definiciones%20de%20terminos%20flamenco.pdf

Definiciones de términos flamenco 1 

abdomen 

buik n. / n. / -en [ abdominaal] 

= abdomen, onderbuik 

de buik, het deel van de romp tussen de borstkas en het schaambeen () 

e.g. De thorax beweegt, voor en achter, gecoördineerd met de buik en de bekkenbodem. 

(http://www.euronet.nl/users/dixhoorn/ademdis.htm) 

~ thorax 

◊ buikademhaling, buikspier 

abdominal breathing 

buikademhaling n. / f. / geen mv. [buikademhalen] 

= middenrifademhaling 

ademhaling waarbij de beweging hoofdzakelijk of helemaal uitgevoerd wordt door de 

buik en niet door de borstkas (Churchill, eigen vertaling) 

e.g. Bij de buikademhaling wordt door het verslappen van de buikspieren en het naar voren schuiven 

van de buik de contractie van het middenrif ingeleid. (Tirala) 

~ ademhaling 

abduction of vocal fold 

abductie van de stembanden c. / f. / -s [abduceren van de stembanden - - geabduceerd] 

uit elkaar bewegen van de stembanden, laterale beweging van de stembanden, vanuit 

de middellijn (Aronson, eigen vert.) 

e.g. Abductie van de stembanden is een normale manier van uit elkaar bewegen van de stembanden 

tijdens het proces van stemgeving (http://home.planet.nl/~jonin001/vormen.html, eigen context) 

~ stemband 

◊ abductieparalyse, abductiefunctie 

abductor 

abductor n. / m. / -en of -s [abduceren - abductie - abductief] 

= neertrekkende spier 

de spieren die een lichaamsdeel van de middellijn af zijwaarts bewegen (Coëlho) 

e.g. Abductoren verwijden de glottis, spanners en ontspanners hebben een variërende invloed op de 

glottis. (Stes) 

abductor spastic dysphonia 

abductionele spastische dysfonie c. / f. / -ën 

Lt. dysphonia spastica abductio 

gebrekkige of verkeerde stemvorming door stembandkramp waarbij de stembanden een 

zijwaartse spierbeweging maken van de middellijn weg, eventueel psychogeen 

(Churchill) 

e.g. De functionele stemstoornissen omvatten de psychogene stemstoornissen en de habituele 

stemstoornissen. Bij psychogene stemstoornissen ligt de oorzaak van het afwijkend stemgedrag 

in allerlei psychische factoren. Spastische dysfonie (dysphonia spastica) of stemstotteren is hier 

een voorbeeld van. (Heylen) 

~ adductionele spastische dysfonie, dysfonie


aberrant motor function 

abnormale motorische functie c. / f. / -s [abnormaal motorisch functioneren - - abnormaal 

motorisch functionerend] 

een afwijking in het normale functioneren van een spier (Nicolosi) 

e.g. Het abnormaal motorisch functioneren van de stembanden kan het stemgeven beïnvloeden. Bij 

kinderen met hersenverlamming komt abnormale motorische functie van het spierstelsel 

veelvuldig voor. (eigen vertaling) 

~ spier 

aberration 

afwijkend gedragspatroon c. / n. / -en 

elke afwijking van de normale wijze waarop een individu reageert in een bepaalde 

situatie (VD, Coëlho) 

e.g. Kinderen met een afwijkend gedragspatroon uiten dit vaak in driftig zijn, ruzie maken met 

volwassenen, opstandig zijn, enz… (Coëlho) 

ability 

bekwaamheid n. / f. / -heden [zich bekwamen - - bekwaam] 

= capaciteit 

de kundigheid en geschiktheid voor een vak of een vaardigheid die men door aanleg en 

oefening bereikt heeft (GVD) 

e.g. Het stellen van een diagnose vereist een grote bekwaamheid van de therapeut die hij verkrijgt 

door opleiding en ervaring. (GVD) 

◊ bekwaamheidsproef 

achievement 

prestatie n. / f. / -s [presteren] 

het vervullen van een zekere taak, wat men tot stand brengt (GVD) 

e.g. De prestatie van het kind is hoger dan het gemiddelde van de klasgroep. (GVD) 

◊ prestatiebeoordeling, prestatiedrang 

acoustic 

akoestisch adj. / / [akoestiek] 

op of door het gehoor of geluid werkend, door het gehoor herkenbaar, dus zonder 

versterking (GVD) 

e.g. Het gehoorgestoorde kind leert door oefening al zijn akoestische mogelijkheden benutten voor de 

herkenning van spraak en taal. (eigen context) 

~ geluid 

◊ akoestische impedantie, akoestisch filtereffect, akoestisch filterfenomeen, akoestische 

fonetiek, akoestische reflex, akoestische signalen, akoestische stimulatie, akoestische 

terugkoppeling 

acoustic filter effect 

akoestisch filtereffect c. / n. / -en 

het effect van een akoestische inrichting die de energie van het geluid in één of meer 

frequentiegebieden (doorlaatbanden) betrekkelijk goed doorlaat en in de andere


gebieden (stopbanden of gedempte banden) min of meer volledig dempt (Grote 

Nederlandse Larousse) 

e.g. De mondkeelholte kan een akoestisch filtereffect geven dat sommige frequenties bevoordeelt 

boven andere. (Nooteboom/Cohen) 

~ geluid 

acoustic filter phenomenon 

akoestisch filterfenomeen c. / n. / -menen 

= akoestisch filterverschijnsel 

ieder waarneembaar verschijnsel van een akoestische inrichting die de energie van het 

geluid in één of meer frequentiegebieden (doorlaatbanden) betrekkelijk goed doorlaat en 

in de andere gebieden (stopbanden of gedempte banden) min of meer volledig dempt 

(Grote Nederlandse Larousse) 

e.g. Het beïnvloeden van de mondkeelholte op het stemgeluid is een akoestisch filterfenomeen . 

(Nooteboom/Cohen) 

~ geluid 

acoustic impedance 

akoestische impedantie c. / f. / -s 

de weerstand waaraan geluidsgolven in het middenoor (inclusief trommelvlies) 

onderhevig zijn (Coëlho) 

e.g. De meting van de akoestische impedantie gebeurt ter beoordeling van de functie van de buis van 

Eustachius de beweeglijkheid van de gehoorbeentjes en is een hulpmiddel bij het onderzoek naar 

brughoekgezwellen. (Coëlho) 

~ middenoor 

◊ impedantiemeting 

acoustic phonetics 

akoestische fonetiek c. / f. / geen mv. [ fonetisch] 

deel van de taalwetenschap dat zich bezighoudt met de bestudering der spraakklanken. 

In de fonetiek worden de spraakklanken onder hun verschillende gezichtspunten 

bestudeerd: naar de produktie (articulatorische fonetiek), naar de objectieve 

wetmatigheden (akoestische fonetiek) en naar de waarneming (perceptieve fonetiek) 

(Grote Nederlandse Larousse) 

e.g. De studie van die spraakklanken wordt fonetiek genoemd. Zoals Finegan (1999:105) uitlegt zijn 

er drie soorten fonetiek: 

de articulatorische fonetiek die zich bezighoudt met de vraag hoe spraakklanken geproduceerd 

worden door onze spraakorganen 

de akoestische fonetiek die zich bezighoudt met de vraag wat hun fysische kenmerken zijn 

de auditieve fonetiek die zich bezighoudt met de vraag hoe zij via het oor door de hersenen verwerkt 

en waargenomen worden (http://home.pscw.uva.nl/vderooij/atw/week3.html) 

~ fonetiek 

acoustic reflex 

akoestische reflex c. / f. / -en 

= stapediussreflex, middenoorreflex 

de stereotiepe reactie op een bepaalde akoestische prikkel. De reactie voltrekt zich 

grotendeels buiten de wil om. In het gehele zenuwstelsel komen reflexen voor; ze zijn 

onontbeerlijk voor een goed functioneren van het lichaam. Meestal worden de reflexen


genoemd naar het effect dat ze veroorzaken (niesreflex), naar de prikkel waarop ze 

reageren (akoestische reflex) of naar het orgaan waarin de reactie plaatsvindt 

(pupilreflex) (Grote Winkler Prins) 

e.g. De activiteit van de middenoorspieren wordt beïnvloed door de akoestische reflex. (Van den 

Broek) 

◊ akoestische reflexmeting 

acoustic stimulation 

akoestische stimulatie c. / f. / -s [akoestisch stimuleren - - akoestisch gestimuleerd] 

= geluidsprikkeling 

het uitlokken en/of stimuleren van een reactie door een akoestische prikkel (Grote Van 

Dale) 

e.g. Langdurige en specifieke akoestische stimulatie leidt tot blijvende verbetering van het gehoor. 

(http://home-2.12move.nl/~sh171895/html/pag3.html) 

◊ akoestische stimulatieoefeningen, akoestisch stimulatieprogramma, akoestische 

stimulatietherapie 

acquired 

verworven adj. / / [verwerven] 

niet aangeboren, doch veroorzaakt door invloeden van buitenaf (eigen vertaling) 

e.g. Een stoornis die niet bij de geboorte aanwezig is maar in de loop van de ontwikkeling ontstaat is 

verworven. () 

~ verworven gehoorverlies 

◊ verworven stoornis, verworven letsel, verworven gehoorverlies 

acquired hearing impairment 

verworven gehoorverlies c. / f. / -zen [verwerven] 

vermindering van de gehoorscherpte die niet aangeboren is maar in de loop van de 

ontwikkeling door uitwendige oorzaken ontstaan is (eigen definitie) 

e.g. Het gehoorverlies van het kind is ontstaan na een hersenvliesontsteking en is bijgevolg een 

verworven stoornis. (http://www.nvvs.nl/medisch/admiraal_nl.htm) 

~ verworven 

adaptation 

adaptatie n. / f. / -s [adapteren - - adaptief] 

aanpassing aan omstandigheden. Het afgesteld zijn van delen van organismen of van 

processen op elkaar of van een persoon op zijn omgeving. Bewerking voor of in een 

andere vorm (GVD) 

e.g. Van Riper & Hull (1935, 1956) vonden in een eerste studie waarbij adaptatie werd aangetoond bij 

31 stotteraars die 5 maal achtereen eenzelfde tekst voorlazen met een tussenpauze in het totaal 

aantal stotters. Adaptatie bleek het sterkst tussen de eerste en tweede maal lezen van de tekst. 

(Kraaimaat) 

◊ adaptatie vermogen, adaptatie verlies 

adduction of vocal fold 

adductie van de stembanden c. / f. / -s [ geadduceerd] 

spierbeweging van de stembanden naar de middellijn toe (Aronson, Coëlho)


e.g. De luchtstroom voor in- en uitademing gaat door de canule in plaats van door de larynx, 

waardoor o.a. de subglottische druk uitblijft. Dat heeft tot gevolg: a) geen mogelijkheid tot 

'schoonblazen' van de larynx tijdens uitademing; b) desensitisatie van de larynx en verminderde 

adductie van de stembanden. (http://gammaleer.fontys.nl/pamflet/logopedi/slikstoo/gevolg.htm) 

◊ hyperadductie, adductieparalyse, adductiefunctie 

adductor 

adductor n. / m. / -en [adduceren - adductie - adductief] 

elke spier, welke adductie veroorzaakt. Ze bewegen lichaamsdelen naar het lichaam toe 

(De Haan, GVD) 

e.g. Stemadductoren vernauwen de glottis, spanners en ontspanners hebben een variërende invloed 

op de glottis. (Stes) 

adductor spastic dysphonia 

adductionele spastische dysfonie c. / f. / -ën 

Lt. dysphonia spastica adductio 

gebrekkige of verkeerde stemvorming door stembandkramp waarbij de stembanden een 

zijwaartse spierbeweging maken naar de middellijn toe, eventueel psychogeen (Coëlho, 

Aronson) 

e.g. Spastische dysfonie verwijst naar een aantal zeldzame maar veelbesproken stemstoornissen die 

een sterke psychogene oorsprong hebben en getypeerd worden door spasmen van de 

stembanden tijdens de fonatie. Er zijn twee soorten; de adductionele en de abductionele 

spastische dysfonie. (Stes, eigen context) 

~ dysfonie 

adenoid 

adenoide vegetatie c. / f. / -s [vegeteren - - vegetatief] 

aangroeiing van lymfoïd weefsel in de nasofarynx, waardoor de nasale resonantie 

belemmerd wordt (Van Maele) 

e.g. Elk kind heeft een palpabel adenoid. Reeds bij zuigelingen kan een vergroot adenoid klachten 

geven. Ontsteking van de adenoïde vegetatie komt bij zuigelingen veel voor onder het beeld van 

de acute nasopharyngitis. Een vergroot adenoid kan de neusholte zodanig opvullen, dat de 

neusademhaling onmogelijk wordt. (Gerlings) 

adult aphasia 

afasie bij volwassenen c. / / / 

een taalstoornis bij volwassenen, een stoornis in het weten en begrijpen van mondelinge 

en schriftelijke taal ten gevolge van een hersenletsel (wegwijzer) 

e.g. Het doel van de werkgroep was om bibliothecarissen en andere betrokkenen te informeren over 

geschikt leesmateriaal voor volwassenen met afasie, en om indien nodig zelf geschikte 

materialen voor deze groep te ontwikkelen. (http://www.ea.nl/Pragma/Afasie/pragma12.htm) 

aerodynamics 

aërodynamica n. / f. / geen mv. [ aërodynamisch] 

bewegingsleer van de lucht en gasvormige lichamen en van de daarbij optredende 

krachten (Kruyskamp) 

e.g. Aërodynamica is een onderdeel van de fysica, vooral betrokken op de meting van de 

luchtstroming; beïnvloedt het fonatieverloop. (Van Maele)


aetiology 

etiologie n. / f. / geen mv. [ etiologisch] 

= aetiologie, pathogenese, pathogenie, pathogenesis 

de leer aangaande de oorzaken van ziekteverschijnselen (Eurodicautom) 

e.g. We verkiezen om de verschillende stemstoornissen te beschrijven volgens hun etiologie omdat 

deze indeling het wezenlijke van de stemstoornissen het dichtst benadert. (Stes) 

affricate 

affricaat n. / f. / -aten 

= semi-occlusief 

klank die als plofklank begint en als sisklank eindigt (Van Dale) 

e.g. Een uiting als -pf- is een voorbeeld van een affricaat, en komt veel voor in Slavische talen. (eigen 

context) 

age of onset 

leeftijd van ontstaan c. / f. / geen mv. 

de leeftijd waarop de ziekte of de stoornis zich manifesteert (eigen definitie) 

e.g. De leeftijd van ontstaan van vroeg kinderlijk stotteren wordt mede in acht genomen bij het 

bepalen van de behandeling. (eigen context) 

agnosia 

agnosie n. / f. / -ën [ agnostisch] 

Lt. agnosias 

het niet herkennen van zintuigindrukken (Winkler Prins) 

e.g. Er zijn vele vormen van agnosie. Zij kenmerken zich vaak doordat ze selectief zijn voor één 

zintuiggebied. Zo kan het bij visuele objectsagnosie voorkomen dat een voorwerp via het zien 

niet wordt herkend, maar wel zodra dat voorwerp wordt afgetast. Naast een visuele en tactiele 

agnosie wordt ook nog onderscheiden astereognosie, d.i. het niet herkennen van objecten door 

aftasting. Stoornissen in het herkennen van de ruimtelijke kenmerken van het eigen lichaam 

worden lichaamsschemastoornissen of somatoagnosieën genoemd. (Van Dale) 

◊ visuele agnosie, auditieve agnosie 

agrammatism 

agrammatisme n. / n. / geen mv. [ agrammatisch] 

taal die niet in overeenstemming is met de regels van de grammatica en waardoor het 

spontane spreken vaak onduidelijk of verkeerd wordt (HVD) 

e.g. Ook het hanteren van de grammaticale regels wordt bij het spontane spreken vaak verhinderd: 

werkwoorden worden niet vervoegd, zelfstandige naamwoorden niet verbogen, of de zinsbouw 

wordt anders. Deze stoornissen worden aangeduid met de naam agrammatisme. (Van den Horst) 

agraphia 

agrafie n. / / geen mv. [ agrafisch] 

= schrijfstoornis 

stoornis of onmogelijkheid om gedachten schriftelijk uit te drukken. Agrafie is een 

stoornis in het schrijven, veroorzaakt door hersenletsel ()


e.g. Agrafie kan ook voorkomen zonder afasie en zonder aantoonbare stoornissen in de motoriek. 

(Dharmaperwira-Prins) 

~ afasie, alexie 

air ingestion 

inademing n. / f. / -en [inademen - - ingeademd] 

= inhalatie 

het aanzuigen van lucht in de longen door samentrekking van het middenrif (Eigen 

definitie) 

e.g. De stimulus voor de inademing wordt gegeven door de opstapeling van koolstofdioxide in het 

bloed. (Stes) 

◊ thoracale inademing, abdominale inademing 

air-bone gap 

air-bone gap c. / m. / geen mv. 

verschil tussen luchtgeleidingsdrempel en beengeleidingsdrempel (Van den Broek) 

e.g. Bij een geleidings-, conductief- of transmissieverlies vertoont de luchtgeleiding een maximaal 

verlies van 40 dB HL. De beengeleiding is echter normaal. Het verschil tussen beide wordt airbone 

gap (ABG) genoemd, deze kan maximaal 60 dB HL bedragen. () 

Gemengde verliezen komen ook voor. 

airflow 

luchtstroom n. / m. / -en 

beweging van een hoeveelheid lucht van de ene plaats naar de andere (Van Dale) 

e.g. Als we Nederlands spreken, persen we lucht uit onze longen naar buiten en is er dus sprake van 

egressieve luchtstroom. Er zijn ook talen waar bij het spreken lucht naar binnen wordt gezogen 

en dergelijke talen maken dus gebruik van een ingressieve luchtstroom. (Booij) 

~ egressieve luchtstroom, ingressieve luchtstroom, pulmonische luchtstroom 

◊ egressieve luchtstroom, ingressieve luchtstroom 

akinetic mutism 

akinetisch mutisme c. / n. / geen mv. 

= niet sprekend, niet bewegend 

een syndroom gekenmerkt door mutisme, afwezigheid van vrije en emotionele 

beweging, en duidelijk verlies van emotioneel gevoel; houdt verband met letsels aan de 

bovenhersenstam (Stedman's: eigen vertaling) 

e.g. Na vier of vijf dagen luidde de diagnose van het kind: akinetisch mutisme, katatonie en 

verwardheid afgewisseld met extreme motorische opwinding. 

(http://www.antenna.nl/lithium/richtlijnen/maligne_r.html) 

alexia 

alexie n. / f. / geen mv. 

= letterblindheid, woordblindheid 

leesblindheid, onvermogen om schrifttekens te begrijpen of tot woorden samen te 

stellen. Het is een verworven stoornis in het begrijpend lezen veroorzaakt door 

hersenletsel (Coëlho, Dharmaperwira-Prins)


e.g. Alexie kan ook veroorzaakt worden door een verstoorde omzetting van geschreven symbolen in 

taal zoals die in het geheugen zijn opgeslagen. (Dharmaperwira-prins) 

◊ motorische alexie, receptieve alexie, syntactische alexie 

allophone 

allofoon n. / m. / -fonen [ allofonisch] 

een klank die afhankelijk van de positie in het woord en de klankomgeving in melodie, 

duur of accent, kan veranderen maar zonder betekeniswijziging (Van Maele, Coëlho) 

e.g. De tweetekenklank /oe/ is een voorbeeld van een allofoon. De duur van de klank wordt beïnvloed 

door de volgende consonant zoals bv. in boek en boer. (informant: Ilse Smits) 

alveolar 

alveolair n. / m. / -en [ alveolair] 

= alveolaar 

een alveolair is een spraakklank die tot de consonanten behoort. Hij is genaamd naar de 

articulatieplaats, de instelling van de articulatieorganen (Elen) 

e.g. De alveolaire medeklinkers worden gevormd door de tongpunt of tongblad in contact te brengen 

met de bovenste tandkasboog. (Collier) 

~ medeklinker 

◊ apico-alveolair, linguo-alveolair 

alveolar ridge 

alveolaire boog c. / m. / -bogen 

= alveolaire rand 

de binnenste zijde van het gedeelte van de kaak in de mond waarin zich de tandwortels 

bevinden (Winkler Prins, eigen definitie) 

e.g. Kinderen met tongpers, waarbij de tong uit de mond geduwd wordt, vertonen dikwijls een 

uitzonderlijk groot aantal oneffenheden vooraan op het verhemelte (scherp en hoekig, diep). Dit 

kan te wijten zijn aan een te geringe tongdruk ter hoogte van de alveolaire rand in de vroege 

levensjaren. Hoe is de alveolaire boog gevormd? (Stes) 

ambidexterity 

ambidextrie n. / f.(m.) / geen mv. [ ambidexter] 

het met beide handen, zowel links als rechts, even handig zijn (HVD) 

e.g. De ambidextrie heeft vermoedelijk meer te maken met opvoeding dan met het aangeboren zijn, 

en is belangrijk in het schrijfproces. Echte ambidextrie komt uiterst zelden of misschien in het 

geheel niet voor. (GNLE) 

amplification 

versterking n. / f. / -en [versterken - - versterkt] 

= amplificatie 

een vergroting, versterking van iets (vertaald uit: The New Lexicon Websters Dictionary 

of the English Language) 

e.g. Het aantonen van een eventueel dubbel pathologisch mechanisme zou een belangrijke invloed 

hebben op de strategieën om het deficit te compenseren, vermits de neuropathologische 

component niet op een prothese-versterking reageert. Een niet-neurologische pathologie van het


gehoor is goed te compenseren door versterking van het geluid via prothese aanpassing; 

(http://www.chu-brugmann.be/NL/ziekenhuis/revalidatie.html, eigen context) 

amyotrophic lateral sclerosis 

amyotrofische laterale sclerose c. / f. / geen mv. 

= myatrofische laterale sclerose, ziekte van Charcot 

ziekte van de motorische voorhoorncellen van het ruggenmerg of van de motorische 

ruggenmergwortels, heeft eerst totale spierverlamming tot gevolg en daarna slik-, 

spreek- en ademhalingsstoornissen (Coëlho) 

e.g. De kans op de spierziekte amyotrofische laterale sclerose (ALS) blijkt door roken vergroot te 

worden en volkorenproducten blijken dit risico juist weer te verminderen. Het is een ziekte die vrij 

snel tot de dood kan leiden. (http://www.ortho.nl/nieuws0003a.htm) 

~ bulbaire amyotrofische laterale sclerose 

afkorting: ALS 

anarthria 

anartrie n. / f. / geen mv. [ anartrisch] 

= woordstomheid, afemie, pure motorische afasie 

spreek-en stemafwijking gekenmerkt door stoornissen in ritme, tempo, modulatie, 

articulatie en intonatie. Het onvermogen tot correcte uitspraak door stoornis in de 

articulatie van letters of lettergrepen t.g.v. krampachtige disharmonie van de 

spraakspieren op grond van neurologische afwijkingen: stamelen, stotteren (Elseviers, 

Coëlho) 

e.g. Bij pure woordstomheid of anartrie kan de patient geen woord meer uitbrengen, terwijl hij wel kan 

schrijven en gesproken en geschreven taal kan begrijpen. De spraak is moeizaam, gescandeerd 

en enigzins explosief. (Dharmaperwire-prins) 

~ articulatie, intonatie 

◊ pseudobulbaire anartrie 

angular gyrus 

hoekige hersenwinding c. / f. / -en 

de hersenwinding van de binnenste wandkwab gevormd door de samenkomst van de 

bovenste gyri en die van de slaapstreek (Coëlho) 

e.g. In de achterste centrale hoekige hersenwinding, een gebied dat tot de wandbeenkwab behoort, 

worden vele zintuigprikkels van het lichaam bewust, zoals de pijn- en tastprikkels die in de huid 

worden opgewekt. (Winkler Prins medische encyclopedie) 

anomia 

anomie n. / f. / geen mv. [ anomisch] 

= anomische afasie, nominale afasie, amnesitsche afasie 

onvermogen of moeite met het vinden van een woord bij visuele confrontatie of m.a.w. 

om objecten te benoemen. Het is een lichte afasie die over kan blijven na het verbeteren 

van de acute fase en waarbij de woordvindingsproblemen dus het beeld overheersen. 

Meestal is er nog een letstel in het posterieure deel (Pinkhof-Hilfman, Dharmaperwira- 

Prins) 

e.g. Anomie tenslotte kenmerkt zich voornamelijk door woordvindingsproblemen. Een patiënt met 

anomie zal gesproken en geschreven taal beter begrijpen dan het zelf te moeten uiten ookal is hij 

de betekenis van een woord kwijt omdat er veel uit de context afgeleid kan worden. 

(Dharmaperwira-prins)


◊ woordproductie-anomia, woordselectie-anomia, categorie-specifieke anomia, 

semantische-anomia 

antagonist 

tegenhanger n. / m. / -s [tegenhangen - - tegenhangend] 

= antagonist 

spier waarvan de werking die van een andere spier opheft, tegenhanger van een andere 

spier (Kruyskamp) 

e.g. Wanneer een spier door samen te trekken een beweging veroorzaakt die tegengesteld is aan de 

beweging die een andere spier teweegbrengt, zijn deze spieren tegenhangers van elkaar. Buig- 

en strekspieren zijn elkaars antagonisten. (Kirchmann, GVD) 

anterior seal 

anterieure afsluiting c. / f. / -en [anterieur afsluiten - - anterieur afgesloten] 

normale, rustige ademhaling gebeurt via de nasale luchtweg. Hiervoor is een sluiting van 

de orale luchtweg noodzakelijk. Meestal gebeurt dit d.m.v. een posterieure orale 

afsluiting, waarbij de tong het zachte verhemelte raakt, en een anterieure afsluiting 

waarbij de lippen elkaar raken of de tong de voorste tanden raakt (eigen vertaling) 

e.g. Onder articulatiepunten verstaat men de plaatsen waar de afsluitingen en/of vernauwingen 

optreden. Dit kan een anterieure afsluiting of een posterieure afsluiting zijn. Onder 

articulatiegebieden verstaat men de begrenzingen waarbinnen de articulatiepunten kunnen 

optreden. Bij een optimale articulatie moet men bij voorkeur articulatiepunten en 

articulatiegebieden vooraan in de mond gebruiken. Als de articulatiepunten en -gebieden naar 

achter in de mond verschuiven, is dat ongunstig. (Stes) 

~ posterieure afsluiting 

anteroposterior 

antero-posterieur adj. / 

beweging in het vlak vooruit en achteruit t.o.v. de referentie (Pinkhof-Hilfman) 

e.g. Deze wijzigingen in het intrathoracaal volume wordt voor 75% veroorzaakt door een actie van het 

diafragma; anderen beweren dat 70% van de expansie en contractie van de longen veroorzaakt 

wordt door de antero-posterieure beweging van de borstkas en slechts 30% door het diafragma. 

(Stes) 

anticipatory avoidance reaction 

anticiperende vermijdingsreactie c. / f. / -s [anticiperend vermijden - anticiperende 

vermijding - anticiperend vermijdend] 

gedrag dat gesteld wordt in bepaalde situaties om pijnlijke confrontatie met het probleem 

te voorkomen, dus vooraleer de confrontatie er is. Dit gedrag is gebaseerd op negatieve 

ervaringen (informante, eigen definitie) 

e.g. Het is een algemeen menselijk en dierlijk verschijnsel om onaangename situaties te vermijden of 

om eraan te ontkomen. Pijn en het anticiperen van pijnlijke ervaringen zijn de drijfveren voor 

vlucht- en vermijdingsreacties. Bij stotteren worden anticiperende vermijdingsreacties de kern van 

het probleem wat aangepakt moet worden binnen de therapie. (Damsté) 

anticipatory struggle behaviour 

anticiperend vechtgedrag c. / n. / -ingen [anticiperend vechten - - anticiperend vechtend]


gedrag tijdens het spreken ontstaan uit gebrek aan vertrouwen om vlot te spreken. De 

ontwikkeling van de aanvankelijke stottermomenten tot een probleem houdt in dat er 

meer gedragsreacties, waaronder het anticiperend vechtgedrag, ontstaan die het 

spreken en de communicatie op termijn moeilijker doen verlopen (informante, Manders) 

e.g. Later, wanneer het kind het probleem te lijf tracht te gaan, kan het zich nog meer gaan 

inspannen, aanvankelijk binnen het aanzetstuk, als het kind de lucht er harder uitperst en de 

stembanden tegen elkaar perst, en vervolgens met uitwendige bewegingen van het gezicht, de 

ledematen of de romp. Deze latere reacties mogen met recht 'anticiperend vechtgedrag' worden 

genoemd. (Starkweather) 

anxiety 

angst n. / f. / -en [ angstig] 

een van de belangrijkste psychische fenomenen, betreft een gemoedstoestand die zich 

in allerlei gradaties kan voordoen, van paniektoestanden tot vage, onrustige 

gespannenheid. Het is een beklemmende, onaangename emotionele toestand 

veroorzaakt door sterke negatieve verwachtingen (Elseviers, Coëlho) 

e.g. Het gevoel van angst om te spreken, leidt tot verhoogde waakzaamheid op fouten en een 

toegenomen activiteit van het autonome zenuwstelsel (hartkloppingen, beven, ...) en 

spierspanning. (Coëlho) 

◊ angstaanval, angstreactie, neurotische angst, angststoornis, realiteitsangst 

aperiodic 

aperiodisch adj. / 

= onregelmatig, niet-periodisch 

niet volgens een vast patroon terugkerend in de tijd, maar volgens een voortdurend 

wijzigend schema schommelend rond een evenwichtstoestand (GVD, eigen definitie) 

e.g. Ruis is een voorbeeld van een geluidsgolf met een aperiodisch golfpatroon. (eigen context) 

◊ aperiodische beweging, aperiodische geluidsgolf 

aperture 

apertuur n. / f. / -turen 

kunstmatige opening in het menselijk lichaam (Grote Nederlandse Larousse 

Encyclopedie) 

e.g. Mensen met een larynxcarcinoom krijgen na een totale laryngectomie een apertuur ter hoogte 

van de luchtpijp in de hals, waarin de spreekknoop (kunstlarynx) aangebracht kan worden zodat 

de communicatie verder gezet kan worden. (eigen context) 

aphasia 

afasie n. / f. / geen mv. [ afatisch] 

verzamelnaam voor alle door hersenletsel veroorzaakte stoornissen die tot gevolg 

hebben een vermindering of verlies van het vermogen zich uit te drukken door middel 

van spraak, schrift of tekens, dan wel gesproken of geschreven taal te begrijpen. Afasie 

treedt voornamelijk op wannneer de stoornis gelocaliseerd is in de dominante hemisfeer 

(Coëlho) 

e.g. De patiënt met afasie kan onmogelijk met zijn omgeving communiceren zoals vroeger door het 

gebrekkig uiten en begrijpen van taal. (Stes) 

~ stoornis 

◊ expressieve afasie, sensorische afasie, amnestische afasie, tactiele afasie


aphonia 

afonie n. / f. / geen mv. [ afoon] 

klankloosheid in de stem door stoornis in de werking van de stembanden. Onvermogen 

om te spreken of te zingen (Kloosterhuis, Coëlho, GVD) 

e.g. Bij bilaterale stembandverlamming veroorzaakt door een trauma (postoperatief) is er 

stembandstilstand en dus een totale afonie. (Stes) 

~ disfonie 

Volkomen heesheid is een vorm van afonie 

apical 

apicaal adj. / 

= apico- 

eigenschap van een medeklinkers die geproduceerd worden door gebruik te maken van 

de tongpunt (eigen vertaling) 

e.g. De dentalen en de alveolairen brengt men soms samen in één groep: de 'apicale' klanken, 

aangezien ze ontstaan door contact tussen apex en tand(kas). (Collier) 

◊ alveolaire apicaal 

approximant 

approximant n. / m. / -en [approximeren - approximatie - approximatief] 

de benaderende, datgene wat het meest aanleunt bij iets anders (GVD) 

e.g. Hoewel de approximanten /j,w,r/ in de fonetiek als klinkers beschouwd worden, zijn ze qua functie 

medeklinkers, aangezien ze vaker voorkomen op een marginale dan op een centrale plaats in de 

lettergreep. (eigen vertaling) 

approximation 

approximatie n. / f. / -s [approximant - approximatief] 

= benadering 

het vaststellen of ramen van een waarde van een grootheid die de werkelijke exacte 

waarde nabijkomt (Winkler Prins) 

e.g. Bij het stotteren is de approximatie een opzettelijke poging van de stotteraar om op een minder 

afwijkende manier te spreken, en zo in zijn spreken meer aan te sluiten bij het normale 

spreekpatroon. (eigen context) 

apraxia 

apraxie n. / f. / geen mv. 

onvermogen tot het uitvoeren van doelgerichte bewegingen. Apraxie van de spraak is 

het onvermogen de beweeglijkheid van lichaamsdelen doelmatig te coördineren, hetzij 

buccofaciaal (mond- en gelaatsspieren), oraal (articulatieorganan), verbaal 

(ongeschiktheid tot syntax en zinsformulering) (GVD, Van Maele) 

e.g. Apraxie komt voor na o.a. hersenbloedingen in de dominante hemisfeer vaak in combinatie met 

afasie, en uit zich niet alleen in de spraak maar ook in alledaagse handelingen zoals aankleden 

en het hanteren van voorwerpen. (Elseviers Nieuwe Medische Encyclopedie, eigen context) 

◊ ideokinetische apraxie, structurele apraxie, handapraxie, constructieve apraxie, 

kledingsapraxie


articulation 

articulatie n. / f. / -s [articuleren - - articulatorisch] 

articulatie is de wijze waarop de kaak, tong, ... (articulatoren) bij de productie van de 

spraakklanken specifiek bewegen en de wijze van het gebruik van spraakklanken als 

drager van betekenis in een taal. Het is dus een opeenvolging van spraakbewegingen 

(Winkler Prins, Stes) 

e.g. Spraakklanken kunnen worden ingedeeld naar hun articulatorische eigenschappen. Het meest 

fundamentele verschil is dat bij de articulatie van klinkers (vocalen), de lucht het spraakkanaal 

ongehinderd kan verlaten, en bij de articulatie van medeklinkers (consonanten), het spraakkanaal 

geheel of gedeeltelijkafgesloten is. (Van Dale, eigen context) 

◊ articulatiewijze, articulatiestoornis, articulatieorganen 

articulators 

articulatieorganen n. / n. 

= articulatoren 

organen die de articulatie mogelijk maken, organen die gebruikt worden bij het vormen 

van de verschillende spraakklanken (Leijenaar, eigen definitie) 

e.g. Bij sonorante klanken passeert de luchtstroom zonder veel tegenwerking van de 

articulatieorganen door de mond-, neus- en/of keelholte. De articulatieorganen die gebruikt 

worden bij de labiodentalen zijn de bovenlip en de ondertanden. 

(http://odur.let.rug.nl/~wjansen/onderwijs/klankleer/PowerPoint/College4-temp/tsld015.htm, eigen 

context) 

articulatory difficulty 

articulatiestoornis n. / f. / -sen 

de articulatiebewegingen bij de spraakklankproductie benaderen de normale doelpositie 

niet, wat een uiting kan zijn van een fonetische moeilijkheid om de bewegingen te 

maken of een moeilijkheid in de fonologische regeling. Deze stoornissen van de 

gearticuleerde spraak uit zich in weglating, vervorming of vervanging van spraakklanken 

tijdens het spreken (Van Maele, Stes) 

e.g. Articulatiestoornissen interfereren dikwijls met de spraakverstaanbaarheid en de gevolgen voor 

de communicatie kunnen voor de spreker en de luisteraar dan ook onaangenaam zijn. (Stes) 

articulatory disorder 

articulatieafwijking n. / f. / -en [afwijken - - afwijkende] 

= afwijkende uitspraak 

afwijking van de normale ontwikkeling van de articulatie. De spraakklanken worden op 

een verkeerde, afwijkende manier geleerd volgens een systeem dat verschilt van het 

fonetisch systeem dat tot de betreffende taal behoort (Leijenaar, eigen vertaling) 

e.g. Spreken met een accent, dialectisch spreken en de afwijkende uitspraak van anderstalige 

kinderen zijn geen articulatiestoornissen in bovengenoemde zin maar eerder 

articulatieafwijkingen. In de omgeving van het kind is dat juist een normale uitspraak. (Pronk- 

Boerma) 

articulatory practice 

spraaktraining n. / f. / -en [spraak trainen - - spraakgetraind] 

= articulatorische training


het zich oefenen in een duidelijke uitspraak, vorming van spraakklanken, opeenvolging 

en geheel van de spraakbewegingen (Van Dale) 

e.g. Met het oog op voordracht, zang of toneel, kunnen oefeningen binnen de spraaktraining heel 

nuttig zijn om de vestaanbaarheid te bevorderen. (Van Maele, eigen context) 

articulatory skills 

articulatievaardigheden n. / npl. / [ articulatievaardig] 

bedrevenheid, bekwaamheid om spraakklanken en hun clusters te produceren door de 

correcte articulatiebewegingen uit te voeren (Stes, eigen definitie, GVD) 

e.g. De articulatievaardigheden worden niet significant beïnvloedt door het geslacht of het milieu. 

Jongens en meisjes vertonen geen andere articulatievaardigheden noch op het totaal noch op de 

afzonderlijke groepen van spraakklanken. Articulatie of de vorming van spraakklanken met 

betekenis is een typisch menselijk gedrag. Het is een interactie van biofysische en psycho-sociculturele 

gebeurtenissen die typisch is voor de mens. Meestal leren kinderen deze vaardigheid op 

een verbluffend snelle en accurate manier. (Stes) 

artificial larynx 

kunstmatige larynx c. / m. / -en 

= kunstlarynx, electro-larynx 

een mechanisch of elektronisch apparaat , ontwikkeld voor de vervanging van het 

natuurlijke stemgeluid, geproduceerd met de stembanden, dat gebruikt wordt als 

hulpmiddel bij de communicatie na een totale laryngectomie (verwijdering van het 

strottehoofd) (Churchill, vertaling, Ceuppens) 

e.g. Voordeel van een kunstmatige larynx is dat het een adequaat communicatiemiddel geeft zelfs 

onmiddellijk na de operatie, waardoor er snel weer articulatiebewegingen gemaakt kunnen 

worden wat verstijving zal voorkomen. (Ceuppens) 

aryepiglottic fold 

aryepiglottische plooi c. / f. / -ën 

Lt. plica aryepiglottica 

slijmvliesplooi tussen de arythenoiden en de epiglottis die over de musculus 

aryepiglotticus en de musculus thyroepiglotticus ligt en deze beschermt (Pinkhof- 

Hilfman, Vertriest) 

e.g. Sommige vezels van de musculus thyroarythenoideus stralen uit, lateraal van de ventriculus in de 

aryepiglottische plooi, naar de epiglottis en vormen de musculus thyroepiglotticus. Deze spieren 

controleren de larynx ingang en smeren de stembanden. (Vertriest) 

arytenoid cartilage 

arythenoid n. / f. / -en 

Lt. cartilago arytenoida 

twee pyramidevormige kraakbeentjes met drie zijden die rusten op het cricoied met hun 

basis. De onderrand van het mediale vlak begrenst het achterste één derde kraakbenige 

deel van de stemspleet. De voorste hoek van de basis geeft aanhechting aan het 

ligamentum vocale (Vertriest) 

e.g. Door een draaibeweging naar de middellijn toe zorgen de arythenoiden ervoor dat de 

stembanden sluiten bij fonatie. (eigen vertaling) 

aspiration


aspiratie n. / f. / -s [aspireren - - geaspireerde] 

= opzuigen, wegzuigen 

het inademen, opzuigen van vreemde lichamen of lucht in de longen (HVD, VD, Coëlho) 

e.g. 1. De kikker ventileert door eerst de mond te vullen met lucht (aspiratie) en deze dan in de longen 

te drijven. 2. De t in het Engelse woord 'tea' en de k in het Duitse woord 'kaufen' worden 

bijvoorbeeld met aspiratie uitgesproken. (GNLE, Pinkhof-Hilfman) 

assessment 

beoordeling n. / f. / -en [beoordelen - - beoordeelde] 

= evaluatie 

de uiting van een oordeel; kritiek op een werk van kunst, wetenschap of vaardigheid. 

Aan de hand van verschillende kriteria worden de mogelijkheden van een persoon in 

een bepaalde vaardigheid objectief beschreven naar kwaliteit (GVD, eigen definitie) 

e.g. Stembeoordelingen gebeuren niet altijd met de bedoeling om pathologische stemmen te 

detecteren. Dikwijls moeten logopedisten een algemene auditieve beoordeling geven van 

'normale' stemmen op verschillende factoren volgens een specifiek gekozen beoordelingsschaal. 

(Stes) 

◊ beoordelingsformulier, beoordelingskriteria, beoordelingsschaal 

assimilation 

assimilatie n. / f. / -s [assimileren - - geassimileerde] 

geheel of gedeeltelijk gelijk worden van twee aangrenzende of naburige medeklinkers, 

of het beïnvloeden van de ene spraakklank door de andere. Er is maar één 

fundamentele wet in de assimilatie en dat is de wet van de sterkste. Akoestische en 

organische assimilatie zijn de belangrijkste (GVD, Elen) 

e.g. Anders dan bij coarticulatie het geval was is assimilatie een eenzijdig, taalspecifiek proces: een 

klank neemt een distinctieve eigenschap over van een buur, zonder dat de buur daardoor zelf 

van distinctieve eigenschap verandert, en de betrokken distinctieve kenmerken kunnen 

verschillen van taal tot taal. (Rietveld - Van Heuven) 

◊ assimilatie-oefening, assimilatieproces 

assistive listening device 

hoorapparaat c. / n. / -raten 

toestel dat door versterking van het geluid voor slechthorenden het horen mogelijk 

maakt (Grote Nederlandse Larousse) 

e.g. Tien procent van de totale Europese bevolking heeft gehoorproblemen, maar slechts één op de 

vijf slechthorenden gebruikt een hoorapparaat. (http://www.nvvs.nl/product/eur_symposium.htm) 

ataxia 

ataxie n. / f. / geen mv. [ atactisch] 

stoornis in de uitvoering van de willekeurige bewegingen en de samenwerking van de 

spieren bij intacte spierkracht en een aandoening van het zenuwstelsel, waardoor 

onbekwaamheid tot het verrichten van ordelijk, vlotte bewegingen ontstaat (GVD, 

Coëlho) 

e.g. Bij ataxie is de controle over de bewegingen onvoldoende; zij worden op onzeker en 

onregelmatige wijze uitgevoerd. De dronkenmansgang is een voorbeeld van ataxie. Dit 

ziektebeeld kan veroorzaakt worden door aandoeningen van de perifere zenuwen, het 

ruggemerg, de grote en kleine hersenen. (Larousse) 

◊ cerebellaire ataxie


ataxic dysarthria 

atactische dysarthrie c. / f. / -ën 

een spreekstoornis die betrekking heeft op de articulatie van de gesproken taal. Het 

spreken is gestoord ten gevolge van een lesie in het zenuwstelsel, meer bepaald ter 

hoogte van het cerebellum, waarbij de spiercontrole van het spraakmechanisme 

gestoord is, en in schokken verloopt (Winkler Prins) 

e.g. De aantasting van de spraak bij atactische dysarthrie zoals dat bij multiple sclerose het geval is, 

heeft buiten de articulatie meestal ook betrekking op de ademhaling, stemgeving, resonantie, 

vloeienheid van de spraak en de oogbewegingen. (Stes) 

athetosis 

athetose n. / f. / geen mv. 

onophoudelijke, onwillekeurige, krampachtige, langzame, kronkelende buig- en 

strekbewegingen van vingers en tenen, veroorzaakt door beschadiging in het 

extrapiramidaal systeem (Gen. handw., Coëlho) 

e.g. Kinesitherapie is onontbeerlijk voor patiënten met een athetose om de spieren relatief soepel te 

houden en verdere verkramping tegen te gaan bij het leven in een rolstoel. Bij pogingen tot 

grijpen of schrijven verergeren de ongewilde bewegingen. (eigen context, Claeys) 

atonality 

atonaliteit n. / f. / -en [ atonisch] 

toestand van gebrek aan of vermindering van tonus, spanning (Pinkhof) 

e.g. Voor patiënten met een spasticiteit is het makkelijker in een rolstoel de dag door te brengen dan 

voor een patiënt met totale atonaliteit. Deze mensen zakken onderuit en hangen door wat 

verdere vergroeiïngen in de hand werkt. (eigen context) 

atresia 

atresie n. / f. / geen mv. 

het ontbreken van een natuurlijke lichaamsopening bij de geboorte ten gevolge van een 

stoornis in de embryonale ontwikkeling; - (ook) afsluiting, of dichtgegroeid zijn van een 

lichaamsopening ten gevolge van vergroeiing (Van den Broek) 

e.g. Een voorbeeld van een aangeboren geleidingsslechthorendheidis atresie van de uitwendige 

gehoorgang (vernauwing) die ook kan samengaan met een atresie van de gehoorbeentjes wat de 

slechthorendheid nog meer kan verklaren. (Kirchmann) 

◊ oesophagusatresie, pulmonaire atresie 

attention 

aandacht n. / f. / geen mv. [aandachtig zijn - - aandachtig] 

= oplettendheid, concentratie 

omvang en intensiteit van iemands bereidheid tot het doen van waarnemingen. Het 

opzettelijk aan of over iets denken, het vertoeven met de gedachte bij iets, 

belangstellend, geïnteresseerd zijn in iets (Elseviers, GVD) 

e.g. Kinderen met het A.D.H.D.-syndroom zijn niet in staat hun aandacht voor een langere periode 

vast te houden op één bepaalde activiteit en ze kunnen zeker niet de aandacht verdelen over 

twee aspecten tegelijk wat een onmisbare vorm van aandacht is bij het oplossen van complexe, 

schoolse opdrachten zoals spelling, rekenen, … (Timmermans) 

◊ aandachtstekort, gerichte aandacht, volgehouden aandacht, verdeelde aandacht


attention deficit disorder 

aandachtstoornis n. / f. / -sen 

ADD staat voor attention deficit (hyperactivity) disorder. Verschijnsel waarbij een kind of 

een volwassene snel afgeleid is, aandachtsproblemen heeft en moeilijk kan stilzitten en 

dit veroorzaakt door een stoornis in de hersenen. ADHD gaat vaak gepaard met 

leermoeilijkheden, gedrags-en emotionele stoornissen (Zit stil, Timmermans) 

e.g. De term aandachtstoornis wordt vooral toegepast bij kinderen in de lagere schoolleeftijd, terwijl 

deze problemen zich reeds kunnen voordoen op zeer jonge leeftijd, maar ook bij pubers en 

volwassenen. Er is een duidelijk onderscheid tussen A.D.H.D. kinderen en kinderen met 

concentratiemoeilijkheden. Deze laatsten hebben niet in elke situatie problemen en de ze zijn van 

tijdelijke aard. (Zit stil, Timmermans) 

~ MBD minimal brain damage 

afkorting: ADD 

attitude 

houding n. / f. / -en [houden] 

= attitude, instelling, positie 

1, manier van denken en standpunt dat men inneemt tegenover een bepaalde stelling of 

gebeurtenis, bewering die men poneert 

2, wijze waarop men het lichaam of een lichaamsdeel houdt, stand of positie die men 

inneemt t.o.v. de omgeving (GVD) 

e.g. 1, Bij elke therapie die steunt op de cognitieve herstructurering is het belangrijk een positieve en 

open houding tegenover de nodige wijzigingen te stimuleren bij de patiënt. 

2, Gehoorgestoorden die communiceren via gebarentaal maken hierbij gebruik van hun totale houding 

om de gesprekspartner de boodschap zo duidelijk mogelijk over te brengen. Maar de totale 

houding maakt ook voor horende mensen deel uit van de communicatie via lichaamstaal. (eigen 

context) 

◊ gedragshouding, 

audibility 

hoorbaarheid n. / f. / geen mv. [horen - - hoorbaar] 

de mate waarin iets te horen is, waar te nemen is via het gehoor, de auditieve zintuigen. 

(GVD) 

e.g. De hoorbaarheid van geluiden kan vaak redelijk worden hersteld via een hoorapparaat, maar het 

onderscheiden en herkennen en verstaan van klanken of woorden blijft een probleem, vooral in 

situaties met achtergrondlawaai of nagalm. (http://www.nvvs.nl/product/digit_hoortoest.htm) 

audiogram 

audiogram n. / n. / -men 

= gehoorcurve 

een audiogram is een grafische weergave van een gehoortest of audiometrisch 

onderzoek. De resultaten worden genoteerd in dB HL (Hearing Level) of in SPL (Sound 

Pressure Level). Er zijn toondrempel- en spraakaudiogrammen. (Pinkhof-Hilfman) 

e.g. De vergelijking tussen een normaal en een pathologisch audiogram geeft het gehoorverlies voor 

verschillende trillingsfrequenties, zowel voor lucht- als voor beengeleiding. Bovendien heeft het 

audiogram het voordeel in kleur metingen van verschillende data te noteren zodat het volgen van 

eventuele evoluties gemakkelijker wordt. (Coëlho, Forton) 

◊ toondrempelaudiogram, spraakaudiogram


audiology 

audiologie n. / f. / geen mv. [ audiologisch] 

de wetenschap die zich bezighoudt met de fysiologie en de pathologie van het gehoor 

(Pinkhof-Hilfman) 

e.g. Het kwalificeren en kwantificeren van de gehoorfunctie en zijn afwijkingen is het domein van de 

audiologie en de audiometrie en scharniert op intieme wijze met alle vakgebieden die zich 

bekommeren om de slechthorende mens gaande van fundamenteel neurologisch onderzoek, tot 

medische- en paramedischehulpverlening in al zijn facetten. Dit vereist van al deze vakmensen - 

artsen, audiologen, logopedisten, akoepedisten en opvoeders- een basisinzicht in de 

fundamenten, de mogelijkheden en de begrenzingen van de audiologie. (Forton) 

audiometer 

audiometer n. / f. / -s [audiometreren - - audiometrisch] 

een elektronisch apparaat, dat zuivere tonen kan produceren met nauwkeurig instelbare 

sterkte en frequentie,om gehoortesten mee uit te voeren, scherpte van het gehoor te 

testen. De tonen kunnen via een hoofdtelefoon aangeboden worden of via een vibrator 

(beengeleider) (Van Ligtenberg - Hoolboom) 

e.g. Neus-, keel- en oorartsen en audiologische centra hebben meestal diagnostische audiometers ter 

beschikking voor gehooronderzoek om een duidelijk en uitgebreid beeld te kunnen vormen van 

de problematiek. (Van Ligtenberg - Hoolboom) 

~ audiometrie, audiogram 

◊ screeningsaudiometer, diagnostische audiometer 

audiometry 

audiometrie n. / f. / -ën [audiometreren - - audiometrisch] 

audiometrie is eerder te zien als de vaardigheid tegenover de wetenschap die de 

audiologie is. Het is het met behulp van gekalibreerde - meestal - elektronische 

instrumenten (audiometers) een zo objectief mogelijk beeld te krijgen van de 

gehoorfunctie van de patiënt, dus van de gehoordrempel voor bepaalde toonfrequenties 

of voor verschillende geluidsintensiteiten (Coëlho, Forton) 

e.g. Bij heel jonge kinderen zijn de gehoorbepalingen door middel van toon- en spraakaudiometrie 

niet zonder meer mogelijk, aangezien zij een bewuste medewerking van de onderzochte vereisen 

doordat hij moet aangeven dat bepaalde geluiden of informatie zijn gehoord of verstaan. (Van 

Ligtenberg - Hoolboom) 

auditory 

auditief adj. / 

op het gehoor betrekking hebbend; door het gehoor werkend: - geheugen, bijzonder 

geheugen voor het gehoorde. Zich vooral tot het gehoor of op de klank richtend (Groot 

Nederlands Larousse Woordenboek) 

e.g. Het vasthouden van klanken, wat een belangrijke deelfunctie is in het proces van het technisch 

lezen, is enkel mogelijk indien het auditief sekwentieel geheugen voor klanken voldoende 

beheerst is. (COB) 

◊ auditief geheugen 

auditory agnosia 

gehoor-agnosie n. / f. / geen mv.


het onvermogen tot het herkennen van geluiden als gevolg van een stoornis in de 

hersenen tewijl deze geluiden wel gehoord worden (Elseviers, eigen definitie) 

e.g. De oorzaak van akoestische-agnostische afasie (gehoor-afasie met een gehoor-agnosie) is 

volgens hem een stoornis in het onderscheiden van spraakklanken, waardoor de patiënt moeite 

heeft met het onderscheiden van lettergrepen en woorden die wat klank betreft op elkaar lijken. 

(Dharmaperwira-Prins, eigen context) 

auditory aphasia 

receptieve afasie c. / f. / geen mv. [ receptief afatisch] 

= afasie van Wernicke, sensorische afasie, Wernicke afasie, akoestische afasie 

vorm van afasie waarbij het spontane spreken vloeiend is en er sprake is van logorrhoe. 

Er worden fouten tegen zinsconstructies gemaakt en er treden veel fonematische en 

semantische parafasieën op. Gesproken en geschreven taal of tekens worden niet 

begrepen (van Bogaert) 

e.g. Wanneer een patiënt met een receptieve afasie vloeiend maar door een overmaat van 

parafasieën onbegrijpelijk spreekt, spreken we van jargon. In de eerste periode is de patiënt zich 

niet bewust van zijn fouten en legt de schuld van de slechte communicatie bij de 

gesprekspartner. Later zullen ze langzamer spreken en gaan zelfcorrecties invoeren. 


auditory brainstem response 

hersenstamaudiometrie n. / f. / -ën 

= B.E.R.A-onderzoek 

het meten van kleine elektrische spanningen (potentialen) die in de auditieve centra in 

de hersenstam ontstaan als respons op het aanbieden van een geluidsstimulus (Forton) 

e.g. Voor het welslagen van een hersenaudiometrie (B.E.R.A.) is een gerelaxeerde houding van de 

patiënt noodzakelijk, spierpotentialen, E.E.G-signalen en dergelijke kunnen immers interfereren 

met het B.E.R.A-tracé. De patiënt moet rustig liggen, niet praten, niet kauwen, niet slikken, ogen 

sluiten, ideaal is slapen. Voor kleine kinderen en mentaal gehandicapten vormen deze 

voorwaarden wel een probleem. (Forton) 

auditory comprehension 

gehoorvermogen n. / n. / -s 

natuurlijke aanleg of mogelikheid tot horen (Van Dale) 

e.g. Vaak treedt naast gehoorschade ook oorsuizen op dat zeer hinderlijk kan zijn en het 

gehoorvermogen nog verder beperkt. 

(http://www.gggd.amsterdam.nl/ghr/acsave/arbo_en_gehoor.htm) 

auditory deficit 

slechthorend, doof adj. / 

gedeeltelijk tot geheel verlies van het vermogen om te kunnen horen en spraak te 

verstaan (Pinkhof) 

e.g. Omdat het onvoldoende waarneemt zal het slechthorende schoolkind zich extra moeten 

inspannen om de aangeboden leerstof te kunnen begrijpen. Ook in het arbeidsmilieu zal men het 

moeilijk hebben een positie te verwerven omdat er aan somminge beroepen speciale eisen met 

betrekking tot de gehoorscherpte worden gesteld waaraan het niet kan voldoen. (van Ligtenberg - 

Hoolboom) 

◊ geleidingsslechthorendheid (-doofheid), perceptieslechthorendheid (-doofheid)


auditory discrimination 

auditieve discriminatie c. / f. / -s [auditief discrimineren - - auditief gediscrimineerde] 

de vaardigheid om kleine verschillen in steeds hogere klanken en kleine verschillen 

tussen fonemen te kunnen waarnemen om zo de fonemen te onderscheiden van elkaar. 

Het is een fundamentele vaardigheid om te komen van spraak-horen tot goed spraakverstaan 

(Churchill, COB, eigen definitie) 

e.g. Om tot correct spellen te komen is auditieve discriminatie één van de basisfuncties die beheerst 

moeten zijn. Om dit te testen worden woordparen aangeboden die slechts in één auditieve 

moeilijkheid verschillen. (COB) 

~ hoor-training 

auditory disorder 

gehoorstoornis n. / f. / -sen [ hoorgestoorde] 

= hoorstoornis 

aandoening waardoor de werking van het gehoororgaan geheel of gedeeltelijk wordt 

opgeheven. Deficit in de auditieve waarneming wat kan leiden tot zwak gehoorverlies tot 

ernstige doofheid veroorzaakt door een transmissieprobleem (geleidingsverlies) of door 

een stoornis van neurologische oorsprong (perceptieverlies) of het kan om een 

gemengd verlies gaan (Medische Winkler Prins, eigen definitie) 

e.g. Op basis van het tonale audiogram leggen we de aard en de graad van de hoorstoornis vast. 

Wanneer slecht-horen vaststaat en een globaal inzicht is verkregen over de mate en de aard van 

de gehoorstoornis, zal door het gehoorcentrum een advies worden opgesteld, dat aan de ouders 

wordt meegedeeld. (Medische Winkler Prins, Verstraete) 

auditory impairment 

slechthorendheid n. / m. / geen mv. [slecht horen - - slechthorende] 

verzwakking, beschadiging of verslechtering van het gehoor (eigen vertaling) 

e.g. Slechthorendheid tot doofheid kan zeer verschillende gevolgen hebben naargelang de leeftijd van 

de patiënt bij het ontstaan, de graad van het hoorverlies en het soort verlies. (Stes) 

auditory processing 

auditief verwerkingsproces c. / n. / -sen [auditieve verwerking] 

de manier waarop het geluidverwerkende (binnenoor, gehoorzenuw, hersenen) gedeelte 

van het gehoor van een persoon de stimulus verwerkt. Achtereenvolgende stappen die 

de geluidsgeloven doorlopen om van geluidssignaal aan de buitenkant van het hoor te 

komen tot verstaanbare taal (Cindy Simons, eigen definitie) 

e.g. Het centrale auditief verwerkingsproces bestaat uit het analyseren van de akoestische signalen 

en het reïntegreren van deze informatie in auditieve patronen of gehelen. Het auditief 

verwerkingsproces kan fout lopen op verschillende plaatsen. Afhankelijk van de plaats van het 

probleem spreken we van een ander type van gehoorstoornis. (Stes, eigen context) 

auditory processing skill 

auditieve verwerkingscapaciteit c. / f. / -en 

= auditory processing, central auditory processing 

de handigheid waarmee het waarnemen van geluiden verloopt. De mogelijkheden die 

het auditief systeem van een bepaalde persoon heeft om tot een zo goed mogelijk 

spraakverstaan te komen (Van Dale, eigen definitie)


e.g. Sommigen zien een relatie tussen 'auditieve verwerkingcapaciteiten' (AP - Auditory Processing of 

CAP - Central Auditory Processing) en articulatievaardigheid, en in het bijzonder een relatie 

tussen stoornissen in de auditieve verwerking en in de articulatiestoornissen. (Stes) 

auditory recognition 

gehoorsherkenning n. / f. / -en [gehoor herkennen] 

= auditieve herkenning 

de herkenning van spraakklanken en geluiden op basis van de auditieve zintuigen en die 

dus puur op het gehoor wordt verkregen (eigen definitie) 

e.g. Kinderen met een congenitale doofheid die een cochleaire inplant krijgen in de eerste 

levensmaanden moeten een intensieve begeleiding krijgen bij de gehoorsherkenning van allerlei 

dagdagelijkse geluiden en later van spraakklanken. (eigen context) 

auditory response 

auditief uitgelokte respons c. / n.(f.) / -en 

= objectieve respons 

elektrische hersenactiviteit als reactie op geluid die op het hoofd kan worden gemeten 

en met een computer kan worden gesummeerd tot een meetbaar resultaat (Pinkhof- 

Hilfman) 

e.g. De auditieve stimulus die gebruiikt wordt om een auditief uitgelokte respons op te wekken bestaat 

meestal uit gefilterde kliks of toonstootjes. Er worden ongeveer 2000 kliks aangeboden aan een 

tempo van 20 kliks per seconde om een betrouwbare respons uit te lokken. (Forton) 

~ hersenstamaudiometrie 

auditory retention span 

auditief geheugen c. / n. / geen mv. 

= auditief vermogen 

het vermogen om gehoorindrukken, zowel geluiden als spraakklanken te bewaren, vast 

te houden en zo later weer op te roepen (GVD, eigen definitie) 

e.g. Om een langere mededeling te kunnen begrijpen moet de mededeling opgenomen en voor enige 

tijd vastgehouden worden in het auditief geheugen. Bij de meeste afasiepatiënten blijkt dit auditief 

geheugen sterk verminderd te zijn. (Dharmaperwira-Prins) 

◊ auditief sekwentieel geheugen 

auditory sensitivity 

auditieve sensitiviteit c. / f. / -en [ auditief sensitief] 

de ontvankelijkheid of gevoeligheid voor auditieve prikkels die aangeboden worden 

(Coëlho) 

e.g. Door aangepaste gehoortrainingen veelvuldige auditieve stimulatie kan de auditieve sensitiviteit 

bij jonge gehoorgestoorde kinderen verhoogd worden. (Chantrain) 

auditory sequential memory 

auditief sequentieel geheugen c. / n. / geen mv. 

het vermogen om samenhangende gehoorde informatie, geluiden of spraakklanken 

terug op te roepen uit het geheugen in de correcte volgorde zoals ze voordien werden 

aangeboden (Chantrain, COB, eigen definitie)


e.g. Het auditief sekwentieel geheugen is slechts één aspect van het auditief geheugen en is in het 

leesproces noodzakelijk voor de auditieve synthese van woorden. (COB) 

auditory stimulus 

auditieve stimulus c. / m. / stimuli [auditief stimuleren - - auditief gestimuleerde] 

= auditieve prikkel, gehoorprikkel 

verandering in de omgeving of elke invloed van een organisme of weefsel die een 

bepaalde adequate reactie teweegbrengt van het gehoororgaan (Van Dale, Coëlho) 

e.g. Bij de klassieke toonaudiometrie is de auditieve stimulus die gebruikt wordt een zuivere toon van 

een specifiek ingestelde frequentie en amplitude, en deze wordt via een hoofdtelefoon voor 

luchtgeleiding en via een vibrator voor beengeleiding aangeboden. (eigen context) 

auditory system 

auditief systeem c. / n. / -temen 

= horen, gehoor 

een der zintuigen. Geluidstrillingen worden opgevangen door de uitwendige 

gehooropening; via de gehoorgang worden de trillingen overgebracht op het 

trommelvlies en vandaar door de gehoorbeentjes op een tweede vlies (ovale venster), 

dat zich voor een met lymfe gevulde opening (slakkehuis) bevindt; de lymfevloeistof 

wordt ook in trilling gebracht en deze trillingen worden overgebracht op de basale 

membraan die uit ruim 24 000 vezels van verschillende lengte bestaat; de op de vezels 

overgebrachte trilling prikkelt de daaraan verbonden zintuigcel, die de prikkels via de 

gehoorzenuw aan de hersenen doorgeeft (GP Encyclopedie) 

e.g. De werking van het auditief systeem is afhankelijk van 3 factoren: de structurele samenstelling 

van het uitwendig, midden- en binnenoor; de productie van elektrische impulsen voortgebracht 

door de cochlea; de overbrenging van deze impulsen door de nervus cochlearis en de centrale 

neurale wegen naar de hersenen. (Dockx) 

auditory training 

hoortraining n. / f. / -en [hoortrainen - - hoorgetraind] 

= gehoortraining 

geheel aan oefeningenen educatie, erop gericht met slechthorendheid als handicap om 

te gaan of om het maximaal haalbare uit het restgehoor te ontwikkelen, zoals oefening 

om klinkers van medeklinkers te onderscheiden of om harde geluiden te interpreteren bij 

het gebruik van een gehoorapparaat. Ook training voor slechthorenden in het 

onderscheiden en herkennen van woorden, stemmen of geluiden (Pinkhof-Hilfman, 

Pinkhof) 

e.g. Voor volwassenen is de hoortraining binnen het programma Curriculum Hoortraining een 

zelfstandig pakket van oefeningen en activiteiten die nog in een breder revalidatieprogramma 

ingekaderd kunnen zijn, men bouwt hierin voort op aanwezige taal en spraak. (Chantrain) 

~ auditieve discriminatie, auditieve identificatie, auditieve detectie 

autism 

autisme n. / n. / geen mv. [ autistisch] 

ontwikkelingsstoornis aanvangend voor het 3de levensjaar, een ziekelijke 

geestestoestand waarbij de patiënt een sterk afwerende en afsluitende houding 

aanneemt t.o.v. de realiteit van de omgeving, indrukken van de omgeving worden 

ziekelijk verwerkt (Pinkhof-Hilfman)


e.g. Kinderen met autisme die in sociale interacties en in hun communicatie gestoord zijn, klampen 

zich vast aan steriotiepe, herhalende gedragspatronen en hebben heel rigide interesses en 

bezigheden. Vaak gaat autisme ook gepaard met een verstandelijke handicap. (Coëlho, eigen 

context) 

automatique speech technique 

automatische spraak c. / f.(m.) / geen mv. [automatisch spreken - - automatisch gesproken] 

de techniek die we gebruiken als we spontaan spreken, het geautomatiseerd zonder nog 

echt bewust na te denken achter elkaar plaatsen in de conventionele volgorde van 

klanken en woorden in een zinvolle en adequate context (Churchill, eigen definitie) 

e.g. We denken bij automatische spraak aan tellen van een tot tien, opzeggen van het alfabet, het 

zingen, het opnoemen van de dagen van de week, enz. (eigen vertaling) 

autotopagnosia 

autotopagnosie n. / n. / geen mv. 

