Rapport Instandhouding rijksmonumenten en beschermde stads- en ...

Instandhouding
rijksmonumenten en
beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
Inspectierapport
Erfgoedinspectie
Juli 2011

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
2 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Inhoud
Samenvatting 5
1 Inleiding 11
2 Kenschets gemeente Schoonhoven 13
2.1 Kengetallen 15
2.2 Actoren 15
3 Bevindingen en aanbevelingen 19
3.1 Domein resultaten 19
3.2 Domein effectiviteit 20
3.3 Domein waarborg 31
Bijlage 1: Geraadpleegde documenten 41
Bijlage 2: Werkmethodiek 43
Bijlage 3: Toezichtskaders 45
Bijlage 4: Afkortingen 51
De Haven in Schoonhoven (foto: Erfgoedinspectie)
3 Erfgoedinspectie

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
4 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

5 Erfgoedinspectie
Samenvatting
De Erfgoedinspectie heeft de monumentenzorg binnen de gemeente
Schoonhoven getoetst op basis van het Toezichtskader Instandhouding
rijksmonumenten en het Toezichtskader Instandhouding beschermde stads- en
dorpsgezichten (zie bijlage 3).
In het kader van een gecombineerde inspectie naar de instandhouding van
rijksmonumenten en het beschermde stadsgezicht in Schoonhoven zijn
gesprekken gevoerd met verschillende actoren die zich bezig houden met de
monumentenzorg, en is een rondgang door de gemeente gemaakt waarbij het
beschermde stadsgezicht werd bekeken. Tevens zijn in het kader van de
‘reality check’ de dossiers bekeken van zeven rijksmonumenten en van twee
projecten in het beschermde stadsgezicht. Vier van deze zeven
rijksmonumenten zijn ook bezocht bij de inspectie. Tevens zijn alle relevante
beleidsdocumenten van de gemeente opgevraagd en bestudeerd. Op basis
hiervan heeft de Erfgoedinspectie de indruk dat de rijksmonumenten in
Schoonhoven redelijk zorgvuldig in stand worden gehouden, hoewel juist bij
twee rijksmonumenten waar de eigenaar ons geen toegang kon verschaffen
deze indruk (vanaf de straat) een stuk minder positief is.
Van het beschermde stadsgezicht van Schoonhoven is de oorspronkelijke
stedenbouwkundige structuur grotendeels behouden. Geconstateerd is wel dat
niet structureel bij grootschalige ingrepen de historisch gegroeide situatie als
uitgangspunt wordt genomen. Dit heeft op een enkele plek geleid tot te
grootschalige bebouwing, die de cultuurhistorische waarden van het
beschermde gezicht onvoldoende respecteert. Ook geeft dit risico’s voor
toekomstige ontwikkelingen in het stadsgezicht.
Opvallend in deze gemeente is dat er diverse inhoudelijk sterke
beleidsdocumenten zijn waarin wordt ingegaan op de zorg voor de
monumenten en het beschermde gezicht, maar dat deze bij veel partijen in en
buiten de gemeente volledig onbekend zijn. Zo heeft de gemeente een
monumentennota die in 1999 is vastgesteld, De identiteit van Schoonhoven,
maar waarvan veel van de opgenomen goede voornemens op het gebied van
de monumentenzorg niet zijn uitgevoerd. Deze nota zou na een actualisatie zo
weer kunnen worden gebruikt. Ook is er een Beeldkwaliteitskader voor de
binnenstad uit 1995 dat niemand meer kent, maar waar in vele latere nota’s op
wordt teruggegrepen.
Het Structuurplan uit 2002, de welstandsnota en het recente Bouwbeleidsplan
gaan alle in op de zorg voor de monumenten en het beschermde gezicht. Ook

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
in het bestemmingsplan voor de binnenstad worden de cultuurhistorische
waarden goed gewaarborgd.
Beleidsmatig zijn de zaken in Schoonhoven dus in principe goed op orde, maar
o.a. de onderwerpen kennis en informatieoverdracht zijn onvoldoende geborgd.
Ook bij de inspectie zelf is duidelijk gebleken hoe kwetsbaar de kennis is
geborgd in de gemeente, omdat er slechts één persoon is die alle zaken rond
monumenten regelt. Doordat deze ambtenaar tijdens een belangrijk deel van
de looptijd van de inspectie door omstandigheden afwezig was, was niemand
meer op de hoogte van procedures en ontbrak inhoudelijke kennis over
monumenten vrijwel volledig. Naast deze ambtenaar die restauratietechnische
kennis bezit, is in Schoonhoven noch architectuur- of bouwhistorische kennis,
noch historisch-stedenbouwkundige kennis aanwezig. Ontwikkelingsprojecten
in het beschermde gezicht zijn binnen de gemeente verdeeld over verschillende
projectleiders die zelf niet veel specifieke kennis hebben van de zorg voor het
beschermde gezicht. Een regierol hierop ontbreekt en wordt bij diverse externe
partijen gemist. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, waar deze kennis
wel aanwezig is, zou hiervoor vaker door de gemeente kunnen worden
benaderd.
Ook de externe informatieoverdracht is geen sterk punt in deze gemeente, veel
eigenaren zijn daar niet tevreden over. In het in 2009 vastgestelde
Bouwbeleidsplan staan daarover wel wat goede voornemens, maar die zijn niet
voorzien van de benodigde capaciteit, waardoor ze niet worden uitgevoerd. De
informatieoverdracht naar de actieve historische vereniging en archeologische
werkgroep is niet gestructureerd. Zij worden door de gemeente niet proactief
benaderd om hun kennis op dit gebied, en lopen daardoor te vaak achter de
feiten aan.
Op het gebied van toezicht en handhaving van de monumentenzorg lijkt het
beter gesteld te zijn in Schoonhoven, het Bouwbeleidsplan gaat hier vrij
uitgebreid op in, en bij de inspectie zijn op dit gebied niet veel misstanden
gehoord of gezien.
De maatschappelijke meerwaarden van de monumentenzorg en het
beschermde gezicht zijn voldoende onderkend op het gebied van toerisme,
maar de economische waarden en de educatieve aspecten kunnen worden
versterkt. De dossiervorming kan op een aantal wat kleinere onderdelen
worden verbeterd.
6 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
Ook op het gebied van de effectiviteit van de monumentenzorg zijn een aantal
opmerkingen te plaatsen.
De gemeente vraagt niet structureel om een bouwhistorisch onderzoek bij
grotere ingrepen. Bij ingrepen in het beschermde gezicht wordt niet structureel
eerst een cultuurhistorische analyse uitgevoerd, alvorens de plannen te
ontwikkelen. Deze beide zaken waren wel als voornemen opgenomen in de
eerdergenoemde beleidsnota monumentenzorg, maar zijn niet geëffectueerd.
Bij de planontwikkeling in het beschermde gezicht heeft de gemeente geen
regierol, maar is zij afwachtend tot ontwikkelaars met ideeën komen die zij
vervolgens tracht bij te sturen. Het zou aan te bevelen zijn als de gemeente
hierover eerst zelf een visie zou ontwikkelen, die gebaseerd is op een
cultuurhistorische analyse van de locatie, en daarna ontwikkelaars uitnodigt om
op basis van deze visie een plan te ontwikkelen.
Geconstateerd is dat door de huidige afwachtende houding
bestemmingsplannen worden aangepast aan de plannen van de ontwikkelaars,
waarna vervolgens door ontwikkelaars de uiterste grenzen van het
bestemmingsplan worden opgezocht door gebruik te maken van binnenplanse
vrijstellingen. Dit heeft in het verleden geleid tot nieuwbouw die de
cultuurhistorische waarden van het gezicht, zoals vastgelegd in de toelichting
op de aanwijzing, onvoldoende respecteert. Omdat deze werkwijze nog steeds
gangbaar is kan dit ook bij nieuwe ontwikkelingen dezelfde risico’s opleveren.
Doordat de gemeente weinig gebruik maakt van buitenplanse vrijstellingen zijn
excessen hierin niet geconstateerd.
In de planbehandeling van restauraties of wijzigingen voor rijksmonumenten
kunnen ook een aantal zaken worden verbeterd. Zo is bijvoorbeeld
geconstateerd dat te vaak een plan niet voor advies is voorgelegd aan de RCE,
en worden wettelijke termijnen in de vergunningverlening te vaak
overschreden.
De gemeentelijke advisering over vergunningaanvragen, die wordt verzorgd
door de gecombineerde welstands/monumentencommissie van Dorp, Stad en
Land (DSL), kan worden geprofessionaliseerd op het gebied van de
verslaglegging, de bewaking van adviestermijnen en het openbaar maken van
de agenda. Tevens bestaat de monumentencommissie voor Schoonhoven niet
uit enkele leden met deskundigheid op het gebied van de monumentenzorg,
zoals de Monumentenwet voorschrijft. Grote of ingewikkelde adviesaanvragen
worden voorgelegd aan de grote monumentencommissie van DSL, waarin wel
meerdere leden met verschillende deskundigheden op het gebied van de
monumentenzorg vertegenwoordigd zijn.
7 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
De commissieverordening van de gemeente sluit niet meer aan op de huidige
adviespraktijk en moet worden geactualiseerd.
Conclusie:
In de gemeente Schoonhoven is ten behoeve van de instandhouding van de
rijksmonumenten en van het beschermde stadsgezicht onvoldoende
kennis aanwezig. Ook is de informatieoverdracht onvoldoende gewaarborgd.
In de uitvoering van bouw- en cultuurhistorisch onderzoek, in de
planvorming van ontwikkelingen in het beschermde gezicht en in de
planbehandeling van rijksmonumenten zijn verbeteringen noodzakelijk.
Ten behoeve van verbetering van deze onderwerpen zijn een aantal
aanbevelingen opgenomen.
Overzicht van de belangrijkste aanbevelingen:
Onderzoek
- Vraag bij belangrijke objecten of ingrijpende restauraties om een
bouwhistorisch onderzoek.
- Vraag standaard bij grotere ruimtelijke ontwikkelingen in het beschermde
gezicht om een cultuurhistorisch onderzoek, waarmee de
cultuurhistorische waarden van de locatie worden vastgelegd en kunnen
worden afgewogen in de planvorming.
Planbehandeling
- Draag er zorg voor dat de procedure voor een monumentenvergunning
zorgvuldig en binnen de wettelijke termijnen wordt gevolgd.
- Betrek de aanwezige cultuurhistorische waarden nadrukkelijk bij de
planbehandeling van projecten in het beschermde stadsgezicht.
Bestemmingsplan en vrijstellingsbesluiten
- Ontwikkel als gemeente proactief een visie op een ontwikkelingslocatie, op
basis van de cultuurhistorische analyse, zodat ontwikkelaars weten waar
ze aan toe zijn.
- Stimuleer ook dat in het beschermde gezicht wordt gebouwd binnen de
voorschriften op het bestemmingsplan, zodat binnenplanse vrijstellingen
zoveel mogelijk worden vermeden.
- Hanteer bij aanpassingen van het bestemmingsplan ten behoeve van een
ontwikkeling in het beschermde stadsgezicht de cultuurhistorische
waarden van de locatie als kaderstellend. Bespreek deze aanpassingen
altijd met de RCE.
8 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
- Maak bij grotere ontwikkelingen in het beschermde gezicht vaker gebruik
van de kennis die aanwezig is bij de RCE.
Kennis
- Vergroot de cultuurhistorische en de historisch stedenbouwkundige kennis
binnen de gemeente.
- Zorg voor een minder kwetsbare invulling van de benodigde
restauratietechnische kennis.
Beleid
- Actualiseer de monumenten beleidsnota De identiteit van Schoonhoven en
implementeer de hierin vastgestelde voornemens op het gebied van de
monumentenzorg. Draag zorg voor bekendheid van deze nota bij alle
betrokken partijen.
Toezicht
- Draag zorg voor voldoende restauratiekennis bij de afdeling toezicht,
bijvoorbeeld door het aanbieden van gerichte scholing.
- Draag zorg voor structureel gebiedsgericht toezicht op illegale bouw bij
monumenten, met name bij monumenten die buiten het beschermde
gezicht zijn gelegen.
Informatieoverdracht
- Draag zorg voor borging van de interne communicatieoverdracht.
- Draag zorg voor een verbetering van de externe communicatie naar
eigenaren.
- Zorg voor een structureel overleg met de betrokken particuliere
organisaties binnen de gemeente en benader hen proactief en tijdig bij
relevante ontwikkelingen.
Belangrijkste aanbevelingen aan de monumentencommissie:
- Draag zorg voor de wettelijk verplichte deskundige invulling, waarbij ook
in de monumentencommissie voor Schoonhoven enkele leden deskundig
zijn op het gebied van de monumentenzorg.
- Draag zorg voor handhaving van de in de monumenten- en
commissieverordening vastgestelde adviestermijn van 8 weken.
9 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
10 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

