Nr. 45 - Brabants Heem

De Koerier
van
[2011]
Nr. 45
Brabants Heem
brabantsheem_nr45.indd 1 24-1-2011 12:48:51
1

2
Brabants Heem
van vrijwilligers,
voor vrijwilligers
Beste lezer
De twijfel die elke redacteur heeft, “worden we wel gelezen door de 30.000
mensen achter de besturen?” steekt weer de kop op als het bestuur het verzoek
krijgt om eens iets over ANBI’s te schrijven. Daar stond ’t Koeriertje
twee, drie jaar geleden vol van.
Maar je krijgt een kick als er bericht komt van Berghs Heem dat ze extra
argumenten hebben kunnen ontlenen aan de bijdrage van onze portefeuillehouder
Monumenten. Die argumenten (van de vorige minister van Onderwijs
en Cultuur) betroffen de wenk dat je bij het behoud van erfgoed niet
alleen moet kijken naar het geïsoleerde monument. De hele omgeving, de
context, bepaalt mede de cultuurhistorische waarde. Dat argument heeft
de heemkundekring gebruikt in hun strijd voor het behoud van een oud
baarhuisje in Berghem. Dat lijkenhuisje stond alleen maar het doorzicht in
de weg. Maar in de context van pastorie, pastorietuin en kerkhof is het een
bijzonder monumentje dat verwijst naar de gebruiken van onze voorouders.
Voor zover we u nog niet gezien hebben, wensen de bestuursleden van
Brabants Heem alle heemkundigen in Brabant een succesvol jaar voor de
vereniging, en een goed, gezond en gelukkig 2011 voor u persoonlijk. Veel
leesplezier.
Jfr, januari 2011
voorkant: René Hermans, nieuw bestuurslid
brabantsheem_nr45.indd 2 24-1-2011 12:48:51

HEEMKUNDE, EEN BEETJE FOLKLORE?
Op dit moment is een van de aangesloten heemkundekringen, ondersteund
door Brabants Heem, in hoogste beroep bij de Raad van State.
De zaak speelt zich af tussen de gemeente en de heemkundekring en gaat
in eerste instantie over de inbreuk op een belangrijke monumentenstatus.
De bestuursrechter in Breda heeft zich echter niet over die moeilijke kwestie
uitgelaten, maar vond de plaatselijke kring geen belanghebbende en heeft
haar beroep daarom niet ontvankelijk verklaard. Tegen die geweigerde toegang
tot het recht, is nu de heemkundekring in beroep gegaan bij de hoogste
rechter.
Of een heemkundekring belanghebbende is bij bijv. de Wet Ruimtelijke Ordening
of de Monumentenwet, moet blijken uit de statuten van de kring èn
uit de activiteiten van de kring.
Helaas heeft deze kring nog statuten van ruim 20 jaar geleden, die vaag zijn
geformuleerd. Drie jaar geleden is vanuit Brabants Heem in de Raad van
Aangeslotenen en in artikelen in ’t Koeriertje gewezen op de noodzaak van
een herformulering van dat ene artikel in de statuten: De doelstellingen. De
huidige wetgeving eist een veel duidelijker onderscheid tussen een vereniging
die heemkunde beoefent en dus vooral een sociale functie heeft voor
de eigen leden, en een vereniging die vanuit de heemkunde een onmisbare
partner en waakhond is voor de gemeente. Met name de aandacht voor monumenten
en voor archeologie moet expliciet bij de doelstellingen vermeld
staan. Dat heb je als heemkundekring een rol voor het nageslacht, voor het
algemeen belang.
De gemeente voerde aan dat de heemkundekring alleen maar doet aan folkloristische
aardrijkskunde en beroept zich daarbij op de Dikke Van Dale.
Dat blijkt wel de Dikke van de zeventiger jaren te zijn. In de tachtiger jaren
noemt Van Dale: heemkunde = folkloristische geschiedenis. Ook dan is
‘folklore’ nog negatief bedoeld. Reden om Van Dale niet als rechtsbron te
nemen. De moderne definitie luidt: heemkunde = de kennis van de lokale
geschiedenis in al zijn aspecten. Dat komt dichterbij, al ontbreekt de ‘kunde’.
Blijft staan dat de rechter met de gemeente meeging en de heemkundekring
niet ontvankelijk verklaarde, d.w.z. geen serieuze partij die voor het plaatselijke
erfgoed mag opkomen.
Intussen reken ik wel op een goede uitkomst: erkenning van de heemkundekring
als bewaarder van cultuurhistorische waarden. Daar is de vergelijking
met andere heemkundekringen die wel erkend procespartij waren; verder
is in het verleden deze heemkundekring al eens als mede-partij geweest bij
brabantsheem_nr45.indd 3 24-1-2011 12:48:51
3

4
dezelfde hoogste rechter en tenslotte: de kring heeft door haar activiteiten
voor het grote publiek (stadgidsen, tentoonstellingen, etc,) laten zien dat ze
meer is dan alleen een soort biljartclub.
Waarom dan dit artikeltje? Om u op het ontwerp-statutenartikel te wijzen
voor Brabants Heem gemaakt door notaris Dierckxens. Daarin worden nadrukkelijk
“archeologische monumenten” apart genoemd naast ‘monumenten’
en zijn ‘cultuurhistorische waarden’ en ‘natuurhistorische waarden’
opgenomen.
Jan Fr.
Acht Zaligheden
Het artikel van laureaat Cor van der Heijden (NRC-Handelsblad 13-01-11,
p.20) over de acht Brabantse dorpen waarvan de naam op –sel uitgaat, heeft
voor mij een spraakverwarring opgelost. Ooit vertelde een dorpsgids in Eersel
dat de term ‘zaligheid’ was afgeleid van Belgen ter plaatse die zich ironisch
over het voedsel uitlieten. Ik heb dat brutaal tegengesproken en verwezen
naar de etymologie van –sel = zaal (bijv. in Oldenzaal). Zaal is dan
een germaans woord voor een grote houten bouw bestaande uit één vertrek
(vgl. zaalkerk).
Nu blijkt dat de gids het niet had over etymologie maar iets had meegekregen
van de reden waarom de seligheden met zijn achten gekoppeld werden.
En niet door Belgen maar door verwende Hollandse militairen in de oorlog
met België. Die spotten met het karige voedsel als ‘zaligheden’. Waarom
moesten het er acht zijn? Dat was een allusie op de acht zaligheden = zaligsprekingen
uit de bijbel (Matteüs 5:3-12). Overigens gaan niet alle –el en
–sel-toponiemen terug op ‘zaal’. Bladel niet, maar ook Reuzel niet. Hulsel en
Eersel hebben voor 1200 een oude vorm ‘laum’ of –lo (bos) als tweede deel.
Netersel, Steensel en Sterksel zijn wel naar zo’n centrale woning-met-stal
genoemd en wellicht ook Duizel.
Jan Franken
Cultuurprijzen
Op maandag 10 januari zijn in Oss alle erfgoedprijzen van 2010 uitgereikt.
De meest prestigieuze was de Cultuurprijs 2010 van de provincie. Het onderwerp
was afgelopen jaar het hergebruik van Monumenten. De verrassende
winnaar was de stichting De Kildonkse Molen (Heeswijk-Dinther) en
is € 20.000 daar terecht gekomen waar het geld het hardst nodig was. Naast
de molen waren het Klokgebouw (Eindhoven) en het prachtige zorgcentrum
in de voormalige Heilig Hartkerk (Roosendaal) genomineerd. De winnaar
werd bepaald door het Brabantse publiek via de website van de provincie
(7.700 stemmen).
brabantsheem_nr45.indd 4 24-1-2011 12:48:51

Met de Cultuurprijs benadrukt de
provincie het belang van cultureel
erfgoed. Het rijk snoeit drastisch in
de uitgaven voor kunst en cultuur,
maar Noord-Brabant bestempelt cultuur
en erfgoed als een speerpunt.
“Erfgoed bepaalt onze identiteit”,
zei gedeputeerde Brigitte van Haaften-Harkema.
“De verhalen die erbij
horen, zorgen ervoor dat het erfgoed
voor ons gaat leven. Dat maakt dat
we ons allemaal mede-eigenaar voe-
len van dat erfgoed. De zorg hiervoor moeten we doorgeven aan onze kinderen.”
De winnaar van de Knippenbergprijs 2010 (moderne media) kreeg behalve
de € 1000 beschikbaar gesteld door Brabants Heem, ook een stimuleringsbedrag
van Schatten van Brabant (€ 3500) om hun project, Deurne Wiki, uit te
breiden naar basisscholen.
Verder werd De Ad de Laatprijs 2010 voor Brabantse muziek toegekend aan
de Volksmuziekgroep De Glacis uit Bergen op Zoom en ging de dialectprijs
20120 (de Vergulde Klomp) naar toneelschrijver Jan Smeets uit Lieshout.. Dialectprijs
en Ad de Laatprijs gaan in 2011 samen. De lokale omroepen kozen
als ‘Brabants Mooiste Lied’ de nummers van Ruus van der Heijden uit Best,
maar de publieksprijs voor het beste lied ging naar Ut Reusels Hermenieke.
De Historische Prijs Noord-Brabant (€ 5000) ging voor 2010 zeer verdiend
naar de publicist (NRC, historische tijdschriften en boeken) Cor van der Heijden.
De Museumprijs 2010 ging in Brabant naar streekmuseum De Acht Zaligheden
in Eersel, Behalve een kijk in het leven van 1850-1950, in de kruidentuin
en naar ambachts- en land-
directie van de Zuidwester in Tilburg
bouwwerktuigen, zijn delen van het
museum nog echt in bedrijf. Alweer
vrijwilligers.
De Brabantse Monumentenprijs 2010
had als thema ‘schoolgebouwen’. De
eerste prijs ging naar basisschool De
Zuidwester in Tilburg (bij Korvel).
De school werd in 1938 gebouwd en
Voorzitter Hans Dekker van De Kilsdonkse
Molen was bijzonder verrast met de prijs:
“Vooral voor het bestuur en voor alle
vrijwilligers die de restauratie van de molen
mogelijk maakten”
brabantsheem_nr45.indd 5 24-1-2011 12:48:52
5

