Syllabus natuur- en scheikunde I vmbo 2013 - Examenblad.nl
Syllabus natuur- en scheikunde I vmbo 2013 - Examenblad.nl
Syllabus natuur- en scheikunde I vmbo 2013 - Examenblad.nl
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
NATUUR- EN SCHEIKUNDE I<br />
VMBO<br />
<strong>Syllabus</strong> BB, KB <strong>en</strong> GT<br />
c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong><br />
Juni 2011
Verantwoording:<br />
© 2011 College voor Exam<strong>en</strong>s vwo, havo, <strong>vmbo</strong>, Utrecht.<br />
Alle recht<strong>en</strong> voorbehoud<strong>en</strong>. Alles uit deze uitgave mag word<strong>en</strong> verveelvoudigd, opgeslag<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />
geautomatiseerd gegev<strong>en</strong>sbestand, of op<strong>en</strong>baar gemaakt, in <strong>en</strong>ige vorm of op <strong>en</strong>ige wijze, hetzij<br />
elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnam<strong>en</strong>, of <strong>en</strong>ige andere manier zonder voorafgaande<br />
toestemming van de uitgever.<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 2
Inhoud<br />
Voorwoord 4<br />
1. <strong>Syllabus</strong> <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I BB 5<br />
1a. Verdeling examinering CE/SE 5<br />
1b. Specificatie van de globale eindterm<strong>en</strong> voor het CE 6<br />
2. <strong>Syllabus</strong> <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I KB 16<br />
2a. Verdeling examinering CE/SE 16<br />
2b. Specificatie van de globale eindterm<strong>en</strong> voor het CE 17<br />
3. <strong>Syllabus</strong> <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I GT 29<br />
3a. Verdeling examinering CE/SE 29<br />
3b. Specificatie van de globale eindterm<strong>en</strong> voor het CE 30<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 3
Voorwoord<br />
De minister heeft de exam<strong>en</strong>programma's op hoofdlijn<strong>en</strong> vastgesteld. In het exam<strong>en</strong>programma zijn<br />
de exam<strong>en</strong>e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> aangewez<strong>en</strong> waarover het c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> (CE) zich uitstrekt: het CE-deel van<br />
het exam<strong>en</strong>programma. Het exam<strong>en</strong>programma geldt tot nader order.<br />
Het College voor Exam<strong>en</strong>s (CvE) geeft in e<strong>en</strong> syllabus, die in beginsel jaarlijks verschijnt, e<strong>en</strong><br />
toelichting op het CE-deel van het exam<strong>en</strong>programma. Behalve e<strong>en</strong> beschrijving van de exam<strong>en</strong>eis<strong>en</strong><br />
voor e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> kan de syllabus verdere informatie over het c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong>,<br />
bijvoorbeeld over e<strong>en</strong> of meer van de volg<strong>en</strong>de onderwerp<strong>en</strong>: specificaties van exam<strong>en</strong>stof,<br />
begripp<strong>en</strong>lijst<strong>en</strong>, bek<strong>en</strong>d veronderstelde onderdel<strong>en</strong> van domein<strong>en</strong> of exam<strong>en</strong>e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> die verplicht<br />
zijn op het schoolexam<strong>en</strong>, bek<strong>en</strong>d veronderstelde voork<strong>en</strong>nis uit de onderbouw, bijzondere vorm<strong>en</strong><br />
van examinering (zoals computerexam<strong>en</strong>s), voorbeeldopgav<strong>en</strong>, toelichting op de vraagstelling,<br />
toegestane hulpmiddel<strong>en</strong>.<br />
T<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de syllabus is nog het volg<strong>en</strong>de op te merk<strong>en</strong>. De functie ervan is e<strong>en</strong> leraar in staat<br />
te stell<strong>en</strong> zich e<strong>en</strong> goed beeld te vorm<strong>en</strong> van wat in het c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> wel <strong>en</strong> niet gevraagd kan<br />
word<strong>en</strong>. Naar zijn aard is e<strong>en</strong> syllabus dus niet e<strong>en</strong> volledig geslot<strong>en</strong> <strong>en</strong> afgebak<strong>en</strong>de beschrijving van<br />
alles wat op e<strong>en</strong> exam<strong>en</strong> zou kunn<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>. Het is mogelijk, al zal dat maar in beperkte mate<br />
voorkom<strong>en</strong>, dat op e<strong>en</strong> CE ook iets aan de orde komt dat niet met zo veel woord<strong>en</strong> in deze syllabus<br />
staat, maar dat naar het algeme<strong>en</strong> gevoel<strong>en</strong> in het verl<strong>en</strong>gde daarvan ligt.<br />
E<strong>en</strong> syllabus is zodo<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> hulpmiddel voor deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die ander<strong>en</strong> of zichzelf op e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal<br />
exam<strong>en</strong> voorbereid<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> syllabus kan ook behulpzaam zijn voor de produc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van leermiddel<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> voor nascholingsinstanties. De syllabus is niet van belang voor het schoolexam<strong>en</strong>. Daarvoor zijn<br />
door de SLO handreiking<strong>en</strong> geproduceerd die niet in deze uitgave zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Deze syllabus geldt voor het exam<strong>en</strong>jaar <strong>2013</strong>. Syllabi van eerdere jar<strong>en</strong> zijn niet meer geldig <strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> van deze versie afwijk<strong>en</strong>. Voor het exam<strong>en</strong>jaar 2014 wordt e<strong>en</strong> nieuwe syllabus vastgesteld.<br />
Het CvE publiceert uitsluit<strong>en</strong>d digitale versies van de syllabi. Dit gebeurt via Exam<strong>en</strong>blad.<strong>nl</strong><br />
(www.exam<strong>en</strong>blad.<strong>nl</strong>), de officiële website voor de exam<strong>en</strong>s in het voortgezet onderwijs.<br />
In de syllabi <strong>2013</strong> zijn de wijziging<strong>en</strong> t<strong>en</strong> opzichte van de vorige syllabus voor het exam<strong>en</strong>jaar 2012<br />
duidelijk zichtbaar. De verandering<strong>en</strong> zijn geel gemarkeerd. Er zijn diverse vakk<strong>en</strong> waarbij de syllabus<br />
<strong>2013</strong> ge<strong>en</strong> inhoudelijke verandering<strong>en</strong> heeft ondergaan.<br />
E<strong>en</strong> syllabus kan zo nodig ook tuss<strong>en</strong>tijds word<strong>en</strong> aangepast, bijvoorbeeld als e<strong>en</strong> in de syllabus<br />
beschrev<strong>en</strong> situatie feitelijk veranderd is. De aan e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> voorafgaande<br />
Septembermededeling is dan het mom<strong>en</strong>t waarop dergelijke verandering<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>dgemaakt word<strong>en</strong>.<br />
Kijkt u voor alle zekerheid jaarlijks in september op Exam<strong>en</strong>blad.<strong>nl</strong>.<br />
Het CvE stelt het aantal <strong>en</strong> de tijdsduur van de toets<strong>en</strong> van het c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> vast <strong>en</strong> de wijze<br />
waarop het c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> wordt afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Deze vaststelling wordt gepubliceerd in het rooster<br />
voor de c<strong>en</strong>trale exam<strong>en</strong>s <strong>en</strong> in de Septembermededeling.<br />
Voor opmerking<strong>en</strong> over syllabi houdt het CvE zich steeds aanbevol<strong>en</strong>. U kunt die z<strong>en</strong>d<strong>en</strong> aan<br />
info@cve.<strong>nl</strong> of aan CvE, Postbus 315, 3500 AH Utrecht.<br />
De voorzitter van het College voor Exam<strong>en</strong>s,<br />
Drs. H.W. Laan<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 4
1. <strong>Syllabus</strong> <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I BB<br />
1a. Verdeling examinering CE/SE<br />
Tabel:<br />
Verdeling van de exam<strong>en</strong>stof <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I BB over c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>en</strong> schoolexam<strong>en</strong><br />
Exam<strong>en</strong>e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> B CE moet mag<br />
op SE op SE<br />
NASK1/K/1 Oriëntatie op ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> werk<strong>en</strong> X B<br />
NASK1/K/2 Basisvaardighed<strong>en</strong> X B<br />
NASK1/K/3 Leervaardighed<strong>en</strong> in het vak<br />
<strong>natuur</strong>kunde<br />
X B B<br />
NASK1/K/4 Stoff<strong>en</strong> <strong>en</strong> material<strong>en</strong> X B B<br />
NASK1/K/5 Elektrische <strong>en</strong>ergie X B B<br />
NASK1/K/6 Verbrand<strong>en</strong> <strong>en</strong> verwarm<strong>en</strong> X B<br />
NASK1/K/7 Licht <strong>en</strong> beeld X B<br />
NASK1/K/8 Geluid X B B<br />
NASK1/K/9 Kracht <strong>en</strong> veiligheid X B B<br />
NASK1/K/10 Bouw van de materie X B<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 5
1b. Specificatie van de globale eindterm<strong>en</strong> voor het CE<br />
NASK1/K/3<br />
Leervaardighed<strong>en</strong> in het vak <strong>natuur</strong>kunde<br />
De kandidaat kan<br />
1 informatie uit bronn<strong>en</strong>materiaal selecter<strong>en</strong>, verwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> bewerk<strong>en</strong>:<br />
- tabell<strong>en</strong>boek, gegev<strong>en</strong>sbank, gebruiksaanwijzing <strong>en</strong> technische<br />
handleiding<br />
- tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, schema's, diagramm<strong>en</strong> <strong>en</strong> tabell<strong>en</strong><br />
- gegev<strong>en</strong>sbestand<strong>en</strong>, cd-rom <strong>en</strong> internet<br />
2 basisrek<strong>en</strong>vaardighed<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de <strong>natuur</strong>kunde toepass<strong>en</strong>:<br />
- zakrek<strong>en</strong>machine gebruik<strong>en</strong> voor optell<strong>en</strong>, aftrekk<strong>en</strong>,<br />
verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong>, del<strong>en</strong><br />
- rek<strong>en</strong>regels gebruik<strong>en</strong><br />
- verhoudingstabell<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong><br />
- perc<strong>en</strong>tages berek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
- gebruik mak<strong>en</strong> van de voorvoegsels:<br />
. mega<br />
. kilo<br />
. milli<br />
. micro<br />
3 <strong>natuur</strong>kundige groothed<strong>en</strong> met symbool <strong>en</strong> de bijbehor<strong>en</strong>de e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong><br />
met afkorting gebruik<strong>en</strong>:<br />
- l<strong>en</strong>gte (weg, afstand)<br />
- snelheid<br />
- oppervlakte<br />
- volume<br />
- massa<br />
- tijd<br />
- toonhoogte (frequ<strong>en</strong>tie)<br />
- stroomsterkte<br />
- spanning<br />
- weerstand<br />
- vermog<strong>en</strong><br />
- kracht<br />
- druk<br />
- <strong>en</strong>ergie<br />
- r<strong>en</strong>dem<strong>en</strong>t<br />
- temperatuur<br />
- geluidssterkte(geluidsniveau) 1<br />
1 In lesmethod<strong>en</strong> wordt vaak geluidssterkte gebruikt, in Binas meestal geluidsniveau. In de exam<strong>en</strong>s wordt alle<strong>en</strong> geluidssterkte<br />
