1235caRiustringen - diachronie.nl

DE OUDE RIUSTRINGER KEUREN.
Witte serie no 1 ; Buma / Ebel pag 79
Voor 1250, ca 1230 (?)
De proloog is een latere toevoeging aan de keuren, en daarom cursief gezet. De opkomst van
de Karelsmythe was in het noorden van Duitsland nog niet doorgedrongen. Tenminste niet in
het type legende dat hem als wetgever bestempelt. (Folz) Andere overduidelijke toevoegingen
werden in de vertaling eveneens cursief gezet.
--. Tha wi Frisa kersten wrdon, tha urief us thi kinig Kerl, sa hwersa alle liode enne kere, thet
hi stede and stalle were bi londes legore and bi lioda libbande. Tha keron Riostringa tha kere,
ther hiara londe send and hiara liodon betha fremo and free.
1.
Thit is thi eroste kere and thi warth mith ethon bisweren midda alle Riostringon, thet allera
monna hwek fretho hede binna hovi and binna huse bi twam iechtiga ieldon and bi twam
hundreda merkon.
2.
Thit is thi other kere and thi warth mith ethon bisweren, thet ma anda londe nene waldbronda
ne dede. Als monich hus sa ma barnde, alsa monich hundred merka tha liodon to fretha. Tha
utwaga to ieldande alsa se thi redieva hlige. Sin ingod to winnande mith sextich monnon ova
tha heligon, therefter sines redieva hligene, thet hi riuchte swerene hebbe.
3.
Thit is thi thredda kere: Sa hwasa enne mon sle and thes nena iechta ne lede, thet hi thritich
merk breke, and therefter enich hus hawe, thet hi a umbe thet hus sextich merk selle.
4.
Thit is thi fiarda kere: Sa hwersa tha rediewa enne menene warf kethe, fretho to tha thinge and
fretho fon tha thinge bi twam iechtiga ieldon and bi twam hundreda merkon alle heroge
monnon.
5.
Thit is tha fifta kere: Sa hwersa ne en mon of there nedwiri sin lif wiri and sin god and hi
thenne enne mon sle, and thet brange tha redieva, ther binna tha fiardandele se, thet hine of
there nedwere wirid hebbe, alsa hi nenne fretho breken nebbe, sa ne thur hi nenne brond
thelda.
6.
Thit is thi sexta kere and thi warth mith ethon bisweren: Sa hwersa twa sinhigen se and kinda
tein hebbath and hiara other forifalle, thet thera kinda allerek otheron leve; sterve thet leste,
thet ma thet god inna twa dele.
7.
Thit is thi siugunda kere: Sa hwamsa mith woniron an en godishus fore, thet hi hundred merk
breke. Deth hi eniga monne enigene skatha binna tha godishuse ieftha buta, a twibete and
twifrethe.

8.
Thit is thi achtunda kere: Sa hwasa sin afte wif urtiuch and en other nimth, hit ne se thet hia se
mith riuchte skethe, thet hi hundred merka breke and twintich merka hiri to bote.
9.
Thit is thi niuganda kere: Sa hwera ma en wif nimi ovir wald and ovir willa and hiu fon him
kiase ieftha stefgongis werne, hiri twintich merk to bote an golde and an selovere and tha
liodon hundred mark to fretha.
10.
Thit is thia tianda kere: Sa hwamsa ma enne thiaf fe bi epena greve and ma him nimi an beke
and an bosmetha blodige thiuvethe, thet ma sine hals lese mith thritich skillingon wichtgoldis.
11.
Thit is thi andlofta kere: Sa hwersa thi blata fiuchte and ena monne tha live bilese, thet sin ken
thene mon ielde mith twintich merkon, thi fretho and thet urield stonde ova thes blata hals:
therefter hwasane hovi ieftha huse ieftha eniga monne urstonde, hundred merk tha liodon to
fretha, and thet urield tha friondon, ther thi mon hiara was.
12.
Thit is thi twilifta kere: Sa hwasa otherne nachtes barne, thet hi to tha sthitle gunge, ieftha
komp weddie, ieftha sextich monna etha, ieftha hi ielde iechtelike; werthere sikur, tian merk to
bote; werth hi skeldich hundred merk tha liodon to fretha and tha monne sin god twiielde to
ieldande.