= somato agnosie, asomatognosie 

foutieve oriëntatie omtrent de topografie van het eigen lichaam. Stoornis in de 

lichaamsoriëntatie als cerebraal haardsymptoom (Coëlho, Pinkhof) 

e.g. Voor patiënten met autotopagnosie is het heel moeilijk te beschrijven op welke plaats van het 

lichaam ze pijn voelen of om bepaalde handelingen te imiteren. De patiënt herkent bij het zien 

zijn eigen handen niet meer en kan zijn vingers en andere lichaamsdelen niet meer benoemen 

(eigen context) 

babbling 

brabbelen v. / / [brabbel - gebrabbelde] 

stadium dat doorlopen wordt binnen de normale taalontwikkeling vanaf zeven maanden 

met onverstaanbaar, verward of krom spreken, het herhalen van klankenreeksen met 

klinkers en medeklinkers, reeks van identieke of bijna identieke syllaben zoals bababa, 

héhé, mamama binnen één ademeenheid (Revalidatie, Schaerlaeken - Gillis) 

e.g. Tijdens de brabbelfase is de bedoeling niet om te communiceren, het is eerder een spel met de 

spraakorganen, experimenteren en het zoeken van sociaal contact. Er is een duidelijk 

gemeenschappelijk iets tussen brabbelen en de eerste woorden, soms zijn ze zelfs moeilijk van 

elkaar te onderscheiden. Een kind stopt ook niet plots met brabbelen wanneer het de eerste 

woorden leert.. (Bresien, sShaerlaekens - Gillis) 

~ taalontwikkeling 

◊ canoniek brabbelen, repetitief brabbelen, gevarieerd brabbelen 

back assimilation 

regressieve assimilatie c. / f. / -s [regressief assimileren - - regressief geassimileerd] 

= anticiperende assimilatie, proleptische assimilatie 

gehele of gedeeltelijke gelijkwording van twee aangrenzende of naburige medeklinkers 

waarbij een consonant een voorafgaande aan zich gelijk doet worden (Van Dale) 

e.g. Regressieve (anticiperende, proleptische) assimilatie, waarbij de assimilerende invloed van de 

volgende consonant uitgaat zoals in afdanken en , wasbeer is één van de meest voorkomende 

vormen van assimilatie en hoort onder de indeling volgens beïnvloedingsrichting thuis. (Gillaerts, 

eigen context, Rietveld - Van Heuven) 

~ progressieve assimilatie


back sound 

achterklank n. / m. / -en 

spraakklank waarbij het tonglichaam naar achteren in de mond wordt teruggetrokken. De 

klank wordt achteraan in de keel gevormd (Gillaerts, eigen definitie) 

e.g. De klinkers worden gedefinieerd aan de hand van twee dimensies, nl. 'voor-achter' en 'opengesloten'. 

Om de dimensies voor-achter te bepalen kijkt men naar het punt waar de afstand 

tussen de tong en het gehemelte het kleinst is om van een achterklank te spreken. 

(Schaerlaekens) 

background noise 

achtergrondruis n. / m. / geen mv. 

= achtergrondgeruis 

elk geruis of storend geluid dat het ontvangen van het betreffende signaal door de 

ontvanger belemmert. Geluid dat niet tot de boodschap behoort en auditief geëlimineerd 

moet worden (eigen definitie) 

e.g. De sterkte van de achtergrondruis beperkt de bruikbare gevoeligheid van een ontvanger, want 

hoe hoog ook de versterkingsgraad is, te zwakke signalen gaan verloren in de achtergrondruis 

wanneer deze te sterk is. In tonale audiometrie wordt kunstmatige achtergrondruis gebruikt om 

een maskeringseffect te krijgen. (Grote Nederlandse Larousse, eigen context) 

backing 

backing n. / / geen mv. 

het proces waarbij een alveolair vervangen wordt door een medeklinker die geen velaar 

is maar door een spraakklank waarvan de plaats van productie meer naar achteren in de 

mond ligt (eigen vertaling) 

e.g. 'backing van de stopklanken': consonant die voorwaarts geproduceerd wordt, wordt vervangen 

door een achterklank / 'backing van fricatieven': articulatieplaats van de fricatief wordt naar achter 

verschoven / 'backing van de affricatieven': articulatieplaats van de affricatief wordt naar achter 

verschoven, dit zijn allemaal atypische processen die ook binnen de normale intwikkeling van 

kinderen gebruikt worden maar heel individueel bepaald zijn. (Stes, Howell - Dean) 

bandwidth 

bandbreedte n. / f. / -s of -n 

de breedte van het frequentiegebied dat door een filter wordt doorgelaten, als 

grensfrequentie wordt vaak de -3dB punt genomen (Geluid, Fysica, Produktie en 

Geluidsmetingen) 

e.g. De ruis die aangeboden wordt bij het maskeren in toonaudiometrie bevat veschillende frequenties 

binnen een vastgelegde bandbreedte. De frequenties worden geselecteerd door de originele ruis 

door een banddoorlaatfilter te sturen. De ruis bevat uiteindelijk dan enkel nog frequenties die 

binnen de gekozen bandbreedte liggen. (eigen context) 

behaviour 

gedrag n. / n. / -ingen [gedragen] 

de wijze waarop iemand zich gedraagt, zijn handel en wandel, zijn wijze van doen, 

optreden houding en reageren (Van Dale) 

e.g. Stotterende kinderen gaan al heel snel vermijdingsgedrag stellen om het haperen te voorkomen 

en weer verder te kunnen in de communicatie. Het is heel belangrijk dit gedrag te doorbreken en 

de onvloeiendheden te laten komen zonder er tegen te vechten. ()


◊ gedragsverandering, gedragscode, gedragstherapie, assertief gedrag, gedragsstoornis, 

vermijdingsgedrag 

behaviour modification 

gedragsverandering n. / f. / -en [gedrag veranderen - - veranderd gedrag] 

= gedragsmodificatie, gedragswijziging 

het veranderen, anders maken of worden van het gedrag onder invloed van 

systematische oefening. Het afleren van een oud en foutief gedrag en het aanleren van 

een nieuw en correct gedrag (Van Dale, eigen definitie) 

e.g. Geven van voorbeelden, luisteren naar eigen stem en zelfobservatie zijn activiteiten binnen de 

behandelingen van stempatiënten met stembandknobbels e.d., gericht op gedragsverandering 

i.v.m. stemhygiëne en verkeerd stemgebruiken met als doel verhoging van de motivatie voor 

therapie en voorkoming van de terugval. (eigen context) 

behavioural observation audiometry 

gedragsobservatieve audiometrie c. / f. / -ën 

audiometrisch onderzoek bij heel kleine kinderen waarbij men het gedrag, de reacties 

van het kind observeert na het aanbieden van een geluidsprikkel. Het kind voert een 

bepaalde handeling uit of kijkt naar iets om aan te geven dat het geluid gehoord werd 

(eigen definitie) 

e.g. Bij gedragsobservatieve audiometrie worden er geluiden van allerlei voorwerpen aangeboden 

aan het kind afwisselend links of rechts, of er wordt gewoon geobserveerd wat het kind doet bij 

het aanbieden van verschillende geluiden. (eigen context) 

behavioural problem 

gedragsprobleem n. / n. / -blemen [ gedragsproblematisch] 

problematiek waarbij een kind of een volwassene voortdurend en in bepaalde situaties 

onaanvaardbaar gedrag stelt zoals bijvoorbeeld agressiviteit (eigen definitie) 

e.g. De kans op het ontstaan van een gedragsprobleem is vooral aanwezig bij dove kinderen van 

horende ouders. Deze problemen zijn terug te voeren op een onvolledig socialisatieproces; het 

kind heeft onvoldoende geleerd wat er van hem wordt verwacht en waarom. (Pronk-Boerma) 

behavioural syndrome 

gedragsstoornis n. / n. / -sen [ gedragsgestoord] 

abnormaal gedrag van jonge kinderen als gevolg van emotionele stoornissen (Van Dale) 

e.g. Er treden vaak gedragsstoornissen op: aandacht en concentratie zijn duidelijk gestoord, met als 

gevolg dat he kind snel is afgeleid en met de gedachten van de hak op de tak springt. (Pronk- 

Boerma) 

behavioural test 

gedragstest n. / m. / -s of -en 

test gebaseerd op de bekwaamheid van een kind of een peuter om de gevraagde taken 

uit te voeren volgens een aanvaardbaar gedragspatroon (Flexer, eigen vertaling) 

e.g. Om autisme duidelijk vast te stellen is het eveneens noodzakelijk een gedragstest uit te voeren 

aangezien deze kinderen heel wat gedragsproblemen kunnen vertonen. (eigen context) 

Bernouilli effect


Bernouilli effect c. / n. / geen mv. 

het verschijnsel dat twee beweeglijke vlakken beurtelings van en naar elkaar toe 

bewegen als er een luchtstroom tussen deze vlakken passeert. De passerende lucht 

ondergaat een versnelling door de vernauwing van de doorgang waardoor er een 

onderdruk ontstaat. Deze onderdruk geeft een aanzuiging van de twee vlakken naar 

elkaar toe (Van Dale, eigen vertaling) 

e.g. Volgens de myoelastische aerodynamische theorie , worden bij stemproduktie de tegen elkaar 

gedrukte stembanden door de luchtstroom uit elkaar gedreven en komen ze dankzij hun 

elasticiteit en de spierspanning maar ook door het Bernouilli effect terug naar de middellijn. 

(Tyberghein, eigen context) 

bilabial 

bilabiaal adj. / / [bilabiaal] 

spraakklanken die gevormd worden door beide lippen met elkaar in contact te brengen. 

Het contact komt tot stand doordat de onderlip tegen de bovenlip drukt en de bovenlip 

weerstand biedt (Elen) 

e.g. Zo lijken [p], [b], en [m] op elkaar, omdat ze met de lippen op elkaar worden uitgesproken: deze 

klanken zijn daarom bilabiaal, genoemd naar de labia, de lippen, het is een indeling volgens de 

articulatieplaats. Kinderen met een lipspleet hebben vaak problemen met de productie van de 

bilabialen. (Neijt, eigen context) 

bilateral 

bilateraal adj. / 

= tweezijdig, dubbelzijdig, beiderzijds 

een fenomeen dat voorkomt aan beide zijden, aan twee zijden, in twee richtingen, 

symmetrisch (Grote Van Dale) 

e.g. Stembandknobbels zijn eeltvormige verdikkingen, bilateraal aanwezig op de stembanden en 

veroorzaakt door verkeerd stemgebruik. (eigen context) 

~ unilateraal 

◊ bilaterale symmetrie 

bilateral hearing impairment 

bilateraal gehoorverlies c. / n. / -zen 

gehoorverlies aan beide oren (eigen definitie) 

e.g. Bij de personen met een congenitaal gehoorverlies van neurologische aard (receptief) hebben is 

er meestal een bilateraal gehoorverlies aanwezig. (eigen context) 

bilateral representation 

bilaterale representatie c. / f. / -s [bilateraal representeren - - bilateraal gerepresenteerde] 

bepaalde functies of informatie worden in de twee hemisferen verschillend verwerkt. In 

de primaire zones is er specifieke verwerking in de ene helft terwijl er somatotopisch 

contralaterale representatie is (Dharmaperwira-Prins) 

e.g. Bij linkshandigen treedt in ongeveer 50% van de gevallen een afasie op bij een 

linkerhemisfeerlesie, in ongeveer 40% bij een rechterhemisfeerlesie en in ongeveer 10% spreekt 

men van een bilaterale of meer diffuse representatie van taal. (Dharmaperwira-Prins) 

bilingualism


tweetaligheid n. / f. / geen mv. [ tweetalig] 

het verschijnsel dat naast de moedertaal een tweede taal beheerst of gebruikt wordt 

(Van Dale) 

e.g. Een ander niet-formeel kenmerk van tweetaligheid is wat men noemt connotatieve interferentie. 

Men merkt nl. op dat bepaalde connotatieve associaties die tweetaligen maken verschillen van 

diegene die worden gemaakt door ééntaligen. (De Geest) 

binaural hearing aid 

binauraal hoorapparaat c. / n. / -raten 

= hoortoestel, hoorprothese, gehoorapparaat 

een klein elektrisch apparaat dat in het oor past en dat het geluid versterkt voor 

zwakhorenden (Longman) 

e.g. Aan het aanmeten van een binauraal hoorapparaat dient een geneeskundig onderzoek vooraf te 

gaan, omdat de slechthorendheid kan berusten op een geneeslijke aandoening, bijvoorbeeld een 

nog niet ontdekte chronische oorontsteking, of op otosclerose. (Winkler Prins) 

biofeedback 

biofeedback n. / m. / geen mv. 

= terugkoppeling 

biofeedback is de toepassing op biologische elementen van de feedback-lus: de 

teruggezonden informatie is van kapitaal belang in het leerproces. Ze laat iemand toe 

om zich constant aan te passen aan de geregistreerde informatie, die van hemzelf komt. 

Door middel van lichamelijke reacties en registrerende apparatuur wordt er een zekere 

mate van beheersing bereikt in bepaalde vaardigheden (omtrent logopedie 2, Pinkhof) 

e.g. Binnen de stemtherapie kan men een dB-meter met uitslaande naald gebruiken als feedback van 

de geproduceerde luidheid tijdens het spreken. De natuurlijke biofeedback is bij het spreken het 

auditieve systeem dat een automatische teugkoppeling geeft naar de stem voor aanpassingen op 

luidheid en frequentie. (eigen context) 

biofeedback treatment 

biofeedbackbehandeling n. / f. / -en 

= terugkoppelingbehandeling 

een behandeling d.m.v. een psychologische oefentechniek, waarmee d.m.v. 

lichamelijke- reacties- registrerende- apparatuur een zekere mate van beheersing wordt 

bereikt van autonome lichaamsfuncties zoals de hartfrequentie en de bloeddruk 

(Pinkhof) 

e.g. De biofeedback is zich in de jaren vijftig onder invloed van nieuwe ontwikkelingen op het terrein 

van de elektronica en de psychofysiologie gaan ontwikkelen. Ook stemaptiënten hebben baat bij 

een biofeedbackbehandeling (Winkler Prins, eigen context) 

blocking 

blokkering n. / f. / -en [blokkeren - - geblokkeerd] 

de spraakklank wordt ingezet maar wordt niet voltooid. Het is het remmen verhinderen 

van een verder verloop van het proces (spreken). De overgang gebeurt wel na de 

blokkering, komt vooral bij explosieven voor omdat die makkelijker geblokkeerd kunnen 

worden voor de explosie (informante) 

e.g. Eerst zullen slechts herhalingen te horen zijn, langzamerhand wordt de spanning groter en door 

de vergeefse pogingen om die herhalingen te reduceren tot één klank kan er een blokkering


ontstaan : het kind perst de lippen op elkaar, spant de tong, maar er komt geen of een zeer 

gespannen klank te voorschijn. (Van Maele) 

bone conduction 

beengeleiding n. / f. / -en [ beengeleidend] 

overbrenging van geluidstrillingen via het rotsbeen ( of door een hoorapparaat) (Grote 

Van Dale) 

e.g. Met het bepalen van de drempel voor luchtgeleiding onderzoekt men het gehele akoestische 

systeem, met die van de beengeleiding alleen het cochleaire en het centrale gedeelte. Door de 

beengeleidingsdrempel te vergelijken met de luchtgeleidingsdrempel kan bepaald worden of het 

gaat om een zuiver transmissieverlies een zuiver perceptieverlies of een gemengd verlies. 

(Codex Medicus, Forton) 

~ beenvibrator, maskeren, air-bone gap 

◊ beengeleidingsdrempel 

breathiness 

wilde lucht c. / f.(m.) / geen mv. 

= luchtverspilling 

stemkwaliteit die gekenmerkt wordt door verlies van uitademingslucht tussen niet goed 

sluitende stemband tijdens de fonatie (Van Maele) 

e.g. Bij het hypokinetische syndroom horen we een hese stem waarbij ruwheid gecombineerd 

voorkomt met wilde lucht; een draagkrachtig geluid is niet mogelijk. (Damsté) 

breathing 

ademhaling n. / f. / geen mv. [ademhalen] 

= respiratie 

het proces waarbij ingeademde lucht via de neus of de mond, door het strottehoofd en 

de luchtpijp naar de longen stroomt en terug naar buiten geduwd wordt door 

samentrekking van spieren (Coëlho) 

e.g. Eerst ziet men een normale ademhaling, het ademvolume. Vervolgens ademt de proefpersoon 

maximaal in en daarna maximaal uit; dit gasvolume noemt men de vitale capaciteit. (West) 

~ buikademhaling 

◊ buikademhaling, thoracale ademhaling, buik- flankenademhaling, ademhalingstype, 

ademhalingscyclus 

breathing cycle 

ademhalingscyclus n. / m. / -cycli 

steeds terugkerende cyclus van in- en uitademen op een vastgelegd ritme (Illustrated 

Stedman's Medical Dictionary, eigen vertaling) 

e.g. Bij hyperventilatie wat bij hersenverlamming wel eens kan optreden wordt de normale 

ademhalingscyclus doorbroken en volgt er een snelle heel oppervlakkige ademhaling, die 

doorbroken moet worden door lucht met een lager zuurstofgehalte weer in te ademen en door de 

controle op de cyclus weer te krijgen. (eigen context) 

breathing rate 

ademhalingsfrequentie n. / f. / -s


het aantal malen dat een persoon in- en uitademt per minuut. (normale waarde 10 - 20 

ademhalingen per minuut) (Pinkhof-Hilfman) 

e.g. Het ademminuutvolume (AMV) is het ademvolume maal de ademhalingsfrequentie waarmee 

aangegeven wordt hoeveel lucht er per minuut uitgewisseld wordt. (Medische Winkler Prins, 

eigen context) 

breathing therapy 

ademhalingstherapie n. / f. / -ën 

methode van behandeling om de ademhaling te verbeteren te wijzigen. Meer bepaald 

het wijzigen van het ademhalingstype, ademvolume (conditie) en ademcontrole (Van 

Dale, eigen definitie) 

e.g. Bij asthenische ademsyndroom zal de ademhalingstherapie zich vooral concentreren op het 

verstevigen van de midderifspier en het kracht zetten op de spieren in de buikstreek en heel het 

orale gebied en benadrukken van de neusademhaling om de algehele zwakte in lichaam en stem 

en ademhaling op te heffen. (Stes) 

broad phonetic transcription 

globale fonetische transcriptie c. / f. / -s [globaal fonetisch transcriberen - - globaal 

fonetisch getranscribeerd] 

= fonetisch schrift 

fonolgisch geörienteerde fonetische schrijfwijze die volgens afspraak tussen // geplaatst 

wordt. Het geeft de wijze van uitspreken weer voor een bepaalde spraakklank 

(Nooteboom en cohen, eigen definitie) 

e.g. De globale fonetische transcriptie is een belangrijk hulpmiddel bij de observatie en de schriftelijke 

weergave van spontane spraak. Zo kan later precies herlezen worden hoe de woorden 

uitgesproken worden door een belaapde patiënt, zonder extra opnames op band te moeten 

maken. (eigen context) 

broad-band noise 

breedbandruis n. / m. / geen mv. 

geluid van verschillende frequenties die over een ruim, breed frequentiebereik verspreid 

zitten (Cornette) 

e.g. Er zijn verschillende soorten ruis mogelijk. Zo kunnen we spreken van smalband- en 

breedbandruis die elk een ander auditief effect zullen hebben. (eigen context) 

buccal speech 

buccale spraak c. / f. / geen mv. [buccaal spreken - - buccaal gesproken] 

het sterk articuleren van woorden, waarbij voornamelijk de spieren van de wangen 

gebruikt worden (Van Maele) 

e.g. De wangspier (m. buccinator) is een kruisspier, met oorsprong aan de bovenkaak en aan de 

benedenkaak, ter plaatse van de kiezen. Ze gaan kruiselings naar de mondhoeken. Wat van 

boven komt, hecht zich beneden aan de mondhoek; wat van beneden komt, boven aan de 

mondhoek. Deze spier wordt intensief gebruikt bij de buccale spraak. (Linthorst, eigen context) 

burst 

plosie n. / f. / -s 

= plof, explosie


laatste fase in de uitspraak van een plosief of plofklank, waarbij de lucht die door de 

afsluiting in het spraakkanaal tegengehouden werd, plots hoorbaar vrijkomt (Debergh) 

e.g. Bij de productie van de /t/ drukt de tong met de zijranden stijf tegen het gehemelte en de kiezen. 

De tongpunt ligt tegen de kassen (alveolen) van de boventanden en de bovenrand van die 

tanden. De explosie heeft plaats bij de tongpunt. (van den Berg) 

◊ explosie, implosie 

cartilage 

kraakbeen n. / n. / -deren [ kraakbenig] 

Lt. cartilago 

naam voor vaste, elastische delen van het dierlijke en menselijke lichaam (minder hard 

dan de beenderen) die de gewrichtsvlakken bedekken, sommige beenderen verbinden, 

soms het been vervangen of aan vullen (Van Dale) 

e.g. De oorschelp gaat over in de uitwendige gehoorgang (meatus acusticus externus). Het buitenste 

deel is kraakbeen en met huid bedekt die haren en smeerklieren bevat. Het binnenste deel van 

de gehoorgang is benig en ook met huid bedekt, die hier zeer dun is. (Kirchman) 

case management 

(ziekte)therapie n. / f. / -ën 

onderdeel van de geneeskunde, dat zich met het behandelen, m.n. met de genezing van 

ziekten bezighoudt, zowel de informatie als de behandeling komen hierin aan bod (Van 

Dale) 

e.g. Bij de bestaande methoden van behandeling van afasie -dat wil zeggen het geven van gerichte 

therapie- kan men algemene en specifieke benaderingen onderscheiden. Bij stotteren bestaat de 

therapie niet enkel uit het aanleren van nieuw en correct gedrag maar ook uit een cognitieve en 

emotionele herstructurering. (Dharmaperwira-Prins, eigen context) 

central auditory disorder 

centrale auditieve taalstoornis c. / f. / -sen 

taalstoornis waarbij het kind tijdens de taalverwerving periodes heeft gehad van 

wisselende geleidingsverliezen waardoor de engrammen (die belangrijk zijn voor het 

fonemisch bewustzijn) niet of onvoldoende zijn ingeslepen (van Bogaert) 

e.g. Tijdens de vroege kinderjaren is het heel belangrijk de kinderen te controleren op 

middenooronstekingen. Kinderen die vaak maanden achter elkaar last hebben van dit fenomeen 

kunnen lange periodes minder goed horen en zo noodzakelijke informatie voor de taalverwerking 

mislopen en de kans op een centrale auditieve taalstoornis is groot.. (eigen context) 

central auditory processing 

centrale auditieve verwerking c. / f. / -en [centraal auditief verwerken - - centraal auditief 

verwerkt] 

verwerking in de hersenen van informatie die binnenkomt via het oor (K. Cornette) 

e.g. Omdat die problemen met de centrale auditieve verwerking er waren in het beginstadium, had het 

kind grote problemen om zichzelf uit te drukken en in contact te komen met de omgeving. Ze 

vangt de auditieve prikkels wel op maar weet niet wat ze betekenen. 

(http://www.nvvs.nl/foss/actueel007.htm) 

central vowel 

middenklinker n. / n. / -s


klinker met matige verticale tongbeweging, een tussenpositie van de tong tussen hoog, 

tegen het gehemelte en laag op de mondbodem (Van Maele, eigen definitie) 

e.g. De /a/ van gaat is een middenklinkernaar de indeling volgens de positie van de tong in vertikale 

zin (larousse) 

cerebellum 

kleine hersenen n. / n. 

= cerebellum 

de kleine hersenen bestaan uit een middelste, ongepaard deel, de worm ( vermis ), en 

de rechter en linker kleine-hersenhemisfeer. Ze staan vooral in voor de gecoördineerde 

en vlotte bewegingen van het lichaam (Winkler Prins) 

e.g. De kleine hersenen bewerken, d.m.v. de verbindingen zowel met de hersenstam als de grote 

hersenen, een nauwkeurig samenspel van de verschillende spiergroepen. Een letsel in de kleine 

hersenen heeft meestal gevolgen die van atactische aard zijn. (larousse, eigen context) 

cerebral 

cerebraal adj. / / [cerebrum] 

wat de hersenen betreft: cerebrale verschijnselen; het cerebraal systeem, de hersenen 

en de daarvan uitgaande zenuwen (Van Dale) 

e.g. Dit onderzoek kan gebeuren bij patiënten die een ingreep moeten ondergaan voor het chirurgisch 

clippen van een hersenaneurysma en bij ratten waarbij invloed van de verandering van 

verschillende parameters (o.a. bloeddruk, PaCO2) op de gevolgen van een cerebraal 

vasospasme kunnen nagegaan worden. 

(http://www.admin.rug.ac.be/Onderzoeksbeleid/techno/dutch/geneesk/GE23V4.htm) 

cerebral palsy 

hersenverlamming n. / f. / geen mv. [ hersenverlamd] 

= cerebrale paralyse 

pre-, péri- of postnataal optredende bewegingsstoornissen door beschadiging van de 

hersenen van het kind (Van Maele) 

e.g. Kinderen met een hersenverlamming kunnen afwijkende orale reflexen vetonen; onvermogen om 

voedsel in een samenhangende bolus bij elkaar te houden, vooral tijdens het kauwen van het 

voedsel; en/of ongestructureerde bewegingen van de tong die niet bevorderlijk zijn voor een 

soepele golfbeweging van de tong naar achteren toe. (Logemann) 

cerebrovascular lesion 

cerebrovasculair accident c. / n. / -en 

= cerebrovasculaire aandoening 

acute verstoring van de cerebrale circulatie met focale neurologische 

uitvalsverschijnselen. Het is een pathologisch proces onder de vorm van een lesie van 

de bloedvatwand door chronische arteriële hypertensie of vasculaire 

ontwikkelingsdefecten (Pinkhoff-Hilfman, eigen definitie) 

e.g. Hoewel afasie als een geïsoleerd symptoom van een cerebrovasculair accident (CVA, beroerte) 

kan voorkomen, zijn er meestal ook andere stoornissen, zoals hemiplegie en apraxie, die te 

zamen tot een ernstig verlies van de functionele onafhankelijkheid kunnen leiden. De omvang en 

de lokalisatie van het cerebrovasculair accident kan door het ruimte-innemendaspect 

dramatische symptomatologie uitlokken. (Prins, eigen context)


cerumen 

oorsmeer n. / n. / geen mv. 

= cerumen, oorwas 

vettige geelachtige stof dat door de kliertjes in de wand van de uitwendige gehoorgang 

geproduceerd wordt ter bescherming van het binnenoor en om het trommelvlies soepel 

en vochtig te houden (Medisch Lexicon, eigen definitie, van Bogaert) 

e.g. Bij oorontstekingen en andere aandoeningen van het oor kan het oorsmeer verschillende 

veranderingen ondergaan. Dit kan gaan van een heel lopend ongekleurd vocht tot een heel vast 

gelige stof en een harde donker bruin-rode stof. Dit kan zich ophopen in de gehoorgang en een 

oorsmeerprop veroorzaken met gehoorverlies tot gevolg. (eigen context) 

◊ oorsmeerprop 

cerumen impaction 

oorsmeerprop n. / f.(m.) / -pen 

= cerumenprop 

verharde uitgedroogde ophoping van oorsmeer in de uitwendige gehoorgang zodat er 

een afsluiting of vernauwing van de gehoorgang ontstaat (Codex Medicus, eigen 

definitie) 

e.g. Bij het uitspuiten van een oorsmeerprop wordt de oorschelp iets naar boven getrokken, waardoor 

de gehoorgang die onder normale omstandigheden een stompe hoek naar beneden vertoont, 

zich strekt. (Elseviers Nieuwe Medische Encyclopedie) 

childhood apraxia 

kinderapraxie n. / f. / geen mv. 

apraxie is een stoornis in het doelgericht bewegen of handelen ten gevolge van 

hersenletsel. Het kind weet niet meer hoe het een doelgerichte handeling moet 

verrichten (het chronologisch achter elkaar plaatsen van de bewegingen), zonder dat de 

motoriek (spierbewegingen) als dusdanig gestoord is (Pronk-Boerma) 

e.g. Kindermigraine kan optreden in verschillende vormen, n.l.: 1. klassieke vorm (met aura), die bij 

kinderen niet zo vaak voorkomt; 2. gewone vorm (zonder aura); 3. gecompliceerde vorm. Hierbij 

kunnen tintelingen in lichaamsdelen optreden of afasie, kinderapraxie, verlammingen en/of 

dubbel zien. (http://people.zeelandnet.nl/vdwindt/migraine/kinderen.htm) 

choral speaking 

samenspraak n. / f. / geen mv. [samen spreken] 

het uitspreken van poëzie, proza of andere teksten door een groep samen (vooral in 

klassiek drama als commentaar bij de actie van het stuk) (Longman) 

e.g. Bij de leesbegeleiding van kinderen die te hardnekkig blijven spellen wordt de samenspraak 

(lezen) toegepast om het tempo op te drijven en het kind te verplichten de woorden niet letter 

voor letter te analyseren maar grotere gehelen te herkennen. (eigen context) 

chorea 

chorea n. / m. / geen mv. [ choreatiform, choreatisch] 

extrapyramidale hyperkinesie, zich uitend in bekende, snelle onwillekeurige, maar 

gecoördineerde rukkende bewegingen. Logopedisch: abnormale tong- en 

velumbewegingen (Hilfman / Van Maele) 

e.g. Dystonie, athetose en chorea zijn aandoeningen met typische onwillekeurige bewegingen en met 

mogelijke stemstoornissen tot gevolg omdat ze ingrijpen op de larynxspieren. Chorea geeft de


stem een intermittente hypernasaliteit, plotse inspiratorische of expiratorische hoorbare 

adembewegingen met explosieve stemuitbarstingen of ogenblikken van plotse stemloosheid. 

(Stes) 

◊ Huntington-chorea 

choreic dysphonia 

choreatische dysfonie c. / f. / geen mv. [ choreatisch dysfonisch] 

stoornis in de stemgeving die veroorzaakt is door dysfunctie van het centraal 

zenuwstelsel, het extrapiramidale systeem, waarbij er door snelle ongecontroleerde 

bewegingen momenten van zwakke tot explosieve stemgeving is (Stes, eigen definitie) 

e.g. Er treden choreïforme contracties op in de larynxspieren bij choreatische dysfonie waardoor er 

een plotse daling van de fundamentele frequentie, stemblokkering en een daling in de duurtijd 

van de klinkers kan optreden. (Stes) 

~ dyslalie, dysartrie 

chronic 

chronisch adj. / 

= sluipend 

langzaam slepend verloop, en meestal van lange duur (Coëlho, Pinkhof) 

e.g. Acute laryngitis daarentegen kan evolueren tot chronische laryngytis indien de spreker verder wil 

blijven spreken en zingen, schreeuwen op de speelplaats of in lokalen met achtergrondlawaai, 

waardoor de stembanden tot overmatige prestatie gedwongen worden. Het gevolg is een 

blijvende stemstoornis. (Van Maele) 

circumlocution 

circumlocutio adj. / 

= breedsprakig 

niet recht op het doel af, ergens omheen praten, via een omweg (De Haan) 

e.g. Patiënten met woordvindingsproblemen gaan vaak circumlocutio een verhaal doen wat het 

bijhouden van de aandacht niet altijd makkelijk maakt voor de toehoorders. (eigen context) 

clause 

zinsdeel n. / n. / -delen 

groep van woorden, syntactisch eenheid waaruit volzinnen bestaan. Ze functioneren als 

een deel van een complexe of samengestelde zin en die er een zinvol op zich staand 

deel van vormen dat vooraan geplaatst kan worden (GVD, eigen definitie) 

e.g. Deskundigen op het gebied van stotteren zijn het er voor het merendeel over eens dat de 

stoornis wordt gekenmerkt door spraak die een abnormaal hoog percentage herhaalde 

elementen bevat, zoals hele woorden een zinsdeel, delen van woorden, klanken en lettergrepen. 

(Starkweather) 

clavicular breathing 

hoge ademhaling c. / f. / geen mv. [hoog ademhalen] 

= schouderademhaling, sleutelbeen-ademhaling, claviculaire ademhaling 

ademhaling waarbij de schouderspieren gaan contraheren om zoveel mogelijk ruimte in 

de thorax te creëren. Ademhaling met beweging van de bovenste ribben, borstbeen en 

schouders (Stes)


e.g. Het strottenhoofd wordt bij de hoge ademhaling neergetrokken, hetgeen weer een nadelige 

invloed uitoefent op stembanden en stem. Bovendien wordt er spanning opgewekt ter hoogte van 

de buispieren waardoor de lucht onder druk komt te staan. Deze manier van ademhalen 

verschijnt als een soort fysiologisch verdedigingsmechanisme. (Linthorst, Stes) 

cleft lip 

hazelip n. / f. / -pen 

= cheiloschisis 

aangeboren spleet in de bovenlip, soms gepaard gaande met gespleten bovenkaak 

(gnathoschisis) en met gespleten verhemelte (palatoschisis) (Hilfman) 

e.g. De fusie van de lippen, de premaxilla en het neusseptum gebeurt rond de 4de tot de 7de week 

van het embryonale leven. Een stoornis in deze fusie leidt tot een unilaterale of bilaterale 

hazenlip of labio- alveolaire spleet, die de articulatieontwikkeling sterk zal beïnvloeden in de 

eerste levensjaren.. (Stes, eigen context) 

~ cleft palate 

cleft palate 

gespleten gehemelte c. / n. / -s of -n 

= palatoschisis, palatum fissum 

gevolg van uitblijvende vereniging van linker en rechter gedeelte van het gehemelte. 

Een opening in het dak van de mondholte;de opening kan voorkomen in het zachte of het 

harde gehemelte, of in beide; en kan gepaard gaan met een hazenlip (Skinner en 

Shelton, Stes) 

e.g. Op de leeftijd van 3 maanden wordt bij spleten in het primaire en het secundaire gehemelte in 

sommige gevallen bij de lipsluiting ook het voorste deel van het gespleten gehemelte gesloten. 

De gehemelte chirurgie wordt dan op de leeftijd van tien maanden voortgezet. (werkgroep voor 

bestudering en behandeling van patiënten met aangeboren afwijkingen aan lip, kaak en 

gehemelte) 

~ cleft lip 

cleft uvula 

gespleten huig n. / f.(m.) / -en 

gespleten gehemelte, verhemelte, gehemelte met een kloof die een open verbinding 

vormt tussen mond- en neusholte (gaat in de regel gepaard met een hazenlip) (Van 

Dale) 

e.g. Vooral de spraakklanken die om een orale luchtdruk vragen zoals de explosieven en de 

fricatieven worden vervormd bij een gespleten huig zijn er ook nog extra resonantieproblemen. 


click 

klik n. / m. / -s [klikken - - geklikt] 

een bijzondere klakkende taalklank, die vooral bij Zuidafrikaanse volken voorkomt , of 

een toon die heel kort aangeboden wordt aan het auditief systeem (Van Dale) 

e.g. Bij het B.E.R.A onderzoek in de audiometrie worden er kliks aangeboden als geluidsstimulus om 

de actiepotentialen in de hersen op te roepen. (Forton) 

client/clinician ratio 

patiënt/arts verhouding c. / f. / -en


= patiënt/arts relatie, therapeutische relatie 

betrekking van personen onderling als een durende toestand; de verhouding tussen 

patiënt en arts, manier waarop ze met elkaar omgaan en hoe ze zich tegenover elkaar 

opstellen (eigen defintitie) 

e.g. Om tot een succesvolle therapie te komen moet er eerst een goede patiënt/arts-verhouding 

opgebouwd worden. Een relatie van vertrouwen en respect. (eigen context) 

~ therapie 

clinical 

pathologie n. / f. / -ën [ pathologisch] 

= ziektekunde, ziektenleer 

deel van de geneeskundige wetenschap dat het biologisch verschijnsel van ziekten als 

onderwerp van studie heeft, in tegenstelling tot de klinische geneeskunde die zich in de 

eerste plaats richt op de zieken (Medische Winkler Prins) 

e.g. De pathologie omvat de kennis van de aard der ziekten en hun indeling (nosologie), hun 

oorzaken (etiologie), de ontwikkeling van de verschijnselen en hun gevolgen (pathogenese). 

(Medische Winkler Prins) 

~ klinische geneeskunde 

clinical counterpart 

klinisch equivalent c. / n. / -en 

= klinisch voorbeeld 

een gelijkaardig geval, zoals in de literatuur beschreven, met dezelfde kllinische 

verschijnselen (Chantrain) 

e.g. De gevalsbespreking van patiënt Ilias is een klinisch equivalent voor het in de literatuur 

beschreven Chart syndroom. (Chantrain) 

clinical syndrome 

klinisch verschijnsel c. / n. / -en 

de ziekteverschijnselen die bij onderzoek onmiddellijk bij de patiënt te constateren zijn, 

wijze waarop de ziekte tot uiting komt (GVD) 

e.g. De trombosus kan zich in weken, maar ook in maanden vormen, en de klinische verschijnselen 

kunnen plotseling optreden, maar ook langzaam in ernst toenemen. Na een acute fase van de 

ziekte kunnen de clinische verschijnselen snel verminderen. (Dharmaperwira-Prins) 

clonic-type dysfluency 

clonisch stotteren n. / n. / geen mv. [clonisch stotteren - - clonisch stotterend] 

een oudere term die staat voor het soort van stotteren waarbij vooral ontspannen 

herhalingen voorkomen. Dit type stotteren komt vooral voor in de beginfase van het 

stotteren (Chantrain) 

e.g. De clonische vorm van stotteren wordt gekenmerkt door ritmische, snelle herhalingen. 

(Chantrain) 

closure 

afsluiting n. / f. / -en [afsluiten - - afgesloten] 

een handeling waarbij twee of meerdere onderdelen, waarvan minstens één onderdeel 

beweegbaar is, samengebracht worden (Churchill; eigen vertaling)


e.g. De oorzaak is gewoonlijk een afsluiting van het voorste gedeelte van de linker arteria cerebri 

media, maar ook grote bloedingen of tumoren kunnen het syndroom veroorzaken. 


cluster 

cluster n. / m. / -s 

= consonantverbindingen 

twee of meer medeklinkers of klinkers die samen een klank vormen die verschilt van de 

klanken van de individuele letters, of een combinatie van spraakklanken 

(medeklinkers)die na elkaar uitgesproken moeten worden in een woord (Eigen vertaling) 

e.g. Tijdens de differntiatiefase blijven clusters vanzelfsprekend technisch moeilijker dan enkelvoudige 

fonemen. Het blijven struikelblokken waarop het kind reageert door fonemen gewoon weg te 

laten, door het toevoegen van de doffe /e/ of door omwisseling van de moeilijkste en de 

gemakkelijkste medeklinker. (Schaerlaekens - Gillis) 

~ clusterreductie 

◊ clusterreductie 

cluster reduction 

clusterreductie n. / m. / -s [cluster reduceren - - cluster gereduceerd] 

het vereenvoudigen door een kind van een opeenvolging van consonanten (een 

consonantcluster) (Schaerlaekens) 

e.g. Ingram meent dat er drie opeenvolgende stadia voorkomen in het proces van clusterreductie: de 

cluster (medeklinkerverbinding) weglaten, de cluster reduceren en een substitutie in de cluster. 


cluttering 

broddelen n. / n. / geen mv. [broddelen - - gebroddeld] 

een stoornis in vloeiendheid, abnormaliteit (ook in symbolische) taalontwikkeling en 

formulering, in articulatie en bij het produceren van spraakklanken; andere functies van 

de taal zoals lezen, schrijven en formuleren zijn ook slechter. Op zich betekent het 

verward en onduidelijk articulerend spreken, inconsequent foutenpatroon (Van Riper, 

Damsté) 

e.g. We onderscheiden bij het broddelen verschillende types; sommigen spreken verward doordat de 

woordvoorstellingen en articulatieprogramma's te globaal of niet tijdig voorhanden zijn. Hun 

spraak is tastend in het duister; anderen hebben moeite met het besturen van hun 

spraakorganen en articuleren daardoor onnauwkeurig. Broddelaars staan zelf heel onverschillig 

tegenover hun broddelen en zullen dit dan ook meestal op volwassen leeftijd blijven doen. 

(Damsté) 

coarticulation 

coarticulatie n. / f. / -s [coarticuleren] 

het proces dat letterlijk betekent: het gezamelijk articuleren. Het gaat om het tegelijkertijd 

articuleren van verschillende spraakklanken, een geleidelijke overgang (Rietveld - van 

Heuven) 

e.g. Het effect van de coarticulatie is niet beperkt door syllabegrenzen, bovendien is het niet alleen 

het gevolg van de mechanica van de spraakproductie want coarticulatie van klinker naar klinker is 

minder sterk in talen die veel klinkers hebben om misverstanden bij de luisteraar omwille van de 

overmatige coarticulatie te vermijden. (Rietveld - van Heuven)


cochlea 

slakkenhuis n. / n. / -zen 

= cochlea 

kanaal met spiraalvormige windingen in het labyrint van het binnenoor gevuld met vocht 

dat door beweging prikkels opwekt die doorgestuurd worden naar de gehoorzenuw 

(Grote Van Dale, van Ligtenberg - Hoolboom) 

e.g. In het slakkenhuis is het eigenlijke gehoorzintuig gelegen en in de halfcirkelvormige kanalen het 

evenwichtsorgaan. (Medische Winkler Prins) 

cognitive 

cognitief adj. / / [cognitie] 

betrekking hebbend op het kennen, denken(bv. waarnemen, onthouden, voorstellen, 

denken, redeneren, begrijpen, oordelen) (Pinkhof-Hilfman) 

e.g. Het valt niet te ontkennen dat negatief gekleurde, cognitief bemiddelende processen optreden bij 

sommige stempatiënten. (Stes) 

◊ cognitieve herstructurering 

cognitive construct 

cognitief begrip c. / n. / geen mv. 

het verwerven van kennis door de zintuigen te gebruiken, te herkennen, te beseffen, te 

oordelen, te voelen, te redeneren en te verbeelden (Coëlho) 

e.g. De afasiepatiënt heeft meer een verwarring aan ideeën dan aan woorden. Om patiënten af te 

leiden van "een worstelen om de juiste woorden te vinden" naar denkprocessen die ten grondslag 

liggen aan woordgebruik, moeten de patiênt en de therapeut samen onderwerpen bespreken die 

voor de patiënt beroepsmatig interessant zijn. Zo wordt het cognitief begrip gestimuleerd. 


cognitive development 

cognitieve ontwikkeling c. / f. / geen mv. [cognitief ontwikkelen - - cognitief ontwikkeld] 

de ontwikkeling van de kennis die men opneemt. Het opdoen van kennis gedurende de 

hele ontwikkeling (Van Dale, eigen definitie) 

e.g. Wanneer een kind op problemen stoot in de cognitieve ontwikkeling dan zullen er ook problemen 

voordoen in de taalontwikkeling van het kind. Het feit dat een kind verstandelijk onder normaal 

functioneert verklaart niet dat hij niet goed spreekt, alleen dat hij een vertraagde ontwikkeling 

doormaakt. (Van den Dungen - Verboog) 

communication 

communicatie n. / f. / geen mv. [communiceren - - communicatief] 

iemand laat iemand anders iets weten; degeen die iets laat weten of de instantie die hij 

vertegenwoordigt noemen we de zender, de andere partij noemen we de ontvanger. Het 

is het uitwisselen van kennis en ideeën (Steehouder, eigen definitie) 

e.g. In dit hoofdstuk zijn allerlei problemen aan de orde geweest die bij communicatie kunnen 

ontstaan: misverstanden, doelen die niet bereikt worden, imponeer- en façadegedrag dat niet 

geaccepteerd wordt, relationele tegenstellingen. (Steehouder) 

◊ communicatiemiddel, communicatiepartner, communicatiestoornis 

compensatory articulation


compensatorische articulatie c. / f. / geen mv. [compensatorisch articuleren - - 

compensatorisch gearticuleerd] 

van compensatorische articulatie is sprake wanneer een spreker een bepaald perceptief 

resultaat, een bepaald spraakgeluid, op een andere dan de gewone manier bereikt, 

bijvoorbeeld als de normale spraakbewegingen belemmerd zijn door een tijdelijk of 

blijvend obstakel in de mond, of door een afwijking van de spraakorganen (Nooteboom) 

e.g. Bovendien kan eenzelfde spraakgeluid met verschillende articulatorische configuraties bereikt 

worden. Zo kunnen we heel goed en verstaanbaar spreken met een potlood tussen de tanden. In 

zo'n geval wordt het nauwer en wijder maken van de mondholte, dat normaal gebeurt door 

bewegingen van de onderkaak, geheel bepaald door bewegingen van de tong. De veranderingen 

in de besturing van de spraakorganen die daarvoor nodig zijn, voltrekken zich moeiteloos en 

zonder dat de spreker zich daarvan bewust is. We noemen dit compensatorische ariculatie. 

(Nooteboom) 

comprehension 

begrip n. / n. / geen mv. [begrijpen - - begrijpelijk] 

het vermogen tot begrijpen, iets vatten met het verstand (HVD) 

e.g. Het begrijpen is de grondslag, de bouwsteen van het denken. Zonder begrip geen oordeel en 

conclusie. Ernstige stoornissen in het begrip van gesproken taal komen voor bij patiënten met 

een globale afasie of ernstige Wernicke-afasie. (Lersch, Dharmaperwira-Prins) 

~ begripsvermogen, taalstoornis 

◊ begripsstoornis, taalbegrip 

comprehension deficit 

taalbegripsstoornis c. / f. / -sen 

= begripsstoornis 

toestand van gestoordheid in het begrip van de taal (HVD) 

e.g. Taalstoornissen en verwante stoornissen - Afasieën etc. De volgende stoornissen kunnen 

voorkomen: 1 Receptieve stoornissen (sensorisch) a. mondeling: receptieve afasie: 

taalbegripsstoornis b. schriftelijk: alexie/dyslexie: leerstoornissen. Door een ernstige 

taalbegripsstoornis zullen Wernicke-patiënten falen in een vlotte communicatie waarbij ze de 

schuld initieel vaak leggen bij de gesprekspartner. (Van Cranenburgh, Dharmaperwira-prins) 

comprehension strategy 

comprehensiestrategie n. / f. / -ën 

de wijze waarop men tewerk gaat door de natuurlijke aanleg of vermogen tot bevatten, 

begrijpen (Van Dale) 

e.g. In het normale ontwikkelingsproces wordt de comprehensiestrategie voortdurend toegepast en 

vormt deze strategie de basis voor de verdere opbouw van concepten. (Chantrain) 

compulsive nasal breather 

dwangmatig neusvleugelademen n. / n. / geen mv. [dwangmatig neusvleugel ademen] 

het dwangmatig sperren van de neusvleugels bij de inademing, een verschijnsel bij 

longontsteking, vooral bij kinderen (Coëlho) 

e.g. Tijdens een aanval van hyperventilatie in stressituaties zal men overgaan van een normale 

abdominale ademhaling naar het snelle dwangmatig neusvleugelademen. Het teveel aan zuurstof 

houdt deze verkrampte manier van ademen in stand. (Pinkhof, eigen context)


concept 

concept n. / n. / -en [ conceptueel] 

ontwerp, beeld, voorlopige formulering van een regeling, een wet (GVD) 

e.g. De bewuste mentale voorstelling van iets. Dit kan betrekking hebben op uiteenlopende begrippen 

als tafel, God, seksualiteit en zelfs op het woord concept. Het concept is dus een beeld in het 

hoofd van een bepaalde categorie dingen in de buitenwereld. Patiënten met afasie hebben wel 

eens problemen met het oproepen van concepten bij het zien van een voorwerp. (Prisma, eigen 

context) 

~ diagnostisch concept 

concordance 

concordantie n. / f. / -s of -tiën [concorderen - - concordant] 

overeenstemming, in alle kenmerken gelijk, tgo. Discordantie (Van Dale) 

e.g. Er bestaat een grote concordantie tussen de beide leden van een tweeling op gebied van 

taalontwikkeling, mede omdat ze elkaar nauw beïnvloeden. (eigen context) 

conductive hearing impairment 

geleidingsslechthorendheid n. / f. / geen mv. 

= geleidingsdoofheid, geleidingsverlies, transmissieslechthorendheid 

als de oorzaak van de slechthorendheid gelegen is in het geleidingssysteem, dus in het 

uitwendige of middenoor, is er sprake van geleidingsslechthorendheid (Inleiding tot de 

orthopedagogiek) 

e.g. Wanneer er door een klap op het oor een probleem ontstaat in de aaneenschakeling van de 

gehoorbeentjes dan kan er een plotse geleidingsslechthorendheid ontstaan. Het verlies is minder 

groot dan bij perceptiedoofheid. (Van Maele, eigen context) 

confused language 

wartaal n. / m. / geen mv. 

wartaal is een taalstoornis die zich kenmerkt door confabulaties en irrelevanties, terwijl 

de taalvorm normaal is (Dharmaperwira-prins) 

e.g. Wartaal wordt nogal eens aangezien voor dementie. De stoornissen openbaren zich bij open 

vragen . Overige kenmerken zijn: de patiënt heeft moeite met het herkennen en begrijpen van de 

omgeving -er zijn geheugenstoornissen- het denken is gestoord, de oriëntatie in plaats en tijd zijn 

gestoord. Het is een stoornis met een plotseling begin, vaak tengevolge van een trauma, op 

grond van bilaterale lesies. (Dharmaperwira-prins) 

congenital 

congenitaal adj. / 

aangeboren, overgeërfd of tijdens de embryonale fase verworven (Van Maele) 

e.g. Congenitale (aangeboren) slechthorendheid kan van erfelijke aard zijn of bijvoorbeeld 

veroorzaakt worden tijdens de zwangerschap van de moeder door het rodehondvirus. (Elsevier) 

congenital aphasia 

aangeboren afasie c. / f. / geen mv. 

aangeboren onvermogen tot taalgebruik en taalbegrip door een letsel in de hersenen. 

Een malfomatie in de hersenen of een bloeding of anoxie voor of tijdens de geboorte die


problemen bij het uiten en begrijpen van gesproken en geschreven taal veroorzaken 

(Coëlho, eigen definitie) 

e.g. Zware spraak- en taalstoornis bij kinderen waarbij de taalverwerving vanaf het begin afwijkend 

verloopt kan een aanwijzing zijn van een aangeboren afasie. Meestal wordt cerebrale stoornis als 

oorzaak aangenomen. Aangeboren afasie komt veel minder frequent voor dan een verworven 

afasie. (Van Maele) 

congenital hearing impairment 

congenitale slechthorendheid n. / f. / geen mv. 

= aangeboren slechthorendheid 

het aangeboren,overgeërfd tot tijdens de embryonale fase verworven gestoord zijn van 

het gehoor, waardoor de patiënt niet alle geluiden in zijn omgeving kan waarnemen. Het 

probleem kan zowel in de tranmissie als in de perceptie liggen (eigen definitie en 

vertaling) 

e.g. Congenitale slechthorendheid kan van erfelijke aard zijn of bijvoorbeeld veroorzaakt worden 

tijdens de zwangerschap van de moeder door het rodehondvirus. Meestal geeft dit meer 

problemen voor spraakrevalidatie omdat de taalontwikkeling nog niet doorlopen werd en 

spraakklanken dus ook nog niet verworven zijn. (Elsevier, eigen context) 

congenital laryngeal stridor 

aangeboren laryngale stridor c. / m. / geen mv. 

piepende inademing, door een aangeboren afwijking in het strottehoofd, die zich 

voordoet bij de geboorte of binnen de eerste maanden (vertaling van de Engelse 

definitie) 

e.g. Bij een vernauwing van de luchtwegen ontstaat er een gierend geluid bij inademing die we 

wanneer ze ontstaat door een aangeboren afwijking een aangeboren laryngale stridor noemen. 

De luchtweg wordt hierbij dus niet door een vreemd voorwerp versperd of door een trauma ter 

hoogte van het strottehoofd.. (Larousse, eigen context) 

congenital laryngeal web 

laryngaal web n. / n. / -ben 

een afsluiting van de larynx in verschillende graden door weefsel (web); het gevolg van 

een stoornis tijdens de tiende week van de embryonale ontwikkeling van de larynx (Stes) 

e.g. Tienerjongens met hoge stemmetjes moeten dan ook zorgvuldig onderzocht worden op het 

voorkomen van een congenitaal laryngaal web. De stemverschijnselen lijken immers op die van 

incomplete mutatie. (Stes) 

consonant 

medeklinker n. / m. / -s 

= consonant 

spraakklank die ontstaat doordat de luchtstroom uit de longen op een bepaald punt van 

het spreekkanaal (mond-keelholte) belemmerd wordt. De mate van hindernis kan 

verschillen van volledig tot nauwelijks merkbaar (Hedendaagse Van Dale, Rietveld - van 

Heuven) 

e.g. Medeklinkers kunnen ingedeeld worden op basis van hun articulatieplaats of de wijze van 

articulatie wat staat voor de mate van vernauwing. (Rietveld - van Heuven) 

consonant deletion


consonantdeletie n. / f. / -s 

= medeklinkerdeletie 

fonologisch vereenvoudigingsproces waarbij consonanten weggelaten worden in de 

uitspraak van bepaalde woorden (Kindertaal, Howell - Dean) 

e.g. Het kind laat in zijn eerste woorden vaak een consonant aan het einde van het woord weg, bijna 

nooit aan het begin van een woord. Er zijn een aantal fonologische vereenvoudigingsregels die 

een kind regelmatig toepast in de normale ontwikkeling. Initiale consonantdeletie is echter een 

proces dat atypisch is. (Bresien, Howell - Dean) 

consonant harmony 

medeklinkerharmonie c. / f. / -ën 

aangenaam klinkende vereniging van gelijktijdige, of elkaar opvolgende medeklinkers, 

gelijk gemaakt, zodat ze een mooi geheel vormen binnen het woord volgens eenzelfde 

fonetische karakteristiek. Het is ook een vorm van fonologische vereenvoudiging (Van 

Dale, eigen vertaling) 

e.g. Door het toepassen van medeklinkerharmonie wordt het voor kinderen in de ontwikkeling van hun 

spraak eenvoudiger bepaalde woorden uit te spreken. Woorden als mama en papa komen eerst 

aan de orde omdat ze van zichzelf al harmonische consonanten bevatten. (eigen context) 

consonant imprecision 

onnauwkeurige medeklinkervorming c. / f. / -en [onnauwkeurig vormen - - onnauwkeurig 

gevormd] 

= distortie 

de vervorming van een spraakklank (bijvoorbeeld de [r] in straat wordt stemloos 

gemaakt). Het op een andere, onnauwkeurige manier vormen van de spraakklank 

waardoor deze anders en foutief klinkt (Orlemans, Eelen, Hermans) 

e.g. Vooral distorties van de [r] of [R] komen veel voor. Men kan twee vormen van distorties 

onderscheiden: enerzijds distorties van een apicale [r], waarbij de vibratie gevormd wordt door 

spierdelen te onderbreken door uitstromende lucht, en anderzijds distorties van de ratelende [R], 

waarbij de vibratie gevormd wordt door sputumblaasjes te maken op bepaalde 

articulatieplaatsen. Het zijn allemaal vormen van onnauwkeurige medeklinkervorming (Stes, 


constriction 

benauwdheid n. / f. / geen mv. [ benauwd] 

toestand en gevoel van bemoeilijkte ademhaling, aanval daarvan (Van Dale) 

e.g. In gevallen van acute benauwdheid, waarbij het soms een kwestie van minuten of seconden is, 

zal de arts die toevallig aanwezig is, vaak moeten improviseren. Indien de benauwdheid 

veroorzaakt wordt door een obstakel in de luchtwegen moet dit verwijderd worden. (Jongkees, 


~ beklemdheid, benauwing, benauwenis 

constrictor 

constrictor n. / m. / -en 

= musclus 

samensnoerder, een spier die iets afsnoert of vernauwt (Geneesk. Woordenboek) 

e.g. De musclus constrictor pharyngis inferior is de onderste keelvernauwer; oorsprong : cricoïd en 

thyroïd; insertie : mediane raphe aan de achterzijde van de pharynx; functie : vernauwt de 

pharynx; innervatie : glossopharyngeus, vagus, laryngeus recurrens (Pinkhof-Hilfman)


~ musclus constrictor pharyngis inferior, musclus constrictor pharyngis medius, musclus 

constrictor pharyngis superior 

contact ulcer 

contactulcus n. / n. / ulcera 

= contactulcer, contactgranuloom 

een goedaardige verzwering op de stembanden ten gevolge van verkeerd stemgebruik 

(Drost) 

e.g. Een tweede optie voor het ontstaan van de contactulcus is dat bij het gebruik van een lage 

spreekstemhoogte de stabiliteit van de bekervormige kraakbeentjes vermindert, omdat de 

stemplooien bij de lagere frequentie grotere excursies maken. (Drost) 

context-sensitive voicing 

contextgevoelige stemgeving c. / m. / geen mv. [contextgevoelig stemgeven] 

dit proces houdt in dat stemloze occlusieven en fricatieven stemhebbend worden, vooral 

als ze voor een vocaal komen en bij het woordbegin. De stemgeving wordt beïnvloed 

door de context of omliggende spraakklanken (Schaerlaekens) 

e.g. Een contextgevoelige stemgeving is een proces dat heel vroeg optreedt in de ontwikkeling en 

begint te verdwijnen rond 2j 6m-3j. (Schaerlaekens) 

contingent 

contingent n. / m. / -en [contingenteren] 

= verplichting 

een verplicht aandeel, iets dat moet gebeuren (GVD) 

e.g. Het uitvoeren van de opdrachten die de patiënt meekrijgt tijdens de therapie is een contingent 

voor de patiënt om het herstel te bespoedigen. (eigen context) 

contingent time-out procedure 

contingente time out procedure c. / f. / -s 

pauze-interval dat contingent wordt ingelast nadat ongewenst gedrag zich voordeed. 

(Woordenboek voor spraakpathologie) (Van Maele) 

e.g. Time out is een vorm van response cost, waarbij contingent op een bepaald gedrag (bijvoorbeeld 

agressie) het kind wordt opgepakt en enige minuten wordt geïsoleerd in een kamer waar het 

verstoken is van alle mogelijke vormen van bekrachtiging. De contingente time out procedure is 

ook een methode die vaak binnen de behandeling van stotteren naar voren komt. Tijdens een 

herhaling of blokkering wordt de time out gehouden zodat de bekrachtiging van het vloeiend 

spreken nadien even uitblijft. (Orlemans, eigen context) 

continuant 

continuant adj. / / [continueren - - continu] 

= niet onderbroken 

segmenten die niet met een volledige afsluiting in de mond- of keelholte worden 

gerealiseerd. Bij de articulatie wordt de luchtstroom nergens in het mondkanaal even 

helemaal onderbroken: de luchtstroom heeft steeds vrije doorgang. Ze kunnen blijvend 

uitgesproken worden (Booij, Rietveld - van Heuven)


e.g. De nasalen zijn [-continuant] omdat de luchtstroom helemaal onderbroken wordt in het 

mondkanaal maar volledig open blijft in het neuskanaal.. De explosieven zijn niet continuant. De 

meeste andere medeklinkers zijn [+continuant]. (Rietveld - van Heuven) 

continuity hypothesis 

continuïteitshypothese n. / f. / geen mv. 

het betreft wat bij jonge kinderen meestal stotteren genoemd wordt voor een extremere 

graad van een specifiek type van normale onvloeiendheden (eigen vertaling) 

e.g. Kinderen maken tijdens hun taalontwikkeling heel wat normale onvloeiendheden. De 

continuïteitshypothese zegt dat wanneer deze normale onvloeiendheden, en dan nog van een 

specifiek type, op een bepaald moment heel frequent beginnen voorkomen dat er een overgang 

van normale onvloeiendheden naar stotteren kan zijn en de onvloeiendheden dus continu verder 

gezet worden. (eigen context) 

convergent thinking 

convergent denken n. / n. / geen mv. [convergent denken] 

denken met toenadering naar één oplossing toe. Werken met het verstand om tot één 

duidelijke gedachte te komen. Het is het consequent zoeken naar een oplossing van een 

probleem door het laten vallen van minder geschikte mogelijkheden. De gedachtengang 

is strict logisch en verloopt binnen een steeds nauwer kader (GVD, Prisma) 

e.g. Bij het stellen van een diagnose helpt het stellen van de differentiaal diagnose in het convergent 

denken over de oozaak van een bepaald probleem. Dit convergent denken geeft uiteindelijk een 

beter uitgangspunt om verdere therapiedoelstellingen op te bouwen. (eigen context) 

conversion aphonia 

hysterische afonie c. / f. / geen mv. [ hysterisch afoon] 

stemstoornis ten gevolge van een persoonlijkheidsstoornis; de stembandsluiting voor 

fonatie is gestoord, er is geen stemgeving mogelijk. De patiënt kan niet foneren omwille 

van een stresstoestand of paniekaanval (Van Maele, eigen definitie) 

e.g. Men moet de oorzaak zoeken in een sterke psychische belasting met foutieve en/of negatieve 

cognities en negatieve emoties stilaan groeit er een step-by-step neurose. Soms verschijnt er 

zelfs een plotse hysterische afonie als gevolg van een psychisch trauma waneer er een gebrek is 

aan sociale integratie en omgevingssteun. (Stes) 

conversion voice disorder 

conversie stemstoornis c. / f. / -sen 

= omzetting, omkering, conversio, historische neurose 

conversie is een psychische stoornis behorende tot de somatoforme stoornissen, waarbij 

lichamelijke klachten zijn op te vatten als de uitdrukking van een psychisch probleem; 

hier : het psychisch probleem komt tot uiting als een storing in de stemgeving 

(Zakwoordenboek der Geneeskunde) 

e.g. Stressoren die in duur frequentie of intensiteit bepaalde grenzen overschreiden kunnen 

veranderingen in lichaamsfuncties teweegbrengen die een fysische aandoening suggereren maar 

het niet zijn. Deze ongewilde reacties bij een conversie stemstoornis kunnen variëren van 

mutisme over afonie tot dysfonie. (Stes) 

~ seroconversie 

convulsion


convulsie n. / f. / -s [ convulsief] 

= stuip aanval, stuiptrekking 

een sterke krampaanval, een plotse hevige onwillekeurige spasmodische spiercontractie 

(Coëlho, pinkhof) 

e.g. Zoals bij alle anti-epileptica het geval is, zijn er patiënten waarbij het aantal convulsies toeneemt 

of waarbij een nieuw soort convulsie optreedt tijdens het gebruik van vigabatrine. 