gebruikt.<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 6
4 <strong>natuur</strong>kundige apparatuur herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>:<br />
- krachtmeter/veerunster<br />
- stemvork<br />
- luidspreker<br />
- microfoon<br />
- geluidssterktemeter<br />
- brander<br />
- dompelaar<br />
- thermometer<br />
- meetlint<br />
- maatglas<br />
- stopwatch<br />
- weegschaal<br />
- voedingsapparaat<br />
- schuifweerstand<br />
- stroommeter<br />
- spanningsmeter<br />
- vermog<strong>en</strong>smeter<br />
- kWh-meter<br />
- multimeter<br />
- transformator<br />
5 resultat<strong>en</strong> van computermeting<strong>en</strong> interpreter<strong>en</strong><br />
6 berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>, gebruikmak<strong>en</strong>d van woordformules:<br />
- de e<strong>en</strong>heid bij e<strong>en</strong> berek<strong>en</strong>de grootheid aangev<strong>en</strong><br />
woordformules:<br />
- druk = kracht/ oppervlak<br />
- weerstand = spanning/ stroomsterkte<br />
- vermog<strong>en</strong> = spanning x stroomsterkte<br />
- gemiddelde snelheid = afstand/ tijd<br />
- vermog<strong>en</strong> = <strong>en</strong>ergie/ tijd<br />
- zwaartekracht = massa x valversnelling<br />
- stopafstand = reactieafstand + remweg<br />
7 veilige <strong>en</strong> onveilige situaties herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> bij ontwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderzoek do<strong>en</strong><br />
8 deelstapp<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ontwerpproces uitvoer<strong>en</strong>:<br />
- e<strong>en</strong> werkplan mak<strong>en</strong> voor het uitvoer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ontwerp<br />
- e<strong>en</strong> ontwerp of e<strong>en</strong> deel ervan bouw<strong>en</strong><br />
- ontwerpproces <strong>en</strong> product evaluer<strong>en</strong>, rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong>de met<br />
ontwerpeis<strong>en</strong> <strong>en</strong> randvoorwaard<strong>en</strong><br />
- voorstell<strong>en</strong> do<strong>en</strong> voor verbetering<br />
9 deelstapp<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> onderzoek uitvoer<strong>en</strong>:<br />
- onderzoek voorbereid<strong>en</strong>:<br />
. e<strong>en</strong> onderzoeksvraag kiez<strong>en</strong><br />
. b<strong>en</strong>odigdhed<strong>en</strong> selecter<strong>en</strong><br />
. alternatiev<strong>en</strong> bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong> voor de uitvoering<br />
- onderzoek uitvoer<strong>en</strong>:<br />
. e<strong>en</strong> plan opstell<strong>en</strong><br />
. werk<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s plan<br />
. waarneming<strong>en</strong> verricht<strong>en</strong><br />
. gegev<strong>en</strong>s verzamel<strong>en</strong><br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 7
. gegev<strong>en</strong>s grafisch pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong><br />
. conclusies trekk<strong>en</strong><br />
- onderzoek afsluit<strong>en</strong>:<br />
. voorstell<strong>en</strong> voor verbetering do<strong>en</strong><br />
. aanbeveling<strong>en</strong> voor verder onderzoek do<strong>en</strong><br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 8
NASK1/K/4<br />
Stoff<strong>en</strong> <strong>en</strong> material<strong>en</strong><br />
De kandidaat kan<br />
1 e<strong>en</strong> verband legg<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> soort<strong>en</strong> material<strong>en</strong>, hun eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
praktische toepassing<strong>en</strong> in het dagelijks lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> bij beroepssituaties:<br />
soort<strong>en</strong><br />
material<strong>en</strong><br />
- hout<br />
- kunststof<br />
- textiel<br />
- metaal<br />
- ste<strong>en</strong><br />
- beton<br />
- glas<br />
eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong><br />
- geleiding van warmte<br />
- geleiding van<br />
elektriciteit<br />
- geleiding van geluid<br />
- dichtheid (kwalitatief)<br />
- uitzetting <strong>en</strong> inkrimping<br />
- verspaanbaarheid<br />
- mogelijkheid tot<br />
verbind<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong><br />
- corrosiebest<strong>en</strong>digheid<br />
praktische toepassing<strong>en</strong><br />
bij het ontwerp<strong>en</strong>, bouw<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> reparer<strong>en</strong> t<strong>en</strong> minste van:<br />
- woning<strong>en</strong><br />
- apparat<strong>en</strong><br />
- meubels<br />
- kleding<br />
- voertuig<strong>en</strong><br />
2 stoff<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> aan de hand van t<strong>en</strong> minste de volg<strong>en</strong>de<br />
eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>:<br />
- fase (vast, vloeibaar of gasvormig) bij normale druk <strong>en</strong> temperatuur<br />
- kleur<br />
- geur<br />
- oplosbaarheid in water<br />
- kookpunt<br />
- smeltpunt<br />
- geleiding van elektriciteit<br />
- dichtheid<br />
3 noem<strong>en</strong> welke gevar<strong>en</strong> het gebruik van bepaalde stoff<strong>en</strong> met zich<br />
meebr<strong>en</strong>gt, hoe deze gevar<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangegev<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoe deze gevar<strong>en</strong><br />
zijn teg<strong>en</strong> te gaan:<br />
- gebruik van veiligheidskaart<strong>en</strong><br />
- voorzorgsmaatregel<strong>en</strong> nem<strong>en</strong>:<br />
. beschermingsbril<br />
. labjas<br />
. plastic handscho<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
. gifwijzer<br />
- pictogramm<strong>en</strong>:<br />
. schadelijk<br />
. explosief<br />
. bijt<strong>en</strong>d<br />
. ontvlambaar<br />
. giftig<br />
. niet m<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 9
4 uitlegg<strong>en</strong> hoe bij de keuze van stoff<strong>en</strong> <strong>en</strong> material<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing kan<br />
word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> met effect<strong>en</strong> voor het milieu:<br />
- grondstoff<strong>en</strong><br />
- productie<br />
- transport<br />
- recycling<br />
- afvalverwerking<br />
5 herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> wat de gevolg<strong>en</strong> zijn voor het milieu van het gebruik van<br />
grondstoff<strong>en</strong> <strong>en</strong> de productie van afvalstoff<strong>en</strong>:<br />
- bodem-, lucht- <strong>en</strong> waterverontreiniging<br />
- lozing <strong>en</strong> verwerking<br />
- uitputting van <strong>natuur</strong>lijke bronn<strong>en</strong><br />
- duurzaamheid<br />
6 manier<strong>en</strong> noem<strong>en</strong> om verantwoord met afval om te gaan:<br />
- scheid<strong>en</strong> <strong>en</strong> hergebruik:<br />
. glas<br />
. batterij<strong>en</strong><br />
. kleding<br />
. papier<br />
. gft<br />
. kca<br />
- composter<strong>en</strong><br />
- stort<strong>en</strong><br />
- verbrand<strong>en</strong><br />
7 t<strong>en</strong> minste de volg<strong>en</strong>de process<strong>en</strong> uit het dagelijkse lev<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> als<br />
onomkeerbare, chemische reacties:<br />
- voedselbereiding<br />
- roest<strong>en</strong><br />
- verbranding<br />
- uithard<strong>en</strong> van beton<br />
- lijm<strong>en</strong><br />
- carbit<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 10
NASK1/K/5<br />
Elektrische <strong>en</strong>ergie<br />
De kandidaat kan<br />
1 in elektrische schakeling<strong>en</strong> de onderdel<strong>en</strong> naar aard <strong>en</strong> functie<br />
onderscheid<strong>en</strong> <strong>en</strong> de symbol<strong>en</strong> ervan herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>:<br />
schakeling<strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong> minste de<br />
volg<strong>en</strong>de:<br />
- huisinstallatie<br />
- elektrisch circuit van<br />
voertuig<strong>en</strong><br />
- spanningsbron <strong>en</strong><br />
‘aarde’<br />
- verbindingsdrad<strong>en</strong><br />
compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
- weerstand<br />
- NTC, LDR, LED <strong>en</strong> diode<br />
- schakelaar<br />
- drukschakelaar<br />
- reedcontact<br />
- relais<br />
- transistor als schakelaar<br />
- actuator, zoals motor of<br />
lamp<br />
- transformator<br />
meetinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
- spanningsmeter<br />
- stroommeter<br />
- multimeter<br />
- kWh-meter<br />
- vermog<strong>en</strong>smeter<br />
2 het principe van e<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> stroomkring toepass<strong>en</strong> in serie- <strong>en</strong><br />
parallelschakeling<strong>en</strong><br />
3 uitlegg<strong>en</strong> hoe e<strong>en</strong> stroomkring beveiligd kan word<strong>en</strong>:<br />
- hoofdzekering<br />
- groepzekering<br />
- aardlekschakelaar<br />
- randaarde<br />
- 'dubbele' isolatie<br />
4 het onderscheid noem<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> geleiders <strong>en</strong> isolator<strong>en</strong> in praktische<br />
toepassing<strong>en</strong><br />
5 schema’s van schakeling<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>, interpreter<strong>en</strong> <strong>en</strong> aanpass<strong>en</strong>, t<strong>en</strong><br />
minste:<br />
- inbrekersalarm<br />
- automatische deurbedi<strong>en</strong>ing<br />
- elektronische temperatuurs<strong>en</strong>sor<br />
- schemerschakeling<br />
- dimmer<br />
- discolicht<strong>en</strong><br />
6 in serieschakeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> in parallelschakeling<strong>en</strong> e<strong>en</strong> relatie legg<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />
spanning <strong>en</strong> stroom <strong>en</strong> hiermee berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong><br />
7 het vermog<strong>en</strong> van apparat<strong>en</strong>, het totale vermog<strong>en</strong> <strong>en</strong> het <strong>en</strong>ergieverbruik<br />
berek<strong>en</strong><strong>en</strong> in serieschakeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> in parallelschakeling<strong>en</strong><br />
8 het totale <strong>en</strong>ergiegebruik van elektrische apparat<strong>en</strong> met<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> kWhmeter<br />
<strong>en</strong> <strong>en</strong>ergiekost<strong>en</strong> berek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 11
9 e<strong>en</strong> beargum<strong>en</strong>teerde keuze mak<strong>en</strong> uit gelijksoortige elektrische<br />
apparat<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van <strong>en</strong>ergiegebruik, r<strong>en</strong>dem<strong>en</strong>t, capaciteit,<br />
lev<strong>en</strong>sduur <strong>en</strong> veiligheid, t<strong>en</strong> minste:<br />
- spaarlamp<strong>en</strong><br />
- leds<br />
- accu’s<br />
- huishoudelijke apparat<strong>en</strong><br />
- moderne apparat<strong>en</strong> (bv dvd-speler, LCD-scherm<strong>en</strong>)<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 12
NASK1/K/8<br />