6
is in 2007 met nieuwbouw en renovatie bij de tijd gebracht. De jury was
ingenomen met de manier waarop oud en nieuw tot een eenheid zijn gecombineerd.
Onderwerpen voor 2011:
Brabantse Cultuurprijs: innovatief ondernemen met erfgoed
Brabantse Monumentenprijs: gebouwen voor amusement vòòr 1960
Knippenbergprijs: erfgoed en landschap
Meld hiervoor projecten, personen of organisaties aan.
Scrypton sluit definitief
Het schrijfmuseum Scryption in Tilburg dat jaarlijks zo’n 20.000 bezoekers
trok, is definitief gesloten. De gemeente heeft de subsidie ingetrokken. Op
de valreep kreeg het museum nog
een Europese prijs met veel prestige,
maar dat heeft niet mogen helpen.
Het gebouw was te duur. De subsidie
was het tienvoudige van het aantal
bezoekers (€ 10 per bezoeker).
De collectie is elders opgeslagen en
men hoopt ooit nog een doorstart te
kunnen maken. De redactie van De
Koerier heeft veel knipsels ontvangen
over Scryption, maar op dit moment
is er –behalve speculaties- niet
meer te melden. De verwachting is
dat buurman, het Natuurhistorisch
Museum, door het verdwijnen ook
veel minder bezoekers zal trekken.
Van onze portefeuillehouder Monumenten (5)
Theo Verbruggen (NOS, Omroep Brabant)
interviewt de winnaars van de Knippenbergprijs
(Wiki Deurne)
Soms krijg je in een tijd van economische crisis toch goed nieuws te horen.
Zo ook het nieuws dat de Provincie Noord-Brabant een bedrag van 2,5 miljoen
heeft uitgetrokken voor de restauratie van zes monumenten in Breda.
Het betreft de Waalse Kerk, de Sacramentskerk, de kerk op het Mgr. Nolensplein,
het Pelmolencomplex, de watertoren in het Belcrum en het voormalige
kloostercomplex aan de Nieuwstraat. Hoe schril steken de uitspraken van
waarnemend bisschop Rob Mutsaers van Den Bosch hierbij af, toen hij eind
vorig jaar aankondigde dat vele tientallen rooms-katholieke kerken in het
bisdom Den Bosch de komende jaren weg moeten. ‘Echt weg, want alleen
maar sluiten levert de noodlijdende parochies niets op. Dus rest sloop en het
brabantsheem_nr45.indd 6 24-1-2011 12:48:52

verkopen van de grond’, aldus het Eindhovens Dagblad. Dat niet iedereen
het daar mee eens is, blijkt wel in Vught, waar de Stichting Behoud Petruskerk
zich verzet tegen de sloop ervan. Naar verluidt wil de Gemeente er een multifunctionele
accommodatie met onder andere een bibliotheek en het Vughts
Museum in onder brengen. Ook grote problemen met het behoud van een
kerkgebouw in Kaatsheuvel. De Rooms-katholieke parochie in Kaatsheuvel
heeft zelfs beroep aangetekend tegen het besluit (van toenmalig minister
Plasterk) om deze kerk aan te wijzen als rijksmonument. En dat puur om
financiële redenen: de parochie telt nog twee kerkgebouwen en heeft niet genoeg
middelen voor het onderhoud van drie gebouwen. Overigens kunnen
eigenaren en gebruikers van religieus erfgoed sinds kort gebruikmaken van
de diensten van de nieuwe Stichting Behoud en Herbestemming van Religieus
Erfgoed. Deze nieuwe organisatie organiseert kennis, professionaliteit
en financieringscapaciteit bij het in praktijk brengen van neven- en herbestemmingen
voor religieus erfgoed. Daarnaast kan natuurlijk ook subsidie
aangevraagd worden bij het Nationaal Restauratiefonds. Van 15 januari 2011
tot en met 31 augustus 2011 kunnen subsidieaanvragen op grond van het
Besluit rijks subsidiëring instandhouding monumenten 2011, kortweg Brim
2011, worden ingediend.
Nog even enkele andere korte berichten.
Bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is een nieuwe brochure verschenen
met de titel: “Een toekomst voor boerderijen. Handreiking voor de
herbestemming en verbouwing van monumentale boerderijen”.
Op internet is een nieuwe website: mijnadres.org gelanceerd met daarop
een bouwhistorisch archief vanaf het begin van de 19 e eeuw tot 1980. Historische
informatie over bouwvergunningen, bouwtekeningen en bijvoorbeeld
bezwaarschriften is gratis en zonder drempel in te zien.
Ten slotte een verzoek aan de kringen
in West-Brabant: van de stichting
Cultuurhistorie West-Brabant heeft
u een verzoek ontvangen om mogelijke
projecten op het gebied van
industrieel erfgoed voor te dragen.
Graag vraag ik om uw medewerking
aangezien hoogstwaarschijnlijk subsidie
beschikbaar komt en het altijd
de moeite loon om erfgoed te behouden.
Piet Meijers.
E: pietmeijers@brabantsheem.nl
brabantsheem_nr45.indd 7 24-1-2011 12:48:52
7

8
Nogmaals HAZA voor beginners
De HAZA-cursus die eind afgelopen jaar gegeven werd in Eindhoven, had
meer aanmeldingen dan er mensen geplaatst kunnen worden. Dat was
begrijpelijk, want het HAZA-21-programma 1 is pittig, maar het is ook de
heemkundehemel-op-aarde als je eenmaal bezig bent. En het zou voorlopig
de laatste kans zijn voor die kringen die het programma nog niet gebruiken.
De grote belangstelling en het belang dat er in Brabant zo weinig mogelijk
witte vlekken overblijven, heeft Brabants Heem doen besluiten de behoorlijk
dure cursus nogmaals aan te bieden.
Omdat Eindhoven wel erg oostelijk ligt, hebben we ditmaal gezocht naar
een cursusplek in West-Brabant. En na lang zoeken hebben we die ook gevonden.
De cursus HAZA-21 wordt gegeven in Wouw (bij Roosendaal), in het heemcentrum
Kloosterstraat 9b , op vijf maandagavonden: 7, 14, 21 en 28 februari
en (we slaan carnaval over) op 14 maart. Steeds van 19.30 uur tot 22 uur.
U kunt twee van uw leden (die niet bang zijn voor een computer) opgeven
bij de administratie van Erfgoed Brabant (haza@erfgoedbrabant.nl - Parade
18, ’s-Hertogenbosch, 073 - 6156262).
Daarna krijgen de eerste 20 aanmelders bericht en een routebeschrijving.
We kiezen voor twee cursisten per kring omdat de verwachte toeloop groot
is en omdat het goed is dat een cursist thuis steun heeft aan een collega. Om
zeker te zijn dat wie inschrijft ook regelmatig komt, laten we de kring € 25
euro p.p. als bijdrage betalen voor de vijf avonden. Wie minstens vier avonden
aanwezig is geweest, ontvangt een certificaat.
Cultuurhistorie: de praktijk in uw gemeente
Brabants Heem, daarin ondersteund door Erfgoed Brabant, heeft dit najaar
in Tilburg een vervolgcursus CULTUURHISTORIE opgezet en laten uitvoeren.
Na de succesvolle cursussen ‘Cultuurhistorie in het landschap’ die
vooral op kennis gericht waren, was het hoog tijd om die kennis in te zetten
in de praktijk in de eigen gemeente. Die cursus wordt dit voorjaar herhaald.
Nu de rijksoverheid in haar beleid t.a.v. archeologie, monumenten en cultuurhistorie
minder taken en verantwoordelijkheden heeft neergelegd bij de
1 Haza-21 (voor de 21 ste eeuw) is het minst dure kadasterprogramma op de markt.
brabantsheem_nr45.indd 8 24-1-2011 12:48:52

