specIalmelkwinning

p. 36
p. 40
p. 41
specIalmelkwinning
Is inline melk meten hét management-
antwoord bij schaalvergroting?
Melkveehouder Bente Tang uit Denemarken
wil Herd Navigator niet meer kwijt
Melkwinningsadviseur Johan Grolleman vraagt
zich af of de tijd rijp is voor inline melkmeten

specIalMelkwinning
Melk: bron v an informatie
Tochtigheid sneller opmerken, mastitis voorkomen en stofwisselings-
Inline melk meten al in praktijk op z es melkveebedrijven in Denemarken
ziekten spotten? Het kan met informatie afkomstig uit melk en ge-
analyseerd in een minilab op het bedrijf. Het is inmiddels praktijk in
Denemarken en aan het eind van het jaar beschikbaar in Nederland.
Terwijl de koeien rustig gemolken
worden, druppelt er een beetje melk
in de melkmeter. Natuurlijk om te meten
hoeveel liter melk de koe produceert.
Maar vanuit deze meter wordt meteen
ook een melkmonster genomen dat verderop
via een transportunit in een analy-
Het analyseapparaat meet progesteron, LDH,
ureum en bètahydroxyboterzuurgehalte en
kan zo advies geven over tochtigheid, mastitis
en stofwisselingsziekten
seapparaat verdwijnt. Hierin bevinden
zich monstersticks die de gehalten aan
progesteron, het enzym LDH, ureum en
het bètahydroxyboterzuurgehalte meten.
De computer zet deze uitslagen om
naar een duidelijk advies: deze koe is
tochtig, ze heeft (subklinische) mastitis
of melkziekte of een ander stofwisselingsprobleem.
Proactief met gezondheid
Zo werkt in het kort de Herd Navigator,
een minilaboratorium dat op het bedrijf
informatie uit de melk haalt om het
management te verbeteren. Melkmachineleverancier
DeLaval en de Deense producent
van hightech laboratoriumapparatuur
Foss startten vijf jaar geleden met
de ontwikkeling van het apparaat.
‘We willen proactief omgaan met de gezondheid
van de koeien’, zegt Geert-Jacob
van Dijk, manager marktontwikkeling
bij DeLaval in Nederland. ‘Problemen
willen we niet alleen achteraf oplossen
met antibiotica, maar al vroegtijdig signaleren.
En dan het liefst in één werkgang
op de boerderij. De Herd Navigator
is slimmer en sneller dan de ogen en
oren van de veehouder.’
Het enige wat de Herd Navigator vraagt is cassettes met teststicks. De uitdaging zit in het
leren proactief werken
Herd Navigator systematische procedure
36 januari 1/2 2007 maart 1 2008 37
melkmeter
melkmonsternemer
melkmonster monsterinvoerunit
terugkoppeling
en beslissing volgende monstername
analyse dataverwerking

specialMelKwinning
Het prototype van de Herd Navigator is
in Denemarken inmiddels een jaar getest
op acht melkveebedrijven. ‘Nooit geweten
dat ik zoveel koeien met subklinische
mastitis had’, ‘ook die koe met stille
tocht pik ik eruit’, ‘ik kreeg een melding
van een koe die 40 liter melk gaf en
melkziekte zou hebben. Ik zag helemaal
niets en dacht dat het een foutmelding
was. De volgende dag was ze ziek’, waren
reacties van de melkveehouders die de
Herd Navigator testen.
Groeiende bedrijven, toegenomen arbeidsdruk
en de wens om de levensduur
te laten toenemen, zijn de drie belangrijkste
ontwikkelingen waar de Herd Navigator
op inspeelt. Veehouders kunnen
wel slimme hulp gebruiken bij het management,
om problemen te voorkomen
en ze het liefst te signaleren voordat ze
zich openbaren. ‘Kortom, om kosten te
beperken’, vat Van Dijk samen. Hij geeft
aan dat het systeem past op bedrijven
vanaf ongeveer tachtig koeien. ‘Dat is
meer mijn gevoel. Met het einde van de
quotering in zicht en daarmee de focus
op groei voor veel veehouders is er eigenlijk
te weinig arbeidskracht om het werk
rond te zetten en de aandacht voor de individuele
koe vermindert dan.’