Geluid<br />
De kandidaat kan<br />
1 de begripp<strong>en</strong> hanter<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> geluid k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>:<br />
- toonhoogte (frequ<strong>en</strong>tie)<br />
- geluidssterkte<br />
2 herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> dat geluid ontstaat bij e<strong>en</strong> geluidsbron, zich uitbreidt door e<strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong>stof <strong>en</strong> waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> ontvanger, hiervan<br />
toepassing<strong>en</strong> noem<strong>en</strong> <strong>en</strong> berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> met de geluidssnelheid<br />
uitvoer<strong>en</strong>:<br />
geluidsbronn<strong>en</strong><br />
- stemvork<br />
- muziekinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
- luidspreker<br />
- oortelefoon<br />
- machines<br />
- verkeer<br />
tuss<strong>en</strong>stof<br />
- lucht<br />
- water<br />
- andere<br />
geluidsontvanger<br />
- oor<br />
- microfoon<br />
toepassing<strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong> minste:<br />
- geluidssnelheid<br />
- echo<br />
- echolood<br />
- echoscopie<br />
3 de verandering van de toonhoogte (frequ<strong>en</strong>tie) van e<strong>en</strong> snaarinstrum<strong>en</strong>t<br />
in verband br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> met de l<strong>en</strong>gte <strong>en</strong> de spankracht in de snaar<br />
(kwalitatief)<br />
4 meting<strong>en</strong> van geluidssterkte interpreter<strong>en</strong> <strong>en</strong> bronn<strong>en</strong> van geluidshinder<br />
aangev<strong>en</strong>:<br />
- geluidssterktemeter<br />
- computermeting<strong>en</strong><br />
- dB(A)-schaal<br />
- gehoorgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> (tuss<strong>en</strong> 20 Hz <strong>en</strong> 20 kHz)<br />
5 de mogelijke gezondheidsschade in verband br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> met de<br />
geluidssterkte <strong>en</strong> tijdsduur <strong>en</strong> suggesties do<strong>en</strong> voor maatregel<strong>en</strong> teg<strong>en</strong><br />
geluidshinder t<strong>en</strong> minste:<br />
- geluidswal<br />
- geluidsscherm<br />
- gehoorbeschermers<br />
- dubbele beglazing<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 13
NASK1/K/9<br />
Kracht <strong>en</strong> veiligheid<br />
De kandidaat kan<br />
1 verschill<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong> kracht<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> hiervan de werking <strong>en</strong><br />
toepassing beschrijv<strong>en</strong>:<br />
- spierkracht<br />
- veerkracht<br />
- spankracht<br />
- zwaartekracht<br />
- wrijvingskracht<br />
- magnetische kracht<br />
- elektrische kracht<br />
- grootte <strong>en</strong> richting<br />
- kracht met<strong>en</strong> met veerunster of krachts<strong>en</strong>sor<br />
2 bij hefbom<strong>en</strong> in ev<strong>en</strong>wicht herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> op welke manier met e<strong>en</strong> kleine<br />
kracht e<strong>en</strong> grote kracht wordt uitgeoef<strong>en</strong>d <strong>en</strong> omgekeerd <strong>en</strong> hiervan<br />
voorbeeld<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, t<strong>en</strong> minste:<br />
- tang<br />
- klauwhamer<br />
- breekijzer<br />
- steekwag<strong>en</strong><br />
- steek/ringsleutel<br />
- mom<strong>en</strong>tsleutel<br />
3 uitlegg<strong>en</strong> hoe bij e<strong>en</strong> katrol de richting van de kracht omgekeerd kan<br />
word<strong>en</strong> <strong>en</strong> de grootte van de kracht verminderd kan word<strong>en</strong>:<br />
- vaste katrol<br />
- losse katrol<br />
- takels<br />
4 de gemiddelde snelheid berek<strong>en</strong><strong>en</strong> van e<strong>en</strong> beweg<strong>en</strong>d voorwerp<br />
5 (s, t)- <strong>en</strong> (v, t)-diagramm<strong>en</strong> van beweging<strong>en</strong> met constante snelheid<br />
aflez<strong>en</strong> <strong>en</strong> mak<strong>en</strong><br />
(v, t)-diagramm<strong>en</strong> van andere beweging<strong>en</strong> aflez<strong>en</strong><br />
6 de kracht<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> rijd<strong>en</strong>d<br />
voertuig langs e<strong>en</strong> rechte weg:<br />
- aandrijfkracht <strong>en</strong> remkracht<br />
- teg<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>de kracht<strong>en</strong>:<br />
. luchtwrijving<br />
. rolwrijving<br />
- nettokracht<br />
7 constructies herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> die de nadelige effect<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> botsing<br />
verminder<strong>en</strong>, t<strong>en</strong> minste:<br />
- veiligheidsgordel<br />
- veiligheidshelm<br />
- kreukelzone<br />
- hoofdsteun<br />
- kooiconstructie<br />
- airbag<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 14
8 omstandighed<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> die invloed hebb<strong>en</strong> op de veiligheid tijd<strong>en</strong>s<br />
het rijd<strong>en</strong>, t<strong>en</strong> minste:<br />
- reactietijd<br />
- rijsnelheid<br />
- staat van de band<strong>en</strong> <strong>en</strong> van het wegdek<br />
- weersomstandighed<strong>en</strong><br />
9 de invloed van de kracht <strong>en</strong> de oppervlakte op de druk van e<strong>en</strong> voorwerp<br />
op de ondergrond uitlegg<strong>en</strong>, t<strong>en</strong> minste:<br />
- veiligheidsgordel<br />
- veiligheidshelm<br />
- rijplat<strong>en</strong><br />
- rupsband<br />
- tractorband<strong>en</strong><br />
- mes<br />
- punaise<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 15
2. <strong>Syllabus</strong> <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I KB<br />
2a. Verdeling examinering CE/SE<br />
Tabel:<br />
Verdeling van de exam<strong>en</strong>stof <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I KB over c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>en</strong> schoolexam<strong>en</strong><br />
Exam<strong>en</strong>e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> K CE moet mag<br />
op SE op SE<br />
NASK1/K/1 Oriëntatie op ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> werk<strong>en</strong> X K<br />
NASK1/K/2 Basisvaardighed<strong>en</strong> X K<br />
NASK1/K/3 Leervaardighed<strong>en</strong> in het vak<br />
<strong>natuur</strong>kunde<br />
X K K<br />
NASK1/K/4 Stoff<strong>en</strong> <strong>en</strong> material<strong>en</strong> X K K<br />
NASK1/K/5 Elektrische <strong>en</strong>ergie X K K<br />
NASK1/K/6 Verbrand<strong>en</strong> <strong>en</strong> verwarm<strong>en</strong> X K K<br />
NASK1/K/7 Licht <strong>en</strong> beeld X K<br />
NASK1/K/8 Geluid X K K<br />
NASK1/K/9 Kracht <strong>en</strong> veiligheid X K K<br />
NASK1/K/10 Bouw van de materie X K<br />
NASK1/K/11 Straling <strong>en</strong> stralingsbescherming X K<br />
NASK1/K/12 Het weer X K<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 16
2b. Specificatie van de globale eindterm<strong>en</strong> voor het CE<br />
NASK1/K/3<br />
Leervaardighed<strong>en</strong> in het vak <strong>natuur</strong>kunde<br />
De kandidaat kan<br />
1 informatie uit bronn<strong>en</strong>materiaal selecter<strong>en</strong>, verwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> bewerk<strong>en</strong>:<br />
- tabell<strong>en</strong>boek, gegev<strong>en</strong>sbank, gebruiksaanwijzing <strong>en</strong> technische<br />
handleiding<br />
- tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, schema's, diagramm<strong>en</strong> <strong>en</strong> tabell<strong>en</strong><br />
- gegev<strong>en</strong>sbestand<strong>en</strong>, cd-rom <strong>en</strong> Internet<br />
2 rek<strong>en</strong>vaardighed<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> <strong>natuur</strong>kunde toepass<strong>en</strong>:<br />
- vooraf uitkomst<strong>en</strong> schatt<strong>en</strong> bij het met<strong>en</strong> <strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> achteraf<br />
uitkomst<strong>en</strong> beoordel<strong>en</strong><br />
- zakrek<strong>en</strong>machine gebruik<strong>en</strong> voor optell<strong>en</strong>, aftrekk<strong>en</strong>,<br />
verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong>, del<strong>en</strong> <strong>en</strong> de functietoets<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> voor<br />
omgekeerde, kwadraat <strong>en</strong> wortel<br />
- rek<strong>en</strong>regels gebruik<strong>en</strong><br />
- werk<strong>en</strong> met positieve <strong>en</strong> negatieve macht<strong>en</strong> van ti<strong>en</strong><br />
- verhoudingstabell<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong><br />
- perc<strong>en</strong>tages berek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
- ev<strong>en</strong>redige, lineaire <strong>en</strong> omgekeerd ev<strong>en</strong>redige verband<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong><br />
3 <strong>natuur</strong>kundige groothed<strong>en</strong> met symbool <strong>en</strong> de bijbehor<strong>en</strong>de e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong><br />
met afkorting gebruik<strong>en</strong>:<br />
- l<strong>en</strong>gte (weg, afstand, arm)<br />
- snelheid<br />
- versnelling<br />
- oppervlakte<br />
- volume<br />
- massa<br />
- dichtheid<br />
- tijd (trillingstijd)<br />
- toonhoogte (frequ<strong>en</strong>tie)<br />
- stroomsterkte<br />
- spanning<br />
- weerstand<br />
- vermog<strong>en</strong><br />
- kracht<br />
- druk<br />
- r<strong>en</strong>dem<strong>en</strong>t<br />
- temperatuur<br />
- geluidssterkte(geluidsniveau) 2<br />
- <strong>en</strong>ergie<br />
- bewegings<strong>en</strong>ergie<br />
- zwaarte-<strong>en</strong>ergie<br />
2<br />
In lesmethod<strong>en</strong> wordt vaak geluidssterkte gebruikt, in Binas meestal geluidsniveau. In de exam<strong>en</strong>s wordt alle<strong>en</strong> geluidssterkte<br />
gebruikt.<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 17
- elektrische <strong>en</strong>ergie<br />
- veer <strong>en</strong>ergie of elastische <strong>en</strong>ergie<br />
- arbeid<br />
- mom<strong>en</strong>t<br />
- capaciteit<br />
4 <strong>natuur</strong>kundige apparatuur herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>:<br />
- krachtmeter/veerunster<br />
- stemvork<br />
- luidspreker<br />
- microfoon<br />
- geluidssterktemeter<br />
- brander<br />
- dompelaar<br />
- thermometer<br />
- meetlint<br />
- maatglas<br />
- stopwatch<br />
- weegschaal<br />
- voedingsapparaat<br />
- schuifweerstand<br />
- stroommeter<br />
- spanningsmeter<br />
- vermog<strong>en</strong>smeter<br />
- kWh-meter<br />
- multimeter<br />
- transformator<br />
5 de computer gebruik<strong>en</strong>:<br />
- gebruik mak<strong>en</strong> van meetprogramma’s op de computer, meting<strong>en</strong><br />
uitvoer<strong>en</strong> <strong>en</strong> resultat<strong>en</strong> verwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> interpreter<strong>en</strong><br />
- gebruik mak<strong>en</strong> van applets <strong>en</strong> simulatieprogramma’s, deze<br />