1 Inleiding
Nederland kent ruim 51.000 rijksmonumenten en 350 rijksbeschermde stads-
en dorpsgezichten die door het Ministerie van OCW en wat betreft de gezichten
ook door het Ministerie van VROM zijn aangewezen op grond van hun
cultuurhistorische waarde.
De Erfgoedinspectie ziet toe op de naleving van de Monumentenwet 1988 en
neemt daarbij de omgang met de cultuurhistorische waarden als uitgangspunt.
Doel van de inspectie is het bereiken van een kwaliteitsverbetering van de
monumentenzorg en de zorg voor de beschermde gezichten in de betreffende
gemeenten. Daarbij gaat het om de juiste balans tussen de noodzakelijke
vitaliteit en de bijzondere historische waarden.
Dit rapport gaat over de inspectie die de Erfgoedinspectie heeft uitgevoerd
naar de omgang met de rijksmonumenten en het beschermde stadsgezicht van
de gemeente Schoonhoven; de archeologie komt hierbij zijdelings aan de orde.
De inspectiebezoeken vonden plaats op 7 en 8 maart 2011.
In deze inspectie ligt de focus op ‘instandhouding’; daarvoor is de gemeente de
belangrijkste geïnspecteerde. De gemeente heeft immers ingevolge de
Monumentenwet 1988 de eerstelijns taken en bevoegdheden op het gebied van
de instandhouding van rijksmonumenten en beschermde gezichten. Naast het
gemeentebestuur en zijn medewerkers spelen ook andere betrokkenen een rol.
Zo vinden gesprekken plaats met de monumentencommissie, de
regioconsulenten van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de provincie,
historische verenigingen en initiatiefnemers. De gemeente wordt dus niet
alleen geïnspecteerd als bestuurlijke eenheid, maar vooral als entiteit, als
gebied waarbinnen verschillende betrokkenen actief zijn.
Het betrokken gemeentebestuur krijgt met dit inspectierapport inzicht in de
kwaliteit van de monumentenzorg en die van de zorg voor de beschermde
gezichten ten tijde van het inspectieonderzoek. Het rapport kan worden
gebruikt om betrokkenen te informeren, beleid bij te stellen en interne
verbeteringen uit te zetten. Op deze wijze wil de Erfgoedinspectie de gemeente
stimuleren een kwalitatief monumentenbeleid te voeren.
11 Erfgoedinspectie

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
De locatie van de gemeente Schoonhoven (bron: Wikipedia)
Leeswijzer
Het document is als volgt opgebouwd: hoofdstuk 2 gaat in op het profiel van
de gemeente, inclusief een beschrijving van de actoren die in die gemeente
werkzaam zijn. In hoofdstuk 3 worden de bevindingen met betrekking tot
beleid en uitvoering uitgewerkt per domein. Per onderdeel worden waar
mogelijk aanbevelingen ter verbetering gedaan. Deze aanbevelingen zijn
gericht aan de gemeente, omdat daar de mogelijkheden en de bevoegdheden
liggen om de verbeterpunten uit te voeren en/of te coördineren. Alleen onder
de paragraaf Advisering zijn de aanbevelingen niet alleen aan de gemeente
maar ook aan het betreffende adviesorgaan gericht.
Het document wordt afgerond met een viertal bijlagen: een overzicht van
geraadpleegde documenten, een beschrijving van de werkmethodiek, de
toezichtskaders die zijn gehanteerd bij de inspectie, en een lijst met gebruikte
afkortingen.
12 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

2 Kenschets gemeente Schoonhoven
In dit hoofdstuk wordt de situatie in de gemeente Schoonhoven beschreven
voor zover deze van toepassing is op de monumentenzorg. Naast een korte
ruimtelijk-historische beschrijving van het grondgebied van de gemeente wordt
in kengetallen en in een opsomming van actoren een beeld gevormd van de
belangrijkste randvoorwaarden voor de monumentenzorg in Schoonhoven.
Begin 13 de eeuw werd een kasteel gebouwd in de Krimpenerwaard, aan de
noordkant van de Zevender, een veenriviertje naar de Lek. Schoonhoven
ontstond bij dit kasteel, vlak bij de plek waar de Zevender in de Lek
uitmondde. Het stadje kreeg in 1280 stadsrechten. Het kasteel is in 1518
afgebrand en is nu bovengronds geheel verdwenen. Rond 1350 werden
stadsmuren gebouwd.
De inwoners van het marktplaatsje Schoonhoven hielden zich bezig met
scheepvaart, bierbrouwen, hennepteelt, lakennijverheid en visserij.
In 1560 bestaat Schoonhoven uit een aantal lange evenwijdig lopende straten,
met een aantal dwarsstraten. Alleen de Lange Weistraat wijkt af van dit
patroon omdat deze straat de loop van het riviertje de Zevender volgt. De
Haven is vanouds de belangrijkste plek in de stad, met daaraan het stadhuis en
de Grote of Sint Bartholomeuskerk.
Aan het einde van de 16 de eeuw werden de verdedingswerken geheel
vernieuwd, waarbij de Scheepmakershaven binnen de omwalling werd gelegd.
Schoonhoven werd een belangrijk onderdeel van de Oude Hollandse Waterlinie.
Van de stenen omwalling resteert nu nog alleen de Veerpoort.
In de 17 de eeuw, de tijd van welvaart in het stadje, werden zilversmederijen
gebouwd, evenals de Doelen en de Waag. De oude waag was afgebrand bij een
grote stadsbrand in 1518. De zilverindustrie groeide gestaag in de eeuwen
hierna.
In 1816 werd de vesting Schoonhoven opgeheven, waarbij veel vestingwerken
werden gesloopt. Pas na 1945 groeide het stadje buiten de oorspronkelijke
omwalling.
In 1974 werd een groot deel van de kern van Schoonhoven aangewezen tot
beschermd stadsgezicht. In de Toelichting op de aanwijzing wordt gemeld dat
Schoonhoven een goed bewaard voorbeeld is van een origineel type van
stadsvorming met een rivierhaven als stadscentrum, waarvan het
stratenpatroon dateert uit het begin van de 15 de eeuw. Het karakter en de
schoonheid komen onder meer tot uitdrukking in de met bomen beplante
gracht, oevers en het profiel van de stoepen, alsmede in de vele beschermde
monumenten en de voor een groot gedeelte nog gaaf bewaarde historische
verdedigingswerken. Het beschermde gedeelte is in de Toelichting ingedeeld in
13 Erfgoedinspectie

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
drie klassen die het uitgangspunt vormen voor stedenbouwkundige
maatregelen in het bestemmingsplan.
Schoonhoven gaat volgens plan fuseren met Bergambacht, Krimpen aan den
IJssel, Nederlek, Ouderkerk, Schoonhoven en Vlist. Het herindelingsproces is
op 15 september 2009 van start gegaan.
14 Erfgoedinspectie –Inspectierapport
Schoonhoven in 1649 getekend door Johannes Blaeu
(bron: www.schoonhoven.nl)
De begrenzing van het beschermde stadsgezicht van
Schoonhoven (bron: RCE)

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
2.1 Kengetallen
1. Samenstelling gemeente Schoonhoven
Samenstelling Aantal
Aantal inwoners (1-1-2010) 11.986
Oppervlakte 6,96 km2
2. Aantal monumenten en beschermde gezichten
Soort Aantal
Rijksbeschermde stads- en dorpsgezichten 1
Gemeentelijke stads- en dorpsgezichten 0
Rijksmonumenten volgens opgave gemeente 149
Rijksmonumenten volgens opgave RCE* 147
Provinciale monumenten 0
Gemeentelijke monumenten 31
Archeologische monumenten 0
* Het verschil in aantal rijksmonumenten volgens opgave van de gemeente en die van
2.2 Actoren
de RCE heeft te maken met een andere manier van tellen. De RCE telt complexen als
één monument en gemeenten vaak niet.
A. Gemeente
Aantal fte’s beleidsmatig en uitvoerend t.b.v.
monumentenzorg en archeologie 1
De monumentenzorg en de archeologie is in Schoonhoven belegd bij één
ambtenaar. Deze draagt zorg voor de vergunningverlening, beleid,
toezicht en voert het secretariaat van de monumentencommissie. De
15 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
coördinatie van ontwikkelingen in het beschermde stadsgezicht zijn
ondergebracht bij verschillende projectleiders. Beide disciplines vallen
onder de afdeling VROM.
Monumenten- en archeologiebeleid, ruimtelijke ordening en toerisme valt
onder de verantwoordelijkheid van één wethouder; cultuur en educatie is
bij een andere portefeuillehouder ondergebracht.
B. Provincie
De provincie heeft in beginsel een rol in de advisering over restauraties
en wijzigingen van rijksmonumenten die gesitueerd zijn buiten de
bebouwde kom. In Schoonhoven zijn slechts weinig rijksmonumenten
buiten de bebouwde kom gelegen; in het kader van deze inspectie zijn
dan ook geen provinciale adviezen bestudeerd.
De provincie had volgens de (oude) Wet op de Ruimtelijke Ordening
(WRO) een wettelijke rol bij de zorg voor het beschermde stadsgezicht,
namelijk wat betreft het afgeven van een verklaring van geen bezwaar bij
verplichte aanhoudingen van de beslissing op aanvragen om bouw- of
aanlegvergunning. Ook werd zij in beginsel ingeschakeld in het overleg in
het kader van artikel 10 van het Besluit op de Ruimtelijke Ordening, dat
plaatsvond bij de voorbereiding van een structuurplan of een
bestemmingsplan. Gedeputeerde Staten moesten het bestemmingsplan
voor het beschermde gezicht goedkeuren.
In de nieuwe Wet ruimtelijke ordening (Wro) is het accent verlegd van
specifiek toezicht achteraf naar proactieve sturing om zodoende de
provinciale belangen te waarborgen.
Voor de gemeente Schoonhoven betreft dit de Provincie Zuid-Holland. De
zorg voor het beschermde gezicht wordt door de meeste provincies, en
ook door de Provincie Zuid-Holland niet als een provinciaal belang gezien.
C. Adviescommissie
De commissie Welstand en monumenten in Schoonhoven wordt sinds
enkele jaren verzorgd door Dorp, Stad en Land (DSL). Deze organisatie
adviseert veel gemeenten in Zuid-Holland, Zeeland en West-Brabant op
het gebied van ruimtelijke kwaliteit. Het secretariaat wordt verzorgd door
de monumentenambtenaar van de gemeente. De monumentencommissie
in Schoonhoven bestaat uit een architect met o.a. restauratiekennis en
een burgerlid vanuit de gemeente Schoonhoven. Deze commissie komt
elke 14 dagen in de gemeente bij elkaar. Ingewikkelde aanvragen worden
voorgelegd aan de grote monumentencommissie van DSL.
16 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
D. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE)
De RCE adviseert de gemeente over restauraties en wijzigingen van
rijksmonumenten in het geval van afbraak, reconstructie, herbestemming en
ingrijpende wijzigingen vergelijkbaar met gedeeltelijke afbraak. Ook kan zij
adviseren over ingrepen in het beschermde stads- of dorpsgezicht.
Volgens de WRO kon deze organisatie waar nodig worden ingeschakeld in het
overleg in het kader van artikel 10 Besluit op de Ruimtelijke Ordening 1985,
dat plaatsvond bij de voorbereiding van een structuurplan, een
bestemmingsplan of een vrijstelling volgens artikel 19.1 van de WRO. In het
nieuwe Besluit ruimtelijke ordening is het overleg, zij het in andere
bewoordingen, gehandhaafd. Bij het nemen van een projectbesluit geldt de
overlegverplichting onverkort.
E. Stichtingen en Verenigingen
In de gemeente zijn twee organisaties actief op het gebied van cultureel
erfgoed: de Historische Vereniging Schoonhoven en de Archeologische
Werkgroep Schoonhoven.
De Historische Vereniging bestaat al zo’n 40 jaar, en is sinds 2005 weer heel
actief. Ze bestaat uit 400 leden. De vereniging organiseert lezingen en bemoeit
zich actief met het monumentenbeleid van de gemeente.
De Archeologische Werkgroep bestaat uit circa 8 mensen. Zij voert veelvuldig
archeologische waarnemingen en begeleidingen in de gemeente uit en bemoeit
zich actief met het archeologiebeleid van de gemeente.
F. Eigenaren, projectontwikkelaars, architecten en aannemers
Eigenaren zijn als eerste verantwoordelijk voor de instandhouding van hun
eigen rijksmonument. Zij onderhouden het object en maken plannen voor
restauraties, die meestal door architect en aannemer worden geconcretiseerd
en uitgevoerd.
Projectontwikkelaars en andere initiatiefnemers zijn samen met de betreffende
architecten en aannemers als eerste verantwoordelijk voor nieuwe
ontwikkelingen in het beschermde gezicht.
17 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
18 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

