische uitvoering van het onderzoek bracht enkele moeilijkheden en problemen met
zich mee.
Het eerste probleem was de manier waarop de frequentie geteld zou moeten worden. Bij
voorbeeld als er een student in één van de dagbladen geïnterviewd werd, zou hij
129 http://www.vandale.nl/opzoeken/woordenboek/?zoekwoord=kot, download: 25-07-2007
130 Zie voor het lijst alfabetisch gerangschikte woorden bijlage ?????
131 www.mediargus.be
132 http://www.guido.be/desktopmodules/articledetail.aspx?mid=361&itemid=444&tabid=69&pageid=100,
download: 11-11-2007
133 http://www.antwerpen.be/eCache/BTH/16/936.cmVjPTE2ODEx.html, download: 11-11-2007
52

waarschijnlijk enkele woorden heel dikwijls gebruiken (pintje, flik, kot). Daardoor zou de
frequentie van deze woorden tegenover de andere dagbladen (waar ze geen student
geïnterviewd hadden) opvallend stijgen. Om op deze manier de resultaten niet te laten
beïnvloeden, werd er niet geteld hoeveel keer het bepaalde woord in de krant voorkomt maar
het aantal artikels die dit woord bevatten. Het is inderdaad geen ideale oplossing maar een
compromis.
Soms was het voorkomen van het bepaalde woord wat vertekenend (bijv. door eigen- en
achternamen). Ik heb geprobeerd de context waarin de woorden zich bevonden, in het oog te
houden. Maar het bleek onmogelijk om elk artikel zorgvuldig door te lezen dus ik heb in de
meeste gevallen ten minste de kop van het artikel bekeken en logisch besloten of de context
de juiste betekenis bevatte.
In enkele gevallen vond ik het hoogst interessant om ook de frequentie van de synonieme
Noord-Nederlandse versie van het bepaalde woord vast te stellen en met het voorkomen van
de Belgische variant te vergelijken. Dat was niet altijd mogelijk want enkele woorden
beschrijven dingen en verschijnsels, die alleen maar in België bestaan en daardoor komen ze
in de noordelijke versie van het Nederlands gewoon helemaal niet voor.
Verder dook er ook een probleem van filologische aard op. Het ging over de vorm van het
woord met betrekking tot zijn grammaticale vorm.
Het Mediargus zoeksysteem geeft namelijk alleen de letterlijke vorm van het gezochte woord
op. Dus als het woord in een andere grammaticale vorm ten opzichte van de basisvorm
verschilt 134 , moet het lemma ook in deze andere vorm opgezocht worden. Daardoor figureren
er op de lijst van de opgezochte belgicismen alleen maar zelfstandige en bijvoeglijke
naamwoorden, want deze woordsoorten zijn in dit aspect het minst variabel 135 en voor het
opzoeken dus het minst ingewikkeld.
134 Bijv. kuisvrouw – kuisvrouwen, ambetant – ambetante enz. met uitzondering van zelfstandige naamwoorden,
die op een klinker eindigen en het meervoud met behulp van ’s vormen, zoals bompa – bompa’s
135 Substantieven: enkelvoud, meervoud; adjectieven: basisvorm, basisvorm+e.
53

3.2. Resultaten
Schema en uitleg van de gegeven resultaten
Schema 2
Het lidwoord
Gebruikte afkortingen:
DS - De Standaard
DM - De Morgen
DT - De Tijd
faling(de) (17) - [Belg., niet alg.] faillissement (172)
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 1 2 1 1 5 4 1 2
Het opgezochte lemma –
Belgisch Nederlands
GvA - De Gazet van Antwerpen
HBvL - Het Belang van Limburg
HLN - Het Laatste Nieuws
HN - Het Nieuwsblad
HV - Het Volk
[Belg.] - Belgisch Nederlands
De label en het uitleg van het lemma in
het Van Dale online woordenboek
Het totale aantal artikels waarin
het lemma voorkwam
[Belg., inf.] - Belgisch Nederlands, informeel
[Belg., niet alg.] - Belgisch Nederlands, niet algemeen
54
De bepaalde krant met het
bepaalde aantal artikels
Het aantal artikels waarin het
Noord-Nederlandse equivalent
voorkwam

3.2.1. Zelfstandige naamwoorden
3.2.1.1. Het alledaagse leven
De eerste groep opgezochte substantieven bevat zulke woorden die we elke dag kunnen
tegenkomen. Zowel woorden die niet zo veel van hun Nederlandse equivalenten verschillen
(bijv. opendeurdag), als woorden die voor een gemiddeld Nederlander geheel onbegrijpelijk
zijn (bijv. gallicisme chauffage).
autostrade (de) (83) - [Belg., inf.] autosnelweg
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 3 4 5 8 12 16 19 16
bouwwerf (de) (177) - [Belg.] bouwterrein, bouwplaats
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 13 21 9 19 38 28 23 26
camion (de) (62) - [Belg., inf.] vrachtauto
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 6 4 0 21 6 6 10 9
frigo (de) (54) - [Belg., inf.] koelkast
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 3 7 1 6 12 9 8 8
chauffage (de) (12) - [Belg., inf.] centrale verwarming
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 1 0 2 0 0 2 4 3
nazicht (het) (43) - 1 [Belg., niet alg.] controle (van beleid,
documenten, experimenten, boekhouding e.d.)
2 [Belg., niet alg.] onderhoud (van machines,
apparaten)
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 6 2 0 7 6 5 6 11
55

opendeurdag (de) (224) - [Belg.] open dag van een school, bedrijf e.d.
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 13 12 5 29 76 26 35 28
wijsheidstand (de) (6) - [Belg.] verstandskies
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 0 1 0 0 0 3 1 1
Groep ‘Het alledaagse leven’ in totaal
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 45 51 22 90 150 95 106 102
aantal artikels
160
140
120
100
80
60
40
20
0
DS
Totaal 'Het alledaagse leven'
DM
DT
GvA
HBvL
56
HLN
HN HV
In deze groep heeft Het Belang van Limburg het hoogste cijfer gehaald. Het komt vooral door
het grote aantal artikels met het woord opendeurdag, wat waarschijnlijk met het feit
verbonden is, dat het over een regionale krant gaat. Aan de andere kant staat De Tijd.
3.2.1.2. Eten en drinken
De woordenschat, die eten en drinken betreft, is een van de meest variabele gebieden van de
taal. Verschillende culturele achtergronden, verschillende tradities en gewoontes, dat alles
veroorzaakt een grote diversiteit. In deze groep zijn er ook twee woorden inbegrepen die niet
als Belgisch Nederlands gelabeld zijn: pintje en waterzooi. Maar ik vond deze twee