programma’s bedi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong> verwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> interpreter<strong>en</strong><br />
6 berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong> <strong>en</strong> red<strong>en</strong>ering<strong>en</strong> opzett<strong>en</strong> gebruikmak<strong>en</strong>d van<br />
formules:<br />
- de e<strong>en</strong>heid bij e<strong>en</strong> berek<strong>en</strong>de grootheid aangev<strong>en</strong><br />
- afgeleide e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> herleid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> van het<br />
SI-e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong>stelsel<br />
(De formules staan opgesomd bij de verschill<strong>en</strong>de onderwerp<strong>en</strong>. Andere<br />
formules kunn<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> exam<strong>en</strong> geïntroduceerd word<strong>en</strong>.)<br />
7 veilige <strong>en</strong> onveilige situaties herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> bij ontwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderzoek do<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> bij onveilige situaties suggesties do<strong>en</strong> voor verbetering<br />
8 de deelstapp<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ontwerpproces uitvoer<strong>en</strong>:<br />
- e<strong>en</strong> werkplan mak<strong>en</strong> voor het uitvoer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ontwerp<br />
- e<strong>en</strong> ontwerp of e<strong>en</strong> deel ervan bouw<strong>en</strong><br />
- ontwerpproces <strong>en</strong> product evaluer<strong>en</strong>, rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong>de met<br />
ontwerpeis<strong>en</strong> <strong>en</strong> randvoorwaard<strong>en</strong><br />
- voorstell<strong>en</strong> do<strong>en</strong> voor verbetering<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 18
9 de deelstapp<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> onderzoek uitvoer<strong>en</strong>:<br />
- onderzoek voorbereid<strong>en</strong>:<br />
. e<strong>en</strong> onderzoeksvraag kiez<strong>en</strong><br />
. b<strong>en</strong>odigdhed<strong>en</strong> selecter<strong>en</strong><br />
. alternatiev<strong>en</strong> bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong> voor de uitvoering<br />
- onderzoek uitvoer<strong>en</strong>:<br />
. e<strong>en</strong> plan opstell<strong>en</strong><br />
. werk<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s plan<br />
. waarneming<strong>en</strong> verricht<strong>en</strong><br />
. gegev<strong>en</strong>s verzamel<strong>en</strong><br />
. gegev<strong>en</strong>s grafisch pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong><br />
. conclusies trekk<strong>en</strong><br />
- onderzoek afsluit<strong>en</strong>:<br />
. voorstell<strong>en</strong> voor verbetering do<strong>en</strong><br />
. aanbeveling<strong>en</strong> voor verder onderzoek do<strong>en</strong><br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 19
NASK1/K/4<br />
Stoff<strong>en</strong> <strong>en</strong> material<strong>en</strong><br />
De kandidaat kan<br />
1 e<strong>en</strong> verband legg<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> soort<strong>en</strong> material<strong>en</strong>, hun eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
praktische toepassing<strong>en</strong> in het dagelijks lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> bij beroepssituaties:<br />
soort<strong>en</strong><br />
material<strong>en</strong><br />
- hout<br />
- kunststof<br />
- textiel<br />
- metaal<br />
- ste<strong>en</strong><br />
- beton<br />
- glas<br />
eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong><br />
- geleiding van warmte<br />
- geleiding van<br />
elektriciteit<br />
- geleiding van geluid<br />
- dichtheid<br />
- uitzetting <strong>en</strong> inkrimping<br />
- verspaanbaarheid<br />
- mogelijkheid tot<br />
verbind<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong><br />
- corrosiebest<strong>en</strong>digheid<br />
- vervorm<strong>en</strong><br />
praktische toepassing<strong>en</strong><br />
bij het ontwerp<strong>en</strong>, bouw<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
reparer<strong>en</strong> t<strong>en</strong> minste van:<br />
- woning<strong>en</strong><br />
- apparat<strong>en</strong><br />
- meubels<br />
- kleding<br />
- voertuig<strong>en</strong><br />
2 uitlegg<strong>en</strong> wanneer e<strong>en</strong> voorwerp zinkt, zweeft of drijft;<br />
uitlegg<strong>en</strong>, waarom e<strong>en</strong> voorwerp zinkt, zweeft of drijft:<br />
- dichtheid<br />
3 stoff<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong> aan de hand van t<strong>en</strong> minste de<br />
volg<strong>en</strong>de eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>:<br />
- fase (vast, vloeibaar of gasvormig) bij normale druk <strong>en</strong> temperatuur<br />
- kleur<br />
- geur<br />
- oplosbaarheid in water<br />
- kookpunt,<br />
- smeltpunt<br />
- geleiding van elektriciteit<br />
- dichtheid<br />
4 uitlegg<strong>en</strong> welke gevar<strong>en</strong> het gebruik van bepaalde stoff<strong>en</strong> met zich<br />
meebr<strong>en</strong>gt, hoe deze gevar<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangegev<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoe deze gevar<strong>en</strong><br />
zijn teg<strong>en</strong> te gaan:<br />
- gebruik van veiligheidskaart<strong>en</strong><br />
- voorzorgsmaatregel<strong>en</strong> nem<strong>en</strong>:<br />
. beschermingsbril<br />
. labjas<br />
. plastic handscho<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
- gifwijzer<br />
- pictogramm<strong>en</strong>:<br />
. schadelijk of irriter<strong>en</strong>d<br />
. explosief<br />
. bijt<strong>en</strong>d<br />
. ontvlambaar<br />
. giftig<br />
. niet m<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
. brandbevorder<strong>en</strong>d<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 20
5 uitlegg<strong>en</strong> hoe bij de keuze van stoff<strong>en</strong> <strong>en</strong> material<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing kan<br />
word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> met effect<strong>en</strong> voor het milieu:<br />
- grondstoff<strong>en</strong><br />
- productie<br />
- transport<br />
- recycling<br />
- afvalverwerking<br />
6 uitlegg<strong>en</strong> wat de gevolg<strong>en</strong> zijn voor het milieu van het gebruik van<br />
grondstoff<strong>en</strong> <strong>en</strong> de productie van afvalstoff<strong>en</strong>:<br />
- bodem-, lucht- <strong>en</strong> waterverontreiniging<br />
- lozing <strong>en</strong> verwerking<br />
- uitputting van <strong>natuur</strong>lijke bronn<strong>en</strong><br />
- duurzaamheid<br />
7 manier<strong>en</strong> noem<strong>en</strong> om verantwoord met afval om te gaan:<br />
- scheid<strong>en</strong> <strong>en</strong> hergebruik:<br />
. glas<br />
. batterij<strong>en</strong><br />
. kleding<br />
. papier<br />
. gft<br />
. kca<br />
- composter<strong>en</strong><br />
- stort<strong>en</strong><br />
- verbrand<strong>en</strong><br />
8 t<strong>en</strong> minste de volg<strong>en</strong>de process<strong>en</strong> uit het dagelijkse lev<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> als<br />
e<strong>en</strong> <strong>natuur</strong>kundig proces of e<strong>en</strong> chemische reactie<br />
<strong>natuur</strong>kundig proces chemische reactie<br />
- faseovergang<strong>en</strong> - voedselbereiding<br />
- roest<strong>en</strong><br />
- verbranding<br />
- uithard<strong>en</strong> van beton<br />
- lijm<strong>en</strong><br />
- carbid<br />
formules:<br />
ρ = m / V<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 21
NASK1/K/5<br />
Elektrische <strong>en</strong>ergie<br />
De kandidaat kan<br />
1 in elektrische schakeling<strong>en</strong> de onderdel<strong>en</strong> naar aard <strong>en</strong> functie<br />
onderscheid<strong>en</strong> <strong>en</strong> de symbol<strong>en</strong> ervan herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>:<br />
schakeling<strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong> minste de volg<strong>en</strong>de:<br />
- huisinstallatie<br />
- elektrisch circuit van<br />
voertuig<strong>en</strong><br />
- spanningsbron <strong>en</strong><br />
‘aarde’<br />
- verbindingsdrad<strong>en</strong><br />
compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
- weerstand<br />
- NTC, LDR, LED <strong>en</strong> diode<br />
- schakelaar<br />
- drukschakelaar<br />
- reedcontact<br />
- relais<br />
- transistor als schakelaar<br />
- cond<strong>en</strong>sator<br />
- actuator, zoals motor of<br />
lamp<br />
- transformator<br />
meetinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
- spanningsmeter<br />
- stroommeter<br />
- multimeter<br />
- kWh-meter<br />
- vermog<strong>en</strong>smeter<br />
2 het principe van e<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> stroomkring toepass<strong>en</strong> in serie- <strong>en</strong><br />
parallelschakeling<strong>en</strong><br />
3 uitlegg<strong>en</strong> hoe e<strong>en</strong> stroomkring beveiligd kan word<strong>en</strong> <strong>en</strong> op welke<br />
principes de beveiliging berust:<br />
- hoofdzekering<br />
- groepzekering<br />
- aardlekschakelaar<br />
- randaarde<br />
- 'dubbele' isolatie<br />
4 het onderscheid uitlegg<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> geleiders <strong>en</strong> isolator<strong>en</strong> in praktische<br />
toepassing<strong>en</strong><br />
5 schema’s van schakeling<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>, interpreter<strong>en</strong> <strong>en</strong> aanpass<strong>en</strong>, <strong>en</strong><br />
de werking van de compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong> verklar<strong>en</strong>, van t<strong>en</strong> minste:<br />
- inbrekersalarm<br />
- automatische deurbedi<strong>en</strong>ing<br />
- elektronische temperatuurs<strong>en</strong>sor<br />
- schemerschakeling<br />
- dimmer<br />
- discolicht<strong>en</strong><br />
6 in serieschakeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> in parallelschakeling<strong>en</strong> e<strong>en</strong> relatie legg<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />
spanning <strong>en</strong> stroom <strong>en</strong> hiermee berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong><br />
7 de gebruikstijd van e<strong>en</strong> batterij/accu bepal<strong>en</strong> aan de hand van de<br />
capaciteit<br />
8 het vermog<strong>en</strong> van apparat<strong>en</strong>, het totale vermog<strong>en</strong> <strong>en</strong> het <strong>en</strong>ergieverbruik<br />
berek<strong>en</strong><strong>en</strong> in serieschakeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> parallelschakeling<strong>en</strong><br />
9 het totale <strong>en</strong>ergiegebruik van elektrische apparat<strong>en</strong> met<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> kWhmeter<br />
<strong>en</strong> <strong>en</strong>ergiekost<strong>en</strong> berek<strong>en</strong><strong>en</strong>:<br />
- kWh<br />
- joule<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 22