3 Bevindingen en aanbevelingen
In het Toezichtskader Instandhouding rijksmonumenten en het Toezichtskader
Instandhouding beschermde stads- en dorpsgezichten zijn kwaliteitskenmerken
en indicatoren aangegeven. Hieronder wordt per domein ingegaan op deze
kwaliteitskenmerken en indicatoren in de gemeente Schoonhoven.
Op basis van het uitgevoerde onderzoek komt de inspectie tot de hieronder
genoemde bevindingen. Daar waar de inspectie het nodig vindt, worden
aanbevelingen gedaan. Deze aanbevelingen komen voort uit de bevindingen en
hebben als doel een accent te leggen op de meest in het oog springende zaken
die voor verbetering vatbaar zijn. Op basis van dit rapport vraagt de
Erfgoedinspectie aan de gemeente - en daar waar nodig andere betrokkenen -
om een reactie te geven op deze aanbevelingen.
3.1 Domein resultaten
Vraagstelling: de beschermde stads- en dorpsgezichten en
rijksmonumenten worden zorgvuldig in stand gehouden
Dit domein gaat in op de vraag of de beschermde waarden sinds de aanwijzing
op aanvaardbaar niveau zijn behouden. Daarbij gaat het erom of het
monument en het beschermde gezicht in goede staat verkeert en of er een
visie op instandhouding is, die is gericht op de waarden van het erfgoed.
Beschermde waarden
Kwaliteitskenmerk
• Rijksmonumenten: zijn de waarden van het beschermde monument sinds
de aanwijzing zorgvuldig behouden
• Beschermde gezichten: zijn de waarden van het beschermde gezicht sinds
de aanwijzing zorgvuldig behouden.
Conclusie
De waarden van de beschermde monumenten en van het beschermde
stadsgezicht zijn redelijk zorgvuldig behouden.
Bevindingen
Op basis van het bezoek van de geselecteerde rijksmonumenten en
ontwikkelingen en de rondwandeling door het beschermde stadsgezicht van de
gemeente kan worden geconcludeerd dat de waarden van de beschermde
monumenten redelijk zorgvuldig zijn behouden. De meeste eigenaren van
19 Erfgoedinspectie