13.
Thit is thi tredtinda kere: Sa hwersa thi redieva misfari thruch bede tha thruch panninga, thet
hi unriuchte thinge and thes londes kere wende, and hi thes birethad werthe mith werde, thet
hi achta merk seloveris tha liodon selle and hi therefter an nena redskipi mar ne kumi. Sa
hwelik bonnere ieftha hodere over thes redieva willa and sine hliene fara ova enne mon, thet
hi thritich merk breke, and alle tha, ther him folgie, allerek tian merk. Sa hwelik aldirmon sa
thera wedda awet ovirte, ther thi redieva hlige, thet he se selva ielde.
14.
Thit is thi fiuwertinda kere: Alla utfera buta Riostringa orlovi tha stondath bi hundreda
merkon alle monnon ; and alle sendebodon thene fretho alsa hach, sa thi Riostrig with thene
otherne.
15.
Thit is thi fiftinda kere: Sa hwersa en prester ieftha en skeltata ieftha otheres hwelikera honda
mon sa thet were, ther en lengad god fon hovi hede, ief hi forifelle and kindar lefde, ther thet
lengade god upnema machte, sa hwet sa thi were, ther tha riuchta erva thet god underwnne,
thet hi hundred merk breke.
16.
Thit is thi sextinda kere and thi warth mith ethon bisweren, thet ma ande londe nena cletsia ne
droge. Ac sa hwasa thermithi enne mon sloge, thetter ne mith twam ieldon gulde and twa
hundred merka tha liudon tho fretha.
17.
Thit is thi siuguntinda kere, thet ma anda londe nen long sax ne droge. Sa hwasa thermithi
enne mon sloge, thet hine mith twam ieldon gulde and ma him sine ferra hond opa tha

thingstapule ofsloge. Ac wndaderne thet man thet sax thruch sine ferra hond sloga midda alle
Riostringon.
OPMERKING.
De formule "sa hwersa......" doet er sterk denken aan de potentialis "si quis...."wat de
veronderstelling wettigt dat het origineel toch in het Latijn is geweest.
De proloog is een latere toevoeging aan de keuren. Karel de Grote is in deze vorm zo vroeg
niet in de Duitse literatuur opgetreden. Het wetgeverschap van deze vorst komt volgens Folz
pas na 1300 op gang. Het grootste deel der keuren is, de bedragen en de munten in
aanmerking genomen, nog voor 1250 opgeschreven. Wanneer er van de Latijnse versie Fries
is gemaakt, daarover zouden de toevoegingen uitsluitsel kunnen geven. Het optreden van
“aldirmannen” is bepaald nieuw te noemen en feitelijk horen ze niet in het rechtsbestel van de
plattelandsgemeenschappen. De aldirman lijkt meer aan een stedelijke praktijk ontleend. Een
paar duidelijk latere toevoegingen zijn "skillingon wichtgoldis" en "achte merk selovris".Te
lezen als acht zilveren maerken of sterlingen, en niet 8 keer een mark, à 144 gram zilver. De
nu optredende wreedheid in de uitvoering van straffen is nog niet voorgekomen in de stukken,
die munten kennen van voor 1300. De vertaling in het Fries is niet voor 1400 tot stand
gekomen. Ook de Karels legende was in 1235 nog niet zo ver voortgeschreden, dat men mag
rekenen dat de aanhef, over het christen worden en de daaruit gevolgde vrijheden, door Karel
de Grote gegeven uit de tijd van de artikelen zelf kunnen zijn.
Omdat er ook nieuwe Riustringer keuren zijn is het opvallend, dat de oude zijn aangepast.
Blijkbaar zijn ze bij het opnemen in de Codexen aangepast aan de tijd van 1427.
De boete die men aan het volk schuldig is, is men natuurlijk aan het hoogste orgaan van het
volk schuldig. Dat is op verschillende plaatsen min of meer willekeurig omgezet in gerecht,
en de algemene bijeenkomst - van het volk en de raadsmannen, die als ze bijeenkwamen het
hoogste landscollege waren. Daaronder was Riustringen blijkens de tekst opgedeeld in vierde-
delen of kwartieren. De raadsmannen en de bonnere - een latere functionaris, mogelijk in de
zelfde functie als de “pedel”in Hunsingo - moesten natuurlijk ook hun loon hebben.