10 e<strong>en</strong> beargum<strong>en</strong>teerde keuze mak<strong>en</strong> uit gelijksoortige elektrische<br />
apparat<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van <strong>en</strong>ergiegebruik, r<strong>en</strong>dem<strong>en</strong>t, capaciteit,<br />
lev<strong>en</strong>sduur <strong>en</strong> veiligheid, t<strong>en</strong> minste:<br />
- spaarlamp<strong>en</strong><br />
- leds<br />
- accu’s<br />
- huishoudelijke apparat<strong>en</strong><br />
- moderne apparat<strong>en</strong> (bv dvd-speler, LCD-scherm<strong>en</strong>)<br />
11 basisbegripp<strong>en</strong> van magnetisme k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> toepass<strong>en</strong> bij de dynamo,<br />
transformator, luidspreker, relais <strong>en</strong> reedcontact:<br />
- perman<strong>en</strong>te magneet<br />
- noord <strong>en</strong> zuidpool<br />
- aantrekking <strong>en</strong> afstoting tuss<strong>en</strong> pol<strong>en</strong><br />
- veldlijn<strong>en</strong><br />
- spoel<br />
- weekijzer<strong>en</strong> kern<br />
- elektromagneet<br />
12 de onderdel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> dynamo b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> <strong>en</strong> beschrijv<strong>en</strong> hoe hiermee<br />
elektrische <strong>en</strong>ergie kan word<strong>en</strong> opgewekt<br />
13 de onderdel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> transformator b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong>, hiermee de werking<br />
van de transformator uitlegg<strong>en</strong> <strong>en</strong> toepassing<strong>en</strong> gev<strong>en</strong>:<br />
- primaire <strong>en</strong> secundaire kring<br />
- transformatie van spanning<br />
- overdracht van vermog<strong>en</strong><br />
- toepassing<strong>en</strong> t<strong>en</strong> minste:<br />
. adapter<br />
. haloge<strong>en</strong>verlichting<br />
. elektriciteitstransport<br />
formules:<br />
R = U / I<br />
P = U · I<br />
Eel = Pel · t<br />
Serie: Rv = R1 + R2 +<br />
Parallel: 1 / Rv = 1 / R1 + 1 / R2 +<br />
Totale weerstand: Rt = Rv (= vervangingsweerstand)<br />
nP / nS = UP / US<br />
C = I . t<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 23
NASK1/K/6<br />
Verbrand<strong>en</strong> <strong>en</strong> verwarm<strong>en</strong><br />
De kandidaat kan<br />
1 De volg<strong>en</strong>de warmtebronn<strong>en</strong> <strong>en</strong> meetinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>:<br />
warmtebronn<strong>en</strong><br />
- kachel, c.v.<br />
- fornuis<br />
- vloerverwarming<br />
- gasbrander<br />
- elektrische kookplaat<br />
- elektrische dompelaar<br />
meetinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
- thermometer<br />
- temperatuurs<strong>en</strong>sor<br />
2 uitlegg<strong>en</strong> hoe transport van warmte plaatsvindt:<br />
- geleiding<br />
- stroming<br />
- straling<br />
3 temperatuur, tijd <strong>en</strong> warmte op de volg<strong>en</strong>de manier gebruik<strong>en</strong>: 3<br />
- het verband tuss<strong>en</strong> temperatuur <strong>en</strong> tijd <strong>en</strong> warmte toepass<strong>en</strong><br />
- absolute nulpunt<br />
- omrek<strong>en</strong><strong>en</strong> van waard<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> temperatuurschal<strong>en</strong> Kelvin <strong>en</strong><br />
Celsius<br />
4 de werking van warmte-isoler<strong>en</strong>de maatregel<strong>en</strong> uitlegg<strong>en</strong>, bij t<strong>en</strong> minste:<br />
- isoleerkan<br />
- spouwmuurisolatie<br />
- bouwmaterial<strong>en</strong><br />
- radiatorfolie<br />
- handgrep<strong>en</strong> van pann<strong>en</strong><br />
- dubbele beglazing<br />
5 de milieu- <strong>en</strong> gezondheidseffect<strong>en</strong> noem<strong>en</strong> die kunn<strong>en</strong> optred<strong>en</strong> als<br />
gevolg van <strong>en</strong>ergiegebruik, t<strong>en</strong>minste:<br />
- luchtverontreiniging<br />
- zure reg<strong>en</strong><br />
- broeikaseffect<br />
- thermische verontreiniging<br />
- irritatie <strong>en</strong> beschadiging van slijmvliez<strong>en</strong>, og<strong>en</strong> <strong>en</strong> luchtweg<strong>en</strong><br />
3 Zin toegevoegd in verband met lay-out, inhoud is niet gewijzigd.<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 24
6 toelicht<strong>en</strong> dat de <strong>en</strong>e vorm van <strong>en</strong>ergie omgezet kan word<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />
andere vorm van <strong>en</strong>ergie <strong>en</strong> hierover berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>:<br />
- bewegings-, zwaarte-, warmte-, elektrische, chemische, stralings-,<br />
kern-, veer-, of elastische <strong>en</strong>ergie<br />
- verbrandingswarmte<br />
- wet van behoud van <strong>en</strong>ergie<br />
- r<strong>en</strong>dem<strong>en</strong>t<br />
formules:<br />
T(K) = t (˚C) + 273<br />
Ebew = ½ m · v 2<br />
Ez = m · g · h<br />
Eel = Pel · t<br />
η = Eaf / Eop = Paf / Pop<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 25
NASK1/K/8<br />
Geluid<br />
De kandidaat kan<br />
1 de begripp<strong>en</strong> toepass<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> geluid k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>:<br />
- toonhoogte<br />
- frequ<strong>en</strong>tie<br />
- amplitude<br />
- geluidssterkte<br />
2 uitlegg<strong>en</strong> dat geluid ontstaat bij e<strong>en</strong> geluidsbron, zich uitbreidt door e<strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong>stof <strong>en</strong> waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> ontvanger, hiervan<br />
toepassing<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> met de geluidssnelheid in<br />
verschill<strong>en</strong>de tuss<strong>en</strong>stoff<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>:<br />
3 de verandering van de toonhoogte/frequ<strong>en</strong>tie van e<strong>en</strong> snaarinstrum<strong>en</strong>t in<br />
verband br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> met de l<strong>en</strong>gte <strong>en</strong> de spankracht in de snaar (kwalitatief)<br />
4 aan de hand van e<strong>en</strong> oscilloscoopbeeld of e<strong>en</strong> beeld gemaakt met de<br />
computer de trillingstijd van e<strong>en</strong> toon bepal<strong>en</strong> <strong>en</strong> de frequ<strong>en</strong>tie<br />
berek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
5 meting<strong>en</strong> van geluidssterkte interpreter<strong>en</strong> <strong>en</strong> bronn<strong>en</strong> van geluidshinder<br />
aangev<strong>en</strong>:<br />
- geluidssterktemeter<br />
- computermeting<strong>en</strong><br />
- dB(A)-schaal<br />
- gehoorgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> (tuss<strong>en</strong> 20 Hz <strong>en</strong> 20 kHz)<br />
6 de mogelijke gezondheidsschade in verband br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> met de<br />
geluidssterkte <strong>en</strong> tijdsduur <strong>en</strong> suggesties do<strong>en</strong> voor maatregel<strong>en</strong> teg<strong>en</strong><br />
geluidshinder, t<strong>en</strong> minste:<br />
- geluidswal<br />
- geluidsscherm<br />
- gehoorbeschermers<br />
- dubbele beglazing<br />
7 de onderdel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> luidspreker b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> <strong>en</strong> hiermee de werking<br />
van de luidspreker uitlegg<strong>en</strong><br />
formules:<br />
s = vgeluid · t<br />
f = 1 / T<br />
geluidsbronn<strong>en</strong><br />
- stemvork<br />
- muziekinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
- luidspreker<br />
- oortelefoon<br />
- machines<br />
- verkeer<br />
geluidsontvanger<br />
- oor<br />
- microfoon<br />
- geluids<strong>en</strong>sor<br />
toepassing<strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong> minste:<br />
- echo<br />
- echolood<br />
- echoscopie<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 26
NASK1/K/9<br />
Kracht <strong>en</strong> veiligheid<br />
De kandidaat kan<br />
1 verschill<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong> kracht<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> hiervan de werking <strong>en</strong><br />
toepassing beschrijv<strong>en</strong>:<br />
- spierkracht<br />
- veerkracht<br />
- spankracht<br />
- zwaartekracht<br />
- wrijvingskracht<br />
- magnetische kracht<br />
- elektrische kracht<br />
- grootte <strong>en</strong> richting<br />
- vectorvoorstelling<br />
- kracht met<strong>en</strong> met veerunster of krachts<strong>en</strong>sor<br />
2 bij hefbom<strong>en</strong> in ev<strong>en</strong>wicht uitlegg<strong>en</strong> op welke manier met e<strong>en</strong> kleine<br />
kracht e<strong>en</strong> grote kracht wordt uitgeoef<strong>en</strong>d <strong>en</strong> omgekeerd <strong>en</strong> hiervan<br />
voorbeeld<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, t<strong>en</strong> minste:<br />
- tang<br />
- klauwhamer<br />
- breekijzer<br />
- steekwag<strong>en</strong><br />
- steek/ringsleutel<br />
- mom<strong>en</strong>tsleutel<br />
3 uitlegg<strong>en</strong> hoe bij e<strong>en</strong> katrol de richting van de kracht omgekeerd kan<br />
word<strong>en</strong> <strong>en</strong> de grootte van de kracht verminderd kan word<strong>en</strong>:<br />
- vaste katrol<br />
- losse katrol<br />
- takels<br />
4 de gemiddelde snelheid berek<strong>en</strong><strong>en</strong> van e<strong>en</strong> beweg<strong>en</strong>d voorwerp<br />
5 (s, t)- <strong>en</strong> (v, t)-diagramm<strong>en</strong> van beweging<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> in sam<strong>en</strong>hang<br />
interpreter<strong>en</strong>:<br />
- beweging<strong>en</strong> met constante snelheid:<br />
. e<strong>en</strong>parig versnelde beweging<strong>en</strong><br />
. e<strong>en</strong>parig vertraagde beweging<strong>en</strong><br />
. andere beweging<strong>en</strong><br />
6 de kracht<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong><br />
beweging langs e<strong>en</strong> rechte weg:<br />
- aandrijfkracht <strong>en</strong> remkracht<br />
- teg<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>de kracht<strong>en</strong>:<br />
. luchtwrijving<br />
. rolwrijving<br />
- nettokracht<br />
7 verschijnsel<strong>en</strong> van traagheid verklar<strong>en</strong>, die zich bij snelheidsverandering<br />
voordo<strong>en</strong><br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 27
8 de werking van constructies uitlegg<strong>en</strong> die de nadelige effect<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
botsing verminder<strong>en</strong>, t<strong>en</strong> minste:<br />
- veiligheidsgordel<br />
- veiligheidshelm<br />
- kreukelzone<br />
- hoofdsteun<br />
- kooiconstructie<br />
- airbag<br />
9 omstandighed<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> die invloed hebb<strong>en</strong> op de veiligheid tijd<strong>en</strong>s<br />
het rijd<strong>en</strong>, t<strong>en</strong> minste:<br />
- reactietijd<br />
- rijsnelheid<br />
- staat van de band<strong>en</strong> <strong>en</strong> van het wegdek<br />
- weersomstandighed<strong>en</strong><br />
10 de druk van e<strong>en</strong> voorwerp berek<strong>en</strong><strong>en</strong>, bij t<strong>en</strong> minste:<br />
- veiligheidsgordel<br />