voorbeelden zo typerend, dat ik ze toch opgezocht heb en de resultaten daarvan vond ik zo
interessant dat ik het spijtig zou vinden om ze niet te vermelden.
ajuin (de) (83) - 1 [Belg., inf.] ui, als gewas
2 [Belg., inf.] ui, als voedsel
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 3 3 0 31 5 5 21 15
confituur (de) (65) - [Belg.] jam
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 6 7 1 4 7 15 15 10
frituur (de) (267) - [Belg., inf.] patatkraam
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 16 12 70 18 44 38 36 33
ijsroom (de) (9) - [Belg., niet alg.] roomijs (36)
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 1 1 0 0 1 0 3 3
pintje (het) (280) - biertje (92)
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 30 18 4 31 36 56 57 48
plattekaas (de) (11) - 1 [Belg.] wrongel
2 [Belg.] kwark (11)
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 2 0 0 1 1 5 2 0
waterzooi (de) (12) - oorspronkelijk Gents eenpansgerecht van
gekookte kip en groenten die in het nat worden
opgediend
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 2 2 1 0 1 0 4 2
57

Groep ‘Eten en drinken’ in totaal
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 60 43 76 85 95 119 138 111
aantal artikels
160
140
120
100
80
60
40
20
0
DS
DM
Totaal 'Eten en drinken'
DT
GvA
HBvL
Deze woorden worden natuurlijk vaak in de context van recepten gebruikt, daarom hebben
vooral de massakranten ‘gescoord’. Een opmerkelijk hoog resultaat van de economische krant
De Tijd is door het woord frituur veroorzaakt. Het is niet zo, dat de lezers van De Tijd dol op
frietjes zijn. In De Tijd wordt namelijk regelmatig een lijst firma’s en ondernemingen publiek
gemaakt, die failliet zijn gegaan.
3.2.1.3. Mens en maatschappij
‘Mens en maatschappij’ is een heel ruime algemene benaming van een groep gevormd door
woorden, die op een of andere manier met de mens en zijn leven samenhangen.
58
HLN
bompa (de) (71) - [Belg., inf.] opa => grootvader
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 4 8 1 7 14 18 10 9
denkpiste (de) (30) - [Belg.] richting waarin verder gedacht wordt, nog
HN
HV
verder te ontwikkelen redenering
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 0 4 0 4 6 2 6 8

flik (de) (55) - [Belg., inf.] politieagent
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 6 13 0 6 2 7 11 10
gebuur (de) (7) - [Belg., inf.] buur
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 0 0 0 1 4 2 0 0
historiek (de) (43) - 1 [Belg.] wordingsgeschiedenis, historische
achtergrond
2 [Belg.] historisch overzicht
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 3 7 4 2 8 7 6 6
holebi (de) (201) - [Belg.] homo, lesbienne of biseksueel
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 41 50 4 21 12 24 23 26
inciviek (de) (3) - 1 [Belg., niet alg.] collaborateur
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 1 2 0 0 0 0 0 0
2 [Belg., niet alg.] iem. met gebrek aan burgerzin
inwijkeling (de) (64) - 1 [Belg.] iem. die uit een andere gemeente of een
ander landsdeel afkomstig is
2 [Belg., niet alg.] immigrant uitwijkeling
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 8 12 3 4 8 8 10 11
jobstudent (de) (64) - [Belg.] werkstudent
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 10 4 6 11 10 5 8 10
kuisvrouw (de) (16) - [Belg., inf.] schoonmaakster => werkster
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 0 1 1 2 4 2 4 2
59

studentenkot (het) (17) - [Belg.] gehuurde studentenkamer 136
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 2 0 0 1 2 6 3 3
tegenkanting (de) (55) - [Belg., niet alg.] verzet, weerstand
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 5 14 6 7 5 4 6 8
Groep ‘Mens en maatschappij’ in totaal
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 80 115 25 66 75 85 87 93
aantal artikels
140
120
100
80
60
40
20
0
DS
Totaal 'Mens en maatschappij'
DM
DT
GvA
HBvL
Het is de enige groep waar een kwaliteitskrant het hoogst staat. De Morgen heeft deze positie
voornamelijk bereikt door het aantal artikels, waar de woorden holebi, flik en tegenkanting
voorkomen (hopelijk zonder enige samenhang).
3.2.1.4. Geld, recht en zakelijk Nederlands
Wat het aantal woorden betreft is dit de omvangrijkste groep, aangezien ik een economisch
gericht vak studeer. Bovendien bestaan er op dit vlak heel veel woorden en uitdrukkingen, die
als Belgisch Nederlands gelabeld zijn.
60
HLN
136 De betekenis werd in het woordenboek onder het lemma kot opgezocht.
HN
HV

afscheidspremie (de) (29) - [Belg.] ontslagpremie
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 5 4 2 8 3 3 2 2
bankkaart (de) (133) - [Belg.] betaalpas
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 10 13 10 7 19 34 18 22
faling (de) (17) - [Belg., niet alg.] faillissement (172)
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 1 2 1 1 5 4 1 2
gunstprijs (de) (6) - [Belg., niet alg.] spotprijs, voordelige prijs
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 0 1 1 0 0 2 1 1
handgift (de) (5) - [Belg.] niet-geregistreerde schenking
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 1 0 1 2 0 1 0 0
immobiliën (de) (36) - [Belg., niet alg.] vastgoed
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 5 7 1 2 2 8 6 5
indexaanpassing (de) (20) - [Belg.] prijscompensatie
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 4 2 2 1 4 4 1 2
justitiepaleis (het) (124) - [Belg.] paleis van justitie
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 18 24 1 17 3 27 14 20
kindergeld (het) (51) - [Belg., niet alg.] kinderbijslag (100)
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 10 6 2 7 6 13 3 4
lanceerprijs (de) (2) - [Belg., niet alg.] introductieprijs (44)
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 1 0 0 0 0 0 1 0
61