(http://www.cbg-meb.nl/nl/spc/13707-15722-5.htm) 

◊ convulsietherapie 

cooing sound 

lustgeluid n. / f. / -en 

= welbehagengeluid, comfortgeluid 

spontane niet betekenisvolle geluidjes die door de baby worden voortgebracht in 

periodes van welbehagen (Chantrain) 

e.g. De eerste uitingen van de baby kunnen onlustgeluiden zijn (huilen) en lustgeluidjes die de 

voorlopers zijn van het brabbelen. Het zijn vocaliseringen die conventioneel zijn en meestal enkel 

een duidelijke betekenis hebben voor mensen in de directe omgeving. (Schaerlaekens) 

coprolalia 

coprolalie n. / f. / geen mv. 

= coprolalomanie, coprophasie, cacolalie, coprophilie 

het dwangmatig en ongewild gebruik van obscene woorden of obsceen taalgebruik die 

betrekking hebben op ontlasting (Pinkhof) 

e.g. Coprolalie komt voor bij het syndroom van Gilles de la Tourette, bij dwangneurose en bij 

schizofrenie. De mensen zijn vaak heel verlegen voor hun eigen uitingen die ze niet kunnen 

bedwingen en het is dan ook noodzakelijk de patiënten af te leiden. (Pinkhof, eigen context) 

cordectomy 

cordectomie n. / f. / -ën 

= chordotomie 

excisie, wegsnijden van een (stem)band (Pinkhof-Hilfman) 

e.g. Een cordectomie heeft ernstige gevolgen voor de stemgeving en de patiënt moet hier mentaal 

heel goed op voorbereid worden in pré-operatieve therapiesessies; de mogelijkheden van 

stemgeving na de operatie moeten besproken worden. Bij een cordectomie worden enkel de 

stembanden verwijderd tegenover bij laryngectomie gans de larynx (beenderige structuur). (eigen 

context) 

coronal 

coronaal adj. / / [corona] 

fonologisch kenmerk waarbij het voorste deel van de tong (tongpunt of- blad) omhoog 

wordt gebracht. Dit is de actieve articulator waarmee de spraakklank gevormd wordt 

(Van Dale, Rietveld - van Heuven) 

e.g. Bij de articulatie van een coronaal ontstaat de vernauwing in de mond ergens in het gebied van 

de boventanden tot aan het zacht gehemelte. De alveolaren en de palato-alveolaren zijn coronaal 

en meer specifiek zijn het de spraakklanken: t, d, s, z, n, l. (Gillaerts, Rietveld - van Heuven) 

covert assessment


verdoken beoordeling c. / f. / -en [beoordelen - - beoordeeld] 

= covert assessment 

beoordeling, onderzoek waarbij de patiënt niet weet dat hij onderzocht wordt bv. achter 

een spiegel (one way screen mirror), of tijdens spontaan spreken of spel (Metten) 

e.g. Het voordeel van een verdoken beoordeling is dat de patiënt die onderzocht wordt. Zich vrij voelt 

om te zeggen wat hij wil en zich te gedragen zoals hij dat gewend is. Er is geen enkele vorm van 

stresfactor aanwezig (bv. Videocamera) die het gedrag van de beoordeelde zal beïnvloeden en 

de resultaten van het onderzoek zullen dus veel gerichter zijn. (eigen context) 

cranial 

craniaal adj. / 

m.b.t. de schedel (cranium); aan of naar de kant van de schedel (Pinkhof) 

e.g. De cellichamen van de preganglionaire parasympathicus liggen in de hersenstam en in het 

sacrale gedeelte van het ruggemerg. De oorsprong verdeelt dus de parasympathicus in een zgn. 

craniaal en een sacraal deel. 

(http://www.bio.uva.nl/Onderwijs/PropCD/TWEEDEJR/ALGFYS/AFYS1.HTM) 

cranial nerve 

hersenzenuw n. / f. / -en 

twaalf zenuwen die aan elke kant van het lichaam de hersenen met perifere weefsels 

verbinden. Hersenzenuwen zijn sensibel, motorisch of van gemengde samenstelling. Ze 

verzorgen voornamelijk de sensibiliteit en de motoriek van het gezicht, maar ook in het 

nekgebied en bij de innervatie van inwendige organen spelen ze een belangrijke rol 

(Philips) 

e.g. de nervus vagus is de langste hersenzenuw en heeft verschillende functies die belangrijk zijn 

voor slikken, stemgeving als ademhaling. Stoornissen in deze hersenzenuw kunnen dysfonie en 

dysarthrie tot gevolg hebben. (Vertriest) 

craniofacial 

craniale(faciale) zenuw c. / f.(m.) / geen mv. 

= nervus facialis 

de zevende craniale zenuw verlaat de ondergrens van de pons aan weerszijden en loopt 

door de schedel in het faciale kanaal zeer dichtbij de achtste craniale 

(acoustische)zenuw. Het is de hersenzenuw die instaat voor de bezenuwing van de 

gelaatsspieren, sensibele bezenuwing van de smaakpapillen van het voorste deel van 

de tong en de autonime prasympatische vezels van deze hersenzenuwstaan in voor de 

traanklier (Grondslagen der neurologie van het spreken, Vertriest) 

e.g. Een specifieke aandoening van de craniale(faciale) zenuw is Bell's palsy waarbij er een perifere 

uitval is met als gevolg een halfzijdige gezichtsverlamming die echter spontaan geneest na een 

lange tijd en soms wel eens aanzien wordt als een kleine beroerte. (Vertriest) 

cricoid cartilage 

ringkraakbeen c. / n. / -deren 

= cartilago cricoïdea,cricoïd cartilago 

ringvormig kraakbeen, dat deel uitmaakt van het strottehoofd. Aan de voorzijde heeft het 

een lagere opstaande rand dan aan de achterzijde (Larousse) 

e.g. De larynx grenst van boven aan het tongbeen en bestaat uit het schildkraakbeen, het 

ringkraakbeen, het strotklepje (epiglottis) en de bekervormige kraakbeenderen, alle onderling 

verbonden door banden en spieren. De stembanden liggen tussen het voorste deel van het


schildkraakbeen en de arithenoiden die zich op het breedste deel van het ringkraakbeen 

bevinden. (Jochems, eigen context) 

~ cartilago arytenoïdea, cartilago thyroîdea, bekerkraakbeen, schildkraakbeen 

crossbite 

kruisbeet n. / f. / -ten 

afwijkingen in de occlusie waarbij de bovenste tandenrij de onderste kruist (Coëlho) 

e.g. Maloccusies en tandafwijkingen resulteren dikwijls in een open beet, een diepe beet of overbeet 

(supraocclusie), een kruisbeet of een kopbeet. Deze malocclusies zullen in de meeste gevallen 

heel wat problemen veroorzaken met articulatie. (Stes) 

cross-sectional analysis 

cross-sectionele analyse c. / f. / -n of -s [analyseren - - geanalyseerd] 

analyse door middel van een typisch of representatief staal, waarbij deze analyse 

gebeurt over verschillende sectoren heen. Er wordt dus bij dit onderzoek rekening 

gehouden met verschillende invalshoeken over de grenzen van de secties 

(deelaspecten) heen (eigen vertaling, definitie) 

e.g. De doelstellingen van de cross-sectionele studie is het verifiëren van de gevonden gegevens 

betreffende het zinsdeel als taalontwikkelingsmaat. (Menynck) 

cue 

hint n. / m. / -s 

= wenk 

een (visueel, auditief,...) hulpmiddel of een aanwijzing dat een correct antwoord of een 

juist gedrag stimuleert (Van Dale, GVD) 

e.g. Tijdens therapie met afasiepatiënten die veel woordvindingsproblemen hebben proberen we hints 

te geven om het vinden van het correcte woord te bespoedigen met of zonder taalzakboek. Soms 

(vooral in de beginfase) helpen deze hints niet en zal het de patiënt alleen maar verder in 

verwarring brengen. (eigen context) 

cul-de-sac resonation 

Cul-de-sac resonantie c. / f. / geen mv. 

komt voor wanneer oorzaken van hyper- en hyponasaliteit simultaan optreden (bv. bij lip- 

en gehemeltespleten waar de sluiting nog steeds onvoldoende is waardoor vocalen 

genasaleerd worden en nasale klanken gedenasaleerd worden). Ook komt het voor 

wanneer een gedeeltelijke obstructie van de neuspassage gelijktijdig een anterior 

hyponasaliteit veroorzaakt en een verminderde sluiting die hypernasaliteit geeft (Stes) 

e.g. Hypertrofische tonsillen, meer bepaald de vergrote faryngale tonsillen (adenoiden) kunnen 

hyponasaliteit geven, terwijl de vergrote tong en palatale tonsillen een "cul-de-sac" resonantie 

veroorzaken. (Stes) 

CVC-syllable 

CVC-syllabe c. / f.(m.) / -n of -s 

= CVC-lettergreep 

een lettergreep die bestaat uit achtereenvolgens een medeklinker, een klinker en een 

medeklinker (Debergh) 

e.g. Van iedere CVC-syllabe worden twee inhoudswoorden geconstrueerd, bv. moet in "weemoed" en 

"vermoedt" waarbij de betrokken syllabe de ene keer onbeklemtoond is en de andere keer


beklemtoond. Alle woorden worden ingebed in zinnetjes waarbij de CVC-syllabe in het woord één 

keer wèl,en één keer géén zinsaccent krijgt. 

(http://www.fon.let.uva.nl/Service/Statistics/StatisticsII_OpgaveHer.html)) 

CV-syllable 

CV-syllabe c. / f.(m.) / -n of -s 

= CV-lettergreep 

een lettergreep die bestaat uit een medeklinker gevolgd door een klinker (Debergh) 

e.g. Binnen de articulatie therapie wordt er vaak gebruik gemaakt in de eerste stappen van het 

leerproces van de CV-syllabe. De aan te leren consonant wordt dan in combinatie met een 

klinker uitgesproken om daarna over te kunnen stappen naar eenvoudige CVC-woorden. (eigen 

context) 

cyst 

cyste n. / f. / -s of -n 

een kapselvormig gezwel, in de vorm van een dun zakje met ingesloten een sereuze 

vloeistof. Een cyste kan zich overal in het lichaam ontwikkelen (Chantrain, eigen 

definitie) 

e.g. De cyste treedt meestal op ter hoogte van de stembanden, de ventrikels..., behalve dat de cyste 

geen opening heeft naar de binnenkant van de larynx toe. Naarmate er meer opstapeling van 

secretie is, wordt de cyste progressief groter. (Stes) 

DAF 

uitgestelde auditieve terugkoppeling c. / f. / geen mv. [uitgesteld auditief terugkoppelen - - 

uitgesteld auditief teruggekoppeld] 

staat voor Delayed Auditory feedback. Vertraagde auditieve terugkoppeling (van de 

spraak) met behulp van een D.A.F.-apparaat, waardoor de stotteraar hetgeen hij zegt 

een fractie van een seconde later terughoort (van Bogaert) 

e.g. Bovendien merkt men bij kinderen op lagere intensiteiten en bij geringere vertragingstijden wel 

duidelijk uitgestelde auditieve terugkoppelings-effecten, wat erop wijst dat jonge kinderen wel 

eerder auditief sturen en auditief verstoord kunnen worden. (Stes) 

afkorting: DAF 

dB 

decibel n. / m. / -s 

het intensiteitsverschil tussen twee geluiden, dat nog juist door het oor kan worden 

onderscheiden of de eenheid waarin de intensiteit van geluid wordt uitgedrukt (Pinkhof- 

Hilfman, eigen definitie) 

e.g. De sterkte van de toon wordt in stappen van 5 decibel verlaagd tot de proefpersoon aangeeft de 

toon niet meer te horen. (Rodenburg) 

dB HL 

dB HL c. / / geen mv. 

= dB HTL, fysiologische decibel, relatieve decibel 

staat voor: Hearing treshold Level. Van decibel Hearing Level; syn. dB HTL; de nul dBwaarde 

op de intensiteitsschaal van een audiometer, die voor elke frequentie wordt 

aangepast zodat zij overeenkomt met het gemiddelde drempelniveau van normaal


horende jonge volwassenen. We nemen nu als referentie-intensiteit de normale 

gehoordrempel (van Bogaert, Van Immerseel) 

e.g. een ernstig gehoorverlies is gemiddeld tenminste 30 dB HL 

voor 3 of meer octaafstappen in het standaard toondrempel audiogram. Het is belangrijk te weten dat 

bij de dB HL-schaal, de referentie afhankelijk is van de frequentie, omdat de gehoordrempel 

afhankelijk is van de frequentie. (http://www.nvvs.nl/medisch/plotsdoof.htm, Van Immerseel) 

deaffrication 

foutieve productie van de fricatieven n. / / geen mv. [foutief produceren - - foutief 

geproduceerd] 

ingevolge onderbreking van de luchtstroom worden de fricatieven vroegtijdig gestopt 

waardoor een vervorming optreedt, of de wijze van productie van de wrijfklank gebeurt 

niet zoals het hoort (Chantrain, eigen context.) 

e.g. Bij een heel gespannen articulatie kan de afsluiting die normaal niet volledig is bij de fricatieven 

volledig worden zodat de luchtstroom onderbroken wordt en er een foutieve productie van de 

fricatieven ontstaat. (eigen context) 

declarative clause 

verklarende bijzin c. / m. / -nen 

zin die als zinsdeel optreedt binnen een samengestelde zin en een uitleg geeft over het 

voorgaande deel. In het Nederlands staat in de bijzin de persoonsvorm aan het eind 

(Prisma van de taal) 

e.g. Verklarende bijzinnen en bijzinnen worden naar hun functie onderverdeeld in: onderwerpszinnen, 

gezegdezinnen, lijdend voorwerpzinnen, meewerkend voorwerpzinnen, voorzetselzinnen, 

bijwoordelijke en bijvoeglijke bijzinnen. (Prisma van de taal) 

decoding-encoding dichotomy 

decodeer-codeer dichotomie c. / / -ën 

stoornis in het coderen en decoderen van verbale input. Het betreft de wijze van 

determineren waarbij telkens uit twee of meer kenmerken een keuze gemaakt moet 

worden (Chantrain) 

e.g. Hoe meer de taal van de taalgebruiker overeenkomt met de rondom hem gesproken taal, hoe 

gemakkelijker het decoderen=verstaan-van-de-taal en het coderen=spreken-van-taal verloopt. 

Normaal hangen coderen en decoderen heel nauw met elkaar samen. Soms kan er door een 

stoornis een opsplitsing van de twee ontstaan zodat we van een decodeer-codeer dichotomie 

kunnen spreken. (Dumont, eigen context) 

~ decoderen, coderen, dichotomie 

deep articulation test 

articulatiedieptest n. / m. / geen mv. 

om zoveel mogelijk contexten te onderzoeken wordt het stimulusmateriaal zo gemaakt 

dat een bepaalde spraakklank voorafgegaan wordt of gevolgd wordt door alle mogelijke 

andere spraakklanken (Stes) 

e.g. Op basis van de onderliggende principes voor het nagaan van de coarticulatie en de praktische 

uitwerking van A Deep Test of Articulation van McDonald (1964) construeerden wij een analoge 

Articulatiedieptest voor kinderen van de leeftijd 4- 8+ jaar (Stes, 1975). (Stes) 

delay


vertraging n. / f. / -en [vertragen - - vertraagd] 

het vertraagd worden of vertragen, het langzamer presteren, op een lager tempo (HVD, 

eigen definitie) 

e.g. Een vertraging in de actieve start van een beweging komt bijna bij alle vormen van akinesie zoals 

bij Parkinson, autisme en vele gevallen van verstandelijke achterstand voor. (Claeys) 

denasalization 

denasalisatie n. / f. / -s [denasaleren] 

= denasalering 

nasale consonanten worden vervangen door orale homorgane consonanten (Stes) 

e.g. Denasalisatie is een proces dat voorkomt bij veluminefficiënties maar ook bij een overtollige 

neusvegetatie, tonsillen. De lucht kan dan niet of moeilijk via de neus naar buiten gestuurd 

worden en de spraakklanken worden meer oraal geproduceerd. (eigen context) 

dental 

dentaal adj. / 

met de boventanden gevormd: dentale spraakklanken (Van Dale) 

e.g. De obstructie kan ook plaatsvinden in het dentaal-alveolaire gebied, d.w.z. bij de tanden of de 

tandkassen. Het voorste gedeelte van de tong veroorzaakt dan de obstructie. Er is wel enige 

variatie in dit gebied mogelijk. Zo zijn de Nederlandse [t] en [d] eerder dentalen, en de [s] en [z] 

eerder alveolairen. Maar we hebben bijv. niet naast elkaar een dentale en een alveolaire [t] en 

daarom kunnen we het gebied van tanden en tandkassen als één obstructieplaats beschouwen. 

(Booij) 

dental arch 

tandboog n. / m. / -en 

= alveolaire boog 

door de wortels van de tanden in de kaak gevormde boog, bedekt met tandvlees 

(Verschueren) 

e.g. Bij de articulatie van de apico-alveolaren wordt de tongpunt tegen de tandboog bovenaan 

geplaatst om een afsluiting of een vernauwing te vormen. (eigen context) 

desensitisation therapy 

desensitisatie n. / f. / -s [desensitiseren] 

het toedienen, blootstellen van iemand aan een stof of gebeurtenis die voor deze stof 

allergisch is of angstig is voor de gebeurtenis, met de bedoeling hem/haar voor deze 

stof, gebeurtenis ongevoelig te maken (Stes, eigen definitie) 

e.g. In de stottertherapie is een systematische desensitisatie voor de stotters (herhalingen, 

blokkeringen en verlengingen) een noodzakelijk onderdeel. De desensitisatie gebeurt door 

geleidelijke blootstelling onder begeleiding. (eigen context) 

development 

ontwikkeling n. / f. / -en [ontwikkelen - - ontwikkeld] 

het opdoen van vaardigheden en kennis tijdens het doorlopen van de levensloop van 

pasgeborene tot bejaarde. Het verwerven van lichamelijke, psychische en sociale 

functies en vaardigheden tijdens het leven (Coëlho, Pinkhof)


e.g. In de spraak- en taalontwikkeling kan waargenomen worden dat de zinnen steeds langer worden 

en dat de woordvolgorde in de zin steeds meer gaat gelijken op die van volwassenen. Zinnen 

worden tijdens de ontwikkeling dus niet alleen langer, maar er verschijnen ook meer en 

verschillende zinstypen. (Goorhuis - Brouwer, Goorhuis - Schaerlaekens) 

◊ taalontwikkeling, sociale ontwikkeling, fonologische ontwikkeling, 

ontwikkelingspsychologie, ontwikkelingspsycholinguïstiek, ontwikkellingsstoornis 

developmental disability 

ontwikkelingsstoornis n. / f. / -sen [ ontwikkelingsgestoord] 

een verstoring in het normaal proces van verwerven van motorische, sociale of 

cognitieve vaardigheden (Pinkhof-Hilfman) 

e.g. Een kind kan een ontwikkelingsstoornis hebben zowel op het terrein van taal als spraak. Maar 

een kind met een talig niveau dat beneden dat van een gemiddeld kind van zes jaar ligt, heeft 

over het algemeen nog geen voltooide spraakontwikkeling maar heeft daarom nog geen 

spraakontwikkelingsstoornis. (van den dungen - Verboog) 

◊ taalontwikkelingsstoornis 

developmental language delay 

taalontwikkelingsachterstand n. / m. / geen mv. 

een toestand waarin het taalniveau van een kind overeenkomt met dat van en jonger 

kind, maar waarbij de verdere ontwikkeling wel normaal verloopt (eigen vertaling, eigen 

definitie) 

e.g. Bij tweelingkinderen komt een vorm van taalvertraging vrij vaak voor. Deze 

taalontwikkelingschterstand manifesteert zich vooral in de eerste stadia van de taalverwerving. 

Vanaf de leeftijd van 4 jaar wordt de taalachterstand echter snel ingelopen. Een 

taalontwikkelingsachterstand kan ook opgelopen worden door sociale en emotionele problemen 

in het begin van de ontwikkeling. (Goorhuis - Brouwer, eigen context) 

developmental language disorder 

Taalontwikkelingsstoornis n. / f. / -sen [ taalontwikkelingsgestoord] 

kenmerkt zich door een afwijking, hetzij vertraging, hetzij een anderssoortig verloop van 

het" gemiddeld normale" proces van de taalwerving (Goorhuis) 

e.g. De kinderen met een taalontwikkelingsstoornis vertoonden echter veel meer weglatingen van 

werkwoorden en van combinaties van onderwerp en persoon. (van den Dungen - Verboog) 

deviation 

Afwijking n. / f. / -en [afwijken - - afwijkende] 

= deviatie 

afwijkende stand. Afwijking vb.van de normale stand van de oogbol, in de oogkassen. 

Zich onderscheiden van het normale. Wat niet overeenkomstig de norm is (Coëlho, 

GVD) 

e.g. De geconjugeerde deviatie is een gecombineerde zijdelingse afwijking van beide ogen in 

dezelfde richting bij hersenaandoeningen. (Coëlho) 

devoicing 

stemloos maken n. / n. / geen mv. [stemloos maken] 

= devoicing 

het stemloos realiseren van een foneem dat in principe stemhebbend is (Debergh)


e.g. Wanneer een kind veel gebruik maakt van het stemloos maken van klanken om de spraak te 

vereenvoudigen dan zullen we binnen de therapie dit aanpakken door te starten met het 

aanbrengen en inoefenen van de begrippen: hard/zacht, luid/stil en stem/zonder stem. (Howell - 

Dean) 

diacritic 

diakritisch adj. / 

onderscheidend teken dat de juiste uitspraak van een letterteken aanduidt; bv. Accent, 

trema, enz. (Van Dale) 

e.g. Het IPA geeft dan ook nog een heel aantal andere symbolen en geeft de mogelijkheid om 

lettercombinaties te gebruiken. Bovendien wordt veel gebruik gemaakt van diacritische tekens. 

Deze hebben het voordeel dat hetzelfde symbool gebruikt kan worden voor een bepaald foneem, 

terwijl het specifieke karakter daaraan toegevoegd wordt in de vorm van een diacritisch teken. 

(Nooteboom/Cohen 1988) 

◊ diacritisch teken 

Diacritisch teken, 

diadochokinesia 

diadochokinese n. / f. / geen mv. 

het vermogen om snel woorden na te sprekenof om opeenvolgende antagonistische 

bewegingen te maken, van belang bij het onderzoek naar afasie e.d. (De Haan, Pinkhof) 

e.g. Van een patient werd een diadochokineseproef afgenomen waarbij de snelle uitingen 

opgenomen werden en via een eenvoudig computer- spraakanalyseprogramma voorgesteld. 

(Elen) 

◊ bradydiadochokinese, dysdiadochokinese 

diagnosis 

diagnose n / f / -n of -s [diagnostiseren - - diagnostisch] 

vaststelling van aard van ziekte of een aandoening uit de verschijnselen door 

geneeskundig onderzoek (Coëlho, GVD) 

e.g. Men heeft in gedragstherapie een aantal restricties bij het gebruik van termen als 'diagnose' en 

'diagnostiek' - d.w.z. het zoekend onderkennen van de ziekte of de afwijking vanuit de 

verschijnselen - omdat deze teveel verwijzen naar het geneeskundig onderzoek dat gebaseerd is 

op een medisch verklaringsmodel. (Stes) 

◊ differentiaaldiagnose, diagnostiek 

diaphragmatic breathing 

diafragmale ademhaling c. / f. / geen mv. [diafragmaal ademhalen] 

= middenrifsademhaling, diepe ademhaling, buikademhaling 

ademhaling door contractie van het diafragma en verslapping van de buikspieren, 

zichtbaar aan het op en neer gaan van de buik (Pinkhof-Hilfman) 

e.g. Wanneer het diafragma verlamd is beweegt het zich bij inademen omhoog in plaats van omlaag 

waardoor de diafragmale ademhaling verstoord wordt. Dit noemt men een paradoxale beweging 

die men kan vaststellen door de patiënt te laten snuiven door de neus. (West) 

diaphragmatic-intercostal breathing 

borst-buikademhaling c. / f. / geen mv. [borst-buik ademhalen] 

= costo-abdominale ademhaling


een type van ademhaling gekarakteriseerd door beweging van borstkas en middenrif 

(Van Maele) 

e.g. We zien dus dat het doelmatigste ademtype het gecombineerde ribben-middenrifstype is, de 

costo-abdominale of borst-buikademhaling, de zuurstofopname is dan ideaal (groot rendement) 

en er is een grote ontspanning. (Linthorst, eigen context) 

differential diagnosis 

differentiële diagnose n. / f. / -n of -s [diagnostiseren - - diagnostisch] 

= differentiaaldiagnose 

het vaststellen van de aard van het ziekteproces,gebaseerd op vele en velerlei 

gegevens en die geldt als meest waarschijnlijke uit een reeks van mogelijkheden 

(verwante alternatieven). Diagnose waarbij we de echte ziekte onderscheiden van 

mogelijke alternatieven (Grote Winkler Prins, eigen definitie) 

e.g. Een belangrijk doel van het onderzoek bij afasie is proberen vast te stellen of men met een 

andere stoornis te maken heeft of werkelijk met afasie dus het stellen van een differentiële 

diagnose. Afasie kan immers verward worden met spraakstoornissen (dysarthrie of verbale 

dyspraxie) of andere taalstoornissen (verwardheid, dementie). (Dharmaperwira-Prins) 

diphtong 

diftong n. / f. / -en [diftongeren] 

= Tweeklank 

een combinatie van twee klanken die een nauwe eenheid vormen in de uitspraak bv. aai 

en ooi (G.E.Booij,J.G.Kerstens,H.J.Verkuyl) 

e.g. De meeste onderzoekers zijn het erover eens dat het Nederlands een zwaartegevoelig 

klemtoonsysteem heeft waarbij gesloten lettergrepen en lettergrepen die eindigen op een diftong 

gelden als zwaar, maar lettergrepen die eindigen op een A-klinker als licht (zie echter Booij 1995 

voor een analyse van het Nederlandse zonder zwaartegevoeligheid). 

(http://www.vanoostendorp.nl/fonologie/spektator.html) 

~ diftongeren 

◊ diftongeren, diftongering 

diphtongization 

diftongering n. / f. / -en 

het ontstaan of vormen van een tweeklank uit een enkele vocaal (Van Dale) 

e.g. En veel woorden klonken ook anders: de diftongering van ie naar ij en van uu naar ui had nog 

niet plaatsgevonden: middeleeuwers zegden dus miin huus. (http://www.vum.be/dstrein9.html) 

◊ diftongeringsverschijnsel 

diplophonia 

diplofonie n. / / geen mv. [ diplofoon] 

= diftongie 

het voortbrengen van en dubbele toon bij fonatie (twee tonen tegelijk), komt meestal 

voor bij noduli vocales of stembandgezwellen (Coëlho) 

e.g. Tijdens de fonatie blijven de valse stembanden geadduceerd, soms trillen ze simultaan met de 

ware stembanden wat dan tot diplofonie kan leiden. (Stes) 

diplopia


diplopie n / f / geen mv. [ diplopisch] 

= diplopia, dubbelzien 

oogafwijking waarbij er voortdurend alles dubbel gezien wordt door het niet correct 

samenvloeien van de beelden die door de afzonderlijke ogen opgenomen worden (eigen 

definitie) 

e.g. Door een zenuw- of spierafwijking in de ogen kunnen de ogen een afwijkende stand innemen. De 

ogen zullen zich dan niet op dezelfde punten instellen en de twee beelden die door de ogen 

gevormd worden zijn dan verschillend. Door de diplopie ziet de patiënt alles dubbel. (Gezin en 

Gezondheid) 

direct laryngoscopy 

directe laryngoscopie c. / f. / -ën [ direct laryngoscopisch] 

= strottehoofdonderzoek 

inspectie van strottehoofd (larynx) en het gebied eronder (hypolarynx) via een rechte 

buis of via aan gebogen of rechte larynxspatel. Er wordt plaatselijke verdoving of 

narcose gegeven al naar gelang de indicatie en de patiënt (Philips) 

e.g. Indien bij de indirecte laryngoscopie onvoldoende inzicht in de larynx wordt verkregen is dit een 

reden om bij het vermoeden van een maligne proces directe laryngoscopie te verrichten. 

(Gerlings) 

direct observation 

rechtstreekse observatie c. / f. / -s [rechtstreeks observeren - - observatief] 

directe observatie; observatie door degene die een onderzoek uitvoert onmiddellijk 

tijdens de activiteit van de geobserveerde (van Bogaert, eigen definitie) 

e.g. De rechtstreekse observatie van buiten het veld noemen wij die, waarbij de observator het 

gedrag van de geobserveerde direct gadeslaat op het moment dat het zich voltrekt. Deze 

rechtstreekse observatie kan in aanwezigheid gebeuren in dezelfde kamer van patiënt en 

observator of via een one-way screen. De observator moet goed getraind zijn om enkel oog te 

hebben voor relevante zaken en het tempo van de activiteit goed te volgen. (Duyker, eigen 

context) 

~ rechtstreeks, observatie, indirecte observatie 

disorientation 

desoriëntatie n. / f. / geen mv. [desoriënteren] 

gebrekkige oriëntatievermogen m.b.t. plaats, tijd, personen en dingen. Het verliezen van 

de juiste oriëntatie o.i.v. ziekte. Het zich niet meer bewust zijn van zichzelf ten opzichte 

van ruimte en tijd (Pinkhof, Dharmaperwira-Prins) 

e.g. De klinische verschijnselen van deze contusio cerebi wordt vooral gekenmerkt door de 

verschijnselen van beschadiging van de temporale kwab - verwardheid, desoriëntatie, 

gedagsstoornissen en amnesie. Een links-rechts desoriëntatie kan onderdeel zijn van het 

Gerstmann-syndroom (lesie in het parieto-temporo-occipitale gebied in de linkerhemisfeer). 

(Minderhoud, Dharmaperwira-Prins) 

disrhythmic phonation 

arythmische fonatie c. / f. / geen mv. [arythmisch foneren - - arithmisch gefoneerd] 

onregelmatig patroon in de stemvorming, stemproduktie, stemgeving (kenmerkend: 

verlengingen, harde inzet of afgebroken woorden) (Chantrain) 

e.g. Tijdens het onvloeiend spreken (stotteren) komt onder meer ook arythmische fonatie voor waarbij 

de stemgeving kort onderbroken wordt. (Chantrain)


dissociation 

dissociatie n. / f. / -s [dissociëren - - dissociatief] 

het uiteenvallen, het onvermogen om de dingen als een geheel te zien, ontbreken van 

verbanden (VD, Pinkhof) 

e.g. Een ander voorbeeld van dissociatie is de brave huisvader die op zondag in een voetbalvandaal 

verandert. Dissociatie kan soms zo erg worden dat er sprake is van een meervoudige 

persoonlijkheid. (Prisma van de psychologie) 

◊ dissociatiesnelheid 

dissolution 

uitvalsverschijnsel n. / n. / -en 

het tijdelijk wegvallen van verworven taalprocessen ingevolge aandoeningen, 

ziektebeelden enz. Het opgeheven of verminderd zijn van enigerlei functie van een 

orgaan, orgaanonderdeel of -systeem door ziekte of operatieve ingreep dan wel 

fysiologisch (Chantrain, Coëlho) 

e.g. De afatische patiënt vertoont uitvalsverschijnselen op het vlak van woordvinding en zinsbouw. 

(Chantrain) 

distinctive-feature system 

fonologische karakteristieken c. / f. / [ fonologisch karakteristiek] 

= fonologische kenmerken, distinctieve kenmerken 

de distinctieve kenmerken van de fonologische processen (Chantrain) 

e.g. Fonologische karakteristieken worden ook wel distinctieve kenmerken genoemd, omdat ze vaak 

twee klanksegmenten en daardoor twee woorden van elkaar onderscheiden. De 'b' is 

bijvoorbeeld wat betreft al zijn eigenschappen gelijk aan de 'p' behalve dat de 'b' stemhebbend is, 

en de 'p' stemloos. Het kenmerk 'stem' onderscheidt dus de 'b' en de 'p': de 'b' is '+stem' en de 'p' 

is '-stem'. En dankzij het verschil tussen de 'b' en de 'p' kunnen bijvoorbeeld de woorden 'bak' en 

'pak' van elkaar onderscheiden worden. (Booij) 

distortion 

distortie n. / f. / -s 

de vervorming van een spraakklank (bijvoorbeeld de [r] in straat wordt stemloos gemaakt 

of met te weinig trilling) (Orlemans, Eelen, Hermans) 

e.g. Vooral distorties van de [r] of [R] komen veel voor. Men kan twee vormen van distorties 

onderscheiden: enerzijds distorties van een apicale [r], waarbij de vibratie gevormd wordt door 

spierdelen te onderbreken door uitstromende lucht, en anderzijds distorties van de ratelende [R], 

waarbij de vibratie gevormd wordt door sputumblaasjes te maken op bepaalde 

articulatieplaatsen. (Stes) 

divergent semantic thinking 

Divergent semantisch denken c. / n. / geen mv. [divergent semantisch denken] 

het oproepen van logische alternatieven voor bepaalde informatie binnen de gegeven 

context, inhoud. Het leggen van associaties en kaderen van de gegeven inhoud in een 

groter geheel. Het vinden van verschillende responsen als mogelijke oplossing van een 

taak of opdracht (Chapey, eigenvertaling en difinitie, Dharmaperwira-Prins) 

e.g. Bij afasiebehandeling wordt veelal gebruik gemaakt van convergente taaltaken, taken waarbij een 

stimulus wordt aangeboden waarop slechts één antwoord mogelijk is, zoals het benoemen van


een afbeelding. Maar in het dagelijks leven moeten afasiepatiënten zelf verschillende ideeën en 

woorden bedenken. Chapley onderstreepte het belang van divergent semantisch denken bij de 

behandeling van afasiepatiënten, vooral om woordvinding te oefenen. (Dharmaperwira-Prins) 

~ convergent semantisch denken 

dorsum 

rugzijde n. / f. / -n [ dorsaal] 

= dorsum 

de bovenzijde van een lichaamsdeel, ook wel de bovenzijde van het achterste deel van 

de tong (eigen vertaling, Pinkhof) 

e.g. Bij de articulatie van de velaren wordt de rugzijde van de tong tegen het velum geduwd om een 

vernauwing of afsluiting te maken voor de productie van deze spraakklanken. (eigen context, 

Rietveld - van Heuven) 

◊ dorsum linguae 

dorsum of the tongue 

tongrug n. / m. / -gen 

de bovenkant van de tong achter de tongpunt (De Haan) 

e.g. De tong is een spier zonder intern skelet. Skeletaal gezien is de tong verbonden met de 

onderkaak en met het tongbeen. Omwille van zijn diverse aanhechtingspunten, en omwille van 

zijn musculatuur is de tong in staat tot het maken van erg complexe bewegingen. Verschillende 

onderdelen kunnen onderscheiden worden: het tonglichaam, de tongtip (apex), het tongblad, de 

tongrug, en de tongwortel. (Elen) 

Down Syndrome 

syndroom van Down c. / n. / geen mv. 

aangeboren geesteszwakte die gepaard gaat met een mongoloïde uiterlijk en wordt 

veroorzaakt door een chromosomale afwijking. Er is een extra 21ste chromosoom 

(trisomie 21). Het is een clustering van de kenmerken: hypotonie, hyperextensieve 

gewrichten, brachycefaal, vlak faciaal profiel, epicanthus-plooi, smalle neus, 

tongprotrusie, kleine oorschelp, hartafwijkingen, vertraagde ontwikkeling, mentale 

achterstand (Van Dale, Stes) 

e.g. In verband met de articulatie zullen kinderen met het syndroom van Down opvallend 

onnauwkeurig articuleren, met een zichtbare protrusie van de tong. De ontwikkeling van de 

articulatie is ook trager en er treden meer inconsistente articulatiefouten op. (Stes) 

dysarthria 

dysartrie n. / f. / -ën [ dysartrisch] 

= dysarthria 

het gaat om een groep van motorische spraakstoornissen die het gevolg zijn van 

stoornissen in de spiercontrole, een zwakte, een traagheid een verlamming of een 

incoördinatie van het spreekmechanisme ten gevolge van letsels in het centraal en/of 

perifeer zenuwstelsel (Stes) 

e.g. Van de verschillende vormen van dysartrie zal alleen de spastische vorm (pseudo-bulbaire 

dysartrie), veroorzaakt door een bilaterale lesie in het precentrale corticale gebied, te zamen met 

afasie voorkomen. Deze spraakstoornis zal de afasie compliceren en de prognose verslechteren. 


◊ corticale dysartrie, pseudo-bulbaire dysartrie,


dysfluency 

onvoeiendheid n. / f. / -heden [ onvloeiend] 

het niet vlot en zonder haperingen uiten van hele zinnen in de spontane spraak. Er zijn 

drie types van onvloeiendheden die voorkomen bij stotteren: herhalingen, verlengingen 

en blokkeringen. De eenheid van het woord wordt hier doorbroken (eigen definitie) 

e.g. In de normale taalontwikkeling van het kind zullen er zich normale onvloeiendheden voordoen. 

Dit zijn vooral trage herhalingen die de eenheid van het woord niet doorbreken maar het zijn 

syllabe-, woord- of zinsdeelherhalingen. (eigen context) 

dysfunction 

disfunctie n. / f. / -s [disfunctioneren - - disfunctioneel] 

= dysfunctie 

verstoring van de normale werking van een orgaan, het slecht of niet werken van 

eendeel van het lichaam (Coëlho, GVD) 

e.g. Bij dysfagie is er een disfunctie bij het slikken. De normale slikfunctie is gestoord en de patiënt 

ondervindt problemen om het voedsel van de mond naar de maag te verplaatsen. (eigen context) 

dyskinesia 

dyskinesie n / f / -ën [ dyskinetisch] 

= dyskinesia 

beweegstoornis, afwijkingen in de aard van de beweging bij choreoathetosen en 

dyskinesieën, zonder bijzondere referentie naar de metrische factoren, vooral als er 

sprake is van een factor spanning (Coëlho (23e geheel herziene druk), Claeys) 

e.g. In een bijzondere vorm van dyskinesie kunnen alternerende bewegingen niet of slechts zeer 

onregelmatig worden uitgevoerd: de diadocokinesie. Bij de meest bekende proef vragen we 

ritmisch met de hand alternerend op de linker en rechter dij te kloppen. Een zwakke 

antagonistenrem en een dyskinesie spelen een rol. (Claeys) 

dysphagia 

dysfagie n. / f. / geen mv. 

= slikstoornis 

stoornis in het slikken; meestal veroorzaakt door een aangeboren afwijking, soms door 

aandoeningen van het verlengde merg, waar de zenuwcentra voor deze bewegingen 

gelokaliseerd zijn, of door een aandoening van de zenuwen van de slikspieren. Er is een 

stoornis in het transport van de spijsbal van de mondholte naar maag met als enig 

ziekteverschijnsel soms pijn en vermageren (Philips) 

e.g. Dysfagie komt voor in alle leeftijdsgroepen, van pasgeborenen tot ouderen en kunnen ontstaan 

als gevolg van verschillende vormen van congenitale afwijkingen, schade aan weefselstructuren 

en/of medische aandoeningen. Ze kunnen acuut voorkomen als gevolg van een cerebrovasculair 

accident, of langzamerhand ontstaan als gevolg van tumoren in de farynx of progressieve 

neurologische ziekten. (Logemann) 

dysphasia 

dysfasie n. / f. / geen mv. [ dysfatisch] 

gestoorde spraak t.g.v. een centraal proces, stoornis in het vermogen om woorden en 

zinnen te vormen zonder stoornis in het denken (Pinkhof-Hilfman, GVD, Coëlho) 

e.g. Naast het veroorzaken van spraakmoeilijkheden tast dysfasie vaak bovendien het verstand aan, 

maar de patient behoudt het vermogen tot niet-verstandelijk spreken. (Espir)


dysphonia 

Dysfonie n. / f. / geen mv. [ dysfonisch] 

afwijkende werking van de stembanden, hetzij door onvoldoende sluiting, hetzij door te 

krachtige samenpersing van de stembanden (Winkler Prins) 

e.g. In sommige gevallen van myasthenia gravis treedt excessieve vermoeidheid van de laryngale 

spieren op die leidt tot een vorm van toenemende dysfonie, waarbij het stemgeluid zwakker wordt 

naarmate het gesprek vordert. (Espir) 

dysplasia 

dysplasie n. / f. / -ën [ dysplastisch] 

= ongewone ontwikkeling, misvorming 

abnormale groei en vorming van weefsel, organen of lichaamsdelen (Coëlho) 

e.g. Ook in weefsel dat geheel normaal gebouwd is, kan dysplasie ontstaan, indien overmatige 

groeiprikkels op dit weefsel inwerken en een ongelijkmatige groei doen ontstaan. (grote winkler 

prins) 

populaire term 

dyspnea 

dyspneu n. / f. / geen mv. 

= kortademigheid, dyspnoe 

benauwdheid, gestoorde ademhaling, meestal door een aandoening van de longen, 

leidend tot verhoogde ademarbeid, benauwdheid en zuurstoftekort. Ademnood is een 

voornamelijk subjectief verschijnsel gekenmerkt door de behoefte aan een toeneming 

van de ademhaling omdat de patiënt benauwd is. Opvallend is het ontbreken van pijn. 

Een snellere of diepere ademhaling kan niet als identiek of typisch voor ademnood 

worden beschouwd (Philips) 

e.g. De belangrijkste laryngeale symptomen als hoest, heesheid en dyspneu bepalen de vraag naar 

een verder algemeen onderzoek van de thorax. De uitademing duurt gemiddeld iets langer dan 

de inademing en na elke uitademing volgt een korte pauze. Een afwijkende ademhaling die als 

benauwdheid wordt ervaren, wordt dyspneu genoemd. (Hoolboom) 

dysprosody 

dysprosodie n / f / geen mv. [ dysprosodisch] 

= prosodiestoornis 

stoornisin de melodie, het ritme en het tempo van het spreken (Van Maele) 

e.g. Rechter-hemisfeerpatiënten kunnen een dysprosodie vertonen: ze kunnen problemen hebben 

met het uitdrukken van intonatiepatronen of gemoedstoestanden via de zinsmelodie, maar ook 

met het begrijpen ervan. De Melodic Intonation Therapy kan hier een grote hulp bieden. 


dysrhythmia 

disritmie n. / n. / -ën [ disritmisch] 

verstoring van het ritme, verkeerde beklemtoning in de spraak (Pinkhof-Hilfman & H.C.) 

e.g. Wanneer de paralinguïstische variabelen gestoord zijn zoals dat bij dysritmie het geval is voor 

ritme en klemtoon kan een boodschap verkeerd begrepen worden omdat de semantische 

specificatie van de woorden fout loopt. Het is geen typisch kenmerk bij afasie maar het kan er wel 

een secundair kenmerk van zijn zoals bij de niet-vloeiende afasiepatiënt. ()


dystonia 

dystonie n. / f. / -ën [ dystonisch] 

Lt. dystonia 

abnormale spanning van spieren en gewrichten (Van Maele) 

e.g. De gespannenheid of dystonie doet zich niet alleen kennen in een slecht beheerste ademhaling, 

maar ook in een onvoldoende ontspannen functie van de stemplooien en van de spieren van het 

aanzetstuk. (Damsté) 

dystonic dysphonia 

dystonische dysfonie c. / f. / geen mv. 

gebrekkige of verkeerde stemgeving gekenmerkt door dystonie, een zwakke 

spiercontrole, weinig spanning, kracht (Zak. der Gen., eigen definitie) 

e.g. Dystonische dysfonie of heesheid is een afwijkende werking van de stembanden. Onderscheid 

wordt gemaakt in heesheid door onvoldoende sluiting van de stembanden en oppervlakkige 

ademhaling bij een ingezakte borstkas, waarvan dan een hese stem met zgn. wilde 

ongecontroleerde lucht en een niet-draagkrachtig geluid het gevolg zijn (hypokinetisch syndroom) 

en de heesheid die ontstaat wanneer de stembanden krachtig zijn samengeperst en er door een 

hoge borstademhaling een te hoge luchtdruk onder de borstklep wordt gevormd. (Winkler Prins) 

ear canal 

gehoorgang n. / m. / -en 

gedeelte van het gehoororgaan dat het uitwendig oor verbindt met het middenoor en dat 

afgesloten wordt door het trommelvlies (Chantrain) 

e.g. Bij het proces van het horen worden geluidsgolven opgevangen en door de gehoorgang geleid 

naar het trommelvlies dat erdoor in trilling wordt gebracht. Door ophoping van oorsmeer kan de 

gehoorgang verstoppen wat een gehoorverlies tot gevolg kan hebben. (Kirchmann, eigen 

contect) 

ear wax impaction 

oorsmeerprop n. / f. / -pen 

een opgehoopte massa oorsmeer, vast gehecht in de uitwendige gehoorgang en 

resistant tegen verwijdering; het kan een graad van gehoorverlies veroorzaken 

(Churchill) 

e.g. Oorsmeer (cerumen) proppen ontstaan doordat de normale produktie van de oorsmeerklieren bij 

een vernauwde gehoorgang of schoonmaakpogingen met wattestokjes een afsluiting van de 

gehoorgang veroorzaken. (Winkler prins) 

early stuttering 

beginnend stotteren c. / n. / geen mv. [beginnen stotteren] 

= vroegkinderlijk stotteren 

de eerste verschijnselen van abnormaal onvloeiend spreken. Het eerste stadium waarbij 

voornamelijk vrij ontspannen herhalingen als eerste stotterverschijnsel opgemerkt 

worden (Chantrain) 

e.g. Beginnend stotteren is een spraakstoornis die gekenmerkt wordt door een niet vloeiende manier 

van spreken, met haperingen en pauzen, herhalingen van spraakklanken of woorden. De 

verschijnselen komen niet constant voor, maar zijn afhankelijk van de omstandigheden waarin de 

stotteraar zich bevindt en de rol die hij daarin speelt. De stotteraar kan wel vloeiend spreken in


situaties waar hij volkomen alleen is of zich volkomen ontspannen voelt. Bij constatatie van 

beginnende stotteren is verder onderzoek en begeleiding een noodzaak. (Elsevier) 

~ stotteren 

earphone 

oortje n. / n. / -s 

= oortelefoon 

het electro-akoestisch element van een hoofdtelefoon of een ontvanger van een 

hoorapparaat en dat electrische energie in geluid omzet (eigen vertaling) 

e.g. Verschillende electrodes, die op het hoofd en op of naast het oor bevestigd worden, meten de 

hele kleine electrische signalen van zenuwbanen als respons op klikgeluiden aangeboden via 

een oortje of een beenvibrator. (eigen vertaling) 

echolalia 

echolalie n. / f. / geen mv. [ echolalisch] 

= schaduwen, shadowing, psittacose 

zenuwstoornis waarbij de zieke onwillekeurig, telkens dwangmatig een door hemzelf of 

door anderen uitgesproken woord of een zin naspreekt , herhaald (Pinkhof, GVD) 

e.g. Iteraties, palilalie, echolalie, persevereren, logorrhoe, stereotpie en seriële spraak zijn slechts 

enkele linguïstische symptomen die tot uiting kunnen komen in het taalgebruik van 

afasiepatiënten. Meestal zijn ze zich er ook van bewust. (Dharmaperwira-Prins) 

electrolaryngography 

glottografie n. / f. / -ën [ glottografisch] 

registratie van de stembandbewegingen door middel van stroomweerstandmetingen. Bij 

opening van de stembanden is de weerstand groot, bij sluiting is de weerstand het 

kleinst. Zo kan nagegaan worden hoe lang de stembanden over de bewegingen doen en 

hoe lang ze open blijven en hoe lang gesloten (Coëlho, Stes, eigen definitie) 

e.g. Zoals de stroboscopie is ook glottografie een relatief eenvoudige techniek om 

stembandbewegingen te registreren. Het is een niet of weinig invasieve techniek met als resultaat 

een glottogram. Er zijn heel wat storingen in het patroon die weggefilterd kunnen worden, zodat 

de bewegingen van de stembanden duidelijker te zien zijn. (Stes) 

◊ elektroglottografie, fotoglottografie 

electronic mouth resonator 

artificiële larynx c. / m. / -en 

= kunstlarynx 

een toestel dat toelaat stemgeving te produceren door de artificiële larynx op de 

onderzijde van de onderkaak te plaatsen. De trillingen die door het toestel opgewekt 

worden zullen de aanwezige lucht in de mond ook in beweging brengen en zo de functie 

van de stembanden overnemen (eigen definitie) 

e.g. Revalidatie bij laryngectomiepatiënten kan gebeuren door oesophagusspraak of een artificiële 

larynx. De artificiële larynx wordt meestal voor de eigenlijke operatie al gebruikt tijdens de 

therapie om de communicatie na de operatie zo snel mogelijk weer op te vatten. (Chantrain, 


electropalatography 

electropalatografie n. / f. / -ën [ electropalatografisch]


= palatometrie 

bestaat erin dat elektrodes in een ' pseudopalatum' de linguo- palatale contacten 

registreren: de plaats, de omvang, de timing,... Nadeel is uiteraard dat er een speciaal 

pseudopalatum geconstrueerd moet worden en dat de elektrodes extern verbonden 

moeten worden (Stes) 

e.g. Hardcastle in Groot- Brittannië beschrijft het gebruik van een specifieke visuele feedback, de 

electropalatografie, om allerlei vaardigheden te verkrijgen: het zich bewust worden van 

motorische patronen, het bereiken van specifieke articulatorische houdingen, en de vaardigheid 

om de bedoelde spraakklank in verschillende contexten te produceren. (Stes) 

elide 

omissie n. / f. / -s 

= weglating 

het laten wegvallen van klanken binnen een woord ter vereenvoudiging van de spraak 

(Chantrain) 

e.g. Bij omissie wordt de klank niet uitgesproken. Bijvoorbeeld: 'peer' wordt 'pee' uitgesproken en 

'lopen' wordt 'open' uitgesproken. Binnen de spraakontwikkeling is er in het begin van de 

spraakontwikkeling vaak omissie van de klanken die het laatst in de ontwikkeling geleerd worden. 

(Heylen, eigen context) 

embedding 

inbedding n. / f. / geen mv. [inbedden - - ingebed] 

het insluiten van zinsdelen met een persoonsvorm en een onderwerp, die dus op zich 

kunnen bestaan, binnen een andere zin (eigen definitie) 

e.g. Naarmate er meer inbedding voorkomt in de syntactische structuren wordt de zinsstructuur 

complexer wat slechts op latere leeftijd begrepen wordt en op nog latere leeftijd gebruikt wordt. 


encode 

coderen v. / / [code - gecodeerd] 

omzetten van de informaties van één tekensysteem in een ander volgens een bepaalde 

code. Van gedachten naar taalsymbolen voor spraak (fonemen) of geschreven taal 

(letters) (Van Maele, eigen definitie) 

e.g. Afasiepatiënten hebben het moeilijk om hun gedachten te coderen in verstaanbare taal zodat de 

luisteraars de boodschap kunnen begrijpen. Ze kennen de dingen wel die ze willen zeggen maar 

weten de juiste woorden niet meer te vinden. Dit kan ook met bepaalde spraakklanken gebeuren. 


~ decodeer-codeer dichotomie 

endocrine voice disorder 

endocriene stemstoornis c. / f. / -sen 

stemstoornis, afwijking in de stemgeving die ontstaat ingevolge een afwijking in het 

hormonaal systeem (Chantrain) 

e.g. Onder de Endocriene stemstoornissen zijn de iatrogene stemverschijnselen veroorzaakt door 

androgene stoffen, hormonale contraceptiva, schildklierhormoon-vervangende hormonen en 

schildklierhormoon-antagonisten bekend. (Stes) 

endolymphatic hydrop


ziekte van Ménière n. / f. / geen mv. 

= syndroom van Ménière 

aandoening van het binnenoor met als voornaamste verschijnselen aanvallen van 

duizeligheid, misselijkheid, braken, eenzijdig oorsuizen, eenzijdige gehoorstoornissen en 

oogsidderen; de aandoening wordt waarschijnlijk veroorzaakt door een verstoring in het 

binnenoor; de ziekte begint meestal na het 40ste jaar (Elseviers nieuwe medische 

encyclopedie) 

e.g. De ziekte van Ménière is uitermate hinderlijk; is de aanval hevig, dan kan hij gepaard gaan met 

transpireren, braken en diarree. (grote winkler prins) 

endotracheal intubation 

endotracheale intubatie c. / f. / -s [intuberen - - geïntubeerd] 

het inbrengen van een buis, i.h.bijz. het via de mond-keelholte en de larynx in de trachea 

brengen van een buis, vnl. in het kader van de intratracheale anesthesie, voorts bij 

dreigende verstikking door afsluiting (Zak. der Gen.) 

e.g. Endotracheale anesthesie wordt toegepast als een spierverslappend middel wordt gegeven (en 

de patiënt dus wordt beademd) of de patiënt zelf een inhalatie-anestheticum inademt, maar de 

luchtwegen door de aard der operatie voor de anesthesist onbereikbaar zijn. Voorts in alle 

gevallen waarbij de patiënt spontaan het inhalatie-anestheticum inademt, maar er zekerheid moet 

zijn dat er tijdens de operatie geen maaginhoud in de trachea loopt. Onderscheiden worden orale 

endotracheale intubatie en nasale endotracheale intubatie. (Codex Medicus) 

endotracheal tube 

endotracheale tube c. / f. / -s 

= beademingsbuis 

beademingsbuis die aangebracht wordt in de trachea (Coëlho) 

e.g. Zodra de chirurg de borstkas opent, wordt het ademhalingsmechanisme van de patiënt verstoord. 

Men brengt een endotracheale tube, een beademingsslang in de luchtwegen om de patiënt te 

kunnen beademen. (Natuur en Techniek) 

enunciate 

articulatie n. / f. / -s [articuleren - - articulatorisch] 

vorming van spraakklanken, opeenvolging en geheel van de spraakbewegingen (Winkler 

Prins) 

e.g. Binnen de articulatie kunnen spraakklanken ingedeeld worden naar hun articulatorische 

eigenschappen. Het meest fundamentele verschil is dat tussen klinkers (vocalen), waarbij de 

lucht het spraakkanaal ongehinderd kan verlaten, en medeklinkers (consonanten), waarbij het 

spraakkanaal geheel of vrijwel geheel afgesloten is. (Van Dale) 

◊ articulatietherapie, articulatiestoornis, articulatiegedrag 

environmental deprivation 

sociale deprivatie c. / f. / geen mv. [depriveren] 

een te geringe of onvoldoende kwalitatieve sociale relatie, gemis aan affect en sociaal 

contact en de stoornissen die daar het gevolg van zijn (Van Maele) 

e.g. Sinds de Tweede Wereldoorlog ontwikkelt hij educatieve programma's voor kinderen, 

adolescenten en volwassenen die naar Israel zijn geëmigreerd en/of die een 

[ontwikkelings]achterstand hebben als gevolg van een verstandelijke handicap of sociale 

deprivatie. (http://www.israel.nl/ambassade/culture/mabat-arc/m34/feuerstein.html)


epiglottic overhang 

epiglottische overhang c. / m. / -en [overhangen] 

een extra hoeveelheid (verbonden met de epiglottis) van tandvullingsmateriaal achter de 

grote holte of de normale tandomlijning (eigen vertaling) 

e.g. Beide stembanden kunnen adduceren maar worden gedeeltelijk verborgen en verduisterd door 

de epiglottische overhang bij een directe laryngoscopie. (eigen vertaling) 

epiglottis 

strotklepje n. / f. / -s 

= epiglottis 

klepje achter de tongbasis dat tijdens het slikken de toegang tot het strottehoofd afsluit, 

zodat het voedsel niet in de luchtwegen komt. Het is een kraakbeenplaatje dat aan de 

bovenrand van het schildkraakbeen is verbonden en van daar naar boven en naar 

achteren loopt (Philips) 

e.g. De basis van het strotklepje is verbonden met een ligament aan de inkeping van het thyreoïd. De 

ruimte die aldus tussen de tongbasis en het strotklepje ontstaat noemen we de valleculea. 

(Loghemann) 

epilepsy 

epilepsie n. / f. / geen mv. [ epileptisch] 

= vallende ziekte 

ziekte die gekenmerkt wordt door krampaanvallen, bewustzijnsverlies, hallucinaties en 

andere psychische stoornissen, berustend op een plotselinge, overmatige depolarisatie 

van groepen hersencellen (Larousse) 

e.g. Ter gelegenheid van een otitis kan een aanval van epilepsie in de vorm van koortsstuipen 

ontstaan. Epilepsie kan gevolgen hebben voor het leerproces op school. (Loghemann) 

epithelium 

epitheel n. / n. / geen mv. 

bovenste laag van de huid en slijmvliezen, het uit cellen bestaande weefsel, dat de 

uitwendige oppervlakte van het lichaam en vele lichaamsdelen bedekt (Zak. der Gen.) 

e.g. Tot de meest voorkomende ziekten van het epitheel behoren ontstekingen, gezwellen (tumoren) 

en cysten. Deze aandoeningen van het epitheel kunnen zich ook op de stembanden voordoen. 

Keratose van de larynx verwijst naar lesies ter hoogte van de larynx die te maken hebben met 

een abnormale groei van het epitheel. (Kirchmann, eigen definitie, Stes) 

◊ epitheelinsluiting 

Eustachian tube 

buis van Eustachius c. / f.(m.) / -zen 

= oortrompet, tuba eustachii, tuba auditiva, tuba auditoria 

kanaal dat het middenoor met de keelholte verbindt en een lengte van ca. 4 cm heeft 

waardoor de lucht bij de slikbeweging het middenoor kan bereiken zodat de druk aan 

weerszijden van het trommelvlies gelijk blijft (Grote Nederlandse Larousse) 

e.g. Door de buis van Eustachius staat het middenoor in verbinding met de keelholte. Door 

vochtophoping of afsluiting van de buis van Eustachius tijdens een acute oorontsteking kan er 

een drukverschil ontstaan tussen de buitenlucht en het middenoor, waardoor de spanning van het


trommelvlies beïnvloed wordt en wat slechthorendheid tot gevolg kan hebben. Slikken neemt de 

druk heel even weg. (Macro/Micro in de biologie, eigen contect) 

evoked-response audiometry 

elektrische reactie-audiometrie c. / f. / geen mv. 

methode van de objectieve audiometrie, waarbij het door een akoestisch signaal 

gewijzigd hersenpotentiaal d.m.v. elektro-encefalografie geregistreerd wordt in de vorm 

van een typische curve (Van Maele) 

e.g. De Bera is een toepassing van de elektrische reactie-audiometrie. (Chantrain) 

expressive aphasia 

expressieve afasie c. / f. / geen mv. 

= motorische 

bij motorische afasie kan geen normale spraak woden geproduceerd;het taalbegrip is 

intact, de stoornis is vooral in de gyrus frontalis gelokaliseerd (Codex medicus) 

e.g. Wanneer expressieve afasie ernstige vormen aanneemt, kan het voorkomen dat een patient niets 

kan zeggen. In minder ernstige mate of tijdens de herstelperiode is de patient soms in staat in 

telegramstijl te spreken waarbij hij voegwoorden en voorzetsels achterwege laat, en waarbij zijn 

spreken over het algemeen weinig spontaan is. (Espir) 

expressive language deficit 

expressieve spraakstoornis c. / f. / -sen 

stoornis in de spraakproductie, in taaluitingen (Van Dale) 

e.g. Expressieve spraakstoornissen treden ook op bij dyslogie, dysfasie, apraxie die ook 

taalstoornissen bevatten. (Van Maele, eigen context) 

exteriorized stutterer 

openlijke stotteraar c. / m. / -s [openlijk stotteren - - openlijk gestotterd] 

het voorkomen van uiterlijk merkbare stotterverschijnselen bij een eerder extravert 

persoon. De persoon doet weinig of geen pogingen om het stotteren te verbergen 

(Chantrain) 

e.g. Pogingen tot een indeling zijn er genoeg geweest, maar de meeste indelingen berusten op 

klinische impressies, zoals die van St.Onge (1963) die drie typen stotteraars onderscheidde: [...]; 

of de welbekende onderverdeling van Douglass en Quarrington (1952) in introverte ('interiorized') 

en extraverte openlijke ('exteriorized') stotteraars. (Janssen) 

facial paralysis 

facialisverlamming n. / / geen mv. 