- veiligheidshelm<br />
- rijplat<strong>en</strong><br />
- rupsband<br />
- tractorband<strong>en</strong><br />
- mes<br />
- punaise<br />
formules:<br />
vgem = s / t<br />
stopafstand = reactieafstand + remweg<br />
p = F / A<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 28
3. <strong>Syllabus</strong> <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I GT<br />
3a. Verdeling examinering CE/SE<br />
Tabel:<br />
Verdeling van de exam<strong>en</strong>stof <strong>natuur</strong> <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I GT over c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>en</strong> schoolexam<strong>en</strong><br />
Exam<strong>en</strong>e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> GT CE moet mag<br />
op SE op SE<br />
NASK1/K/1 Oriëntatie op ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> werk<strong>en</strong> X GT<br />
NASK1/K/2 Basisvaardighed<strong>en</strong> X GT<br />
NASK1/K/3 Leervaardighed<strong>en</strong> in het vak<br />
<strong>natuur</strong>kunde<br />
X GT GT<br />
NASK1/K/4 Stoff<strong>en</strong> <strong>en</strong> material<strong>en</strong> X GT GT<br />
NASK1/K/5 Elektrische <strong>en</strong>ergie X GT GT<br />
NASK1/K/6 Verbrand<strong>en</strong> <strong>en</strong> verwarm<strong>en</strong> X GT GT<br />
NASK1/K/7 Licht <strong>en</strong> beeld X GT<br />
NASK1/K/8 Geluid X GT GT<br />
NASK1/K/9 Kracht <strong>en</strong> veiligheid X GT GT<br />
NASK1/K/10 Bouw van de materie X GT<br />
NASK1/K/11 Straling <strong>en</strong> stralingsbescherming X GT<br />
NASK1/K/12 Het weer X GT<br />
NASK1/V/1 Veiligheid in het verkeer X GT GT<br />
NASK1/V/2 Constructies X GT GT<br />
NASK1/V/3 Verwerv<strong>en</strong>, verwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> verstrekk<strong>en</strong><br />
van informatie<br />
X GT<br />
NASK1/V/4 Vaardighed<strong>en</strong> in sam<strong>en</strong>hang X GT GT<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 29
3b. Specificatie van de globale eindterm<strong>en</strong> voor het CE<br />
NASK1/K/3<br />
Leervaardighed<strong>en</strong> in het vak <strong>natuur</strong>kunde<br />
De kandidaat kan<br />
1 informatie uit bronn<strong>en</strong>materiaal selecter<strong>en</strong>, verwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> bewerk<strong>en</strong>:<br />
- tabell<strong>en</strong>boek, gegev<strong>en</strong>sbank, gebruiksaanwijzing <strong>en</strong> technische<br />
handleiding<br />
- tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, schema's, diagramm<strong>en</strong> <strong>en</strong> tabell<strong>en</strong><br />
- gegev<strong>en</strong>sbestand<strong>en</strong>, cd-rom <strong>en</strong> internet<br />
2 rek<strong>en</strong>vaardighed<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> <strong>natuur</strong>kunde toepass<strong>en</strong>:<br />
- vooraf uitkomst<strong>en</strong> schatt<strong>en</strong> bij het met<strong>en</strong> <strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> achteraf<br />
uitkomst<strong>en</strong> beoordel<strong>en</strong><br />
- zakrek<strong>en</strong>machine gebruik<strong>en</strong> voor optell<strong>en</strong>, aftrekk<strong>en</strong>,<br />
verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong>, del<strong>en</strong> <strong>en</strong> de functietoets<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> voor<br />
omgekeerde, kwadraat <strong>en</strong> wortel<br />
- rek<strong>en</strong>regels gebruik<strong>en</strong><br />
- werk<strong>en</strong> met positieve <strong>en</strong> negatieve macht<strong>en</strong> van ti<strong>en</strong><br />
- verhoudingstabell<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong><br />
- perc<strong>en</strong>tages berek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
- ev<strong>en</strong>redige, lineaire <strong>en</strong> omgekeerd ev<strong>en</strong>redige verband<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong><br />
3 <strong>natuur</strong>kundige groothed<strong>en</strong> met symbool <strong>en</strong> de bijbehor<strong>en</strong>de e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong><br />
met afkorting gebruik<strong>en</strong>:<br />
- l<strong>en</strong>gte (weg, afstand, arm)<br />
- snelheid<br />
- versnelling<br />
- oppervlakte<br />
- volume<br />
- massa<br />
- dichtheid<br />
- tijd (trillingstijd)<br />
- toonhoogte (frequ<strong>en</strong>tie)<br />
- stroomsterkte<br />
- spanning<br />
- weerstand<br />
- vermog<strong>en</strong><br />
- kracht<br />
- druk<br />
- r<strong>en</strong>dem<strong>en</strong>t<br />
- temperatuur<br />
- geluidssterkte(geluidsniveau) 4<br />
- <strong>en</strong>ergie<br />
- bewegings<strong>en</strong>ergie<br />
- zwaarte-<strong>en</strong>ergie<br />
4<br />
In lesmethod<strong>en</strong> wordt vaak geluidssterkte gebruikt, in Binas meestal geluidsniveau. In de exam<strong>en</strong>s wordt alle<strong>en</strong> geluidssterkte<br />
gebruikt.<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 30
- elektrische <strong>en</strong>ergie<br />
- veer <strong>en</strong>ergie of elastische <strong>en</strong>ergie<br />
- arbeid<br />
- mom<strong>en</strong>t<br />
- capaciteit<br />
4 <strong>natuur</strong>kundige apparatuur herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>:<br />
- krachtmeter/veerunster<br />
- stemvork<br />
- luidspreker<br />
- microfoon<br />
- geluidssterktemeter<br />
- brander<br />
- dompelaar<br />
- thermometer<br />
- meetlint<br />
- maatglas<br />
- stopwatch<br />
- weegschaal<br />
- voedingsapparaat<br />
- schuifweerstand<br />
- stroommeter<br />
- spanningsmeter<br />
- vermog<strong>en</strong>smeter<br />
- kWhmeter<br />
- multimeter<br />
- transformator<br />
5 de computer gebruik<strong>en</strong>:<br />
- gebruik mak<strong>en</strong> van meetprogramma’s op de computer, meting<strong>en</strong><br />
- uitvoer<strong>en</strong> <strong>en</strong> resultat<strong>en</strong> verwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> interpreter<strong>en</strong><br />
- gebruik mak<strong>en</strong> van applets <strong>en</strong> simulatieprogramma’s, deze<br />
programma’s bedi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong> verwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> interpreter<strong>en</strong><br />
6 berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong> <strong>en</strong> red<strong>en</strong>ering<strong>en</strong> opzett<strong>en</strong> gebruikmak<strong>en</strong>d van<br />
formules:<br />
- de e<strong>en</strong>heid bij e<strong>en</strong> berek<strong>en</strong>de grootheid aangev<strong>en</strong><br />
- afgeleide e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> herleid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> van het SIe<strong>en</strong>hed<strong>en</strong>stelsel<br />
(De formules staan opgesomd bij de verschill<strong>en</strong>de onderwerp<strong>en</strong>.<br />
Andere formules kunn<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> exam<strong>en</strong> geïntroduceerd word<strong>en</strong>.)<br />
7 veilige <strong>en</strong> onveilige situaties herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> bij ontwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderzoek do<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> bij onveilige situaties suggesties do<strong>en</strong> voor verbetering<br />
8 de deelstapp<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ontwerpproces uitvoer<strong>en</strong>:<br />
- e<strong>en</strong> werkplan mak<strong>en</strong> voor het uitvoer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ontwerp<br />
- e<strong>en</strong> ontwerp of e<strong>en</strong> deel ervan bouw<strong>en</strong><br />
- ontwerpproces <strong>en</strong> product evaluer<strong>en</strong>, rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong>de met<br />
ontwerpeis<strong>en</strong> <strong>en</strong> randvoorwaard<strong>en</strong><br />
- voorstell<strong>en</strong> do<strong>en</strong> voor verbetering<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 31
9 de deelstapp<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> onderzoek uitvoer<strong>en</strong>:<br />
- onderzoek voorbereid<strong>en</strong>:<br />
. e<strong>en</strong> onderzoeksvraag kiez<strong>en</strong><br />
. b<strong>en</strong>odigdhed<strong>en</strong> selecter<strong>en</strong><br />
. alternatiev<strong>en</strong> bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong> voor de uitvoering<br />
- onderzoek uitvoer<strong>en</strong>:<br />
. e<strong>en</strong> plan opstell<strong>en</strong><br />
. werk<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s plan<br />
. waarneming<strong>en</strong> verricht<strong>en</strong><br />
. gegev<strong>en</strong>s verzamel<strong>en</strong><br />
. gegev<strong>en</strong>s grafisch pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong><br />
. conclusies trekk<strong>en</strong><br />
- onderzoek afsluit<strong>en</strong>:<br />
. voorstell<strong>en</strong> voor verbetering do<strong>en</strong><br />
. aanbeveling<strong>en</strong> voor verder onderzoek do<strong>en</strong><br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 32
NASK1/K/4<br />
Stoff<strong>en</strong> <strong>en</strong> material<strong>en</strong><br />
De kandidaat kan:<br />
1 e<strong>en</strong> verband legg<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> soort<strong>en</strong> material<strong>en</strong>, hun eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
praktische toepassing<strong>en</strong> in het dagelijks lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> bij beroepssituaties:<br />
soort<strong>en</strong><br />
material<strong>en</strong><br />
- hout<br />
- kunststof<br />
- textiel<br />
- metaal<br />
- ste<strong>en</strong><br />
- beton<br />
- glas<br />
eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong><br />
- geleiding van warmte<br />
- geleiding van elektriciteit<br />
- geleiding van geluid<br />
- dichtheid<br />
- uitzetting <strong>en</strong> inkrimping<br />
- verspaanbaarheid<br />
- mogelijkheid tot verbind<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong><br />
- corrosiebest<strong>en</strong>digheid<br />
- vervorm<strong>en</strong><br />
praktische toepassing<strong>en</strong><br />
bij het ontwerp<strong>en</strong>, bouw<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
reparer<strong>en</strong> t<strong>en</strong> minste van:<br />
- woning<strong>en</strong><br />
- apparat<strong>en</strong><br />
- meubels<br />
- kleding<br />
- voertuig<strong>en</strong><br />
2 uitlegg<strong>en</strong> wanneer e<strong>en</strong> voorwerp zinkt, zweeft of drijft;<br />
uitlegg<strong>en</strong>, waarom e<strong>en</strong> voorwerp zinkt, zweeft of drijft:<br />
- dichtheid<br />
3 stoff<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong> aan de hand van t<strong>en</strong> minste de<br />
volg<strong>en</strong>de eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>:<br />
- fase (vast, vloeibaar of gasvormig) bij normale druk <strong>en</strong> temperatuur<br />
- kleur<br />
- geur<br />
- oplosbaarheid in water<br />
- kookpunt<br />
- smeltpunt<br />
- geleiding van elektriciteit<br />
- dichtheid<br />
4 uitlegg<strong>en</strong> welke gevar<strong>en</strong> het gebruik van bepaalde stoff<strong>en</strong> met zich<br />