In Denemarken waren in eerste instantie
de uitkomsten van de metingen niet
zichtbaar voor de veehouders. Zij hielden
op eigen lijstjes bij waar ze voedings-
problemen, tochtwaarneming en uiergezondheidscontrole
bijhielden. Dit werd
naast de uitslagen van de Herd Navigator
gelegd. Een zogenaamde blinde test,
noemt Van Dijk het. ‘Dan zie je dat er
veel verschillen tussen veehouders zijn.
Bij de een was het aantal tochtige koeien
dat hij miste vijftig procent, bij de ander
was het nog geen vijfentwintig procent.’
De veehouders waren uiteindelijk allemaal
positief. ‘De Herd Navigator is een
goed hulpmiddel voor het management.
Niet alleen omdat het vroegtijdig signaleert,
maar ook omdat het zowel dierenarts,
inseminator als veevoerspecialist
helpt het bedrijf beter te begeleiden.’
Vier waarden meten
De Herd Navigator analyseert vier verschillende
waarden: de gehalten progesteron,
bètahydroxyboterzuur, ureum en
LDH. Het progesterongehalte in de melk
geeft een betrouwbare indicatie of een
koe tochtig, maar ook drachtig is. De uitslag
van het bètahydroxyboterzuur- en
ureumgehalte geeft aan of er sprake is
van stofwisselingsproblemen of dat er
een tekort of overschot aan eiwit in het
rantsoen zit. ‘Voordat te zien is dat de
koe ziek is, geven deze waarden al aan
dat er iets niet in orde is.’
Als vierde wordt met de sticks het enzym
LDH gemeten. ‘LDH heeft een vrij duidelijke
correlatie met mastitis, zowel klini-
Frido Hamoen: ‘Praten over uitwisseling gegevens’
CRV en Lattec, een joint venture tussen
DeLaval en Foss, zijn met elkaar in gesprek
om te komen tot een data-uitwisseling
rondom de Herd Navigator. ‘Lattec
heeft informatie nodig over
bijvoorbeeld de kalfdata en inseminatiedata
van koeien en wij kunnen op
onze beurt de data uit de Herd Navigator
weer verder analyseren’, aldus manager
marketing van CRV, Frido Hamoen.
Hij ziet een win-winsituatie. ‘Er
worden dagelijks metingen verricht en
dat geeft extra informatie die we nu
niet in beeld hebben.’
Ook voor de fokwaardeschatting zal de
Herd Navigator wellicht nieuwe gegevens
kunnen aanleveren. ‘Het is nog te
vroeg om daar wat over te zeggen. We
moeten eerst gegevens verzamelen en
onderzoek opstarten. Als dat wat oplevert,
zijn we zeker geïnteresseerd.’ Hamoen
ziet niet dat het minilab een con-
current van de mpr gaat worden. ‘Het is
aanvullend op het onderzoek in het laboratorium.
De toegevoegde waarde van
de Herd Navigator is dat er dagelijks metingen
gedaan kunnen worden, waardoor
de Herd Navigator ook gebruikt
kan worden voor tocht- en mastitisde-
sche als subklinische’, weet Van Dijk.
‘Die is bijvoorbeeld veel groter dan de
correlatie tussen uierontsteking en geleidbaarheid.’
Vier dagen voordat de koe
voor de melker zichtbaar het signaal
mastitis afgeeft door vlokken of een te
hoog celgetal is de waarde van LDH al
verhoogd. ‘Je kunt dus snel actie ondernemen,
of beter gezegd je moet snel actie
ondernemen’, adviseert Van Dijk. ‘De
Herd Navigator verdient zichzelf alleen
maar terug als er ook direct actie ondernomen
wordt met de analyseresultaten.