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
rijksmonumenten hebben een visie op instandhouding die is gericht op de
waarden van het monument. Ze voelen zich verantwoordelijk voor de
instandhouding en beheren het met respect voor zijn authentieke waarde.
De rijksmonumenten verkeren over het algemeen in een goede staat. Hierbij
dient wel te worden aangetekend dat bij de twee rijksmonumenten die niet
intern konden worden bezocht doordat de eigenaar ons geen toegang kon
verschaffen de indruk bestaat dat deze met onvoldoende respect voor de
cultuurhistorische waarden worden gerestaureerd. Hier lijkt, op grond van wat
van buitenaf kon worden gezien, de oorspronkelijke indeling en materialisering
teveel geweld te zijn aangedaan.
Van het beschermde stadsgezicht van Schoonhoven is de oorspronkelijke
stedenbouwkundige structuur grotendeels behouden. Geconstateerd is wel dat
niet structureel bij grootschalige ingrepen de historisch gegroeide situatie als
uitgangspunt wordt genomen. Dit heeft op een enkele plek geleid tot te
grootschalige bebouwing die de cultuurhistorische waarden van het
beschermde gezicht onvoldoende respecteert. Ook geeft dit risico’s bij
toekomstige ontwikkelingen in het gezicht.
3.2 Domein effectiviteit
Vraagstelling: Het proces gebeurt zorgvuldig en doelmatig
In dit domein wordt ingegaan op het verloop van het proces bij onder andere
vergunningverlening. Daarbij is het van belang dat ten behoeve van
wijzigingen of nieuwe ontwikkelingen cultuurhistorisch onderzoek wordt
verricht. Ook de kwaliteit van de diverse adviezen, de vergunningen en de
besluitvorming worden getoetst.
Onderzoek
Kwaliteitskenmerk
• Rijksmonumenten: is er deugdelijk onderzoek verricht op cultuurhistorisch
en/of bouwhistorisch gebied
• Beschermde gezichten: is er deugdelijk onderzoek verricht op
cultuurhistorisch gebied.
Conclusie
In de gemeente wordt niet bij elke ingreep aan een rijksmonument of in het
beschermde gezicht afgewogen of en in welke mate bouw- of cultuurhistorisch
20 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
onderzoek nodig is Er vindt dan ook weinig onderzoek plaats, met het risico dat
waardevolle elementen en structuren kunnen verdwijnen.
Aanbevelingen:
- Vraag bij belangrijke objecten of ingrijpende restauraties om een
bouwhistorisch onderzoek. De Richtlijnen bouwhistorisch onderzoek
kunnen een hulpmiddel vormen om te bepalen in welke gevallen een
dergelijk onderzoek verplicht moet zijn en welke diepgang dit moet
hebben.
- Vraag standaard bij grotere ruimtelijke ontwikkelingen in het
beschermde gezicht om een cultuurhistorisch onderzoek, waarmee de
cultuurhistorische waarden van de locatie worden vastgelegd en kunnen
worden afgewogen in de planvorming.
- Zorg ervoor dat de uitkomsten van dergelijke onderzoeken worden
afgewogen en geïmplementeerd in de plannen.
Bevindingen
Bij twee van de zeven bestudeerde monumentenvergunningen is een
bouwhistorische verkenning uitgevoerd voorafgaand aan de ingreep. Bij de
overige, voor een deel behoorlijk ingrijpende restauraties, is geen of slechts
een heel beperkt onderzoek uitgevoerd. De gemeente bekijkt niet standaard bij
een vergunningaanvraag of een bouwhistorisch onderzoek noodzakelijk is en
met welke mate van diepgang. Onderzoek tijdens de werkzaamheden is geen
van de rijksmonumenten uitgevoerd.
Bij beide bestudeerde ingrepen in het beschermde stadsgezicht is geen
cultuurhistorisch onderzoek naar de locatie uitgevoerd, terwijl dit wel
markante, historisch interessante locaties betroffen. Ten behoeve van een
meer recente ingreep is door de gemeente wel een beeldkwaliteitsplan
opgesteld, maar dat gaat vooral uit van de bestaande en de gewenste
beeldkwaliteit, zonder rekening te houden met de historie van de locatie.
In het Structuurplan Schoonhoven, dat dateert uit 2003, wordt gesteld dat bij
eventuele ontwikkelingslocaties in het beschermde stadsgezicht een
cultuurhistorische analyse uitgevoerd zou moeten worden, waarvan archeologie
deel uitmaakt. Geconstateerd is dat dit voornemen niet structureel wordt
uitgevoerd.
Bestemmingsplannen
Kwaliteitskenmerk
• Rijksmonumenten: niet van toepassing
21 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
• Beschermde gezichten: is de bescherming van het gezicht door middel
van een bestemmingsplan effectief geregeld.
Conclusie
De bescherming van het stadsgezicht is effectief geregeld in het
Bestemmingsplankaart en de bijbehorende Toelichting en Voorschriften. Alleen
is niet gemarkeerd op de plankaart welke objecten beschermd moeten worden.
Aanbeveling:
– Geef op de bestemmingsplankaart met een markering aan welke
Bevindingen
panden of objecten een rijks- of gemeentelijke monumentenstatus
hebben, en welke panden beeldbepalend zijn.
De bescherming van het beschermde stadsgezicht van Schoonhoven is effectief
geborgd in het bestemmingsplan voor de binnenstad, dat dateert uit 2006. De
grens van het gezicht is aangegeven op de plankaart, en de bijbehorende
Toelichting geeft aan dat het gebied is verdeeld in drie zones (A, B en C) met
een afnemend beschermingsregime. In de Voorschriften worden de
cultuurhistorische karakteristieken van het gezicht toegelicht. Ook wordt
genoemd dat één van de hoofddoelstellingen van het bestemmingsplan de
bescherming van het als zodanig aangewezen beschermde stadsgezicht is.
De kwalitatieve doelstellingen die in het bestemmingsplan worden nagestreefd
zijn volgens de Voorschriften de instandhouding van de assen met
laanbeplanting en van de zichtlijnen van en naar het gezicht. Tevens dient de
karakteristieke uiterlijke verschijningsvorm van de bebouwing te worden
gerespecteerd bij verbouwing of nieuwbouw, en dient bij herinrichting van
openbare buitenruimten het oorspronkelijke karakter (o.a. materiaalgebruik en
kleurstelling) te worden gerespecteerd.
In de Bestemmingsplankaart zijn alle beeldbepalende bomen opgenomen,
evenals de gebieden met hoge archeologische verwachtingen. Wat nog
ontbreekt is een markering van de rijks- en gemeentelijke monumenten en de
beeldbepalende panden.
Planvorming
Kwaliteitskenmerk
• Rijksmonumenten: is er een deugdelijk plan voor het rijksmonument
opgesteld
• Beschermde gezichten: niet van toepassing
22 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Conclusie
Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
In Schoonhoven verloopt de planvorming bij restauraties en wijzigingen van
rijksmonumenten over het algemeen redelijk zorgvuldig.
Bevindingen
Er wordt over de plannen veel vooroverleg gevoerd tussen de initiatiefnemer
en de gemeente. De plannen worden vaak in de voorfase al aan de
monumentencommissie voorgelegd. Voordeel hiervan is dat de plannen
vroegtijdig kunnen worden bijgestuurd waarmee de formele
vergunningsprocedure wordt bekort. Nadeel is dat voor de aanvragers de
procedure soms lang duurt, omdat dit voortraject voorafgaand aan de
wettelijke procedure valt. Vanuit het oogpunt van goed bestuur zou ook in het
voortraject de procedure zo snel mogelijk moeten verlopen.
De werkzaamheden zijn in de meeste plannen goed aangegeven en de
noodzaak is redelijk goed beargumenteerd.
Planbehandeling
Kwaliteitskenmerk
• Rijksmonumenten: is de werkwijze bij het verlenen van vergunningen
correct
• Beschermde gezichten: zijn bij de planbehandeling de cultuurhistorische
waarden van het beschermde gezicht kaderstellend.
Conclusie
De vergunningverlening voor rijksmonumenten verloopt niet altijd correct:
soms wordt ten onrechte de RCE niet om advies gevraagd en de wettelijke
termijn voor de vergunningverlening wordt vaak overschreden.
Bij de planbehandeling in het beschermde gezicht zijn de cultuurhistorische
waarden vaak niet kaderstellend.
Aanbeveling:
- Draag er zorg voor dat de procedure voor een monumentenvergunning
zorgvuldig en binnen de wettelijke termijnen wordt gevolgd.
- Betrek de aanwezige cultuurhistorische waarden nadrukkelijk bij de
planbehandeling van projecten in het beschermde stadsgezicht.
- Vraag bij grotere ingrepen in het beschermde gezicht de RCE om advies.
23 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
Bevindingen
Geconstateerd is dat in de vergunningverlening de wettelijke termijn bij drie
monumentenvergunningen was overschreden; een overschrijding die varieerde
van 1 tot 6 maanden. Het te laat afgeven van de vergunning levert risico’s op
voor de instandhouding van het object, aangezien in dat geval de
vergunningaanvraag van de initiatiefnemer van rechtswege wordt verleend.
Hiermee kan de aanvrager van start gaan met het ingediende restauratie- of
wijzigingsplan, zonder rekening te hoeven houden met randvoorwaarden vanuit
de gemeente.
In twee gevallen is de aanvraag pas heel laat doorgestuurd naar de RCE ter
advisering, wat mede de vertraging kan hebben veroorzaakt. Een aanvraag
voor een monumentenvergunning dient meteen na ontvangst ter advies te
worden doorgestuurd naar alle relevante adviesorganen. In één geval was het
advies van de monumentencommissie al ontvangen voordat de formele
aanvraag werd ingediend.
Bij twee aanvragen voor een monumentenvergunning is geconstateerd dat
deze ten onrechte niet zijn doorgestuurd voor advies naar de RCE. Eén
verleende monumentenvergunning was bij de RCE zelfs volledig onbekend,
waarmee kan worden geconstateerd dat de gemeente deze instantie ook niet
op de hoogte heeft gebracht van het ontwerpbesluit en het definitieve besluit.
Over de andere had de RCE in een eerdere vergunningprocedure wel
geadviseerd, wat niet wegneemt dat zij opnieuw advies had moeten
uitbrengen. Op 1 januari 2009 is de adviesplicht van de RCE gewijzigd,
waarmee alleen meer ingrijpende aanvragen moeten worden voorgelegd voor
advies; overige aanvragen hoeven alleen te worden gemeld bij de RCE.
Ofschoon beide vergunningprocedures rond of na deze datum speelden, kan
gezien de ingrijpendheid worden gesteld dat deze zeker ter advies aan de RCE
voorgelegd hadden moeten worden.
Bij ontwikkelingen in het beschermde gezicht van Schoonhoven wordt
onvoldoende rekening gehouden met de cultuurhistorische waarden zoals
opgenomen in de toelichting op het aanwijzingsbesluit. Omdat niet wordt
uitgegaan van een cultuurhistorisch onderzoek naar de locatie, zoals al is
gemeld onder Onderzoek, is onvoldoende bekend wat de historische
karakteristieken van de ontwikkelingslocatie zijn. In het besluit tot de
bouwvergunning wordt dan ook geen afweging gegeven van de
cultuurhistorische waarden van de locatie.
24 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
Ingrepen in het beschermde gezicht worden niet structureel aan de RCE
voorgelegd. Dit is overigens niet verplicht, maar vooral bij grotere ingrepen wel
verstandig vanwege de bij deze organisatie aanwezige specifieke kennis. Voor
één van de bezochte locaties was door de gemeente een afzonderlijk
bestemmingsplan opgesteld, dat ook niet is voorgelegd aan de RCE.
Ontwikkelingen in het beschermde gezicht worden ook niet structureel aan de
monumentencommissie voorgelegd. Sinds kort vraagt de commissie zelf of
ontwikkelingsplannen in het beschermde gezicht en beeldkwaliteitplannen aan
haar kunnen worden voorgelegd.
Advisering
Kwaliteitskenmerk
• Rijksmonumenten: doen de adviezen recht aan de waarden van het
monument
• Beschermde gezichten: doen de adviezen recht aan de waarden van het
beschermde gezicht.
Monumentencommissie
Conclusie
Veel van de adviezen van de monumentencommissie doen onvoldoende recht
aan de waarden van de monumenten. De werkwijze van de commissie kan op
diverse onderdelen worden geprofessionaliseerd.
Aanbevelingen aan de monumentencommissie:
- Draag zorg voor de wettelijk verplichte deskundige invulling, waarbij ook
in de monumentencommissie van Schoonhoven enkele leden deskundig
zijn op het gebied van de monumentenzorg.
- Maak gebruik van vastgelegde en openbaar toegankelijke
beoordelingscriteria bij de advisering.
- Verbeter de verslaglegging door de motivatie weer te geven en door de
adviezen te paraferen.
- Vraag de gemeente om een cultuurhistorisch onderzoek bij een
ontwikkeling in het beschermde stadsgezicht.
- Draag zorg voor handhaving van de in de monumenten- en
commissieverordening vastgestelde adviestermijn van 8 weken.
25 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
Aanbevelingen aan de gemeente:
- Publiceer het jaarverslag en de inhoud van de agenda op de gemeentelijke
website, zodat de advisering transparanter wordt voor aanvragers en
burgers.
- Actualiseer de commissieverordening uit 2000 met de huidige situatie;
regel hierin ook het risico op belangenverstrengeling.
Bevindingen
De gemeente Schoonhoven heeft een gecombineerde
welstands/monumentencommissie die wordt verzorgd door Dorp, Stad en
Land. Het secretariaat wordt verzorgd door de gemeente. De
monumentencommissie in Schoonhoven bestaat uit een architect met o.a.
restauratiekennis en een lokaal deskundige. Hiermee voldoet de
monumentencommissie niet aan de wettelijke verplichting dat in de commissie
enkele leden deskundig zijn op het gebied van de monumentenzorg. In de
praktijk worden veel aanvragen (met name de meer ingewikkelde of grotere)
voorgelegd aan de grote monumentencommissie bij DSL, waarmee de
ontbrekende deskundigheid bij deze gevallen wordt ondervangen.
De monumentencommissie gaat vaak ter plekke kijken naar de objecten
waarover zij moet adviseren. Geregeld wordt door aanvragers gebruik gemaakt
van de mogelijkheid tot vooroverleg, dit wordt ook door de commissie
gestimuleerd. Slechts incidenteel worden vergaderingen bijgewoond door
externen. Actieve publicatie van de vergaderagenda (en niet alleen de datum)
kan deze deelname bevorderen. Publicatie van de agenda is overigens als
verplichting opgenomen in de commissieverordening, maar hier wordt door de
gemeente niet aan voldaan.
De commissie brengt een jaarverslag uit, waarmee de advisering in
Schoonhoven inzichtelijk wordt gemaakt. In dit verslag wordt niet ingegaan op
afzonderlijke adviezen. Wel worden hierin de wensen van de commissie geuit,
zoals een structureel jaarlijks contact zowel met de portefeuillehouder (dit
gebeurt al) als ook met de gemeenteraad, en meer inbreng in
beeldkwaliteitplannen.
Bij de bestudeerde vergunningen voor rijksmonumenten bleek dat in de helft
van de gevallen de monumentencommissie de maximale adviestermijn van 8
weken had overschreden (met 1 tot 3 maanden).
De commissieverordening van de gemeente dateert uit 2000 en is niet meer
toegesneden op de huidige situatie met advisering door DSL. Ook is hierin het
risico op belangenverstrengeling niet formeel geregeld, maar uit de verslagen
en gesprekken is wel gebleken dat dit in de praktijk wordt geregeld indien zich
dit voordoet. DSL heeft hiervoor zelf wel een protocol.
26 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
De verslaglegging kan worden verbeterd. Vergaderverslagen zijn vaak erg
summier, nogal gericht op welstand en niet altijd even duidelijk opgesteld; de
meeste adviezen bevatten weinig motivatie. Bij grotere aanvragen wordt de
inhoud van het advies aangeleverd door DSL, waarin de motivatie wel duidelijk
op schrift is gezet. De definitieve adviezen worden niet geparafeerd door DSL,
waarmee deze instantie geen zicht heeft op het uiteindelijk afgegeven advies.
Hiermee zou wellicht de kwaliteit beter in de gaten kunnen worden gehouden.
Van het advies afwijkende besluiten moeten volgens de commissieverordening
worden toegestuurd naar de commissie. De huidige commissie heeft deze tot
op heden nog niet ontvangen, maar dat zou in principe ook kunnen betekenen
dat er nooit wordt afgeweken. Dit kon tijdens de inspectie niet worden
geverifieerd.
De commissie vraagt geregeld om een bouwhistorische verkenning bij een
aanvraag. Bij ontwikkelingen in het beschermde gezicht heeft ze tot op heden
nog niet om een cultuurhistorisch onderzoek gevraagd, dit zou de gemeente
extra kunnen stimuleren tot het uitvoeren van een dergelijk onderzoek.
Tot op heden heeft de commissie nog geen archeologische aanvragen
ontvangen van de gemeente; deze advisering zou wel kunnen worden verzorgd
aangezien in de grote commissie van DSL archeologische kennis aanwezig is.
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE)
Conclusie
De adviezen doen voldoende recht aan de waarden van de monumenten. Bij
ingrepen in het beschermde gezicht wordt de RCE vaak niet om advies
gevraagd.
Aanbevelingen aan de RCE:
– Draag juist bij kleinere gemeenten met een beperkte eigen
deskundigheid, zoals Schoonhoven, zorg voor een structureel ambtelijk
en bestuurlijk overleg met de gemeente
– Houd in de gaten of de gemeente altijd het ontwerp- en definitief
Bevindingen
besluit toestuurt.
De adviezen van de RCE zijn inhoudelijk deskundig en veelal transparant
opgesteld. In de adviezen wordt niet duidelijk aangegeven of een aanvraag in
aangepaste vorm moet terugkeren voor een nieuw advies.
Ook is er tussen de gemeente en de RCE geen structureel overleg op ambtelijk
of bestuurlijk niveau. De RCE komt alleen langs op verzoek van de gemeente,
naar aanleiding van een aanvraag, en dat gebeurt in Schoonhoven heel weinig.
27 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
De RCE stelt zich hierin afwachtend op; de gemeente moet het initiatief
nemen. Voor een kleine gemeente als Schoonhoven zou het goed zijn als de
RCE hierin wat meer het voortouw neemt en zelf geregeld de vinger aan de
pols houdt.
Ook checkt de RCE niet of een ontwerp- en definitief besluit door de gemeente
aan haar ter kennisname wordt toegestuurd. In de Monitor 2009 heeft de
gemeente zelf aangegeven dat dat niet altijd gebeurd.
Bij de bestudeerde ontwikkelingen in het beschermde gezicht is de RCE niet om
advies gevraagd.
Besluit
Kwaliteitskenmerk
• Rijksmonumenten: doet het besluit recht aan de waarden van het
monument
• Beschermde gezichten: doet het besluit tot vrijstelling cq. ontheffing recht
aan de waarden van het beschermde gezicht.
Conclusie
De besluiten tot monumentenvergunning kunnen in technische zin worden
verbeterd; de besluiten tot vrijstelling op het bestemmingsplan doen niet altijd
voldoende recht aan de waarden van het gezicht.
Aanbevelingen:
– Voorzie elk besluit van verwijzingen naar de uitgebrachte adviezen met
datum. Weeg de adviezen af in het besluit en vertaal deze naar
specifieke voorwaarden op het bouwplan.
– Ontwikkel als gemeente proactief een visie op een
ontwikkelingslocatie, op basis van de cultuurhistorische analyse, zodat
ontwikkelaars weten waar ze aan toe zijn.
– Stimuleer ook dat in het beschermde gezicht wordt gebouwd binnen de
voorschriften op het bestemmingsplan, waarmee binnenplanse
vrijstellingen zoveel mogelijk kunnen worden vermeden.
– Hanteer bij aanpassingen van het bestemmingsplan ten behoeve van
een ontwikkeling in het beschermde stadsgezicht de cultuurhistorische
waarden van de locatie als kaderstellend. Bespreek deze aanpassingen
altijd met de RCE.
– Maak bij grotere ontwikkelingen in het beschermde gezicht vaker
gebruik van de kennis die aanwezig is bij de RCE.
28 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Bevindingen
Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
De besluiten tot monumentenvergunning kunnen in technische zin worden
verbeterd. Te vaak komt het voor dat niet wordt verwezen naar de adviezen
met datum, waarmee de procedure weinig inzichtelijk wordt. Ook worden in de
besluiten niet altijd de inhoudelijke adviezen afgewogen en vertaald in
specifieke voorwaarden op het plan. Hiermee worden vanuit de gemeente
weinig randvoorwaarden meegegeven bij een vergunning voor een restauratie-
of wijziging.
Zoals ook al gesteld onder Advisering worden de ontwerp- en definitieve
besluiten niet standaard ter kennisname toegestuurd aan de RCE, waarmee
deze instantie geen overzicht meer heeft van de uitgevoerde wijzigingen bij
rijksmonumenten in Schoonhoven.
Onduidelijk is of afwijkende besluiten worden toegestuurd aan de commissie,
zoals de commissieverordening voorschrijft. Hiermee is het voor deze
adviesorganen niet duidelijk wat er met de rijksmonumenten waarover is
geadviseerd gebeurt.
De gemeente stimuleert onvoldoende dat wordt gebouwd binnen de
Voorschriften op het bestemmingsplan. Geconstateerd is dat ze eenvoudig
overgaat tot het verlenen van een binnenplanse vrijstelling als een
ontwikkelaar dat wenst. Hierbij worden de cultuurhistorische waarden niet
afgewogen in het besluit.
Bij één van de bestudeerde projecten in het beschermde gezicht is destijds een
aangepast bestemmingsplan opgesteld toegesneden op de wensen van de
ontwikkelaar. Dit bestemmingsplan is niet besproken met de RCE. Vervolgens
is bij de aanvraag voor de bouwvergunning een binnenplanse vrijstelling
verleend op dit al aangepaste bestemmingsplan, zonder dat de
cultuurhistorische waarden van deze locatie hierbij zijn afgewogen.
Over het algemeen wordt bij ontwikkelingslocaties in het beschermde gezicht
door de gemeente een te afwachtende houding aangenomen. Op basis van een
cultuurhistorische analyse zou de gemeente proactief een visie op de locatie
moeten ontwikkelen. Projectontwikkelaars weten dan waar ze aan toe zijn,
waarmee vrijstellingen op het bestemmingsplan kunnen worden vermeden, en
waarmee ook de planontwikkeling met minder discussies en dus vlotter zal
verlopen.
Buitenplanse vrijstellingen zijn bij de inspectie niet voorgekomen; kennelijk
komt bouwen buiten het geldende bestemmingsplan in Schoonhoven niet vaak
voor. Wel is als gezegd bij één project het bestemmingsplan ter plaatse
vernieuwd en speciaal opgesteld ten behoeve van het project, wat eigenlijk
hetzelfde effect heeft.
29 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
Uitvoering
Kwaliteitskenmerk
• Rijksmonumenten: doen de werkzaamheden recht aan de waarden van het
monument
• Beschermde gezichten: niet van toepassing
Conclusie
Dit kwaliteitskenmerk is op basis van de uitgevoerde inspectie onvoldoende te
beoordelen.
Bevindingen
De uitvoering van de restauraties en wijzigingen is aan de hand van de
steekproef onvoldoende te beoordelen, aangezien van slechts twee objecten
het resultaat bekeken en besproken kon worden. De andere geselecteerde
objecten waren nog niet uitgevoerd of waren niet te bezoeken.
De inhoudelijke gemeentelijke begeleiding van de uitvoering werd wisselend
beoordeeld.
Beheer en onderhoud
Kwaliteitskenmerk
• Rijksmonumenten: is de instandhouding van het monument voldoende
gewaarborgd
• Beschermde gezichten: niet van toepassing
Conclusie
De instandhouding van de monumenten is in voldoende mate geborgd.
Bevindingen
Twee van de vier eigenaren die bij deze inspectie zijn gesproken hebben een
abonnement op de Monumentenwacht (gehad); één eigenaar heeft zelf
voldoende bouwkundige kennis en beoordeelt de bouwkundige staat geregeld.
Hiermee is de instandhouding van deze rijksmonumenten in voldoende mate
gewaarborgd.
De bestudeerde rijksmonumenten in Schoonhoven worden op de juiste wijze
beheerd en gebruikt.
30 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
3.3 Domein waarborg
Vraagstelling: de zorg voor de rijksmonumenten en beschermde stads-
en dorpsgezichten is verzekerd
Bij dit domein gaat het erom of de monumentenzorg en cultuurhistorie binnen
de gemeente goed is ingebed. Van belang is dat ten behoeve van de
instandhouding van rijksmonumenten en beschermde stads- en dorpsgezichten
voldoende kennis aanwezig is en dat deze kennis adequaat wordt toegepast.
Ook wordt getoetst of er sprake is van vastgesteld cultuurhistorisch beleid en
of de monumenten in de vigerende bestemmingsplannen zijn opgenomen.
Daarnaast is het van belang dat de gemeente zorgt voor een adequaat
systeem van toezicht en handhaving, voor goede informatieoverdracht en voor
een ordentelijke dossiervorming, en dat zij oog heeft voor de maatschappelijke
meerwaarden van cultuurhistorie.
Kennis
Kwaliteitskenmerk
• Rijksmonumenten: is er voldoende actuele kennis beschikbaar op het
gebied van de monumentenzorg, ten behoeve van de ontwikkeling van
cultuurhistorisch beleid en ten behoeve van de behandeling van
bouwplannen.
• Beschermde gezichten: is er voldoende actuele kennis beschikbaar op het
gebied van het beschermde gezicht, ten behoeve van de ontwikkeling van
ruimtelijk en cultuurhistorisch beleid en de behandeling van bouwplannen.
Conclusie
Er is binnen de gemeente onvoldoende kennis aanwezig ten behoeve van de
ontwikkeling van beleid voor de monumentenzorg. Ook is de benodigde kennis
voor een deskundige behandeling van bouwplannen voor rijksmonumenten en
voor plannen in het beschermde gezicht te gering en is de inbedding van deze
kennis in de organisatie kwetsbaar.
Aanbevelingen
- Vergroot de cultuurhistorische en de historisch stedenbouwkundige kennis
binnen de gemeente.
- Zorg voor een minder kwetsbare invulling van de benodigde
restauratietechnische kennis.
31 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
- Maak zoveel mogelijk gebruik van extern beschikbare kennis, zoals bij de
RCE en het Steunpunt Monumentenzorg Zuid-Holland, of zoek hiervoor
samenwerking met buurgemeenten.
Bevindingen
In Schoonhoven is ten behoeve van de zorg voor de monumenten en het
beschermde gezicht onvoldoende relevante kennis aanwezig. Cultuurhistorische
kennis en historisch stedenbouwkundige kennis is binnen de gemeente niet
voorhanden. Of er voldoende kennis aanwezig is op het gebied van financiën,
ruimtelijke ordening en juridische regelgeving was in het kader van deze
inspectie niet te beoordelen.
Specifieke restauratietechnische kennis is in Schoonhoven wel aanwezig. Deze
kennis is echter slechts beschikbaar bij één ambtenaar, wat ernstige risico’s
oplevert in het geval van afwezigheid.
Er wordt voor specifieke kennis op het gebied van de monumentenzorg dan
ook sterk geleund op de monumentencommissie, wat de rol van dit
onafhankelijke adviesorgaan vertroebelt. De inhoudelijke kennis van de RCE
wordt door de gemeente weinig benut. Wellicht kan ook meer gebruik worden
gemaakt van het Steunpunt Monumentenzorg Zuid-Holland, of van kennis bij
buurgemeenten. Voor archeologische kennis wordt veel gebruik gemaakt van
de plaatselijke Archeologische Werkgroep.
Beleid
Kwaliteitskenmerk
• Rijksmonumenten: heeft de overheid een beleidsvisie voor de
monumentenzorg
• Beschermde gezichten: heeft de overheid een integrale ruimtelijke
beleidsvisie die rekening houdt met het beschermde gezicht
Conclusie
De gemeente heeft diverse (deels verouderde) beleidsplannen waarin de visie
op de zorg voor de monumenten en het beschermde gezicht is opgenomen,
alleen de implementatie van veel voornemens is achterwege gebleven en een
aantal beleidsnota’s zijn zelfs geheel onbekend bij de gemeente.
Aanbevelingen
- Actualiseer de monumenten beleidsnota De identiteit van Schoonhoven en
implementeer de hierin vastgestelde voornemens op het gebied van de
32 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
monumentenzorg. Draag zorg voor bekendheid van deze nota bij alle
betrokken partijen.
- Actualiseer het Beeldkwaliteitsplan voor de binnenstad; voer hierbij een
cultuurhistorische analyse voor het gebied uit zoals ook als voornemen is
opgenomen in de monumentennota.
- Regel in de beleidsvisies dat de cultuurhistorische waarden bij ruimtelijke
ontwikkelingen binnen het beschermde gezicht richtinggevend worden
voor de planvorming.
Bevindingen
Schoonhoven heeft in 1999 een monumentennota vastgesteld: De identiteit
van Schoonhoven. Geconstateerd is dat deze uitstekende nota bij bijna alle
partijen binnen en buiten de gemeente geheel onbekend is. In deze nota staan
heel veel goede voornemens op het gebied van de monumentenzorg. Genoemd
kunnen worden het vóór 2005 aanwijzen van 300 nieuwe gemeentelijke
monumenten, gedurende 3 jaar het abonnement op de Monumentenwacht
vergoeden voor deze nieuwe monumenten, een verplichting om een
Cultuurhistorische Effectrapportage (CHER) te laten uitvoeren bij bouwplannen
in de binnenstad, tevens een CHER ontwikkelen voor de historische kern naar
voorbeeld van de gemeente Woerden.
Deze voornemens zijn alle tot op heden niet uitgevoerd. Wel zijn door de
gemeente de zilverwerkplaatsen in de stad geïnventariseerd op hun
cultuurhistorische waarden, en is men bezig met het aanwijzen van een aantal
(ca. 30) hiervan tot gemeentelijk monument. Ook wordt door de gemeente
gemeld dat men bezig is met een inventarisatie van historische graven en dat
wordt gedacht aan het terugbrengen van historische watergangen.
Een aantal voornemens uit de nota is wel uitgevoerd, zoals het integreren van
de welstands- en monumentencommissie en het vastleggen van historische
groenstructuren zoals bomenrijen in het bestemmingsplan voor de binnenstad.
Door veel partijen die in het kader van de inspectie zijn gesproken wordt
nadrukkelijk gevraagd om een beleid met betrekking tot de monumentenzorg.
Merkwaardig is het dan dat dit beleid er al is maar dat het volledig onbekend
is. Uiteraard is het deels wel verouderd, maar met enige actualisatie kan het zo
weer worden benut. In de nota was immers al opgenomen dat het beleid elke
vier jaar moet worden geëvalueerd en geactualiseerd. Hier is dus duidelijk
geen uitvoering aan gegeven.
Een ander ouder beleidsdocument waar veelvuldig aan wordt gerefereerd in
nieuwere beleidsstukken is het Beeldkwaliteitskader voor de binnenstad, dat in
1995 zou zijn opgesteld. In de welstandsnota van 2004 wordt gemeld dat de
gegevens in dit beeldkwaliteitskader dienen als gebiedsgerichte criteria voor de
33 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
binnenstad, en dat de welstandscommissie zal toetsen aan dit kader. Ook in de
toelichting op het bestemmingsplan binnenstad wordt naar dit stuk verwezen.
Maar ook dit beleidsdocument blijkt bij alle partijen onbekend te zijn en was
zelfs niet meer te leveren ten behoeve van de inspectie.
De welstandsnota uit 2004 wordt op dit moment vernieuwd door Dorp, Stad en
Land. De concept nieuwe nota kent een uitgebreid gedeelte over monumenten
en het beschermde stadsgezicht, met aparte welstandscriteria voor
monumenten en panden in het gezicht. Ook is er veel aandacht voor bouwen in
de omgeving van monumenten. De beeldbepalende panden, die in de
welstandsnota uit 2004 nog expliciet met hun adressen worden benoemd,
worden in de concept nieuwe nota niet meer benoemd maar nog wel als
afzonderlijke categorie behandeld.
In het Structuurplan Schoonhoven, dat dateert uit 2003, wordt de zorg voor de
monumenten, archeologie en het beschermde stadsgezicht expliciet benoemd,
waarbij wordt verwezen naar de in 1999 vastgestelde monumentennota. Als al
gezegd onder Onderzoek wordt in dit structuurplan ook gesteld dat bij
eventuele ontwikkelingslocaties een cultuurhistorische analyse uitgevoerd zou
moeten worden, waarvan archeologie deel uitmaakt.
De gemeente heeft in september 2009 een Bouwbeleidsplan vastgesteld. Hierin
wordt onder andere ingegaan op de noodzaak zoveel mogelijk de eigenaar van
een monument de helpende hand te bieden, oa. door een zo snel mogelijke
afwikkeling van vergunningen, door een periodiek gemeentelijk bezoek aan
gemeentelijke monumenten en door informatiebijeenkomsten. Naar aanleiding
van de renovatie van de kademuren in 2002 wordt gesteld dat het van groot
belang is dat werkzaamheden van deze omvang archeologisch worden
begeleid.
Recentelijk heeft de gemeente opdracht gegeven om een startnota voor
archeologie op te stellen. Ook is er opdracht gegeven tot de vervaardiging van
een archeologische waardenkaart, waarop bekende en te verwachten
archeologische waarden zullen worden opgenomen. Deze kaart zal volgens de
gemeente dit voorjaar worden vastgesteld, waarna in het najaar een
Erfgoedverordening zal worden opgesteld. Het actualiseren van de
monumentennota zal volgens de gemeente het volgende beleidsspeerpunt zijn.
Toezicht en handhaving
Kwaliteitskenmerk
• Rijksmonumenten: heeft de gemeente een handhavingsbeleid op het
gebied van de monumentenzorg
34 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
• Beschermde gezichten: heeft de gemeente een handhavingsbeleid op het
gebied van het beschermde gezicht.
Conclusie
De gemeente heeft een adequaat handhavingsbeleid op het gebied van de
monumentenzorg en de zorg voor het beschermde gezicht. Bij de afdeling
toezicht is geen specifieke restauratiekennis aanwezig.
Aanbevelingen
- Draag zorg voor voldoende restauratiekennis bij de afdeling toezicht,
bijvoorbeeld door het aanbieden van gerichte scholing.
- Draag zorg voor structureel gebiedsgericht toezicht op illegale bouw bij
monumenten, met name bij monumenten die buiten het beschermde
gezicht zijn gelegen.
Bevindingen
In het kader van de K5-gemeenten 1 is in 2005 een beleidsvisie handhaving
opgesteld met daarin speciale aandacht voor toezicht op monumenten en het
beschermde gezicht. Het uitvoeringsprogramma K5 meldt dat gebiedsgericht
toezicht op illegale bouw bij monumenten en in het beschermde gezicht
prioriteit 1 heeft en dat dit minimaal 1x per jaar dient plaats te vinden. Op
monumentenvergunningen moeten naast de toezichtsmomenten volgens het
reguliere bouwtoezicht twee extra toezichtsmomenten plaatsvinden.
Gemeld wordt in de bijbehorende handhavingsnota quick-scan dat in
Schoonhoven het toezicht op de vergunningverlening bij monumenten goed is
geregeld. Op illegaal (zonder vergunning) bouwen bij monumenten wordt
echter niet structureel toezicht gehouden, maar alleen op basis van meldingen.
Aan het toezicht op het beschermde gezicht wordt volgens deze nota geen
bijzondere invulling gegeven, aangezien de ambtelijk vertegenwoordigers van
mening zijn dat de bescherming adequaat wordt geregeld in het
bestemmingsplan. Dit vormt volgens deze nota een aandachtspunt voor de
beleidsvorming.
De gemeente Schoonhoven heeft deze beleidsvisie met bijbehorende normen
vertaald in een eigen Bouwbeleidsplan, dat in 2009 is vastgesteld. Hierin krijgt
aantasting van cultuurhistorische waarden een hoge risicowaardering, wat
moet leiden tot intensiever toezicht op de monumentenvergunning. Opvallend
is dat wordt gesteld dat in het beschermde gezicht bijzondere aandacht nodig
1 De K5-gemeenten zijn de beoogde fusiepartners Bergambacht, Nederlek, Ouderkerk,
Schoonhoven en Vlist.
35 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
is voor illegale sloop aan monumenten, omdat dit aantasting van
cultuurhistorische waarden veroorzaakt. Uiteraard kan ook illegale sloop van
niet-monumenten in het beschermde gezicht deze aantasting opleveren.
Voor gebiedstoezicht op het centrum is twee keer per jaar een controle
opgenomen. Het accent ligt op behoud van stedenbouwkundige kwaliteit en het
voorkomen van aantasting van cultuurhistorische waarden. Een hogere
frequentie is overwogen, maar is niet nodig geacht omdat toezichthouders ook
tijdens hun gewone werk regelmatig de stad doorkruisen. Voor het
gebiedstoezicht op illegale bouw bij monumenten is het volgens het
bouwbeleidsplan van belang om dit proactief aan te pakken: zodra een
eigenaar een plan heeft dient een afspraak te worden gemaakt om te
voorkomen dat onbedoeld of met opzet cultuurhistorische waarden worden
aangetast. Opvallend is wel dat wordt gesteld dat vooralsnog voor deze taak
geen capaciteit is geraamd. Dit goede voornemen is dus kennelijk (nog) niet
opgenomen in de gemeentelijke praktijk.
Er is geen handhavingsparagraaf opgenomen in de toelichting op het
bestemmingsplan voor het beschermde gezicht.
Naar aanleiding van dit bouwbeleidsplan heeft de gemeente recent een extra
juridische handhaver aangetrokken ten behoeve van het wegwerken van
achterstanden in handhaving.
Bij de afdeling toezicht is geen specifieke restauratiekennis aanwezig. In de
praktijk wordt bij het toezicht op de monumentenvergunningen zo nodig de
ambtenaar monumentenzorg meegevraagd. Dit levert risico’s op aangezien
kennis maar bij één persoon is belegd.
Maatschappelijke meerwaarde
Kwaliteitskenmerk
• Rijksmonumenten: zijn de maatschappelijke meerwaarden van de
monumentenzorg onderkend
• Beschermde gezichten: zijn de maatschappelijke meerwaarden van het
beschermde gezicht onderkend.
Conclusie
De maatschappelijke meerwaarden van de monumenten en het beschermde
gezicht op het gebied van economie en toerisme zijn in voldoende mate
onderkend; met de educatieve waarden wordt vrijwel niets gedaan.
36 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Bevindingen
Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
In het Structuurplan is veel aandacht voor de toeristische waarden van de
monumenten en het beschermde gezicht van Schoonhoven. Ook in De
identiteit van Schoonhoven is duidelijk rekening gehouden met economische en
toeristische waarden bij de prioritering van de aanpak van restauraties. Onder
de paragraaf Beleid is al aangegeven dat veel van de voornemens uit deze nota
nog niet zijn uitgevoerd. In de praktijk wordt in de gemeente op het gebied
van educatie weinig tot niets gedaan met monumenten en het beschermde
gezicht.
Op dit moment is een toerismenota in de maak, waarin volgens de gemeente
veel wordt opgenomen over het beschermde stadsgezicht. In het kader van
deze inspectie is deze nota niet bestudeerd.
In het kader van het Stedelijk waterplan voor de K5-gemeenten worden
activiteiten ondernomen die gericht zijn op het zichtbaar maken en/of
versterken van historische waarden van oa. het havenfront en historische
weteringen. Als gevolg hiervan zijn communicatieborden geplaatst die de
historische achtergrond van deze elementen duidelijk maken.
Informatieoverdracht
Kwaliteitskenmerk
• Rijksmonumenten: zorgt de overheid voor informatieoverdracht op het
gebied van de monumentenzorg
• Beschermde gezichten: zorgt de overheid voor informatieoverdracht op het
gebied van het beschermde gezicht.
Conclusie
De informatieverstrekking naar eigenaren, projectontwikkelaars en historische
verenigingen verloopt vaak niet naar wens en de continuïteit van de
informatieoverdracht binnen de gemeente is niet gewaarborgd.
Aanbevelingen
- Draag zorg voor effectuering van de voornemens rond communicatie die
zijn opgenomen in De identiteit van Schoonhoven en in het
Bouwbeleidsplan.
- Draag zorg voor borging van de interne communicatieoverdracht.
- Draag zorg voor een verbetering van de externe communicatie naar
eigenaren.
37 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
- Zorg voor een structureel overleg met de betrokken particuliere
organisaties binnen de gemeente en benader hen proactief en tijdig bij
relevante ontwikkelingen.
Bevindingen
In De identiteit van Schoonhoven zijn veel voornemens opgenomen op het
gebied van informatieoverdracht. Genoemd zijn oa. informatiemateriaal voor
eigenaren en bewoners, twee maal per jaar overleg met historische
verenigingen, gemeentelijke subsidie voor de archeologische werkgroep. In het
in 2009 vastgestelde Bouwbeleidsplan is in de bijlage een communicatieplan
opgenomen, waarin de communicatiemomenten en -middelen rond
monumentenvergunningen en rond de ruimtelijke regelgeving in het
beschermde gezicht zijn opgenomen. Genoemd worden onder meer het
proactief met een zekere regelmaat bezoeken van eigenaren van gemeentelijke
monumenten, waarmee kan worden voorkomen dat door deze eigenaren
onbedoeld cultuurhistorische waarden worden beschadigd of vernield.
Tegelijkertijd wordt gemeld in dit beleidsplan dat voor deze taak vooralsnog
geen capaciteit is geraamd, waarmee het blijft steken bij een mooi voornemen.
Ook wordt hier genoemd het organiseren van informatiebijeenkomsten voor
eigenaren en gebruikers van monumenten. Onduidelijk is of hiervoor wel
capaciteit is geraamd.
Veel van deze oudere en recente voornemens zijn (nog) niet gerealiseerd. Er is
geen informatiemateriaal ontwikkeld; wel is enige informatie voor eigenaren op
de gemeentelijke website te vinden.
De historische vereniging en archeologische werkgroep hebben geen
structureel overleg met de gemeente. De historische vereniging wordt door de
gemeente niet proactief ingeschakeld bij belangrijke restauratieplannen of bij
ontwikkelingen in het beschermde gezicht, maar reageren zelf op plannen door
brieven te schrijven, in te spreken en indien nodig procedures te starten.
Ook de archeologische werkgroep loopt te vaak achter de feiten aan doordat zij
niet proactief wordt benaderd door de gemeente. Alleen bij de herinrichting van
het Doelenplein is dit wel goed gegaan. Het voornemen uit het
monumentenbeleidsplan om de werkgroep subsidie te verstrekken is niet
geëffectueerd.
Eigenaren van de bezochte rijksmonumenten zijn vaker negatief dan positief
gesteld over de verstrekte informatievoorziening door de gemeente. Bij twee
rijksmonumenten heeft de gemeente ernstige steken laten vallen in de
communicatie.
38 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
Bij de inspectie zelf is geconstateerd dat de continuïteit in de
informatieoverdracht door de gemeente niet is gewaarborgd. Met het door
ziekte wegvallen van de ambtenaar monumentenzorg verliepen contacten
tussen Erfgoedinspectie en gemeente lange tijd moeizaam en was de
noodzakelijke kennis niet meer voorhanden binnen de gemeente.
Documentatie
Kwaliteitskenmerk
• Rijksmonumenten: is de documentatie op het gebied van de
monumentenzorg op orde
• Beschermde gezichten: is de documentatie op het gebied van het
beschermde gezicht op orde.
Conclusie
De dossiers zijn niet altijd volledig op orde en het is niet voldoende vastgelegd
of het object een beschermde status heeft, en welke status dit is.
Aanbevelingen
- Draag zorg voor complete en overzichtelijke dossiers
monumentenvergunningen.
- Voeg de specifieke status van het monument (rijks- of gemeentelijk) toe
aan het gemeentelijke vergunningensysteem.
Bevindingen
De dossiers van de bestudeerde rijksmonumenten en projecten zijn niet altijd
volledig. Bij veel objecten ontbreken de adviezen van de RCE. Ook zijn de
dossiers niet erg overzichtelijk geordend.
Bouwhistorische onderzoeksrapporten waren wel in de betreffende dossiers
opgenomen, maar het archeologisch onderzoek dat bij één van de objecten
was uitgevoerd was daar niet opgeslagen.
De gemeente beschikt over een systeem waarin wijzigingen aan monumenten
worden bijgehouden, maar hierin wordt niet aangetekend welke panden rijks-
en welke gemeentelijk monument zijn. Dat dit een gevolg kan hebben in de
communicatie hierover naar de eigenaar is bij één van de bestudeerde
objecten geconstateerd.
39 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
40 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Bijlage 1: Geraadpleegde documenten
(Beleids)stukken gemeente:
• De identiteit van Schoonhoven, monumentenbeleid in Schoonhoven
(1999)
• Toelichting bij de beschikking tot aanwijzing van het beschermd
stadsgezicht in Schoonhoven (incl. begrenzingskaart), 29 juli 1974
• Monumentenverordening 2007 + Toelichting (21-12-2006)
• Collegeprogramma 2010-2014 ‘Samen bouwen aan een aantrekkelijk
Schoonhoven’
• Structuurplan Schoonhoven. Vitale stad in het groene hart, 31 oktober
2002
• Ontwikkelingskader Hooijkaas Schoonhoven: Beeldkwaliteitsplan en
Stedenbouwkundig plan (ontwerp 9 augustus 2010)
• Dorp, Stad en Land: Jaarverslag Schoonhoven 2009
• Verordening op de Commissie voor Welstand en Monumenten (25 mei
2000)
• Vergaderverslagen Gecombineerde Welstands- en
Monumentencommissie: week 41-2010, 47-2010, 49-2010 en 1-2011,
3-2011 en 5-2011
• Welstandsnota Schoonhoven, april 2004
• Welstand Schoonhoven. Herziening 2010. concept november 2010
• Bestemmingsplan binnenstad met voorschriften (op gemeentelijke
website)
• Toelichting op bestemmingsplan binnenstad blz. 61-65
• Bouwbeleidsplan gemeente Schoonhoven, vastgesteld 24 sept. 2009,
bestaande uit Beleidsvisie en risico-inventarisatie, Uitvoeringsnota
bouwregelgeving (concept nov. 2008) en Uitvoeringsprogramma
toezicht, toetsing en handhaving bouwen en RO
• Op weg naar archeologiebeleid gemeente Schoonhoven (concept),
Hazenberg archeologie oktober 2010.
Andere documenten
• Monitor Erfgoedinspectie 2009 Monumenten en Archeologie – Gemeente
Schoonhoven (22 februari 2010)
• Beleidsvisie K5-gemeenten, beleidsvisie op een gezamenlijk
handhavingsbeleid in de K5-gemeenten (Bergambacht, Nederlek,
Ouderkerk, Schoonhoven, Vlist), 2 mei 2005 (incl. Risicoinventarisatie,
Quikscan en Uitvoeringsnota)
• Visie Stedelijk Waterplan K5, 20 februari 2007.
41 Erfgoedinspectie