meebr<strong>en</strong>gt, hoe deze gevar<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangegev<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoe deze gevar<strong>en</strong><br />
zijn teg<strong>en</strong> te gaan:<br />
- gebruik van veiligheidskaart<strong>en</strong><br />
- voorzorgsmaatregel<strong>en</strong> nem<strong>en</strong>:<br />
. beschermingsbril<br />
. labjas<br />
. plastic handscho<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
- gifwijzer<br />
- pictogramm<strong>en</strong>:<br />
. schadelijk of irriter<strong>en</strong>d<br />
. explosief<br />
. bijt<strong>en</strong>d<br />
. ontvlambaar<br />
. giftig<br />
. niet m<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
. brandbevorder<strong>en</strong>d<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 33
5 uitlegg<strong>en</strong> hoe bij de keuze van stoff<strong>en</strong> <strong>en</strong> material<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing kan<br />
word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> met effect<strong>en</strong> voor het milieu:<br />
- grondstoff<strong>en</strong><br />
- productie<br />
- transport<br />
- recycling<br />
- afvalverwerking<br />
6 uitlegg<strong>en</strong> wat de gevolg<strong>en</strong> zijn voor het milieu van het gebruik van<br />
grondstoff<strong>en</strong> <strong>en</strong> de productie van afvalstoff<strong>en</strong>:<br />
- bodem, lucht <strong>en</strong> waterverontreiniging<br />
- lozing <strong>en</strong> verwerking<br />
- uitputting van <strong>natuur</strong>lijke bronn<strong>en</strong><br />
- duurzaamheid<br />
7 manier<strong>en</strong> noem<strong>en</strong> om verantwoord met afval om te gaan:<br />
- scheid<strong>en</strong> <strong>en</strong> hergebruik:<br />
. glas<br />
. batterij<strong>en</strong><br />
. kleding<br />
. papier<br />
. gft<br />
. kca<br />
- composter<strong>en</strong><br />
- stort<strong>en</strong><br />
- verbrand<strong>en</strong><br />
8 t<strong>en</strong> minste de volg<strong>en</strong>de process<strong>en</strong> uit het dagelijkse lev<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> als<br />
e<strong>en</strong> <strong>natuur</strong>kundig proces of e<strong>en</strong> chemische reactie<br />
<strong>natuur</strong>kundig proces chemische reactie<br />
- faseovergang<strong>en</strong> - voedselbereiding<br />
- roest<strong>en</strong><br />
- verbranding<br />
- uithard<strong>en</strong> van beton<br />
- lijm<strong>en</strong><br />
- carbid<br />
formules:<br />
ρ = m / V<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 34
NASK1/K/5<br />
Elektrische <strong>en</strong>ergie<br />
De kandidaat kan<br />
1 in elektrische schakeling<strong>en</strong> de onderdel<strong>en</strong> naar aard <strong>en</strong> functie<br />
onderscheid<strong>en</strong> <strong>en</strong> de symbol<strong>en</strong> ervan herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>:<br />
schakeling<strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong> minste de<br />
volg<strong>en</strong>de:<br />
huisinstallatie<br />
elektrisch circuit van<br />
voertuig<strong>en</strong><br />
spanningsbron <strong>en</strong><br />
‘aarde’<br />
verbindingsdrad<strong>en</strong><br />
compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
weerstand<br />
NTC, LDR, LED <strong>en</strong> diode<br />
schakelaar<br />
drukschakelaar<br />
reedcontact<br />
relais<br />
transistor als schakelaar<br />
cond<strong>en</strong>sator<br />
actuator, zoals motor of<br />
lamp<br />
transformator<br />
meetinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
spanningsmeter<br />
stroommeter<br />
multimeter<br />
kWhmeter<br />
vermog<strong>en</strong>smeter<br />
2 het principe van e<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> stroomkring toepass<strong>en</strong> in serie <strong>en</strong><br />
parallelschakeling<strong>en</strong><br />
3 uitlegg<strong>en</strong> hoe e<strong>en</strong> stroomkring beveiligd kan word<strong>en</strong> <strong>en</strong> op welke<br />
principes de beveiliging berust:<br />
- hoofdzekering<br />
- groepzekering<br />
- aardlekschakelaar<br />
- randaarde<br />
- 'dubbele' isolatie<br />
4 het onderscheid uitlegg<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> geleiders <strong>en</strong> isolator<strong>en</strong> in praktische<br />
toepassing<strong>en</strong><br />
5 schema’s van schakeling<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>, interpreter<strong>en</strong> <strong>en</strong> aanpass<strong>en</strong>, <strong>en</strong><br />
de werking van de compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong> verklar<strong>en</strong> van t<strong>en</strong>minste:<br />
- inbrekersalarm<br />
- automatische deurbedi<strong>en</strong>ing<br />
- elektronische temperatuurs<strong>en</strong>sor<br />
- schemerschakeling<br />
- dimmer<br />
- discolicht<strong>en</strong><br />
6 in serieschakeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> in parallelschakeling<strong>en</strong> e<strong>en</strong> relatie legg<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />
spanning <strong>en</strong> stroom <strong>en</strong> hiermee berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong><br />
7 de gebruikstijd van e<strong>en</strong> batterij/accu bepal<strong>en</strong> aan de hand van de<br />
capaciteit<br />
8 het vermog<strong>en</strong> van apparat<strong>en</strong>, het totale vermog<strong>en</strong> <strong>en</strong> het <strong>en</strong>ergieverbruik<br />
berek<strong>en</strong><strong>en</strong> in serieschakeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> parallelschakeling<strong>en</strong><br />
9 het totale <strong>en</strong>ergiegebruik van elektrische apparat<strong>en</strong> met<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
kWhmeter <strong>en</strong> <strong>en</strong>ergiekost<strong>en</strong> berek<strong>en</strong><strong>en</strong>:<br />
- kWh<br />
- joule<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 35
10 e<strong>en</strong> beargum<strong>en</strong>teerde keuze mak<strong>en</strong> uit gelijksoortige elektrische<br />
apparat<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van <strong>en</strong>ergiegebruik, r<strong>en</strong>dem<strong>en</strong>t, capaciteit,<br />
lev<strong>en</strong>sduur <strong>en</strong> veiligheid, t<strong>en</strong> minste:<br />
- spaarlamp<strong>en</strong><br />
- leds<br />
- accu’s<br />
- huishoudelijke apparat<strong>en</strong><br />
- moderne apparat<strong>en</strong> (bv dvd-speler, LCD-scherm<strong>en</strong>)<br />
11 basisbegripp<strong>en</strong> van magnetisme k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> toepass<strong>en</strong> bij de dynamo,<br />
transformator, luidspreker, relais <strong>en</strong> reedcontact:<br />
- perman<strong>en</strong>te magneet<br />
- noord <strong>en</strong> zuidpool<br />
- aantrekking <strong>en</strong> afstoting tuss<strong>en</strong> pol<strong>en</strong><br />
- veldlijn<strong>en</strong><br />
- spoel<br />
- weekijzer<strong>en</strong> kern<br />
- elektromagneet<br />
12 de onderdel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> dynamo b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> <strong>en</strong> beschrijv<strong>en</strong> hoe hiermee<br />
elektrische <strong>en</strong>ergie kan word<strong>en</strong> opgewekt<br />
13 de onderdel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> transformator b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong>, hiermee de werking<br />
van de transformator uitlegg<strong>en</strong> <strong>en</strong> toepassing<strong>en</strong> gev<strong>en</strong>:<br />
- primaire <strong>en</strong> secundaire kring<br />
- transformatie van spanning<br />
- overdracht van vermog<strong>en</strong><br />
- toepassing<strong>en</strong> t<strong>en</strong> minste:<br />
. adapter<br />
. haloge<strong>en</strong>verlichting<br />
. elektriciteitstransport<br />
formules:<br />
R = U / I<br />
P = U · I<br />
Eel = Pel · t<br />
Serie:Rv = R1 + R2 +<br />
Parallel:1 / Rv = 1 / R1 + 1 / R2 +<br />
Totale weerstand: Rt = Rv (= vervangingsweerstand)<br />
nP / nS = UP / US<br />
C = I . t<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 36
NASK1/K/6<br />
Verbrand<strong>en</strong> <strong>en</strong> verwarm<strong>en</strong><br />
De kandidaat kan<br />
1 de volg<strong>en</strong>de warmtebronn<strong>en</strong> <strong>en</strong> meetinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>:<br />
warmtebronn<strong>en</strong><br />
kachel, c.v.<br />
fornuis<br />
vloerverwarming<br />
gasbrander<br />
elektrische kookplaat<br />
elektrische dompelaar<br />
meetinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
thermometer<br />
temperatuurs<strong>en</strong>sor<br />
2 uitlegg<strong>en</strong> hoe transport van warmte plaatsvindt:<br />
- geleiding<br />
- stroming<br />
- straling<br />
3 temperatuur, tijd <strong>en</strong> warmte op de volg<strong>en</strong>de manier<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>: 5<br />
- het verband tuss<strong>en</strong> temperatuur <strong>en</strong> tijd <strong>en</strong> warmte toepass<strong>en</strong><br />
- absolute nulpunt<br />
- omrek<strong>en</strong><strong>en</strong> van waard<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> temperatuurschal<strong>en</strong> Kelvin <strong>en</strong><br />
Celsius<br />
4 de werking van warmte-isoler<strong>en</strong>de maatregel<strong>en</strong> uitlegg<strong>en</strong>, bij t<strong>en</strong> minste:<br />
- isoleerkan<br />
- spouwmuurisolatie<br />
- bouwmaterial<strong>en</strong><br />
- radiatorfolie<br />
- handgrep<strong>en</strong> van pann<strong>en</strong><br />
- dubbele beglazing<br />
5 de milieu <strong>en</strong> gezondheidseffect<strong>en</strong> noem<strong>en</strong> die kunn<strong>en</strong> optred<strong>en</strong> als<br />
gevolg van <strong>en</strong>ergiegebruik, t<strong>en</strong>minste:<br />
- luchtverontreiniging<br />
- zure reg<strong>en</strong><br />
- broeikaseffect<br />
- thermische verontreiniging<br />
- irritatie <strong>en</strong> beschadiging van slijmvliez<strong>en</strong>, og<strong>en</strong> <strong>en</strong> luchtweg<strong>en</strong><br />
5 Zin toegevoegd in verband met lay-out, inhoud is niet gewijzigd.<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 37
6 toelicht<strong>en</strong> dat de <strong>en</strong>e vorm van <strong>en</strong>ergie omgezet kan word<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />
andere vorm van <strong>en</strong>ergie <strong>en</strong> hierover berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>:<br />
- bewegings-, zwaarte-, warmte-, elektrische-, chemische-, stralings-,<br />
kern-, veer-, of elastische <strong>en</strong>ergie<br />
- verbrandingswarmte<br />
- wet van behoud van <strong>en</strong>ergie<br />
- r<strong>en</strong>dem<strong>en</strong>t<br />
formules:<br />
T(K) = t (˚C) + 273<br />
Ebew = ½ m · v 2<br />
Ez = m · g · h<br />
Eel = Pel · t<br />
η = Eaf / Eop = Paf / Pop<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 38
NASK1/K/8<br />
Geluid<br />
De kandidaat kan<br />
1 de begripp<strong>en</strong> toepass<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> geluid k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>:<br />