Zo werk je proactief.’
Kosten hoog
Pro-actief werken levert volgens berekeningen
zo’n 250 tot 300 euro per koe per
jaar op, weet Van Dijk uit wetenschappelijke
onderzoeken. ‘Dat komt door minder
dierenartskosten en een optimale
productie doordat het rantsoen in balans
is.’ De kosten van de Herd Navigator komen
op 125 tot 130 euro per koe per jaar.
‘Dat is voor het hele systeem met aanschaf
van de monsternameapparatuur,
analysekast, computerprogramma en
materiaal.’ Het minilab kan melkmonsters
van maximaal 28 melkstellen verwerken,
dus een stal van 2 maal 14. ‘We
werken aan uitbreiding naar 2 maal 28.’
Overigens wordt niet van elke koe tijdens
elke melking een monster getest.
Dat zou te kostbaar worden en is ook
tectie. Vet, eiwit en celgetal worden
echter niet bepaald, hiervoor blijft de
analyse via het melkcontrolestation de
meest efficiënte werkwijze.’ De manier
van dataverzameling is voor CRV niet
het belangrijkste. ‘De analyse moet betrouwbaar
zijn en vertaald worden
naar bruikbare informatie voor het management
van de veehouder en eventueel
voor de fokkerij.’
Hamoen ziet kansen voor deze nieuwe
techniek op bedrijven die werken met
vreemde arbeidskrachten. ‘Er rollen
duidelijk instructies uit de computer
over welke koeien moeten worden geïnsemineerd
en welke dieren behandeld
moeten worden. Dit geldt vooral in landen
waar de schaalvergroting een enorme
vlucht neemt, zoals in het oosten
van Duitsland en Denemarken. Het is
een zeer interessante ontwikkeling; we
moeten de marktpotentie afwachten.’
Koen Lommelen: ‘Weinig animo voor toeters en bellen in melktechniek’
Een concurrent van het Melkcontolecentrum
Vlaanderen (MCC) is de Herd
Navigator nog niet, zo redeneert Koen
Lommelen, hoofd relatiebeheer bij het
MCC. ‘Dan moeten ze eerst ook vet- en
eiwitgehalten gaan onderzoeken. En
bovendien moet het systeem zich eerst
bewijzen in de praktijk. Is het betrouwbaar
genoeg?’, vraagt hij zich af. ‘We
zullen toch eerst een aantal jaren ervaring
moeten opdoen.’
Lommelen geeft daarnaast aan dat mpr
meerwaarde heeft doordat data geordend
en geanalyseerd aan de veehouders
wordt gepresenteerd. ‘Zo houden
veehouder en dierenarts overzicht en
dat is vooral van belang voor grote bedrijven.’
Ook is de registratie een officiele
taak vanuit overheid en bedrijfsle-
niet zinvol. De procescomputer met het
Alpro Windows-managementpakket van
DeLaval maakt zelf een selectie van welke
koe een bepaling gemaakt wordt. Door
het invoeren van het afkalfmoment in
het managementprogramma weet de
computer in welk lactatiestadium de koe
is. Bij nieuwmelkte dieren zal de tochtwaarneming
en de controle op stofwisselingsziekten
van groter belang zijn dan
bij dieren die laat in lactatie zijn.
Met het monsteren en controleren van
de melk op de boerderij is de vraag wat
het melkcontrolestation nog kan betekenen.
‘Vet en eiwit kunnen we in principe
ook meten, dat doen we niet, want
daar ligt onze focus niet op, maar we
kunnen het wel’, aldus Van Dijk, die
aangeeft dat ze niet de concurrentie met
de melkcontrolestations willen aangaan.