= aangezichtsverlamming,facialis paralyse, facialisparese 

Lt. facioplegia 

verlamming van de gelaatsspieren na lesie van de nervus facialis die niet kunnen 

worden gecorrigeerd door herstel van de continuïteit van de zenuw, vormt een ernstige 

handicap voor de patiënt qua aspect en functie; correcties worden verdeeld in statische 

en dynamische (Elseviers nieuwe medische encyclopedie) 

e.g. Bij centrale facialisverlamming is alleen het onderste deel van het gelaat verlamd. Bij de pure 

woordstomheid kan de patiënt geen woord uitbrengen terwijl hij wel kan schrijven en gesproken 

en geschreven taal kan begrijpen. Aanvankelijk bestaan er meestal een facialisverlamming,


slikstoornissen, een buccofaciale apraxie en een verlamming van de arm. (grote winkler prins, 

Dharmaperwira-Prins) 

false vocal fold 

valse stemband c. / m. / -en 

= plica ventricularis, plica vestibularis 

larynxplooien, gelegen boven de echte stembanden en bevatten vooral bindweefsel 

(Stafleu) 

e.g. Tijdens de normale stemgeving zijn de valse stembandplooien passief. Worden ze bij de 

stemgeving toch geadduceerd, dan spreekt men van valse stembandspraak. Het gaat dus om 

een hyperfunctie van de valse stembanden. (Stes) 

falsetto 

falset n. / n. / -ten 

bij vrouwen het middelste, bij mannen het hoogste stemregister ( in de laatste zin als 

nabootsing van de vrouwenstem door tenoren) ; het kan ook een verkeerd stemgebruik 

zijn (GVD) 

e.g. Bij falset is de sluiting van de stembanden onvolledig en er is veel ademlucht nodig. Soms 

synoniem voor kopstem, volgens anderen is een falsetstem een niet getrainde kopstem. (Stafleu) 

~ falsetstem 

◊ falsetstem 

fasciculation 

fasciculatie n. / f. / -s [fasciculeren] 

lokale samentrekking van een klein deel van een spier, soms uiting van een aandoening 

van het perifere motorische neuron (Zak. der Gen.) 

e.g. Een vroeg verschijnsel van ALS (=amyotrofische lateraalsclerose) is krampachtige pijn in de 

ledematen. Vrij snel ontstaat dan de spierzwakte, die vaak in een of beide handen begint, 

gevolgd door vermindering van de spieromvang (atrofie) en miniscule spiertrekkinkjes 

(fasciculaties). (Elseviers Nieuwe Medische Encyclopedie) 

~ fibrilatie, myokymie 

feature 

karakteristiek n. / f. / -en [ karakteristiek] 

= kenmerk, eigenschap 

een term die in de linguïstiek en de fonetiek gebruikt wordt om te verwijzen naar elke 

typische of merkbare eigenschap van gesproken of geschreven taal (Crystal) 

e.g. In het voorgaande hebben wij karakteristieken ingevoerd waarmee we spraakklanken in zinvolle 

categorieën kunnen indelen. Zo onderscheiden we hoge en lage klinkers, stemhebbende en 

stemloze medeklinkers, plofklanken en fricatieven. (Rietveld - van Heuven) 

feature matrix 

kenmerkentabel n. / f. / -len 

tabel, overzicht met foneemkenmerken (Oxford Advanced Learners Dictionary) 

e.g. In de kenmerkentabel van de fonemen kunnen we precies terugvinden op welke wijze en op 

welke plaats de articulatie van de spraakklank moet gebeuren. Spraakklanken die dicht bij elkaar 

liggen vinden we meestal in dezelfde kolom of rij. () 

vertaling Engelse definitie


festination 

versnelde spraak n. / f. / geen mv. [versneld spreken - - versneld gesproken] 

versnelling tijdens het spreken, het produceren van spraakklanken achter elkaar aan 

een verhoogd tempo (Chapey, eigen definitie) 

e.g. Daar waar we bij neurologische aandoeningen meestal een vertraging in de spraak terugvinden, 

zullen we bij Parkinsonisme een versnelde spraak terugvinden. (eigen vertaling) 

vertaling Engelse definitie 

final consonant deletion 

omissie van eindconsonant c. / f. / geen mv. 

= deletie van eindconsonant 

bij een omissie wordt een spraakklank weggelaten in een woord, een syllabe of een 

klankverbinding, in dit geval dus het weglaten van de laatste consonant van het woord 

(articulatiestoornis, eigen definitie) 

e.g. Eén van de meest frequente vereenvoudigingsprocessen van de woordstructuur en van het 

foneemsysteem is de omissie van eindconsonant en zou verdwenen moeten zijn rond de leeftijd 

van 3 jaar tot 3 jaar en 3 maanden. (Schaerlaekens) 

~ omissie 

flaccid dysphonia 

oppervlakkige stemgeving c / f. / geen mv. [oppervlakkig stemgeven] 

= paretische dysfonieën 

onvoldoende stembandsluiting, oppervlakkige ademhaling, hese stem met wilde lucht, 

verminderde of geen intensiteit en volume en geen draagkracht (Wuytack) 

e.g. Oppervlakkige stemgeving is één van de uiterlijke kenmerken van een hypokinetische dysfonie. 

Deze stemstoornis kan een organische oorsprong hebben, maar meestal is de oorzaak 

psychogeen. (eigen context) 

flaccid-spastic dysphonia 

paretisch-spastische dysfonie c / f. / geen mv. 

krachtig samengeperste stembanden (soms constrictie van de valse stembanden) en 

een gespannen ademhaling met te hoge subglottische druk. Rauwe, schorre stem, met 

regelmatig overslaan naar het middenregister voor mannen en naar het kopregister voor 

vrouwen. Onvoldoende stembandsluiting, oppervlakkige ademhaling, hese stem met 

wilde lucht, verminderde of geen intensiteit en volume en geen draagkracht (Wuytack) 

e.g. Meestal deelt men de paretisch-spastische dysfonie onder bij de eerder psychogene stoornissen, 

maar een organische basis van neurologische aard wordt toch door sommingen mogelijks 

verondersteld. Onder de psychogene theorie zien we de spastische reacties als een gevolg van 

conflicten, van de onderdrukte agressie, van vrees, … (Stes) 

flat hearing loss 

vlak gehoorverlies n. / n. / -zen 

gehoorverlies waarvan het verlies ongeveer hetzelfde is op al de belangrijke frequenties, 

en geeft dus een vlakke curve (speech, language and learning) 

e.g. Bij een vlak gehoorverlies kan het audiogram bij middel van een goed aangepast hoorapparaat 

op een gemakkelijke wijze verbeterd worden. Dit in tegenstelling tot een hoge tonen verlies. 

Meestal komt hoge tonen verlies wel veel meer voor dan een vlak gehoorverlies. (Chantrain)


fluctuating hearing impairment 

fluctuerend gehoorverlies c. / n. / -zen 

ziektebeeld waarbij het gehoor op bepaalde momenten in de tijd tijdelijk vermindert of 

vermeerdert. Soms is er een verlies en soms is er geen (Hilde Chantrain, eigen definitie) 

e.g. Het fluctuerend gehoorverlies maakt het nodig om regelmatig controleonderzoeken in te lassen 

en op verschillende tijdstippen om een duidelijk beeld te krijgen van het probleem en het verlies. 

(Chantrain, eigen context) 

fluency 

vloeiendheid n. / f. / -heden [ vloeiend] 

vloeiendheid wordt gedefinieerd in termen van spraakproductiegemak. Kinderen of 

volwassenen die op een gemakkelijke wijze zonder veel inspanningen betekenisvolle 

spraak produceren zijn vloeiende sprekers (Starkweather, Gottwald, Halfond) 

e.g. Er zijn minstens 3 soorten vaardigheden die bijdragen aan globale vloeiendheid: motorische 

coördinatie, linguïstisch vermogen en sociale vaardigheden. Tijdens de spraak- en 

taalontwikkeling zijn 2 factoren van invloed op de vloeiendheid van een kind: de verwachtingen 

die aan de vloeiendheid worden gesteld en de mogelijkheden van een kind om vloeiend te 

spreken. (Starkweather) 

~ stotteren 

formant frequency 

formant n. / m. / -en 

elk van de geluidsfrequenties, resonantiefrequenties die samen een bep. spraakklank 

vormen (Van Dale) 

e.g. Formanten maken onderscheid om klanken te herkennen. De mond- en keelholte geeft het 

kanaal waarbinnen de frequenties kunnen resoneren. Afhankelijk van de stand van de 

articulatieorganen zullen andere frequenties resoneren en zullen er dus andere formanten 

karakteristiek zijn voor de betreffende spraakklank. (Van Immerseel) 

free morpheme 

vrij morfeem c. / n. / -femen 

een morfeem dat op zichzelf reeds een woord is, een morfeem met een semantische 

betekenis (Woordenboek voor Spraakpathologie) 

e.g. /ei/ en /ui/ zijn woorden die op zich bestaan maar tegelijkertijd zijn het ook morfemen die een 

onderdeel kunnen vormen van een woord zoals bv. In "eigen" en "buiten". In dit geval spreken we 

van een vrij morfeem. () 

frequency 

frequentie c. / f. / -s [ frequent] 

het aantal malen dat enige regelmatig herhaalde beweging in een zekere tijd 

plaatsheeft. Aantal trillingen van een deeltje per tijdseenheid (GVD, Pinkhof-Hilfman) 

e.g. Onder invloed van stress kan de fundamentele frequentie van de stem wijzigen onder invloed van 

spanning opgewekt in de spieren. De stem zal dan abnormaal hoog klinken. (eigen context) 

fricative


fricatief n. / m. / -ven 

= wrijfklank, glijder, spirant 

consonant waarbij vernauwing in het aanzetstuk optreedt bij het spreken; daardoor 

ontstaat wrijving en is een turbulente luchtstroming in het spraakkanaal door de 

vernauwing (Van Maele, eigen definitie) 

e.g. De fricatieven [f, v, s, z, x] kun je verlengen - de lucht ontsnapt met wrijving. Naast de wrijfklank 

zijn gebruikelijke benamingen fricatief of spirant. Deze fricatieven worden gebruikt in de beginfase 

bij stemtherapie voor hyperkinetisch stemgedrag bij het foneren op een kaatsende ademhaling bij 

Svend Smith en bij vermindering van harde steminzetten (Neijt, eigen context) 

front sound 

voorklank c. / m. / -en 

indien we uitgaan van de plaats waar de klank ontstaat, krijgen we een indeling volgens 

de articulatieplaats, o.a. vooraan in de mond. De afsluiting of vernauwing bij de 

productie van de voorklank gebeurt vooraan in de mond (Van Maele, eigen definitie) 

e.g. Patiënten met een lip- en/of gehemeltespleet hebben vaak problemen met de productie van een 

voorklank. De bilabialen bijvoorbeeld: p,b,m, bilabiale w , gevormd tussen beide lippen, zullen 

moeilijk gevormd kunnen worden. (Van Maele, eigen contect) 

fronting 

fronting n. / / geen mv. 

= het naar voor brengen van de articulatie 

verwijst naar het vervangen van fricatieven (/s/, /z/) en het vervangen van palatalen (/k/) 

door alveolaren (/t/ en /d/). De spraakklanken worden dus vervangen door andere 

spraakklanken waarvan de productie meer vooraan in de mond plaats vindt (Stes, eigen 

definitie) 

e.g. Het kind vervangt alle achterconsonanten door voorconsonanten bij fronting waardoor onder 

meer hottentottentisme kan ontstaan. (Chantrain) 

function word 

functiewoord n. / n. / -en 

grammaticaal woord dat dient om bepaalde betrekkingen tussen zinsdelen uit te drukken 

zoals bvb lidwoorden, voegwoorden en voornaamwoorden, het woord heeft op zich geen 

semantische betekenis (Van Dale, eigen definitie) 

e.g. Tijdens de vroeglinguale fase in de taalontwikkeling wordt er vaak een doffe e tussengevoegd die 

lijkt te staan voor een onbeklemtoond functiewoord dat in de volwassentaal gebruikt wordt. 


functional articulation disorder 

functionele articulatiestoornis c. / f. / -sen 

stoornis in het gebruik van de articulatoren zonder dat er een anatomisch letsel aan de 

basis ligt (Chantrain) 

e.g. In de normale spraak- en taalontwikkeling komen periodes van functionele articulatiestoornissen 

voor . Deze stoornissen kunnen sneller verholpen worden dan organische stoornissen. Bij een 

functionele articulatiestoornis komt het er tijdens de therapie op aan om het gedrag van de 

patiënt te wijzigen. (Chantrain, eigen context) 

functional dysphonia


functionele dysfonie c / f / -ën 

dit zijn alle stemaandoenigen waarbij de organische toestand van het stemapparaat niet 

een primaire factor is en de functiestoornis dus op de voorgrond staat. Het is dus een 

stoornis in de stemgeving waarbij er geen organische oorsprong is (Wuytack, eigen 

definitie) 

e.g. Als functionele dysfonieën niet behandeld worden, kunnen er knobbeltjes op de stembanden 

ontstaan, de zgn. zingknobbeltjes (noduli vocalis). Een organisch letsel kan dus het gevolg zijn 

van een functioneel probleem. Het gaat dan over stemmisbruik en verkeerd stemgebruik. (De 

Grote Medische Encyclopedie (Heideland N.V.), eigen context) 

functional mutism 

functioneel mutisme n. / f. / geen mv. 

stomheid, het onvermogen om te spreken, zonder dat er anatomische belemmeringen 

aan de basis liggen (Coëlho) 

e.g. Bij bepaalde vormen van psychogene stoornissen komt functineel mutisme voor. (Chantrain) 

gag reflex 

braakreflex n / m. / -en 

het reflectoir dichtknijpen van de larynx vindt plaats wanneer het slijmvlies wordt 

gekieteld door een vreemd voorwerp of door prikkelende gassen. De sluiting heeft in dit 

geval plaats niet uitsluitend op het niveau van de glottis, maar ook door adductie van de 

plicae ventriculares. Wanneer de sluiting tonisch en langdurig is, zoals bij de braakreflex, 

dan is ook het bovenste niveau samengeknepen (P.G. Gerlings en Hammelburg) 

e.g. De patiënt zit bij het onderzoek neer met gestrekte hals, de kin omhoog, de schouders 

ontspannen en rustig ademend (wijde keel) om braakreflexen en keelspasmen te verminderen 

tijdens het binnenbrengen van de keelspiegel in de mond en de oropharynx. (Stes) 

gestalt therapy 

gestalttherapie n. / f. / geen mv. 

vorm van (meestal groeps)therapie waarbij de therapie vooral gericht is op het 

verbreden van het inzicht in de eigen persoonlijkheid d.m.v. herbeleving van vroegere 

ervaringen via rollenspel, confrontaties en bioenergetische oefeningen (Meijer) 

e.g. Gestalttherapie is een psychotherapeutische methode met als hoofddoel wijzigingen in 

zelfbeschouwingen te vergemakkelijken en interactie met anderen te bevorderen. (Van Maele) 

gestural cue 

visuele aanwijzing n. / f. / -en [aanwijzen] 

= cue, hint 

datgene wat de therapeut bij de stimulus aanbiedt om de respons te faciliteren, maar 

kan ook een door de patient te gebruiken hulpmiddel zijn om tot de juiste respons te 

komen (Dharmaperwira-Prins) 

e.g. Al in 1968 beschreven Luria en Tsvetsova een methode om de patient drie stukjes papier voor te 

leggen, als visuele aanwijzing voor het produceren van een zin bestaande uit drie elementen. 


gesture 

gebaar n. / n. / -baren [gebaren]


beweging van het lichaam of zijn delen, met name aangezicht, armen of schouders, 

waardoor men hetzij opzettelijk uit of tracht te uiten, hetzij op nagenoeg onwillekeurige 

wijze verraadt wat in de geest of in het gemoed omgaat (Van Dale) 

e.g. Tijdens de communicatie gebruiken we vaak een gebaar om onze boodschap kracht bij te zetten. 

Dit noemen we dan lichaamstaal. Doven gebruiken een conventionele gebarentaal als hulpmiddel 

bij de communicatie. () 

Gilles de la Tourette's syndrome 

syndroom van Gilles de la Tourette c. / n. / geen mv. 

het verschijnsel dat iemand tijdens een gesprek plotseling tics vertoont en kreten, 

vloeken, scheldwoorden e.d. uitstoot (Van Dale) 

e.g. Als een kind met ADHD in sociale contacten onvoldoende afstand houdt of niet goed 'schakelt', is 

vaak moeilijk uit te maken of dat komt door onbesuisdheid of door een niet goed aanvoelen van 

wat zich tussen mensen afspeelt. Dit gedrag komt ook voor bij aan autisme verwante en 

taalontwikkelings stoornissen en chronische tics als het syndroom van Gilles de la Tourette. 

(http://www.mobiel-pleegzorg.nl/archief/1999/mo99116.htm) 

glide 

glijder n. / m. / -s [glijden] 

= halfklinker 

het zijn in consonanten die heel stek op kinkers gelijken en waarbij de tong het 

gehemelte zo dicht nadert dat er net geen sprake is van volkomen ongehinderde 

luchtstroom. De doorgang is nog net voldoende om te voorkomen dat er ruis ontstaat 

(Rietveld - van Heuven) 

e.g. Wanneer tijdens de productie van de glijder de vernauwing volledig weggenomen wordt dan 

ontstaat er een klinker. De /j/ is de halfklinker-tegenhanger van de /i/ en de /w/ is de tegenhanger 

van de /u/. (Rietveld - van Heuven) 

gliding 

verglijding n. / f. / -en [verglijden] 

de liquidae /l/ en /r/ worden vervangen door de glijders /j/ en /w/ (Stes) 

e.g. Uit het articulatieonderzoek blijkt dat er bij het kind verglijding optreedt van de klanken l en r naar 

j en w. verglijding is een vereenvoudigingsproces dat vele kinderen gebruiken in een bepaalde 

periode van de spraakontwikkeling. (eigen context) 

global aphasia 

globale afasie c. / f. / geen mv. 

= totale afasie 

een vorm van afasie waarbij alle taalmodaliteiten (zowel gesproken als geschreven taal 

en zowel taalbegrip als taalproductie) in ernstige mate verstoord zijn (Elsevier) 

e.g. Tijdens de acute fase van de ziekte zal er aan globale afasie zijn die naarmate de therapie en het 

organisch herstel vordert meer naar een specifiekere vorm van afasie zal overgaan. (eigen 

context) 

glossopharyngeal 

glossofaryngaal adj. / 

behorende tot de farynx (keelholte) en de tong (Van Dale)


e.g. Glossofaryngale spraak komt onafhankelijk van de ademhaling tot stand. Het luchtreservoir zit in 

de orofarynx. De pseudoglottis, waardoor een kwakend basisgeluid ontstaat, wordt gevormd 

ergens tussen tongrug en gehemeltebogen. Dit glossofaryngaal geluid horen we wel eens bij 

patiënten die moeilijk een oesofagaal basisgeluid kunnen maken bij de /k/ (Stes) 

glottal attack 

glottisinzet n. / m. / -ten 

= glottisslag 

is het opstapelen van lucht onder de glottis met stevig gesloten stembanden, gevolgd 

door het plots openen met het explosief ontsnappen van lucht bij het starten van de 

spraak (Stes) 

e.g. Glottisinzet is een vorm van verkeerd stemgebruik. De hyperfunctie die hierbij nodig is, kan leiden 

tot een verzwakking van de laryngale spieren met een hypofunctie. Door het veelvuldig 

voorkomen van de glottisinzet kunnen er na verloop van tijd ook organische problemen ontstaan 

op de stembanden (stembandknobbels). (Stes, eigen context) 

~ harde steminzet 

glottal channel 

spraakkanaal n / n / -nalen 

= aanzetstuk 

het complex van luchtruimten boven de stemspleet (stembanden) tot aan de lippen. Het 

vormt de resonantieruimte (van Sterkenburg en Verburg) 

e.g. Door de vernauwing van het spraakkanaal op specifieke plaatsen en op specifieke wijze zal de 

lucht die uit de longen naarbuiten gedreven wordt omgezet worden door resonantie in een 

specifieke spraakklank die duidelijk te herkennen is. (eigen context) 

glottal closure 

glottissluiting n / f / -en 

= stembandsluiting 

het snel sluiten van de door de subglottische luchtdruk periodiek geopende glottis, wordt 

bevorderd door het Bernouilli - effect: wanneer de stroomsnelheid van de lucht door de 

glottis op zijn hoogst is, is de druk die door die lucht op de wand van de vernauwing 

wordt geoefend, het geringst. Daardoor worden de wanden (i.c. de stemplooien) als het 

ware naar elkaar toegezogen (P.G. Gerlings en Hammelburg) 

e.g. Met een goed beheerste en ontspannen diafragma-ademhaling (de zogenaamde 'lage' 

ademhaling) kan het juiste evenwicht tussen ademdruk en glottissluiting ontstaan. (Gerlings) 

glottal coup 

glottislag n. / m. / -en 

= harde steminzet 

krachtig sluiten van de stembanden met een sterke subglottisdruk waardoor de 

stembanden plots openen.Na gesloten glottisstand plotseling de opgehoopte 

subglottische lucht tussen de stembanden laten doorgaan zodat deze bruusk geopend 

worden (Stafleu) 

e.g. De glottisslag is een vorm van verkeerd stemgebruik en moet tijdens de therapie veel aandacht 

krijgen. Vooral bij hyperkinetisch stemgedrag komt dat voor. (eigen context) 

glottal fry


glottal fry c. / / geen mv. 

daarbij is de glottis toe, is er een subglottale druk, een heel lage volumesnelheid en 

periodieke explosies van lucht door een heel smalle spleet dichtbij het voorste uiteinde 

van de stembanden. De stembanden trillen heel traag en zijn heel los (niet gespannen) 

(Catford,eigen vertaling) 

e.g. Glottal fry is eigenlijk heel slecht voor de stem, het is een soort slecht stemgebruik waarbij er een 

druk ontstaat en heesheid optreedt. (eigen definitie) 

een echt Nederlandse term voor glottal fry bestaat er niet 

glottal plosive 

glottale plosief c. / m. / -ven 

klank waarbij de obstructie met plofgeluid wordt opgeheven (Trommelen) 

e.g. De plofklanken [p, b, t, d, k] en [g] (de beginklank van Goethe) wordt gevormd door de 

luchtstroom een korte tijd geheel tegen te houden. Deze klanken kunnen dan ook niet verlengd 

worden. Een glottale plosief kan niet geproduceerd worden als er zich een veluminefficiëntie 

voordoet. De lucht die oraal afgesloten wordt zal dan nasaal ontsnappen. (Neijt, eigen context) 

~ glottaal, plosief 

glottal stricture 

stembandsvernauwing n / f / -en [stemband vernauwen] 

= glottisvernauwing 

het nauwer, enger worden van de stembanden/glottis, de stembanden komen dichter bij 

elkaar in de buurt te staan (van Sterkenburg en Verburg) 

e.g. Ook na deconstructie van het skelet, na in- of uitwendig trauma, na verlies van weke delen in de 

larynx kunnen stembandsvernauwingen optreden; ook druk van buiten kan in sommige gevallen 

tot vernauwing van de luchtweg aanleiding geven. (P.G. Gerlings en Hammelburg) 

glottic efficiency 

uitademingskracht n / f. / -en 

de druk die hoger is dan de druk voor het produceren van stemgeluid. De extra kracht 

die opgewekt wordt bij uitademing (Stes, eigen definitie) 

e.g. Bij een hoge toonhoogte is de glottisweerstand echter zo groot dat er nauwelijks nog een 

verhoging kan komen van de luidheid zonder de toonhoogte te veranderen. Wellicht wordt de 

toename in luidheid dan eerder veroorzaakt door een toename van uitademingskracht (Stes) 

glottic space 

glottisruimte n / f / -en of -es 

de vorm en de grootte van de ruimte tussen en net onder de stembanden wordt de 

glottisruimte genoemd. Het is dus de opening die bestaat tussen de geopende 

stembanden bij ademhalen (Luther F. Sies, eigen definitie) 

e.g. De ware stembanden bestaan uit muceus weefsel en de ligamenten. Ze lijken wit tot roze, 

kunnen sterk afgelijnd zijn bij contractie of afgerond in rust. Onder de stembanden wordt de 

ruimte (dus de glottisruimte) opnieuw wijder. (Stes) 

glottis 

stemspleet n. / f. / -leten 

= glottis, stemapparaat


het stemvormende deel van de larynx, bestaande uit de beide stembanden, met 

bijhorende spieren, kraakbeenderen en stemspleet (Hilfman) 

e.g. Bij het spreken komt de lucht uit de longen via de stemspleet naar boven. Om te voorkomen dat 

een persoon zou stikken in voedsel of speeksel wordt de glottis automatisch afgesloten door de 

epiglottis tijdens het slikproces. (eigen context) 

◊ epiglottis 

glottogram 

glottogram n. / n. / -men 

grafiek voor registratie van de stembandbewegingen opgenomen tijdens een electro- of 

fotoglottograpie (Coëlho, eigen definitie) 

e.g. De variërende veranderingen in deze weerstand kunnen grafisch weergegeven worden in een 

glottogram. Op het glottogram merkt men dat gedurende het meest negatieve deel van de curve 

de stembanden maximaal contact hebben. (Stes) 

Goo stage 

Goo-stadium n. / n. / -ia 

stadium in de fonologische ontwikkeling van kinderen (die twee à drie maanden oud zijn) 

in hetwelk vocalisaties een grotere resonantie hebben en in hetwelk sommige 

vernauwingen of medeklinkerachtige klinkers geïntroduceerd kunnen worden (Newman) 

e.g. Kinderen doorlopen vanaf hun geboorte een hele ontwikkeling op gebied van spraak en taal; Het 

goo-stadium is daar een fase uit waarbij de mogelijkheden steeds meer uitbreiden. (eigen 

context) 

grammar 

grammatica c. / m. / geen mv. [ grammaticaal] 

leer van het systeem van een taal, geheel van regels volgens welke woorden en zinnen 

in een taal gevormd worden (Van Dale) 

e.g. Personen met afasie kunnen ook problemen hebben met de grammatica zodat de zin zo 

vervormd wordt dat de boodschap die ze willen overbrengen in telegramstijl geformuleerd wordt. 


grommet 

Ventilatiebuis n. / f. / -zen 

siliconen buis die kan aangebracht worden in het tympanisch weefsel van het 

gehoororgaan om de luchtdruk aan beide kanten gelijk te maken (Nicolosi, vertaling uit 

het Engels) 

e.g. Door chronische oorontstekingen kan er een overdruk ontstaan in het middenoor. Een 

ventilatiebuis kan het probleem oplossen en het geringe gehoorverlies wegnemen. (eigen 

context) 

hard palate 

harde gehemelte c. / n. / -n of -s 

het voorste gedeelte van het gehemelte, waarin (vooraan) de processus palatinus van 

de maxilla en (daarachter) het os palatinum zitten (Hilfman) 

e.g. Tijdens de ontspannen houding licht de tong in rustpositie met de tongpunt tegen de alveolaire 

boog en de rug van de tong afgerold tegen het harde en zachte gehemelte. (eigen context)


headphone 

koptelefoon n. / m. / -s 

= hoofdtelefoon 

stel van twee telefoons die door een om de schedel verende band tegen de oren gedrukt 

worden, voor individuele beluistering van radio, T.V., grammofoon e.d.. Een koptelefoon 

bestaat uit een klein luidsprekertje dat ingebouwd is in de schelp (Van den Broek) 

e.g. Koptelefoons worden aangewend bij audiometrisch onderzoek. Via koptelefoons biedt men tonen 

aan aan mensen. Deze tonen worden steeds luider (steeds hoger fequenties) Vanaf dat de 

mensen de toon horen, moeten ze dit laten weten. (Van den Broek) 

hearing aid 

gehoorapparaat n. / n. / -raten 

= audiofoon, hoortoestel 

toestel dat slechthorenden gebruiken om beter te kunnen horen. Het geeft een 

versterking van geluidssignalen of van bepaalde frequenties voor spraak (Grote Van 


e.g. Aan het aanmeten van een hoorapparaat dient een geneeskundig onderzoek vooraf te gaan, 

omdat de slechthhorendheid kan berusten op een geneeslijke aandoening, bijv.een nog niet 

ontdekte chronische oorontsteking, of op otosclerose. (grote winkler prins, eigen context) 

hearing impairment 

gehoorverslechting n. / f. / geen mv. [ verslechterd] 

= achteruitgang van het gehoor 

het komen in ongunstiger toestand, het verminderen of afnemen van het gehoor. Het 

toenemen van het gehoorverlies in de tijd (Grote Van Dale, eigen definitie) 

e.g. Hardnekkige infecties in de bovenste luchtwegen kunnen leiden tot een verminderd of afwezig 

reuk-vermogen, tot gehoorverslechtering en tot aantasting van het evenwichtsorgaan 

(duizeligheid). Een degeneratief proces kan de oorzaak zijn van het feit dat er 

gehoorverslechtering optreedt bij een slechthorend persoon, maar ook verstopping van het 

oorstukje of schade aan het hoortoestel kunnen hier de oorzaak van zijn. (http://www.p-cd.org/nl/brochure/, 


hearing screening 

gehoorscreening n. / f. / -en [gehoorscreenen - - gescreend] 

signaleringsmethode waarbij individuen met een duidelijk omschreven kenmerk uit de 

totale populatie worden opgespoord op een snelle manier. De screening geeft geen 

diagnose maar zeeft die personen uit een populatie die op grond van de uitkomst ervan 

worden verdacht het kenmerk te hebben op een moment waarop de afwijking nog niet 

manifest is (Van den Broek) 

e.g. Screeningstests verdelen ogenschijnlijk gezonde personen in hen die de afwijking wel en 

personen die de afwijking waarschijnlijk niet hebben. Een gehoorscreening mag niet veel tijd 

vragen zodat er op korte termijn hele grote groepen mensen getest kunnen worden. Men gaat bij 

deze screeningen niet in detail over de problemen. (Van den Broek, eigen context) 

hearing sensitivity 

gehoorgevoeligheid n. / f. / -heden [ gehoorgevoelig]


vatbaarheid of sensibiliteit voor indrukken. Het menselijk oor is het meest gevoelig voor 

het frequentiebereik dat het spectrum van de menselijke spraak bestrijkt, namelijk van 

500 tot en met 4000 Hz (Van den Broek) 

e.g. Een voorbeeld: als de drempelwaarde van de gehoorgevoeligheid bij een lage toon ligt bij een 

geluidssterkte van 45 dB, dan geeft een dB(A) meter een geluidssterkte van 57 dB bij deze 

frequentie aan als 12 dB(A). We zeggen dan ook dat de luidheid 12 dB is. 

(http://www.fontys.nl/lt/na/davinci/cursussn/tg2/tg2h16.htm) 

hearing test 

gehoortest n. / f.(m.) / -en of -s [testen - - getest] 

= gehoorproef 

proef die genomen wordt om het gehoor van een persoon na te gaan en de mogelijke 

verliezen bij bepaalde frequenties in kaart te brengen (Van den Broek) 

e.g. De spraakaudiometrie is een gehoortest die afgenomen wordt om na te gaan of de persoon in 

kwestie problemen heeft met het auditief verstaan van spraakklanken en woorden. (eigen 

context) 

hemianopia 

hemianopsie n. / f. / geen mv. 

halfzijdig gezichtsvelduitval van beide ogen naar dezelfde zijde door een letsel in het 

zenuwstelsel (van Bogaert) 

e.g. Er moet een duidelijk differentiaal diagnose gesteld worden tussen een hemianopsie enerzijds 

waarbij het zicht uit één richtig verloren is en een stoornis in het zenuwstelsel waarbij er geen 

organisch gezichtsverlies is aan één zijde maar waarbij de patiënt één zijde negeert. (eigen 

context) 

hemiparesis 

éénzijdige verlamming c / f / -en [éénzijdig verlammen - - éénzijdig verlamd] 

= hemiparese 

parese (verlamming) van één lichaamshelft of een lichaamsdeel aan één zijde van het 

lichaam (Pinkhof-Hilfman) 

e.g. Het syndroom van Avellis komt het meest voor en bestaat in een geïsoleerde verlamming van de 

nervus vagus, die leidt tot éénzijdige verlamming van de spieren van de keel, het gehemelte en 

de stemband. (De Grote Medische Encyclopedie (Heideland N.V.)) 

~ hemiplegie (verlamming van een lichaamshelft t.g.v. een hersenaandoening (bloeding, 

tumor, trauma)) 

hemiplegia 

hemiplegie n. / f. / geen mv. 

verlamming van één lichaamshelft, waarbij vooral ledematen (1arm en 1 been) tong en 

gelaatsspieren getroffen worden (Van Maele) 

e.g. Ongeveer 80% van de patiënten met een niet-vloeiende afasie en 20 % van hen met een 

vloeiende afasie hebben een hemiplegie, een halfzijdige contralaterale verlamming. 


hemisphere 

hersenhelft n. / f. / -en 

= hersenhemisfeer


een halfrond van de grote hersenen, één deel (kwab) van de hersenen (Prins) 

e.g. Taal en spraak, alsmede de daarmee verband houdende vermogens om zich te herinneren, te 

leren en te calculeren, zijn afhankelijk van hersenmechanismen die geïntegreerd zijn in en 

beheerst worden door de cerebrale hemisferen. De gebieden die meest met taal temaken hebben 

bevinden zich in de linker hersenhelft. Terwijl de elementen van ruimtelijke oriëntatie, logica, 

kleuren, vormen, zich in de rechter hersenhelft bevinden. (Prins) 

Hertz 

Hertz n. / m. / geen mv. 

de eenheid waarin de frequentie, het aantal trillingen per seconde, wordt uitgedrukt. Is 

de frequentie laag, dan horen we een lage toon. Is de frequentie hoog, dan horen we 

een hoge toon (Rodenburg) 

e.g. De laagste toon die nog hoorbaar is, heeft een frequentie van 20 Hertz en de hoogste een 

frequentie van 20.000 Hertz. (Rodenburg) 

afkorting: Hz 

high back vowel 

hoge achterklinker c. / m. / -s 

bij deze klinkers is de kaakafstand gering, de mond bijna gesloten en de tongrug welft 

achteruit omhoog naar het zachte gehemelte in de mond (Vermeersch) 

e.g. Het gat in het paradigma kent slechts een zeer klein aantal uitzonderingen, om redenen die ik 

hier verder buitenbeschouwing laat voornamelijk bij de hoge ongeronde voorklinker i en de 

ongeronde hoge achterklinker a: hielp, stierf, twaalf en nog een paar. 

(http://www.vanoostendorp.nl/fonologie/spektator.html) 

high frequency word 

frequent woord c. / n. / -en 

veel voorkomend woord, woord dat binnen een bepaalde taal en binnen een bepaald 

taalgebruik vaak gebruikt wordt (GVD, eigen definitie) 

e.g. Zo'n weinig frequent woord kan een buitenlander niet in de conversatie hebben leren kennen. Hij 

moet het ergens uit een boek gehaald hebben of in een heel bijzondere situatie opgepikt hebben. 

(http://www.sun.ac.za/afrndl/tna/526.html, eigen context) 

high front vowel 

hoge voorklinker c. / m. / -s 

bij deze klinker is de kaakafstand zeer gering, de mond bijna geheel gesloten en is de 

tongrug naar voren gewelfd, tamelijk sterk, de tongpunt tegen de ondertanden 

(Vermeersch) 

e.g. Een voorbeeld van een hoge voorklinker is de /ie/ in riet. () 

high-tone deafness 

discantdoofheid c. / f. / geen mv. [ discantdoof] 

doofheid voor hoge tonen in het register (Pinkhof-Hilfman) 

e.g. Bij congenitale doofheid komt een discantdoofheid vaker voor dan enkel een verlies in de lage 

tonen. Bovendien zullen de verliezen bij een slechthorendheid zich ook vaker in de hogere tonen 

situeren. (eigen context)


hoarse 

hees adj. / / [heesheid] 

= schor 

geen helder stemgeluid kunnende voortbrengen, een combinatie van ruwheid en wilde 

lucht die tezamen optreden (Van Dale, eigen definitie) 

e.g. Bij sulcus glottis klinkt de stem hees, ten gevolge van de onvolledige glottissluiting, bezit weinig 

draagkracht (vermoeidheid) en is monotoon en met dof timbre. Het is meestal een eerste duidelijk 

uiterlijk kenmerk van de stemstoornis. Wanneer de heesheid weken lang blijft bestaan is het 

raadplegen van een arts aangewezen. (Stes, eigen context) 

~ afonisch, dysfonisch 

homorganic 

homorganisch adj. / 

(van spraakklanken gezegd) qua articulatieplaats overeenkomend met een 

aangrenzende klank, voor de productie van de spraakklank wordt hetzelfde orgaan 

gebruikt (Van Dale) 

e.g. De bilabialen zijn allen homorganisch te noemen omdat er voor de productie van de bilabialen de 

lippen gebruikt worden om de vernauwing te maken. (eigen context) 

hyperactivity 

hyperactiviteit n. / f. / geen mv. [ hyperactief] 

gedragsstoornis bij kinderen met volgende kenmerken: bewegingsonrust, makkelijke 

afleidbaarheid, te snel antwoord geven op een vraag die nog moet worden gesteld, vaak 

van de ene activiteit overgaan in de andere, moeite met rustig spelen, aan een stuk 

praten, concentratieproblemen, enz (Zakwoordenboek van de psychiatrie) 

e.g. ADHD staat voor Attention Deficit Hyperactivity Disorder, oftewel Aandachts-Tekort-Stoornis met 

Hyperactiviteit. Dit kan zich ook zonder deze hyperactiviteit voordoen en dan spreken we van het 

A.D.D-syndroom. (http://www.adhd.nl/hoofd.html, eigen context) 

hyperadduction 

hyperadductie n. / f. / -s 

= hypersluiting 

spasme van de stembanden gedurende het foneren, waardoor de fonatie onderbroken 

wordt door het te fel dichtknijpen van de stembanden. De lucht kan niet door de 

stemspleet ontsnappen (Debruyne, eigen definitie) 

e.g. Het centraal gegeven [bij stembanden] is het ongewenst opkomen van een hyperadductie, [...], 

waardoor de fonatie [...] onderbroken wordt. (Debruyne) 

~ adductie, abductie 

hyperfunctional tension voice disorder 

stemstoornis door hyperfunctionele spanning c. / f. / -sen 

stemstoornis veroorzaakt door een abnormaal verhoogde spanning ter hoogte van de 

larynx (Jochems) 

e.g. Froeschels omschreef in 1952 de stemstoornis met "overdreven spanningen" als 

"hyperfunctionele dysfonie". Hierbij worden te veel spierkracht en inspanningen in de ademhaling, 

stemgeving en resonantie gebruikt. Bij de stemstoornis door hyperfunctionele spanning zal de 

therapie erop gericht zijn ontspanning te creëren ter hoogte van de larynx door geeuwen, 

zuchten, kauwen, zoemen, ... (Stes, eigen context)


~ stemstoornis door hypofunctionele spanning 

hyperkinetic dysphonia 

hyperkinetische dysfonie c. / f. / -ën 

een plotse conversiereactie waarbij de stemstoornis een uiting is van de sterk 

traumatiserende emotionele ervaring (Woordenboek voor spraakpathologie) 

e.g. Hyperkinetische dysfonie is de meest voorkomende psychogene stemstoornis. Deze 

stemstoornis heeft een uitgesproken habitueel karakter met een eerder beperkte ontwikkeling van 

negatieve cognities en emoties. (Stes) 

~ hypokinetische dysfonie 

hyperlexia 

hyperlexie n. / f. / geen mv. 

aanwezigheid van een gevorderde leesvaardigheid bij geestelijk gehandicapte kinderen 

(eigen vertaling) 

e.g. Toen ik twee jaar was kende ik het alfabet en kon ik tot 20 tellen. Ik leerde mezelf lezen voor ik 5 

was. (Lezen voordat je 5 bent noemt men hyperlexie, men ziet dit vaak bij NLD en ook bij 

sommige vormen van autisme.) (http://www.tourette.be/nld.htm) 

hypernasality 

hypernasaliteit n. / f. / geen mv. [ hypernasaal] 

Lt. rhinolalia aperta 

spraakstoornissen met overmatige bijdrage van de neusresonantie. Klinkers krijgen 

nasale bijklank en medeklinkers gaan vergezeld van door de neus ontsnappend 

luchtgeruis. Er is meer resonantie ook in de neus dan normaal bij een bepaalde 

spraakklank aanwezig is (Eyskens, eigen definitie) 

e.g. Verhemeltespleet geeft de bekende spraakstoornissen: hypernasaliteit, nasale luchtontsnapping, 

klanksubstituties, distorties en omissies. De afsluiting die normaal gemaakt wordt door opheffing 

van het velum valt nu weg waardoor er bij orale klanken lucht ontsnapt via de neus. Ook de 

explosieven zullen dan minder goed gevormd kunnen worden. (Stes, eigen context) 

hypertrophy 

hypertrofie n. / f. / -ën [ hypertrofisch] 

= hypertrophia 

vergroting van de cellen van een weefsel, volumevermeerdering van weefsel of organen 

zonder vermeerdering van het aantal cellen (Van Dale, Pinkhof) 

e.g. Alle gevonden mutaties geven een fenotype gekenmerkt door veel meer hypertrofie van de 

hartspier dan past bij de bloeddruk of eventuele klepafwijkingen. 

(http://www.vsn.nl/onderzoek/bnns69.htm) 

hypofunctional tension voice disorder 

stemstoornis door hypofunctionele spanning c. / f. / -sen 

stemstoornis veroorzaakt door een te geringe spanning in de stembanden en de 

larynxspieren (Jochems) 

e.g. Een stemstoornis door hypofunctionele spanning kenmerkt zich door een insufficiënte werking 

van de inwendige en uitwendige larynxspieren, wat zich uit in een zwakke spreekintensiteit met 

opvallende stemvermoeidheid en wilde lucht. Ook merkt men onvoldoende stembandsluiting,


waardoor er lucht kan ontsnappen. Men observeert dan een zachte of geaspireerde steminzet. 

(Stes) 

~ stemstoornis door hyperfunctionele spanning 

hypokinetic dysphonia 

hypokinetische dysfonie c. / f. / geen mv. 

stemstoornis, berustend op onvoldoende sluiting van de stembanden (Codex) 

e.g. Typisch voor een hypokinetische dysfonie is de zwakke spreekintensiteit met een opvallende 

stemvermoeidheid en wilde lucht. Doordat de stembanden onvoldoende sluiten, zal er lucht 

ontsnappen die niet aan het trillen gebracht wordt en ruiscomponenten geeft. (Stes) 

~ hyperkinetische dysfonie 

hyponasality 

hyponasaliteit n. / f. / geen mv. [ hyponasaal] 

Lt. rhinolalia clausa 

spraakstoornissen met te geringe bijdrage van de neusresonantie. De nasale 

spraakklanken worden te oraal gevormd (Eyskens) 

e.g. Verminderde neusklank en verkorte uitspraak van de nasale medeklinkers m, n, ng: "warme 

limonade" klinkt als "warbe libonade". Deze hyponasaliteit kan veroorzaakt worden door een 

tijdelijke verkoudheid maar ook door overtollige neusvegetatie en tonsillen die een obstructie 

vormen in het neuskanaal. (Eyskens, eigen context) 

hypopharynx 

hypofarynx n. / m. / -en [ hypofaryngaal] 

het lager gelegen strottehoofddeel van de keelholte ( waarin het strottehoofd opent) dat 

zich uitstrekt van het strotteklepje tot de bovenkant van de slokdarm (Oxford: eigen 

vertaling) 

e.g. Bij het verwijderen van de larynx wordt een verbinding gemaakt tussen oesofagus en hypofarynx. 

In dit gebied kan een pseudoglottis of neoglottis gevormd worden. (stemstoornissen) 

hypotonia 

hypotonie n. / f. / -ën [ hypotoon] 

vermindering van spiertonus door spierslapte; verminderde weerstand tegen passieve 

bewegingen en vermeerderde amplitude van deze bewegingen. Hypotonie kan van 

perifere oorsprong (onderbreking van de spinale reflexboog) of van centrale oorsprong 

(cerebellaire aandoening) zijn (Van Maele) 

e.g. Echte verstoringen van het evenwicht, als gevolg van afwijkingen in de centra voor evenwicht - 

cerebellum en achterste streng van het ruggenmerg - geven als symptomen: een zwakke 

houdingsspanning of hypotonie, een veralgemeend overdreven uitrekbaarheid en een gebrekkige 

afremming van de beweging. (Claeys) 

idiopathic 

idiopathisch adj. / / [idiopathie] 

= cryptogeen 

als oorspronkelijke, op zichzelf staande aandoening bestaand, niet het gevolg zijnde van 

andere aandoeningen (Van Dale) 

e.g. De aanduiding idiopathisch wordt soms gebruikt als de oorzaak van de ziekte niet bekend is of 

een auto-immune pathogenese heeft. (Coëlho)


illocutionary 

illocutie n. / f. / -s [ illocutionair, illocutief] 

= intensie 

datgene waar de spreker tijdens zijn toespraak naar toe wil (doel), zoals het bedanken, 

beloven, verzoeken, beschrijven rapporteren, … (eigen vertaling) 

e.g. Een bepaalde inhoud geven aan een bepaald woord valt onder de illocutie. Het is de illocutie die 

de kracht van de communicatie weerspiegelt. (Miller, eigen context) 

impairment 

stoornis n. / f. / -sen [storen - - gestoord] 

teruggang, verzwakking of gedeeltelijk functieverlies; kan veroorzaakt worden door 

hersenletsel of ziekte, trauma of psychisch probleem (Nicolosi, eigen definitie) 

e.g. Afasie verschijnt na een taalstoornis ten gevolge van een letsel in deze gebieden van de 

groothersenen die een anatomische basis vormen voor het menselijke taalvermogen. De stoornis 

is multimodaal en treft alle taalkanalen (spreken, spraakverstaan, lezen, schrijven,...) (Heylen) 

~ denkinhoudstoornissen, taalstoornis, spraakstoornis, stoornissen in de emotieregulatie 

◊ taalstoornis, stemstoornis, spraakstoornis, organische stoornis, 

impedance 

impedantie n. / f. / -s 

= weerstand 

een frequentieafhankelijke weerstand van een systeem tegen een opgelegde kracht, 

druk, spanning, enz. en geeft het verband tussen deze opgelegde kracht, ... En het 

gevolg ervan (Van Immerseel) 

e.g. Als de impedantie van een systeem groot is dan moet je er veel energie in steken om het 

systeem te doen bewegen. De akoestische impedantie aan het trommelvlies is de verhouding 

van de druk op het tromelvlies en de volumesnelheid, en geeft ons heel wat informatie over de 

toestand van het gehele middenoorcomplex. (Van Immerseel) 

◊ akoestische impedantie 

impedance audiometry 

impedantiemetrie n. / f. / -ën [impedantie meten] 

= impedantietest, middenoormeting, tympanometrie 

het meten van de beweeglijkheid of de weerstand van het trommelvlies. Dit wordt 

gedaan door de hoeveelheid geluid die door het trommelvlies wordt teruggekaatst, te 

meten (Rodenburg) 

e.g. Impedantiemetrie geeft aanvullende informatie over het functioneren van het middenoor en het 

de spraakaudiogram verschaft inzicht in de communicatie- mogelijkheden van het slechthorende 

gehoor. (http://kno-amc.anywise.com/ac_b1.html) 

~ impedantie 

impulsivity 

impulsiviteit n. / f. / geen mv. [ impulsief] 

de neiging spontaan en direct op een gebeurtenis te reageren zonder rekening te 

houden met de gevolgen en zonder eerst zorgvuldig na te denken over de mogelijke 

reacties en betekenissen van de gebeurtenis (Petersen, eigen definitie)


e.g. In pathologische zin is impulsiviteit een stoornis in de regulatie van het driftleven: het 

ongecontrolleerd reageren toegewezen aan driftimpulsen. Ook kinderen met A.D.H.D. hebben 

impulsiviteit als kenmerk van het probleem. (Petersen, eigen context) 

incipient stuttering 

primair stotteren c. / n. / geen mv. [primair stotteren - - primair gestotterd] 

aanvankelijke fase in het stotteren zonder zich van de afwijking duidelijk bewust te zijn of 

er zich door gefrustreerd te voelen (Van Maele) 

e.g. Dit zogenaamde 'primaire' stotteren is een fase in het leren praten en is absoluut niet te 

vergelijken met het latere, met gevoelens van schaamte en spanning overladen 'secundaire' 

stotteren. (http://www.dds.nl/~groene/1995/8nov95/tralie.html) 

infant vocalization 

kindertaal n. / f.(m.) / geen mv. 

taal zoals een jong kind spreekt, gebrekkige taal van een kind, manier waarop een 

opgroeiend kind gedurende zijn ontwikkeling praat met al zijn onvolkomenheden (Van 


e.g. Afgezien van de vormelijke aspecten leert een kind de taal steeds beter te hanteren als middel tot 

communicatie. In gesprekken met volwassenen en kinderen leert het hoe zijn wensen, behoeften 

en vragen onder woorden te brengen en die van de ander te begrijpen. Hierbij vertrekken ze 

vanuit vocalisaties en doorlopen ze een periode waarin we hun taalgebruik 'kindertaal' noemen 

met heel veel geëxperimenteer om zo tot volwassentaal te komen. (Winkler Prins, eigen context) 

infection 

infectie n. / f. / -s [infecteren - - geïnfecteerd] 

besmetting van een organisme met ziektekiemen, gevolgd door vermeerdering van deze 

ziektekiemen enerzijds en afweerreactie van het organisme anderzijds; soms (ten 

onrechte) gebruikt in de zin van besmetting zonder meer (Pinkhof-Hilfman) 

e.g. Bij een acute laryngitis moet de therapie bestaan uit het bestrijden van de infectie, het 

onderdrukken van de ontsteking, het vermeerderen en verdunnen van de slijmlaag, kriebelhoest 

bestrijden, preventief werken om chronische laryngitis te voorkomen en geruststelling van de 

patiënt. (Stes) 

◊ bacteriële infectie, virusinfectie 

inflammation 

ontsteking n. / f. / -en [ontsteken - - ontstoken] 

= infectie, besmetting 

een ziekteproces dat te beschouwen is als de reactie van weefsel op een schadelijke 

(fysische, chemische, microbiële of immunitaire) prikkel (Pinkhof) 

e.g. Na de operatie van stembandknobbels is het noodzakelijk een week stemrust aan te houden 

zodat de wonde goed kan genezen en er geen ontsteking van het littekenweefsel ontstaat. (eigen 

context) 

inflection 

inflectie n. / f. / -s 

= intonatie 

buiging van de stem; verandering van toon (Van Dale)


e.g. Zo lijken adjectieven waarvan de laatste lettergreep een sjwa bevat geen inflectie te ondergaan 

(*het houtene deurtje, *het opene poortje) terwijl adjectieven op -ig dat nu juist wel doen (het 

aardige meisje). (http://www.vanoostendorp.nl/fonologie/sjwa.htm) 

infraglottal 

infraglottaal adj. / 

= infraglotticus,a,um 

onder de glottis gelegen (Pinkhof) 

e.g. Bij een glottisslag wordt de lucht infraglottaal vastgehouden door de stembanden krachtig te 

sluiten en bij het inzetten van de fonatie worden de stembanden plots uit elkaar bewogen 

waardoor de lucht heel snel door de glottis schiet. (eigen context) 

inhalatory stridor 

inspiratore stridor c. / m. / geen mv. 

stridor (geruis) die te horen is bij inademing, hetgeen wijst op een hoog gelegen 

obstructie van de luchtwegen (Casneuf) 

e.g. Inspiratore stridor treedt op wanneer de aangezogen lucht de grote luchtwegen niet of 

onvoldoende kan passeren. Een vergrote druk kan ook op de luchtpijp drukken ; men hoort dan 

een wat gierend geluid bij de inademing (stridor). (Kirchmann) 

~ gesis, luidruchtige ademhaling 

inner ear 

binnenoor n. / n. / -oren 

= labyrinth 

binnenste deel van het oor waar geluidstrillingen in zenuwprikkels worden omgezet. Het 

binnenoor bestaat uit het slakkenhuis, de halfcirkelvormige kanalen en de zenuwbanen 

en zorgt samen met het uitwendige en middenoor voor de geluidperceptie (Rodenburg) 

e.g. Voor het goed functioneren van het binnenoor is het nodig dat de geluidstrilling van het 

betrekkelijk grote trommelvlies overgebracht wordt op de veel kleinere voetplaat van de 

stijgbeugel. (Rodenburg) 

inner language 

innerlijke taal c. / f. / geen mv. 

de productie van gedachten of taal die niet worden geuit. Het inwendig formuleren van 

gedachten en bedenkingen (Miller) 

e.g. De processen van de innerlijke taal spelen zich af in de hersenen. (Miller) 

inspiration 

inademing n / f / -en [inademen - - ingeademd] 

= inspiratie 

ademhalingsbeweging, waarbij door werking van de ademhalingsspieren de inhoud van 

de thorax vergroot wordt, met als gevolg dat er via de luchtwegen lucht naar de longen 

wordt aangezogen (Pinkhof-Hilfman) 

e.g. Voornamelijk deze zenuw (nervus vagus) bestuurt het gehele neurovegetatieve systeem van de 

ademhaling en zorgt ervoor dat tijdens de inademing, dus gelijktijdig met de daling van het 

middenrif, een verwijding van de stemspleet optreedt. (De Grote Medische Encyclopedie 

(Heideland N.V.)) 

zie 'Note' english


intelligibility 

verstaanbaarheid n. / f. / geen mv. [verstaan - verstaander - verstaanbaar] 

= duidelijkheid, begrijpelijkheid 

vermogen om begrepen te worden of capaciteit van het begrijpen (Oxford: eigen 

vertaling) 

e.g. In de articulatietherapie en de stemtherapie moet er aandacht geschonken worden aan de 

individuele kenmerken van de spraakklanken en de stemkenmerken maar ook aan de totale 

verstaanbaarheid van de spraak van de patiënt, want dat is toch hetgene wat het belangrijkste is 

voor een goede communicatie. (eigen context) 

interdisciplinary consultation 

interdisciplinaire consultatie c. / f. / -s [interdisciplinair consulteren - - interdisciplinair 

geconsulteerd] 

de raadpleging van verschillende disciplines onderling (takken van de wetenschap 

onderling betreffend of daaruit gevormd), het overleg van artsen en therapeuten uit 

verschillende vakdomeinen die met dezelfde stoornis geconfronteerd worden (GVD, 


e.g. Bij de therapie van hersengestoorde kinderen zal een interdisciplinaire consultatie voordelen 

bieden naar resultaten toe omdat de doelen op elkaar afgestemd kunnen worden. (eigen context) 

interiorized stutterer 

introverte stotteraar c. / m. / -s [introvert stotteren - - introvert gestotterd] 

een persoon die de tekenen van de ziekte of van het stotteren kan verbergen, maar 

daardoor altijd behoedzaam en bezorgd is (Riper, eigen vertaling) 

e.g. Pogingen tot een indeling zijn er genoeg geweest, maar de meeste indelingen berusten op 

klinische impressies, zoals die van St.Onge (1963) die drie typen stotteraars onderscheidde: [...]; 

of de welbekende onderverdeling van Douglass en Quarrington (1952) in introverte ('interiorized') 

en extraverte ('exteriorized') stotteraars. (Janssen) 

intermittent aphonia 

intermittente afonie c. / f. / geen mv. [ intermittent afoon] 

afonie die eerder met tussenpozen dan voortdurend optreedt; Soms is er wel 

stemgeving mogelijk en soms valt de stem weg of is stemgeving niet mogelijk (Churchill, 

eigen vertaling) 

e.g. De afonie kan ook geleidelijk, intermittent ontstaan en dan is de psychische oorsprong minder 

duidelijk dan bij een plots optredende afonie. (Stes) 

intervention 

interventie n. / f. / -s [interveniëren] 

= ingreep 

het ingrijpen, het tussenkomen (GVD) 

e.g. Bij een obstructie van het strottehoofd door een trauma, zwelling of vreemd voorwerp is een 

snelle interventie door een arts van levensbelang voor het slachtoffer. (eigen context) 

◊ interventiedoel, interventieteam, interventieprogramma 

intervention goal


interventiedoel c. / n. / -en 

doel dat beoogt wordt door elke vorm van benadering, aanpak, verzorging, therapie 

(zowel in de medische als in de algemene zin) (Pinkhoff-Hilfman) 

e.g. Het interventiedoel van het maken van een opening in de luchtpijp via de hals is het voorkomen 

van verstikking van het slachtoffer en het weer mogelijk maken van ademhalen via de 

kunstmatige opening. (eigen context) 

intonation 

intonatie n. / f. / -s [intoneren - - geïntoneerd] 

= Stembuiging 

het melodisch verloop van een taaluiting, zoals bepaald door waargenomen 

toonhoogteverschillen. Soms rekent men ook verschillen in sterkte, duur en tempo tot de 

intonatie van de taaluiting (Grote Winkler Prins) 

e.g. In principe heeft een afasiepatiënt geen problemen met de prosodische kenmerken van de taal: 

ritme, tempo, nadruk en intonatie, wel kan een ernstige niet-vloeiende afasie door zijn 

telegramstijl een secondaire aprosodie vertonen. (Dharmaperwira) 

◊ intonatiepatroon, intonatiewijze 

intonation pattern 

intonatiepatroon n. / n. / -tronen 

= zinsmelodie 

het melodisch verloop van een taaluiting zoals bepaald door waargenomen 

toonhoogteverschillen (Winkler Prins) 

e.g. Intonatiepatronen worden gekenmerkt door een algemene dalende toonhoogtlijn (declinatie) van 

het begin naar het einde van de uiting, waarop door kenmerkende stijgingen, dalingen en 

verschillende toonhoogteverschillen kunnen worden aangebracht. Een element binnen de 

spraakontwikkeling dat de gelijkenis met de volwassenentaal doet toenemen is de intrede van het 

intonatiepatroon of zinsmelodie. (Winkler Prins, Schaerlaekens) 

intraoral air pressure 

intraorale druk c. / m. / -ken 

druk die opgebouwd wordt in de mondholte door afsluiting van de lippen en de neusweg 

en aanvoer van lucht vanuit de longen (Van Maele, eigen definitie) 

e.g. Bij stemloze explosieven is de glottis open en wordt de intraorale druk hoog op het moment van 

de explosie; bij stemhebbende explosieven trillen de stembanden en komt de intraorale druk 

langzamer tot stand en is ook gering. (Van Maele) 

intubation 

intubatie n. / f. / -s [intuberen - - geïntubeerd] 

= catheteriseren 

het inbrengen van een buigzame buis in de luchtpijp (bij narcose) om de luchttoevoer te 

verzekeren en aansluiting op een beademingstoestel mogelijk te maken (Van Dale) 

e.g. Onderscheiden worden 'orale endotracheale intubatie' (via de mond) en 'nasale endotracheale 

intubatie' (via de neus). Omdat nasale endotracheale intubatie beter wordt verdragen dan de 

orale, geschiedt langdurige intubatie altijd via de neus. De endotracheale anesthesie is geen 

vorm van anesthesie, maar een methode om optimale gaswisseling mogelijk te maken. 

(Jongkees)


jargon 

jargon n. / n. / geen mv. 

brabbeltaal, verbaal gedrag van kinderen dat begint rond de leeftijd van 9 maanden en 

stopt rond de leeftijd van 18 maanden (Williams and Wilkins) 

e.g. De meeste kinderen hebben in dit stadium zelfbedachte woorden (neologismen). Het zelf 

bedachte woord onderscheidt zich van jargon, omdat het duidelijke betekenis heeft. Het woord 

wordt altijd gebruikt voor hetzelfde voorwerp of dezelfde situatie terwijl jargon meer praten is om 

te praten. (Goorhuis - Brouwer) 

◊ semantisch jargon, afasiejargon 

jargon aphasia 

afasiejargon n. / n. / geen mv. 

een aaneenschakeling van parafasieën tijdens het vloeiend spreken waardoor de 

mededeling of het verhaal onbegrijpelijk wordt bij afasiepatiënten. Verstoring waarbij de 

fonemen in een onintelligente en onjuiste betekenins gebruikt worden (Dharmaperwira- 

Prins, Nicolosi) 

e.g. Bij een zeer ernstige afasie - een globale afasie of een zeer ernstige Broca-afasie of Wernickeafasie 

- waarbij de patiënt slechts een stereotiepe of afasiejargon gebruikt, worden de problemen 

met de woordvinding overschaduwd door de begripsproblemen met de eigen uitingen. 

(Dharmaperwira-Prins, eigen context) 

kinesics 

lichaamstaal n. / f. / geen mv. 

boodschap die wordt overgebracht door (onwillekeurige) lichaamsbewegingen, 

houdingen e.d., niet door het gesproken woord (Van Dale) 

e.g. Een kind dat niet tot spreken komt zal zich in communicatieve situaties via lichaamstaal proberen 

duidelijk te maken of via die weg een boodschap over brengen. Ook in de communicatie tussen 

sprekende personen wordt er veel gebruik gemaakt, bewust en onbewust van lichaamstaal om 

de verbale boodschap kracht bij te zetten. (eigen context) 

labial 

labiaal adj. / / [labialiseren - labiaal] 

= lipklank, lipletter, lipmedeklinker 

met betrekking tot de lippen. Met de lippen gevormde medeklinker, met de lippen 

gesproken (GVD, Coëlho) 

e.g. 'b' en 'm' zijn labialen en worden door contact van beide lippen gevormd. Bij een 

facialisverlamming zullen de lippen éénzijdig niet meer naar elkaar toe bewogen kunnen worden 

op een symmetrische manier De klanken die labiaal gevormd moeten worden zullen nu gevormd 

moeten worden door de lippen enkelzijdig op elkaar te plaatsen.. (Van Dale, eigen context) 

~ bilabiaal, labiodentaal 

labial assimilation 

labiale assimilatie c. / f. / -s [labiaal assimileren - - labiaal geassimileerd] 

= labialisering, lipronding 

een vorm van organische assimilatie: de lipronding zorgt ervoor dat aan het begin of het 

eind van met elkaar verbonden woorden of woorddelen klankveranderingen optreden 

(Van den Berg)


e.g. Labialisering: 1. Onder invloed van de voorafgaande geronde klinker is de [x] van droeg gerond. 

Men constateert dit het gemakkelijkst, als men droeg met draag vergelijkt. Een voorbeeld van een 

geronde [l] heeft men in dolen (tegenover dalen). Ronding van een fonemencombinatie heeft men 

in sjouwen. In de beide eerst gegeven voorbeelden is de assimilatie progressief, in het laatste 

regressief. 2. Een [n] wordt door regressieve assimilatie tot de bilabiale [m] voor de labialen 

[p,b,m]. 3. Voor de labiodentalen [f,v,w] wordt de [n] een labiodentale [m]. 4. Labialisering van de 

labiodentaal [w] vindt men tussen [p] en geronde klinker. 5. Assimilatie van [t] tot [p] in 'het komt 

voor', nadat zich in komt eerst een p ontwikkeld had. Al deze klankveranderingen zijn vormen van 

labiale assimilatie. (Van den Berg, eigen context) 

~ organische assimilatie, assimilatie van plaats 

labiodental 

labiodentaal n. / f.(m.) / -talen [ labiodentaal] 

de spraakklank heeft als kenmerk dat deze gevormd wordt door de articulatoren: de 

onderlip en de boventanden (Van Dale) 

e.g. 'f' en 'v' en soms (in het Nederlands meestal) 'w' zijn labiodentalen. Bij een articulatie stoornis kan 

de productie van een medeklinker die labiodentaal is fout lopen doordat de productie tot stand 

komt met de ondertanden en de bovenlip. (Van Dale, eigen context) 

~ alveolair, bilabiaal, dentaal, glottaal, laryngaal, palataal, uvulair, velair 

Landau Kleffner syndrome 

syndroom van Landau-Kleffner c. / n. / geen mv. 