- toonhoogte<br />
- frequ<strong>en</strong>tie<br />
- amplitude<br />
- geluidssterkte<br />
2 uitlegg<strong>en</strong> dat geluid ontstaat bij e<strong>en</strong> geluidsbron, zich uitbreidt door e<strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong>stof <strong>en</strong> waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> ontvanger, hiervan<br />
toepassing<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> met de geluidssnelheid in<br />
verschill<strong>en</strong>de tuss<strong>en</strong>stoff<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>:<br />
3 de verandering van de toonhoogte/frequ<strong>en</strong>tie van e<strong>en</strong> snaarinstrum<strong>en</strong>t in<br />
verband br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> met de l<strong>en</strong>gte <strong>en</strong> de spankracht in de snaar (kwalitatief)<br />
4 aan de hand van e<strong>en</strong> oscilloscoopbeeld of e<strong>en</strong> beeld gemaakt met de<br />
computer de trillingstijd van e<strong>en</strong> toon bepal<strong>en</strong> <strong>en</strong> de frequ<strong>en</strong>tie<br />
berek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
5 meting<strong>en</strong> van geluidssterkte interpreter<strong>en</strong> <strong>en</strong> bronn<strong>en</strong> van geluidshinder<br />
aangev<strong>en</strong>:<br />
- geluidssterktemeter<br />
- computermeting<strong>en</strong><br />
- dB(A)schaal<br />
- gehoorgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> (tuss<strong>en</strong> 20 Hz <strong>en</strong> 20 kHz)<br />
6 de mogelijke gezondheidsschade in verband br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> met de<br />
geluidssterkte <strong>en</strong> tijdsduur <strong>en</strong> suggesties do<strong>en</strong> voor maatregel<strong>en</strong> teg<strong>en</strong><br />
geluidshinder, t<strong>en</strong> minste:<br />
- geluidswal<br />
- geluidsscherm<br />
- gehoorbeschermers<br />
- dubbele beglazing<br />
7 de onderdel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> luidspreker b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> <strong>en</strong> hiermee de werking<br />
van de luidspreker uitlegg<strong>en</strong><br />
formules:<br />
s = vgeluid · t<br />
f = 1 / T<br />
geluidsbronn<strong>en</strong><br />
stemvork<br />
muziekinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
luidspreker<br />
oortelefoon<br />
machines<br />
verkeer<br />
geluidsontvanger<br />
oor<br />
microfoon<br />
geluids<strong>en</strong>sor<br />
toepassing<strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong> minste:<br />
echo<br />
echolood<br />
echoscopie<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 39
NASK1/K/9<br />
Kracht <strong>en</strong> veiligheid<br />
De kandidaat kan<br />
1 verschill<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong> kracht<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> hiervan de werking <strong>en</strong><br />
toepassing beschrijv<strong>en</strong>:<br />
- spierkracht<br />
- veerkracht<br />
- spankracht<br />
- zwaartekracht<br />
- wrijvingskracht<br />
- magnetische kracht<br />
- elektrische kracht<br />
- grootte <strong>en</strong> richting<br />
- vectorvoorstelling<br />
- kracht met<strong>en</strong> met veerunster of krachts<strong>en</strong>sor<br />
2 bij hefbom<strong>en</strong> in ev<strong>en</strong>wicht uitlegg<strong>en</strong> op welke manier met e<strong>en</strong> kleine<br />
kracht e<strong>en</strong> grote kracht wordt uitgeoef<strong>en</strong>d <strong>en</strong> omgekeerd <strong>en</strong> hiervan<br />
voorbeeld<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, t<strong>en</strong> minste:<br />
- tang<br />
- klauwhamer<br />
- breekijzer<br />
- steekwag<strong>en</strong><br />
- steek/ringsleutel<br />
- mom<strong>en</strong>tsleutel<br />
3 uitlegg<strong>en</strong> hoe bij e<strong>en</strong> katrol de richting van de kracht omgekeerd kan<br />
word<strong>en</strong> <strong>en</strong> de grootte van de kracht verminderd kan word<strong>en</strong>:<br />
- vaste katrol<br />
- losse katrol<br />
- takels<br />
4 de gemiddelde snelheid berek<strong>en</strong><strong>en</strong> van e<strong>en</strong> beweg<strong>en</strong>d voorwerp<br />
5 (s, t) <strong>en</strong> (v, t)diagramm<strong>en</strong> van beweging<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> in sam<strong>en</strong>hang<br />
interpreter<strong>en</strong>:<br />
- beweging<strong>en</strong> met constante snelheid:<br />
. e<strong>en</strong>parig versnelde beweging<strong>en</strong><br />
. e<strong>en</strong>parig vertraagde beweging<strong>en</strong><br />
. andere beweging<strong>en</strong><br />
6 de kracht<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong><br />
beweging langs e<strong>en</strong> rechte weg:<br />
- aandrijfkracht <strong>en</strong> remkracht<br />
- teg<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>de kracht<strong>en</strong>:<br />
. luchtwrijving<br />
. rolwrijving<br />
- nettokracht<br />
7 verschijnsel<strong>en</strong> van traagheid verklar<strong>en</strong>, die zich bij snelheidsverandering<br />
voordo<strong>en</strong><br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 40
8 de werking van constructies uitlegg<strong>en</strong> die de nadelige effect<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
botsing verminder<strong>en</strong>, t<strong>en</strong> minste:<br />
- veiligheidsgordel<br />
- veiligheidshelm<br />
- kreukelzone<br />
- hoofdsteun<br />
- kooiconstructie<br />
- airbag<br />
9 omstandighed<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> die invloed hebb<strong>en</strong> op de veiligheid tijd<strong>en</strong>s<br />
het rijd<strong>en</strong>, t<strong>en</strong> minste:<br />
- reactietijd<br />
- rijsnelheid<br />
- staat van de band<strong>en</strong> <strong>en</strong> van het wegdek<br />
- weersomstandighed<strong>en</strong><br />
10 de druk van e<strong>en</strong> voorwerp berek<strong>en</strong><strong>en</strong>, bij t<strong>en</strong> minste:<br />
- veiligheidsgordel<br />
- veiligheidshelm<br />
- rijplat<strong>en</strong><br />
- rupsband<br />
- tractorband<strong>en</strong><br />
- mes<br />
- punaise<br />
formules:<br />
vgem = s / t<br />
stopafstand = reactieafstand + remweg<br />
p = F / A<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 41
NASK1/V/1<br />
Veiligheid in het verkeer<br />
De kandidaat kan<br />
1 berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> red<strong>en</strong>ering<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong> waarbij <strong>natuur</strong>kundige<br />
begripp<strong>en</strong> <strong>en</strong> formules word<strong>en</strong> toegepast in situaties van verkeer <strong>en</strong><br />
veiligheid:<br />
begripp<strong>en</strong><br />
snelheid<br />
vertraging/versnelling<br />
kracht<br />
arbeid<br />
bewegings<strong>en</strong>ergie<br />
zwaarte-<strong>en</strong>ergie<br />
vermog<strong>en</strong><br />
context<strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong> minste:<br />
veiligheidsgordel<br />
airbag<br />
valhelm<br />
kreukelzone<br />
kooiconstructie<br />
hoofdsteun<br />
2 uit bronn<strong>en</strong> over beweging<strong>en</strong> of botsing<strong>en</strong>, gegev<strong>en</strong>s verzamel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
verwerk<strong>en</strong>:<br />
formules:<br />
s = v · t<br />
a = Δv / Δt<br />
F = m · a<br />
W = F . s<br />
bronn<strong>en</strong><br />
Ebew = ½ m · v 2<br />
Ez = m · g · h<br />
P = E / t<br />
foto<br />
videoregistratie<br />
computersimulatie<br />
gegev<strong>en</strong>sbestand<br />
internetpagina<br />
applet<br />
tek<strong>en</strong>ing<br />
resultat<strong>en</strong> van proev<strong>en</strong><br />
verwerkingsactiviteit<br />
met<strong>en</strong><br />
videomet<strong>en</strong><br />
ontwerp<strong>en</strong><br />
berek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
bered<strong>en</strong>er<strong>en</strong><br />
selecter<strong>en</strong><br />
tek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
uitlez<strong>en</strong><br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 42
NASK1/V/2<br />
Constructies<br />
De kandidaat kan<br />
1 in constructies optred<strong>en</strong>de kracht<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong>, hierbij aangev<strong>en</strong><br />
welke kracht<strong>en</strong> op welk voorwerp word<strong>en</strong> uitgeoef<strong>en</strong>d <strong>en</strong> de nettokracht<br />
op e<strong>en</strong> voorwerp aangev<strong>en</strong> of berek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
2 e<strong>en</strong> kracht weergev<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> vector <strong>en</strong> hiermee kracht<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> ontbind<strong>en</strong> in constructies<br />
3 de ligging van het massamiddelpunt bij e<strong>en</strong> homog<strong>en</strong>e balk <strong>en</strong> staaf<br />
bepal<strong>en</strong> <strong>en</strong> wet<strong>en</strong> dat in dat punt de resultante van de zwaartekracht<br />
aangrijpt<br />
4 berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> red<strong>en</strong>ering<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong> waarbij <strong>natuur</strong>kundige<br />
begripp<strong>en</strong> <strong>en</strong> formules word<strong>en</strong> toegepast in constructies:<br />
begripp<strong>en</strong><br />
veerkracht <strong>en</strong> zwaartekracht<br />
spankracht<br />
trekkracht, duwkracht<br />
massamiddelpunt<br />
mom<strong>en</strong>t van e<strong>en</strong> kracht<br />
mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong>wet bij<br />
ev<strong>en</strong>wicht<br />
context<strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong> minste:<br />
woningbouw<br />
voertuig<strong>en</strong><br />
brugg<strong>en</strong><br />
grote <strong>en</strong> kleine<br />
ophangsystem<strong>en</strong><br />
5 uit bronn<strong>en</strong> over constructies, gegev<strong>en</strong>s verzamel<strong>en</strong> <strong>en</strong> verwerk<strong>en</strong>:<br />
formules:<br />
Fz = m · g<br />
M = F · l<br />
bronn<strong>en</strong><br />
foto<br />
videoregistratie<br />
computersimulatie<br />
gegev<strong>en</strong>sbestand<br />
internetpagina<br />
applet<br />
tek<strong>en</strong>ing<br />
resultat<strong>en</strong> van proev<strong>en</strong><br />
M linksom = M rechtsom<br />
verwerkingsactiviteit<br />
met<strong>en</strong><br />
videomet<strong>en</strong><br />
ontwerp<strong>en</strong><br />
berek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
bered<strong>en</strong>er<strong>en</strong><br />
selecter<strong>en</strong><br />
tek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
uitlez<strong>en</strong><br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 43
NASK1/V/4<br />
Vaardighed<strong>en</strong> in sam<strong>en</strong>hang<br />
De kandidaat kan de vaardighed<strong>en</strong> uit het kerndeel in sam<strong>en</strong>hang toepass<strong>en</strong>.<br />
syllabus <strong>natuur</strong>- <strong>en</strong> <strong>scheikunde</strong> I <strong>vmbo</strong> c<strong>en</strong>traal exam<strong>en</strong> <strong>2013</strong> 44