pree (de) (10) - 1 [Belg., inf.] zakgeld
2 [Belg., inf.] loon
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 1 1 1 1 1 3 1 1
rijtaks (de) (19) - [Belg.] belasting op auto's en motorfietsen
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 1 0 0 0 0 17 1 0
werklozensteun (de) (8) - [Belg.] werkloosheidsuitkering (124)
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 3 1 0 0 0 2 1 1
zakencijfer (het) (39) - [Belg., niet alg.] omzet
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 7 3 9 3 5 7 2 3
zichtrekening (de) (43) - [Belg.] rekening-courant (2)
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 6 5 12 6 2 8 2 2
Groep ‘Geld, recht en zakelijk Nederlands’ in totaal
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 73 69 43 55 50 133 54 65
aantal artikels
140
120
100
80
60
40
20
0
Totaal 'Geld, recht en zakelijk Nederlands'
DS DM
DT
GvA
HBvL
62
HLN
HN
HV

In deze groep verwachtte ik dat De Tijd hoger dan de regionale kranten zou kunnen staan.
Maar waarschijnlijk o.a. door het opzoeken van niet algemene/ informele woorden is het niet
zo gebeurd. De andere twee kwaliteitskranten hebben relatief hoge resultaten behaald, maar
nog steeds is er een grote kloof ten opzichte van Het Laatste Nieuws.
3.2.1.5. Verkiezingen
Het thema ‘Verkiezingen’ is ook een van de gebieden, waar niet veel overeenkomsten tussen
Noord en Zuid bestaan. Ik geef maar een paar voorbeelden aan, waarop evident is, dat elk
land een andere ‘politieke’ woordenschat heeft.
kiesarrondissement (het) (128) - [Belg.] arrondissement als kieskring
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 18 5 5 16 17 26 16 25
kiesbrief (het) (48) - 1 [Belg., niet alg.] stembiljet
2 [Belg., niet alg.] oproeping om te gaan
stemmen => oproepkaart
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 6 3 0 7 4 7 9 12
kiescampagne (de) (133) - [Belg., niet alg.] verkiezingscampagne
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 26 27 5 8 8 36 11 12
kieskanton (het) (28) - [Belg.] kanton als onderdeel van een
kiesarrondissement
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 5 7 2 4 6 2 1 1
kiesomschrijving (de) (20) - [Belg., niet alg.] kiesdistrict, kieskring
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 4 6 1 0 3 2 2 2
63

Groep ‘Verkiezingen’ in totaal
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 59 48 13 35 38 73 39 52
aantal artikels
80
70
60
50
40
30
20
10
0
DS
DM
Totaal 'Verkiezingen'
DT
GvA
HBvL
Aangezien drie van de vijf opgezochte woorden in deze groep als niet algemeen gelabeld zijn,
hebben De Standaard en De Morgen vrij hoge cijfers gehaald. Niettemin staat Het Laatste
Nieuws weer op de eerste plaats, vooral door het aantal artikels met de woorden:
kiesarrondissement en kiescampagne.
3.2.1.6. Diminutieven op –ke
Ik ben me bewust van het feit, dat deze woorden niet Belgisch Nederlands gelabeld zijn of
helemaal niet in het Grote Van Dale Woordenboek voorkomen. Toch kon ik me er niet van
weerhouden om deze typisch Vlaamse woordjes bij mijn onderzoek te betrekken.
klakske (het) (14) - petje
64
HLN
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 1 1 0 1 0 0 6 5
manneke (het) (89) - mannetje
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 4 10 1 11 16 18 16 13
HN
HV

meiske (het) (16) - meisje
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 0 1 1 2 4 2 4 2
zotteke (het) (3) - gek, in de uitdrukking ‘het zotteke uithangen’ = gek
doen
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 0 1 0 0 1 1 0 0
Groep ‘Diminutieven op –ke’ in totaal
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 5 13 2 14 21 21 26 20
aantal artikels
30
25
20
15
10
5
0
DS
DM
Totaal 'Diminutieven op -ke'
DT
GvA
HBvL HLN
Net als de meerderheid van de niet algemene woorden, werden ook dit soort diminutieven
vaak in de directe rede gebruikt. Sommigen kwamen dan in uitdrukkingen voor (zoals het
zotteke uithangen – gek doen, klakske af – petje af).
3.2.2. Bijvoeglijke naamwoorden
Uiteindelijk heb ik alleen maar vijf adjectieven opgezocht, waarvan twee heel frequente en
gebruikelijke Vlaamse woorden – plezant en ambetant.
65
HN
HV

ambetant (96) - [Belg., inf.] vervelend
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 6 13 0 14 8 11 23 21
hogervermeld (5) - [Belg.] bovenstaand (73), bovenvermeld (23)
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 0 0 0 0 2 1 1 1
liberatoir (3) - [Belg.] (van renten met roerende voorheffing) vrij
van aangifte in de belasting
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 0 0 0 2 1 0 0 0
performant (61) - [Belg.] (van bedrijven en organisaties) in staat tot
grote prestaties, goed presterend
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 16 14 14 4 1 4 4 4
plezant (615) - 1 [Belg.] aangenaam, prettig
2 [Belg.] vrolijk, opgewekt, grappig, lollig => blij
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 34 54 4 107 121 111 92 92
Groep ‘Bijvoeglijke naamwoorden’ in totaal
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 56 81 18 127 133 127 120 118
aantaal artikels
140
120
100
80
60
40
20
0
DS
Totaal 'Bijvoeglijke naamwoorden'
DM
DT
GvA
HBvL
66
HLN
HN
HV

Wat er het meest op valt is het veelvuldige voorkomen van het woord plezant, voornamelijk
in de massakranten. Dit adjectief werd vaak door de lezers in hun brieven gebruikt of alweer
in de directe rede.
3.3. Samenvatting
Door het samentellen van de resultaten van alle groepen komen we tot een totale som artikels,
waarin één van de bovenstaande ‘Belgisch Nederlandse’ substantieven of adjectieven
voorkwam in de periode van vier maanden.
DS DM DT GvA HBvL HLN HN HV
aantal artikels 378 420 199 472 562 653 570 561
aantal artikels
700
600
500
400
300
200
100
0
DS
DM
Alle belgicismen in totaal
DT
GvA
HBvL
67
HLN
HN HV
De resultaten van dit onderzoek worden nader in het hoofdstuk ‘4. Conclusie’ besproken.