= verworven epileptische afasie, infantiele verworven afasie 

het is een kinderepilepsiesyndroom dat begint bij kinderen tussen het derde en zevende 

levensjaar. Na een periode van normale taal- en spraakontwikkeling, praten de kinderen 

niet meer. Het lijkt alsof de kinderen doof worden. Ze kunnen taal steeds minder goed 

herkennen (http://www.erfocentrum.nl/zena/landa.html) 

e.g. Meer dan de helft van de kinderen met Landau-Kleffner syndroom heeft gedragsproblemen zoals 

concentratieproblemen, hyperactiviteit, eet- en slaapproblemen. 

(http://www.erfocentrum.nl/zena/landa.html) 

language 

taal n. / f. / -en [ talig] 

= taalvermogen 

het op basis van een universeel, aangeboren vermogen geheel van tekens en regels om 

deze tot betekenisdragende elementen te combineren waarvan de mens gebruik maakt, 

om zijn gedachten te articuleren, zijn wereld te ordenen en te communiceren (GVD) 

e.g. De taal van de mensen is even onvolmaakt als de mensen zelf zijn. De gebruikte taal is streek- 

en landgebonden. Taal en denken kunnen in de kleuterperiode bijna niet meer zonder elkaar 

gedacht worden. Soms worden door deskundigen taal en denken zelfs als eenheid verondersteld. 

(Verschueren, Goorhuis - Brouwer, eigen context) 

◊ taalaanbod, taalachterstand, taaldeterioratie, taalconfusie, taalstoornis, taalontwikkeling, 

taalgebruik, taalinhoud, 

language acquisition 

taalverwerving n. / f. / geen mv. [taal verwerven] 

= taalontwikkeling 

het verwervingsproces, het zich eigen maken van de of een menselijke taal; van geluid 

via spraak- of gehoororganen, binnen de leden van een bepaalde gemeenschap, en dat


gebruik maakt van vocale symbolen met een arbitraire, conventionele betekenis (eigen 

vertaling, GVD) 

e.g. Bij de taalverwerving krijgt men temaken met taalvorm, taalinhoud en taalgebruik. De taalvorm 

heeft zowel betrekking op het fonologische, het syntactische en het morfologische als op het 

pragmatische aspect van de taalverwerving. (Goorhuis - Schaerlaekens) 

◊ taalverwervingsproces, taalverwervingsvermogen 

language assessment 

taalbeoordeling n. / f. / -en [taal beoordelen] 

het inschatten, beoordelen van de vaardigheden van een kind om taal te begrijpen en te 

uiten in zijn gesproken vorm, kennis van de taal meten (eigen definitie) 

e.g. Er zijn verschillende taaltests ter beschikking om een taalbeoordeling te maken van de 

taalproductie en het taalbegrip van het kind. (eigen context) 

language development 

taalontwikkeling n. / f. / geen mv. [taal ontwikkelen] 

het betreft naast de fonologische ontwikkeling, de ontwikkeling van de woordenschat en 

van het inzicht in het hanteren van grammaticale en communicatieve regels. Dit inzicht 

ontwikkelt zich geleidelijk. De ontwikkeling die een taal zelf doormaakt of heeft 

doorgemaakt (Goorhuis - Schaerlaekens, Van Dale) 

e.g. De taalontwikkeling maakt deel uit van de totale sensomotorische ontwikkeling. Ook de sfeer 

waarin het kind kan opgroeien speelt een belangrijke rol. (Goorhuis - Brouwer) 

◊ taalontwikkelingsstoornis 

language impairment 

taalstoornis n. / f. / -sen [ taalgestoord] 

= taalverzwakking 

elk probleem in productie en begrip van talige eenheden, dat kan variëren van totale 

afwezigheid van spraak tot kleine verschillen op gebied van zinsbouw, beperkte inhoud, 

verkleinde woordenschat, beperking in formuleringen, omissie van onderwerp, 

voorzetsel en weglating van enkelvoud en meervoud , enz (eigen vertaling) 

e.g. Eentaalstoornis kan verworven zijn door een hersentrauma maar kan ook congenitaal aanwezig 

zijn zoals dat bij hersenverlamming het geval is. Spraak- en taalstoornissen zullen niet vanzelf 

overgaan. Goede tijdige diagnostiek en behandeling gesteund vanuit die diagnostiek, is van 

uitermate groot belang. (Goorhuis - Schaerlaekens) 

language intent 

taaldoel n. / n. / -en 

datgene wat men met taal probeert te bereiken of te verwezenlijken of wat men wil 

duidelijk maken aan de communicatiepartner. Het doel dat het gebruik van taal heeft 

binnen de communicatie (Nicolosi, eigen definitie) 

e.g. Door talige uitingen te doen voeren we taaldaden uit. Deze taaldaden hebben telkens een 

bepaald taaldoel. Men kan als doel hebben het begroeten, herhalen, vragen , antwoorden, 

verzoeken, roepen, benoemen, protesteren en oefenen. Later zullen ook, verbeeldings-, 

onderzoeks-, informatieve, interactionele, regulatieve en instrumentele doelen aan bod komen 

binnen het taalgebruik. (eigen context o.b.v. Schaerlaekens) 

language therapy


taaltherapie n. / f. / -ën [ taaltherapeutisch] 

inoefening van beheersing en toepassing van de mogelijkheden van de taal om zo een 

bepaalde ziekte te behandelen of te genezen. Het is het aanpakken van de problemen in 

de taal en deze functies opnieuw optimaliseren. De therapie is er uiteindelijk op gericht 

de verbale communicatie (begrip en productie van verstaanbare boodschappen) te 

verbeteren (Ned. Larousse, Goorhuis - Brouwer) 

e.g. Voorts kan het noodzakelijk zijn een sensomotorische training te geven ten einde een betere 

basis voor de taaltherapie te verkrijgen. Nadere diagnostiek/ observatie is hiervoor nodig. 

(http://www.mariovanoverveld.demon.nl/frames/logopedie.html) 

LARSP 

Language Assessment Remediation and Screening Procedure c. / / geen mv. 

= taal analyse, remediëring, en screening procedure 

afkorting die staat voor: taal analyse, remediëring, en screening procedure (de 

nederlandse versie TARSP is gebaseerd op de LARSP) en is aangeraden door David 

Crystal et. al. in 1976 om de resultaten van informele beoordelingen van taal (tijdens 

spontane spraak) te analyseren, om na te gaan hoe en op welk niveau het kind op vlak 

van de taalexpressie ontwikkelt. Het doel van de methode is het grammaticale niveau 

van de spontane taal voor diagnostiek en behandeling bepalen (eigen vertaling, Van den 

Dungen - Verboog) 

e.g. De TARSP is de nederlandse versie van de Language Assessment Remediation and Screening 

Procedure: LARSP en heeft als doelgroep kinderen met een talig niveau van 4 jaar an afatici; een 

volledige analyse voor het vaststellen van leerdoelen uit van een analyse van 40 te analyseren 

uitingen. (Van den Dungen - Verboog) 

Engelse afkorting: LARSP 

laryngeal airway 

laryngale luchtweg c. / m. / -en 

de luchtweg die vertrekt vanaf de opening van de mond of van de neus tot aan de larynx 

(stembanden) (eigen vertaling) 

e.g. Tijdens het spreken of in rust is de laryngale luchtweg vrij en open zodat in en uitademen rustig 

kan verlopen. Bij het slikken sluit de laryngale luchtweg zich doordat de epiglottis zich over de 

opening legt. De epiglottis daalt door de beweging van de tongbasis bij de slikbeweging. Deze 

afsluiting is noodzakelijk om verslikken en verstikking te voorkomen. (eigen context) 

laryngeal carcinoma 

larynxcarcinoom n. / n. / -nomen 

= larynxkanker, laryngale kanker 

ziekte die zich openbaart als een kwaadaardig woekergezwel (aan de larynx), dat zich 

spoedig uitbreidt en snel tot ontbinding en verettering overgaat (Van Dale) 

e.g. Gezwellen op de stembanden en in de larynx kunnen zowel goed- als kwaadaardig zijn. Het 

kwaadaardige gezwel is het carcinoom. Larynxcarcinoom wordt meer en meer in zo'n vroeg 

stadium opgespoord, dat laryngectomie niet nodig is en daardoor de stem behouden kan blijven. 

(Kirchmann, Stes) 

laryngeal mirror 

keelspiegel n. / m. / -s 

instrument (spiegeltje op het einde van een staaf) dat dient tot het geneeskundig 

onderzoek van het inwendige strottenhoofd (Van Dale)


e.g. Laryngoscopie (onderzoek van het strottenhoofd) kan worden gedaan met een keelspiegel die 

achter in de keel wordt gehouden (indirecte laryngoscopie) of rechtstreeks door de 

achteroverliggende patiënt zijn hals te laten strekken en een buigzaam metalen instrument te 

gebruiken dat de tong samendrukt, zodat het strottenhoofd van bovenaf kan worden gezien. 

(Youngson) 

laryngeal muscle cramping 

laryngale spierkramp c. / f. / -en 

een plots, onwillekeurig samentrekken van de laryngale spierfibrillen, gepaard gaand 

met heftige lokale pijn, met erop volgend langzaam ontspannen en ophouden van de 

pijn (Churchill, eigen vertaling) 

e.g. De stemmoeilijkheden beginnen meestal geleidelijk met heesheid en toonhoogtebreuken die 

stilaan gepaard gaan met laryngale spierkrampen. Ze eindigen in een krampachtig, staccatoachtig 

spreken. (Stes) 

laryngeal muscle tension 

spanning van de laryngale spieren c. / f. / -en [ gespannen] 

de toestand van matige samentrekking, geproduceerd door het strekken van de 

laryngale spieren (Dorland, eigen vertaling) 

e.g. Als de stemband éénzijdig verlamd is in intermediairstand, probeert men de glottissluiting te 

bevorderen door optimaal gebruik te maken van de resterende innervatie en de compensatie 

door andere mechanismen te bevorderen. Het gevaar is dan wel dat men door overdreven 

spanning van de laryngale spieren een valse stembandstem ontwikkelt. (Stes) 

laryngeal spasm 

larynxspasme n. / f. / -n of-s 

= strottehoofdspasme 

spastische kramp van de larynxspieren waardoor de stemspleet dichtgeknepen wordt 

(Pinkhof) 

e.g. Over de etiologie en de pathogenese van het larynxspasme is in de literatuur weinig bekend. 

Algemeen wordt aangenomen dat de reflexmatige krampen in de larynx ontstaan op basis van 

nerveuze overgevoeligheid, angst en beklemming. (Drost) 

laryngeal web 

larynxweb n. / n. / -ben 

= stembandsynechie 

aangeboren of verworven membraan (afsluiting) c.q. vergroeiing tussen de beide ware 

stembanden, betreft meestal het voorste gedeelte van de glottis (stemspleet). Het kan 

ook supra- of subglottis aanwezig zijn. De vergroeiïng kan gedeeltelijk zijn, of zich over 

de ganse stemspleet uitspreiden (Jongkees, Stes) 

e.g. De stemverschijnselen bij een larynxweb lijken op die van een incomplete mutatie. Heeft men 

echter te doen met een heel groot web dan kan er een afonie optreden, samen met 

ademhalingsmoeilijkheden. (Stes) 

laryngectomee 

gelaryngectomeerde n. / m. / -n [ gelaryngectomeerd]


persoon die na vaststelling van een larynxcarcinoom of een trauma van het strottehoofd 

een laryngectomie ondergaan heeft. Mensen bij wie het strottenhoofd is verwijderd 


e.g. Gelaryngectomeerden moeten voor de operatie tijdens de therapieën voorbereid worden op de 

situatie waarin ze terecht zullen komen na de operatie. Dit wil niet alleen zeggen het zoeken en 

aanleren van nieuwe communicatiemiddelen ter vervanging van de stem, maar ook informeren 

en kennis maken met andere gelaryngectomeerden. (eigen context) 

laryngectomy 

laryngectomie n. / f. / geen mv. [ gelaryngectomeerd] 

gehele of gedeeltelijke extirpatie (operatieve verwijdering) van de larynx (Hoolboom) 

e.g. Na een totale Laryngectomie kan de communicatie weer verder gezet worden in de eerste 

periode door gebaren, en een kunstlarynx. Enige tijd later na herstel van de wonde kan ook de 

Oesophagusspraak opgestart worden. Spreken is ook nog mogelijk via het spraakknoopje dat 

meestal reeds tijdens de laryngectomie in de halswand aangebracht wordt. (eigen context) 

laryngitis 

laryngitis n. / f. / geen mv. 

slijmvliesontsteking van het strottenhoofd, getypeerd door roodheid, zwelling, warm 

aanvoelen en is het gevolg van traumatiserende invloeden van stemmisbruik en 

verkeerd stemgebruik of een purulente chronische ontsteking van de bovenste 

luchtwegen (Zakwoordenboek der geneeskunde, Stes) 

e.g. De opvallendste verschijnselen van een laryngitis zijn heesheid, een droge hoest en soms koorts. 

De therapie is meestal medisch en logopedisch, medisch is ze gericht op het wegnemen van de 

infectie en logopedisch op het elimineren van de foutieve gewoonten. (Medisch Handboek Baby 

en Kind, Stes) 

◊ laryngitis hyperplastica, laryngitis subglottica, chronische laryngitis 

laryngomalacia 

laryngomalacie n. / f. / geen mv. 

een stoornis in de groei van de larynx, vooral van de epiglottis. Gedurende een inspiratie 

ontstaat er een collaps van de epiglottis en de aryepiglottische plooien en de 

larynxtrechter. Er is een tekort aan calcium waardoor de kraakbenige bovenstructuur van 

de larynx te slap is (Stes) 

e.g. Meestal zijn de ademhalingsproblemen bij laryngomalacie zo duidelijk dat er geen laryngoscopie 

uitgevoerd wordt. Bij deze laryngoscopie zou men de omegastructuur van de epiglottis zien, die 

tijdens inspiratie inklapt in de larynxtrechter. De behandeling is zuiver medisch en kan gaan van 

medicatie tot in heel ernstige gevallen een intubatie of tracheotomie om ventilatie te verzekeren. 

(Stes) 

laryngopharyngectomy 

laryngopharyngo-ectomie c. / f. / -ën 

volledige laryngectomie gecombineerd met een gedeeltelijke pharyngectomie om 

bepaalde kwaadaardige tumoren in de laryngopharynx en de slokdarm (ter hoogte van 

de nek) te verwijderen of bij uitzaaiïng van het larynxcarcinoom (Churchill's Medical 

Dictionary (eigen vertaling)) 

e.g. Bij een fel woekerend carcinoom dat snel uitbreiding nam naar boven toe richting farynx is het 

noodzakelijk een laryngopharyngo-ectomie uit te voeren om alle kwaadaardige cellen te


verwijderen en verdere verspreiding of het opnieuw opflakkeren van de kanker te voorkomen. 


laryngopharynx 

hypopharynx n. / f. / -en [ hypopharyngaal] 

= laryngopharynx 

het onderste gedeelte van de pharynx, gelegen tussen de bovenrand van het strotklepje 

en het begin van het strottenhoofd (Coëlho) 

e.g. De pharynx (of keelholte) bestaat uit drie in elkaar overgaande ruimten. Men onderscheidt de 

neus-keel-holte (nasopharynx) achter de neusholte, de mond-keelholte (oropharynx) achter de 

mondholte en de overgang naar het strottenhoofd en de slokdarm (hypopharynx of 

laryngopharynx) achter de opening naar het strottenhoofd. (Kirchmann) 

~ pharynx 

laryngoscopy 

laryngoscopie n. / f. / -ën [ laryngoscopisch] 

= laryngoscopisch onderzoek, keelspiegelen, strottenhoofdonderzoek 

techniek waarbij het inwendige van het strottenhoofd bekeken wordt, met behulp van 

eenkeelspiegel (indirecte laryngoscopie) of onder narcose door een starre buis in de 

keelholte te schuiven (directe laryngoscopie) (Stes) 

e.g. Laryngoscopie kan worden gedaan met een keelspiegel die achterin de keel wordt gehouden, of 

rechtstreeks door de achteroverliggende patiënt zijn hals te laten strekken en een onbuigzaam 

metalen instrument te gebruiken dat de tong samendrukt, zodat het strottenhoofd van bovenaf 

kan worden gezien. (Youngson) 

~ larynx, bronchoscopie 

larynx 

larynx n. / f. / -en [ laryngaal] 

= strottenhoofd 

het orgaan dat de luchtweg van de spijsweg kan afsluiten, tevens het stemorgaan, 

opgebouwd uit kraakbeen verbonden door ligamenten en spieren en bekleed met 

slijmvlies, gelegen aan het boveneind van de trachea onder de pharynx en de tongbasis, 

bestaande uit negen kraakbeenderen (De Haan) 

e.g. De larynx wordt door de uitwendige strottehoofdspieren, welke van het tongbeen naar de larynx, 

het borstbeen en het schouderblad lopen, op zijn plaats gehouden. (Kirchmann 1990) 

lateral 

lateraal adj. / / [lateraliseren - lateraal] 

= ratelaar, liquidae 

we spreken over lateraal, wanneer de lucht via de zijkanten van de mondholte ontwijkt 

maar het is ook de wijze van productie van bepaalde spraakklanken waarbij de 

vernauwing in de mondholte gering is en de luchtstroom blijft vloeien langs de zijden. Ze 

lijken daarom op klinkers (Booij, eigen definitie) 

e.g. Omdat de luchtstroom zijdelings ontwijkt, tussen de tong en de kiezen, heet de /l/ een laterale 

consonant. De kleur van de l verschilt individueel en regionaal. (Van den Berg) 

lateral plane


laterale vlak c. / n. / -ken 

vlak oppervlak aan beide kanten van de verticale mediaan die de middellijn van het 

lichaam volgt en zo het lichaam in een linker- en een rechterhelft deelt (Churchill / 

Pinkhof-Hilfman) 

e.g. Bij de observatie van de slikbewegingen is het meest aangewezen de patiënt in het laterale vlak 

te observeren zodat bijbewegingen van het hoofd en beweging van kaak, kin en strottenhoofd 

duidelijk gevolgd kunnen worden. (eigen context) 

lateral seal 

laterale afsluiting c. / f. / -en [lateraal afsluiten - - lateraal afgesloten] 

afsluiting van de luchtstroom bij het uitspreken van een klank met de rand van de tong 

tegen de binnenkant van de boventanden (eigen vertaling) 

e.g. Bij de uitspraak van de /s/ en de /ch/ is een grote spiercontrole van de tong noodzakelijk bij de 

laterale afsluiting van de luchtstroom en het sturen van de luchtstroom door richten van de tong 

zodat deze perfect centraal over de alveolaire rand loopt. (eigen context) 

learning disability 

leerstoornis n. / f. / -sen [ leergestoord] 

een ernstige achterstand in lees-, schrijf- en rekenvaardigheden, die niet gerelateerd is 

aan grove zintuiglijke of neurologische gebreken, ontoereikend intelligentiepeil, op basis 

van bijvoorbeeld slechte sociale omstandigheden (Mensink-Ypma) 

e.g. Bij primaire leerproblemen of leerstoornissen is er geen sprake van een specifieke stoornis of 

dysfunctie in de cognitieve ontwikkeling van het kind. De kinderen hebben een normale 

intelligentie, maar vertonen een uitval oo één gebied. Men spreekt daarentegen van secundaire 

leerproblemen of leermoeilijkheden als de leerproblemen het gevolg zijn van andere handicaps of 

ontwikkelende belemmeringen zoals zintuiglijke, motorische en emotionele 

ontwikkelingstoornissen, intellectuele tekortkomingen of sociale- educatieve achterstanden. 

(Petersen) 

legato speech 

vloeiende spreekstijl c. / m. / -en [vloeiend spreken] 

techniek in de stottertherapie (beschreven door Lee), die verwijst naar een vloeiend 

spreken met steminzet kort voor de articulatie en het aanhouden van de stemklank 

doorheen gebonden zinnen (de Bot) 

e.g. Bij deze techniek in de stottertherapie, die verwijst naar een vloeiende spreekstijl, is het 

spreektempo laag. Alle woorden en klanken worden bijna aan elkaar gesproken zodat er 

voortdurend stemgeving is en er geen momenten zijn waarop er geen stemgeving is. (de Bot, 


lesion 

letsel n. / f. / -s 

= kwetsing, kwetsuur, verwonding, beschadiging, lesie 

beschadiging of letsel van een lichaamsdeel, orgaan of van de functie van het lichaam of 

van een orgaan (Van Dale) 

e.g. Om woorden goed te schrijven moeten voor de te schrijven letters de juiste motorische patronen 

gekozen worden. Patiënten met een letsel in de pariëtalekwab kunnen moeite hebben met het 

vinden van deze patronen en produceren dan een onleesbaar gekriebel. (Dharmaperwira-Prins) 

lethargy


lethargie n. / f. / geen mv. [ lethargisch] 

= somnolentie, slaapzucht 

een toestand van overweldigende apathie, sufheid of gebrek aan energie. Toestand 

waarin de patiënt voortdurend lijkt te slapen of de drang heeft om in slaap te vallen 

(Hilfman, eigen definitie) 

e.g. Toen de man uit coma ontwaakte bleef hij nog enkele weken in een toestand van lethargie. (Van 

Akeleyen) 

leukoplakia 

leukoplakie n. / f. / geen mv. 

een aandoening van het mondslijmvlies waarin scherpomschreven, blauwwitte verdikte 

vlekken voorkomen die niet afschraapbaar zijn. Aan de laterale tongranden en de 

buccale mucosa is er een ruw, harig aspect. Het is een pre-maligne aandoening die 

onderscheiden moet worden van harige leukoplakie (Larousse) 

e.g. Leukoplakie treedt vooral op bij mannen die roken, bij mensen met een slecht passend kunstgebit 

of met gebrek aan vitamine B en als symptoom van syfilis. (Summa) 

◊ harige leukoplakie 

lexical accessing problem 

Lexicaal omzettingsprobleem c. / n. / -blemen 

probleem waarbij een kind moeite heeft om woorden die het leest om te zetten in een 

verstaanbaar begrip (vinden van de geheugenplaats). Het kind krijgt op die manier geen 

of moeilijk toegang tot de taal als communicatiemiddel (eigen definitie) 

e.g. Bij leesproblemen moeten we teruggaan naar het traditionele verschil tussen directe omzetting 

versus indirecte omzetting om het lexicaal omzettingsprobleem aan te duiden..De 

geheugenplaats van een woord wordt bereikt ofwel via de visueel gedecodeerde letterketen van 

het woord (directe weg) ofwel door de lettertekens eerst in geluiden om te zetten en vanuit dit 

auditief gegeven verder te gaan (indirecte weg). (eigen context) 

lexical acquisition 

woordbetekenisverwerving c. / f. / -en [woordbetekenis verwerven] 

= woordenschatuitbreiding 

het leren van de betekenis van de woorden in een taal (Webster's) 

e.g. Het aspect van de woordbetekenisverwerving verdient zeker de aandacht van de cognitieve 

ontwikkelingspsycholoog. Tijdens de taalontwikkeling zal er normaal een grote 

woordbetekenisverwerving zijn vermits er heel veel nieuwe woorden aangeboden worden vanuit 

de omgeving. De woordenschat van het kind wordt steeds groter. Bij volwassenen zal de 

woordbetekenisverwerving nog verder gaan maar deze zal eerder beperkt zijn en meer gericht 

naar bepaalde vakdomeinen toe. (Remmo, eigen context) 

lexical development 

lexicale ontwikkeling c. / f. / -en [lexicaal ontwikkelen - - lexicaal ontwikkeld] 

= woordenschatontwikkeling 

het ontwikkelen, uitbreiden van betekenissen van een woord in een bepaalde taal 

(Webster's) 

e.g. Bij kinderen die niet behoren tot het semantisch-pragmatische type zijn eveneens tekorten in de 

lexicale ontwikkeling vastgesteld. (taal, spraak en stem)


lexical processing 

lexicale verwerking c. / f. / -en [lexicaal verwerken - - lexicaal verworven] 

= woordenschat verwerking 

door een speciale methode de betekenis van de woorden van een taal opzoeken, 

behandelen of voorbereiden (Webster's) 

e.g. Het doel van dit project is de ontwikkeling van een computationeel model van lexicale verwerking, 

gebaseerd op principes ontleend aan geheugen-gebaseerd redeneren. De nadruk ligt daarbij op 

de verwerving en het gebruik van morfologische en syntactische kennis. 

(http://cwis.kub.nl/~fdl/intern/research/ti/project/wd.htm) 

lingual fraenum 

tongriempje n. / n. / -s 

= frenulum linguae 

mediaan membraan (slijmvliesplooi) dat de tong met de mondbodem verbindt (Van 

Maele) 

e.g. Onze dochter Molly (2½ maand oud) is wat 'kort van de tongriem gesneden': haar tongriempje zit 

vooraan onder haar tong vast, waardoor zij hem niet goed kan uitsteken. Deze stoornis kan een 

probleem geven voor de ontwikkeling van een goede articulatie omdat de beweeglijkheid van de 

tong te beperkt is. (http://www.ouders.nl/kindarts/ka0037.htm, eigen context) 

lingual-alveolar 

linguaal-alveolair adj. / / [linguaal-alveolaar] 

= linguaal-alveolaar 

eigenschap van consonanten gevormd met de tongpunt tegen de tandkassen 

(Coussement) 

e.g. Wanneer het tongriempje te stug en te kort is dan is het voor het kind bijna onmogelijk de linguaal 

alveolaire klanken te articuleren vermits de tongpunt niet op de juiste plaats gezet kan worden. 


~ linguaal-labiaal 

linguistic component 

linguïstische component c. / m. / -en 

een onderdeel van de taal: een fonologisch, morfologisch, semantisch , syntactisch of 

pragmatisch aspect van de taal. Een deelaspect van het hele talige systeem (Petersen, 


e.g. De taal van een afasiepatiënt kan in vele liguïstische componenten gestoord zijn. Maar bepaalde 

problemen in een deelaspect kunnen de overhand nemen. Zo zal bij een niet-vloeiende 

afasiepatiënt vooral het syntactische aspect aangetast zijn. (eigen context) 

linguistic impairment 

linguïstische verzwakking c. / f. / -en [linguïstisch verzwakken - - linguïstisch verzwakt] 

verslechtering, vermindering van de linguïstische functies door een hersenletsel of een 

ziekte (Petersen) 

e.g. Spreekstoornissen zijn vormen van linguïstische verzwakking met een stoornissen in de 

productie van spraakklanken. Men kan spreken van spreek- en stemafwijkingen door 

innervatiestoornis van de spraakorganen, gekenmerkt door stoornissen in ritme, tempo, 

modulatie, articulatie en intonatie. (Ned. Larousse, eigen context)


lip configuration 

lipconfiguratie n. / f. / -s 

vorm van de lippen en hun onderlinge verhouding en positie (eigen definitie) 

e.g. In het kader van de articulatietherapie is het nodig voorafgaand een onderzoek te doen van de 

spraakorganen. Hierbij komt de lipconfiguratie ook uitgebreid aan bod omdat deze articulatoren 

van groot belang zijn voor een goede en duidelijk articulatie. (eigen context) 

lip rounding 

lipronding n. / f. / -en [lipronden] 

een term, gebruikt bij de classificatie van de lippositie in de fonetica, die verwijst naar de 

stand van de lippen als ze een ronde vorm aannemen, met opening in het midden 

(Crystal, eigen vertaling) 

e.g. De lipronding van bepaalde spraakklanken zal beïnvloed worden door andere spraakklanken die 

in de buurt aanwezig zijn. Zo zal de lipronding voor de /oe/ in boek met een nauwere opening 

geschieden dan de opening bij loek. (eigen context) 

lip spreading 

lipspreiding n. / f. / -en [lipspreiden] 

een term, gebruikt bij de classificatie van de lippositie in de fonetica, die verwijst naar de 

stand van de lippen als ze tamelijk dicht bij elkaar gehouden worden en zich zijwaarts 

uitstrekken, als in een enigszins open glimlach (Crystal, eigen vertaling) 

e.g. Bij een facialisverlamming is het onmogelijk lipspreiding te maken voor de productie van de /ie/ 

klank. De speiding zal slechts aan één zijde uitgevoerd worden en de lucht wordt aan de gezonde 

kant lateraal uitgeblazen. () 

liquid gliding 

verglijding van de liquidae c. / f. / -en [verglijden] 

deel van een fonologisch proces waarbij de liquidae /l/ en /r/ vervangen worden door /j/ 

en /w/ (Coussement) 

e.g. Tijdens een zekere fase in de spraakontwikkeling zal er ter vereenvoudiging van de spraak 

verglijding van de liquidae gebruikt worden. Er is pas een probleem wanneer dit in een latere fase 

niet spontaan verdwijnt en de spraakklanken /l/ en /r/ niet af en toe correct geproduceerd worden. 

(Stes) 

liquids 

liquidae n. / f. 

= trilklanken 

verzamelterm voor de [l] en de [r]. Geeft aan dat deze klanken een 'vloeibaar karakter 

hebben, d. w.z.relatief weinig obstructie hebben; ze worden gevormd door een 

verdeelde (gespleten) luchtstroom en onderscheiden zich daardoor van alle overige 

medeklinkers (Hermkens) 

e.g. De liquidae (letterlijk vloeiklanken) r & l. Bij de [l] wordt bij de tandkassen door de tong een 

afsluiting gemaakt, maar de lucht ontwijkt via de zijkanten van de mond. Bij het articuleren van de 

[r] gaat de tongpunt een aantal keren vlug op en neer, en daarbij maakt de tongpunt iedere keer 

contact met de tanden. Er is ook nog een andere r, de huig- of brouw-r die met de hoofdletter 

wordt aangegeven: [R]. In dat geval wordt het tonglichaam een aantal keren in contact gebracht 

met de huig. (Hermkens) 

~ lateraal, triller


lisp 

lispelen v. / / [lispelen - lispelend] 

spraakgebrek waarbij geen juiste, scherpe sisklank (s of z) kan worden voortgebracht 

doordat de tongpunt tegen de boventanden of tussen de tandenrij wordt gehouden 

waardoor een lange Engelse "th" ontstaat (Dekker) 

e.g. Aan spraakproblemen zoals lispelen, slissen en stotteren kan een kind helemaal niets doen, 

maar deze problemen verdwijnen meestal na de eerste levensjaren. 

(http://www.iaekv.nl/users/tematen/netscape/taal.htm) 

listening skill 

luistervaardigheid n. / f. / -heden [ luistervaardig] 

vaardigheid in het opnemen en begrijpen van wat er gezegd wordt. Het zich kunnen 

concentreren en reeds aanwezige informatie kunnen in verband brengen met het 

gehoorde (Grote Van Dale) 

e.g. Op scholen voor voortgezet onderwijs wordt tegenwoordig ook aandacht besteed aan de 

luistervaardigheid van de leerlingen, zowel in de vreemde talen als in het Nederlands. (Grote Van 

Dale)


locutionary 

locutie n. / f. / -s [ locutief] 

= overbrenging 

uitdrukking, spreekwijze, manier om iets duidelijk te maken of om een boodschap over te 

brengen, de betekenis aanduiden (Van Dale, eigen definitie) 

e.g. Met taaluitingen brengen mensen niet alleen een betekenis naar voren (locutionaire handelingen, 

locuties), maar kunnen zij daarmee ook hun omgeving beïnvloeden (perlocutionaire handelingen, 

perlocuties) of een specifiek menselijk en sociaal feit in het leven roepen (illocutionaire 

handelingen, illocuties). (http://baserv.uci.kun.nl/~marinter/wetfilo/begrippen/performatief.html) 

~ illocutie 

long-term memory 

lange-termijn geheugen c. / n. / geen mv. 

het geheugen dat bepaalde informatie voor een langere tijd gaat en kan bewaren 

(GVDù) 

e.g. De informatie in het lange-termijn geheugen kan daar lange tijd bewaard blijven, gaande van uren 

tot jaren. Het zou biochemisch werken door wijzigingen in en ribonucleaire zuren. Gegevens 

verdwijnen nooit uit het lange-termijn geheugen maar ze kunnen wel vervagen en moeilijk terug 

te vinden worden. (GVD, eigen context) 

loud speaker 

luidspreker n. / m. / -s 

= loudspeaker 

toestel waarin elektrische energie in akoestische energie wordt omgezet, vooral 

dienende om muziek en stemgeluid in een vertrek of een ruimte buitenshuis te 

verspreiden en te verstreken (Van Dale) 

e.g. Bij vrij veld audiometrie (toegepast om een audiogram op te nemen van een kind met 

hoorapparaten) worden de tonen in een geluidsarme ruimte via luidsprekers aangeboden aan de 

patiënt. (eigen context) 

loudness 

luidheid n. / f. / geen mv. [ luid] 

= geluidsintensiteit 

een maat voor de subjectieve waarneming van de sterkte van het geluid afhankelijk van 

onze waarneming; de eenheid van luidheid heet foon (Van Immerseel) 

e.g. Aan geluidsgolven kunnen luidheid, toonhoogte en kwaliteit (dat is de regelmaat van de trillingen) 

worden onderscheiden. Voor niet al te zwakke geluiden kan worden afgelezen dat voor een 

verdubbeling van de subjectieve luidheid het luidheidsniveau met ongeveer 10 foon dient te 

worden vergroot hetgeen voor een toon van 1000Hz overeenkomt met een toename van de 

geluidsdruk met 10 dB SPL. (Kirchmann, Van Immerseel) 

◊ luidheidsniveau, luidheidsverschillen 

low frequency 

lage frequentie adj. / f. / -s [ laag frequent] 

alle frequenties of toonhoogten die lager zitten dan 1000 Hz (Nicolosi, eigen definitie) 

e.g. Bij een slechthorendheid door ouderdom blijft het gehoor in de lage frequenties meestal goed 

bewaard. (eigen context)


maladaptive response 

onaangepast antwoord c. / n. / -en [onaangepast antwoorden] 

een antwoord waarvoor veel energie nodig was of misschien zelfs schade toebracht aan 

het organisme voor een versterking van een twijfelachtige of nietbestaande waarde. Een 

onaangepast antwoord kan omschreven worden als een antwoord dat geen aansluiting 

vindt en dat onbegrijpelijk is ondanks de energie en moeite (Nicolosi, Ned. Larousse) 

e.g. Wanneer men aan een afasiepatiënt (Wernickeafasie) een vraag stelt dan is het mogelijk dat 

deze heel vlot een antwoord geeft maar totaal naast de kwestie. Ze zullen één woord dat wel 

begrepen is uit de zin halen en er op door gaan met een onaangepast antwoord als respons op 

de gestelde vraag. (eigen context) 

maladjustment 

aanpassingsstoornis n. / f. / -sen 

een stoornis in de aanpassing van het kind aan zijn omgeving. Het zich niet kunnen 

schikken naar bepaalde regels en omstandigheden wanneer die wijzigen (Larousse, 


e.g. Van een aanpassingsstoornis op grond van de karakterstructuur is er bij het heel jonge kind 

sprake als het zeer heftig, langdurig en frequent in verzet komt tegen de normen die in zijn milieu 

algemeen gelden. Vooral bij autisme zien we deze aanpassingsstoornissen optreden. (Larousse, 


malformation 

misvorming n. / f. / -en [misvormen - - misvormd] 

ontwikkelingsstoornis of deformatie. Tijdens de ontwikkeling van een lichaamsdeel of 

orgaan loopt er iets fout waardoor het orgaan of het lichaamsdeel slechts gedeeltelijk 

gevormd wordt of een afwijkende vorm heeft. Het is ook het veranderen van de vorm 

van een lichaamsdeel onder invloed van hevige chronische spierspanning en foutieve 

houding (Pinkhof-Hilfman) 

e.g. De verandering in de heuparchitectuur is eveneens een gevolg van aanpassingen en veranderde 

hefboomwerking in het spierstelsel tijdens de groei. Afwijkingen in de spieren, verkortingen of 

aanhoudende spierspanningen zowel als spierzwakten, verhinderen een normale belasting. Met 

zekerheid kan men in dit geval misvormingen voorspellen. (Claeys) 

malignant 

kwaadaardig, adj. / / [kwaadaardigheid] 

= maligne, virulent 

met de neiging zich in ongunstige richting te ontwikkelen, heel snel doorgroeiend (De 

Haan) 

e.g. Er zijn goedaardige (benigne) en kwaadaardige tumoren. Alleen bij kwaadaardige tumoren is er 

sprake van kanker. Een maligne tumor moet zo vlug mogelijk verwijderd worden. 

(http://www.eur.nl/FGG/kno/ONCO/Wat_is_kanker.htm) 

malocclusion 

malocclusie n. / f. / -s 

het onvolkomen op elkaar sluiten van bovenste en onderste tanden en kiezen (Zakw. 

der Gen.)


e.g. Foutieve uitspraak van apico-alveolaire klanken (s-z-l-t-d-n) wordt in de hand gewerkt door de 

malocclusie van de tanden en de myofunctionele afwijkingen. Daardoor wordt de volledige 

uitspraak onduidelijk. (http://www.vvt.be/vvt/Pages/duimg.htm) 

mandible 

onderkaak n. / f. / -kaken [ mandibulair] 

= mandibula 

Lt. inferior maxilla, submaxilla 

onderste gedeelte van de kaak, het onderste kaakbeen, dat beweeglijk is (Van Dale) 

e.g. Bij een klasse III malocclusiestaat de onderkaak voorwaarts t.o.v. de bovenkaak, dus mesiaal. 

Men spreekt van een mesiocclusie. Er is een protrusie van de mandibulaire incisieven met een 

extreme vorm van prognatie. (Stes) 

~ maxilla, bovenkaak 

mandibular retrognathia 

retrognatie van de onderkaak c. / f. / geen mv. 

= hypognatie, retrogenie 

malocclusie die in de gelaatsvorm tot uiting komt waarbij de onderkaak achter het 

frontvlak van het voorhoofd ligt. De mandibula is naar achter getrokken t.o.v. de 

bovenkaak (Coëlho, eigen definitie) 

e.g. Syn, distocclusie, klasse- II malocclusie, progenie van de bovenkaak, retrognatie van de 

onderkaak; occlusie die wordt gekenmerkt door een retrusie van de mandibula, waarbij de 

knobbels van de eerste molaar van de maxilla achter de knobbels van de eerste molaar van de 

mandibula staan. (Van Bogaert) 

~ prognatie 

markedness theory 

gemarkeerdheidstheorie n. / f. / geen mv. 

een theorie die specificeert welke linguïstische entiteiten in welke opzichten gemarkeerd 

zijn. Welke entiteiten gemarkeerd zijn en onder welk opzicht, is afhankelijk van de wijze 

waarop die entiteiten geanalyseerd worden. Een element of regel van een taal is 

gemarkeerd, als het een eigenschap heeft die contrasteert met een als normaal 

beschouwde eigenschap van die elementen of regels (Booij) 

e.g. Binnenin het kader van de generatieve taalkunde wordt een gemarkeerdheidstheorie gezien als 

een integraal onderdeel van de evolutie-procedure: ongemarkeerd betekent zoveel als 'het 

makkelijkst te leren' of zelfs 'aangeboren'. De ongemarkeerde term wordt altijd eerst geleerd. 

(Booij) 

masking 

maskering n. / f. / -en [maskeren - - gemaskeerd] 

aanbieding van ruis aan het niet te testen oor, om overhoren te voorkomen tijden het 

bepalen van de beengeleidingsdrempel (van Bogaert) 

e.g. Het bij het ooronderzoek uitschakelen van het niet-onderzochte oor. Maskering is obligaat bij 

beengeleidings audiometrie. Bij het maskeren moeten we opletten dat het maskeersignaal niet 

zodanig luid wordt dat er overhoren is van dit ruissignaal naar het testoor waardoor het 

testsignaal (toon) op zijn beurt gemaskeerd wordt. (Forton) 

◊ maskeersignaal


masking noise 

maskeergeluid n. / f. / -en 

het geluid dat gebruikt wordt om voor het verzwakken of onduidelijk maken van een 

ander geluid van verschillende golflengte (Dekker) 

e.g. Het bij het ooronderzoek uitschakelen van het niet-onderzochte oor. Maskering is obligaat bij 

beengeleidings audiometrie. Maskering gebeurt via een ruissignaal als maskeergeluid, d.i. een 

mengsel van verschillende frequenties. Dit kan witte ruis zijn of smalband ruis. (Pinkhof-Hilfman, 

Forton) 

definitie van maskeren 

master schedule 

structuurschema c. / n. / -'s of -ta 

plan voor het aanvankelijk lezen, gebaseerd op de combinatie van de globalisatie- en de 

analytisch-synthetische methode (Petersen) 

e.g. Er wordt eerst een aantal woorden globaal (in zijn geheel) aangeleerd, waarna al snel wordt 

overgegaan tot analyse van de klanken en samenstellingen van nieuwe woorden (synthese) met 

de geleerde klanken. Dit laatste moet gebeuren op grond van het geleerde inzicht in de betekenis 

van de klanken in de woordstructuur. Deze manier van leren lezen volgt het structuurschema. 

(Petersen) 

maxilla 

bovenkaak n. / f. / -kaken [ maxillair] 

= maxilla 

Lt. supramaxilla 

elk der beide beenderen die de zijwanden vormen van het aangezicht tussen oog, neus, 

oor en onderkaak. Ook het deel waar de boventanden in zitten (Van Dale) 

e.g. Ten opzichte van de bovenkaak is de onderkaak teruggetrokken (distaal). Men spreekt van een 

distocclusie, waarbij de eerste molaar van de mandibula meer posterieur staat dan normaal. 

(Stes) 

~ mandibula, onderkaak 

mean length of utterance 

gemiddelde uitingslengte c. / f. / geen mv. 

de gemiddelde lengte van de orale expressies opgenomen tijden een spontaan 

spreekstaal. Het gaat dus om het aantal woorden per zin (eigen definitie) 

e.g. De MLU (gemiddelde uitingslengte) zal tijdens de taalontwikkeling steeds toenemen naarmate er 

meer woordsoorten gekend zijn.. Op een bepaald moment zal deze gelijk blijven omdat er dan 

meer aandacht zal gaan naar verschillende types van woorden en vervormingen en verbuigingen. 

later gaan de zinnen weer langer worden tot samengestelde complexe zinnen. Je telt het aantal 

woorden per uiting en deelt het totaal aantal woorden door het aantal uitingen. 

(http://www.kahog.be/elgo/logaud.htm, eigen context) 

afkorting: MLU 

medial 

middenste adj. / / [midden] 

wat centraal in het midden gelegen is (eigen definitie) 

e.g. De middenste knievormige nucleus speelt een belangrijke rol bij het onderscheiden van 

verschillende toonhoogten en is dus een belangrijke sensorische verbinding voor de 

gehoorfunctie. (Bernstein)


medulla 

medulla n. / f. / -ae [ medullaris] 

= merg 

zachte vette zelfstandigheid o.a. voorkomende in de mergholte der beenderen van 

mensen en dieren; het merg is geel in pijpvormige en rood in platte beenderen (Coëlho) 

e.g. In het onderste deel van de hersenstam, en wel in de medulla oblongata (verlengde merg), heeft 

een kruising van de piramidebanen plaats; dientengevolge gaan de prikkels uit de rechter 

hersenhelft naar de linker lichaamshelft, en omgekeerd. (Kirchmann) 

~ medulla oblongata 

melodic intonation therapy 

melodische intonatietherapie n. / f. / geen mv. 

een tak van de wetenschap of een vorm van therapie die zich bezighoudt met het herstel 

van de toonhoogteverschillen bij het uitspreken van woorden of zinnen. Het opnieuw 

aanleren van zinspatronen en intonaties in spontaan spreken en lezen (Pinkhoff- 

Hilfman, eigen definitie) 

e.g. Het toepassen van de melodische intonatietherapie bij ernstige Broca-patiënten is een 

hulpmiddel om zodat zo later de melodie met succes ingezet kan worden om het spreken weer 

op gang te brengen. Maar ook bij een matige afasie met een ernstige verbale apraxie kan via 

deze therapie het spreken weer op gang gebracht worden. (Dharmaperwira-Prins) 

afkorting: MIT 

membrane 

membraan n. / n. / -branen 

= vlies 

Lt. membrana 

een vlies of een dun laagje huid dat de omhulling of een afscheiding vormt. Een 

membraan kan een cel of een deel van een cel omgeven om selectief bepaalde stoffen 

door te laten en andere tegen te houden (Standaard Medische Encyclopdie) 

e.g. Diverse organen in het lichaam hebben vlezerige membranen die een rol spelen in de functie van 

het betreffende orgaan ; een voorbeeld hiervan is het trommelvlies (membrana tympani), een 

membraan dat instaat voor het opvangen en doorgeven van trillingen in de lucht. (Standaard 

Medische Encyclopdie, eigen context) 

memory storage 

geheugenopslag n. / m. / geen mv. 

het opnemen van een zintuigprikkel (visueel, olfactorisch, auditief, test, smaken) of talige 

informatie in het korte of lange geheugen (eigen definitie) 

e.g. De geheugenopslag en -bewaring betreft het bewaren van informatie over een langere periode. 

De bewaring verloopt efficiënter wanneer het om informatie gaat die significant is en goed te 

begrijpen (zinvol), ook wanneer de nieuwe informatie makkelijk te linken is aan informatie die 

reeds in het geheugen aanwezig is, ervaring speelt een rol en ook een goede organisatie. 

(vertaling) 

meningitis 

hersenvliesontsteking n. / f. / -en 

= meningitis


ontstekingsproces van de hersenen/of ruggemergvliezen. Veelal is er sprake van een 

verspreide aandoening van het zenuwweefsel van hersenen en ruggenmerg samen met 

de omhullende vliezen (Medische Winkler Prins) 

e.g. De meest voorkomende ziekten van de hersenvliezen zijn: ontsteking, die men meningitis noemt. 

De ontsteking kan door verschillende bacteriën veroorzaakt worden en uitgaan van een infectie 

van de neus via de zeefbeencellen van de neusbijholten, of van het gehoororgaan. Ook de 

tuberkelbacil kan hersenvliesontsteking veroorzaken (meningitis tuberculosa). Wanneer er niet 

tijdig ingegrepen wordt kan hersenvliesontsteking fataal zijn. (Kirchmann, eigen context) 

mental retardation 

mentale achterstand c. / m. / geen mv. 

= zwakbegaafdheid, oligofrenie, achterlijkheid, mentale retardatie, geestelijke achterstand 

gebrekkige ontwikkeling van de geestelijke (verstandelijke) vermogens zodat er t.o.v. 

leeftijdsgenootjes een duidelijk niveauverschil is op mentaal vlak (Pinkhoff-Hilfman, 


e.g. Een intelligentievertraging van twee jaar betekent een ernstig vermoeden van mentale 

achterstand. Kinderen met een mentale achterstand zullen ook een zwakkere taalontwikkeling 

doorlopen. De taalontwikkeling zal dan ook niet optimaal tot stand komen. (Ned. Larousse, 

Goorhuis - Schaerlaekens) 

metabolism 

metabolisme n. / n. / -n [ metabolisch] 

= stofwisseling 

de verzameling van alle fysische en chemische processen waardoor alle levende 

organismen tot stand komen en in stand gehouden worden en de omzetting van stoffen 

in energie die dan weer aangewend kan worden. Het is het geheel van opnemen uit, 

verwerken en weer afgeven aan de omgeving van stoffen door een organisme (eigen 

vertaling, Kirchmann) 

e.g. Een gezonde groei en een goed herstel van het lichaam is enkel mogelijk wanneer er een goed 

metabolisme is. Bij een metabolisme dat fout loopt wordt de kans op spoedig herstel steeds 

kleiner. (eigen definitie) 

~ anabolisme, katabolisme 

metastasis 

metastase n. / f. / -n [metastasering] 

uitzaaiing van een kwaadaardig gezwel, veelal via lymfbanen en bloedvaten . Het 

ontstaan van dochtergezwellen uit deeltjes van het primaire gezwel, die door bloed of 

lymfe meegevoerd worden en ergens blijven steken, waar ze hun groei verder zetten. 

Zich door het lichaam of van het ene lichaamsdeel naar het andere verplaatsen 

(Summa, Pinkhof, GVD) 

e.g. Er ontstaan dan zgn. dochtergezwellen op allerlei plaatsen, die op hun beurt weer metastasen 

kunnen veroorzaken. De mate waarin een metastase zich ontwikkelt, kan lang duren. Wanneer 

een kankergezwel laattijdig ontdekt wordt is er toch meestal ook reeds een metastase van de 

ziekte. (Summa, eigen context) 

metronomes 

metronoom n. / m. / -nomen 

= maatmeters


instrument voor het afmeten van tijdsperioden. Toestel dat een vast ritmisch patroon 

(vaste periode) aangeeft via een klik signaal. In te stellen op verschillende snelheden 

(Groot WB der Geneesk., eigen definitie) 

e.g. Bij het lezen van woordrijtjes voor een kind dat te spellend leest is het soms handig de snelheid 

van het lezen op te drijven door het samen op het ritme dat de metronoom aangeeft te lezen. Na 

elke tik wordt er een woord gelezen. Het kind mag als de snelheid stijgt steeds minder beroep 

doen op het spellen en verklanken letter voor letter. (eigen context) 

microcephaly 

kleinhoofdigheid n. / f. / geen mv. 

= microcefalie 

Lt. microcephalia 

abnormale kleinheid van de hersenschedel aangeboren, door ziekten of tijdens de 

ontwikkeling ontstaan (Grote Van Dale) 

e.g. Kleinhoofdigheid, abnormale kleinheid van de hersenschedel (neurocranium); kan zowel door 

ziekten, tijdens de ontwikkeling zijn ontstaan, als zijn aangeboren, gaat meestal gepaard met 

geestelijke minderwaardigheid (oligofrenie). (Coëlho) 

micrognathia 

micrognatie n. / f. / geen mv. 

aangeboren of verworven kleinheid van de onderkaak t.o.v; de bovenkaak, met 

ontwikkelde kin (Hilfman) 

e.g. De congenitale vorm komt soms gecombineerd voor met gehemeltespleet en glossoptosis 

(syndroom van Pierre-Robin, Cri-du-chat-syndroom). Verworven micrognatie is meestal een 

gevolg van destructie van het groeicentrum in het kaakkopje (trauma, infectie, ankylose, juveniele 

reumatoïde arthritis). (Jongkees) 

~ cri-du-chat-syndroom 

middle ear 

middenoor n. / n. / -oren 

= trommelholte, auris media, tympanum, cavitas tympanica, cavum tympani 

Lt. auris media, cavitas tympanica, cavum tympani 

in het middenoor of trommelholte bevinden zich de buis van Eustachius en de drie 

gehoorbeentjes, hamer, aambeeld en stijgbeugel; het middenoor wordt van het 

uitwendige oor gescheiden door het trommelvlies en de verbinding met het 

binnenoorgaat via het ovale en het ronde venster (Medische Winkler Prins) 

e.g. Door oorontstekingen kan er een overdruk ontstaan in het middenoor waardoor de 

gehoorbeentjes en het trommelvlies niet goed meer gaan functioneren en zo zal er een 

gehoorverlies ontstaan. (eigen context) 

middle ear muscle reflex 

spiercontractie in het middenoor c. / f. / -s 

afwisselende contractie van de spieren van de stijgbeugel en de strekspieren van het 

trommelvlies als reactie op een luid geluid; die spiercontractie vermindert de grootte van 

de geluidsintensiteit die door de gehoorbeentjes overgebracht wordt (Skinner, Shelton, 


e.g. De stapediusreflex is een vorm van spiercontractie in het middenoor die aanwezig is ter 

bescherming van het gehoor. Bij het aanbieden van een luid signaal zal de musculus Stapedius


zich opspannen waardoor de stijfheid van de keten vergroot (impedantie) zodat het geluid niet zo 

sterk doorgegeven wordt naar het binnenoor. () 

~ spiercontractie 

middle ear ossicle 

gehoorbeentje n. / n. / -s 

= ossicula auditus 

Lt. ossicula auditus 

benaming voor drie beentjes (hamer, aambeeld, stijgbeugel) die gelegen zijn in het 

middenoor tussen het trommelvlies en het ovale venster; ze brengen de door het geluid 

op het trommelvlies overgebrachte trilling over naar het binnenoor (Grote Nederlandse 

Larousse) 

e.g. De gehoorbeentjes brengen trillingen van het trommelvlies naar het vlies in het ovale venster. Ze 

vormen een hefboomsysteem, waardoor versterking van de kracht van de geluidsgolven ontstaat 

op vlies in ovale venster. (Biologische Encyclopedie) 

midline of the tongue 

middelste tonggroeve n. / f. / -n 

= sulcus medianus lingual 

de groeve die de tong longitudinaal in twee delen verdeelt. Bij de formatie van /s/ en /z/ 

wordt de luchtstroom langs deze groeve naar de alveolaire boog geleid (H.C.) 

e.g. Anatomisch gezien wordt de middelste tonggroeve gevormd door het septum linguae. Dit is een 

membraan dat de tong overlangs in twee helften verdeelt. Alle tongspieren komen voor in paren, 

één links en één rechts van het septum. (Sobota) 

mild hearing impairment 

lichte gehoorbeschadiging c. / f. / -en 

= licht gehoorverlies 

gering gehoorverlies van 26 tot 40 dB HL, mogelijks veroorzaakt door blootstelling aan 

te sterke geluiden (Flexer, eigen vertaling; Grote Nederlandse Larousse) 

e.g. Tinnitus kan het gevolg zijn van een licht gehoorbeschadiging (niet andersom!), maar komt bij 

slechthorendheid slechts twee maal zo vaak voor als bij goed horen. 

(http://www.nvvs.nl/tinnitus/tinnitus14a.htm, eigen context) 

~ minimale gehoorbeschadiging, gemengde gehoorbeschadiging, gematigde 

gehoorbeschadiging, vrij zware gehoorbeschadiging, gematigd tot zwaar gehoorverlies 

minimal pair 

minimaal woordpaar n. / n. / -paren 

een paar woorden die slechts minimaal van elkaar verschillen, d.w.z. : even lang zijn en 

op één na dezelfde fonemen hebben. De fonemen waarin ze verschillen zijn slechts 

door één enkele articulatorische beweging van elkaar te onderscheiden (Fon. Ned.- 

Fries.) 

e.g. Een voorbeeld van een minimaal verschillend woordpaar is "weet~wit". Om duidelijk te laten 

blijken dat we in beide woorden met eenzelfde aantal fonemen te maken hebben, kunnen we de 

fonologische transcriptie gebruiken. (Fon. Ned.-Fries.) 

Minimum Response Level


minimale responsniveau c. / n. / geen mv. 

het laagste luidheidsniveau op hetwelke de patiënt nog reageert of die geluidsdrempel 

die de patiënt nog net kan horen op een bepaalde frequentie (eigen definitie) 

e.g. Het minimale responsniveau is sterk afhankelijk van de frequentie. Een patiënt kan een perfecte 

drempel hebben op lagere frequenties en een verhoogd minimale responsniveau voor hogere 

frequenties. (eigen context) 

mixed dysarthria 

gemengde dysartrie n. / f. / geen mv. 

een groep spraakstoornissen waarbij meerdere basisprocessen van de spraakmotoriek 

aangetast zijn door een stoornis in de spiercontrole die zich uit in een incoördinatie of 

verandering van de spiertonus in het spreekapparaat (Articulatiestoornissen) 

e.g. Gemengde dysartrie is 1 van de 8 subtypes dysartrie die door een groep van de Mayo-Clinic 

o.l.v. Darley (1984) beschreven werd op basis van een perceptuele classificatie. (Stes) 

moderate hearing impairment 

gematigde gehoorbeschadiging c. / f. / -en 

= gematigd gehoorverlies 

gehoorbeschadiging van 41 tot 55 dB HL, veroorzaakt door blootstelling aan te sterke 

geluiden of andere oorzaken (Flexer, eigen vertaling; Grote Nederlandse Larousse) 

e.g. De Vibrant Soundbridge is de allereerste chirurgische inplant voor de behandeling van gematigde 

tot ernstig sensorineuraal gehoorbeschadiging. (http://symphonix.com/flemish/index2.html) 

~ minimale gehoorbeschadiging, lichte gehoorbeschadiging, gemengde 

gehoorbeschadiging, vrij zware gehoorbeschadiging, gematigd tot zwaar gehoorverlies 

moderately severe hearing impairment 

vrij ernstige gehoorbeschadiging c. / f. / -en 

= vrij ernstig gehoorverlies 

een gehoorbeschadiging van 56 tot 70 dB HL, veroorzaakt door blootstelling aan te 

sterke geluiden of andere oorzaken (verworven of congenitaal) (Flexer, eigen 

vertaling;Grote Nederlandse Larousse) 

e.g. Bij een vrij ernstige gehoorbeschadiging is het zo goed als uitgesloten nog op een normale 

manier een conversatie te volgen, en zeker niet wanneer dit om een communicatie gaat waarbij 

verschillende personen betrokken zijn of waarbij er veel achtergrondgeluid is. Het normale 

spraakniveau zit namelijk op ongeveer 60dB. (eigen context) 

~ lichte gehoorbeschadiging, minimale gehoorbeschadiging, gemengde 

gehoorbeschadiging, gematigde gehoorbeschadiging, gematigd tot ernstig gehoorverlies 

modification 

modificatie n. / f. / -s [modificeren - - modificeerbaar] 

= omvorming 

niet-erfelijke verandering van een eigenschap onder invloed van gewijzigde milieuinvloeden 

of door inwerking van gedragsverandering en kennis (Coëlho) 

e.g. Modificatie van andere klanken wordt in articulatietherapie gebruikt om vanuit een gekende klank 

via gissen en missen tot de gewenste klank te komen. (Stes) 

monitoring ability


monitorische vaardigheid n. / f. / -heden [ motorisch vaardig] 

vaardigheden m.b.t. de controleregeling van de output van het spreken. De capaciteit 

om een gedrag binnen een gebeurtenis of situatie op te volgen en te registreren, bij 

anderen en bij zichzelf (Woordenboek voor spraakpathologie, eigen definitie) 

e.g. In de stemtherapie is verandering van stemmisbruik en verkeerdstemgebruik pas echt zinvol en 

mogelijk wanneer de patiënt zelf opmerkt welke foutieve gedragingen er gesteld worden en hoe 

vaak. Om dit goed te kunnen vastleggen is het nodig dat de patiënt over enige monitorische 

vaardigheid beschikt. (eigen context) 

monoloudness 

monotone luidheid n. / f. / -heden 

verwijst naar de stem die geen variatie vertoont op het vlak van luidheid. Kenmerken zijn 

afwezigheid van toenemende luidheid bij het beklemtonen van bepaalde woorden en 

onmogelijkheid om vrijwillige variatie aan te brengen op het vlak van luidheid (vert. 

Understanding voice problems) 

e.g. Descriptieve termen om afwijkingen in de luidheid te beschrijven zijn: te luid, te zacht, te weinig 

luidheidsvariaties (monotone luidheid), te veel variaties en stereotiepe dialectische buigingen. De 

oorzaak van een monotone luidheid kan gelegen zijn in een zwakke ademcontrole zonder 

compensatie via spanning in de larynxspieren. Wanneer deze compensatie wel optreedt wordt 

het probleem nog groter. (Stes, eigen context) 

monopitch 

monotonie n. / f. / geen mv [ monotoon] 

spreken met een gelijkblijvende toonhoogte; zeer beperkte spreekmelodie zonder veel 

variatie (Woordenboek voor spraakpathologie) 

e.g. Bij monotonie en intonatie-stoornissen is de oorzaak dikwijls een gebrekkige perceptie van 

toonkarakteristieken, algemene hyposthenie, lage intellectuele vitaliteit, milieu-invloeden 

(geaffecteerde spraak) en gehoorstoornissen. (Callens) 

monosyllabic 

monosyllabisch adj. / 

een monosyllabisch woord is een woord dat uit een lettergreep bestaat, de meest 

eenvoudige vorm van een syllabe is een combinatie van een consonant en een vocaal 

(prisma van de taal, eigen definitie) 

e.g. Omdat de grenzen van lettergrepen en morfemen grotendeels samenvallen, hoewel zij tot 

verschillende niveaus van analyse behoren, worden deze soms ietwat onnauwkeurig 

monosyllabisch genoemd. (Robbins) 

monotony 

eentonigheid n. / f. / geen mv. [ eentonig] 

manier van spreken met weinig verscheidenheid of afwisseling van toon, ritme of 

klemtoon: saai, altijd hetzelfde. Dus altijd hetzelfde in meerdere karakteristieken 

(Verschueren) 

e.g. De eentonigheid van het spreken van een stempatiënt (ook bij het gebruik van een kunstlarynx) 

kan soms de conversatie verstoren omdat het voor de luisteraar heel moeilijk is zich te blijven 

concentreren op het gesprek. (eigen context) 

morpheme


morfeem n. / n. / -en 

kleinste vormelement van een taal met een grammaticale en/of semantische functie. Ze 

kunnen vaak zelf als losse woorden gebruikt worden, maar zijn dat niet per se. 

Morfemen worden gecombineerd tot woorden (Booij) 

e.g. De analyse in morfemen geschiedt in principe door vorm-betekenis-vergelijking van verschillende 

taalbouwsels. Zo zijn in het woord kamergeleerde allereerst de delen kamer- en -geleerde te 

onderscheiden, die vormelijk en semantisch corresponderen met de vrij gebruikte woorden 

kamer, in bijvoorbeeld de elementen kaam- en -er is grammaticaal gezien zinloos, omdat er geen 

andere woorden zijn waarin het deel kaam- optreedt met een semantisch aspekt dat met 'kamer' 

in verband kan worden gebracht. 'Kamer' is dus een grammatisch ongestruktureerde eenheid, 

een morfeem van het Nederlands. Het deel -geleerde kan echter in verband gebracht worden met 

het woord -geleerd, en dit woord op zijn beurt met -leren, op grond van welke vergelijking binnen 

(Dik & Kooij) 

morphological marker 

morfologisch teken c. / n. / -s/-nen 

teken dat aangeeft op welke wijze in een taal woorden gevormd worden en hoe woorden 

vervoegd en verbogen worden (Grote Van Dale) 

e.g. Wanneer een licht slechthorend kind de kleine distinctieve verschillen in woorden niet hoort zoals 

de morfologische tekens dan zal het later zelf problemen ondervinden om in zijn eigen 

taalgebruik deze morfologische markers in te voeren. () 

~ morfologisch teken van lage intensiteit 

morphonemic rule 

morfofonemische regel n. / m. / -s 

= MP-regel, neutraliserende regel 

een regel waardoor klankverschillen met een potentieel woordonderscheidende functie 

worden uitgewist of geïntroduceerd (Booij) 

e.g. Het onderscheid tussen allofonische en morfofonemische (of neutraliserende) regels is 

waarschijnlijk van belang in verband met taalverwerving: allofonische regels zijn gemakkelijker te 

leren dan neutraliserende. Bij neutraliserende regels moet het kind immers iets leren dat het niet 

direct hoort in de fonetische vorm van een woord: in bijvoorbeeld hoed [hut] hoort het een [t], 

maar moet leren dat die [t] via een regel is afgeleid van een niet hoorbare /d/. Allofonische regels 

daarentegen zijn te ontdekken op basis van de fonetische vorm van het gehoorde woord zelf. 