provincies en meer bij de gemeentes, krijgen heemkundekringen een extra
verantwoordelijkheid als gesprekspartner van hun gemeente.
Bij de vervolgcursus krijgen de mensen die een van de eerdere cursussen
gevolgd hebben, voorrang.
Deze cursus ‘Cultuurhistorie, de praktijk in uw gemeente’ wordt opnieuw
gegeven, ditmaal in West-Brabant op vier dinsdagavonden.
Doel: de opgedane kennis in de eigen heemkundekring inbrengen,
zodat de kring een partner kan worden van de gemeente bij de
ontwikkeling van het ruimtelijk beleid zoals bij het opstellen
van erfgoedkaarten. Het (verder) verzamelen van cultuurhistorische
kennis hoort daar bij.
Programma:
di 22 maart Tonnie van de Rijdt (voorzitter van de Archeologische Vereniging
van Nederland, eerder van de afd. Kempen- en Peelland)
over de wetgeving Ruimtelijke Ordening.
Wetgeving en provincie vragen de gemeente om cultuurhistorische
inventarisaties, een lokale detaillering van de cultuurhistorische
waardenkaart, om een monumentenlijst en een actuele
monumentenverordening vast te stellen, om een samenhangend
beleidsplan, erfgoedkaarten en analyses uitgaande van
gebiedsvisie en gebiedsontwikkeling.
Aan het eind van de avond worden de vragen en problemen bij
de lokale kringen geïnventariseerd (eventueel als huiswerkopdracht).
di 29 maart Wouter Kreike (consulent Monumenten bij het SRE) geeft voorbeelden
van good practices bij het opzetten van een gemeentelijk
Cultuurbeleidsplan en het samenstellen van een Monumentenverordening
en monumentenlijst.
Jan Timmers (Stichting Archeologisch Samenwerkingsverband
(SAS) spreekt over de samenwerkings-praktijk in de gemeente
Gemert-Bakel en het reconstructiegebied Peelland. Hij zal vragen
beantwoorden en suggesties geven van good practice.
di 12 apr. Ria Berkvens (archeoloog bij het SRE en projectleider bij de
Kempengemeenten) geeft voorbeelden van good practices bij
de waardenkaart uit de Kempen en van de A-2 gemeenten.
Op basis van het fysieke landschap en de ontginningsgeschiedenis
probeert zij met de deelnemers te komen tot thematische
inventarisaties:
brabantsheem_nr45.indd 9 24-1-2011 12:48:52
9

10
Wat voor soorten cultuurhistorische objecten en elementen zijn
er eigenlijk in uw gemeente? Hoe zijn ze te rubriceren?
Wat is de waardering van elementen en hoe hanteren we waarderingscriteria?
Na de pauze gaat Joost Op’tHoog (medewerker cultuurhistorie
gemeente Tilburg) in op bovenstaande vragen in een stedelijke
omgeving. Hij bespreekt good practices op basis van de wordingsgeschiedenis.
di 19 apr. Hetty Gerringa (gebiedsmanager West-Brabant BMF) spreekt
over beïnvloeden, onderhandelen en lobbyen bij de eigen gemeente.
Na de pauze: bespreking van de resultaten van het huiswerk.
Aandacht voor de manier waarop het is aangepakt. Hierbij kan
teruggekomen worden op onderdelen van de eerdere thema’s
zoals het gebruik van publicaties, kaartmateriaal, e.d
Veel aandacht hierbij voor toepassen van beoordelingscriteria
en mogelijkheden bij ontwikkelingsgerichte benadering.
De bijeenkomsten zijn gratis en worden op de aangegeven dinsdagavonden
in de wijkcentrum Beemdentil in de Haagse Beemden, Breda-Noord, gehouden.
Na inschrijving (bij chw@erfgoedbrabant.nl) krijgt u een routebeschrijving.
Tonnie van de Rijdt en Jan Timmers
brabantsheem_nr45.indd 10 24-1-2011 12:48:52

Een instelling die algemeen nut beoogt
Een heemkundekring is net als een organisatie met een goed doel, opgericht
voor het algemeen belang. Dat staat in uw statuten en blijkt uit uw activiteiten.
Het doet er niet toe of de kring een stichting is of een vereniging,
als maar aannemelijk is dat de kring voor zeker 90% een maatschappelijk
belang nastreeft en er niet alleen is voor de leden. Daarom zijn intussen veel
heemkundekringen (die twee en drie jaar geleden ‘t Koeriertje goed lazen)
ook officieel een ANBI, een Algemeen Nut Beogende Instelling.
Wat heeft het aanvragen van die officiële status voor zin?
Het kan zin hebben voor de kring als ontvanger van schenkingen. Het is
zeker een voordeel voor degene die een schenking aan de kring doet.
De kring hoeft voor een schenking geen belasting en geen successierechten
te betalen. Zonder ANBI-status is de kring meestal een ‘derde partij’ en betaalt
40% schenkingsrecht. Wanneer u in deze barre tijd naast subsidie ook
sponsoren hebt of wilt krijgen, moet u die status gewoon laten registreren bij
de belastingdienst. Datzelfde geldt als u adverteerders hebt.
De milde gever mag zijn schenking ook nog eens van zijn belasting aftrekken.
Daarom krijgen ANBI’s makkelijker sponsoring.
Een ANBI-status is vrij makkelijk te verkrijgen als u een aanvraag met een
kopie van uw statuten stuurt, omdat de omschrijving zal aantonen dat u
algemeen nut nastreeft en geen winst beoogt.. Aanvragen uit heel Brabant
moeten ingediend worden bij het belastingkantoor in ’s-Hertogenbosch. Zie
de website ‘belastingdienst’.
Mijn ervaring is dat de belastingen bang zijn voor misbruik en daarom bijna
automatisch een aanvraag afwijzen. Maar als u verzoekt om heroverweging
en wijst op andere heemkundekringen die de ANBI-status hebben, volgt toekenning.
Daarbij kunt u steun ontvangen vanuit het bestuur van Brabants
Heem. Alleen de belanghebbend ekan de aanvraag doen, maar Brabants
Heem kan wel helpen. U kunt jaarlijks gecontroleerd worden of u nog aan
de voorwaarden voldoet, maar in de praktijk gebeurt dat zelden.
Nog even: wat zijn die voorwaarden?
Uw doelstelling is van algemeen belang (dus niet allen voor de leden) maar
dat staat meestal goed in de statuten.
U mag geen winst maken of entree heffen en dat kan ook een nadeel zijn.
U mag naast het lidmaatschap- of abonneegeld geen entrees heffen voor uw
lezingen en ook niet voor uw museum (behalve als dat een aparte stichting
is). De ervaring leert, dat een knikengel bij de uitgang van de oudheidkamer
evenveel oplevert, als een entreekaartje
Wel mag je kosten voor excursies, kopiën e.d. in rekening brengen. Als je
brabantsheem_nr45.indd 11 24-1-2011 12:48:52
11

12
wat over houdt van de uitgave van een boek, van een “ommetje” of van een
excursie, is dat geen probleem, wanneer het een bescheiden bedrag is en dat
geld besteed wordt aan andere heemkundeactiviteiten.
Daarom is het verstandig om wanneer je fietstochten en wandelingen tegen
een vergoeding organiseert, die ‘stads- of dorpswandelingen’ in een aparte
stichting [desnoods met hetzelfde heemkundebestuur] onder te brengen.
Het is aan te raden de ANBI-status aan te vragen, wanneer u (behalve subsidie)
ook sponsors nodig heeft of wanneer u schenkingen verwacht. Zo kunt
u dus een geldstroom scheppen. Mogelijk willen oudere kinderloze leden
uw heemkundekring ook gedenken in hun testament of met een aftrekbare
gift bij hun leven.
Hoe u de schenking krijgt, is onbelangrijk [vormvrij]. U kunt ook een verzameling
krijgen of een los schilderij. Alleen als het geschonken voorwerp echt
zeldzaam en gewild is (een museumstuk), is het ook kostbaar.
De waarde van spulletjes (materiële goederen) is in het algemeen nul of heel miniem.
Dat geldt ook voor foto’s en ansichtkaarten, al worden die meestal op beurzen duur
verkocht. Op veilingen brengen ze niets op. Laat u dus niet voor het karretje spannen
van mensen die hun zolder opruimen en daarvoor belastingaftrek willen krijgen.
De schenking van een gebruiksrecht [een gratis ruimte, lage huur, een leenovereenkomst
e.d.] is altijd al onbelast. Het is namelijk geen vermogen.
Het is niet nodig om een ANBI-status aan te vragen wanneer u niet de schenker
belastingaftrek wilt bezorgen, maar alleen als heemkundekring zelf geen
belasting wilt betalen. Gezien de statuten is elke heemkundekring een SBBI,
een sociaal Belang Beogende Instelling. Voor een SBBI zijn giften niet belast,
maar voor de donateur ook niet aftrekbaar.
JFr.
brabantsheem_nr45.indd 12 24-1-2011 12:48:53