4. Conclusie
Op basis van mijn kleine onderzoek kunnen we de Vlaamse dagbladen in een volgorde
rangschikken m.b.t. het totale aantal artikels die belgicismen bevatten (tussen haakjes
aangegeven):
1. Het Laatste Nieuws (653)
2. Het Nieuwsblad (570)
3. Het Belang van Limburg (562)
4. Het Volk (561)
5. Gazet van Antwerpen (472)
6. De Morgen (420)
7. De Standaard (378)
8. De Tijd (199)
700
600
500
400
300
200
100
0
HLN HN HBvL HV GvA DM DS DT
aantal artikels 653 570 562 561 472 420 378 199
Het Laatste Nieuws met zijn overweldigende uitslag is de bevestiging van mijn
veronderstelling, dat de meest gelezen krant in Vlaanderen tegelijk het meest Belgisch
Nederlands gebruikt. De afstand ten opzichte van de zgn. kwaliteitskranten - De Standaard,
De Morgen, De Tijd - is bij Het Laatste Nieuws aanzienlijk groot.
68

Aangezien er in het onderzoek ook woorden zijn inbegrepen die als ‘informeel’ gelabeld zijn,
had ik niet verwacht dat de kwaliteitskranten zulke relatief hoge cijfers zouden behalen. Bijv.
het verschil in het resultaat van De Morgen ten opzichte van de Gazet van Antwerpen is niet
echt groot (52 voorkomsten). Vooral als het met het verschil tussen de Gazet van Antwerpen
en Het Volk wordt vergeleken (89 voorkomsten).
Aan de andere kant is het resultaat van het economische dagblad De Tijd volledig naar mijn
verwachtingen. Zelfs onder de kwaliteitskranten heeft De Tijd een heel laag cijfer behaald
(verschil ten opzichte van De Standaard telt 179 137 artikels, ten opzichte van De Morgen 221
artikels). Zo vormt deze krant een soort van extreme tegenpool ten opzichte van de
massakrant Het Laatste Nieuws.
Een andere interessante punt is het ongelijke resultaat van Het Nieuwsblad en Het Volk, die
qua inhoud vrijwel uniform zijn. In het totale resultaat valt het niet zo erg op maar in bepaalde
groepen is het verschil tamelijk groot (‘Eten en drinken’ – verschil van 27 artikels,
‘Verkiezingen’ – verschil van 13 artikels, ‘Geld, recht en zakelijk Nederlands’ – verschil van
11 artikels).
aantal artikels
160
140
120
100
80
60
40
20
0
HN; 138
HV; 111
Het Nieuwsblad - Het Volk
HV; 52
HN; 39
69
HV; 65
HN; 54
Eten en drinken Verkiezingen Geld, recht en
zakelijk Nederlands
De uitslag van de regionale kranten Het Belang van Limburg en de Gazet van Antwerpen is
geen grote verrassing. Het zou wel interessant zijn om een onderzoek te verrichten naar het
137 Überhaupt het grootste verschil tussen twee naast elkaar staande dagbladen.
HN
HV

gebruik van de dialectwoordenschat in deze twee kranten (dus het Limburgs en het
Antwerps).
Kort samengevat is tegen mijn verwachtingen in uit het onderzoek gebleken, dat er niet zo een
enorm grote kloof tussen de kwaliteitskranten en de massakranten bestaat (met uitzondering
van de twee extremen – het economische dagblad De Tijd en de massakrant Het Laatste
Nieuws), wat het gebruik van het Belgisch Nederlands betreft.
Ik wil beslist niet dat deze conclusies een indruk teweegbrengen, dat de kranten die op de
eerste plaatsten van de lijst staan als ‘de slechtste’ beschouwd worden en andersom. De
bewering dat Het Laatste Nieuws in Vlaanderen nummer één is qua het gebruik van het
Belgisch Nederlands is zeker geen veroordeling.
Ik heb al eerder geconstateerd, dat de belgicismen dikwijls in de directe rede, in verschillende
lezersbrieven of advertenties voorkomen, wat het onderzoek gedeeltelijk vertekent. Maar
anderzijds moeten we ons bewust worden van het feit, dat de krant geen monopolie van
journalisten is. In de krant komen mensen van allerlei gebieden van het leven aan het woord
(politici, kunstenaars, sporters of ‘gewone’ burgers) en juist deze mensen scheppen de
taalvariatie in de krant.
Tijdens het werk aan deze scriptie (en voornamelijk bij het verwerken van mijn onderzoek)
heb ik vastgesteld dat de taal van de krant door enkele aspecten bepaald wordt:
- onderwerpen waarmee de krant zich bezighoudt
- mensen, die in de krant ‘te spreken komen’
- doelgroep lezers, die bereikt wil worden.
Met deze constatering kom ik terug tot het uitgangspunt dat ik in de inleiding van deze
scriptie heb vermeld: de weerspiegeling van de maatschappij in de krant en de identificatie
van de lezer met zijn krant. Hoewel het volgens mij onvermijdelijk is dat de taal van de
kranten algemeen verstandbaar en zo foutloos mogelijk is, blijft er ook ruimte voor de
variëteit. Dat is voor mij altijd de charme van de krant geweest – levendigheid en diversiteit
op de grond van afgesproken en nagekomen regels.
70

De resultaten van dit onderzoek kunnen nauwelijks als allesomvattend beschouwd worden en
op basis daarvan kan er geen definitieve uitspraak gedaan worden over het gebruik van het
Belgisch Nederlands in Vlaanderen. De omvang van een bachelor scriptie laat dit ook niet toe.
Het Nederlands in Vlaanderen is een ingewikkeld, complex en interessant onderwerp
waardoor ik meer en meer gefascineerd ben en ik koester de hoop dat ik in de toekomst dit
thema dieper zal kunnen bestuderen.
71