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
Documenten ten behoeve van de reality check van:
• twee ontwikkelingsprojecten in het beschermde stadsgezicht van
Schoonhoven
• zeven restauratie- en/of wijzigingsplannen van rijksmonumenten in
Schoonhoven
Geraadpleegde internetsites:
• www.schoonhoven.nl
• www.kich.nl
• www.rce.nl
• www.dorpstadenland.nl
• www.K5-gemeenten.nl
42 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Bijlage 2: Werkmethodiek
De Erfgoedinspectie houdt ondermeer toezicht op de naleving van de
Monumentenwet 1988, waar het gaat om rijksmonumenten en beschermde
stads- en dorpsgezichten.
Ten behoeve van de inspecties op het gebied van instandhouding van
rijksmonumenten en beschermde gezichten maakt de Erfgoedinspectie gebruik
van toezichtskaders. Een dergelijk toezichtskader geeft de contouren aan
waarbinnen een inspectie plaatsvindt en bevat kwaliteitskenmerken die
aangeven waaraan een goede monumentenzorg moet voldoen.
Uitgangspunt bij het toezichtskader is toetsing op de naleving van de
Monumentenwet 1988 in de ruimste zin van het woord.
Opzet van de inspectie
In de gemeente worden gesprekken gevoerd met diverse betrokkenen om een
zo compleet mogelijk beeld van de kwaliteit van het beschermde gezicht ter
plaatse te verkrijgen. Het betreft gesprekken met de portefeuillehouder en de
beleidsambtenaar voor monumentenzorg, andere ambtenaren betrokken bij
monumentenzorg en ruimtelijke ordening, de betreffende adviescommissie, de
betrokken consulenten van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de
ambtenaar van de provincie, projectontwikkelaars en vertegenwoordigingen
van historische groeperingen en/of buurtverenigingen.
De opzet van de inspectie is als volgt:
1. analyse van beleidsdocumenten die vooraf, op verzoek van de
Erfgoedinspectie, door de gemeente zijn toegestuurd;
2. bestudering van specifieke vooraf toegestuurde documenten die
betrekking hebben op enkele door de gemeente geselecteerde
restauraties van rijksmonumenten en ontwikkelingslocaties in de
beschermde gezichten in de afgelopen vijf jaar;
3. bezoek aan de gemeente, het houden van gesprekken ter plaatse en het
bezoeken van de geselecteerde ontwikkelingslocaties;
4. het verwerken van de gegevens.
Het inspectieonderzoek leidt vervolgens tot een rapport. Dit rapport wordt
eerst in conceptvorm naar de gemeente gestuurd. Na bespreking ter plaatse en
verwerking van eventueel commentaar volgt een definitief inspectierapport dat
aan het gemeentebestuur wordt aangeboden.
43 Erfgoedinspectie