Heemkundekringen een keer genoemd
en erfgoed is gelijk aan monumenten
Erfgoed en landschap in de programma’s van de partijen voor de Statenverkiezingen
2011
2 maart aanstaande zijn er Statenverkiezingen. Volgens zowat iedereen gaat
het deze keer niet om wat er allemaal provinciaal speelt maar om de landelijke
politiek. De Statenverkiezingen gaan beslissen over de samenstelling
van de Eerste Kamer en dat is bij deze verkiezingen meer dan anders van
belang. De toekomst van het kabinet zal van de uitslag van de statenverkiezingen
afhangen. Toch gaat het ook nog over provinciale onderwerpen.
Omdat niemand al de verkiezingsprogramma’s leest en uw stem niet mag
afhangen van de glimlach of de haarkleur van de kandidaat, ben ik op zoek
gegaan naar de inhoud die voor ons relevant is, namelijk de standpunten
van de partijen met betrekking tot erfgoed, heemkunde en landschap. Ik heb
ook gekeken naar landschap, omdat gelukkig het inzicht steeds algemener
is geworden dat erfgoed en landschap alles met elkaar te maken hebben en
niet los van elkaar kunnen worden gezien.
Ik heb hieronder geprobeerd de programma’s proberen samen te vatten,
maar dat is een hachelijke zaak. Alles heeft met elkaar te maken. Mooie plannen
en mooie woorden zijn natuurlijk prachtig, maar niet altijd is de financiele
onderbouwing even duidelijk.
Erfgoed
Wat meteen opvalt is dat de meeste partijen onder erfgoed monumenten
verstaan. Dat is natuurlijk en versmalling van het begrip, die geen recht
doet aan het feit dat erfgoed heel wat meer is. En het is jammer dat, als
gesproken wordt over erfgoed we niet goed weten wat een partij daarmee
precies bedoelt. Het CDA zegt te willen investeren in erfgoed, cultuur en
sportvoorzieningen en het CDA wil zo de Brabantse identiteit en cultuur
behouden. Gaan we op zoek naar concrete punten bij het CDA dan vinden
we het streven naar meer samenwerking tussen musea, afzonderlijke culturele
projecten en toeristische organisaties. Dit streven wordt een belangrijke
voorwaarde bij de vertrekking van subsidies. Verder schrijft het CDA dat
er speciale aandacht is voor de commerciële kracht van ondernemers in de
cultuursector. Wat die ‘speciale aandacht’ zou kunnen inhouden blijft onduidelijk.
Het CDA vindt dat de provincie moet blijven investeren in monumenten
‘om deze zo nodig van een nieuwe bestemming te voorzien en een
duurzame toekomst te verzekeren.’ Bij de PvdA vinden we ook aandacht
voor erfgoed, waarmee opnieuw alleen monumenten lijken te worden bedoeld.
Prioriteit moet volgens de PvdA worden gegeven aan het industriële
brabantsheem_nr45.indd 13 24-1-2011 12:48:53
13

14
erfgoed. De provincie zou zich volgens de PvdA actief moeten bezig houden
met een goede spreiding van kunst en cultuurvoorzieningen. Wat er
nu precies mis is met die spreiding, blijft onduidelijk. D66 legt de nadruk op
de rijke culturele omgeving bij de keuze als vestigingsplaats van burgers,
bedrijven en instellingen. D66 kiest voor een regisserende en stimulerende
rol van de provincie in het verder ontwikkelen van de culturele infrastructuur.
GroenLinks heeft een vergelijkbaar punt in haar programma staan. D66
wil de provincie speciaal laten waken over Brabants cultureel erfgoed. (ook
hier wordt erfgoed vernauwt tot monumenten) Bij de zorg voor monumenten
moet niet alleen gekeken worden naar de historische achtergrond maar
meer ook naar toekomstige functies. Ook bij de VVD is erfgoed gelijk aan
monumenten en ook de VVD wil die graag behouden en middelen beschikbaar
blijven stellen. Voor de rest meldt de VVD dat meer geïnvesteerd moeten
worden in brede (grootschalige) culturele evenementen, met name voor
jongeren. Het PVV-programma is (begin januari) nog geheim, lang leve de
democratie!. Uit de krant vernamen we dat de PVV de subsidiekraan voor
cultuur wil dichtdraaien en ook de subsidie voor Omroep Brabant wil afbouwen.
Ze zijn ook tegen de pogingen van Brabant in 2018 culturele hoofdstad
te worden. De SP is daar ook op tegen, maar de voor de rest is de toon va
het SP-programmma voor erfgoed en cultuur heel wat positiever. Zo is de
SP de enige partij die ‘heemkundekringen’ met name in haar programma
noemt. De heemkundekringen houden, volgens de SP, samen met allerlei andere
partijen geschiedenis en cultuur levend. De SP noemt een groot aantal
concrete punten om dat te realiseren, zoals het stimuleren van scholen (van
basisschool tot en met voortgezet onderwijs) tot museum- en theaterbezoek
en het leren kennen van verschillende kunstvormen van en door jongeren,
het invoeren van een gratis dag voor de provinciale musea. De SP heeft het
over een ruimhartig subsidiebeleid. Waar het geld vandaan moet komen:
de SP houdt 50 miljoen over als gestopt wordt met de pogingen culturele
hoofdstad te worden. GroenLInks is wel voor Brabant Culturele Hoofdstad.
Veel positieve woorden ook voor monumenten en archeologie en als een van
de weinige partijen heeft Groen Links oog voor de historische aspecten van
het landschap. GL pleit voor het behoud van bijzondere landschappelijke
elementen, historische laanstructuren en landschapsparken.
CU-SGP zeggen positief te staan tegenover kunst . Expliciet wordt steun
toegezegd voor het Noordbrabants Museum en wordt zorgen uitgesproken
over de (ver)nieuwbouw . Verder meent CU-SGP dat het Museum voor Religieuze
Kunst in Uden in nauwe samenwerking met het Noord-Brabants
Museum verder kan groeien en zich ontplooien. Zonder het woord erfgoed
te gebruiken, komt er wel steun. CU-SGP schrijft dat de rijke cultuurhistorie
van de provincie is iets waar men zuinig op moet zijn en vooral de jeugd
moet in contact worden gebracht met de regionale geschiedenis. Je kunt dit
vertalen als een pleidooi voor erfgoededucatie.
brabantsheem_nr45.indd 14 24-1-2011 12:48:53

Ecologische hoofdstructuur
Belangrijk voor het Brabantse landschap is de visie die de partijen hebben
over de Ecologische Hoofdstructuur. Zoals bekend heeft de regering Rutte
besloten hier geen geld meer voor uit te geven en dreigt verlies aan kwaliteit
van het landschap en ook aan biodiversiteit. CU-SGP schrijven over die
Ecologische Hoofsstructuuur: De Ecologische Hoofdstructuur is een belangrijke
leidraad bij het nemen van ruimtelijke beslissingen. Aantasting daarvan
dient kwantitatief en tijdig gecompenseerd te worden. De PvdA zegt
nadrukkelijk kortingen van de landelijke overheid te willen compenseren.
CU-SGP zijn daarover vaag. Wat is de aantasting, waar CU-SGP het over
heeft: aantasting van het totale programma/ of aantasting van wat tot nu
toe is gerealiseerd? Het CDA wil graag boerenbelangen en natuurbelangen
met elkaar laten samengaan. De partij vindt: De ecologische hoofdstructuur
is een middel om de biodiversiteit te vergroten en geen doel op zich. Er moet
gekeken worden of de realisatie van natuurdoelen bereikt kan worden met
beheer en behoud van agrarische grond. Het CDA vindt landschapselementen
daarbij ook van belang. Zo’n tekst roept veel vragen op. Stel dat de realisatie
van natuurdoelen niet of slechts beperkt bereikt kan worden met
beheer en behoud van agrarische grond. Wat prevaleert dan? D66 zegt dat
voor de ecologische hoofdstructuur middelen moeten worden vrijgemaakt.
De crisis mag niet worden gebruikt om daarmee te stoppen. De VVD zegt
over de ecologische hoofdstructuur dat de partij wil inzetten op de laatste
benodigde gronden. Tegelijkertijd vindt de VVD dat onderzocht moet worden
of het aantal Natura 2000-gebieden in Brabant verminderd kan worden.
De SP en GroenLinks zijn ook voor handhaving van de EHS. GroenLinks
gaat misschien wel het verst. De partij wil ook bestaande kleine natuur- en
landschapselementen buiten de EHS beschermen. Om de verwerving van
gronden te versnellen kunnen zo nodig onteigeningsprocedures worden ingezet.
Landschap
CU-SGP hebben begrepen dat erfgoed en landschap met elkaar te maken
hebben. Zonder dat het woord erfgoed wordt gebruikt spreekt men wel over
de ‘identiteit van een gebied’ en het bevorderen van de toegankelijkheid van
een gebied door ‘boerenerfpaden’. Het CDA pleit ook voor het toegankelijk
houden van de natuur, maar wil wel zuinig zijn met de aanleg en beheer van
(nieuwe) natuur. Dat lijkt me een overbodige opmerking; er is weinig echte
nieuwe natuur. Bij natuurherstel kan wel sprake zijn van het herstellen van
natuurwaarden die er vroeger waren en die een tijd lang weg zijn geweest.
Gevreesd mag worden dat CDA dat bedoeld met nieuwe natuur. Het CDA
is voor duurzame innovatieve gezinsbedrijven, die landelijk goed kunnen
worden ingepast. Enig optimisme is het CDA op dit punt niet vreemd, het
verleden rechtvaardigt dit optimisme niet. De PvdA wil graag toerisme en
brabantsheem_nr45.indd 15 24-1-2011 12:48:53
15