Resumé
Tato bakalářská práce je věnována tzv. belgické nizozemštině, která se užívá ve Flandrech,
tedy nizozemsky mluvící části Belgie. Jelikož se jedná o velice široké téma, zaměřuje se tato
práce na používání slovní zásoby belgické nizozemštiny ve vlámských novinách, a to v osmi
největších místních denících.
V první kapitole je stručně popsán vývoj vlámské žurnalistiky a je podána charakteristika
jednotlivých vlámských deníků.
Druhá kapitola se zaměřuje na jazykovou situaci ve Flandrech, na rozdíly mezi jižní
(vlámskou) a severskou (nizozemskou) formou nizozemštiny a důvody vzniku těchto rozdílů.
Pozornost je také věnována jazykové variabilitě ve Flandrech, zejména pak specifickému jevu
v rámci nizozemsky mluvící oblasti, tzv. tussentaal (‚mezi-jazyk‘).
Výsledky a závěry této práce se opírají o průzkum, během něhož jsem sestavila seznam 56ti
‚belgicko-nizozemských‘ výrazů, které jsem následně pomocí mediální databanky Mediargus
vyhledala v jednotlivých denících a určila frekvenci jejich výskytu během období čtyř měsíců.
Na základě výsledků tohoto výzkumu jsem se pak pokusila zodpovědět otázku, jak velká je
závislost mezi kvalitou novin a jazykem, který je v nich používán.
Hlavním cílem této práce je poskytnou základní představu o variantách nizozemštiny v Belgii
a o tom, jakým způsobem a jak velkou měrou se tato variabilita promítá do užívání jazyka
v novinářské praxi.
72

Summary
This thesis describes the usage of the so-called “Belgian Dutch” which is used in Flanders –
part of Belgium where Dutch is spoken. Due to the broadness of the topic, the focus of this
paper is the presence of Belgian Dutch vocabulary in most circulated Flemish newspapers.
The first chapter provides a brief history of Flemish journalism and characteristics of
individual Flemish newspapers are introduced.
The aim of the second chapter is to describe the language utilization throughout Flanders,
differences between southern (Flemish) and northern (Dutch) form of Dutch and reasons for
existence of such differences.
Attention is also paid to language variability in Flanders, particularly to a specific
phenomenon within the scope of Dutch speaking areas, so-called „tussentaal“.
The results and conclusions of this project are based on research throughout which I’ve
compiled a list of 56 Belgium Dutch vocables. I’ve used the Mediargus media databank to
determine the usage frequency of these words in individual newspapers in a period of four
months.
The findings of my research assisted in answering a key question- what is the impact on
newspaper quality by using a particular language.
The main objective of this project is to provide a basic concept of variability of Dutch in
Belgium and also how much this variability transfers into the language usage in journalism.
73

Anotace
Příjmení a jméno autora: Černá Hana
Název katedry a fakulty: Katedra nederlandistiky FF UP Olomouc
Název diplomové práce: Het gebruik van het Belgisch Nederlands in de Vlaamse
dagbladen
Vedoucí diplomové práce: Mgr. Kateřina Křížová, Ph.D.
Počet stran: 90
Počet příloh: 3
Počet titulů použité literatury: 25
Klíčová slova: Belgisch Nederlands, Vlaanderen, kranten, journalistiek,
Verkavelingsvlaams, tussentaal
Krátká charakteristika: Tato bakalářská práce je věnována belgické verzi
nizozemštiny a jejímu užívání ve vlámských denících.
V první kapitole je podán stručný přehled vývoje
žurnalistiky ve Flandrech a charakteristika jednotlivých
deníků. Druhá kapitola se zaměřuje na specifika jižní
(vlámské) nizozemštiny a na odlišnosti vůči severské
(nizozemské) variantě. Třetí kapitola je tvořena
průzkumem na frekvenci užívání výrazů ze slovní zásoby
belgické nizozemštiny v osmi největších vlámských
denících.
74

Gebruikte afkortingen
(g) groene volgorde
(r) rode volgorde
[Belg., inf.] Belgisch Nederlands, informeel
[Belg., niet alg.] Belgisch Nederlands, niet algemeen
[Belg.] Belgisch Nederlands
[pej.] pejoratief
ABN Algemeen Beschaafd Nederlands
ABVV Algemeen Belgisch Vakverbond
AN Algemeen Nederlands
ANS Algemene Nederlandse Spraakkunst
B België
bijv. bij voorbeeld
CIM Centrum voor Informatie over de Media
d.w.z. dat wil zeggen
DM De Morgen
DS De Standaard
DT De Tijd
enz. enzovoort
GvA Gazet van Antwerpen
HBvL Het Belang van Limburg
HLN Het Laatste Nieuws
HN Het Nieuwsblad
HV Het Volk
i.p.v. in plaats van
i.v.m. in verband met
IRC Internet Relay Chat
LLP Lezers Laatste Periode
m.b.t. met betrekking tot
N Nederland
NV, N.V., nv Naamloze Vennootschap
75

o.a. onder andere(n)
RUG Regionale Uitgeversgroep
SP Socialistische Partij
t/m tot en met
VBO Vereniging voor Beschaafde Omgangstaal
VRT Vlaamse Radio en Televisie
VUM Vlaamse Uitgeversmaatschappij
WOI Eerste Wereldoorlog
WOII Tweede Wereldoorlog
zgn. zogenaamd
76

Literatuurlijst
Bakema, P. e.a.: Vlaams-Nederlands woordenboek. Van ambetanterik tot zwanzer, Standaard
Uitgeverij Antwerpen 2003
Boon, C. A. den - Geeraerts, D.: Van Dale Groot Woordenboek van de Nederlandse taal,
14 e druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen 2005
Čermák F. - Hrnčířová Z.: Nizozemsko-český slovník, Leda 1997
De Caluwe, J. - Geeraerts, D. e.a.: Taalvariatie en taalbeleid. Bijdragen aan het taalbeleid
in Nederland en Vlaanderen, Antwerpen/Appeldoorn Garant, 2002
Debrabandere, F.: Het echec van de ABN-actie in Vlaanderen, Neerlandia / Nederlands van
nu, jaargang 109, nummer 1 – 2005
Geerts, G. – Heestermans, H.: Van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse taal, 11 e
druk, Van Dale Lexicografie, Utrecht/Antwerpen 1989
Geerts, G. e.a.: Algemene Nederlandse Spraakkunst, Groningen 1997
Istendael, G. Van: Het Belgisch Labyrint: Wakker worden in een ander land, Arbeiderspers
2001
Keymeulen, J. van: Soorten woordenschat in Nederlandstalig België, deel van Taal en
Tongval: tijdschrift voor dialectologie, themanummer 10, Koninklijke Academie voor
Nederlandse Taal- en Letterkunde, Gent 1997
Kossman-Putto, J.A. - Kossman E.H.: De Lage Landen: Geschiedenis van de Noordelijke
en Zuidelijke Nederlanden, Stichting Ons Erfdeel Rekkem 1997
77