De grootste verandering bij deze bijzon-
Kees de Koning: ‘Het systeem heeft tijd nodig’
Slim combineren van expertises en het
toevoegen van concreet advies na het
signaleren zijn volgens manager bedrijf
en keten bij ASG Kees de Koning
de twee sterke punten van de Herd Navigator.
‘Ik geloof sterk dat dit een doorbraak is
in het toepassen van sensoren op het
melkveebedrijf. De bedrijven worden
groter, je kunt als boer niet alles meer
in je eentje doen. Nu is er hulp van
slimme software.’ Het grote pluspunt
van de Herd Navigator zit na het meten,
signaleren en vooral adviseren. ‘De
gegevens worden gecombineerd en in
modellen gevat waardoor er een concreet
advies uitrolt wat een veehouder
bij een koe zou kunnen doen. Hij krijgt
een onderbouwd verhaal waarbij de
computer aangeeft op welke manier de
kans van slagen groot is dat het dier geneest
of drachtig wordt.’ Dat is een dui-
ven bij het bewaken van de kwaliteit en
de voedselveiligheid. ‘Zo’n apparaat kan
dat natuurlijk niet vervangen of borgen,
wij blijven altijd nodig.’ Hij noemt daar-
delijke toevoeging op systemen die alleen
een signaalfunctie hebben of een
waarde afgeven, zoals de geleidbaarheidsmeting.
‘Na deze signalering blijft
het stil en dan moet je als veehouder
zelf uitzoeken wat je moet doen. Sommige
veehouders denken dan: “Ach, dat
naast nog een ontwikkeling waardoor
hij voorzichtig is over het toekomstperspectief
van de Herd Navigator. ‘Ik zie
dat jonge melkveehouders niet investeren
in toeters of bellen rondom de
melktechniek. Ze willen zo simpel mogelijk
melken, waarbij een hoge capaciteit
en lage kosten belangrijk zijn. Er is
momenteel minder animo voor melkmeters,
koeherkenning of andere vormen
van automatisering, zeker als je
dat vergelijkt met een aantal jaren geleden.’
Waar hij wel wat in ziet is de implementatie
van het systeem in een automatisch
melksysteem. ‘In dat geval hoef je
de investering voor slechts één systeem
te doen, dat is veel minder kostbaar dan
voor twintig melkstellen.’
dere ontwikkeling ligt waarschijnlijk bij
de veehouder zelf. Hij zorgt er natuurlijk
voor dat de cassettes met teststicks
regelmatig ververst worden. Maar hij
moet vooral leren werken met de data
uit de pc. ‘Proactief handelen is een andere
manier van werken, het vraagt een
andere aanpak en daar moet je eerst wel
energie in stoppen.’
38 juni 1/2 2005 maart 1 2008 39
Alice Booij
dier staat elke keer op de attentielijst”
en doen vervolgens niets.’ De systematiek
is sterk en kan zelfs zo ver gaan
dat de computer een advies geeft met
welk antibioticum een koe met mastitis
behandeld moet worden of beter
opgeruimd kan worden. De computer
kent tenslotte ook de geschiedenis van
het dier.’
De Navigator is de eerste in zijn soort
in de melkwinningsmarkt, maar een
aantal vergelijkbare systemen is in de
maak, weet De Koning. Is de Herd Navigator
concurrentie voor melkcontrolestations?
‘Nee, daar blijft ook ruimte
voor. Vergelijk het met automatisch
melken. Alhoewel het de techniek van
de toekomst is, zal er bij mijn pensioen
nog altijd gangbaar gemolken worden.
Ook dit systeem heeft tijd nodig en
past niet bij alle melkveehouders.’

specialmelkwinning
Bente Tang: ‘Met de Herd Navigator
ontgaat je niets in de stal zonder dat je
er zelf fysiek bij bent’
De Deense veehoudster Bente
Tang werkt al drie jaar met de
Herd Navigator. ‘Ons testcontract
liep af, maar de Herd Navigator
blijft. Het helpt ons de focus op
de juiste koeien te houden.’