16
recreatie stimuleren in evenwicht met landschap en natuur. Interessant is
de veronderstelling in het SP-programma dat in de reconstructiecommissies
alle belanghebbenden zijn vertegenwoordigd niet alleen de zware jongens
van de economie. Alleen in de reconstructiecommissie Peeland is de
vertegenwoordiging van erfgoed goed geregeld. (zie het interview met Jan
Timmers in InBrabant nr4) Het punt van de SP kan gelezen worden als een
pleidooi voor meer erfgoedvertegenwoordiging in de reconstructiecommissies.
Helemaal SP is het gooien van de rem op de groei van golfterreinen, die
de open groene ruimte aantasten. De VVD vindt natuur belangrijk, voor de
biodiversiteit en voor de mens. Over landschap heeft de VVD niet zo veel
te melden, behalve dat de landbouw wordt gezien als beheerder van het
landschap. De manier waarop de VVD aankijkt tegen het landschap en landschappelijke
waarden wordt misschien wel het meest duidelijk in het lange
rijtje van wegen die volgens de VVD moeten worden aangelegd. Duidelijk
is waar de prioriteit ligt. Bij GroenLinks is dat anders. De partij vindt dat er
in landschap moet worden geïnvesteerd. Op die manier kan, volgens Groen
Links, de open ruimte in Noord-Brabant worden
behouden en de karakteristieke Brabantse landschappen hersteld. Als aantasting
van natuur en landschapswaarden onvermijdelijk is en er geen alternatieven
voorhanden zijn, dient compensatie plaats te vinden. Daarnaast
wordt er voor het verlies aan buitengebied een verplichte investering in de
versterking van de landschappelijke kwaliteit gevraagd. Een regionale landschapsvisie
met een landschapsfonds vormt hiervoor de basis. GL vindt verder
dat de provincie een grote moet blijven spelen in de ruimtelijke ordening
moet blijven. GroenLinks vind daarom dat de Provincie moet vastleggen
dat gemeenten eerst de ruimte binnen de bestaande bebouwing optimaal
benutten en is in tegenstelling tot bijvoorbeeld de VVD tegen de ruit om
Eindhoven. D66 vindt dat landschap vòòr economie gaat en de kwaliteit
van landschap en natuur staat bovenaan en keert zich tegen de verrommeling
van het landschap. De huidige bedrijventerreinen kunnen veel beter
worden benut.
Theo Cuijpers
brabantsheem_nr45.indd 16 24-1-2011 12:48:53

Kort nieuws (uit de pers)
De Middeleeuwen digitaal
In het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven is het Digitaal Oorkondeboek
van Noord-Brabant ten doop gehouden (www.donb.nl). Met het
DONB worden middeleeuwse oorkonden beschikbaar gesteld voor onderzoekers
en een breed publiek van belangstellenden, zoals amateurs-historici
en heemkundigen. Niemand zal Eindhoven associëren met oude oorkonden,
maar deze archieven zijn een onderdeel van onze collectief geheugen.
Dat geheugen moet aangewend worden voor de samenleving. Archiefstukken
zijn ook cultureel erfgoed, een van de sleutels tot het ontsluiten van het
verleden. Het Digitaal Oorkondeboek is een vervolg op twee boeken: Deel I
en II van het Oorkondeboek van Noord-Brabant.
Het project werd gestopt omdat het zo tijdrovend en kostbaar was.
“Maar we zijn het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis erkentelijk voor
de toezegging dat het ons zou steunen bij nieuwe poging in een andere
vorm”, aldus prof.dr. Arnout-Jan Bijsterveld, de voorzitter van de stichting
Brabantse Bronnen. Dat Instituut heeft woord gehouden. En terecht, want
oorkonden zijn de ruggengraat van de informatie over de middeleeuwen.
In de digitale versie worden de oorkonden uitgegeven van de Delen III en
IV van het ONB die nooit uitgekomen zijn. En ook van de aanvulling op de
Delen I en II. Deel III bevat de oorkonde van de voormalige Hollandse gebieden
plus de Heerlijkheden Heusden en Altena, Deel IV de oorkonden van
de Heerlijkheden Cuijck, Ravenstein, Megen, Boxmeer en Bokhoven. Plus
de supplementen van de regio Zuidoost-Brabant. Er staan al 75 oorkonden
op Internet, dat is 10% van wat gepubliceerd gaat worden. “Zeker 95% van
onze kennis van de geschreven geschiedenis is gebaseerd op oorkonden”,
aldus Bijsterveld. Dat maakt deze bronnen samen met de Archeologie tot
onmisbare instrumenten om iets over ons gezamenlijk verleden te weten te
komen. De digitale versie heeft als voordeel dat er ook afbeeldingen opgenomen
kunnen worden. En dat je met zoektermen de documenten beter kunt
bestuderen. Nuttig voor onderwijs en onderzoek en voor de versterking van
onze beleving van de culturele identiteit.
• Bron: ED, 19 november 2010, Rieks Holtkamp
Graf Romeins soldaat Someren
Een archeologisch unicum, zeker voor deze streken. Net als de gouden peelhelm
heeft de zeer bijzondere vondst van een graf van een Romeins soldaat
in 1991 in Someren de kenners beziggehouden.Een reconstructie van
het graf heeft daarom nu een plaatsje gekregen in het archeologiehuis van
de heemkundekring De vonder Asten-Someren. Resten van het graf werden
destijds vooraf aan de bouw van de wijk Waterdael ontdekt. De deskundi-
brabantsheem_nr45.indd 17 24-1-2011 12:48:53
17

18
gen gaan er vanuit dat de krijger rond 20 n. Chr. is bijgezet in een grafmonument
dat 500 jaar ouder is dan deze veteraan. Naast het graf werden ook
een scheermes en een schaar gevonden. De onderzoekers vermoeden dat de
krijger in zijn diensttijd meevocht in diverse veldslagen in Germaans gebied.
De reconstructie is betaald door verschillende sponsors. De onthulling viel
samen met een besluit van de gemeenteraad over het archeologisch besluit.
In dat beleid is vastgelegd hoe Someren omgaat met archeologisch erfgoed.
• Bron: ED, 25 november 2010
Oude gevelreclames opgeknapt
De gemeente hersteld een aantal oude gevelreclames in de binnenstad van
Tilburg. Zo wil men een deel van de geschiedenis terugbrengen. Men begint
met een opknapbeurt van nostalgische reclameteksten in de Fabriekstraat.
Die zijn aangebracht op de muur van huis nr. 6. Daar was vroeger een paraplufabriek
gevestigd. De oude reclame is bijna niet meer leesbaar. Al eerder
heeft de gemeente Tilburg een muurtekst op de Heikense kerk in ere hersteld.
De nostalgische gevelreclames zorgen voor meer sfeer in de omgeving.
In 2011 is de bovengevel van de kledingwinkel Heuvelstraat 56 aan de beurt.
Voor het herstellen van nog meer muurreclames heeft de gemeente wel de
medewerking nodig van de eigenaar of huurder.
• Bron: Tilburgse Koerier, december 2010
Speuren naar grafveld
Opnieuw gaan archeologen in Tilburg aan de slag. Nadat de dooi is ingezet
worden de proefgleuven gegraven aan de Jan van Rijsewijkstraat. Daar
wordt een prehistorisch grafveld verwacht. De mogelijke aanwezigheid in
Tilburg-Zuid sluit aan bij de vele ontdekkingen die de laatste tijd gedaan zijn
op de hoogste punten van Tilburg. Volgens gemeentelijk archeoloog Guido
van den Eynde zijn er in de jaren ’60 van de afgelopen eeuw in deze omgeving
enkele complete urnen gevonden. Het gaat dan over de plek tegenover
het Elisabeth Ziekenhuis, aan de andere kant van de Ringbaan Zuid. Waar
die urnen gebleven zijn is niet bekend maar ze wijzen erop dat er een grafveld
geweest moet zijn. In de urnen is immers de as van een crematie opgeborgen.
Zo’n grafveld kan wel uit de Bronstijd of de IJzertijd maar misschien
ook uit de Romeinse tijd stammen. Grondboringen hebben het afgelopen
najaar duidelijk gemaakt dat de bodem intact en droog is. Daarom zijn archeologische
vondsten mogelijk. Het onderzoek zal gebeuren door archeologisch
Adviesbureau RAAP.
• Bron: BD, 4 december 2010, Toine van Berkel
Minister op Kerstexpo in Zevenbergen
Minister Marja van Bijsterveld- Vliegenthart, van Onderwijs Cultuur en Wetenschap,
heeft Tweede kerstdag de Kerstexpositie van amateur-kunstenaars
brabantsheem_nr45.indd 18 24-1-2011 12:48:53