Kussendrager, N. e.a.: Basisboek journalistiek: achtergronden, genres, vaardigheden,
Groningen 1997
Máčelová-Van den Broecke, E. – Skopal, J.: Česko-nizozemský slovník, Praha, SPN, 1990
Nierop, M. van: Honderd taaie belgicismen, Heideland-Orbis Hasselt, 1982
Permentier, L. - Van den Eynden, L.: Stijlboek De Standaard, Groot-Bijgaarden: Scoop,
1997
Rombouts, J.: syllabus Nederlands: Taalvaardigheid, Hogeschool Antwerpen, HIVT, Eerste
Bachelor, Academiejaar 2006-2007, Antwerpen
Sijs, N. van der - Verhoeff, P.: Taal als mensenwerk: het ontstaan van het ABN, Sdu
Uitgevers Den Haag 2004
Smedts, W.: Dag in dag uit van woord tot woord, Acco Leuven 2006
syllabus Nederland – Vlaanderenkunde, Hogeschool Antwerpen, HIVT, Tweede Bachelor,
Antwerpen 2005-2006
syllabus Nederlandse Grammatica, Hogeschool Antwerpen, HIVT, Eerste Bachelor,
Academiejaar 2006-2007, Antwerpen
Toorn, M.C. van den e.a.: Geschiedenis van de Nederlandse taal, Amsterdam University
Press, Amsterdam 1997
Vandeputte, O. - Krijtová, O.: Nizozemština. Jazyk dvaceti miliónů Nizozemců a Vlámů,
Stichting Ons Erfdeel Rekkem 1992
Vandeputte, O.: Nederlands. Het verhaal van een taal, Stichting Ons Erfdeel Rekkem 1997
Verlonje, L. - Haver, J. van: syllabus Nederlandse Taalbeheersing, Eerste Bachelor,
Hogeschool Antwerpen, HIVT, Antwerpen 2006
78

Vries, J.W. de e.a.: Het verhaal van een taal. Negen eeuwen Nederlands, Prometheus
Amsterdam 1994
Willemyns, R.: Het verhaal van het Vlaams. De geschiedenis van het Nederlands in de
Zuidelijke Nederlanden, Standaard Uitgeverij Antwerpen 2003
WEBPAGINA’S
Wikipedia. The Free Encyclopedia
URL: http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia
- http://en.wikipedia.org/wiki/Berliner_%28format%29, download: 20-11-2007
- http://en.wikipedia.org/wiki/Broadsheet, download: 20-11-2007
- http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Belgian_newspapers#Dutch_language,
download: 20-09-2007
- http://en.wikipedia.org/wiki/Tabloid, download: 20-11-2007
“Goesting is het mooiste woord in Vlaanderen”, Lvb.net
URL: http://lvb.net/item/718, download: 20-08-2007
Museum Plantin-Moretus
URL: http://museum.antwerpen.be/plantin_Moretus/, download: 4-11-2007
Dialectkaart
URL: http://neon.niederlandistik.fu-
berlin.de/langvar/dialects/dialectmaphoppenbrouwers/view, download: 19-11-2007
Wikipedia. De vrije encyckopedie
URL: http://nl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia
- http://nl.wikipedia.org/wiki/1713, download: 22-11-2007
- http://nl.wikipedia.org/wiki/Belgisch_Nederlands, download: 25-07-2007
- http://nl.wikipedia.org/wiki/Boulevardblad, download: 22-11-2007
- http://nl.wikipedia.org/wiki/Categorie:Vlaamse_krant, download: 20-09-2007
- http://nl.wikipedia.org/wiki/De_Gentenaar, download: 21-11-2007
79

- http://nl.wikipedia.org/wiki/Fonetisch, download: 04-11-2007
- http://nl.wikipedia.org/wiki/Kwaliteitskrant, download: 22-11-2007
- http://nl.wikipedia.org/wiki/Nederlandse_Taalunie, download: 24-11-2007
- http://nl.wikipedia.org/wiki/Slag_bij_Fleurus_%281794%29, download: 20-11-2007
- http://nl.wikipedia.org/wiki/Slag_om_de_Ardennen, download: 21-11-2007
- http://nl.wikipedia.org/wiki/Sportwereld, download: 13-11-2007
- http://nl.wikipedia.org/wiki/Taalwetgeving, download: 5-11-2007
- http://nl.wikipedia.org/wiki/Taalwetgeving_in_Belgi%C3%AB, download: 5-11-2007
- http://nl.wikipedia.org/wiki/Vlaamse_beweging, download: 20-11-2007
- http://nl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Belgisch_Nederlands, download: 25-07-2007
De Nederlandse Taalunie
- http://taalunieversum.org/nieuws/1257/, download: 18-11-2007
- http://taalunieversum.org/taalunie/, download: 25-11-2007
Belgisch Nederlands
URL: http://users.telenet.be/taalvandaal/belgischnederlands.htm, download: 25-07-2007
Vrttaal.net
URL: http://vrttaal.net/taaldatabanken_master/taalbeleid/beleid.shtml, download: 15-08-2007
Woordenlijst Nederlandse taal
URL: http://woordenlijst.org/, download: 24-11-2007
Bibliotheek Permeke Antwerpen
URL: http://www.antwerpen.be/eCache/BTH/16/936.cmVjPTE2ODEx.html. download: 11-
11-2007
Centrum voor Informatie over de Media
URL: http://www.cim.be/base/nl/index.html, download: 31-10-2007
Corelio
URL: http://www.corelio.be/, download: 11-10-2007
80