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
Doel van het rapport
Het betrokken gemeentebestuur krijgt een overzicht van de kwaliteit van de
monumentenzorg op het gebied van de rijksmonumenten en beschermde
gezichten in de gemeente, gemeten naar het moment. Het rapport kan worden
gebruikt om betrokkenen te informeren, beleid bij te stellen en interne
verbeteringen uit te zetten. Op deze wijze wil de Erfgoedinspectie de gemeente
stimuleren een kwalitatief zo goed mogelijk monumentenbeleid te voeren.
44 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Bijlage 3: Toezichtskaders
Toezichtskader Instandhouding beschermde stads- en
dorpsgezichten
(versie 1 februari 2010)
NB. Per 1-7-08 is de nieuwe WRO ingegaan, dit kader is nog gebaseerd op de
oude Wro.
45 Erfgoedinspectie
DOMEIN: RESULTATEN
Deelvraag: Het beschermde stads- of dorpsgezicht is zorgvuldig behouden
BESCHERMDE WAARDEN
R 1 De waarden van het beschermde gezicht zijn, sinds de aanwijzing, zorgvuldig
behouden
ONDERZOEK
R 1.1 De wijzigingen hebben geleid tot een verantwoord resultaat
R 1.2 De schoonheid, de ruimtelijke of structurele samenhang, de betekenis
voor de wetenschap en/of de cultuurhistorische waarden zijn voldoende
behouden
R 1.3 De gemeente heeft een visie op instandhouding gericht op de waarden
van het beschermde gezicht
DOMEIN: EFFECTIVITEIT
Deelvraag: Het proces gebeurt zorgvuldig en doelmatig
E 1 Er is deugdelijk onderzoek verricht op cultuurhistorisch gebied
E 1.1 Ten behoeve van de cultuurhistorische paragraaf in het beschermende
bestemmingsplan is cultuurhistorisch onderzoek uitgevoerd
E 1.2 Ten behoeve van een ontwikkeling in het aangewezen of in procedure
zijnde beschermde gezicht is een cultuurhistorische verkenning, analyse
en/of effectrapportage uitgevoerd
E 1.3 De onderzoeken zijn deskundig en van voldoende diepgang
E 1.4 De resultaten van de onderzoeken zijn verwerkt in de plannen
E 1.5 De resultaten zijn vastgelegd en gedocumenteerd
BESTEMMINGSPLANNEN
E 2 De bescherming van het gezicht is door middel van een bestemmingsplan
effectief geregeld
E 2.1 Het bestemmingsplan werkt beschermend
E 2.2 De procedure om te komen tot een beschermend bestemmingsplan is
zorgvuldig gevolgd