in Zevenbergen geopend.
Zij is de schoondochter van een van
de exposanten. En daar heeft de
Stichting Cultuur Moerdijk slim gebruik
van gemaakt. De minister benadrukte
hoe belangrijk de inzet van
vrijwilligers is. Ook bracht ze een bezoek
aan de kerststallenexpositie in
oudheidkamer Willem van Strijen.
Daar was ze onder de indruk van het
kleine en pittoreske museum.
• Bron: BN De Stem, 27-12-2010
Tilburgs Huukske: onnut
Minister tekent gastenboek museum
Hij heej onnut veul gèld, hij wit bekaant
nie hoetie der vanaaf moet geraoke!
Hij heeft veel geld, hij weet bijna niet hoe hij er van af moet komen.
Onnut is overgebleven van het veel oudere woord onnutte dat onkuis of onbetamelijk
betekende.
• Bron: Stadsnieuws, Gerard Steijns e.a.
Koninklijke Verenigde Leder
De renovatie van het ketelhuis met machinekamer op het KVL-terrein in
Oisterwijk is zo goed als afgerond. De gemeente studeert nog op de invulling
van het authentieke gebouw. Tijdelijke bewoning, horeca, evenementenhal
of informatiecentrum. Behalve het ketelhuis is ook de machinekamer van
de oude leerfabriek gerenoveerd. In februari wordt de provinciale wedstrijd
‘Mijn Mooi Brabant’ (verbetering van verrommelde projecten) hier bij de
prijswinnaar afgerond. Het gebouw dateert uit 1924 en is in 2009 door de gemeente
aangekocht voor 18,4 miljoen euro van een beleggingsmaatschappij.
Er moet fors gesaneerd worden om woningbouw mogelijk te maken. Maar
er staan een aantal monumenten op het terrein. Ketelhuis en machinekamer
zijn er daar twee van. De stoommachine is helemaal opgeknapt door een
stichting van vrijwilligers.
• Bron: BD, januari 2011, Hein Eikenaar
Burgerlijke Stand 200 jaar
In 2011 bestaat de Burgerlijke Stand 200 jaar. Reden voor de regionale archieven
in Brabant om daar komend jaar regelmatig aandacht aan te besteden.
Wie nog geen weet heeft van wat de mogelijkheden zijn van het zoeken in
de registers van de Burgerlijke Stand, moet dit jaar letten op de websites, de
lezingen en de educatieve programma’s van de diverse archieven. De Burgerlijke
Stand is een onmisbare bron naar een onderzoek van voorouders.
brabantsheem_nr45.indd 19 24-1-2011 12:48:53
19

20
Kloof tussen natuurclubs en burger
Wordt de natuur bedreigd door bezuinigingen of juist door de natuurbeweging?
De natuurclubs miskennen vaak de mensen en brengen bovendien de
natuur nog schade toe. Het wordt tijd om de kloof met de burger te dichten.
Op 3 januari besteedde boswachter Frans Kapteijns in het BD aandacht aan
de vergaande bezuinigingen. Maar de natuurbeschermers beloven veel met
fanatisme wat in de praktijk flopt of uit de hand loopt. De natuur laat zich
niet zo gemakkelijk sturen, ook niet door gedrevenen. Zo werden de vossen
beschermd maar verdween juist veel klein wild. De bescherming van de
kraai dunde het aantal mussen en andere kleine vogel sterk uit. De Voorste
Stroom moest worden schoongemaakt maar het werd een prestigeobject. Er
is zelfs geprobeerd er een stukje Ecologische Hoofd Structuur van te maken,
maar gecultiveerde natuur botst met de vrije natuur. Van de beloofde kabbelende,
meanderende Voorste Stroom komt weinig terecht. Of de vissen
goede vistrappen hebben blijft de vraag. Er werden extra bruggen gebouwd
omdat de vissen er anders niet onder door durfden, maar een paar kilometer
verderop mag de stroom onder het Wilhelminakanaal door. Daar durven de
vissen dat blijkbaar wel. Bij de Waterborgh in Oisterwijk moest een bypass
komen van de Achterste Stroom, maar er loopt nooit water door. Wie heeft
die miskleum nou weer bedacht?
Camping De Reebok moet worden verplaatst voor de Ecologische Hoofd
Structuur.
Veel burgers geloven natuurclubs niet meer. Bij alle plannen wordt met mensen
geen rekening gehouden. Soms werkt het voor de natuur ook averechts
uit. Is de kloof tussen de natuurbeweging en de burgers niet te groot geworden?
Oisterwijk stond bekend om haar bossen en vennen, ze zijn economi-
brabantsheem_nr45.indd 20 24-1-2011 12:48:53

sche dragers. Nu worden ze door veel burgers ervaren als verloederd en
slecht toegankelijk. Diverse vennen zijn onbereikbaar gemaakt.
Ik geloof meer in samen iets doen met de burger want dat creëert draagvlak.
Ik wil niet buiten gesloten worden van de natuur en ben best bereid me aan
regels te houden. Maar het moet niet doorslaan naar privé-hobby’s.
• Bron: BD, januari 2011, ingezonden stuk van Ruud van de Ven (Moergestel)
Handen af van bossen
Bezuinigingen op Staatsbosbeheer kunnen erg vervelende gevolgen hebben
voor de recreatie in de Brabantse bossen. De variatie van het Brabantse
buitengebied is een belangrijk motief voor Brabanders en niet-Brabanders
om er te wonen, te recreëren en verblijven. Er vinden in Brabant jaarlijks
127 miljoen recreatieve activiteiten plaats. Meer dan 92 miljoen daarvan zijn
wandel- en fietstochten. De fietstochten leveren jaarlijks voor circa 53 miljoen
euro op aan bestedingen onderweg. Ze zorgen voor werkgelegenheid
want 6% van alle banen in Brabant is in de vrije tijd sector. Deze cijfers tonen
aan dat de Brabantse natuur van belang is voor de vrijetijdseconomie. Bos
en hei zijn een belangrijke reden om op vakantie te gaan in Brabant. Nederland
bestaat voor 12% uit bos en open natuurlijk terrein. Bijna 1/5 van deze
gebieden ligt in Brabant. Ook voor 1/5 van de in Brabant genoten vakanties
zijn de natuurrecreatie en de natuurbeleving het motief.
In Brabant vinden 64% van de vakanties plaats in een bosrijke omgeving,
terwijl dat voor heel Nederland maar 38% is. Het fietsnetwerk in Brabant telt
4.950 km en het wandelnetwerk 4.548 km. Door de aangekondigde bezuinigen
komen allerlei plannen om de omgevingskwaliteit en de toegankelijkheid
te verhogen in gevaar. Een natuurgebied dat alleen op eigen risico te
betreden is, is dus mogelijk niet veilig voor wandelaars en fietsers. Dat kun
je niet promoten.
Naast het economisch belang is er ook een immaterieel belang. Dat heeft te
maken met de beleefbaarheid van de natuur. De ervaring leert dat hoe sterker
de identiteit is hoe aantrekkelijker het gebied als woon-, werk- en vestigingsklimaat.
De grote uitdaging is dan ook of Brabant zélf aan zijn bossen
en aan zijn landschap een blijvend perspectief kan bieden.
• Bron: BD, 14-12-2010, naar Ben Huisman en Guus van der Wolde, directeuren
resp. van IVN- Zuid-Nederland en Vrijetijdshuis Brabant.
Landschap mag niet vogelvrij worden
Een groot aantal instanties en zeshonderd Brabantse burgers hebben Provinciale
Staten een petitie aangeboden. Daarin wordt gepleit om de cultuurhistorische-
en bodemkundige waarden te blijven beschermen. Eerder was een
Statenmeerderheid van oordeel dat provinciale bescherming van deze waarden
niet meer nodig was. Omdat het verdrag van Malta al waarborgde. Vol-
brabantsheem_nr45.indd 21 24-1-2011 12:48:53
21