Regelingen over hun beloning missen we hier.
Vanwege de kortheid van bepaalde uitspraken zijn er enkele feitelijk niet noodzakelijke
passages tussen haakjes ingevoegd. De vijftiende keur gaat over leengoed. Van geestelijken
kunnen we dat begrijpen, die hadden hun "beneficie" tijdelijk. Hier wordt bepaald dat
kinderen van geestelijken het goed kunnen blijven gebruiken, terwijl de verwekkers volgens
de kerkorde niet getrouwd mochten zijn. Van wie de schouten - ook een nieuwe benaming,
was dat de nieuwe benaming voor de "bonnere"-hun leen hadden wordt niet duidelijk. In het
eerste geval veronderstel ik de bisschop van Bremen. In het tweede geval zou het kunnen
wijzen naar de graven van Oldenburg, van wie men erkende dat ze er zekere rechten hadden.
VERTALING.
De oude Riustringer keuren.
--. Toen wij Friezen christen werden, gaf koning Karel ons de volgende opdracht: Dat een
keur door het hele volk aan genomen, geldig zou zijn en onderhouden worden, zolang het land
onafhankelijk was en er mensen woonden. Zo namen de Riustringers de keuren aan die uit
hun land voortkwamen en van hun bevolking vroom- en fierheid vroegen.
1. Dit is de eerste keur en die werd temidden van alle Riustringers met eden bezworen, dat een
ieder alzulke vrede zou hebben in hof en in huis, op straffe van tweemaal het weergeld en een

oete van 200 Mark.
2. Dit is de tweede keur en die werd met eden gezworen dat men in dit land geen huizen met
geweld gepaard in brand zou steken. Zo vaak men een huis zou afbranden, zo vele malen
zouden de daders 100 Mark aan de vertegenwoordigers van het volk betalen, wegens de
inbreuk op de vrede. De verbrande opstallen dienen te worden beboet, naar de schatting van
de raadsman, de waarde van de inboedel kan terug gekregen worden, door met zestig man op
de relikwieën te zweren, waarna zijn raadsman verklaart dat hij terecht gezworen heeft.
3. Dit is de derde keur: Wie iemand doodt en hij bekent zijn schuld niet voor het gerecht, is
dertig mark wegens de vredebreuk schuldig, en als hij daarna zonder reden op een huis zijn
woede koelt, dan is hij vanwege de vernielingen aan het huis zestig mark schuldig.
4. Dit is de vierde keur: Wanneer de raadsman een voltallige vergadering gebiedt, dan geldt er
een uitzonderingstoestand bij de gang naar het geding( het er verblijven) en voor de terugweg
op straffe van tweemaal het weergeld en tweehonderd mark voor een ieder die zich er niet aan
houdt.
5. Dit is de vijfde keur: Wanneer iemand uit noodweer zichzelf of zijn goed verdedigt en
daarbij iemand doodt en de raadsmannen van het kwartier erkennen dat hij uit noodweer heeft
gehandeld, en dus niet van vredebreuk beschuldigd kan worden, zodat ook zijn huis niet in de
as gelegd hoeft te worden.
6. Dit is de zesde keur en deze werd met eden bezworen: wanneer er twee partners zijn, die
kinderen hebben verwekt, waarvan er een sterft, dan vervalt diens deel aan de andere
kinderen. Als ook het laatste kind sterft dan dient men erfenis in tweeën te delen. ( Een deel
voor de vaders verwanten; een deel voor de verwanten van de moeder.)
7. Dit is de zevende keur: Wie van plan zou zijn met huurlingen een godshuis te willen
bezetten,zal 100 Mark verbeuren. Zou hij daarbij ook nog iemand binnen of buiten het
gebouw letsel toe brengen, dan staat er een verdubbelde boete en een dubbel bedrag op het
verbreken van de vrede.