European Newspaper Award
URL: http://www.editorial-design.com/04/award04e/index.html, download: 25-10-2007
Hoofdstuk III: De Belgische pers
URL: http://www.ethesis.net/mexico/mexico.htm, download: 15-10-2007
Guido.be
URL:
http://www.guido.be/desktopmodules/articledetail.aspx?mid=361&itemid=444&tabid=69&pa
geid=100, download: 11-11-2007
Het Groene Boekje
URL: http://www.hetgroeneboekje.nl/, download: 24-11-2007
Kranten in de klas
URL: http://www.krantenindeklas.be/, download: 15-11-2007
Vlaamse kranten
URL: http://www.ned.univie.ac.at/non/landeskunde/be/h11/vlaamse.htm, download: 29-10-
2007
Het CONDIV-corpus geschreven Nederlands
URL: http://www.niederlandistik.fu-berlin.de/digitaal/digitaal-11.html, download: 25-10-
2007
Van Dale online Woordenboek
URL: http://www.vandale.nl/opzoeken/woordenboek/
Vlaamse Uitgeversmaatschappij
URL: http://www.vum.be/, download: 11-10-2007
Mediargus databank
URL: www.mediargus.be, download: 13-11-2007
81

Vlaamse dagbladen
download: juni tot november 2007
- www.demorgen.be
- www.destandaard.be
- www.gva.be
- www.hbvl.be
- www.hetnieuwsblad.be
- www.hetvolk.be
- www.hln.be
- www.tijd.be
82

Bijlagen
1. Ludo Permentier: vragen en antwoorden
2. Kaart van de Nederlandse dialecten
3. Lijst van de opgezochte belgicismen
83

1. Ludo Permentier: vragen en antwoorden
Geachte heer Permentier,
Mijn naam is Hana Cerna, ik ben een Tsjechische studente Nederlands (Palacky Universiteit
te Olomouc) en ik ben op dit moment bezig met het afronden van mijn scriptie. Voornamelijk
door mijn éénjarig verblijf in Antwerpen heb ik voor mijn eindwerk het thema ‘Het Belgisch
Nederlands in de Vlaamse krant’ bedacht en behandeld.
Het eerste boek dat ik als bron voor mijn scriptie heb gelezen was het ‘Stijlboek’ van u en de
heer Van den Eynden. Ik heb dit boek met genoegen gelezen en ik zal het in de toekomst
ongetwijfeld nog veel keer openen en raadplegen. Daarom wend ik mij tot u met een aantal
vragen, die me gedurende het schrijven zijn opgevallen. Het gaat niet alleen om het feit, dat u
deskundige bent op dit gebied, maar ik zou ook graag uw persoonlijke mening kennen i.v.m.
de toekomst van het Nederlands in België, daarmee verbonden gebruik van de tussentaal etc.
Uw meningen zou ik uiteraard op geen enkele manier herformuleren of anders in uw tekst
ingrijpen. Als u daartoe toestemming verleent, zou ik het hele blad met uw antwoorden graag
als een speciale bijlage aan de scriptie toevoegen.
Ik wil u beslist niet lastigvallen. Als u dit onderwerp helemaal niet interessant vindt of geen
tijd hebt om mijn vragen te beantwoorden, zou het maar een ding schelen – mijn
nieuwsgierigheid zou niet gestild zijn.
De vragenlijst vindt u in de bijlage. Hopelijk zitten er niet te veel fouten in.
Heel hartelijk bedankt voor uw tijd en ik wens u heel veel succes met uw werk.
Met vriendelijke groeten,
Hana Cerna.
84

1. Wat stelt u zich persoonlijk voor onder de term ‘Belgisch Nederlands‘?
Belgisch-Nederlands (tegenwoordig met een streepje) is een variant van het algemeen
Nederlands. Het is dus een standaardtaal, niet een dialect of een taal met veel fouten. Het
verschil met Nederlands-Nederlands zit alleen hierin, dat de variante woorden, uitdrukkingen
of constructies alleen in Vlaanderen veel worden gebruikt. Vaak geeft men als voorbeelden de
woorden praline, fruitsap en peperkoek, die in Nederland niet gebruikt worden. Maar er zijn
bijvoorbeeld ook 'valse vrienden': woorden die in Vlaanderen anders worden begrepen dan in
Nederland. Bijvoorbeeld het woord voortvarend, dat in Nederland een positieve betekenis
heeft, maar in Vlaanderen een negatieve.
2. In welke mate kan het taalbeleid het taalgebruik beïnvloeden? Kunnen de
taalzuiveraars de mensen ‘leren spreken’? Of moeten ze zich tot een descriptieve
functie beperken?
Ik spreek niet graag van 'taalzuiveraars'. De tijd van mensen die probeerden sommige
woorden uit te roeien, is voorbij. Tegenwoordig noemen deze mensen zichzelf 'taaladviseur'
en hun eerste taak is taalgebruikers te helpen. Antwoord geven op de vraag: hoe moet ik dit
formuleren, is heel wat anders dan voortdurend met de rode pen in de aanslag teksten van
anderen te bekritiseren.
3. In welke situaties of gebieden van het leven is het volgens u van belang om de
Standaardtaal te gebruiken?
De standaardtaal is bedoeld voor communicatie buiten de intieme kring. Als je in het
openbaar spreekt, of spreekt met mensen die je niet goed kent, dan kun je beter standaardtaal
spreken. Dat is een kwestie van efficiëntie (je hebt meer kans dat de ander je begrijpt), maar
ook van beleefdheid. Als je met een wildvreemde praat, doe je dat ook niet in de kleding
waarin je aan de ontbijttafel zit. Dat wil niet zeggen dat die kleding aan de ontbijttafel
verboden moet worden. Ook het dialect of de tussentaal hoeven niet verboden te worden.
4. Hoe strikt is het gebruik van het ABN in de krant?
85