22
De petitie wordt overhandigd aan de Comm.
vd Koningin
gens de BMF, Brabants Heem en de
Brabantse Monumentenorganisaties
is dat zeker niet zo.Dat zou betekenen,
als de Provincie geen rol meer
speelt dat waardevolle landschappen,
gebouwen en bijzondere bodemstructuren
- zoals de Peelrandbreuk
- vogelvrij worden. Omdat de
Gedeputeerden wel voor bescherming
zijn en ook het CDA inziet dat
hun aanvankelijke interpretatie onjuist
is, was de uitkomst positief.
• Bron: BD, 11 december 2010
Erfgoedorganisaties bundelen krachten
De heemkundekring Tilborch gaat samenwerken met erfgoedvereniging
Heemschut en het Cuypersgenootschap. Met een werkgroep van vijf vrijwilligers
proberen zij het Tilburgse wederopbouwerfgoed (gebouwen uit de
periode 1945-1965) veilig te stellen. “De Tilburgse politiek heeft duidelijk
gemaakt dat er de komende vier jaar geen nieuwe naoorlogse monumenten
aangewezen worden”, laat Henk Veltmeijer, voorzitter van Tilborch, weten.
De herontwkkeling van de Spoorzone vormt een bedreiging voor karakteristieke
gebouwen als het station en de stadsschouwburg. “ In feite zijn die
gebouwen nu vogelvrij”. De twee landelijke erfgoedorganisaties bezitten
volgens Veltmeijer meer expertise om de situatie in Tilburg aan te pakken.
“Daarom hebben wij om hun hulp gevraagd bij dit initiatief.”.Eens in de
twee maanden steekt de werkgroep de koppen bij elkaar en daarbij nemen
Heemschut en Cuypersgenootschap voorla een adviserende rol in. Verder
wil de werkgroep d.m.v. excursies en publicaties de belangstelling voor het
behoud van naoorlogs erfgoed vergroten.
• Bron: BD, januari 2011, Marc Agricola
Monumenten te vaak vogelvrij
Monumentenzorg verkoopt angst i.p.v. beleving rond erfgoed. Monumentenzorg
denkt vaak nog (eng), innoveert niet echt en speelt graag Calimero.
Of alles - of niets- spelletjes. Daardoor is ons erfgoed slecht beschermd. We
leven nog in een tijd van een beperkte opvatting van monumentenzorg. Veel
erfgoed in de openbare ruimte is niet in beeld. Echt Brabant staat nog niet
op de kaart.
Waarom onderdam de gemeente Sint-Michielsgestel geen actie om de kerken
van Berlicum en Middelrode te behouden en moeten burgers opstaan
om dorpszielen te redden als het bijna te laat is? Waarom is er geen reguliere
subsidie van instandhouding van kerkgebouwen? Die juridisch geen mo-
brabantsheem_nr45.indd 22 24-1-2011 12:48:54

nument zijn zoals in Berlicum en Middelrode? Waarom kan de Heeswijkse
neogotische kerk als gemeentelijk monument op amper een ton subsidie
rekenen voor groot onderhoud, terwijl de kosten ruim een miljoen zijn?
Waarom kreeg een rijksmonument als de neogotische kerk van Dinther voor
restauratie wel meer dan een miljoen subsidie?
Waarom lezen we in een monumentenfolder van de gemeente Bernheze
niets over het gymnasium Bernrode, een historisch seminariegebouw, met
een stevige beleving, terwijl we wel lezen dat de pastorie een smeerzoom op
maaiveldhoogte heeft?
Waarom was er geen bezorgdheid voor de toekomst van het abdijcomplex
van het Udens museum voor religieuze kunst toen de museumcollectie in
Den Bosch op zaal moest?
Enerzijds is de kosterswoning in Volkel (een gemeentelijk monument) gesloopt
en anderzijds willen ze in Landerd wel veertig toeristische hooibergen
bouwen die niets met het streekeigene van doen hebben.
Monumentenzorg denkt vaak nog beperkt, is versnipperd en mist brede
kennis. Daardoor is erfgoed in de openbare ruimte onvoldoende in beeld en
vaak vogelvrij. Behoud de ontwikkeling, context ensemblewaarden, historische
gelaagdheid, verankering in openbare ruimte, het eigen verhaal, identiteit:
dat zijn de sleutels die klaarliggen voor flexibele kijk op erfgoed, maar
de monumentenpraktijk zit nog op slot.
Laat gemeente eerst alle erfgoed in de openbare ruimte letterlijk op de kaart
zetten en waarderen. Bij archeologie is dat allang de gewoonte. Dan pas
komt markant erfgoed in beeld voor het te laat is. Brabantse gemeenten krijgen
provinciale subsidie om zo’n erfgoedkaart te laten maken.
• Bron: BD, september 2010, tekst naar Rien de Visser, voormalig beleidsadviseur
cultuur en historie bij Brabantse gemeenten en de Provincie.
Museum voor Religieuze Kunst
De verzameling kunst- en gebruiksvoorwerpen uit kloosters van het museum
voor Religieuze Kunst uit Uden is groot. Wat nu ten toongesteld wordt
zijn de pronkstukken. Van beelden en schilderijen tot geseltouwen en liturgische
kleding. Het zijn letterlijk pronkstukken want geld noch moeite zijn
gespaard om voor kerk en voor God de mooiste kunstwerken te maken. Het
gouden viertal van de Gebroeders Van Dongen is heel bijzonder. Het zijn
vier liturgische gewaden (kazuifel, dalmatiek, koorkap en tuniek) die helemaal
met goud zijn bestikt. Ze zijn uit het begin van de vorige eeuw. Zwaar
om mee te torsen maar van een groot rijkdom.
“In de 19 de eeuw werd de rijkdom van kloosters altijd gebruikt voor de liturgie,
voor de kapel. Neem de Franciscanessen van Oirschot die in Gemert
zaten. Ze leefden zelf zo sober mogelijk, maar de kapel was van een grote
rijkdom”, aldus Leon van Liebergen, conservator van het Udense museum.
De broeders Penitenten van Huize Padua hadden twee pistolen om onge-
brabantsheem_nr45.indd 23 24-1-2011 12:48:54
23

24
wenste gasten te verjagen. In de missie in Tanzania werd een kanon gebruikt
in plaats van een kerkklok. De tentoonstelling is te zien tot 10 april.
• Bron: BD, 14-12-2010, Tjeu van Ras
Culturele hoofdstad kan verder
De Brabantse steden Tilburg, ’s-Hertogenbosch, Eindhoven, Breda en Helmond
kunnen in 2018 gezamenlijk Culturele Hoofdstad van Europa geworden.
Ze hebben dat vooral zelf in de hand. De komende maanden moet
duidelijk worden of de gemeenteraden instemmen met de kandidatuur. Ze
dienen daar voor wel elk tien miljoen euro bij te dragen.Als dat gebeurt,
komt de Provincie over de brug met een budget van vijfenveertig miljoen.
Een meerderheid in Provinciale Staten stemde in december al wel in met het
beschikbaar stellen van vijf miljoen voor het opstellen van het bidbook. Dat
is een presentatie van de steden en van de plannen die BrabantStad heeft als
culturele hoofdstad. Op basis daarvan gaat Den Bosch zich in 2012 officieel
kandidaat stellen namens de vijf samenwerkende gemeenten.
• Bron: BD, 14-12-2010
Cultuur Alphen valt op
Alphen-Chaam mag meehelpen om in 2018 BrabantStad Culturele Hoofdstad
van Europa te worden als énige plattelandsgemeente. Zo doet ook het
Ommeland mee. Alphen-Chaam is opgevallen door de presentaties bij het
1300-jarig bestaan van Alphen: uitvoering van een theaterspektakel (Sporen
in ’t Zand) en van volksverhalen. Ook heeft Alphen-Chaam als 2 de Nederlandse
gemeente in 2010 het internationale keurmerk Cittaslow gekregen.
Dat staat voor duurzaamheid, groen, rust, behoud van de eigen identiteit
met bijbehorend cultureel erfgoed.
Het culturele aspect van Cittaslow werkt men met provinciegeld verder uit
voor de Culturele Hoofdstad activiteiten. Gelukkig telt Alphen een groot
aantal creatievelingen van behoorlijk niveau: van kunstenaars tot bouwers
van carnavalswagens. De eerste ideeën zijn er al. Uiteindelijk moet ook na de
nominatie en na de eventuele toekenning van Culturele Hoofdstad, Alphen-
Chaam nog beter op de culturele kaart gezet worden.
• Bron: BD, 15 december 2010, Tineke Louwerse
Maak duinen werelderfgoed
De gemeente Loon op Zand wil overleg om de Loonse- en Drunense Duinen
op de Werelderfgoedlijst te plaatsen. Die telt momenteel 911 werelderfgoederen
die verspreid zijn over 151 landen. In Nederland is dat o.a. het historisch
gebied van Willemstad, de Amsterdamse grachtengordel en de Waddenzee.
Een plek op de Werelderfgoedlijst betekent dat het natuurgebied
onvervangbaar en uniek is en eigendom van de hele wereld. En daarom van
groot belang om te behouden. Het Overlegorgaan Nationaal park Loonse-
brabantsheem_nr45.indd 24 24-1-2011 12:48:54