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
PLANBEHANDELING
E 3 Bij de planbehandeling zijn de cultuurhistorische waarden van het beschermde
ADVISERING
gezicht kaderstellend
E 3.1 Bij de aanvraagprocedure wordt voldoende rekening gehouden met de
cultuurhistorische waarden, zoals opgenomen in de toelichting op de
aanwijzing
E 3.2 Het besluit doet recht aan de waarden van het beschermde gezicht
E 4 De adviezen doen recht aan de waarden van het beschermde gezicht
E 4.1 De adviezen zijn deskundig
E 4.2 De adviezen zijn transparant en dragen bij aan een juiste
besluitvorming
E 4.3 Het adviesorgaan is voldoende deskundig
E 4.4 Het adviesorgaan werkt professioneel
BESLUIT IN HET KADER VAN VRIJSTELLING
E 5 Het besluit tot vrijstelling doet recht aan de waarden van het beschermde
KENNIS
gezicht
E 5.1 Er is rekening gehouden met de adviezen op het gebied van de
cultuurhistorie
E 5.2 Bij binnenplanse vrijstellingen is de cultuurhistorische waarde
voldoende meegewogen in de beoordeling
E 5.3 Bij buitenplanse vrijstellingen is het besluit op basis van een duidelijke
ruimtelijke onderbouwing genomen
46 Erfgoedinspectie –Inspectierapport
DOMEIN: WAARBORG
Deelvraag: De zorg voor de beschermde stads- en dorpsgezichten is verzekerd
W 1 Er is voldoende actuele kennis beschikbaar op het gebied van het beschermde
BELEID
gezicht, ten behoeve van de ontwikkeling van ruimtelijk en cultuurhistorisch
beleid en de behandeling van bouwplannen
W 1.1 Er is voldoende cultuurhistorische kennis
W 1.2 Er is voldoende (historisch) stedenbouwkundige kennis
W 1.3 Er is voldoende kennis van de ruimtelijke ordening
W 1.4 De benodigde kennis wordt adequaat ingezet ten behoeve van alle
werkzaamheden
W 2 De overheid heeft een integrale ruimtelijke beleidsvisie die rekening houdt met
het beschermde gezicht
W 2.1 De overheid stimuleert dat cultuurhistorie wordt meegewogen in
ruimtelijke ontwikkelingen
W 2.2 Het ruimtelijke ordeningsbeleid houdt rekening met het beschermde
gezicht
W 2.3 Er is een actuele nota cultuurhistorie