De krant probeert ABN te schrijven, maar dat lukt niet altijd. Om te beginnen zijn er weinig
mensen in Vlaanderen taalvast. Doordat ze voortdurend andere varianten horen (dialecten en
tussentaal) weten ze niet goed het onderscheid te maken tussen wat behoort tot de
standaardtaal en wat daarbuiten valt. Ten tweede wordt een krant gemaakt in een
recordtempo. Daarover meer in het antwoord op de volgende vraag.
5. Hoe werkt dat in praktijk met de correcties van de teksten?
Een auteur (journalist) schrijft een tekst, en probeert die foutloos af te leveren aan de chef van
zijn/haar redactieafdeling (bv. Binnenland, Cultuur). Die chef (of een vervanger) leest de tekst
na en beoordeelt die tekst op inhoud en op vorm. Dat wil zeggen: eventuele taal- en
spelfouten worden eruit gehaald. Daarna gaat de tekst naar de eindredactie. Daar wordt hij een
tweede keer nagelezen. Maar dit is de theorie. Elke 24 uur wordt een hele krant (en dat is
ontzettend veel tekst - zoveel als een dikke roman, schat ik) geschreven, door gemiddeld 50
mensen. Dat gaat dus bijzonder snel. Veel fouten ontstaan niet door een gebrek aan
taalkennis, maar door haast, werkdruk en slordigheid.
6. Gebeurt het weleens dat er in de tekst van een spreker (bij een interview bij
voorbeeld) wordt ingegrepen, wanneer die niet ‘beschaafd’ genoeg is of
onbegrijpelijk is door het gebruik van dialect?
Een interview in de geschreven pers is altijd een reconstructie van wat er gezegd is, in
tegenstelling tot een interview voor radio of tv. Kromme zinnen, herhalingen van woorden,
euh's, afgebroken zinnen e.d. worden hersteld. Er wordt ook duchtig in geknipt. Als je
letterlijk neerschrijft wat iemand zegt, dan lijkt het wel alsof een stamelaar aan het woord is.
Taalfouten of dialect weergeven doet een krant alleen als dat typerend is voor de persoon die
aan het woord is. Nooit om die persoon te kleineren.
7. Wat is uw ervaring met de kwaliteit van het taalgebruik van de journalisten in
België? Hebben ze er moeite mee om in een foutloos Algemeen Nederlands te
schrijven?
Schrijven is geen gemakkelijke klus. ABN schrijven als je dat zelf niet dagelijks gebruikt, is
nog moeilijker. De meeste journalisten spreken thuis en op het werk tussentaal.
86

8. Tegenwoordig komt het vaak voor dat bijv. politici of andere ‘cultuurdragers’
bewust een ‘volkstaal’ gebruiken. Wat denkt u daarvan?
Sommigen doen dat inderdaad bewust. Ze stemmen hun taal af op het publiek, of op het effect
dat ze willen bereiken. Dat is heel 'clever', maar het is een vorm van manipulatie. Op mij
maakt dat geen enkele indruk, maar ik kan me voorstellen dat ze inderdaad hun populariteit
vergroten op die manier.
9. Wat is uw mening over het verschijnsel ‘tussentaal’? Bent u een van de
‘verdedigers’ die de tussentaal als een natuurlijke stap in de taalontwikkeling
beschouwen of denkt u eerder dat het een overgangsfase is onderweg naar het
Algemeen Nederlands in België?
De tussentaal in Vlaanderen is ontstaan doordat het ABN nog niet ieders omgangstaal was
voor de mobiliteit enorm is vergroot. Mensen gingen wonen op plaatsen waar een ander
dialect werd gesproken, en doordat men het niet gewoon was zich vlot uit te drukken in
het ABN, ontstond er een soort gemiddelde informele taal. Een andere oorzaak is te
zoeken in gezinnen waarin vader en moeder een ander dialect spreken van thuis uit. Ik
vrees dat de ontwikkeling van deze tussentaal een belemmering is geworden voor de
vestiging van het ABN. Het is voor veel mensen een gemakkelijkheidstaal, het kost
minder moeite en je stelt je minder 'elitair' op als je tussentaal spreekt.
10. Hoe denkt u dat de toekomende ontwikkeling zal verlopen? Zullen alle dialecten
verdwijnen en de Vlamingen allemaal tussentaal gaan spreken?
De dialecten verdwijnen, zoveel is zeker. Doordat de tussentaal ook op school heel gewoon is
geworden, worden de kansen van de standaardtaal kleiner. Dat is jammer, al is het maar
omdat je tussentaal niet kunt schrijven.
11. Wat zijn de vooruitzichten van het taalbeleid in België? Krijgen de Vlaamse
wetenschappers een zekere autonomie en vrijheid om de situatie specifiek aan te
pakken?
87

Ik begrijp de vraag niet. Wetenschappers hebben altijd een grote autonomie en vrijheid.
Maar zij houden zich niet bezig met taalbeleid. Dat doet de Nederlandse Taalunie in ons
taalgebied.
12. Is België eigenlijk al bereid om het taalbeleid zelf te voeren? Zijn de Vlamingen al
zelfbewust genoeg om hun eigen terrein af te bakenen op het gebied van het
taalgebruik?
Het zelfbewustzijn van Vlamingen is de laatste tien jaar ernorm gestegen, ook tegenover
Nederland, dat voordien 'bepaalde' wat goed Nederlands was en wat niet. Dat is een goede
zaak. Volgens mij moet dat niet leiden tot de creatie van een eigen taal, los van het
Nederlands, maar tot de aanvaarding van de eigen variant. Je ziet nu al in woordenboeken,
grammatica's en op taaladviessites dat de Vlaamse variant wordt erkend naast de Nederlandse.
Daar ben ik blij om.
88

2. Kaart van de Nederlandse dialecten 138
138 Overgenomen van: http://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/langvar/dialects/dialectmaphoppenbrouwers/view,
download: 19-11-2007
89

3. Lijst van de opgezochte belgicismen
afscheidspremie kiesarrondissement
ajuin kiesbrief
ambetant kiescampagne
autostrade kieskanton
bankkaart kiesomschrijving
bompa kindergeld
bouwerf klakske
camion kuisvrouw
confituur lanceerprijs
denkpiste liberatoir
faling manneke
flik meiske
frigo nazicht
frituur opendeurdag
gebuur performant
gunstprijs pintje
handgift plattekaas
historiek plezant
hogervermeld pree
holebi rijtaks
chauffage studentenkot
ijsroom tegenkantig
immobiliën waterzooi
inciviek werklozensteun
indexaanpassing wijsheidstand
inwijkeling zakencijfer
jobstudent zichtrekening
justitiepaleis zotteke
90