Een morfofonemische regel heeft voorrang boven een allofonische regel. De regel die een schwa 

invoegt tussen kan en (het verkleinwoordsuffix)-tje (kannetje) wordt bijvoorbeeld (Booij) 

~ morfeem 

morphophonology 

morfofonologie n. / f. / geen mv. 

= neutralisatie 

het verschijnsel dat een taal in bepaalde posities geen verschil kent tussen twee 

fonemen die in een andere positie wel onderscheiden worden (Hermkens) 

e.g. De beschrijving van dit soort alternaties in verbuigingen van naamwoorden, vervoegingen van 

werkwoorden, en woordafleidingen noemt men dan ook wel morfofonologie, omdat het hier gaat 

om een grensgebied tussen de fonologische en de morfologische systematiek. (Dik & Kooij) 

~ morfeem, foneem 

motokinaesthetic 

motokinesthetisch adj. /


behorend tot dat zintuig dat beweging waarneemt (Dorland's / Van Dale) 

e.g. Kinderen en volwassenen met een spastische hyperkinesie hebben meestal ook problemen met 

de motokinesthetische vaardigheid in de getroffen lichaamsdelen. Ze hebben totaal geen controle 

meer over de spastische en atactische bewegingen bewegingen. (eigen context) 

motokinesthetic approach 

fonetische plaatsing n. / f. / -en [fonetisch plaatsen] 

een spraaktrainingssysteem dat gebruikt wordt om klankplaatsing aan te leren d.m.v. 

technieken als manipulatie van de articulatie-organen, auditieve stimulatie en visuele 

voorstellingen (Termin. of Com. Disorders) 

e.g. De motokinesthetische methode is de methode van Young & Hawk van 1955. De therapeut zal 

door manipulaties det geluid en het lichaam in bepaalde posities brengen, zodat tactiele en 

kinesthetische herkenningspunten voor de fonetische plaatsing van de spraakklanken duidelijk 

merkbaar zijn. (Stes) 

motor aphasia 

motorische afasie c. / f. / geen mv. [ motorisch afatisch] 

= amnesie van Broca, motore afasie, associatore afasie, atactische afasie, expressieve 

afasie 

toestand waarin de patiënt weet wat hij wil zeggen, maar de woorden (bij laesie van het 

motor spraakcentrum van Broca) niet kan produceren. Verwarring met dysarthrie en 

verbale apraxie moet vermeden worden (Pinkhoff-Hilfman) 

e.g. De afasiepatiënt met een motorische afasie heeft problemen met de fonologie en gebruikt daarbij 

literale parafasieën. Hij kan zijn ideeën niet uiten in taal. Er is een slechte articulatie en 

perseverarties. (Dharmaperwira-Prins) 

motor dysfunction 

stoornis in de motoriek c. / f. / -sen 

aantasting van de spieren die het vlot en normaal bewegen van het lichaam of bepaalde 

lichaamsdelen verhindert of beïnvloedt. Verlies of gebrekkig functioneren van het 

bewegingsapparaat. De stoornis kan gaan van het totaal niet meer kunnen bewegen 

door verlamming of hyperkinesie tot spasticiteit van bewegingen en houdingen () 

e.g. Dit resulteert in een stoornis van de motoriek in de imitatie en coordinatie van spieractiviteit, 

alsmede de controle van tonus en houding. Wanneer dit ernstige vormen aanneemt dan kan de 

patiënt verplicht zijn om zich te verplaatsen in een rolstoel, vaak ook om vallen te voorkomen bij 

evenwichtsproblemen door spanning en spasticiteit. (Espir, eigen context) 

motor inco-ordination 

spierincoördinatie c. / f. / geen mv. 

= motorische incoördinatie 

het niet juist gecoördineerd bewegen van de spieren of zenuwen. De beweging van de 

spieren en dus van de ledematen gebeurt niet gecontroleerd en beheerst. De 

bewegingen zijn bovendien niet op elkaar afgestemd (Van Dale, eigen definitie) 

e.g. Na een epileptische aanval kan de patiënt te maken hebben met bepaalde spierincoördinatie. 

Door de felle samentrekking van de spieren tijdens de epileptische aanval kunnen de spieren 

eveneens niet gecoördineerd worden. (M.Cockelaere, eigen context) 

motor neuron disease


motorische neuronziekte n. / f. / -s/-n 

= amyotrofische lateraalsclerose 

spierzwakte en spieratrofie, fasciculaties en spierhypotonie t.g.v. degeneratie van 

voorhoorncellen, gecombineerd met leasies van de piramidebaan; treedt voornamelijk 

op bij mannen tussen 25 en 45 jaar; heeft eerst totale spierverlamming in armen en 

benen tot gevolg, na 2 à 3 jaar volgt in de regel het laatste stadium, gekenmerkt door 

slik-, spreek- en ademhalingsstoornissen (Coëlho) 

e.g. ALS is een voorbeeld van een motorische neuronziekte. De ziekte is gekenmerkt door 

spierzwakte die progressief optreedt.Het begint bij de ledenmaten en de spieren voor de spraak 

worden laatst getroffen. Deze patiënten zullen altijd in een rolstoel terechtkomen. () 

motor neuron lesion 

beschadiging van de motorisch zenuw c. / f. / -en 

beschadiging van de neuronen die een bewegingsfunctie hebben. Ze voeren prikkels 

van de hersenen naar de betreffende spieren in de ledematen en zorgen voor een 

passende beweging door stimulatie van de correcte spiergroepen. De beschadiging kan 

veroorzaakt zijn door een trauma of een degeneratieve ziekte of slechte 

bloedvoorziening maar kan ook verworven zijn (Pinkhof-Hilfman, eigen definitie) 

e.g. Bij beschadiging van de motorische zenuw die gaan naar de handen is het onmogelijk een lepel 

met voedsel zonder hulp naar de mond te brengen, terwijl de patiënt nog heel goed weet hoe dat 

precies in elkaar zit. Er is dan een verlamming van de handen en armen. () 

motor paralysis 

motorische verlamming n. / f. / -en [ motorisch verlamd] 

= lamheid, paralyse, parese 

falende functie van een zenuw die instaat voor beweging of van een effectororgaan zelf 

(spier). Geheel of gedeeltelijk verlies van het bewegingsvermogen, al dan niet gepaard 

gaande met verlies van gevoeligheid (Pinkhof, Van Dale) 

e.g. Patiënten met een halfzijdige motorische verlamming van de tong kunnen tijdens de orale 

voorbereiding van de slikbeweging een verminderde tongcontrole over de voedselbolus ervaren 

evenals een gestoorde voortbeweging van de bolus door de tong tijdens het orale transport. 

(Logemann) 

◊ diafragmaverlamming, recurrensverlamming 

mouth 

mond n. / m. / -en 

door de lippen omsloten ingang van het spijsverteringskanaal met name bij mensen, 

hetzij alleen zoals die zich van buiten vertoont of ook met de gedachte aan de erachter 

liggende holte (Van Dale) 

e.g. De mond heeft een biologische en een niet-biologische functie, respectievelijk bij voedselopname 

en bij de spraakvorming. (Kirchmann) 

mucosa 

slijmvlies n. / n. / -zen 

= mucosa 

Lt. mucosa


vlies of dun laagje dat als voortzetting van de uitwendige huid, een inwendige holte of 

een kanaal van een menselijk of dierlijk lichaam bekleedt en waarin zich vele slijmklieren 

bevinden die de oppervlakte ervan vochtig houden (Van Dale) 

e.g. Ook wordt onder narcose via een beweegbare kijkbuis in de slokdarm gekeken en eventueel 

kleine stukjes slijmvlies voor onderzoek uitgenomen. 

(http://www.xs4all.nl/~pdvsfh/david/slokdarmafsluiting.html) 

mucous membrane 

slijmmembraan n. / n. / -branen 

membraan dat eruit ziet als een slijmvlies of eruit is samengesteld en tevens een 

barrière vormt tussen twee omgevingen (Van Dale) 

e.g. Het verouderingseffect op de larynx omvat ook het uitdrogen van het slijmmembraan en het 

ontwikkelen van gele of bruine pigmentvlekken. In dit stadium zal de stem onstabiel klinken en 

minder resonantie geven. (eigen vertaling) 

multiphonemic approach 

multifonologische benadering c. / f. / -en [multifonologisch benaderen] 

het proces waarbij verschillende fonemen tegelijkertijd aangeleerd worden 

(Coussement) 

e.g. traditioneel, hebben articulatietherapieën zich toegelegd op het corrigeren van één foneem 

tegelijkertijd. Meestal te beginnen bij de fonemen die normaal vrij vroeg in de ontwikkeling aan 

bod komen en zo verder gaan naar de fonemen die geleerd worden als de anderen reeds gekend 

zijn. Zo zou men het kind minder in verwarring brengen, hoewel de therapeut, die geconfronteerd 

wordt met kinderen met multiple articulatorische problemen, eerder zal uitkijken naar strategieën 

met een multifonologische benadering om het revalidatieprocess te bespoedigen. In zulk een 

multifonologische benadering, zullen alle fonemen tegelijk aangepakt worden. (eigen vertaling) 

multiple sclerosis 

multiple sclerose n. / f. / geen mv. 

ziekte met weefselverharding op verscheidene plaatsen in de hersenen en ruggemerg, 

gekenmerkt door verlammingen, bevingen en gezichtsstoornissen (Ten Winkel) 

e.g. Mensen met multiple sclerose lijden vaak aan spierspasmen, waartegen cannabis helpt, maar 

ook aan een soort branderige pijn 's nachts, die een beetje lijkt op de fantoompijn na een 

amputatie. 

(http://193.74.111.215/Thema/Wetenschap/index.asp?articleID=DSW11092000_001&DocType=d 

etail.asp) 

afgekort M.S. 

multiple sensory deficit 

veelvuldig sensorisch gebrek c. / n. / -en 

= multiple sensorisch gebrek 

het samen voorkomen van een aantal functies die instaan voor sensorische 

gewaarwordingen die niet goed werken. Verschillende gebreken betreffende het 

sensorisch systeem. Het kan een combinatie zijn van verlies in: gehoor, visus, tast, 

smaak, geur (Dorland's, eigen vertaling) 

e.g. Wanneer een persoon een uitval heeft op één van de sensorische functies, dan zal dit meestal 

extra gecompenseerd worden door een andere. Een groter probleem ontstaat wanneer een 

persoon op meerdere sensorische functies een uitval heeft. Dit veelvuldig sensorisch gebrek 

maakt de persoon steeds meer afhankelijk van anderen en communicatie wordt steeds moeilijker.


Zo zal een blind persoon die ook doof is zich meer op tast moeten baseren om te communiceren. 


muscle 

spier n. / f. / -en 

elk der actief beweeglijke weefselstrengen waarmee het geraamte der hogere 

diersoorten bekleed is, en die door samentrekking en strekking de beweging der delen 

veroorzaken. Het zijn contractiele organen die zich, door de motorische zenuwen 

geprikkeld, samentrekken en zich daarna weer ontspannen (Van Dale, Coëlho) 

e.g. Skelet en spier vertonen een eigen groeiritme. Been groeit sneller dan spier, maar de spier past 

zich dankzij haar elasticiteit aan aan de beenlengte, bij veranderende lengtegroei. (Claeys) 

◊ spieratrofie, spierspasme, spiertonus, spierweefsel 

muscle tone 

spiertonus n. / m. / geen mv. 

= musculaire tonus 

de grondspanningstoestand van de rustende spier (Kirchmann) 

e.g. De minste neiging tot activiteit na een ontspannen ruglig (met een basis spiertonus) - zowel 

lichamelijk als geestelijk - verhoogt de spierspanning. Zo zijn tijdens een examen de spieren van 

een student sterker gespannen dan de normale spiertonus, afhankelijk van de moeilijkheidsgraad 

van de gestelde vraag. (Claeys) 

muscular dystrophy 

spierdystrofie n. / f. / -ën 

= musculaire dystrofie 

gebrekkige of gestoorde ontwikkeling van de spieren waardoor het spiervolume en de 

spierkracht afnemen. In de jeugd beginnende en later voortschrijdende spierdegeneratie 

zonder aantoonbare ziekte van het zenuwstelsel (ziekte heeft soms een erfelijk of 

familiair karakter) (Van Dale, Pinkhof, Hilfman) 

e.g. Myopathie van Duchenne is een spierdystrofie, een via de moeder overgeërfde aandoening 

waarbij spiervezels geleidelijk afsterven. Door een betere begeleiding van de ouders wordt deze 

vorm zeldzamer, maar de laatste jaren worden nieuwere vormen van myopathie frequenter 

waargenomen, onder meer bij meisjes. (Claeys) 

musculature 

spierstelsel n. / n. / -s 

= musculatuur 

geheel van de spieren in het lichaam en de samenwerking van deze spieren (Winkler 

Prins) 

e.g. Vooral in de bewegingsmechanica wordt de term spierstelsel gebruikt om het totaal van 

willekeurige dwarsgestreepte spieren in het lichaam aan te duiden. (Winkler Prins) 

musculoskeletal tension 

spierspanning c. / f. / -en [spierspannen] 

elke spanningstoestand die de grondspanning van een spier overstijgt. Spanning 

gerelateerd aan het skelet en de spieren (Churchill, eigen definitie)


e.g. Wilson gebruikt de procedure van Aronson voor het reduceren van de spierspanning bij patiënten 

met hyperkinetische stemfunctie. Drie redenen worden aangehaald voor deze oefeningen: 1) 

Kramptoestanden in de larynxspieren, zowel intrinsieke als extrinsieke, veroorzaken het 

verkeerde stemgebruik. Het reduceren van de spanning schept meer kansen voor een normale 

stemgeving. 2) Wanneer de spieren zachtjes gekneed en gewreven worden, ontspannen ze; als 

er pijn aanwezig is, vermindert ze. 3) Als de larynx laag in de hals gehouden wordt, is een 

normale stemgeving mogelijk. (Stes) 

mutational falsetto 

mutatiefalsetstem n. / f. / geen mv. 

= puberfonie 

stemstoornis waarbij volwassen mannen hun toonhoogte van voor de adolescentie 

behouden. Uitgebleven mutatie. Habitueel gebruik van de falsetstem na de puberteit bij 

normale ontwikkeling van de larynx (Lass, Jongkees 1) 

e.g. De therapie bij een mutatiefalsetstem, een psychogene stemstoornis, bestaat uit een combinatie 

van vocale oefentherapie en vocale psychotherapie. De psychotherapeutische inbreng is inherent 

aan de directe stemoefeningen. De verandering van hoge naar lage toonhoogte vereist een 

sterke aanpassing, die een ego-sterkte vraagt om aan de omgevingsdruk en de eisen van de 

patiënt zelf te weerstaan. (Stes) 

mutism 

mutisme n. / n. / geen mv. 

toestand van niet spreken die niet berust op een absoluut onvermogen (afasie) maar op 

een niet willen spreken (VD) 

e.g. Mutisme kan een psychische of organische oorzaak hebben. Bij autisme kan mutisme voorkomen 

als middel om zich af te schermen van de buitenwereld voor elk communicatief contact.. (prisma 

van de psychologie, eigen context) 

myasthenia gravis 

myasthenie n. / f. / geen mv. 

= spierzwakte, myasthenia gravis 

een auto-immuunziekte gekenmerkt door de tijdens spierarbeid toenemende 

spierzwakte (zonder atrofie en zonder sensibiliteitsverlies) vooral van spieren, gelaat, 

lippen, tong, keel en hals, berust op vermindering van acetylcholine-receptoren in de 

neuromusculaire verbindingen (Van Dale) 

e.g. Myasthenie is een erge vorm van spierzwakte met op verlamming gelijkende verschijnselen, 

zoals dysartrie met rinolalie, ptosis van de oogleden, slik-, kauwen ademhalingsstoornissen, 

facies myopathica, dubbelzien, zwakte in armen en benen en algemene snelle vermoeidheid. 

(Coëlho) 

myelination 

myelinisatie n. / f. / -s [myeliniseren] 

een fijn isolatielaagje rond de zenuwbanen die de doorstroming van de prikkels 

vergemakkelijkt (Bohn Stafleu, Van Loghum) 

e.g. Sommige zenuwbanen in het lichaam worden omgeven door een laagje, de myeline schede 

genoemd. Deze myelinisatie zorgt ervoor dat de prikkels die doorgegeven worden door deze 

zenuwbanen sneller op hun bestemming zijn. (Stafleu, eigen context) 

myocarditis


myocarditis n. / f. / geen mv. 

een ontsteking van de hartspier. Aantasting door het lichaam van het eigen 

hartspierweefsel waardoor er ontstekingsverschijnselen ontstaan (Bohn Stafleu, Van 

Loghum, Kirchmann) 

e.g. De post accidentele opname kan veroorzaakt worden door myocarditis, een ontsteking van de 

hartspier. De exacte oorzaak van myocarditis is niet gevonden, maar door het autoimmuunkarakter 

wordt de ziekte tot de reumatische ziekten gerekend. Verschijnselen zijn 

vermoeidheid en algemeen ziek-zijn, naast pijnlijke en soms ook gezwollen spieren. (Stafleu, 

Kirchmann) 

~ myositis 

myoclonic epilepsy 

myoclonische epilepsie c. / f. / -ën 

= ziekte van Lafora, ziekte van Unverricht-Lundborg, epileptisch myoclonus, myoclonia 

epileptica 

Lt. myoclonica epileptica 

epileptische aanval met daarbij clonische spiersamentrekkingen: snelle, ritmische 

afwisseling van spiercontractie en spierverslapping (Pinkhof-Hilfman, Coëlho) 

e.g. Een voorbeeld van een motorische epileptische manifestatie is de myoclonische epilepsie die als 

oorzaak kan hebben een meningo-encefalitis, paraneoplastische cerebellaire afwijkingen, 

intoxicaties of een vertebro-basilaire insufficiëntie. (Coëlho) 

myoelastic-aerodynamic theory 

myo-elastisch-aërodynamische theorie c. / f. / geen mv. 

theorie die de beweging van de stembanden (openen en sluiten) verklaart. Het sluiten 

van de stembanden gebeurt door een combinatie van spierspanning en aërodynamische 

krachten (de dalende druk door de vernauwing van de stemspleet zuigt de stembanden 

telkens weer naar elkaar toe). Het openen gebeurt dan weer door de subglottisdruk die 

de stembanden uit elkaar duwt (eigen definitie) 

e.g. Telkens wanneer de snelheid van de luchtstroom doorheen de glottis hoog is, is de druk op de 

laterale wanden van de glottis gering, waardoor deze wanden naar elkaar toe worden gezogen. 

Stijgt volgens deze formule de luchtstroomsnelheid, dan moet de druk dalen om een constante 

waarde te behouden. De sluiting van de stembanden verloopt dan zeer snel. De mediale 

compressie van de sluiting wordt weer overwonnen doordat de subglottisdruk snel zo hoog wordt 

dat de stembanden onder deze druk moeten openen. De stembanden keren dan eerst door hun 

elasticiteit terug en sluiten weer onder invloed van de verhoogde luchtstroomsnelheid en de 

daling van de druk (Bernouilli-effect). De Groningse hoogleraar Van den Berg heeft dit myoelastisch- 

aërodynamische theorie genoemd. (Stes) 

~ neurochronaxische theorie 

myoneural junction 

neuromusculaire junctie c. / f. / -s 

een verbinding tussen de zenuwbaan en de spier. De overgang van de motorische 

zenuwvertakkingen in het hierdoor geïnnerveerde spierweefsel (Jochems) 

e.g. Via de neuromusculaire junctie wordt de prikkel afkomstig van de hersenen overgedragen aan 

het effectororgaan (de spier) via neurotransmitters. (eigen context) 

myopathy 

myopathie n. / f. / geen mv. [ myopatisch]


ziekte aan de spieren (Hilfman) 

e.g. Een congenitale myopathie is een vorm van myopathie waarbij de spierziekte reeds bij de 

geboorte aanwezig is en uit zich bijna uitsluitend in een hypotonie en paresen; het kan hier gaan 

om een central-core myopathie of een mitochondriale myopathie. (pinkhof) 

myotonic dystrophy 

myotonische dystrofie n. / f. / -ën 

groeistoornis door een gebrekkige voeding die een verhoogde prikkelbaarheid van 

spieren veroorzaakt, die gepaard gaat met een vertraagde ontspanning na een 

contractie (Hilfman) 

e.g. Bij een aantal typen spierdystrofie wordt het slikmechanisme aangetast. myotonische dystrofie 

tast vaak de musculus sternocleidomastoïdeus, de kauwspieren en de cricofaryngeale sfincter 

aan, zodat het spiergedeelte van de sfincter, dat wil zeggen de musculus cricofaryngeus, niet 

voldoende zal ontspannen ten behoeve van de larynxbeweging en het openen van de sfincter 

tijdens de slikbeweging. Er treedt aspiratie op. (Logemann) 

myringotomy 

myringotomie n. / f. / -ën 

het doorprikken van het trommelvlies om vocht uit het middenoor naar buiten te laten 

vloeien (Bohn Stafleu, Van Loghum) 

e.g. Als zich bij het voortschrijden van de ontsteking etter ophoopt in de achter het trommelvlies 

liggende trommelholte, is het soms nodig een opening in het trommelvlies te maken om de etter 

te laten afvloeien. Het gaatje van de myringotomie groeit meestal spontaan weer dicht en heeft 

geen gevolgen voor het gehoor.) (Stafleu, Van Ligtenberg - Hoolboom) 

narrow-band noise 

smalbandruis n. / m. / geen mv. 

complex geluid dat geen periodiciteit bezit. Bevat alle frequenties tussen twee bepaalde 

frequenties waarvan de amplitudes variëren rond een gemiddelde. Het is witte ruis 

waaruit de hoogste en de laagste frequenties weggefilterd zijn. Bij smalbandruis is het 

verschil tussen de laagste en de hoogste frequentie aanwezig in het signaal niet zo 

groot (Van Ligtenberg - Hoolboom) 

e.g. Smalbandruis wordt soms wel eens gebruikt bij de beengeleidingsaudiometrie om het niet te 

testen oor te maskeren. Men gebruikt dan ruis waarvan de gemiddelde frequentie het dichtst de 

testfrequentie benadert om een zo optimaal mogelijke maskering te verkrijgen met een minimale 

intensiteit; dus voor elke frequentie wordt er een andere smalbandruis gebruikt. (Forton) 

~ breedbandruis, witte ruis 

nasal 

nasaal adj. / / [nasaleren - nasaal - nasaliteit] 

door de neus uitgesproken spraakklank, gevormd m.b.v. de mond- en neusholte (de n 

en de m). De nasale caviteit heeft zijn deel in de resonantievorming (Van Dale) 

e.g. Patiënten met sinusproblemen of allergische overgevoeligheid maar ook mensen met 

veluminsufficiënties zullen hypo- of hypernasaal klinken bij de articulatie afhankelijk van de 

mogelijke opening van het nasale kanaal. (eigen context) 

~ anterieur, consonant, continuant, coronaal, hoog, lateraal, stemhebbend, vocalisch 

◊ hyponasaal, hypernasaal


nasal anemometry 

nasale anemometrie c. / f. / -ën 

het proces waarbij men de kracht, de snelheid en de richting van de luchtstroom in de 

neus meet (Coussement) 

e.g. Wanneer een patiënt extra hyponasaal klinkt en er geen tekenen zijn van een verkoudheid of 

sinusproblemen en deze hyponasaliteit lang blijft duren kan een nasale anemometrie een 

indicatie geven voor een eventuele obstructie in de neusweg. (eigen context) 

nasal assimilation 

nasale assimilatie n. / f. / -s [nasaal assimileren] 

het nasaleren van een orale klank door aanpassing ervan aan andere nasaleklanken die 

er voor of er na komen (HC) 

e.g. Behalve stemtoon-assimilatie hebben wij in het Nederlands ook nog regressieve nasale 

assimilatie wat betreft de articulatieplaats. Vergelijk hiervoor 'gaap' met 'gaan'. (cursus: Fonetiek 

+ Orthof.) 

nasal cavity 

neusholte n. / f. / -n of -s 

= nasale caviteit, cavum nasi, neusgang, neuskeelholte 

Lt. cavitas nasi 

de neusholte is een holle ruimte aan het begin van de luchtwegen, die aan de onderen 

zijkant wordt begrensd door de bovenkaak en aan de bovenzijde door het zeefbeen. 

Vooraan is de neusholte open via de neusgaten en achteraan is er een opening naar de 

nasopharynx (Kirchmann) 

e.g. De neusholte maakt deel uit van de luchtwegen. Deze maken passage van de lucht naar en 

vanuit de longblaasjes mogelijk. Bij articulatie van orale klanken wordt de neusholte afgesloten 

door heffing van het velum. (Kirchmann, eigen context) 

nasal emission 

nasale emissie c. / f. / -s 

verwijst eerder naar de richting van de luchtstroom door de neusholte dan door de orale 

holte en dat gebeurt hoofdzakelijk tijdens de productie van medeklinkers. Er is 

ontsnapping van lucht tijdens de spraak van orale klanken langs de neus (Darley, eigen 

definitie) 

e.g. NasalView geeft realtime metingen van hypernasaliteit en nasale emissie via een eenvoudig, 

grafische weergave met het extra gemak en klinische nut van directe weergave en het opslaan 

van alle opgenomen spraak samples in een Database. (http://www.spinsoftware.nl/text/yvc.htm) 

nasal flaring 

nasale bijbeweging c. / f. / -en [nasaal bijbewegen] 

observatie van naderbij geeft meestal aan dat bewegingen van de neus en 

gelaatsgrimassen afgewisseld worden met intervallen van orale articulatie bij explosieve 

consonanten (eigen vertaling) 

e.g. Alhoewel het algemeen bekend is dat nasale bijbewegingen niet meer tot uiting komen wanneer 

er velopharyngale competentie is en wanneer de nasale emissie geëlimineerd is, is het 

bewegingspatroon soms zo'n sterke gewoonte geworden dat het aanwezig blijft. (eigen vertaling)


nasal regurgitation 

nasale regurgitatie c. / f. / -s 

= nasale terugvloeiïng 

het terugstromen van ingeslikte vloeistof door de neus (bij verlamming van het 

gehemelte of gehemeltespleet) (Hilfman) 

e.g. Nasale regurgitatie kan op zich ook problemen met nasaliteit veroorzaken door de aantasting van 

de neusvegetatie. (eigen context) 

nasal resonation 

nasale resonantie c. / f. / -s [nasaal resoneren] 

nasale resonantie karakteriseert de normale produktie van de medeklinkers M, N NJen 

NG en af en toe geeft een overdaad van nasale resonantie aan de stem van de spreker 

een distinctieve kwaliteit dat hypernasaliteit wordt genoemd. Nasale resonantie is het 

trillen van de lucht in de nasale caviteit aan frequenties die een veelvoud zijn van de 

grondfrequentie (stembanden) (Darley, eigen definitie) 

e.g. Behandeling van nasale resonantie stoornissen is mogelijk d.m.v. eenvoudige opdrachten met 

visuele en auditieve feedback naar de cliënt. Mogelijke oefeningen zijn oefeningen die het 

gehemelte heffen en laten zakken. (http://www.spinsoftware.nl/text/yvc.htm, eigen context) 

nasal snort 

nasale snurkgeluid c. / n. / -en 

= snurken 

hoorbare nasale emissie kan variëren van bewuste nasale luchtstroom tijdens het 

spreken tot de vervanging door nasale snurkgeluiden, nasale fricatieven of affricaten 


e.g. Nasale snurkgeluiden kunnen gevormd worden door obstructie van de nasale luchtstroom en 

kunnen gepaard gaan met andere spraakgeluiden of ze vervangen. (eigen vertaling) 

nasalisation 

nasalisatie n. / f. / -s [nasaleren] 

= nasalering, nasalisering 

nasalisatie wordt veroorzaakt door verlaging van het velum, waardoor de lucht toch ook 

een beetje via de neus kan ontsnappen en er tegelijk een orale en een nasale resonans 

is (Booij, eigen definitie) 

e.g. Voorbeelden van het gebruik van de nasalisatie van klinkers vindt men o.a. in het Frans, waar het 

verschil tussen de niet en de wel genasaliseerde klinkers distinctief is. Wel treedt er bij de 

genasaliseerde vocalen ook een zekere verlenging op. Ook in sommige Nederlandse dialecten 

treedt nasalering op. Verder komt dit verschijnsel ook voor in het Afrikaans, een taal gesproken in 

Zuid-Afrika en historisch verwant aan het Nederlands. Nasalisatie komt in het Nederlands wel 

voor in leenwoorden zoals nuance en bulletin. (Booij) 

~ secundaire articulatie 

nasality 

nasaliteit n. / f. / -en [nasaleren - - nasaal] 

= rinolalie 

groep van spraakstoornissen met overmatige nasaliteit bij orale klanken of te weinig 

nasaliteit bij de nasale klanken. Bij nasale consonanten ontsnapt de lucht uitsluitend


door de neusholte; bij nasale vokalen ontsnapt de lucht ook door de mondholte (Dik & 

Kooij) 

e.g. De al of niet aanwezigheid van nasaliteit is gemakkelijk met het oor waar te nemen. De 

spraakklanken met nasaliteit hebben een bijzondere klank, die wij direct aan de neus 

toeschrijven. Universele eigenschappen van nasaliteit: 1. vrijwel alle talen hebben tenminste één 

nasaal foneem. 2. als een taal één of meer nasale fonemen heeft is hierbij in ieder geval de /n/. 

(Van den Berg) 

~ hypernasaliteit, hyponasaliteit 

nasogastric tube 

nasogastrische buis c. / f. / -zen 

een flexibele buis die via de neus in de maag wordt gebracht om de maag te spoelen 

(Dorland's (eigen vertaling)) 

e.g. Vaak wordt er voor een nasogastrische buis gekozen bij een maagspoeling omdat dit beter 

verdragen wordt dan een buis die langs de mond in de keel gebracht wordt. De patiënt is rustiger 

en behoeft geen algehele verdoving. (eigen context) 

nasopharyngoscopy 

nasofaryngoscopie n. / f. / -ën [ nasofaryngoscopisch] 

onderzoek van de neus- en keelholte (farynx) met behulp van een flexibele endoscoop 

(buis met fiberoptische vezels) (informant) 

e.g. Een endoscoop is een dun, star of flexibel kijkinstrument, dat via een glasvezelkabel is 

verbonden met een sterke lichtbron. Er bestaan starre endoscopen met een rechtuit-optiek (0 of 

180 kijkrichting) en met kijkhoeken van 30 , 70 , 90 of 120 . Endoscopie wordt voorafgegaan door 

het slijmvlies te besprenkelen met een lokaalanestheticum, waaraan een decongestivum is 

toegevoegd. Men ziet met een 'scoop' meer details dan met het ongewapende oog, waardoor 

betere diagnostiek mogelijk is. Door de neusendoscoop door te schuiven, kan men aansluitend 

nasofaryngoscopie uitvoeren. Een flexibele endoscoop kan zelfs worden doorgeschoven tot aan 

de glottis. (Van den Broek) 

nasopharynx 

neus-keelholte n. / f. / -s of -n 

= nasopharynx, nasofaryngale caviteit, mond-keelholte, keelholte 

het gedeelte achter in de neus dat de neusholte verbindt met de keel. Ruimte begrensd 

bovenaan door de neus, onderaan door het strottenhoofd (epiglotis) achteraan door de 

achterkeelwand, vooraan door de mondholte (Beste Gez.Boek, eigen definitie) 

e.g. De neus-keelholte en de mond-keelholte worden incompleet van elkaar gescheiden door het 

zachte gehemelte en ze doen beiden dienst als resonantieruimte. (Kirchmann, eigen context) 

naso-tracheal intubation 

nasale endotracheale intubatie c. / f. / -s [nasaal endotracheaal intuberen] 

veel voorkomende procedure bij operaties, diagnostiek en behandeling , waarbij een 

buis wordt ingebracht via de neus in de luchtpijp om zuurstof toevoer naar de longen te 

verzekeren (Medische gezinsencyclopdie, eigen definitie) 

e.g. Nasale endotracheale intubaties kunnen wel eens de oorzaak zijn van traumatische letsels ter 

hoogte van de stembanden. Heesheid net na een operatieve ingreep kan daar een eerste teken 

van zijn. (eigen context) 

natural constraint


natuurlijke begrenzing c. / f. / -en 

deze grenzen geven aan welke de toegelaten klankcombinaties zijn binnen een 

bepaalde taal (eigen definitie) 

e.g. Vereenvoudigingen ontstaan doordat natuurlijk begrenzingen ervoor zorgen dat in onze taal enkel 

combinaties van klanken bij elkaar gezet worden die zonder dat er problemen ontstaan bij de 

uitspraak of dat de uitspraak erg moeilijk te maken is mogelijk zijn. (eigen context) 

natural phonology theory 

theorie van de natuurlijke fonologie c. / f. / geen mv. 

theorie waarbij de natuurlijke ontwikkeling van het fonologisch systeem bij jonge 

kinderen als leidraad gebruikt wordt voor therapie (de Bot) 

e.g. De theorie van de natuurlijke fonologie verwijst naar de natuurlijke ontwikkeling van het 

fonologisch apparaat bij kinderen. (de Bot) 

neologism 

neologisme n. / n. / -n 

een nieuwgevend woord, een nieuwe zegswijze of het gebruik van een bestaand woord 

in een nieuwe betekenis (VD) 

e.g. Als een patient het door hem bedoelde woord zodanig verbastert dat het niet meer herkenbaar is, 

spreken we van een neologisme. Ook binnen de normale taalontwikkeling worden neologismen 

gebruikt. (logotherapia) 

neonatal period 

neonatale periode c. / f. / geen mv. 

de periode met betrekking tot de eerste weken na de geboorte (Dr.Uflacker) 

e.g. De band tussen moeder en kind is tijdens de borstvoeding in de neonatale periode zeer hecht. 

(Uflacker) 

~ pasgeborene 

nerve 

zenuw n. / m. / -en 

een van de witachtige, draadvormige organen die van de hersenen en het ruggenmerg 

uit, door het hele lichaam verspreid zijn en die instaan voor de overdracht van prikkels 

tussen de hersenen en de effectororganen. Elke zenuw is de axon van een zenuwcel die 

eindigt op een synaps (Verschueren, eigen definitie) 

e.g. Vanuit de ingewanden lopen sensibele zenuwvezels via paravertebrale ganglia, achterste wortels 

en ruggemerg, naar de hersenen. Ze brengen gevoelsprikkels uit de organen over. Pas als de 

prikkels extra sterk worden dringen ze tot het bewustzijn door. (Kirchmann) 

◊ zenuwstelsel, zenuwvezel, perifeerzenuwstelsel, hersenzenuw 

nerve lesion 

zenuwlaesie n. / f. / -s 

beschadiging van weefsel (zenuw) door bijvoorbeeld een wond of ontsteking en 

waardoor de functie van de zenuwvezel gestoord is (Ten Winkel, eigen definitie) 

e.g. Een zenuwlaesie kan verschillende gevolgen hebben afhankelijk van de functie van de getroffen 

zenuw. Bij een motorische zenuw zal er een bewegingsstoornis zijn, bij een sensibele zenuw zal 

er een uitval zijn van een zintuiglijke gewaarwording. (eigen context)


nerve nucleus 

zenuwcelkern n. / m. / -en 

in het lichaam van de zenuwcel: een essentieel en constant onderdeel van het 

protoplasma (Dorian, eigen vertaling) 

e.g. Protoplasma is de celinhoud van levende organismen, bij de Eukaryoten bestaande uit de celkern 

en het cytoplasma ( zich voortdoend als een eiwithoudende visceuze vloeistof die een groot 

aantal lichaampjes bevat waarin onderling verschillende reacties van de celstofwisseling 

plaatsvinden en die een structuur moet bezitten die een coördinatie van die reacties 

bewerkstelligt). Een zenuwcel bevat net zo'n zenuwcelkern. (Van Dale, eigen context) 

nervous system 

zenuwstelsel n. / n. / -s 

het geheel van zenuwcellen met hun uitlopers (zenuwvezels): op prikkelbaarheid en 

geleiding gespecialiseerde cellen en controleert binnenkomende informatie en geeft de 

daarbij behorende impulsen door naar de daarvoor in aanmerking komende weefsels. 

Stelsel van op elkaar afgestelde zenuwbanen die elkaar aanvullen (Ten Winkel) 

e.g. Men onderscheidt naar de ligging het centraal zenuwstelsel en het perifere zenuwstelsel; naar de 

functie onderscheidt men een door de wil beïinvloedbaar willekeurig zenuwstelsel en een 

onwillekeurig autonoom of vegetatief zenuwstelsel. (Ten Winkel) 

neural 

neuraal adj. / 

behorend tot of voorkomend uit een zenuw of het zenuwtoestel (VD) 

e.g. In het embryo van de gewervelde dieren bevindt zich de neurale plaat, een verdikt gebied in het 

ectoderm aan de toekomstige rugzijde. Het is omgeven door de neurale wallen, en is de 

voorloper van ons zenuwstelsel. (Winkler Prins) 

neuroanatomical 

neuroanatomisch adj. / 

betreffende de anatomie, de bouw of de structuur van het zenuwstelsel (Terminology of 

Communication Disorders) 

e.g. Binnen het neuroanatomisch schema zien we een duidelijk onderscheid tussen het periferen en 

het centrale zenuwstelsel. Er zijn efferente en afferente banen. En er is ook een indeling: 

motorisch, sensibel mogelijk of vegetatief en autonoom. (eigen context) 

neurobehavioral 

neuro- gedragsmatig adj. / 

gedrag met betrekking tot de neurologische status zoals die beoordeeld werd door 

observatie van het gedrag (Dorland; eigen vertaling) 

e.g. Het A.D.H.D. syndroom is één van de meest bekende neuro-gedragsmatige stoornissen bij jonge 

opgroeiende kinderen. (eigen vertaling) 

neurochronaxic theory 

neurochronaxische theorie c. / f. / geen mv.


theorie van het mechanisme van stemproductie die postuleert dat trillingen van de 

stembanden geproduceerd worden door ritmisch samentrekken en ontspannen van de 

thyro-aytenoideusspieren (als resultaat van gelijktijdige impulsen in de desbetreffende 

motorische zenuwen) (Churchill, eigen vertaling) 

e.g. De stembanden openen en sluiten actief door rytmische contracties van het vocalische deel van 

de musculus thyroarytenoideus, dat zegt de neurochronaxische theorie. (eigen vertaling) 

neurodegenerative 

neurodegeneratief adj. / 

wat de degeneratie (afbraak) van het zenuwstelsel of van een zenuwbaan, of -cel 

veroorzaakt (Flexer, eigen definitie) 

e.g. De frequentste klinische afwijkingen zijn neurodegeneratief, zoals opisthotonos, dystonie en 

spasticiteit. (http://minf.vub.ac.be/~fabi/zuigelingenvoeding/probleemgevallen.html) 

neuroleptic 

neuroleptica n. / f. 

een groep medicatie die tot de psycholeptica behoren met dubbele werking (sederend 

en anti-psychotisch) die angst, opwinding, spanning of agressiviteit doen verdwijnen. Ze 

leggen de functies van de zenuwen stil (Medicijnen - Wolffers, eigen definitie) 

e.g. Van enkele neuroleptica zijn tegenwoordig ook de zogenaamde depottoedieningsvormen 

verkrijgbaar. Per injectie krijgt men dan eens per één tot vier weken een hoeveelheid om de 

patiënt kalm te houden. (Medicijnen - Wolffers) 

neurolinguistics 

neurolinguïstiek n. / m. / geen mv. 

bestudeerd de neurologische basis van de taalontwikkeling en -gebruik, en doet een 

poging om een model op te bouwen van de controle van de hersenen (hetzenuwstelsel) 

over het spraakproces, het luisteren, lezen, schrijven en zingen (eigen vertaling) 

e.g. Binnen de neurolinguïstiek wordt er zorgvuldig in kaart gebracht welke spieren er precies in 

werking zijn voor de articulatie van de /ng/ en door welke zenuwbanen deze bewegingen maar 

ook de tactiele en auditieve feedback geïnerveerd worden. (eigen context) 

neurologic 

neurologisch adj. / 

met betrekking tot het centrale of perifere zenuwstelsel (Vert. Dict. Reading) 

e.g. Een laatste, eveneens belangrijke voorwaarde voor een goede spraak- en taalontwikkeling is een 

normale neurologische ontwikkeling. (Stem-, Spraak- en taals. bij kind.) 

neurologic voice disorder 

neurologische stemstoornis c. / f. / -sen 

stemstoornis veroorzaakt door een neurologisch probleem, een laesie in het 

zenuwstelsel, perifeer of centraal (Churchill, eigen vertaling) 

e.g. Merk op dat een aantal ernstige neurologische stoornissen gepaard gaan met stemstoornissen. 

Telkens zijn de stemstoornissen een onderdeel van het geheel van spraakstoornissen (articulatie, 

ademhaling, resonantie, vloeiendheid, stem). (Stes) 

neurological dysfunction


neurologische dysfunctie c. / f. / -s 

verstoring van de normale werking van de zenuwen of het zenuwstelsel (Grote Van 

Dale) 

e.g. De verdere uitdieping van onderzoek en behandeling van neurologische-musculo-skeletale 

dysfuncties is toepasbaar binnen een groot aantal indicatiegebieden voor kinesitherapie en staat 

garant voor een nog efficiëntere aanpak van vele orthopedische, traumatologische (o.a. 

sportletsels), reumatologische en neurologische aandoeningen t.h.v. de ledematen en de 

wervelkolom. (eigen context) 

neurological status 

neurologische status c. / m. / geen mv. 

toestand van de zenuwen of van het zenuwstelsel. Dit kan een toestand van activatie 

zijn of van inactivatie een degeneratieve of alerte status (Zakw. der Gen., eigen definitie) 

e.g. Vooraleer een goede gerichte therapie voor taal, stem, spraak of slikken opgesteld kan worden 

moet de therapeut zich goed bewust zijn van de neurologische status van de patiënt. Dit is nodig 

om gerichte doelen op te stellen die haalbaar zijn voor de patiënt. (eigen vertaling.) 

neurology 

neurologie n. / f. / geen mv. [ neurologisch] 

de medische studie van de zenuwen, het zenuwstelsel, hun structuur, functie en 

mogelijke stoornissen (eigen definitie) 

e.g. De bestudering van de neurologie is noodzakelijk om de pathologie binnen stem, spraak, taal en 

gehoor goed te kunnen doorgronden. De samenhang van verschillende stoornissen zoals 

bijvoorbeeld bij afasie, dysarthrie of apraxievan de spraak worden op deze manier al gauw 

duidelijk. (eigen context) 

neuromotor impairment 

neuromotorische stoornis c. / f. / -sen 

aandoening van de neuronen of zenuwen verantwoordelijk voor de beweging van de 

spieren van een lichaamsdeel (Zakw. der Gen.) 

e.g. Bij een neuromotorische stoornis die kan voorkomen bij hersengestoorde kinderen is een 

neuromotorische revalidatie aangewezen waarin gebruik gemaakt wordt van verschillende 

technieken uit het rijke gamma van revalidatiemethoden. Er wordt niet gekozen voor één 

bepaalde methode maar voor een combinatie. (Claeys) 

neuromuscular 

neuromusculair adj. / 

met betrekking tot zenuw(en) en spier(en) of op de combinatie (verbinding) (Oxford: 


e.g. Ter hoogte van de Neuromusculaire junctie zorgt de neurotransmittor (Acetylcholine) voor de 

overdracht van de prikkel van de zenuwbaan naar de spierfibrillen. Deze zal vrijgesteld worden 

m.a.w. een prikkeloverdracht via chemische weg. 

(http://eduforum.rug.ac.be/spierfysio1001/_spierfysiologie/0000003f.htm) 

neuromuscular transmission 

neuromusculaire overdracht c. / f. / -en [neuromusculair overdragen]


overdracht tussen de perifere motorische neuron en spier; is de overdracht van 

zenuwimpulsen in de synapsen, de aanrakingsplaatsen van de uitlopers van twee 

naburige neuronen (of van een neuron met een effectorgaan zoals een spier, een klier) 

waar informatie wordt overgedragen, gewoonlijk door neurotransmitters (Hilfman) 

e.g. Een neurotransmitter is de stof die prikkels overbrengt tussen zenuwen onderling en tussen 

zenuwen en spieren. De belangrijkste neurotransmitters zijn acetylcholine, serotonine, dopamine 

en noradrenaline. Zij staan dus in voor de neuromusculaire overdracht. (Ten Winkel) 

~ myoneuraal 

neuron 

neuron n. / n. / -en [ neuronaal] 

= zenuwcel 

een cel die dient voor het opvangen en geleiden van impulsen, bestaat uit een lichaam 

met een celkern, axonen en dentrieten (Ten Winkel) 

e.g. Een neuron heeft gewoonlijk aan het cellichaam één uitloper die impulsen van het cellichaam af 

geleidt (axon) en verscheidene uitlopers die impulsen naar het cellichaam toe geleiden 

(dendrieten). (Ten Winkel) 

~ zenuw, zenuwstelsel 

neurosis 

neurotisch adj. / 

van de aard van, het gevolg zijnde van of berustend op een neurose (een 

ontwikkelingsstoornis van hoofdzakelijk emotionele aard, zonder aanwijsbare 

lichamelijke oorzaak, die voortkomt uit de mislukte poging om een meestal innerlijk 

probleem op te lossen (Larousse) 

e.g. Ontevredenheid is een kenmerkende neurotische stoornis. (Van Dale) 

neutralisation 

neutralisatie n. / f. / -s [neutraliseren - - neutraal] 

= neutralisering, morfofonologie 

het verschijnsel dat een taal in bepaalde posities geen verschil kent tussen twee 

fonemen die in een andere positie wel onderscheiden worden (Hermkens) 

e.g. Onder neutralisatie vallen alle assimilaties, de eindverscherping, de voorstelling van het eerste 

klinkerfoneem in banaan e.d. Neutralisatie wordt beschouwd als een gemiddelde realisering. 

(Hermkens) 

noise-induced hearing impairment 

lawaaitrauma-gehoorverlies c. / n. / -zen 

gehoorverlies veroorzaakt door lange blootstelling aan sterke geluiden of door een 

kortstondige blootstelling aan een geluid boven de pijngrens (Cornette, eigen definitie) 

e.g. Mensen die heel dicht in de buurt van een ontploffing stonden kunnen achteraf een 

lawaaitrauma-gehoorverlies hebben. Door de grote druk die het trommelvlies te verwerken had 

kan er een traumatisch letsel veroorzaakt zijn in het trommelvlies of de gehoorbentjesketen. () 

noisy voice 

ruwe of atonale stem c. / f. / -en


afwijking op het vlak van de stemkwaliteit, de stem klinkt niet helder en heel laag zonder 

veel intonatie of trilling van de stembanden (eigen definitie) 

e.g. Een ruwe of atonale stem wordt gekenmerkt door aperiodisch geluid, ruis of onregelmatige 

stembandvibraties die meestal wijzen op een te sterke spanning van de stembanden. Personen 

die een ruwe stemkwaliteit hebben, beginnen meestal met een sterke glottisslag of harde 

steminzet. Atonaal betekent zonder stem; is het ontbreken van stemklank bij het spreken. (Stes) 

~ afonie 

nominal 

naamwoordelijk adj. / / [naamwoord] 

de aard hebbende van, gekenmerkt door een naamwoord. Betrekking hebben op een 

persoon of een zaak (Van Dale) 

e.g. 'Gevestigd' lijkt soms op een voltooid deelwoord en kan soms ook zo functioneren, maar het kan 

ook een naamwoordelijk deel zijn. (Van Dale) 

non-contiguous assimilation 

niet aansluitende assimilatie c. / f. / -s [niet aansluitend assimileren] 

= afstandsassimilatie 

assimilatie, beïnvloeding waarbij de klanken zich aan elkaar aanpassen maar waarbij de 

klanken niet in elkaars omgeving staan (Stes) 

e.g. Voorbeelden van niet aansluitende assimilatie uit de kindertaal zijn poplood, krinken. (de Bot) 

nondirective therapy 

indirecte therapie c. / f. / ën 

de ingerepen op of behandeling van een stoornis of achterstand zoner dat de therapeut 

en de patiënt rechtstreeks met elkaar in contact komen. Dus via een tussenpersoon of 

hulpmiddel (eigen definitie) 

e.g. Het inschakelen van de ouders bij de therapie van hun kind om deze oefeningen die in de directe 

therapie aangebracht worden thuis verder te oefenen behoort tot de indirecte therapie. Het 

observeren door anderen of door de patiënt zelf geeft ook een indirect beeld van het probleem. 


non-speech 

niet-verbaal adj. / 

het niet aanwezig zijn van orale communicatie die gebruik maakt van een linguïstische 

code of taal (eigen vertaling) 

e.g. In de eerste levensmaanden van een kind wordt er reeds aan niet-verbaal communiceren 

gedaan. Er is het zoeken van contact, huilen en het afwisselden vocaliseren. Er is nog geen taal 

maar er is een uitwisseling van informatie. (eigen context) 

nonspeech sound 

betekenisloze klank c. / m. / -en 

het vocaliseren (stem geven) zonder te articuleren. Waarbij deze klanken geen enkele 

talige functie hebben (de Bot, eigen definitie) 

e.g. Een betekenisloze klank heeft geen enkele linguïstische betekenis in het Nederlands. Ze kunnen 

wel iets meer informatie geven rond communicatie maar ze hebben geen verbale afgesproken 

code die voor iedereen geldig zijn. Zo is het geluid dat we kunnen maken bij het geeuwen van


geen enkele talige informatie voorzien maar communicatief zegt het ons wel dat we moe zijn. 


non-speech vocalisation 

niet-talig stemgebruik c. / n. / geen mv. 

ongewenste beweging van de lippen, tong of stembanden tijdens het stillezen. Hoesten 

en lachen zijn klinkerachtige geluiden die niet talig zijn maar die wel stembandtrilling 

vragen (Clifford L. Bush, eigen vertaling) 

e.g. Patiënten met ernstige dysarthrie zullen niet functioneel spraakvaardig zijn, desondanks zal hun 

niet-talig stemgebruik een grote hulp zijn bij belangrijke communicatieve functies zoals het 

trekken van aandacht, uiting van ontevredenheid of emoties. (eigen vertaling) 

nontest ear 

niet - test oor c. / n. / geen mv. 

het oor dat niet getest wordt tijdens bijvoorbeeld een tonale audiometrie. Het 

contralaterale oor van het testoor (Flexer, eigen definitie) 

e.g. Bij het bepalen van de beengeleidingsdrempel wordt het niet-test oor gemaskeerd met 

smalbandruis om overhoren te voorkomen. (Forton, eigen context) 

non-verbal 

nonverbaal adj. / 

zonder spreken. Niet op spreken berustend: non-verbaal gedrag, bv. Gebaren, houding, 

gelaatsexpressie (Van Dale) 

e.g. De discussie rond de vraag of nonverbaal gedrag aangeboren of aangeleerd is, moet worden 

gesitueerd binnen de oude controverse binnen de gedragswetenschappen die bekend staat als 

de 'nature (aangeboren) versus nurture (cultuur)'-discussie. (van Poecke) 

non-verbal communicative skill 

non-verbale communicatieve vaardigheid c. / f. / -heden 

= non-verbale communicatieve kundigheid 

vaardigheidom met anderen te communiceren, in contact te treden, zonder gebruik te 

maken van woorden (Van Dale) 

e.g. Patiënten met een verbale dysartrie of apraxie die het vermogen om te praten verloren zijn 

kunnen hun nonverbale communicatieve vaardigheden trainen in de therapie om de 

communicatie zo vlot mogelijk te maken en de patiënt niet gefrustreerd te laten zitten met zijn 

behoeften die hij via de verbale weg niet kwijt kan. Er wordt geoefend op gebaren, houding, 

mimiek, enz. (eigen context) 

~ prelinguïstische communicatie 

normal dysfluency 

normale niet-vloeiendheid c. / f. / -heden 

alle kinderen , vooral in de leeftijd van 2 tot 6 jaar haperen of aarzelen soms als ze 

klanken, woorden en zinnen gaan maken, dit noemen we normale niet-vloeiendheden 

en ze verschillen van stotteren omdat ze zonder enige spanning geproduceerd worden 

en dat ze meestal de eenheid van het woord niet doorbreken (Starkweather, Gottwald, 

Halfond) 

e.g. Voorbeelden van een normale niet-vloeiendheid zijn: woorden zinsdeelherhalingen, herzien van 

zinnen, pauzes gevuld met 'ehm' of 'eh', ongevulde pauzes, zoals aarzelingen, eenmalige


herhalingen van woorddelen die niet vaak voorkomen en zonder veel spierspanning worden 

gemaakt. Kinderen verschillen onderling sterk in de soorten en het aantal normale nietvloeiendheden 

die ze gebruiken. Sommige kinderen zullen redelijk vloeiend blijven, op een 

enkele pauze of aarzeling na. Anderen zijn duidelijk niet-vloeiend en laten alle hiervoor 

beschreven vormen horen. Van de normale niet-vloeiendheden komen de woordherhalingen in 

het algemeen meest voor en dan bovendien nog aan het begin van de zin. (Starkweather, 

Gottwald, Halfond) 

~ willekeurige gedragingen 

nuclear magnetic resonance 

nucleaire magnetische resonantie c. / f. / -s 

= nucleaire magnetische weerklank 

een medische techniek voor het in beeld brengen en onderzoeken van hersenen en 

andere organen in het lichaam waarbij er geen röntgenstralen tepaskomen. Er is 

bovendien een beter contrast tussen de grijze en de witte stof van de hersenen (eigen 

definitie) 

e.g. De NMR-of MRI-SCAN (nucleaire magnetische resonantie) neemt beelden van de hersenen 

zonder dat er röntgenstralen bij te pas komen maar waarbij men met behulp van sterke magneten 

de hersenstrukturen kan zichbaar maken. (http://users.skynet.be/ikaros/epinfo.htm) 

afkorting NMR 

nystagmographic record 

nystagmografische opname c. / f. / -n 

registratie van nystagmus bewegingen van de ogen via een nystagmograaf (Hilfman) 

e.g. Nystagmus zijn onwillekeurige, ritmische, geconjugeerde bewegingen van de ogen, meestal 

horizontaal, soms rotatoir, zelden verticaal. De bewegingen worden gevolgd door het toestel en 

opgenomen. Het resultaat is dan een nystagmografische opname die gebruikt kan worden om de 

juiste diagnose te stellen. (Jongkees, eigen context) 

observation 

observatie n. / f. / -s 

= waarneming 

het onderzoeken en grondig bekijken en doorlichten van een patiënt om zo tot de juiste 

diagnose te komen (eigen definitie) 

e.g. Een persoon kan ter observatie opgenomen worden in het ziekenhuis indien er speciale 

apparatuur nodig is voor dit onderzoek. Maar ook binnen de logopedische praktijk worden er 

observaties uitgevoerd tijdens spel, lezen, spontaan spreken, uitvoeren van opdrachten enz. 


~ rechstreekse observatie 

obstruction 

obstructie n. / f. / -s [ obstructief] 

verstopping, afsluiting van een kanaal, zodat er op geen enkele manier doorgang 

mogelijk is (Van Dale) 

e.g. Bij de liquidae is de obstructie van de luchtstroom gering; de lucht kan blijven vloeien terwijl de 

obstructie bij de explosieven totaal is. De orale luchtweg wordt volledig geblokkeerd en er is pas 

echt weer doorgang mogelijk wanneer de explosief ingezet wordt door het opheffen van de 

obstructie. 

(http://www.meertens.knaw.nl/medewerkers/marc.van.oostendorp/propedeuse/3.spraakorganen. 

html)


~ occlusie 

obstruent 

vernauwend adj. / / [vernauwen] 

nauwer wordend, belemmerend, iets wat een versmalling van de doorgang teweeg 

brengt (Van Dale) 

e.g. De klanken die door een vernauwende beweging tot stand komen (glijders), kunnen 

aangehouden worden. Die klanken die door een afsluiting tot stand komen (ploffers) niet. De 

lucht wordt bij de ploffers even tegengehouden waarna de klank met een 'plof' hoorbaar wordt. 

(Camper, eigen context) 

occipital 

occipitaal adj. / 

betreffend of gelegen bij het achterhoofd. Iets wat ter hoogte van de occipitale 

hersenkwab gelegen is (Van Dale, eigen definitie) 

e.g. Een laesie in het occipitaal gebied heeft meestal gevolgen voor de visus. Een val op het 

achterhoofd kan blindheid veroorzaken. (eigen context) 

occlusion 

occlusie n. / f. / -s [ occlusief] 

= sluiting 

het op elkaar sluiten van bovenste en onderste tanden en kiezen (Zakwoordenboek der 

geneeskunde) 

e.g. De occlusie is de activiteit die ontstaat, wanneer de onderkaak vanuit de ruststand (waarbij er 

een vrije ruimte is tussen de molaren in beide tandbogen van 1 à 2 mm) zich via de hoektanden 

naar de uiteindelijke 'occlusie'-positie beweegt. Occlusie is een aangeleerde functie; als de 

tanden doorkomen en het periodentaal membraan zich ontwikkelt, worden er via de n. trigeminus 

(V) tasten druksensaties in de hersenen geregistreerd. Tevens worden er motorische impulsen, 

die door de sensaties gestuurd en gemodificeerd worden, overgeseind naar de spieren die de 

onderkaakpositie controleren. (Jansonius) 

~ beet 

oculomotor control 

oculomotorische controle c. / f. / -s [occulomotorisch controleren - - oculomotorisch 

gecontroleerd] 

controle over de beweging(en) van het lichaam met behulp van het visuele zintuig 


e.g. Orthoforie: dit is de perfecte oculomotorische controle over het evenwicht, wat ook de blikrichting 

of de afstand wezen. Deze toestand komt zeer zelden voor. 

(http://gallery.uunet.be/Lode.Stevens/cma/hetero.htm) 

oedema 

oedeem n. / n. / geen mv. 

= oedema, waterzucht 

vochtophoping, zwelling van weefsels of organen ten gevolge van toeneming van de 

hoeveelheid vocht rond of in de cellen (Elsevier) 

e.g. Wanneer een overmatige hoeveelheid vocht in de weefsels aanwezig is, ontstaat oedeem, het 

weefsel is dan oedemateus. Op de stembanden kan er zich ook oedeem vormen. (Kirchmann)


~ exsudaat, Beriberi 

oesophageal flap 

slokdarmklep n. / f. / -pen 

= oesophagusklep 

klep die de slokdarm afsluit wanneer er niet geslikt wordt (Chantrain) 

e.g. De slokdarmklep heeft als voornaamste functie het voorkomen van terugvloeiïng van voedsel 

naar de keelholte. (eigen context) 

oesophageal spasm 

oesophaguskramp n. / m. / geen mv. 

= dysphagia spastica 

kramp van de slokdarm of van de kringspier van de slokdarm, bemoeilijkt slikken 

(Coëlho) 

e.g. Voedingsproblemen kunnen veroorzaakt worden door oesophaguskramp, waarbij het slikken in 

de laatste fase van de beweging gestoord is. Het verplaatsen van de voedselbolus van de farynx 

in de slokdarm verloopt moeizaam en ongecontroleerd door spastische samentrekkingen van de 

sfincter van de slokdarm die zich dan niet opent. (eigen context) 

~ oesofagisme 

oesophageal speech 

slokdarmspraak n. / f.(m.) / geen mv. 

= oesofagusstem, slokdarmspraak 

door aanzuigen van lucht in de slokdarm en weer oppersen vormt de slokdarmmond een 

pseudoglottis, omdat de randen gaan trillen zoals de stembanden dat normaal zouden 

doen) die een vervangend stemgeluid kan produceren (Van Maele) 

e.g. Het doel van de spraakrevalidatie is de patiënt te helpen met het aanleren van een nieuw 

stemgeluid. Er zijn drie manieren om het nieuwe geluid voort te brengen na totale laryngectomie. 

Dit is met behulp van de stemprothese (bijvoorbeeld Provox), de slokdarmspraak of de 

electrolarynx (Servox). 

(http://www.fgg.eur.nl/fgg/kno/ONCO/logopedie_bij_een_laryngectomie.htm) 

~ aspiratie-, injectie- en luchtslikmethode 

oesophagus 

oesophagus n. / m. / oesophagi 

= slokdarm, esophagus 

deel van het spijsverteringskanaal, spierachtige afgeplatte buis 24 tot 28 cm. lang, die 

de keelholte met de maag verbindt; het begin ervan ligt achter de luchtpijp (Zak. der 

Gen.) 

e.g. Omdat de oesophagus op verschillende wijzen röntgenologisch kan worden onderzocht, is 

duidelijke vraagstelling noodzakelijk. Het aantonen van oesophagusvarices kan bijv. moeilijk zijn. 

Oesophagitis en beginnend carcinoom kunnen röntgenologisch niet altijd worden onderscheiden. 

(Codex Medicus) 

◊ oesophagusstem, oesophagussfincter, oesophagusdruk, oesophagusdivertikel 

omission 

omissie n. / f. / -s


= weglating 

bij een omissie wordt een spraakklank weggelaten in een woord, een syllabe of een 

klankverbinding. Het is één van de vereenvoudigingsprocessen bij de ontwikkeling van 

de spraak (Articulatiestoornis) 

e.g. Bij omissie wordt de klank niet uitgesproken. Bijvoorbeeld: 'peer' wordt 'pee' uitgesproken en 

'lopen' wordt 'open' uitgesproken. Dit is het vereenvoudigingsproces dat gebruikt wordt voor 

klanken die totaal nog niet gekend zijn en die laat in de ontwikkeling aan bod komen. Later zullen 

er meer substituties komen om de plaats van de klank aan te geven en dan distorsies wanneer er 

geëxperimenteerd wordt met de klank. (eigen context) 

omohyoid 

omohyoïdaal adj. / 

met betrekking tot de schouder en het os hyoideum (tongbeen) (Hilfman) 

e.g. De musculus omohyoïdeus is een externe larynxspier (larynxdepressor) die mede de stand in 

cranio-caudale richting van de larynx bepaald. Deze spier heeft aanhechtingen aan het tongbeen 

en aan de schouder en is daarom een omohyoïdale spier. (eigen context) 

onset of phonation 

inzet n. / m. / -ten [inzetten] 

= fonatie-inzet 

het moment waarop door het in trilling brengen van de stembanden de stemgeving 

aanvat. 

Harde fonatie-inzet met plof: de stembanden worden abrupt en plots tegen elkaar gebracht 

(synoniem: glottisslag). 