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
W 2.4 Het beleid ten aanzien van de functies in het beschermde gezicht houdt
rekening met de cultuurhistorische waarden
W 2.5 De directe omgeving van het gezicht wordt op een zodanige wijze
beheerd dat de waarden van het beschermde gezicht niet worden
aangetast
W 2.6 Er is sprake van kwaliteitszorg voor de cultuurhistorie en ruimtelijke
ordening
TOEZICHT EN HANDHAVING
W 3 De gemeente heeft een handhavingsbeleid op het gebied van het beschermde
gezicht
W 3.1 De gemeente houdt toezicht op de naleving van de Monumentenwet
1988 en de WRO
W 3.2 Er is een handhavingparagraaf opgenomen in het beschermende
bestemmingsplan
W 3.3 De gemeente maakt haar handhavingsbeleid inzichtelijk
MAATSCHAPPELIJKE MEERWAARDE
W 4 De maatschappelijke meerwaarden van het beschermde gezicht zijn onderkend
W 4.1 De economische waarde van het beschermde gezicht wordt op de juiste
wijze afgewogen
W 4.2 Er is rekening gehouden met de toeristische waarde
W 4.3 Er is rekening gehouden met de educatieve waarde
INFORMATIEOVERDRACHT
W 5 De overheid zorgt voor informatieoverdracht op het gebied van het beschermde
gezicht
W 5.1 Er is visie op het gebied van communicatie
W 5.2 De continuïteit van de interne informatieoverdracht wordt gewaarborgd
W 5.3 De betrokkenen worden op de juiste wijze geïnformeerd
DOCUMENTATIE
W 6 De documentatie op het gebied van het beschermde gezicht is op orde
W 6.1 In de dossiers zitten de relevante stukken
W 6.2 De documentatie is raadpleegbaar bij de overheid
47 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
Toezichtskader Instandhouding rijksmonumenten
48 Erfgoedinspectie –Inspectierapport
(versie 1 februari 2010)
DOMEIN: RESULTATEN
Deelvraag: Het bestand aan monumenten is zorgvuldig behouden.
BESCHERMDE WAARDEN
R 1 De waarden van het beschermde monument zijn, sinds de aanwijzing,
ONDERZOEK
zorgvuldig behouden
R 1.1 De restauraties en/of wijzigingen hebben geleid tot een verantwoord
resultaat
R 1.2 De schoonheid, de betekenis voor de wetenschap en/of de
cultuurhistorische waarden zijn voldoende behouden
R 1.3 De eigenaren hebben een visie op instandhouding gericht op de
waarden van het monument
DOMEIN: EFFECTIVITEIT
Deelvraag: Het proces gebeurt zorgvuldig en doelmatig
E 1 Er is deugdelijk onderzoek verricht op cultuurhistorisch en/of bouwhistorisch
gebied
E 1.1 Het onderzoek is voorafgaand aan de planvorming uitgevoerd
E 1.2 Gedurende de werkzaamheden wordt nader onderzoek verricht
E 1.3 Het onderzoek is deskundig en van voldoende diepgang
E 1.4 De resultaten van het betreffende onderzoek zijn verwerkt in het plan
E 1.5 De resultaten zijn vastgelegd en gedocumenteerd
PLANVORMING
E 2 Er is een deugdelijk plan opgesteld
E 2.1 De initiatiefnemer heeft een ontvankelijk plan ingediend
E 2.2 Bij plannen van ingrijpende aard en bij plannen waar dat gewenst
wordt, is vooroverleg gevoerd tussen de initiatiefnemer en de overheid
E 2.3 Het restauratieplan gaat uit van behoud en herstel van de aanwezige
waarden uit het oogpunt van monumentenzorg
E 2.4 De werkzaamheden zijn goed aangegeven en de noodzaak is goed
PLANBEHANDELING
beargumenteerd
E 3 De werkwijze bij het verlenen van vergunningen is correct
E 3.1 De procedure wordt op zorgvuldige wijze gevolgd
E 3.2 Latere wezenlijke wijzigingen van plannen worden opnieuw aan de
adviesorganen voorgelegd
E 3.3 De wettelijke termijnen worden gehanteerd

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
ADVISERING
E 4 De adviezen doen recht aan de waarden van het monument
BESLUIT
E 4.1 De adviezen zijn deskundig
E 4.2 De adviezen zijn transparant en dragen bij aan een juiste
besluitvorming
E 4.3 Het adviesorgaan is voldoende deskundig
E 4.4 Het adviesorgaan werkt professioneel
E 5 Het besluit doet recht aan de waarden van het monument
UITVOERING
E 5.1 Er is rekening gehouden met de adviezen op het gebied van de
monumentenzorg
E 5.2 Het besluit is op basis van een duidelijke gemotiveerde afweging
gemaakt
E 6 De werkzaamheden doen recht aan de waarden van het monument
E 6.1 De werkzaamheden worden uitgevoerd conform de vergunning
E 6.2 De werkzaamheden worden deskundig begeleid
E 6.3 De werkzaamheden worden deskundig uitgevoerd
E 6.4 Van de restauratie en/of wijziging van het monument is een schriftelijke
BEHEER EN ONDERHOUD
verantwoording gemaakt
E 7 De instandhouding van het monument is voldoende gewaarborgd
KENNIS
E 7.1 Het object wordt op de juiste wijze beheerd
E 7.2 Het object wordt goed onderhouden
E 7.3 Het object wordt op de juiste wijze gebruikt
49 Erfgoedinspectie –Inspectierapport
DOMEIN: WAARBORG
Deelvraag: de zorg voor de monumenten is verzekerd
W 1 Er is voldoende actuele kennis beschikbaar op het gebied van de
monumentenzorg, ten behoeve van de ontwikkeling van cultuurhistorisch beleid
en ten behoeve van de behandeling van bouwplannen
W 1.1 Er is voldoende cultuurhistorische kennis
W 1.2 Er is voldoende restauratietechnische kennis
W 1.3 Er is voldoende kennis op het gebied van de subsidie- en overige
financiële regelingen
W 1.4 Er is voldoende kennis van de betreffende wet- en regelgeving
W 1.5 De benodigde kennis wordt adequaat ingezet ten behoeve van alle
werkzaamheden

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
BELEID
W 2 De overheden hebben een beleidsvisie voor de monumentenzorg
W 2.1 Er is een actuele monumentenverordening
W 2.2 Er is een actueel beleidsplan voor de monumentenzorg
W 2.3 Het welstandsbeleid houdt rekening met de aanwezige
cultuurhistorische waarden
W 2.4 Het ruimtelijk en stedelijk beleid wordt door de aanwezige monumenten
(en historische structuren) geïnspireerd
W 2.5 Er is sprake van kwaliteitszorg voor de monumentenzorg
TOEZICHT EN HANDHAVING
W 3 De gemeente heeft een handhavingsbeleid op het gebied van de
monumentenzorg
W 3.1 De gemeente houdt toezicht op de naleving van de Monumentenwet
1988
W 3.2 De gemeente maakt haar handhavingsbeleid inzichtelijk
MAATSCHAPPELIJKE MEERWAARDE
W 4 De maatschappelijke meerwaarden van de monumentenzorg zijn onderkend
W 4.1 De economische waarde van de monumenten wordt op de juiste wijze
afgewogen
W 4.2 Er is rekening gehouden met de educatieve waarde
W 4.3 Er is rekening gehouden met de toeristische waarde van monumenten
en historische structuren
INFORMATIEOVERDRACHT
W5 De overheid zorgt voor informatieoverdracht op het gebied van de
monumentenzorg
W 5.1 Er is visie op het gebied van communicatie
W 5.2 De continuïteit van de interne informatieoverdracht wordt gewaarborgd
W 5.3 De betrokkenen worden op de juiste wijze geïnformeerd
W 5.4 Door de overheid verstrekte informatie over subsidies en financiële
DOCUMENTATIE
regelingen hebben de eigenaar gestimuleerd om het monument goed te
onderhouden/restaureren
W 6 De documentatie op het gebied van de monumentenzorg is op orde
W 6.1 In de dossiers zitten de relevante stukken
W 6.2 De gemeente heeft een systeem waarin wijzigingen aan monumenten
worden bijgehouden
W 6.3 De documentatie is raadpleegbaar bij de overheid
De toelichtingen op deze toezichtskaders zijn te vinden op onze website
www.erfgoedinspecte.nl, onder publicaties.
50 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Bijlage 4: Afkortingen
Bro Besluit op de ruimtelijke ordening
fte fulltime equivalent
KICH Kennis Infrastructuur Cultuurhistorie (www.kich.nl)
RCE Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (vh. RACM)
WRO Wet op de Ruimtelijke Ordening (tot 1-7-2008)
Wro Wet ruimtelijke ordening (vanaf 1-7-2008)
51 Erfgoedinspectie

Instandhouding rijksmonumenten en beschermd stadsgezicht
Gemeente Schoonhoven
52 Erfgoedinspectie –Inspectierapport

Uitgave:
Colofon
Erfgoedinspectie
Koninginnegracht 25
2514 AB Den Haag
Algemeen telefoonnummer +31 (0)70 – 412 4012
Fax +31 (0)70 – 412 4014
E-mail info@erfgoedinspectie.nl
Website www.erfgoedinspectie.nl
Den Haag, juli 2011
Over de Erfgoedinspectie
De Erfgoedinspectie waakt op nationaal niveau over een belangrijk deel van het
Nederlands erfgoed. Het toezicht is gericht op archeologische opgravingen,
archieven bij de centrale overheid, het roerend cultureel erfgoed en onroerende
monumenten.
De inspectie ziet erop toe dat de regels worden nageleefd en stimuleert
verbeteringen in het behoud en beheer en een goede omgang met het erfgoed.
Waar nodig treedt zij op bij incidenten en calamiteiten.
De Erfgoedinspectie valt onder het ministerie van Onderwijs, Cultuur en
Wetenschap. De inspectie werkt onafhankelijk en stelt objectief haar
bevindingen vast en rapporteert daarover. Daarnaast adviseert zij de
verantwoordelijke bewindspersoon over de kwaliteit en effectiviteit van de
regelgeving.
53 Erfgoedinspectie