Hun melkveebedrijf is niet extreem
innovatief, maar over de Herd Navigator
waren Bente Tang en haar man
Jens Tylvad meteen enthousiast. ‘We
vonden het een veelbelovende techniek
en zagen meteen dat die extra hulp geeft
bij het managen van de koeien.’ Na drie
testjaren zijn ze nog steeds enthousiast.
‘We kunnen de koeien managen op het
tijdstip dat het ons het beste uitkomt’,
noemt Bente, die in het Deense Skjern
150 koeien melkt, het grote voordeel. De
computer zorgt voor attentielijsten met
‘alarmkoeien’ die mastitis of een stofwisselingsziekte
hebben of die tochtig
zijn.
Flexibel managen
‘De Herd Navigator zorgt ervoor dat we
onze aandacht heel efficiënt op enkele
koeien kunnen richten.’ Natuurlijk is
het belangrijk alle koeien te blijven observeren,’
geeft Bente aan, ‘maar met
zo’n attentielijst bij de hand weet je welke
je echt in de gaten moet houden. Bovendien
kun je daar zelf je eigen moment
voor uitkiezen. Of dat nu tussen de
middag of midden in de nacht is.’ Juist
deze flexibiliteit vindt Bente heel prettig.
‘We hoeven fysiek niet meer zoveel
aanwezig te zijn, terwijl de controle gewoon
doorgaat.’
Twijfel over de uitslagen van het apparaat
heeft ze niet. ‘De Herd Navigator
ziet eerder wanneer een koe ziek wordt
dan wijzelf’, zo geeft ze aan. Ook koeien
die cysteus waren, haalt ze er nu sneller
uit. Ook over tochtige koeien is minder
onzekerheid. ‘Eerder lieten we de koe
staan als we het niet helemaal zeker wisten,
maar nu worden we ondersteund
door cijfers en insemineren we haar.’
Het aantal dagen tussen afkalven en de
eerste inseminatie is kleiner geworden.
En ook de mastitisdetectie werkt. Van
koeien die een verhoogde waarde van
het enzym LDH laten zien, nemen de
veehouders een melkmonster waar bacteriologisch
onderzoek op wordt uitgevoerd.
‘Dat doen we standaard. Dan kunnen
we gericht behandelen. De Herd
Navigator geeft al een alarm af voordat
de koe een hoog celgetal of afwijkende
melk heeft.’
grote bedrijven
De winst van het systeem kan Bente niet
zo goed in euro’s uitdrukken. ‘Het hangt
ervan af uit welke beginsituatie je komt.
Wanneer je meer problemen hebt, kun
je ook meer winnen. Maar dan moet je
als manager natuurlijk wel actie ondernemen
naar aanleiding van de attenties.’
Eén ding is echter wel duidelijk: de Herd
Navigator blijft. ‘Ons testcontract is af-
gelopen, maar het apparaat blijft wel
hangen.’
Toch denkt ze dat het systeem vooral
voor bedrijven met twee- of driehonderd
koeien geschikt is. ‘Het wordt pas interessant
wanneer je je koeien niet meer
herkent of wanneer je met veel vreemde
arbeid werkt. Met de Herd Navigator
ontgaat je niets in de stal zonder dat je
er zelf fysiek bij bent.’
Nog een voordeel van het systeem is de
eenvoud. Het verwisselen van de teststicks
is een eenvoudige handeling. Een
computer met internetverbinding is genoeg
om met de Herd Navigator te werken.
‘We zijn aangesloten op de database
van het Deense rundveedatabestand.
Dus ook die uitwisseling van informatie
is gerealiseerd’, geeft Bente aan. ‘Zo kun
je zelfs als je op vakantie bent via internet
of een pda checken hoe het met de
koeien gaat.’