Zachte inzet: gedragen door de ademstroom op een zachte manier (Chantrain) 

e.g. Harde inzet van de stemgeving kan op langere termijn stemstoornissen zelfs met organisch letsel 

tot gevolg hebben. (eigen context) 

~ glottisslag 

ontogenic 

ontogenetisch adj. / / [ontogenese] 

behorend tot, betrekking hebbend op ontogenese. Ontogenese is de 

ontwikkelingsgeschiedenis van een levend wezen vanaf de eicel tot de volwassen 

toestand (Van Dale) 

e.g. Spraakgebreken bij kinderen kunnen te wijten zijn aan tijdelijke of permanente onderbrekingen in 

de normale ontogenetische ontwikkeling van het spreken. (Espir) 

open bite 

open beet c. / m. / beten 

slechte sluiting, occlusie van de tanden, frontaal gezien. Bij het plaatsen van de kiezen 

op elkaar blijft er een opening vooraan tussen de boventanden en de ondertanden 


e.g. Zo treden er vaak diastemen (gaten tussen de tanden) op, zien we een open beet en verkeerd 

geplaatste tanden. Enerzijds moeten we dus aan deze 'afwijkingen' niet te veel aandacht 

schenken, anderzijds blijft voorzichtigheid geboden bij het interpreteren van dergelijke 

kortstondige 'gebitsafwijkingen'. (Jansonius, eigen context) 

open glottal airway


open luchtweg van de glottis c. / m. / geen mv. 

een open weg, met betrekking tot de glottis, voor luchtdoorgang in en uit de longen. De 

stembanden staan uit elkaar zodat de lucht zonder probleem kan passeren door de 

glottis (Dorland, eigen vertaling) 

e.g. Wanneer er een vreemd voorwerp de glottis binnendringt dan is er geen open luchtweg van de 

glottis meer. De patiënt zal in ademnood komen en verstikkingsverschijnselen vertonen. (eigen 

context) 

operant behaviour 

operant gedrag c. / n. / -ingen 

= instrumenteel gedrag 

indien na het optreden van een bepaalde reactie een voor het individu positieve 

bekrachtiging of versterker wordt aangeboden, dan verhoogt de kans op het optreden 

van die bepaalde reactie. Deze wordt operant genoemd omdat ze als operatie op de 

omgeving inwerkt (Coëlho) 

e.g. Een operant gedrag kan zowel bewust al onbewust gesteld worden. Een stempatiënt bijvoorbeeld 

zal als operant gedrag het keelschrapen en kuchen stellen. Hij weet dit vaak zelf niet dat hij het 

zo vaak doen, maar er is een positieve bekrachtiging dat de stem kort daaropvolgend even 

helderder klinkt. (eigen context) 

~ operant conditioneren 

opthalmologist 

oftalmoloog n. / m. / -ogen 

= oogarts, oculist 

arts die oogafwijkingen en oogziekten behandelt (Van Dale) 

e.g. H. Boerhaave (1668-1738) was de eerste arts die, hierop voortbouwende, de brekingsafwijkingen 

van het oog enigermate nauwkeurig behandelde, al gingen pas in de negentiende eeuw de 

oftalmologen zich ernstig en regelmatig met het voorschrijven van goede brillen bezighouden. 

(Prins) 

optimum pitch 

optimale toonhoogte c. / f. / geen mv. 

toonhoogte waarop een individu het efficiëntst stemklank produceert. De meest 

ontspannen toonhoogte voor stemgeving van een spreekapparaat (Van Maele) 

e.g. Een optimale toonhoogte kan men bepalen als het habitueel gebruik van de natuurlijke 

toonhoogte. Het is die reeks van tonen waarop men een optimale stemkwaliteit en de grootste 

luidheidsdynamiek bereikt. Normaal valt deze spreektoonhoogte in het onderste vierde van de 

gehele stemomvang; ze varieert volgens leeftijd. (Stes) 

oral 

oraal adj. / 

de mond (os) betreffend of daartoe behorend, gevormd in de mond (Zakwoordenboek 

der Geneeskunde) 

e.g. Bij de vocalen is de resonatie uitsluitend oraal. De neuscaviteit is afgesloten. (eigen context) 

oral apraxia 

orale apraxie c. / f. / geen mv.


een stoornis in de selectie, programmering en/of uitvoering van de willekeurige productie 

van spraakklanken en in de combinatie van spraakklanken tot woorden maar ook in alle 

andere orale bewegingen van kaak, tong, gehemelte, lippen. Er is geen orale 

verlamming (Shankweiler en Harris (in Stes)) 

e.g. Dikwijls komt dyspraxie van de spraak samen met andere vormen apraxie voor, zoals een orale 

apraxie of een kledingapraxie. Bij een orale apraxie zullen er altijd slik en eetproblemen zijn 

buiten de problemen met spraak. (Stes, eigen context.) 

~ dyspraxie 

oral cavity 

mondholte n. / f. / -n of -s 

= mond 

holte begrensd door de binnenzijde van de lippen en de wangen, het harde en zachte 

verhemelte, het tandvlees van de kaken en de mondbodem die naar achteren overgaat 

in de keel. Ze doet dienst als klankkast voor de spraak, maar ook voorbereiding van 

voedsel voor vertering en passage voor de luchtweg zijn functies (Winkler Prins, eigen 

definitie) 

e.g. In de mondholte bevinden zich de tong en de elementen van het gebit evenals de 

uitvoeropeningen van de speekselklieren. In de mondholte wordt het opgenomen voedsel door de 

tong en de kiezen reeds gemengd met speeksel ter voorbereiding van de vertering. (Winkler 

Prins, eigen context) 

oral transit time 

orale transporttijd c. / m. / -en 

= OTT 

de tijd die de bolus nodig heeft om door de mondholte te gaan vanuit het starten van de 

volgende beweging met behulp van de tong tot de bolus door de voorste bocht passeert 

in de keel (Swallowing Disorders: eigen vertaling) 

e.g. Bij personen met slikstoornissen kunnen er zich problemen voordoen op het gebied van de orale 

transporttijd. Deze vertraging kan op zich dan weer veroorzaakt zijn door moeilijke 

tongbewegingen zodat het transport van de bolus niet correct en vlot verloopt. Normaliter duurt 

de orale transporttijd 1 tot 1.50 seconden. (Logemann) 

organ of Corti 

orgaan van Corti c. / n. / geen mv. 

het eindorgaan van de gehoorzenuw in de cochlea, de in de ductus cochlearis gelegen 

eindorgaantjes van de gehoorzenuw, dat zijn de zintuigelementen die het eigenlijke 

gehoororgaan vormen (Zakwoordenboek der Geneeskunde) 

e.g. Een vergelijking van de cochleaire histopathologie van experimentele HSV-1 labyrinthitis met de 

histopathologie van ISSHL levert sterke overeenkomsten op: degeneratie van de stria vascularis, 

destructie van het orgaan van Corti, elevatie van de tectoriaal membraan en inflammatoire 

veranderingen in neurale cochleaire structuren. (http://www.nvvs.nl/medisch/plotsdoof.htm) 

orofacial dyskinesia 

orofaciale dyskinesie n. / f. / -ën 

stoornis in de willekeurige bewegingen van de mond en het gezicht, waardoor hortende 

en onvolledige bewegingen ontstaan (Darley)


e.g. Orofaciale dyskinesie wijst op een extrapiramidale stoornis t.g. v. arteriosclerosis, waarbij de 

onderkaak onwillekeurige bewegingen maakt. Vooral tijdens het praten wordt hier hinder van 

ondervonden omdat de articulatie verstoord wordt. (Hilfman) 

oromotor 

oromotorisch adj. / 

met betrekking tot de spieren die instaan voor de beweging van de mond (Pinkhof- 

Hilfman) 

e.g. Een diepgaand oromotorisch onderzoek en behandeling is noodzakelijk bij patiënten met 

dysarthrie en dysphagie, zodat duidelijk wordt welke spieren het meest getroffen zijn en welke 

minder of niet. (eigen vertaling en context) 

oronasopharyngeal 

oro-nasaal-faryngaal adj. / 

betrekking hebbend op de mond, de neus en de farynx (Stedman, eigen vertaling) 

e.g. Bij lip- en gehemeltespleten zijn medische interventies nodig voor het normaliseren van de oronasale-faryngale 

streek (chirurgisch, prothetisch). Na de correcties op medisch gebied is 

logopedische behandeling aangewezen om de spraakbewegingen en slikbewegingen goed op te 

volgen en onnatuurlijke compensatiereacties weg te nemen. (Stes, eigen context) 

oropharynx 

mesopharynx n. / f. / -en 

het middelste gedeelte van de pharynx achter de mondholte (Fallen) 

e.g. De grens tussen nasopharynx en mesopharynx ligt op de grens tussen de tweede en de derde 

halswervel. De beide amandelen en de lymfoid weefsel bevattende zijstrengen van de laterale 

pharynxwand wordt tot de mesopharynx gerekend. (Gerlings) 

orosensory 

orosensorisch adj. / 

wat ten dienste staat van het gevoel van en in de mond (Stedman (eigen vertaling)) 

e.g. Een orosensorisch probleem kan problemen hebben voor de goede articulatie. De patiënt voelt 

de correcte articulatieplaats niet aan en moet in het beginstadium veel met visuele feedback en 

voordoen de juiste plaatsing vinden. De spraak zal later veel meer op auditieve feedback 

gesteund zijn dan tactiel en visueel. (eigen context) 

oscillation 

trilling n. / f. / -en [trillen] 

een ritmische en snelle, heen en weer gaande beweging, een periodieke beweging; elk 

der heen- en weergaande bewegingen samen van een voorwerp of een deeltje die in 

hun opeenvolging het trillen uitmaken (Van Dale) 

e.g. De a waarop instrumenten gestemd worden heeft 435 trillingen per seconde. Geluid bestaat uit 

longitudinale harmonische trillingen van luchtmoleculen. (Van Dale, eigen context) 

oscillator 

oscillator n. / m. / -en of -s [oscilleren] 

toestel om elektrische trillingen of golven op te wekken (Verschueren)


e.g. Bij de beengeleidingsaudiometrie wordt een oscillator gebruikt om tonen (trillingen) door te geven 

via de schedel naar het binnenoor. De oscillator wordt in het midden van het voorhoofd geplaatst. 


otitis externa 

buitenoorontsteking c. / f. / -en 

= otitis externa 

ontsteking van de huid van de gehoorgang waarbij de huid van het uitwendige oor wel 

kan, maar niet hoeft ontstoken te zijn (Medische gezinsencyclopedie) 

e.g. Wanneer het zelfreinigend vermogen van het oorsmeer vermindert, is de kans op een infectie van 

de uitwendige gehoorgang met micro-organismen aanzienlijk groter. De droge vorm van 

buitenoorontsteking komt vooral in de winter voor en de natte vorm in de zomer. 

(http://www.consumed.nl/indicaties/Oorontstekinguitwendige.htm) 

otitis media 

middenoorontsteking c. / f. / -en 

= otitis media 

ontsteking van de middenoorholte, meestal door verspreiding van infectie vanuit de neus 

of keel via de buis van Eustachius (Medische gezinsencyclopedie) 

e.g. Wanneer de buis van Eustachius geen goede ventillatie meer biedt kan er zich een ontsteking 

van het binnenoor voordoen. Deze middenoorontsteking moet zo snel mogelijk behandeld 

worden vooraleer er vochtophoping is in het binnenoor en een purulente otitis ontstaat. (eigen 

context) 

otolaryngologist 

neus-keel-oorarts n. / m. / -en 

= otorhinolaryngoloog, NKO-arts 

de officiële term voor een keel-neus-oorheelkundige, die zich bezig houdt met 

aandoeningen van keel, neus en oor (Medische gezinsencyclopedie) 

e.g. In het centrum werkt een multidisciplinair team bestaande uit: logopedisten, ergotherapeuten, 

kinesisten, psychologen en maatschappelijke werkers en dit onder de leiding van een medisch 

team een (otolaryngoloog) neus-keel-oor-arts, een kinderarts, een neuro-psychiater). 

(http://www.ieper.be/nl/alfabet/CENTRUM_VOOR_AMBULANTE_REVALIDATIE_DE_KLINKER. 

html) 

otorhinolaryngology 

neus-keel-oorkunde n. / f. / geen mv. [ otorhinolaryngologisch] 

= otorhinolaryngologie 

een combinatie van oto-, rhino- en laryngologie, in de regel in één specialisme verenigd. 

De studie van de neus, de keel en het oor (De Haan) 

e.g. Otologie betekent oorheelkunde; het is de wetenschap aangaande het oor en het gehoororgaan. 

Laryngologie is de leer van de larynx en de ziekten daarvan. Rhinologie is de wetenschap 

omtrent de neus en de ziekten daarvan. Binnen de neus-keel-oorkunde worden de verbanden 

gelegd tussen de werking van de neus, oren en keel. Ontstekingen van de farynx kunnen immers 

slechthorendheid tot gevolg hebben wanneer de ontsteking via de buis van Eustachius tot het 

middenoor doordringt. (De Haan, eigen context) 

ototoxicity


ototoxiciteit n. / f. / -en [ ototoxisch] 

schade aan de gehoorfunctie veroorzaakt door medicijnen of andere giftige stoffen die in 

het lichaam opgenomen werden (Medische gezinsencyclopedie) 

e.g. Bij vrouwen die dagelijks een hoge dosis chloroquine gebruiken voor collageenziekten, is een 

enkele keer ototoxiciteit bij het kind beschreven. 

(http://www.isis.rivm.nl/inf_bul/bul811/malzwang.html) 

overadduction 

overadductie n. / f. / -s [overadduceren] 

= oversluiting 

sluiting van de stembanden over de middellijn van het lichaam heen. De stembanden 

schuiven over elkaar (Woordenboek voor Spraakpathologie) 

e.g. Bij een unilaterale stembandverlamming zal er een spontane compensatie zijn van de gezonde 

stemband om een kwalitatief zo goed mogelijk stemgeluid te produceren; de compensatie komt 

neer op een overadductie naar de verlamde stemband toe. (eigen context) 

overextension 

overspanning n. / f. / -en 

= overextensie 

overgespannen spiertoestand. Overstrekking van de spier (Chantrain) 

e.g. Een hersengestoord kind met spasticiteit in de ledematen zal door de veelvuldige en 

aanhoudende overspanning afwijkingen ontwikkelen aan de houding en de bouw van het 

lichaam. (eigen context) 

overlap 

overlapping n. / f. / -en [overlappen] 

over elkaar heen hechten van weefsellagen of over elkaar heen groeien van elementen. 

Twee zaken die verschillende kenmerken gelijk hebben (Zakwoordenboek der 

Geneeskunde) 

e.g. Tussen de uiterlijke verschijnselen van dysarthrie en apraxie van de spraak zijn er heel wat 

overlappingen al gaat het in essentie om een totaal ander probleem. (eigen context) 

overt assessment 

overt onderzoek c. / n. / -en [overt onderzoeken] 

overt onderzoek is onderzoek dat plaatsvindt, terwijl de te onderzoeken persoon zich 

daarvan volledig bewust is i.t.t. covert onderzoek (Trinity College Dublin (eigen vrije 

vertaling)) 

e.g. Bij kinderen is een overt onderzoek niet altijd aangewezen vermits de resultaten van het 

onderzoek door deze kennis beïnvloed zal worden. Het kind kan overdreven verlegen reageren 

en bijna niets zeggen of overdreven praatziek om op te vallen. Bovendien kan het kind slecht 

scoren door faalangst. (eigen context) 

paediatrician 

kinderarts n. / m. / -en 

= pediater 

geneesheer die gespecialiseerd is in de behandeling van kinderen (eigen definitie)


e.g. Dr. Benjamin Spock is een Amerikaanse kinderarts die miljoenen jonge vaders en moeders over 

de hele wereld leerde hoe zij hun baby's en opgroeiende kinderen moesten verzorgen. 

(http://194.7.253.55/nbif03spock.html) 

paired stimuli approach 

paired-stimuli benadering c. / f. / -en 

benadering of methode waarin men door middel van de aanbieding van 2 identieke of 

gelijkende stimuli die een structureel geheel vormen een resultaat wil bereiken (eigen 

vertaling) 

e.g. Een kind met velare assimilatie kan geholpen worden via de paired-stimuli benadering door een 

combinatie van een woord waarin deze assimilatie niet kan voorkomen met een woord waarin het 

wel kan. Door deze combinatie aan te houden zal ook het probleemwoord correct uitgesproken 

worden. (bijvoorbeeld: tok en tol) (eigen vertaling en context) 

palatal 

palataal adj. / / [palataal] 

gevormd door de articulatie met beweging van de tong tegen het harde verhemelte: een 

palatale klank, palatale articulatie (Van Dale) 

e.g. De spraakklank /j/ wordt hoog en palataal gevormd. Gehemeltespleet maakt de productie van 

deze spraakklank onmogelijk. (eigen context) 

~ palatum 

palatal reflex 

gehemelteboog n. / m. / -bogen 

= palatale boog, arcus palatoglossus 

de voor de tonsil, tussen gehemelte en tong lopende plooi, gevormd door de met 

slijmvlies bedekte musculus palatoglossus. Elk der twee bogen (links en rechts) waarin 

de huig het zachte gehemelte verdeelt (Pinkhof) 

e.g. Lateraal gaat het velum over in de voorste en achterste gehemelteboog (arcus palatoglossus en 

arcus palatopharyngeus). De achterste verbinden het velum met de laterale farynxwand, terwijl 

de voorste het velum met de tongbasis verbinden. (Jansonius) 

palatal arch 

palatalisatie n. / f. / -s [palataliseren] 

= palatalisering 

verplaatsing van de articulatiebasis (plaats) naar het harde verhemelte (Van Dale) 

e.g. Assimilatie van de articulatie bestaat er tussen twee consonanten wanneer door hun 

samentreffen de articulatieplaats van één van beide verandert. In de naam [mi'xil] is die [x] geen 

velaar maar onderging de klank een palatalisatie, onder de invloed van de voorafgaande en de 

volgende palatale [i]-klanken. (eigen context) 

palatal fronting 

braakreflex c. / m. / -en 

automatisch reflex van het lichaam waardoor voorkomen wordt dat voedsel in de 

luchtpijp terechtkomt. Het is een reflex die vanaf de geboorte aanwezig is en niet 

verdwijnt maar wel meer naar achteraan in de keel verplaatst (Winkler Prins, eigen 

definitie)


e.g. De braakreflex is een reflexbeweging die we niet kunnen tegengaan. Ze wordt op gang gebracht 

als een vreemd voorwerp bepaalde zenuwuiteinden raakt die liggen op de grens tussen de 

mondholte en het middelste gedeelte van de keelholte. (ABC) 

palatal repair 

gehemeltesluiting n. / f. / -en 

het terugbrengen van het gehemelte in zijn normale toestand door middel van een 

heelkundige ingreep bij gehemeltespleten (informant) 

e.g. In het algemeen wordt het palatum gesloten op een leeftijd tussen zes maanden en twee jaar. 

Over dit tijdstip bestaan er echter zeer uiteenlopende opvattingen. Ten behoeve van de 

spraakontwikkeling is een vroege gehemeltesluiting gunstig. (Werkgroep voor bestudering en 

behandeling van patiënten met aangeboren afwijkingen aan lip, kaak en gehemelte) 

palatal shortness 

te kort palatum c. / n. / palata of palatums 

palatum (meestal wordt bedoeld het palatum molle/velum (zachte)) dat te kort is om 

bepaalde klanken/woorden te kunnen uitspreken (informant) 

e.g. Ook kinderen die geboren worden met een veluminsufficiëntie zoals een te kort palatum, kunnen 

vanaf de geboorte voedingsproblemen hebben die te vergelijken zijn met die bij schisis omdat er 

eveneens veluminsufficiënties optreden (geen goede afsluiting van de nasale caviteit). 

(Jansonius, eigen context) 

palatal sound 

palataal geluid c. / n. / -en 

een geluid dat gevormd wordt door articulatie van de tong tegen het palatum of harde 

verhemelte (Van Dale) 

e.g. Klak geluiden met de tong is een palataal geluid dat in het Nederlands geen linguïstische 

betekenis heeft. (eigen context) 

palatal-lift prosthesis 

palatale prothese c. / f. / -n of -s 

= palatumprothese 

een kunstmatig vervangmiddel om het palatum op te heffen. Een kunstoffen plaat die het 

palatum dat afwijkingen vertoont kan vervangen of aanvullen (Dorland, eigen vertaling) 

e.g. Het inbrengen van een palatale prothese in de mond heeft steeds tot gevolg dat de articulatie 

gewijzigd wordt. Heel veel moeilijkheden zullen echter op relatief korte tijd verdwijnen door 

spontane compensaties. (Stes, eigen context) 

palate 

gehemelte n. / n. / -n 

= verhemelte, palatum 

de gewelfde bovenwand van de mondholte, waardoor deze van de neusholte 

gescheiden wordt (Van Dale) 

e.g. De bovenste articulatoren zijn: de bovenlip, de boventanden, de bovenste tandkas (alveolum), 

het zachte gehemelte (velum), de huig (uvula) en de keelwand. (Collier, eigen aanpassing) 

palato-alveolar


palato-alveolair adj. / 

articulatorisch kenmerk: tussen palatum en alveolen in gearticuleerd. Afsluiting of 

vernauwing tussen het tongblad en een gebied dat zich uitstrekt van de tandkassen naar 

het harde verhemelte (Vieregge, http://hagen.let.rug.nl/~s0941018/fonet1.htm) 

e.g. Afhankelijk van de assimilatie van de naburige klanken zullen de palatalen meer vooraan 

gearticuleerd worden en de alveolairen meer naar achteren, ze worden dan palato-alveolair. 


palliation 

palliatie n. / f. / geen mv. [palliëren - - palliatief] 

verzachting van het lijden (Van Dale) 

e.g. Er zijn er nog veel die onnodig een mensonwaardig-pijnlijke dood sterven. De deskundigheid van 

de palliatie en de pijnbestrijding is onvoldoende verspreid. (Stervensbegeleiders formuleren eigen 

wetsvoorstel euthanasie, De Standaard 01/02/2000) 

~ palliatieve therapie 

palpebral fissure 

oogspleet c / f. / -en 

= rima palpebrarum 

de opening in het gelaat ter hoogte van de oogbol (eigen definitie) 

e.g. De oogbol ligt in de oogholte, orbita, en wordt bedekt door de oogleden. Bovenooglid, palpebra 

superior, en onderooglid, palpebra inferior, begrenzen de oogspleet, rima palpebrarum. (Sesam 

Deel 3) 

papilloma 

papilloom n. / n. / -lomen 

= papilloma 

gezwel van huid- of slijmvliespapillen van wrat- of bloemkoolachtige vorm (Hilfman) 

e.g. Wrattenvirussen behoren tot het Papilloma type. Dit virus veroorzaakt een woekering van de 

keratinecellen in de huid. Het verschijnsel draagt trouwens ook de naam papilloma of papilloom. 

Er zouden zo’n 65 soorten wrattenvirussen totnogtoe geïdentificeerd zijn. 

(http://ask.kava.be/publikaties/aft/inhoud199904/) 

paralinguistic 

paralinguïstisch adj. / 

= paralinguaal 

betreffende wat buiten de taal ligt. Kenmerk dat geen deel uitmaakt van en taal maar dat 

van belang is voor de verstaanbaarheid en de uiting van het systeem. Het gaan om 

lichaamshoudingen, gelaatsuitdrukkingen, handgebaren, spanning, intonatie, volume en 

klemtoon (Van Dale, eigen vertaling) 

e.g. Iedereen gebruikt bewust of onbewust binnen de communicatieve situaties paralinguïstische 

kenmerken om de verbale communicatie kracht bij te zetten. (eigen context) 

parallel talk 

samenspreken v. / / [samenspraak] 

een specifieke revalidatietechniek voor kinderen met taalstoornissen, gehoorstoornissen 

- samen spreken met een andere persoon (de Bot)


e.g. Het voordeel van het samenspreken is dat het kind een voorbeeld heeft van spraak en dat het 

onmiddellijk de eigen taal en spraak kan bijsturen door auditieve of visuele feedback. Ook tempo, 

intonatie en ritme en klemtoon zijn kenmerken die het kind op deze manier kan opnemen en 

imiteren. (eigen context) 

paralysis 

verlamming n. / f. / -en [verlammen - - verlamd] 

= paralyse 

verlies van de mogelijkheid een lichaamsdeel te bewegen door verlies van het vermogen 

van 1 of meer spieren of spiergroepen zich samen te trekken (Jochems) 

e.g. Paralyse wil zeggen volledige verlamming van de aangedane spieren (het duidelijkst bij perifere 

verlammingen), parese betekent niet-volledige verlamming respectievelijk krachtvermindering van 

de betrokken spieren en kent verschillende gradaties. Afhankelijk van de plaats van het letsel in 

de rug zullen er meer of minder ledematen aangetast zijn. (Jongkees, eigen context) 

paramedian 

paramediaan adj. / 

stand van een lichaamsdeel of orgaan, naast de snijlijn van het mediane vlak met voor- 

en achteroppervlak van het lichaam (Geneesk. Woordenboek) 

e.g. Bij een unilaterale abductieparalyse is vooral de musculus crico-arytenoïdeus posterior 

aangetast. De aangetaste stemband komt paramediaan te staan waarbij de aritenoïdeus naar 

beneden buigt. De verlamde stemband veroorzaakt een obstructie bij het ademen. (Stes) 

paraphasia 

parafasie n. / f. / -ën 

een ander woord dan het doelwoord wordt geuit. Er zijn verschillende types van 

parafasieën. Vervanging door een woord in dezelfde context (semantische) of 

vervanging door een woord dat er linguïstisch sterk op gelijkt (literale) (Dharmaperwira- 

Prins) 

e.g. Bij Wernicke-afasie is er vaak sprake van spreekdrang met een normale zinsmelodie. Wanneer 

het vloeiend spreken door een overmaat van parafasieën volkomen onbegrijpenlijk is, spreekt 

men van jargon. (Dharmaperwira-Prins) 

parasympathetic 

parasympathisch adj. / 

deel van het autonome zenuwstelsel. Bestaat uit zenuwvezels die gedeeltelijk uit de 

hersenstam ontspringen en gedeeltelijk uit het onderste deel van het ruggemerg. Het 

parasympatische deel zorgt voor het herstels bij een stoornis in het interne milieu 

(Werner, Kirchmann) 

e.g. De splitsing van het vegetatieve stelsel in een sympathisch en een parasympathisch deel heeft 

betrekking op de motorische en secretorische vezels. Het sympatische en het parasympatische 

systeem vormen samen het centrale systeem. (Werner, Kirchmann) 

~ sympathisch 

paresis 

parese n. / f. / -n 

= paresis, gedeeltelijke verlamming


spierzwakte, gedeeltelijke of onvolledige verlamming, waardoor de kracht van een spier 

of spiergroep verminderd is (Elseviers Medische Termengids) 

e.g. Patiënten met een halfzijdige parese van de tong kunnen tijdens de orale voorbereiding van de 

slikbeweging een verminderde tongcontrole over de voedselbolus ervaren evenals een gestoorde 

voortbeweging van de bolus door de tong tijdens het orale transport. (Logemann) 

~ paralyse 

Parkinson's disease 

ziekte van Parkinson c. / f. / geen mv. [Parkinsonisme] 

= paralysis agitans, idiopathisch parkinsonisme 

ziekte veroorzaakt door degeneratieve veranderingen in de substantia nigra wat een 

tekort aan de neurotransmitter dopamine veroorzaakt in de caudale nucleus en 

putamen. ziektebeeld dat gekenmerkt is door spierstijfheid (rigiditas), langzame tremor 

i.d. handen, toenemend bij emotie met typische bewegingen (als bij munten tellen, pillen 

draaien), trage bewegingen en bewegingsarmoede (hypokinesie), speekselvloed 

(ptyalisme), blikkramepen, loop- en spraakstoornissen, maskergelaat (amimie), 

verhoogde talgafscheiding ('zalfgezicht'), gebrek aan initiatief, depressie, spoedige 

vermoeidheid, palilalie, zeldzame oogopslag. Later kunnen ook stoornissen i.h. kauwen 

en slikken optreden (De Haan, Zakwoordenboek der Geneeskunde) 

e.g. De medicamenteuze behandeling van de ziekte van Parkinson dient slechts te worden gestart, 

wanneer de aandoening beperkend of invaliderend is. Dit laat ons toe, laat tijdens de evolutie van 

de aandoening, een zo lang mogelijke efficiënte behandeling te garanderen. (Vertriest) 

paroxysm 

opflakkering n. / n. / -en [opflakkeren] 

= paroxysmus, paroxisme 

bij aanvallen optredende hevige verergering v.e. ziekte of verschijnsel (Zakwoordenboek 

der Geneeskunde) 

e.g. Een nieuwe bloeding na enig herstel van een CVA kan een opflakkering van de afasie 

veroorzaken doordat het aangetaste gebied in de hersenen meer ruimte inneemt. Naast het 

gebied van Broca kan er ook een uitbreiding zijn naar het Wernicke gebied toe en een globale 

afasie doen ontstaan. (eigen context) 

partial seizure 

partiële convulsie c. / f. / -s 

= partiële of gedeeltelijke stuip 

plotselinge onwillekeurige spiercontractie die in één lichaamshelft of in verschillende 

spiergebieden optreedt (Dr. Kirchmann, Janssen, Van Horssen) 

e.g. Bij prikkeling van het motorisch systeem kunnen o.a. partiële convulties optreden. Er zijn 

tonische en clonische convulsies. (Kirchmann, eigen context) 

part-word repetition 

gedeeltelijke woordherhaling c. / f. / -en 

herhaling van individuele klanken of syllabes, niet van een heel woord tijdens het 

spontaan spreken (Perkins, eigen definitie) 

e.g. Gedeeltelijke woordherhalingen zijn de eerste tekenen van stotteren. In het begin zijn ze nog met 

weinig spanning maar het kind zal tegen deze herhalingen steeds meer gaan reageren met 

spanning. (eigen context)


pathogenesis 

pathogenese n. / f. / geen mv. [ pathogenetisch] 

= ziekteoorzaak, pathogenie, nosogenie 

de wijze waarop een ziekte ontstaat; de leer van de ziekteoorzaken (Coëlho) 

e.g. De pathogenese van stembandknobbels komt hoofdzakelijk neer op een verkeerd stemgebruik 

en stemmisbruik gedurende een lange periode waardoor er voortdurend aanslagen gepleegd 

worden op de stembanden en waardoor er dan weer compensatiemechanismen in werking 

treden die eveneens een vernietigend effect hebben op de stembanden. (eigen context) 

pathologist 

patholoog n. / m. / -gen [ pathologisch] 

deskundige op het gebied van de wetenschap betreffende de veranderingen van vormen 

en functies van het zieke organisme (Pinkhoff-Hilfman) 

e.g. Bij vaststelling van gezwellen op en rond de stembanden zal de NKO-arts onmiddellijk stalen 

nemen en de stukjes weefsel opsturen naar de patholoog voor verder onderzoek. Zo kan een 

eventueel carcinoom vastgesteld of uitgesloten worden. (eigen context) 

~ pathologie 

pathology 

ziekteleer n. / f.(m.) / geen mv. 

= pathologie 

dat deel van de medische wetenschap dat de oorzaken en de aard der ziekten 

behandelt en de veranderingen in het lichaam die er het gevolg van zijn (Van Dale) 

e.g. De klinisch patholoog is een medisch specialist, die met behulp van de microscoop op cel- en 

weefselmateriaal van patiënten diagnosen stelt. Daarnaast wordt er op een afdeling Klinische 

ziekteleer postmortaal diagnostisch onderzoek verricht. (http://www.pathology.nl/) 

~ patholoog 

pathophysiology 

pathofysiologie n. / f. / geen mv. 

kennis en studie van de fysiologie van het zieke orgaan of organisme (Coëlho) 

e.g. Bij pathofysiologie wordt voornamelijk gebruik gemaakt van methoden die de werking van het 

lichaam onderzoeken teneinde gegevens te verkrijgen omtrent de oorzaak van het verkeerd 

functioneren van een orgaan. (Winkler Prins) 

~ pathologie 

perception 

waarneming n. / f. / -en [waarnemen - - waarnemend] 

= perceptie 

de bewustwording en associatieve verwerking v.e. door één der zintuigen ontvangen 

prikkel (Zakwoordenboek der Geneeskunde) 

e.g. Wanneer de pathologie gesitueerd is in de cochlea of ter hoogte van de gehoorzenuw en/of de 

centrale banen, spreekt men van een verlies in de waarneming van geluid en spraak. (Forton, 

eigen context.) 

◊ waarnemingsverlies, taalwaarneming


perceptual 

perceptueel adj. / / [percipiëren - - perceptie] 

wat op waarneming gebaseerd is (GVD) 

e.g. Naast het maken van een analyse van de stem via Dr. Speech of het Computerised Speech lab 

is het nog steeds aangewezen ook een perceptueel oordeel te vormen over de stemkwaliteit. 


perceptual psychology 

waarnemingspsychologie n. / f. / -ën 

= perceptiepsychologie, Gestalt-psychologie 

psychologie die in oorsprong het tegenwicht van het structuralisme is door te stellen dat 

psychologische verschijnelen alleen konden worden begrepen door ze te zien als 

geordende, gestructureerde gehelen (of Gestalten) (Woordenboek van de psychologie) 

e.g. Door de organisatieprincipes (specificiteit, lokalisatie en transductie) wordt de waarneming de 

belangrijkste hulp bij het biologische aanpassingsproces. Sinds de vroege 

waarnemingspsychologie (Herbart, Wundt, Giese) gebruikt men 3 begrippen voor de 

intensivering van de waarneming: perceptie ('ik hoor een schot'), apperceptie ('dat is gevaarlijk'), 

apprehensie ('ik ben in gevaar'). De heterogene informatie uit specificiteit, lokalisatie en 

transductie wordt samengevoegd tot een gezamelijke betekenis. Hoeveel er naast de strikte 

opname van prikkels gebeurt, valt pas op als er door illusie een verkeerd beeld wordt geschapen. 

Daarom houdt men zich in de waarnemingspsychologie ook intensief met illusies in de 

waarneming en met inadaquate (Sesam, atlas van de psychologie) 

~ psychologia 

perforation 

perforatie n. / f. / -s [perforeren] 

het ontstaan van een gat in de wand van een hol orgaan, doorborig van een orgaan door 

een scherp voorwerp (Pinkhof-Hilfman, eigen context) 

e.g. De pijn vermindert pas wanneer de druk in het middenoor afneemt omdat er spontaan gaatjes in 

het trommelvlies ontstaan ( = trommelvlies-perforatie). Wanneer dit vaak gebeurt kan blijvend 

gehoorverlies ontstaan. (http://www.consumed.nl/indicaties/Middenoorontsteking.htm) 

perinatal 

perinataal adj. / 

de tijdsperiode kort voor en tot zeven dagen na de geboorte (Van Dale) 

e.g. De perinatale letsels zijn de letsels die perinataal opgelopen werden en veertig procent van de 

vroegkinderlijke aandoeningen veroorzaken. (Bresien) 

peripheral 

perifeer adj. / / [periferie] 

aan de omtrek, aan de uiteinden, weg van het centrum van het centrale (Pinkhoff- 

Hilfman) 

e.g. Het perifeer zenuwstelsel wordt gevormd door 12 paar hersenzenuwen en 31 paar 

ruggemergzenuwen. (Kirchmann) 

perlocutionary 

perlocutief adj. / / [perlocutie]


alles wat betrekking heeft op het effect dat door het spreken wordt bereikt bij de 

luisteraar (zijn houding, geloof, gevoel, enz.) (Van Dale, eigen vertaling) 

e.g. Het perlocutief stadium strekt zich uit vanaf de geboorte tot 10 maanden. Tijdens deze periode is 

het kind zich niet bewust van de communicatieve functie van zijn signalen. Bovendien worden 

deze signalen niet als conventionele communicatie aanzien. (eigen vertaling) 

~ illocutie 

personal FM unit 

persoonlijke FM eenheid c. / f. / -heden 

een persoonlijk hulpmiddel bij het horen/luisteren, dat vlakbij de geluidsbron geplaatst 

kan worden en een ontvanger voor de luisteraar die zich op een afstand kan bevinden 

van de versterker (Flexer, eigen vertaling) 

e.g. Het gebruik van een hoorapparaat in een grote ruimte met heel veel akoestiek en 

achtergrondgeluid is heel moeilijk en zal veel storing van het spraaksignaal geven. Een 

persoonlijke FM eenheid kan hier een oplossing bieden omdat zender en ontvanger op deze 

manier verder uit elkaar geplaatst kunnen worden en de ontvanger dus ook dichter in de buurt 

van de eigenlijk geluidsbron (spreker) gebracht kan worden. (eigen context) 

pharyngeal 

faryngeaal adj. / / [pharynx] 

= faryngaal, pharyngealis 

met betrekking tot de pharynx (keelholte) of daarin gevormd (Pinkhof-Hilfman, GVD) 

e.g. Als voedsel zich verzamelt in een holte in de farynxwand, kan dit een aanwijzing zijn van het 

ontstaan van een faryngeaal zakje of litekenweefsel in de farynx. (Logemann) 

pharyngeal cavity 

keelholte n. / f. / -n of -s 

= pharynxholte 

buisvormig gebied achter de neusgangen en de mondholte tot aan het begin van de 

slokdarm. De binnenkant is met slijmvlies bekleed en de wand bestaat voor een deel uit 

spieren (Winkler Prins) 

e.g. Achter het imaginaire vlak, gevormd door de achterste gehemeltebogen, bevindt zich de 

keelholte (pharynx), en wel het middelste gedeelte hiervan, de oropharynx. (Kirchmann) 

pharyngeal consonant 

faryngale consonant c. / m. / -en 

= faryngale medeklinker 

medeklinkers, zowel post-palatale als velare, die in de keelholte gevormd worden 

(h,ch,g,k,j,ng) (informant) 

e.g. Bij faryngale consonanten wordt er contact gemaakt tussen de achterkant van de tong en de 

keelwand. In het Arabisch worden zo spraakklanken gevormd als de stemloze faryngale fricatief 

[h]. (Collier) 

pharyngeal flap 

faryngale flap c. / f. / -en 

flap die men aan de achterste keelwand hecht om de insufficiëntie van de keelwand en 

het velum, door middel van een faryngoplastiek, weg te werken (informant)


e.g. Bij nasaliteitsproblemen (hypernasaliteit) door veluminsufficiënties kan er, wanneer het velum wel 

kan bewogen worden maar geen voldoende afsluiting geeft, een faryngale flap aangebracht 

worden om de insufficiëntie op te heffen. (eigen context) 

pharyngeal fricative 

faryngale fricatief c. / m. / -ven 

= faryngale glijder, faryngale schuurder, faryngale spirant 

medeklinker met een wrijvend, sissend of fluitend geluid, die gevormd wordt door 

constrictie van de faryngale wand en de heffing van het achterste deel van de tong 

(informant) 

e.g. Bij faryngale consonanten wordt er contact gemaakt tussen de achterwand van de tong en de 

keelwand. In het Arabisch worden zo spraakklanken gevormd als de stemloze faryngale fricatief 

[h]. (Collier) 

~ explosief, nasaal, velaar, post-palataal 

pharyngeal plosive 

faryngale occlusief c. / m. / -ven 

= faryngale ploffer, faryngale klapper, faryngale plofklank 

een consonant gevormd ter hoogte van de stembanden waarbij er eerst een ophoping is 

van faryngale druk en een plotselinge loslating van de druk (Chantrain) 

e.g. Pharyngale occlusieve geluiden worden geproduceerd door het terugtrekken van de epiglottis 

naar de achterwand van de farynx. Vele mensen kunnen op deze plaats geen occlusief maken. 


~ velaar, post-palataal 

pharyngeal speech 

pharyngeale spraak c. / f.(m.) / geen mv. [pharyngaal spreken] 

alaryngale spraak (spraak zonder larynx) voortgebracht door de faryngale en de 

glossofaryngale spieren in de omgeving van de keelholtewand en het velum (Nicolosi, 


e.g. De pharyngeale spraak komt eerder zeldzaam voor als primair communicatiemiddel. (Stes) 

~ alaryngeale spraak, buccale spraak, oesophagusspraak, buikspraak 

pharyngeal wall 

pharynxwand n. / m. / -en 

= farynxwand, wand van de keelholte 

de pharynx heeft een stevige wand van willekeurige spieren. Hierdoor kunnen dezelfde 

taken uitgeoefend worden als bij de tongspreken, zingen, blazen, slikken, maar ook 

hoesten, niezen, braken (Kirchmann) 

e.g. In de pharynxwand en aan het zachte gehemelte kan de braakreflex worden opgeroepen. 

(Kirchmann) 

pharyngoplasty 

faryngoplastie n. / f. / -ën 

= faryngoplastiek, farynxplastiek 

heelkundige ingreep met de bedoeling de veluminsufficiëntie op te lossen d.m.v. het 

vormen van een flap tussen de achterste keelwand en het verhemelte. Bij deze operatie


wordt uit de achterwand van de keel een reepje slijmvlies gesneden, dat ingehecht wordt 

in het zachte gehemelte. Een kant van de reep blijft aan de keelwand vastzitten, zodat 

een faryngale flapgevormd wordt (Hilfman) 

e.g. Bij sommige kinderen blijkt dat er, ondanks de sluiting van de spleet in het zachte gehemelte, 

toch voldoende afsluiting kan worden bereikt van de keelholte. Indien spraaktraining onvoldoende 

verbetering brengt, zal waarschijnlijk voorgesteld worden om het zachte gehemelte te verlengen 

via een pharyngoplastie. (Schisis) 

pharynx 

farynx n. / f. / -en [ pharyngaal] 

= pharynx, 

een musculair met slijmvlies beklede buis bij zoogdieren, beginnend achter de choan en 

tot aan de larynx en de oesophagus, met een verwijding achter de mondholte en de 

fauces (Groot Woordenboek der Geneeskunde; Encyclopaedia Medica) 

e.g. De pharynx bestaat uit drie gedeelten. Het bovenste gedeelte (pars nasalis) ligt achter de 

neusholte, het middelste gedeelte (pars oralis) achter de mondholte, het onderste (pars laryngea) 

achter het strottehoofd. (Faller) 

phonation 

stemgeving n. / f. / geen mv. [stemgeven - - stemgevend] 

= fonatie, stemvorming, stemproductie, klankvorming 

het stem-geven, de stem laten klinken onder coördinatie van de ademhaling en de 

stembanden, de grondslag van het spreken (Pinkhof-Hilfman) 

e.g. Stemgeving is mogelijk doordat de intrinsieke larynxspieren de verschillende larynxkraakbeentjes 

kunnen bewegen, zodat hun onderlinge positie verandert. (Schutte) 

~ articulatie 

phonatory stoppage 

blokkade n. / f. / -s [blokkeren] 

als de spraak onderbroken wordt, niet meer continu is spreken we van een blokkade. De 

spraak wordt gekenmerkt door inhouding, pauzes (Vertaling) 

e.g. Het stottergedrag van een individu wordt geïdentificeerd en gecategoriseerd als herhalingen van 

zinsdelen, van hele woorden of delen van woorden, verlengingen, blokkades, gespannen 

ongevulde pauzes, afgebroken woorden, circumlocaties (omschrijvingen met veel omhaal), 

omredigeringen en gevulde pauzes. (Starkweather, Gottwald, Halfond) 

phoneme 

foneem n. / n. / -nemen 

kleinste in de tijd afgrensbare klankeenheid die een betekenisverschil aangeeft. Een 

foneem bevat alle mogelijke uitspraakvarianten van een spraakklank (Van Dale, Rietveld 

- van Heuven) 

e.g. Uit het verschil in betekenis tussen 'bek' en 'bed' blijkt dat 'k' en 'd' fonemen zijn. Een correcte 

realisatie van een foneem noemen we een allofoon. Een foneem wordt in de taalwetenschap 

aangeduid met symbolen tussen schuine strepen: / /. (Van Dale, Rietveld - van Heuven) 

phonemic paraphasia 

fonemische parafasie c. / f. / -ën


een woordgebruik waarbij één of meer klanken in een woord verwisseld, vervangen of 

weggelaten worden (taal, spraak en stem) 

e.g. Fonemische parafasieën blijken te correleren met lesies in de buurt van de Fissura Sylvii. 


phonetic 

fonetisch adj. / / [fonetiek] 

betrekking hebbend op de spraakklanken (Van Dale) 

e.g. Vaak wordt het fonetisch schrift gebruikt om fijnere uitspraakverschillen weer te geven dan die tot 

uiting komen in een fonologische schrijfwijze. (Nooteboom/Cohen 1988) 

phonetic implementation 

fonetische implementatie c. / f. / -s 

de relatie tussen de spraakklanken en de manier waarop en de plaats waar ze 

geproduceerd worden (informant: De Wit) 

e.g. Een psycholinguistisch model van spraakproductie, belicht de nood om de relatie tussen de 

'phonologische representatie en de fonetische implementatie' om een psycholinguistische 

verklaring te geven voor spraakproblemen die ontstaan na structurele abnormaliteiten. (eigen 

vertaling) 

phonetic variabilty 

fonetische variabiliteit c. / f. / -en 

het bestaan van combinatorische of vrije varianten van een foneem (Booij) 

e.g. De [e:] in beer en de [e:] in beet zijn een voorbeeld van fonetische variabiliteit. (Booij) 

phonetics 

uitspraakleer n. / m. / geen mv. 

= fonetiek, klankleer 

deel van de taalwetenschap dat zich bezighoudt met de bestudering van de fysische en 

fysiologische aspecten van de spraakklanken (Van Dale) 

e.g. De uitspraakleer is een zelfstandige wetenschap. Maar voor de taalkundige fungeert ze als 

hulpwetenschap; daarom zal hij een keuze doen uit haar gegevens: hem interesseren de 

fonetische feiten voor zover ze hem inzicht verschaffen in het verschijnsel taal. (Hermkens) 

phonological 

fonologisch adj. / 

betrekking hebbend op fonologie (deel van de taalwetenschap dat zich bezighoudt met 

de fonemen) (GVD) 

e.g. Volgens het fonologische principe schrijven we de beginklanken van TAK en DAK met 

verschillende letters omdat TAK en DAK verschillende woorden zijn met ieder een eigen 

betekenis. (Nooteboom/Cohen 1988) 

phonological acquisition 

fonologische verwerving c. / f. / -en 

het verwerven van kennis van het klankensysteem van een taal of van een taal in het 

algemeen (Collins)


e.g. Tijdens de fonologische verwerving worden er fonologische processen gebruikt ter 

vereenvoudiging van de spraak en voor fonemen die nog niet gekend zijn. (eigen context) 

phonological representation 

fonologische representatie c. / f. / -s 

= fonologische oppervlaktestructuur, morfologische representatie, systematischfonologische 

representatie 

oppervlaktestructuur van een zin waarin alle grammaticale kenmerken zijn vervangen 

door fonologische matrices door middel van de aanpassingsregels, maar waarop de 

fonologische regels nog niet zijn toegepast (Booij) 

e.g. De fonologische oppervlaktestructuur dient dus als input voor de fonologische component en 

wordt ook wel 'fonologische representatie', 'morfologische representatie' of 'systematischfonologische 

representatie' genoemd. (Booij) 

phonological syntactic disorder 

fonologisch syntactische stoornis c. / f. / -sen 

fonologisch syntactische stoornis wordt gekenmerkt door problemen met taalvorm. Het 

kind heeft moeite met zowel de fonologische vorming van woorden, als met het plaatsen 

van woorden in een zin (Trinity College Dublin (eigen vertaling)) 

e.g. Een kind met een fonologisch syntactische stoornis is vaak heel moeilijk te verstaan omdat ook 

uit de zinsbouw het doelwoord niet af te leiden is. (eigen context) 

phonological-process approach 

fonologisch proces benadering c. / f. / geen mv. 

in 1979 ontworpen door Weiner voor kinderen tussen 2 en 5 jaar om op die manier de 

fonologische processen in hun spraak te ontdekken (Morris 1) 

e.g. Vele multifonemische therapie benaderingen zijn gebaseerd op de fonologische theorie. Ze 

kunnen in twee groepen verdeeld worden: distinctieve kenmerken benadering en fonologisch 

proces benadering. (eigen vertaling) 

phonology 

fonologie n. / f. / geen mv. [ fonologisch] 

deel van de taalwetenschap dat zich bezighoudt met de fonemen (Van Dale) 

e.g. De fonologie legt zich niet toe op de beschrijving van de klanken, maar op de bepaling van de 

onderscheidende functie ervan in het taalsysteem. (Van Dale) 

physical disability 

lichamelijke handicap c. / m. / -s [ lichamelijk gehandicapt] 

= lichamelijke belemmering, fysieke belemmering/handicap 

belemmering in de mogelijkheid normaal lichamelijk te functioneren (Stedman (eigen 

vertaling)) 

e.g. Bij de SPD werken deskundige consulenten die mensen met een lichamelijke handicap of een 

chronische ziekte kunnen ondersteunen bij vragen op het gebied van wonen, werken, 

vrijetijdsbesteding, hulpmiddelen, zorg, revalidatie, scholing en onderwijs, wetten, regelingen en 

procedures. (http://www.spd.nl/algemeen/informatie_voor_lichamelijk_gehandicapten2.html) 

physical therapist


fysiotherapeut n. / m. / -en [ fysiotherapeutisch] 

= kinesist, bewegingstherapeut 

gediplomeerd deskundige die personen speciale oefeningen laat verrichten of hen 

masseert, ter verhelping of voorkoming van afwijkingen in beenderstelsel, gewrichten en 

spieren (GVD) 

e.g. In België duurt de studie voor fysiotherapeut minstens drie jaar, waarna men het diploma van 

gegradueerde in de kinesie behaalt. De benaming fysiotherapeut wordt er uitsluitend gebruikt 

voor een revalidatiearts. (Ned. Larousse) 

physiology 

fysiologie n. / f. / geen mv. [ fysiologisch] 

onderdeel van de geneeskunde dat zich bezighoudt met de bestudering van de werking 

van cellen, weefsels, organen en organismen. Maar het is ook de leer van de 

levensverrichtingen (Coëlho) 

e.g. In de groep der biologische wetenschappen neemt de fysiologie een centrale plaats in : enerzijds 

vormt zij de schakel tussen de exacte wetenschappen en de leer van het levende, anderzijds 

vormt zij de basis voor zowel ziekteleer (pathologie) als voor de geneesmiddelenleer 

(farmocologie). (Winkler Prins) 

~ biologie 

pinna 

oorschelp n. / f. / -en 

= oorschelp, auricula 

het min of meer schelpvormige, uitwendige gedeelte van het oor, dat dient tot opvanging 

van het geluid (Grote Van Dale) 

e.g. Wie over oren praat, bedoelt vaak de oorschelpen. Ze zijn, denkt men, het minst belangrijk voor 

het horen. Deskundigen weten het niet helemaal precies, maar denken dat oorschelpen helpen 

bij het horen van geluid van voor, achter, boven en onder. 

(http://www.hoorplus.net/oorschelp.html) 

pitch 

toonhoogte n. / m. / -s of -en 

= frequentie 

hoogte van de tonen, in akoestische zin bepaald door het aantal trillingen (Grote Van 

Dale) 

e.g. Verder test je de belastbaarheid van het oor door te controleren bij welke toonhoogte of 

toonsterkte het geluid vervormt. (http://werk.net/ldcdata/bercode493110083.html) 

pitch shift 

toonverandering n. / f. / -en [toon veranderen] 

een verandering van positie in de toonhoogte, stijging of daling in toonhoogte (Dorland & 

Newman, eigen vertaling) 

e.g. Hij beschreef in 1842 het principe dat een door een bron uitgezonden trilling anders wordt 

waargenomen als de bron zich ten opzichte van de waarnemer beweegt. Denk maar aan de 

toonverandering bij een passerende auto met sirene. 

(http://www.knmi.nl/voorl/nader/dewettenvanbuysballotferrelendoppler.htm) 

pitch variation


toonhoogtevariatie n. / f. / -s [toonhoogte variëren] 

verandering van de hoedanigheid van geluiden voor zover bepaald door het trillingsgetal 

(Van Dale) 

e.g. De conversatie tussen volwassenen en baby's vertoont op het vlak van de prosodie een aantal 

opvallende verschillen met de normale conversatie tussen volwassenen. Zo blijkt de toonhoogte 

hoger te zijn en treden er grotere toonhoogtevariaties op, wat de indruk geeft van een heel 

overdreven intonatie. (Schaerlaekens) 

Play Audiometry 

Spelaudiometrie n. / f. / -ën [ spelaudiometrisch] 

audiometrisch onderzoek d.m.v. spel voor kinderen vanaf 2-3 jaar; uitgevoerd met 

hoofdtelefoon of in vrij veld;bij reactie op geluidsprikkels mag iets worden uitgevoerd dat 

voor de kinderen als versterker werkzaam is (blokken in een doos leggen, ringen 

opsteken, een puzzel vervolledigen, auto's in een garage rijden...) (Van Maele) 

e.g. Vaak zal er ook een samenwerking tussen twee audiologen zijn om alle reacties van het kind 

heel duidelijk te kunnen observeren enerzijds en om de fittingeenheid te manipuleren anderzijds. 

Meerdere testmethodes zoals VRA (visual reinforcement audiometry) en spelaudiometrie (I.C.R. 

Instrument Conditioned Response) kunnen hierbij gehanteerd worden. (http://orlwww.uia.ac.be/orl/Homepage-P5.html) 

plosive 

ploffer n. / m. / -s [ploffen - - ploffend] 

= explosief, occlusief, klapper, plofklank 

consonant waarbij een totale afsluiting in de articulatiorganen optreedt vooraleer de 

klank zelf wordt uitgesproken bij loslating van de druk (Woordenboek voor 

spraakpathologie) 

e.g. Zoals we hebben gezien, is het belangrijkste articulatorische verschil tussen klinkers en 

medeklinkers het volgende: bij de klinkers wordt de uitstromende lucht nergens noemenswaardig 

gehinderd, terwijl hij bij medeklinkers ofwel tijdelijk onderbroken wordt (ploffer), ofwel door een 

sterke vernauwing moet passeren (glijder). (Collier) 

plosive injection 

luchtinjectie n. / f. / -s [lucht injecteren] 

bij de luchtinjectiemethode moet de gelaryngectomeerde lucht inhappen tot aan de 

slokdarmsfincter en deze vervolgens injecteren zodat hij met deze lucht spraakklanken 

kan vormen ter hoogte van de mondholte door de lucht er weer uit te persen (Chantrain) 

e.g. Het feit dat men als therapeute de luchtinjectie en produktie van oesophagaal geluid kan 

demonstreren is geen expliciete voorwaarde, maar toch een zeer groot voordeel. (Peeters) 

pneumatic otoscopy 

pneumatische otoscopie c. / f. / -ën 

het plaatsen van een oortrechter in de gehoorgang zodat met behulp van een oorspiegel 

(otoscoop) het trommelvlies bekeken kan wordentijdens het eventueel aanbrengen van 

een drukverschil t.o.v. het binnenoor (Rodenburg, eigen definitie) 

e.g. Pneumatische otoscopie is te vergelijken met een gewone otoscopie. Het gaat om een soortgelijk 

toestel, maar de pneumatische otoscoop heeft de mogelijkheid om in het oor een verschil in druk 

(naar onder of naar boven toe) te doen ontstaan, waarop het trommelvlies reageert. 

(http://www.mdf.be/dossiers/Ome.htm)


pneumotachography 

pneumotachografie n. / f. / -ën [ pneumotachografisch] 

meting van de snelheid van de in- en uitkomende lucht bij de ademhaling (Pinkhof- 

Hilfman) 

e.g. Het meten en registreren van de stroomsnelheid van de ademlucht tijdens foneren wordt 

toegepast voor fysiologisch stemfunctie-onderzoek en voor de fysische beschrijving van de 

afwijkende vormen van de stemproduktie. Deze meting kan gebeuren via een 

pneumotachografie. (Damsté) 

~ peak flow 

poloypoid degeneration 

poliepvormige degeneratie c. / f. / -s [poliepvormig degenereren - - poliepvormig 

degeneratief] 

= degeneratio 

de ontwikkeling van poliepen op slijmvlies (slijm afscheidend vlies). De poliepvormige 

degeneratie van de stembanden vertoont oedeem in de bovenste laag van de lamina 

propria. De membraneuze stemband is oedemateus en gezwollen over de hele lengte. 

Het letsel is meestal bilateraal. De massa is vermeerderd terwijl de stijfheid van de 

bedekking meestal verminderd is (Stes, eigen vertaling) 

e.g. Bij de poliepvormige degeneratie, is de stem verlaagd door de zwaardere massa van de 

stembanden en klinkt erg hees. (eigen vertaling) 

polyp 

poliep n. / f. / -en [ poliepvormig] 

= divertikel 

gesteeld, goedaardig gezwel, woekering, die zich kan vormen na plaatselijke ontsteking 

en met een steel aan het slijmvlies van een lichaamsholte vastzit (Coëlho) 

e.g. Tot de psychogene stemstoornissen die minder bij kinderen voorkomt en meer bij mannen dan bij 

vrouwen hoort ondermeer de stembandpoliep. (Stes, eigen context) 

◊ stembandpoliep 

polysyllabic 

meerlettergrepig adj. / 

= polysyllabisch 

bestaande uit meer dan twee lettergrepen of syllaben (Larousse) 

e.g. Binnen de articulatorische therapie worden spraakklanken eerst geïsoleerd aangebracht om 

daarna eerst monosyllabisch te oefenen, vervolgens meerlettergrepig of in een woord en ten 

slotte op zinsniveau. (eigen context) 

post-alveolar 

postalveolaar adj. / / [postalveolaar] 

= postalveolair 

(eigenschap van een achter consonanten) Articulatieplaats van een klank die 

gearticuleerd wordt op het achtergedeelte van de bovenste tandboog (Oxford) 

e.g. Bij een spraakklank die postalveolaar is is het deel net achter de punt van de tong actief en komt 

in contact met het harde gehemelte achter de alveolaire boog. (eigen context)


postdental 

postdentaal n. / m. / -talen [ postdentaal] 

= alveolair 

een medeklinker gearticuleerd tussen de zone net achter de tandkassen en het voorste 

deel van de tong: (s), (z), (r) (Standard dictionary) 

e.g. Zo zijn de Nederlandse (d) en (t) eerder dentalen, en de (s) en (z) eerder postdentalen of 

alveolairen. (Booij) 

~ predentaal, dentaal 

post-dorsal 

postdorsaal adj. / / [postdorsaal] 

eigenschap van een spraakklank die gemaakt wordt met de rug van de tong en 

helemaal achteraan in de mond (Eigen definitie) 

e.g. Doordat de afsluiting of vernauwing vrij ver achteraan en hoog in de mond gemaakt wordt bij een 

klank die postdorsaal is, is de resonantieruimte beperkt tot de keelholte en eventueel de nasale 

caviteit. (eigen context) 

posterior pharyngeal wall 

achterwand van de farynx c. / m. / -en 

de achterkant van de keelholte die zich uitstrekt van achter de neus tot achter de larynx 

(Zakwoordenboek der Geneeskunde) 

e.g. De achterwand van de farynx bestaat uit drie spieren die elkaar overlappen van onderen naar 

boven toe: de musculus constrictor superior, medialis en inferior. (eigen context) 

~ keelreflex, pharynxreflex 

posterior seal 

achterste afsluiting c. / f. / -en [afsluiten] 

tongpositie bij neusademing. Normale rustademing loopt via de neusweg. Afsluiting van 

de orale luchtweg is hiervoor noodzakelijk, dit wordt meestal bereikt doordat achter in de 

mondholte een afsluiting plaatsvindt door de tong die tegen het zachte gehemelte zit 

(posterior seal, achterste afsluiting) en voorin de mond doordat de lippen gesloten zijn of 

doordat het voorste deel van de tong tegen de alveolairrand zit (anterior seal) (Foster, 


e.g. Bij een gespannen houding van de tong in de mond (tong wordt op de mondbodem getrokken) 

zal er geen normale achterste afsluiting zijn bij een neusademhaling. (eigen context) 

postonset 

na de aanvang adj. / 

moment net na de start van een nieuwe behandeling of net na de inzet van een 

spraakklank (GVD) 

e.g. Na de aanvang van taalontwikkeling zal er heel snel een grote vooruitgang zijn en zal er enorme 

woordenschatuitbreiding plaatsvinden. (Chantrain) 

postvocalic devoicing 

postvocaal stemloos maken c. / m. / geen mv. [postvocaal stemloos maken]


het stemloos maken van een stemhebbende medeklinker die onmiddellijk volgt op een 

klinker (Hartmann) 

e.g. Er is een grote neiging om finale klanken stemloos te maken en dit vinden we ook terug na 

klinkers onder het postvocaal stemloos maken van een klank. (eigen context) 

pragmatic disorder 

pragmatische stoornis c. / f. / -sen [ pragmatisch gestoord] 

= taalgebruiksstoornis 

het voornaamste kenmerk is het niet voldoende gebruik (kunnen) maken van taal t.b.v. 

een correct verlopende communicatie (Trinity College Dublin (eigen vertaling)) 

e.g. Een pragmatische stoornis kan grote gevolgen hebben voor een vlotte communicatie en sociale 

contacten. De persoon kan met de taal geen doelen bereiken, geen informatie overbrengen, geen 

behoeften duidelijk maken, geen vragen stellen of verontschuldigingen aanbieden. (eigen 

context) 

praxis 

praktijk toepassing n. / f. / -en [praktiseren - - praktisch toegepast] 

handeling, medische praktijk, hetgeen proefondervindelijk aan de praktijk is getoetst 

(Coëlho) 

e.g. Bij vestiging als zelfstandige met eigen praktijk toepassing betekent dit dus dat men eerst een 

type A erkenning aanvraagt, dan pas een type B aanvraag kan indienen. 

(http://www.uzk.be/uzk/pz0082.asp) 

prefix 

voorvoegsel n. / n. / -s 

= prefix 

voorvoegsel; het voorgevoegde, m.n.lettergreep die, zelf niet (meer) als woord 

voorkomend, voor aan andere woorden gehecht, nieuwe woorden vormt (Van Dale) 

e.g. Achtervoegsels (ook wel suffix genoemd) worden onderscheiden van voorvoegsels (of: (prefix): in 

'gebroeders' is 'ge' een voorvoegsel. (http://wwwuilots.let.uu.nl/~nltaal/za/gramma/a/achtervo.htm) 

prelinguistic communication 

voortalige communicatie c. / f. / -s [voortalig communiceren] 

communicatie van voor de ontwikkeling van de gesproken taal. Communicatie zonder 

taal (Van Dale) 

e.g. In de prelinguale fase van de taalontwikkeling kunnen we de gezamelijke aandacht, het aandacht 

trekken, huilen, manipulatie van voorwerpen, vocalisaties, kortom alle intensionaliteiten van kind 

en volwassenen rekenen tot de voortalige communicatie. (Schaerlaekens, eigen definitie) 

~ prelinguïstisch gedrag, prelinguïstische periode 

prenatal 

prenataal adj. / 

aan de geboorte voorafgaand, betrekking hebbend op de periode voor de geboorte (VD) 

e.g. Vroeger had je maar één optie om erfelijke risico's te vermijden: niet zwanger worden. Met de 

prenatale diagnostiek - echo's, vlokkentest, vruchtwaterpunctie - werden paren voor de ethische


keuze gesteld of ze al dan niet een zwangerschapsafbreking wilden overwegen. (De Standaard 

06/07/1999) 

presbyacusis 

ouderdomsslechthorendheid n. / f. / geen mv. 