en Drunense Duinen moet instemmen met een aanvraag. Plaatsing op de
Werelderfgoedlijst levert geen geld op maar bij grote betrekkingen kan men
een beroep doen op een noodfonds.
• Bron: BD, 8 december 2010, Michel Koster
Obragas in Helmond
Ooit een George Wilson muntmeter gezien uit 1898? Of eentje uit 1915? Het
moet de Rolls Royce onder de gasmeters zijn geweest, want ze zijn vrijwel
identiek terwijl er toch zeventien jaren tussen zitten. In 1898 waren er nog
geen 30.000 van gemaakt en in 1915 al meer dan 260.000. Dat zijn zo van die
geheimen die achter een ingeslagen messingplaatje kunnen schuilen. Ook
mooi, een staande gasgeiser van Vanden Berg & Co. Amsterdam uit de periode
1860-1880. Oud-goud, design avant la lettre!
Een mens staat er niet bij stil. Gas is iets wat het huis binnenkomt, waarvan je
een aantal kuub afneemt voor de verwarming en voor het fornuis, en waarvoor
je dan een hoop centen moet neertellen. Puur abstract. Toch zit ook daar
een wereld van vlees en bloed achter, van gewone mensen die er hun kost in
hebben verdiend. Die er al dan niet goede herinneringen aan hebben en er
verhalen over kunnen vertellen. De Stichting Industrieel Erfgoed Helmond
heeft een nieuwe expositie ingericht over de vroegere bedrijvigheid in Helmond
dankzij een bruikleen van Obragas. Zo wordt de geschiedenis verteld
van Oost-Brabant. Dat was een turbulente geschiedenis toen men mijngas
distribueerde via een gashouder die ’s winters vorstvrij gehouden moest
worden. Verhalen over arme arbeidersvrouwen met kussens onder hun kleren
om een meelijkwekkende zwangerschap te veinzen. Dit om afsluiting
wegens wanbetaling te voorkomen. Verhalen ook over de feesten. Bijvoorbeeld
toen het aardgas het mijngas had verdrongen en toen het Helmondse
gasbedrijf in 1963 alle distributiebedrijfjes van de plattelandsgemeente had
opgeslokt. Bij 50.000 aansluitingen,
100.000, 200.00, er viel vaak iets te
vieren. Op het hoogtepunt deed
Obra behalve in gas ook in water en
elektriciteit en hielden 220 mensen
220.000 aansluitingen gaande. Thans
is het bedrijf uit Helmond verdwenen
en heeft alleen zijn historie achtergelaten.
• Bron: ED, 18 oktober 2010, Piet Snijders
brabantsheem_nr45.indd 25 24-1-2011 12:48:54
25

26
Archeologie onderzoek in Helmond
De archeologische vondsten liggen al jaren in depot maar zijn nooit goed
in kaart gebracht. Twee projecten waar voor Helmond van het Rijk 100.000
euro heeft gekregen moeten daar verandering in brengen. Helmond krijt een
ton op archeologische vondsten uit de depots eindelijk in kaart te brengen.
De gemeente krijgt het geld voor twee projecten.
De ene helft wordt besteed aan een wetenschappelijke samenvatting van de
geschiedenis van Helmond in de periode van 1.000-1.500 n. Chr. In die tijd,
rond 1.225 n. Chr. werd in het Hertogdom Brabant het stadje Helmond gesticht.
Vermoedelijk door hertog Hendrik van Brabant. Dat gebeurde vlakbij
het al bestaande kasteel ‘het Oude Huys’, dat tussen 1980 en 1984 gedeeltelijk
is opgegraven. “Er moet daarvoor ook al bewoning geweest zijn. We
gaan nu op zoek naar de oudste sporen in de archeologische vondsten” legt
gemeentelijk archeoloog Theo de Jong uit. Het is probleem is namelijk dat
de opgravingen al lang achter de rug zijn maar dat de vondsten nooit goed
zijn gedocumenteerd. Er is ook geen samenhangend verhaal van gemaakt.
Onderzoeksbureau Baac uit Den Bosch zorgt voor 50.000 euro voor een wetenschappelijke
reportage over deze opgravingen.
De andere helft van het bedrag is bestemd voor het Romeinse grafveld dat
in 1992 en 1993 is opgegraven op de Ashorst in Mierlo-Hout. Ook die vondsten
liggen opgeslagen in het Archeologisch Centrum in Eindhoven. En ook
daarvan zijn de gegevens te weinig uitgewerkt om er iets mee te kunnen
doen. De Jong “Wat betekent zo’n grafveld? Welke rol hebben de inheemsen
gespeeld in de bevoorrading van de Romeinen? Dat soort vragen”. De
Universiteit van Leiden gaat dit onderzoek doen. De grafvelden in Oss en
Geleen worden erbij betrokken. Over een jaar worden beide projecten naar
buiten gebracht in publicaties en in een tentoonstelling in het Gemeentemuseum.
• Bron: ED, 26 november 2010, Mieke Bon
Scrypton sluit definitief
Het schrijfmuseum Scryption in Tilburg dat jaarlijks zo’n 20.000 bezoekers
trok, is definitief gesloten. De gemeente heeft de subsidie ingetrokken. Op
de valreep kreeg het museum nog een Europese prijs met veel prestige, maar
dat heeft niet mogen helpen. Het gebouw was te duur. De subsidie was het
tienvoudige van het aantal bezoekers (€ 10 per bezoeker). De collectie is elders
opgeslagen en men hoopt ooit nog een doorstart te kunnen maken. De
redactie van De Koerier heeft veel knipsels ontvangen over Scryption, maar
op dit moment is er –behalve speculaties- niet meer te melden. De verwachting
is dat buurman, het Natuurhistorisch Museum, door het verdwijnen
ook veel minder bezoekers zal trekken.
brabantsheem_nr45.indd 26 24-1-2011 12:48:54

Toch archeologisch onderzoek Hazenwinkel
Er komt toch een archeologisch onderzoek in Hazenwinkel en andere deelgebieden
van de Helmondse nieuwbouwwijk Brandevoort. Eerder had het
college van B&W afgezien van een dergelijk onderzoek. Reden was dat het
te duur zou zijn en dat er geen tijd was voor onderzoek vanwege de voortvarende
aanpak van woningbouw in het gebied.
Nu is er door de kredietcrisis minder behoefte aan nieuwe woningen en dat
heeft de woningbouwplannen vertraagd. Ook blijkt het onderzoek minder
duur te zijn dan gedacht. Die waren oorspronkelijk geraamd op 900.000 euro,
maar door minder diep te graven blijkt het voor 300.000 euro te kunnen.
Volgens een woordvoerder van de gemeente is het dan toch nog een waardevol
onderzoek, omdat in de eerste laag meestal belangrijke vondsten gedaan
worden. De gemeente trekt voor zes deelgebieden 540.000 euro uit. Daarmee
komen de totale kosten op 840.000 euro uit i.p.v. op anderhalf miljoen.
Hazenwinkel en Liverdonk zijn gebieden met hoge archeologische verwachting,
de andere staan te boek voor een middelhoge verwachting.
• Bron: ED, 16 december 2010, Paul Verhees
Verhalen vertellen
Naast lezingen en kleine tentoonstellingen is het verhalen vertellen een belangrijke
manier om immaterieel erfgoed te behouden en aan het publiek
kenbaar te maken. Zo houdt de stichting Verleden tot Heden presentaties
voor huiskamergroepen in Tilburg. Ook de traditionele Theresiawandelingen
horen bij het verhalen vertellen. Ter ondersteuning heeft de stichting
Verleden tot Heden een aantal themakisten beschikbaar, die bij het thema
cultureel erfgoed worden ingezet, maar ook bij schoolprojecten. www.verledentotheden.nl
Ook migranten, vluchtelingen, asielzoekers, expats ontmoeten echte Tilburgers
elke avond. Wat zij doen is elkaar verhalen vertellen uit alle windstreken.
Onder de titel Wintervuur beginnen deze verhalen uit de hele wereld in
Tilburg een nieuw leven.
brabantsheem_nr45.indd 27 24-1-2011 12:48:54
27

28
Living Theatre: Victoriaans heer met 3 G’s: Geld (zijn vrouw), Genot (zijn minnares)
en Gemak (de dienster)
Brabants Heem wil de ondersteunende organisatie zijn voor 118 zelfstandige,
Brabantse heemkundekringen. De stichting organiseert cursussen
en studiedagen, zet netwerken op en geeft adviezen. Dat alles om de deskundigheid
van de kringleden te bevorderen op alle terreinen waar dat
nodig is. Verder stimuleert Brabants Heem nieuwe initiatieven en onderlinge
samenwerking. Brabants Heem: van vrijwilligers voor vrijwilligers.
Parallelle artikelen in de website: www.brabantsheem.nl
Uitgave: Brabants Heem
Redactie: Jan Franken, Philo IJpelaar
Ontwerp en Drukwerk:
Koninklijke Drukkerij
Em. de Jong
Alle rechten voorbehouden. Niets in deze uitgave mag worden verveelvoudigd of openbaar
gemaakt, in welke vorm ook. Hetzij elektronisch dan wel mechanisch door fotokopieën, scans
of opnamen. Tenzij voorafgaande toestemming van de uitgever. De uitgever heeft er naar gestreefd
om alle copyrights in deze uitgave te regelen. Wie meent alsnog rechten te kunnen doen
gelden wordt verzocht contact op te nemen.
brabantsheem_nr45.indd 28 24-1-2011 12:48:55