8. Dit is de achtste keur: Wanneer iemand die vrouw verlaat, waarmee hij getrouwd is en een
ander neemt, nog voor ze om redenen, voor het gerecht gescheiden te zijn,[ en hij]verbeurt
100 Mark en moet haar 20 Mark boete betalen.
9. Dit is de negende keur: in het geval dat iemand een vrouw overweldigd heeft en tegen haar
wil genomen, en zij bij hem uit de buurt blijft en seksuele omgang weigert, is hij haar 20
Mark schuldig in goud en zilver en de plenaire volksvergadering 100 Mark.
10. Dit is de tiende keur; wanneer men een dief betrapt op heterdaad bij het begraven van
goederen, en men neme de pas gestolen goederen terug, dan kan hij zijn leven redden met het
betalen van 30 skillingen wicht goldis. *
11. Dit is de elfde keur: Wanneer een bezitloze het gevecht zoekt en er verliest iemand het
leven bij, dan zullen zijn verwanten het slachtoffer 20 mark betalen. De vredebreuk en het
weergeld kosten de bezitloze het leven. Wie hem daarna op zijn bezit huisvest of in huis
opneemt, of dat hij degene die hem opeisen, de deur wijst, is honderd mark aan het recht
schuldig en het weergeld aan de verwanten van de neergeslagene.
12. Dit is de twaalfde keur: wanneer iemand bij anderen 's nachts brand sticht, wordt

veroordeeld tot de heetwaterproef, of tot een gerechtelijke tweestrijd, of zoekt zestig man om
hem vrij te pleiten, of hij ondergaat de rechtsgang: is hij onschuldig, dan betaalt hij tien mark
(voor de procedure), wordt hij schuldig bevonden, dan dient hij 100 mark vredesgeld aan het
recht te betalen en de belaagde zijn goed tweevoudig te vergelden.
13. Dit is de dertiende keur: Wanneer de raadsman kwalijk handelt, op verzoek van derden,
met gelden malverseert, dat hij oordelen anders dan op grond van recht uitspreekt, en de
keuren van het land anders interpreteert, en dit onweerlegbaar wordt bewezen, is hij acht mark
zilver aan de rechters en het volk schuldig, en in het vervolg mag hij het abt van raadsman niet
meer bekleden. In het geval dat eenaanzegger, of kassier van het gerecht tegen de wil van de
raadsman in, een handeling uitvoert is de ondergeschikte dertig mark schuldig, en ieder die er
medeplichtig aan is tien mark. Voor het geval een olderman een hoger bedrag vraagt, dan de
raadsman heeft uitgesproken, moet hij het hele bedrag zelf betalen.
14. Dit is de veertiende keur. Alle krijgstochten, zonder toestemming van de Riustringers
buiten het land, kent per man een boete van 100 Mark. En op allen die onderhandelaars over
de vrede hinderen staat dezelfde boete, de Riustringer even zo goed als de tegenpartij.
15. Dit is de vijftiende keur: wanneer een priester of een schout of een ander, doet er niet toe
in welke hoedanigheid, die een leengoed van (het hof van de bisschop van Bremen) in gebruik
heeft, overlijdt terwijl hij kinderen heeft die het leengoed mogen aanvaarden, geen ander, wie
dan ook, de wettige erfgenamen het gebruik onthoudt, dan moet deze een bedrag van 100
Mark wegens de inbreuk op de vrede.
16. Dit is de zestiende keur en deze werd met eden bezworen, dat men in dit land geen degens
hoort te dragen. In het geval wanneer men er iemand mee vermoordt, zal de dader dit met
dubbel weergeld vergelden en tweehonderd Mark voor het land.
17. Dit is de zeventiende keur: dat men in dit land geen zwaard hoort te dragen. Wie daarmee
iemand doodt, dient dit te beboeten met het dubbele weergeld. En dat men hem zijn
rechterhand publiekelijk afhakt op de rechtzitting. Ook wonden die men met een zwaard
maakt worden bestraft, door met het eigen zwaard de hand van de dader te doorsteken, te
midden van alle Riustringers.
*. commentaar....
Lees een gouden munt met het gewicht van een skilling. Zekereen munt van na 1350.
mogelijk nog later, of een interpretatie uit de tijd van Focko Ukena.