Alice Booij
De ervaringen van een van de zes Deense testbedrijven
kijk in de koe
meer voor managers
Johan Grolleman: ‘Melkveehouder niet klaar voor inline meten’
De duurzaamheid van koeien
moet omhoog om inline meten
van melk rendabel te maken,
vindt Johan Grolleman. ‘Het gaat
erom dat je in de praktijk ook
wat met de informatie doet.’
Op de Deense Agromek heeft onafhankelijk
melkwinningsadviseur
Johan Grolleman kennisgemaakt met de
DeLaval Herd Navigator. ‘We kunnen al
temperatuur en geleidbaarheid meten in
de melk, maar dit gaat veel verder.’
Heeft inline meten perspectief?
‘Jazeker, het is het begin van een enorme
ontwikkeling. In melk zit veel informatie.
Wanneer je die tijdens het melken
er simpel uit kunt halen, kun je het management
ermee verbeteren. Het speelt
helemaal in op de trend om meer preventief
in plaats van curatief te werken.’
Maar?
‘Het gros van de melkveehouders is nog
niet zover. Ik denk dat vooral managers
op deze nieuwe technieken zitten te
wachten; managers die zelf niet melken,
maar wel met attentielijsten informatie
willen krijgen over de koeien. De Nederlandse
melkveehouder is naast manager
ook nog steeds de melker en hij krijgt via
het melken en verzorgen de informatie
over de koeien. Die hoeft daarvoor geen
duur systeem aan te schaffen.’
Wat vindt u van de prijs?
‘De Herd Navigator kost tussen de 125 en
150 euro per koe per jaar en is daarmee
duur. Men zegt dat je er 250 euro per koe
per jaar mee verdient, maar de kosten
zijn hoog. Het lijkt me voor bedrijven
met een robot een makkelijker investering
omdat ze minder apparaten nodig
hebben.’
Robotboeren zijn bovendien al meer
manager?
‘Zij weten hoe ze extra data moeten interpreteren
en wat je ermee kunt doen. Het
vraagt een omslag in denken.’
In Denemarken is toch al een aantal
bedrijven hiermee aan de slag?
‘Daar zijn de bedrijven groter en is de
veehouder meer een manager die met
vreemd personeel werkt. Zo’n veehouder
zoekt naar andere manieren om informatie
over de koeien te krijgen. In Denemarken
willen ook de voorlichtingsdienst en
de onderzoeksinstellingen de informatie
graag hebben omdat het een mooie bron
van gegevens is.’
Is het iets voor de grote bedrijven in de
Verenigde Staten?
‘Nee, een koe ruimen en een nieuwe in
de stal halen is daar goedkoper.’
Momenteel zijn de temperatuur en
de geleidbaarheid van melk te meten.
Wordt hier veel gebruik van gemaakt?
‘Nee. De temperatuurmeting werkt slecht
en de geleidbaarheidsmeting is matig.
Daar komen nog te veel vals positieven
voor en de vraag is hoe betrouwbaar het
is. Bij koeien met een laag celgetal werkt
het wel, maar dan moet je er als manager
ook nog wat mee doen. Pak dan het vierkwartierenschaaltje
om te kijken in welk
kwartier het probleem zit, voer bacteriologisch
onderzoek uit en behandel dan.
In de praktijk zie je dat er met die info
niets gebeurt.’
Met inline meten wil je problemen
vroeg opsporen en een dierenarts aan
kunnen sturen.
‘Uiteindelijk moet het resultaat zijn dat
koeien gezonder blijven, ouder worden
en meer melk in hun leven gaan geven.
Alleen bij een hogere duurzaamheid verdien
je de kosten van deze investering
terug.’
40 januari 1/2 2007 maart 1 2008 41
Alice Booij
Johan Grolleman:
‘Geleidbaarheidsmeting? In de praktijk
zie je dat er met de info niets gebeurt’