= presbyacusis, ouderdomshardhorendheid 

leeftijdsverschijnsel met verlies van gehoorscherpte vooral voor de hogere frequenties, 

en met daling van de gehoordrempel. Verminderde functie van het orgaan van Corti en 

de centrale gehoorbanen. Beenderwoekering op de bodem van de uitwendige 

gehoorgang kan zenuwen aantasten (Van Maele) 

e.g. Uit het feit, dat het aantal gevallen van ouderdomsslechthorendheid 

(ouderdomsslechthorendheid) toeneemt met de vergrijzing en dat het volwaardig kunnen 

functioneren nauw samenhangt met goed kunnen communiceren, zonodig ondersteund door de 

techniek, volgt dat ook hoortoestellen een onderwerp zouden moeten vormen van het werkterrein 

van de gerontechnologie. (http://www.nvvs.nl/belang/gerontechnologie.htm) 

pre-speech vocalisation 

brabbelfase c. / f. / -n 

de periode binnen de prelinguale periode van de taalontwikkeling vanaf zeven maanden 

waarin het kind uitingen maakt van opeenvolgingen van identieke of bijna identieke 

syllaben (Schaerlaekens) 

e.g. Na de ‘brabbelfase’ gaat het kind vooral de Nederlandse fonemen imiteren. 

(http://www.mariovanoverveld.demon.nl/frames/logopedie.html) 

pressure consonant 

druk consonant c. / m. / -en 

= pressure consonant 

een consonant die geproduceerd wordt door de articulatiebeweging van de glottis of het 

velum, waar de luchtstroom buitenwaarts gestuurd wordt (Crystal, vertaling) 

e.g. De explosieven, fricatieven en de affricaten zijn druk consonanten. Een explosief is een plofklank; 

p, b en t zijn explosieven. Een fricatief is een medeklinker met wrijvend, sissend of fluitend geluid, 

voortgebracht door vernauwing van het spraakkanaal; f, s en ch zijn fricatieven. Een affricaat is 

een klank die als explosief begint en als spirant (fricatief) eindigt; b.v. pf. (Van Dale) 

presymbolic communication 

presymbolische communicatie c. / f. / geen mv. [presymbolisch communiceren] 

communicatie van voor de ontwikkeling van de symbolentaal. Normale, presymbolische 

communicatie vergemakkelijkt de vlotte overgang naar taalgebruik (Van Dale, eigen 

vertaling) 

e.g. Het grootste aandeel van de vroege communicatie van kinderen is presymbolische communicatie 

en is daarom nogal strikt gebonden aan een context of personen. (eigen vertaling) 

preverbal period 

voortalige periode c. / f. / geen mv. 

= preverbale periode 

periode van voor de ontwikkeling van de mondelinge talige communicatie (Van Dale)


e.g. Dat de eerste woordjes volgens de ouders 'mama' en 'papa' zijn, is niet verwonderlijk, omdat 

klankreeksen die het kind als spel oefent in de voortalige periode: 'mamamamama' en 

'papapapapa' als brabbelgeluiden vrij gebruikelijk zijn. (Goorhuis - Brouwer) 

prevocalic 

prevocaal adj. / 

met betrekking tot een medeklinker die voorafgaat aan een klinker en die meestal 

vooraan staat in de syllabe (eigen definitie) 

e.g. Stemloze consonanten in een prevocale positie verhogen de fundamentele frequentie van de 

vocaal maar prevocale consonanten hebben niet zo'n regelmatige invloed. (eigen vertaling) 

prevocalic voicing 

prevocaal stemhebbend maken c. / m. / geen mv. [prevocaal stemhebbend maken] 

een regel waarbij stemloze klanken die voor klinkers of andere stemhebbende klanken 

voorkomen, stemhebbend worden (Clinical phonology, eigen vertaling) 

e.g. Er is een grote neiging om initiale klanken stemhebbend te maken en dit vinden we ook terug 

voor klinkers onder het prevocaal stemhebbend maken van een klank. (eigen context) 

~ stemloos 

profound hearing impairment 

ernstige slechthorendheid c. / f. / geen mv. [ernstig slecht horen - - ernstig slechthorend] 

= ernstige gehoorstoornis, ernstig gehoorverlies 

het plotseling uitvallen of verminderen van het gehoor, veroorzaakt door een storing in 

de doorbloeding van het orgaan van Corti of een virale infectie van het oor. We spreken 

van een ernstig verlies bij een drempel tussen de 71 en de 90dB (Rodenburg) 

e.g. Ernstige slechthorendheid wordt door ouders meestal snel opgemerkt. Lichtere vormen vind je 

alleen door het kind gericht te testen. (http://www.xs4all.nl/~mediatz/moel9606.htm) 

prognosis 

prognose n. / f. / -s [ prognostisch] 

= voorspelling 

voorspelling omtrent het verdere verloop van een ziekte, inschatting van mogelijk herstel 

en blijvende gevolgen (Coëlho, eigen definitie) 

e.g. Het maken van een prognose over de afloop van een ziekte, in het bijzonder de schatting van de 

tijd die de patiënt nodig zal hebben om te genezen en bij ernstige ziekten het aantal jaren of 

maanden dat de patiënt nog te leven heeft, is uiterst moeilijk en moet zoveel mogelijk beperkt 

worden. (Ned. Larousse) 

programmed instruction 

geprogrammeerde instructie c. / f. / -s 

= prompting 

een leerprocedure, gebaseerd op de veronderstelling dat het verwerven van kennis een 

kwestie is van het leren van de juiste antwoorden (responsen) op de gestelde vragen 

(stimuli) (Petersen) 

e.g. De geprogrammeerde instructie kan met behulp van een geschreven tekst worden aangeboden 

of met behulp van een computerprogramma. (Petersen) 

~ conditioneren, geprogrammeerde tekst


progressive 

progressief adj. / / [progressie] 

toenemend, verergerend, zich uitbreidend in de tijd. Gepaard gaan met toeneming van 

weefsel en / of verbetering van de functie ervan (Pinkhof-Hilfman) 

e.g. Het wordt steeds duidelijker dat afasie zich in bepaalde gevallen langzaam en progressief kan 

ontwikkelen. De eerste symptomen hierbij zijn gewoonlijk woordvindingsproblemen en daarvoor 

een aarzelend of omslachtig taalgebruik. (Dharmaperwira-Prins) 

videofluoroscopy 

videofluoroscopie n. / f. / -ën [ videofluoroscopisch] 

= videoradioscopie, videodoorlichting, videoröntgendoorlichting 

het dynamisch afbeelden van de mondholte, keelholte en slokdarm wordt gedaan met 

fluoroscopie. Het is de meest gebruikte techniek in het onderzoek van de orofaryngeale 

slikbeweging. Het fluoroscopisch beeld genomen via röntgenstralen wordt op video 

opgenomen (Logemann) 

e.g. Met videofluoroscopie kan geen druk worden gemeten die tijdens het slikken wordt opgebouwd, 

maar er kan wel indirecte observatie van druk worden gedaan aan de hand van de snelheid van 

de bolusbeweging in relatie tot de beweging van de weefselstructuren. (Logemann) 

visual 

visueel adj. / / [viseren - visus] 

op het zien, het gezicht of het gezichtsvermogen betrekking hebbend, wat betreft het 

gezichtsvermogen (Van Dale) 

e.g. Bij gehoorgestoorden moeten we tijdens de hoortraining alle geluiden die we in de omgeving 

kunnen opvangen visueel proberen te maken. Horen we de tram voorbij rijden, dan gaan we er 

naar kijken; horen we de telefoon dan gaan we er naartoe. (eigen context) 

visual cue 

visuele cue c. / m. / -s 

tips die slechthorende kinderen met gehoorstoornissen gebruiken om de conversatie te 

volgen wanneer ze in een gesprek niet alle klanken begrijpen door enkel te luisteren, ze 

gaan door visuele waarneming het gehoor compenseren (Speech of the Hearing 

Impaired, eigen vertaling) 

e.g. We moeten ons realiseren dat een meer of mindere ondersteuning door de visuele component, 

d.w.z. het spraakafzien, of het gebruik van visuele cues een natuurlijk gegeven is. (Ceuppens) 

visual field 

visueel veld c. / n. / -en 

= gezichtsveld 

het gebied waarbinnen stimuli de gewaarwording van zicht produceren met het oog in 

een positie met recht hoofd (Dorland, eigen vertaling) 

e.g. Een voorkeur voor het rechter visuele veld werd gevonden bij het gelijktijdig presenteren van 

verbaal materiaal, en een voorkeur voor het linker visuele veld bij non-verbaal materiaal. 


visual motor problem


visuo-motorisch probleem c. / n. / -en 

probleem in het vermogen om het zicht te synchroniseren met de bewegingen van het 

lichaam of van lichaamsdelen. Stoornis in de visuele controle op een beweging (Nicolosi, 


e.g. Ter verklaring van het visuo-motorische probleem vermoedt men een gereduceerde stimulatie 

van de oog-hand coödinatie als gevolg van meerdere hospitalisaties, minder 

exploratiegelegenheid. (Heylen & Elen) 

Visual Reinforcement Audiometry 

Visual Reïnforcement Audiometrie c. / f. / -ën 

techniek binnen de subjectieve audiometrie waarbij een auditieve stimulus aangeboden 

wordt die pas na de verlangde respons door het kind mag worden beëindigd. Na de 

respons volgt onmiddellijk een visuele beloning (Northern & Downs) 

e.g. Gedragstesten worden geselecteerd op basis van de mogelijkheden van een kind om de 

gevraagde opdracht uit te voeren. In een lijst van meest eenvoudige naar complex vinden we: 

Behavioral Observation Audiometry (BOA), Visual Reïnforcement Audiometry (VRA), and Play 

Audiometry. (eigen vertaling) 

visuo-spatial disturbance 

visueel-ruimtelijke stoornis c. / f. / -sen [ visueel-ruimtelijk gestoord] 

stoornis van de ogen bij waarneming meer bepaald bij de waarneming van hoogte-, 

diepte- en breedteafmetingen (VAN DALE) 

e.g. Visueel-ruimtelijke stoornissen worden vaak laattijdig ontdekt na heel wat valpartijen, kwetsures, 

klachten van hoofdpijn, enz. (eigen context) 

vocabulary 

woordenschat n. / m. / geen mv. 

= vocabulair, lexicon 

alle woorden die een persoon van een bepaalde taal kent (begrijpt en/of gebruikt) (GVD) 

e.g. De woordenschat gericht tot het taallerende kind vertoont een aantal opvallende kenmerken. 

Eerst en vooral is de woordenschat vrij beperkt, er is slechts een geringe diversiteit in de 

gebruikte woorden. (Schaerlaekens) 

vocal abuse disorder 

stoornis door verkeerd stemgebruik c. / f. / -sen 

problemen met de stem die ontstaan door foutief gebruik van de stem (verkeerde 

technieken voor stemgeving, inzet, luidheid en toonhoogte) wat zal leiden tot fonatie met 

extreem scherpe glottisaanval, wat de stembanden traumatiseert, door het produceren 

van algemene inflammatie of discrete laesie (Aronson; eigen vertaling) 

e.g. Verkeerd stemgebruik wijst naar het foutief gebruiken van de productiegedragingen: toonhoogte, 

luidheid en kwaliteit ( afhankelijke en onafhankelijke dimensies). Stembandknobbeltjes zijn een 

typisch voorbeeld van een stoornis door verkeerd stemgebruik. (Stes, eigen context) 

~ stemmisbruik 

vocal constriction 

stemspanning n. / f. / -en [stem spannen - - gespannen]


het subjectieve spanningsgevoel in het stemapparaat bij fonatie die soms ook uiterlijk 

zichtbaar is (Stes, eigen definitie) 

e.g. Hoe groter het constrictiegevoel, hoe meer inspanningen men doet om te foneren en hoe 

beperkter het bereik van toonhoogte en luidheid wordt. Bij een ver gevorderde stemspanning zal 

de stem hees, ruw en heel geforceerd klinken. (Stes, eigen context) 

vocal fold 

stemband n. / m. / -en 

de stembanden (plical vocalis) zorgen voor het voortbrengen van stemgeluid, de 

zogenoemde stemvorming. Er zijn twee paar stembanden : de bovenste (valse) en de 

onderste (ware) stembanden. Ze zijn gespannen ter hoogte van het cartilago thyroidea 

en de arythenoidea (Kirchmann) 

e.g. De valse stembanden zijn echter niet zozeer de bron van het geluid, maar adduceren boven de 

ware stembanden en veroorzaken een dempingseffect op het geluid of hinderen de trillingen 

(Colton & Casper, 1990) (Stes) 

~ valse stemband 

vocal fold cancer 

stembandkanker n. / m. / -s 

= stembandcarncinoom 

wanneer er zich een tumor (kwaadaardig gezwel) op de stemband ontwikkelt spreekt 

men van stembandkanker (Chantrain) 

e.g. Gezwellen op de stembanden in de larynx kunnen zowel goed- als kwaadaardig zijn. Het meest 

voorkomende kwaadaardige gezwel is het carcinoom. De veiligste behandeling voor de 

stembandkanker is de totale laryngectomie. Wat een zekerheid geeft dat er geen kwaadaardig 

weefsel achter blijft. (Stes, eigen context) 

vocal fold lesion 

stembandlaesie n. / f. / -s 

een wonde, verwonding of andere pathologische verandering in de stemband (Dorland; 


e.g. Een vreemd voorwerp dan in de luchtweg ter hoogte van de glottis terecht komt kan een 

stembandlaesie veroorzaken. De gevolgen zijn sterk afhankelijk van de ernst en de plaats van de 

laesie. (eigen context) 

vocal fold paralysis 

stembandverlamming n. / f. / -en 

= stembandparalyse 

verlies van de mogelijkheid de stemband te bewegen door verlies van het vermogen van 

één of meer spieren of spiergroepen zich samen te trekken (Coëlho) 

e.g. Ongeveer 90 % van alle stembandverlammingen heeft te maken met perifere aandoeningen. Er 

is dan een paralyse of een parese van de stemspier. Ze kan het gevolg zijn van een geïsoleerde 

aandoening van de n. vagus (Xde craniale zenuw) en is soms geassocieerd met een dysartrie 

van de andere spraakspieren (articulatie, resonantie). (Stes) 

vocal fold polyp 

stembandpoliep n. / f. / -en


steelvormig goedaardig gezwel, woekering, die zich kan vormen na plaatselijke 

ontsteking of catarre en met een steel aan het slijmvlies van de stembanden vastzit. 

Komt meestal unilateraal voor op de voorste commissuur (Coëlho, Stes, eigen definitie) 

e.g. Zij herkennen stemmen bij normale larynxcondities, larynxcarcinomen, stembandverlammigen en 

goedaardige larynxgezwellen - zoals stembandpoliepen en stembandknobbels. 

Stembandpoliepen treden eerder zelden op bij kinderen en bij volwassenen iets meer bij mannen 

dan bij vrouwen. (Stes) 

vocal fold sulcus 

stemlipgroef n. / f. / -ven 

= sulcus glottidis 

afwijking die meestal congenitaal is. Op het mediale deel van de stemband komt er een 

groeve voor van variërende diepte en lengte tot zelfs een verdubbeling van de stemlip. 

Kan unilateraal of bilateraal zijn (Stes) 

e.g. Bij een stemlipgroef klinkt de stem hees ten gevolge van de onvolledige glottissluiting, bezit 

weinig draagkracht (vermoeidheid) en is monotoon en met dof timbre. (Stes) 

vocal fold vibration 

stemplooitrilling n. / f. / -en [stemplooitrillen] 

= stembandtrilling 

stembandtrilling komt voor bij het produceren van stemhebbende klanken (Chantrain) 

e.g. Een volledige periode van een stemplooitrilling verloopt dan als volgt: de plooien worden door de 

subglottische druk uit elkaar gedreven van onder naar boven toe, zodat er een golfbeweging gaat 

lopen van de subglottische streek naar het craniale oppervlak van de stemplooi. (Damsté) 

vocal hyperfunction 

stemhyperfunctie n. / f. / -s [hyperfunctioneren] 

abnormale verhoogde werking van de stembanden (Coëlho) 

e.g. Het doel van de kauwmethode is het reduceren van de stemhyperfunctie door grotere 

mondbewegingen en door relaxatie van de larynx. Deze techniek van Brodnitz en Froeschels is 

vooral nuttig bij stemstoornissen die gepaard gaan met stembandzwellingen of noduli. (Stes) 

vocal hypofunction 

Functionele stemzwakte n. / f. / geen mv. [ functioneel stemzwak] 

stemproductie met weinig energie, weinig druk en met wilde lucht (Damsté) 

e.g. Als een bepaalde aan de stemlippen meegedeelde wilsimpuls niet meer het effect sorteert dat 

normaal bereikt wordt, noemt men dat functionele stemzwakte. (De Prest) 

vocal ligament 

stemligament n. / n. / -en 

band, ligament die de stemband vormt, tussen processus vocalis van het arytenoïd en 

het schildkraakbeen (Pinkhof-Hilfman) 

e.g. De stemligamenten zijn wit van kleur tegenover de spierplooien die roze zijn. Een stemligament is 

op te delen in een voorste 2/3de deel en een achterste derde deel. (eigen context) 

vocal nodule


stembandknobbel n. / m. / -s 

= chronische nodulaire laryngitis, nodule 

kleine knobbeltjes als resultaat van epitheelreacties van de stembanden op een 

chronische prikkeling, door stemmisbruik en verkeerd stemgebruik (Stes) 

e.g. Bij mensen met een spreekberoep kunnen dan stembandknobbeltjes, stembandoedeem of 

poliepen op de stembanden ontstaan. Aan de basis ligt vaak ook een persoonlijkheidsstructuur 

die aanleiding geeft tot sociale agressie, spanningen die zich uiten in overdreven veel praten, 

hyperactiviteit, nervositeit, frustratie en emotionele labiliteit, angsten en depressie. (Pronk- 

Boerma, Stes) 

vocal process 

processus vocalis c. / / processi 

dit is het uitsteeksel van het cartilago arithenoidea, voorste hoek van de basis, waaraan 

de ligamentum vocale vastgehecht is (Vertriest) 

e.g. Door de lateraalwaartse rotatie van de processus vocalis zal de stemband een mediaal open 

hoek vormen waarvan de benen gevormd worden door het ligamentum vocale enerzijds en de 

mediale zijde van het arythenoid anderzijds. (Kirchmann) 

vocal rehabilitation 

stemrevalidatie n. / f. / -s [stem revalideren - - gerevalideerde stem] 

het herstel van de normale vorm en functie van de stem na verwonding, ziekte of 

stoornis van welke aard ook (Dorland, eigen vertaling) 

e.g. De methodes van stemrevalidatie, klassiek of modern, zijn meestal net zo effectief als de persoon 

die ze gebruikt. De methode alleen is niet de beslissende factor. (eigen vertaling) 

vocal tract 

aanzetstuk n. / n. / -ken 

geheel van articulatie-organen en holtes, gelegen boven de stembanden. Ruimte vanaf 

de stemspleet tot de begrenzing van de lippen (Van Maele, eigen definitie) 

e.g. De taak van de stembanden is o. a. het voortbrengen van geluid. De aanblaaslucht uit de longen 

geeft een grondtoon van de stembanden. Deze toon wordt overgebracht op de luchtkolom die 

boven de stembanden staat (in de pharynx, de mond en de neus), het zogenaamde aanzetstuk. 

De spieren in dit aanzetstuk kunnen de luchttrillingen veranderen in spraakklanken. (Kirchmann) 

vocalisation unit 

vocalisatie-eenheid c. / f.(m.) / -heden 

betekenisvol geheel van aaneengesloten klanken zonder onderbreking, continue 

vocalisatie verbonden met pauzes van minstens 250 ms (Chantrain) 

e.g. Een vocalisatie-eenheid kan geïdentificeerd worden door het gebruik van computer-analyses. 

(Grunwell and Russel, 1987). (eigen vertaling) 

vocalising 

vocaliseren v. / / [vocalisatie - vocaal] 

term die gebruikt wordt in uitspraakleer en duidt op het uiten van klanken (Chrystal 

dictionary of linguistics and fonetics) 

e.g. Lezen we poëzie, dan winnen we meestal door traag te lezen, zelfs hardop, zodat we ook van de 

klankrijkdom genieten. Maar bij het overlopen van een krantenartikel vertraagt dat zogenaamde


vocaliseren het lezen, ook als het niet hardop gebeurt. Kijken in stilte versnelt de 

informatieopname. (http://www.warmoes.com/Knowledge/columns/snellezen.htm) 

~ vocalisatie 

voice 

stem n. / f. / -men 

geluid dat door de daartoe dienende organen in het strottehoofd (stembanden) wordt 

voortgebracht, door een verplaatsing van de lucht langs de stembanden die mede door 

spierwerking deze stembanden aan het trillen brengen (Van Dale, eigen definitie) 

e.g. De adem bepaalt namelijk de klank en het volume van de stem. Elk persoon heeft een kopstem 

een middenstem en een pulsstem. (Pronk-Boerma, eigen context) 

◊ stemloos, stemgeving, kopstem, falsetstem, pulsstem, stemstoornis, stemgeluid, 

stemmisbruik, stemgebruik 

voice disorder 

stemstoornis n. / f. / -sen [ stemgestoord] 

moeilijkheden op het gebied van de fonatie, probleem in de functionering van het 

stemapparaat (de stembanden) (Van Maele, eigen definitie) 

e.g. Stemstoornissen kunnen ontstaan door wijzigingen in de massa van de stembanden of van het 

omgevend weefsel, door een verandering in spanning of door het hinderen van de 

stembandsluiting. (Stes) 

progressive assimilation 

progressieve assimilatie c. / f. / -s [progressief assimileren] 

= perseverende assimilatie, proleptische assimilatie, voorwaartse assimilatie 

assimilatie waarbij de assimilerende werking uitgaat van de voorafgaande consonant 

naar een consonant die meer naar achteren in het woord voorkomt (Norm. 

Taalbeheersing) 

e.g. De progressieve assimilatie in de voorbeelden: ontvangen, opvoeding gaat respectievelijk uit van 

de t en de p die de daaropvolgende v stemloosmaakt.. (eigen context) 

~ regressieve assimilatie 

prolongation 

verlenging n. / f. / -en [verlengen - - verlengd] 

het langer maken van een gesproken geluid of het in dezelfde positie houden van de 

stand van de lippen, tong of andere delen van het spraakmechanisme in een poging om 

het stotterpatroon te wijzigen (Van Dale) 

e.g. De uitwendige verschijnselen in het spreken van iemand die stottert, bestaan uit herhalingen van 

lettergrepen en/of klanken, verlengingen van klanken en/of blokkeringen. (Stes) 

prolonged speech 

verlengde spraak c. / f. / geen mv. [verlengd spreken] 

= verlenging van spraakelement 

het spreken met het opzettelijk verlengen van syllaben (Chantrain, eigen context) 

e.g. Methode die gebruikt wordt in de stottertherapie die refereert naar het trage spreekpatroon dat 

het resultaat is van verlengde spraak. De methode wordt gebruikt om herhalingen en 

blokkeringen te voorkomen. (eigen context)


prompt 

stimulus n. / m. / stimuli [stimuleren] 

= prikkel, aansporing 

aanmoediging, stimulans. Wordt gebruikt in een therapeutische situatie om een 

bepaalde of gewoon enige reactie uit te lokken (Chantrain, eigen context) 

e.g. De stimulus die bij kinderen gebruikt wordt om spontane spraak uit te lokken in functie van een 

onderzoek van het taalgebruik, kan heel uiteenlopend zijn: van een prenten boek over speelgoed 

tot een computer. (eigen context) 

◊ stimuluscontrole 

pronunciation 

uitspraak n. / f. / -en [uitspreken - - uitgesproken] 

= articulatie 

het spreken door gebruik te maken van conventionele klankpatronen van de taal. De 

wijze van uitspreken (Vertaling, GVD) 

e.g. Op iedere school voor slechthorenden geven logopedisten training in uitspraak, stem, gebaren, 

hoortraining en spraakafzien. (http://www.nvvs.nl/medisch/logopedie24032000.htm) 

◊ uitspraakoefening, uitspraakleer, uitspraakteken 

prophylactic 

profylactisch adj. / / [profilaxis] 

eigenschap van een maatregel verergering van een ziektebeeld voorkomt. Maatregel die 

voorbehoedend, preventief is (GVD, Pinkhof) 

e.g. Een profylactische maatregel tegen stembandknobbeltjes is het zorgen voor een goede 

stemhygiëne en het oefenen van de juiste stemtechnieken ter voorkoming van verkeerd 

stemgebruik. (eigen context) 

prosody 

prosodie n. / f. / geen mv. [ prosodisch] 

= melodiek van een uiting 

de kenmerken van de stem tijdens de spraak en het uiten van zinnen zoals frequentie, 

intonatie, ritme en accent ; het is heel belangrijk in de fonologische analyse van spraak 

(Churchill, eigen vertaling) 

e.g. Het taalverwervingsproces bestaat uit verschillende componenten (fonologie, semantiek, syntax 

en morfologie, pragmatiek en metalinguïstiek), maar suprasegmentele elementen zoals: melodie, 

prosodie en intonatie komen op de verschillende niveaus aan bod. (Goorhuis - Schaerlaekens) 

prosody impairment 

aprosodie n. / f. / geen mv. [ aprosodisch] 

stoornis in het affectieve taalgebruik , het ontbreken van nadruk, toonverschillen, ritme in 

de spraak (Med. zakwb.) 

e.g. In principe is de prosodie bij afasie niet gestoord. Wel kan een ernstige niet-vloeiende 

afasiepatiënt door zijn telegramstijl een secondaire aprosodie vertonen. (Dharmaperwira-Prins) 

~ prosodie


prothesis 

prothese n. / f. / -n of -s 

= prosthesis, protese 

een kunststofproduct ter vervanging van een verloren gegaan lichaamsdeel (GVD) 

e.g. Hoesten kan optreden wanneer vloeistof vanuit de slokdarm in de luchtpijp terechtkomt. 

Controleer hierbij of de vloeistof door de prothese heen loopt of erlangs. Lekkage door de 

prothese heen kan worden opgelost door de prothese te reinigen (door krachtig roepen terwijl u 

het stoma met uw vinger afsluit, of met behulp van de bijgeleverde borsteltjes of een 

wattenstokje). (http://www.fgg.eur.nl/fgg/kno/ONCO/verwisselen_van_provox.htm) 

~ endoprothese 

◊ hoorprothese, klepprothese 

protoconversation 

protoconversatie c. / f. / -s [protoconverseren] 

bronconversatie, periode vanaf zes maanden tijdens de prelinguale fase van de 

taalontwikkeling waarin er interactie is van aangezicht tot aangezicht. Er is aandacht 

voor elkaar en voor voorwerpen maar er wordt niet over iets gevocaliseerd 


e.g. Subtiele kreetjes, ritmische bewegingen, gebaren, manipuleren van voorwerpen, wisselende 

blikken en dergelijke werken aanstekelijk. Deze gemeenschappelijke dans wordt vaktechnisch 

aangeduid als co-regulatie of protoconversatie. (http://www.kngf-nfp.nl/tijdschr/vlies.htm, eigen 

context) 

protodeclarative 

protodeclaratief adj. / / [protodeclaratie] 

het is een preverbaal gedrag dat het kind stelt om de aandacht van de volwassene te 

trekken op een voorwerp of een gebeurtenis in zijn omgeving (Bates) 

e.g. Protodeclaratief gedrag kadert in de prelinguïstische vaardigheden van jonge kinderen. (Bates) 

protoimperative 

protoimperatief adj. / 

het menselijk (preverbaal) gedrag dat betrekking heeft of gesteld wordt met als doel het 

dingen uit de omgeving te verkrijgen en behoeften te bevredigen (Vertaling van het 

Engels) 

e.g. We spreken van protoimperatief gedrag wanneer een kind voorwerpen begint te tonen of geven 

aan de moeder en dan alternerend oogcontact maakt met de moeder en het voorwerp. Eens het 

kind beseft dat dit gedrag invloed kan hebben op de volwassene om zijn doelgerichte 

inspanningen te bevredigen, worden deze gedragingen meer een gewoonte. (eigen vertaling) 

protoword 

protowoord c. / n. / -en 

het zijn woorden die tussen brabbelen en eerste woorden in staan en die evolueren tot 

volwaardige woorden. Het zijn de voorlopers van de eerste woorden (Schaerlaekens) 

e.g. Zowel volwassene als kind kennen de functie van de brabbelgroepjes binnen de communicatie 

zodat ze eigenlijk conventioneel zijn. Daarom noemen we ze ook protowoorden, ze hebben wel 

een communicatieve functie, maar geen betekenis zoals woorden als 'tafel' en 'boek'. Omwille 

van deze louter communicatieve functie noemen we ze ook interactionele protowoorden. 

(Schaerlaekens)


◊ interactioneel protowoord, actiebegeleidend protowoord, scriptspecifiek protowoord 

protrusion 

protrusie n. / f. / geen mv. 

= protrusio, uitpuiling 

het naar voren duwen, het naar buiten brengen in een ongewone positie brengen of 

komen van een lichaamsdeel of orgaan (eigen context) 

e.g. Protrusie van de tong zal heel wat voedigs en slikproblemen met zich meebrengen. Er wordt 

geen goede bolus gevormd en het voedsel wordt niet correct naar achteraan in de keel 

getransporteerd. Bovendien heeft het een nadelig effect op de positie van de voorste snijtanden. 


pseudobulbar 

pseudobulbair adj. / 

lijkend op een bulbus (plaatselijke verdikking, bolvormig lichaamsdeel) (Pinkhof-Hilfman) 

e.g. Een pseudobulbaire verlamming met een bilaterale aantasting van de corticobulbaire banen 

meestal tengevolge van een vasculair accident, geeft een typische 'spastic dysarthria' met onder 

meer de typische stemsymptomen van hyperadductie van de stemband waardoor een hese, 

gespannen stemkwaliteit optreedt. (Stes) 

pseudobulbar dysarthria 

pseudobulbaire dysartrie c. / f. / geen mv. [ pseudobulbair dysartrisch] 

= spastische dysartrie 

een spraakstoornis die het gevolg is van een aandoening in het zenuwstelsel. Deze 

aandoening verstoort de werking van het zenuwstelsel. Deze aandoening verstoort de 

werking van één of meer spieren die bij het spreken betrokken zijn (Dharmaperurria) 

e.g. Van de verschillende vormen zal alleen de spastische vorm of de pseudobulbaire dysartrie 

veroorzaakt door een bilaterale lesie in het precentrale corticale gebied, tezamen met afasie 

voorkomen. (Dharmaperwira-Prins) 

pseudobulbar palsy 

pseudobulbaire paralyse c. / f. / geen mv. 

= suprabulbaire paralyse, pseudobulbair syndroom 

uitval van de functie van de motorische hersenzenuwen waarvan de kernen gelegen zijn 

in het mesencefalon ('bulbus'). De corticobulbaire banen zijn beiderzijds aangedaan bv. 

bij multiple cerebrale infarcten. Behalve de genoemde uitvalverschijnselen wordt het 

pseudo-bulbair syndroom gekenmerkt door ontremmingsverschijnselen zoals 'dwang' 

lachen en - huilen en hoge reflexen (kaakclonus, snoutreflex) (Codex Medicus) 

e.g. Soms kan een pseudobulbaile paralyse zich voordoen bij multiple sclerose, hersenstamtumoren 

of amyotrofische lateraalsclerose. (eigen context) 

pseudoglottis 

pseudoglottis n. / m. / geen mv. 

de opening tussen de valse stembanden (Milene) 

e.g. Bij het verwijderen van de larynx wordt een nieuwe verbinding gemaakt tussen de oesophagus 

en de hypopharynx. In dit gebied kan een pseudoglottis gevormd worden. (Cursus Peeters) 

glottis= het stemapparaat


pseudospeech 

pseudospraak n. / f. / geen mv. [pseudospreken] 

spraak die op een kunstmatige manier tot stand komt omdat het strottenhoofd is 

weggenomen en geen stem meer gegeven kan worden via de stembanden (Chantrain) 

e.g. Na een totale laryngectomie is het mogelijk de communicatie verder te zetten door gebruik te 

maken van pseudospraak die op verschillende manieren gerealiseerd kan worden: 

oesophagusspraak, spraak via de electrolarynx, of de spraakknoop. (eigen context) 

pseudostuttering 

schijnstotteren n. / n. / geen mv. [schijnstotteren] 

= pseudo-stotteren 

doelbewust geveinsd stotteren; met opzet maken van herhalingen, verlengingen en 

blokkeringen in de spontane spraak (Nicolosi, eigen definitie) 

e.g. In de stottertherapie wordt het schijnstotteren gebruikt om de angst tot stotteren bij de patiënt te 

helpen verminderen. Het is een vorm van progressieve desensitisatie door blootstelling. Patiënt 

en therapeut gaan afwisselend stotterend praten. (eigen context) 

~ stotteren 

psychogenic mutism 

psychogeen mutisme n. / n. / geen mv. 

het stilzwijgen, toestand van niet-spreken die niet berust is op een absoluut onvermogen 

maar op een niet-spreken-willen, weigering van spreken veroorzaakt door psychische of 

mentale factoren i.p.v. door organische factoren, zoals bijv. een tumor (van Dale E-N / 

Groot Woordenboek der Nederlandse Taal, GVD) 

e.g. Ernstig stotteren kan leiden tot een psychogeen mutisme om verdere blootstelling aan de stotters 

te vermijden. (eigen context) 

psychogenic voice disorder 

psychogene stemstoornis c. / f. / -sen 

een stoornis in het stemgebruik ten gevolge van psychogene oorzaken. Afwijkende 

stemgedragingen die geleerd zijn en/of bepaalde noodzakelijke stemgedragingen die 

niet geleerd zijn onder invloed van allerlei psychische verschijnselen (Chantrain, Stes) 

e.g. de grens tussen organische en psychogene stemstoornissen is niet altijd duidelijk te trekken. In 

het ontstaan van psychogene stemstoornissen spelen genetische factoren en de toestand van 

het endocrien-neurovergetatief systeem een rol. Als gevolg van afwijkende stemgedragingen 

kunnen er organische veranderingen ontstaan ter hoogte van de stembanden (Stes) 

psychomotor 

psychomotorisch adj. / 

betrekking hebbend op bewegingen die door emoties of door hersenprikkeling teweeg 

worden gebracht (Grote Van Dale) 

e.g. Een psychomotorisch therapeut koppelt bewegen aan psychisch functioneren en welbevinden. 

Het logisch en ruimtelijk denken komt in de psychomotorische therapie aan bod. 

(http://www.leoeverts.nl/doorverwijzing.htm, eigen context) 

psychopathology


psychopathologie n. / f. / -ën [ psychopathologisch] 

de ziekteleer betreffende psychische afwijkingen. Wetenschap die zich bezig houdt met 

de psychopatische verschijnselen (Pinkhof-Hilfman) 

e.g. Borderline syndroom, angst, autisme en schizofrenie zijn slechts enkele van de geestelijke 

stoornissen die binnen de psychopathologie bestudeerd worden. (eigen context) 

psychosis 

psychose n. / f. / -n [ psychotisch] 

een zodanig ernstige stoornis van de psychische functies en/of het gedrag, dat de 

persoon daardoor niet in staat is de uiterlijke en innerlijke werkelijkheid van elkaar te 

onderscheiden : het contact met de werkelijkheid is gestoord (Stes) 

e.g. In het algemeen beschouwt men alle stoornissen van de geest, met uitzondering van de 

neurosen als psychosen. Het verschil tussen een neurose en een psychose bestaat vooral in de 

manier waarop de patiënt zich in de samenleving gedraagt en de wijze waarop hij zijn toestand 

kan begrijpen en ernaar handelt. De meest karakteristieke psychosen zijn de manie, de 

melancholie, de schizofrenie, de seniele dementie en de paranoia. (Larousse) 

psychotherapy 

psychotherapie n. / f. / -ën [ psychotherapeutisch] 

genezingsmethode die werkt met psychische middelen, bv. hypnose, suggestie; 

geestelijke verwerking door vertellen (Van Dale) 

e.g. De psychotherapie brengt de patiënt ertoe, met zijn normale vermogens zijn storingen te 

overwinnen. (Van Dale) 

puberphonia 

puberfonie n. / f. / -ën 

= puberphonia, mutatiestoornissen, mutatiestemstoornissen 

verschijnsel waarbij de hogere toonhoogte van de kinderstem te lang wordt behouden of 

onvoldoende vervangen door een lagere toonhoogte en de vollere middenstem van de 

volwassen stem, terwijl de larynx toch normaal uitgegroeid is (Stes) 

e.g. Patiënten met een puberfonie ervaren meestal veel negatieve sociale reacties. Ze worden 

bijvoorbeeld makkelijk als flauw, passief en onvolwassen beschouwd. (Stes) 

~ mutatie-falsetstem, verlengde mutatie, incomplete mutatie 

pull-out 

time-out n. / / -s 

bij het stotteren; opzettelijke poging van de stotteraar om het blokkeren van het gestotter 

af te zwakken, vooraleer het voltooid is (Nicolosi) 

e.g. Elke stotteraar zal bepaalde gedragingen stellen om door een blokkering te geraken. Dit is een 

positieve bekrachtiger van dit gedrag. Via de time-out methode laten we niet onmiddellijk een 

vloeiend spreken volgen op dit gedrag en zo zal het ongewenste gedrag afnemen. (eigen 

context) 

pure tone 

zuivere toon c. / m. / -en


een toon die enkel op één frequentie energie heeft. Zuivere tonen zijn nuttig om de 

gehoorintintensiteit te meten omdat dit het meten van de configuratie van de 

gehoorverslechting toelaat (Flexer, eigen vertaling) 

e.g. Fletcher en Munson (1933) gebruikten een 1000 Hz zuivere toon van gekend geluiddrukniveau 

als maatstaf tegenover dewelke de zuivere tonen met andere frequenties worden beoordeeld wat 

betreft luidheid. (http://wwwtw.vub.ac.be/ond/werk/luidheid/N_luid_freq_1.htm) 

pure-tone audiometry 

zuivere toon audiometrie c. / f. / -ën 

dit is het meten van het gehoor door middel van het aanbieden van zuivere tonen van 

125 Hz tot 8000 Hz met een bereik van -10 dB tot 110 dB. D.m.v. zuivere toon 

audiometrie wordt de gehoordrempel van een persoon bepaald (Chantrain) 

e.g. Via zuivere toon audiometrie bepalen we de luchtgeleidingsdrempel die per definitie de zwakste 

zuivere toon is die het individu nog net kan horen. (Forton) 

pure-tone stimulus 

zuivere toon stimulus c. / m. / stimuli [stimuleren] 

een zuivere toon (geen spraakklanken, puur tonaal) aangeboden als stimulus bij het 

gehooronderzoek via een hoofdtelefoon (Chantrain) 

e.g. We kunnen ofwel een gepulst zuivere toon stimulus, ofwel een ononderbroken zuivere toon 

stimulus gebruiken. Wanneer een ononderbroken signaal gebruikt wordt mogen de parameters 

enkel gewijzigd worden wanneer er niet gestimuleerd wordt. (Forton, eigen context) 

pure-tone threshold 

zuivere toon gehoordrempel c. / m. / -s 

die geluidssterkte waarbij een normaal horende nog net een zuivere toon hoort. De 

zwakste zuivere toon die het individu nog net kan horen (Rodenburg, Forton) 

e.g. Het belangrijkste nadeel van de stijgende methode van afname is dat de patiënt niet weet welk 

signaal er gaat komen en dikwijls te laat zal reageren, zodat men een slechtere zuivere toon 

gehoordrempel gaat noteren dan in werkelijkheid het geval is. (Forton) 

pyramidal system 

pyramidebaan c. / / geen mv. 

= tractus corticospinalis 

onderdeel van het motorisch systeem, hoger motorisch neuron, dat zijn oorsprong heeft 

in de motorische cellen van de cortex (Woordenboek van de spraakpathologie) 

e.g. Het ventrale deel, de ventrale hoorn, bevat motorische nuclei en is perifeer geassocieerd met de 

ventrale wortel, en centraal onder meer met de grote hersenen (pyramidebaan, voor willekeurige 

bewegingen) en cerebellum (tractus vestibulospinalis, voor tonus-handhaving: houding). 

(http://www.bio.uva.nl/Onderwijs/PropCD/TWEEDEJR/HOND/CNS.HTM) 

radiotherapy 

radiotherapie n. / f. / -ën [ radiotherapeutisch] 

behandeling d.m.v. röntgenstralen of andere stralen bij kankergezwellen (Med. wb, 

Pinkhof) 

e.g. In de radiotherapie worden vooral oncologische patiënten behandeld met ioniserende bestraling, 

gewoonlijk röntgenstralen en electronenstraling. (http://www.x54all.nl/gamzon/kf_rt.htm)


~ radiodiagnostiek 

rate 

graad n / m / -aden [graderen] 

= niveau 

de snelheid of mate waarin een bepaalde gebeurtenis of voorval voorkomt met 

betrekking tot een bepaald tijdsstip, een bepaalde bevolkingsgroep, of een andere vaste 

norm (vertaling uit Dorland (26th edition) van Britt Verhoeven) 

e.g. Tijdens de therapie zullen oefeningen aangeboden worden met een stijgende moeilijkheidsgraad. 


◊ moeilijkheidsgraad 

rational-emotional therapy 

rationeel-emotieve therapie c. / f. / ën 

onderdeel van de geneeskunde dat ziektes behandelt en waarbij alles wat bijdraagt tot 

een groter welzijn en geluk essentieel is en waarbij de cliënt zich daadwerkelijk naar zijn 

nieuw verworven ideeën moet gedragen (Prisma van de Psychologie) 

e.g. In de rationeel-emotieve therapie wordt geappelleerd aan rationaliteit, gezond verstand en logica 

om de irrationele ideeën van een patiënt op te sporen en te ontzenuwen d.m.v. actieve en directe 

interventies van de therapeut. (Ladee) 

~ psychotherapie 

afkorting RET 

reading disability 

leesstoornis n. / f. / -sen 

= dyslexie, woordblindheid 

probleem bij het technisch en/of begrijpend lezen op woord- of tekstniveau (eigen 

definitie) 

e.g. Dyslexie is een leesstoornis waarbij er een normale intelligentie is; (eigen context) 

recall 

herinneren v. / / [herinnering] 

= geheugen 

het opdiepen, weer oproepen van informatie uit het geheugen (Petersen) 

e.g. Afasiepatiënten hebben heel vaak problemen met het korte termijn geheugen. Ze kunnen zich 

heel vlot herinneren wat in een heel ver verleden (jeugd) gebeurde, maar dingen die onlangs of 

heel recentelijk gebeurd zijn zijn niet meer weer op te roepen uit het geheugen. (eigen context) 

~ vergeten, interferentie 

receptive language 

taalreceptie n. / f. / -s 

het begrijpen van taal (Stes) 

e.g. De linkerhemisfeer speelt bij de meeste mensen een belangrijke rol bij de taalreceptie en 

taalproductie, de rechter hemisfeer bij die van de visueel-ruimtelijke informatie. 

(http://www.ecic.be/Dutch/under_n.html, eigen context)


recessive 

recessief adj. / 

het verschijnsel dat een erfelijke eigenschap (gen) niet tot uiting komt, als het op het 

gepaarde chromosoom liggende, bijbehorende gen een sterkere werking vertoont. Dit 

laatste chromosoom heet dan dominant (Microsoft Encarta 98 Encyclopedie) 

e.g. Recessief betekent dat beide ouders drager moeten zijn, om de ziekte te kunnen doorgeven. 

(http://www.muco.be/questions/nl/index.html) 

recovery 

herstel n. / n. / geen mv. [herstellen - - hersteld] 

het terugbrengen in de vorige, volledige ongeschonden en originele staat. Het 

verdwijnen van de ziekteverschijnselen (GVD, eigen definitie) 

e.g. Wanneer het oedeem wegtrekt en de bloedvoorziening zich herstelt kan men een eerste herstel 

van de afasie constateren. Ook in de volgende maanden herstelt de afasie zich gewoonlijk nog, 

maar het herstel gaat steeds langzamer. (Dharmaperwira-Prins) 

◊ herstelverloop 

reduplicated babbling 

repetitief brabbelen c. / n. / geen mv. [repetitief brabbelen] 

het herhaaldelijk produceren van- vaak ritmisch repeterende- betekenisloze 

spraakuitingen waarin medeklinkers en klinkers elkaar afwisselen, door kinderen vanaf 

ongeveer zeven maanden (Taal) 

e.g. Na dit stadium wordt overgegaan op het zogenaamde brabbelen. In dit stadium vinden we het 

zogenaamde repetitief brabbelen, dat wil zeggen het herhalen van dezelfde 

spraakklankcombinatie, die wel wordt aangeduid als de canonieke brabbel: een opeenvolging 

van een consonant en een vocaal, zoals (ba), (da), (ne). (Frijn) 

reduplication 

verdubbeling n. / f. / -en [verdubbelen - - verdubbeld] 

= reduplicatie 

verdubbeling van een syllabe, (in't bijz.) verdubbeling van een wortelsyllabe of de 

beginklank daarvan (Van Dale) 

e.g. Veel van deze babytalkwoorden vertonen karakteristieken van de vereenvoudigingsprocessen 

die ook de vroegste woorden van het kind kenmerken. Vooral de verdubbelingen vallen op. () 

referent 

referent n. / m. / -en [refereren] 

datgene waarnaar een uitdrukking verwijst (GVD) 

e.g. Zo zal een tweede benoeming van éénzelfde referent gewoonlijk vager zijn dan de eerste 

benoeming die dient om die bepaalde referent te identificeren; daarnaast zal expertise in een 

bepaald domein wellicht aanleiding geven tot specifiekere benoeming. 

(http://wwwling.arts.kuleuven.ac.be/gling/verhandelingen.htm) 

~ definiëren van een referent 

referential ability 

referentiële bekwaamheid c. / f. / -eden [bekwamen - - bekwaam]


aangeboren of verworven bekwaamheid die gebruikt wordt of geschikt is om als 

referentie gebruikt te worden (Vertaling) 

e.g. Er is een referentiële bekwaamheid wanneer het kind start met het gebruiken van contextueel 

flexibele woorden zoals hond, om alle honden aan te duiden. (eigen vertaling) 

reflexive sound 

reflex(ieve) klank c. / m. / -en 

luchtstroom of vibratie die een sensorische stimulatie veroorzaakt in het gehoorsysteem 

(Vertaling van het Engels) 

e.g. Gedurende de eerste twee maanden maakt het kind enkel reflexieve klanken, huilen, maar ook 

wat genoemd wordt 'vegetatieve geluiden', verbonden met boeren, slikken en overgeven. (eigen 

vertaling) 

regressive assimilation 

regressieve assimilatie c. / f. / -s [regressief assimileren - - regressief geassimileerd] 

= terugwaartse assimilatie 

het verschijnsel waarbij de articulatie van een spraakklank aangepast wordt aan de 

articulatie van de spraakklank die eraan vooraf gaat (gebaseerd op Nooteboom/Cohen, 

p.126) 

e.g. Nog een voorbeeld van regressieve assimilatie levert de Nederlandse assimilatieregel die zegt 

dat een stemloze plofklank of wrijfklank gevolgd door een stemhebbende plofklank stemhebbend 

wordt. (Nooteboom/Cohen 1988) 

~ progressieve assimilatie 

regurgitation 

regurgitatie n. / f. / -s 

het terugstromen van ingeslikte vloeistoffen door de neus bij verlamming van het 

verhemelte (Coëlho) 

e.g. Wel moet worden gezegd dat een artikel in het Tijdschrift voor Geneeskunde van 1990 vermeldt 

dat de besmetting waarschijnlijk plaatsvindt door 'regurgitatie'(opbraken) van de darminhoud, 

maar dat 'bepaalde waarnemingen wijzen op de mogelijkheid van besmetting via de 

speekselklieren'. (http://www.knjv.nl/nieuws/teken.htm) 

rehabilitation 

rehabilitatie n. / n. / -s [rehabiliteren - - rehabilitatief] 

herstel van gezondheid, het verbeteren van de stoornis tot normaal functioneren (Van 

Dale) 

e.g. Door het beschikbaar zijn van verschillende operatietechnieken worden decompressie-operaties 

steeds vaker uitgevoerd ter rehabilitatie van gezichtsuitdrukking naast die tot behoud van het 

gezichtsvermogen. Deze rehabilitatieve ingrepen (decompressie, ooglid- en oogspiercorrecties ) 

hebben een positief effect op de psychologische gesteldheid en het sociaal- maatschappelijk 

functioneren. (http://www.graves-patienten.nl/nl/03/030600.html) 

rehabilitation programme 

revalidatieprogramma n. / n. / -'s 

de opeenvolging van verschillende stappen die gevolgd moeten worden ter verbetering 

van de ziekte of stoornis. De stappen vormen samen een afgerond geheel en moeten 

binnen de therapie systematisch doorlopen worden (GVD)


e.g. Tevens worden in dit laatste hoofdstuk aanbevelingen gedaan voor een experimenteel 

revalidatieprogramma voor CVS-patienten. (http://search.surfnet.nl/cgi-bin/ls_getdoc?docid=menet/me-net.log9907c.58&offs=374766) 

reinforcement 

bekrachtiging n. / f. / -en [bekrachtigen - - bekrachtigd] 

= reinforcement, beloning 

het versterken van een eenvoudige vorm van leren waarbij het organisme een associatie 

maakt tussen een stimulus en een positieve of een negatieve respons (Petersen) 

e.g. Wanneer gedrag een aangenaam gevolg heeft, wordt dit gedrag bekrachtigd. De kans dat dit 

gedrag wederom zal optreden, wordt vergroot. In dit geval wordt gesproken van positieve 

bekrachtiging. Als gedrag gevolgd wordt door negatieve consequenties (negatieve bekrachtiging), 

zal het gedrag in frequentie afnemen. Het belonen of bestraffen van gedrag is positieve resp. 

negatieve bekrachtiging. (Petersen) 

~ differentiële bekrachtiging 

(bij conditionering) 

relaxation 

ontspanning n. / f. / -en [ontspannen - - ontspannend] 

= relaxatie 

het verlies of wegnemen van spanning in een deel van het lichaam, met name in een 

spier als de samentrekking ophoudt (Brown, eigen vertaling) 

e.g. Een techniek die in de gedragstherapie veel gebruikt wordt [...] is de algemene en specifieke 

ontspanning volgens de techniek van JACOBSON (1938). Ook bij psychogene stemstoornissen 

vormt relaxatie een essentieel onderdeel van de revalidatie. (Stes, eigen context) 

~ isometrische relaxatie 

remedial 

remediërend adj. / / [remediëren] 

= genezend, herstellend, verbeterend 

genezend, herstellend, verbeterend, beter makend (Wolters) 

e.g. Wanneer kinderen met een taalachterstand normaal onderwijs volgen dan zal een remediërende 

begeleiding buiten de lesuren noodzakelijk zijn om het volgen tijdens de lessen te optimaliseren. 


remedial procedure 

genezingsproces n. / n. / -sen 

het verloop van de genezing, manier waarop de ziekte afneemt of verdwijnt (GVD, eigen 

context) 

e.g. Er mogen niet meer dan drie personen (inclusief ouders) tegelijk bij een kind aanwezig zijn. Dit is 

belangrijk voor het genezingsproces van ieder kind. 

(http://franciscus.ziekenhuis.nl/patienten/kinderafdeling/index.html) 

remediation 

behandeling n. / f. / -en [behandelen - - behandeld] 

geneeskundige verzorging, toepassing van programma 's en technieken ter verbetering 

van de stoornis (GVD, eigen context)


e.g. Het meten van het fonetogram is van belang om na te gaan of, bij patiënten met afwijkingen aan 

de stembanden of bij zangers, een bepaalde stemtherapie of trainingsprocedure succes heeft 

gehad. De meting wordt dan zowel vóór als na de behandeling of training gedaan en er wordt 

onderzocht of de stemomvang is toegenomen. (Nooteboom/Cohen 1988) 

◊ behandelingsovereenkomst, behandelingsstrategie 

residual 

overblijvend adj. / / [overblijven] 

= achterblijvend, rest 

dat wat er nog aanwezig is na een behandeling. Wat niet meer weg gaat na het 

verminderen van de problemen (GVD) 

e.g. Na therapie in de eerste periode van een ernstige globale afasie zullen de verschijnselen in de 

stoornis van de taal steeds meer afnemen door revalidatie en door wegtrekken van het oedeem. 

Nadien zijn er nog overblijvende (rest) verschijnselen van de afasie die we eerder een anomische 

afasie zullen noemen. (eigen context) 

residual air 

residuale lucht c. / m. / geen mv. 

= residuaal volume 

dit is de hoeveelheid lucht die in de longen blijft na elke diepe uitademing (eigen 

definitie) 

e.g. Door de bepaling van de vitale capaciteit, de IRV, de ERV en het residuale luchtvolume, hetgeen 

ook mogelijk is voor elke long afzonderlijk, kan men een indruk krijgen van het volume van de 

long. Bij een diepe uitademing kan men circa 1,5 liter extra uitademen. Het blijkt dat de longen 

dan nog niet leeg zijn, maar dat er ongeveer 1 liter residuale lucht overblijft (Kirchmann) 

residual hearing 

residuaal gehoor c. / n. / geen mv. 

= restgehoor 

het gehoor dat mogelijk is bij een hoorstoornis. Het restgehoor. Gehoor dat enkel nog 

bepaalde frequenties en luidheden kan waarnemen (Grote Van Dale) 

e.g. Tijdens de hoorrevalidatie wordt er aangeleerd aan het kind ook optimaal gebruik te maken van 

het residuaal gehoor. (eigen context) 

resonance 

resonantie n. / f. / -s [resoneren - - resonant] 

het meetrillen van een zaak die geluid kan voortbrengen als hij getroffen wordt door 

trillingen van een of meer bep. Frequenties (Van Dale) 

e.g. De door de resonantie tot stand gekomen trilling is sterker naarmate de frequentie van de 

opgelegde trilling dichter bij de natuurlijke resonantiefrequentie van het resonerend lichaam ligt. 

(Nooteboom/Cohen 1988) 

◊ resonantiestoornis, resonantieruimte 

resonance chamber 

resonantieruimte n. / f. / -n of -s


ruimte of holte die zulk een bouw heeft dat de wanden van de ruimte gaan trillen op een 

frequentie die een veelvoud is van de aangeboden frequentie in de ruimte. De 

resulterende trilling in de ruimte zal dan sterker zijn (Grote Van Dale) 

e.g. De lage plaatsing van het menselijke strottehoofd maakt de resonantieruimte van het aanzetstuk 

een stuk groter. (http://tcw2.ppsw.rug.nl/~alidston/CE/taal.html) 

respiration 

ademhaling n. / f. / geen mv. [ademhalen] 

een medische term die het ademhalen (de voor het leven nodige lucht inzuigen en weer 

uitdrijven) aanduidt (Van Dale + vertaling) 

e.g. Er zijn duidelijk verschillende ademhalingstypen, maar er blijft veel discussie bestaan rond de 

vraag of dit verband houdt met de stemgeving. (Stes) 

◊ ademhalingstype, abdominale ademhaling 

Respirometer 

respirometer n. / m. / -s [respirometreren - - spirometrisch] 

= spirometer, spirograaf, respirograaf 

gesloten ademcircuit ter bepaling van de longfunctie, meet de hoeveelheid lucht die na 

een krachtige inademing uitgeademd kan worden (Coëlho) 

e.g. Een spirometer is een apparaat waar de proefpersoon in blaast, waarna o.a. het totale in- en 

uitgeademde volume en de snelheid waarmee wordt in- en uitgeademd gemeten wordt. Het is 

een hulpmiddel om de vitale capaciteit te meten. (Kirchmann) 

response-contingent stimulation 

respons-contingente stimulatie c. / f. / -s 

het gedrag onderdrukken door er een negatieve consequentie aan te verbinden. Het 

eenvoudigweg signaleren van het gedrag kan reeds een straffende kwaliteit bezitten. Dit 

effect kan nog versterkt worden door een verbale toevoeging (Janssen) 

e.g. Het non-verbale gedrag van de stotteraar is ook zeer wel toegankelijk voor een responscontingente 

stimulatie. De bedoeling daarbij is het gedrag te onderdrukken door er een negatieve 

consequentie aan te koppelen. (Janssen) 

retardation 

retardatie n. / f. / -s [retarderen] 

= vertraging 

een vertraging, uitblijven of verstoring in de lichamelijke of geestelijke ontwikkelingsgang 

(Stedman's Medical Dictionary.(vertaling), Pinkhof) 

e.g. Kinderen met een mentale retardatie worden opgedeeld in drie groepen: licht (type 1) , matig 

(type 2) en ernstig (type 3) mentaal gehandicapten. (eigen context) 

retention 

retentie n. / f. / geen mv. 

= herinneringsvermogen, memorie 

ophouding, vasthouden van stoffen die normaal door het lichaam afgescheiden worden 

of van woorden in het geheugen (GVD, eigen definitie) 

e.g. Het falen om retentie te vinden bij jonge kinderen moet eerder beschouwd worden als een falen 

in het terugvinden dan in het bewaren in het geheugen. (eigen vertaling)


retroflex 

retroflex adj. / / [retroflexie] 

het opwaarts en achterwaarts bewegen bijvoorbeeld van het puntje van de tong naar het 

harde gehemelte toe, bij de articulatie van een klinker of medeklinker (Pinkhof, eigen 

definitie) 

e.g. De retroflex beweging van de tong moet mogelijk zijn om een goede articulatie te verzekeren. Bij 

een te strak gespannen tongriempje is deze retroflexe beweging niet mogelijk. (eigen context) 

retrograde degeneration 

retrograde degeneratie c. / f. / -s 

= achteruitgaande ontaarding 

achteruitgaande ontaarding, regressie, dystrofie. De veranderingen in neuronen 

wanneer hun axons afgesneden zijn of beschadigd. Het bestaat uit zwelling, perifere 

verplaatsing van de nucleus, en chromatolyse (Pinkhof-Hilfman, eigen vertaling) 

e.g. Landau et al. (1960) rapporteerde een kind met congenitale afasie, en een cyanotische 

congenitale hartziekte. Deze laatste veroorzaakte de dood van het kind op de leeftijd van 10 jaar, 

en een autopsie vertoonde een bilateraal oud infarct in het Silviaans gebied en retrograde 

degeneratie in de mediale nuclei geniculatum. (eigen vertaling) 

Reynell Developmental Language Scales 

Reynell Taalontwikkelingsschalen c. / f. 

test om het taalontwikkelingsniveau van kleuters in te schatten. Het taalbegripsniveau en 

het taalproductieniveau kunnen met deze test afzonderlijk bepaald worden (gebaseerd 

op online informatie over de Vlaamse versie van de test die door Swets & Zeitlinger 

uitgegeven wordt: http://www.swetstest.nl Web Winkel) 

e.g. Met de Reynell Taalontwikkelingsschalen (RTOS) kan het taalbegripsniveau en het 

taalproductieniveau van het jonge kind afzonderlijk worden bepaald. De afname van de RTOS 

gebeurt meestal niet in één keer omwille van vermoeidheid die de testresultaten kan 

beïnvloeden. (online informatie over de Vlaamse versie van de test die door Swets & Zeitlinger 

uitgegeven wordt: http://www.swetstest.nl Web Winkel) 

afkorting: RTOS 

rhotacization 

rhotacisme n. / n. / geen mv. 

= rotacisme 

onjuist of overmatig gebruik van de letter r (Pinkhof-Hilfman) 

e.g. De Groningse logopediste Moolenaae-Bijl (1959) beschreef een lateroflexus rhotacisme, waarbij: 

1. de tongpunt van de mediale lijn afwijkt naar één zijde en tegen de dens caninus of tegen een 

molaar trilt; 2. de mandibula meestal naar dezelfde kant geschoven wordt. 3. Dit rhotacisme komt 

meestal samen voor met een lateraal sigmatisme of met een sigmatismus lateroflexus. (Stes) 

rhythm 

ritme n. / n. / -n of -s [ritmeren - - ritmisch] 

het beginsel van de groepering van klanken en lettergrepen boven het metrum; de 

afwisseling binnen het metrum, tot stand komend doordat er een ongeveer gelijke 

afstand (3/4 sec.) bestaat tussen twee of meer kernen van intensiteit (= de 

geaccentueerde syllaben), syn. Cadans (Van Dale)


e.g. Het ritme van spraak dient niet alleen de vloeiendheid, is er niet alleen om spraak aangenamer te 

doen klinken, maar bevat ook tal van aanwijzingen die de hoorder kunnen helpen bij het verstaan 

en begrijpen. (Nooteboom/Cohen) 

right hemiplegia 

rechtzijdige hemiplegie c. / f. / geen mv. 

spastische verlamming aan rechterzijde van het lichaam ten gevolge van het plotseling 

uitvallen van een deel van de hersenwerking door bloeding in de hersenen (Coëlho) 

e.g. Afasie gaat bijvoorbeeld vaak samen met een verminderd gevoel of zelfs verlamming van de 

rechter lichaamshelft (hemiparese, rechtzijdige hemiplegie). 

(http://www.ea.nl/Pragma/Afasie/pragma10.htm, eigen context) 

rigidity 

stijfheid n. / f. / -heden [ stijf] 

weerstand van de spieren tegen passieve beweging van tegelijkertijd agonistische en 

antagonistische spiercontracties (Nicolosi) 

e.g. Door een aanhoudende stijfheid en verkramping van de kaakspieren zal de beweeglijkheid van 

de kaak verminderen en er kunnen misvormingen ontstaan die ook articulatorische problemen 

met zich mee zullen brengen. (eigen context) 

role 

rol n. / f.(m.) / -len 

functie die een persoon, ding of handeling inneemt in een groter geheel (eigen definitie) 

e.g. Het al of niet invaliderend werken van stemstoornissen voor een bepaald persoon is afhankelijk 

van de rol die het gebruik van de stem speelt voor deze persoon in kwestie bijvoorbeeld in het 

broepsleven. (eigen context) 

rounded 

gerond adj. / / [ronden] 

= rond 

gestulpte positie van de lippen (ze maken een cirkel) bij de uitspraak van sommige 

klinkers zoals b.v. e tot eu (Grote Van Dale) 

e.g. Klinkers die gerealiseerd worden met een ronde stand van de lippen zijn gerond. De uu, u, eu, ö 

en öö zijn geronde voorklinkers; de oe, o en de oo zijn geronde achterklinkers (zie ook: 

ongerond). (http://www.flwi.rug.ac.be/dialect/woordenlijst.htm#ger) 

rule 

regel n. / m. / -s [regelen - - geregeld] 

= afspraak 

bepaling waarnaar men zich richten moet; de gewone orde der dingen (HVD) 

e.g. Een kind met schrijfstoornissen zal bij het schrijven een inconsequent foutenpatroon vertonen. De 

ene keer is de spellingsregel precies gekend en in een ander woord wordt er niet meer met de 

regel rekening gehouden. Voor hen is het onthouden en tegelijk gebruiken van verschillende 

regels heel moeilijk. (eigen context) 

~ conceptuele regel, conceptueel 

◊ regelfouten, spellingsregel


saliva 

speeksel n. / n. / geen mv. 

= spog, spuug 

vocht dat in de mond vloeit uit bepaalde daarin uitmondende speekselklieren, vooral bij 

het opnemen, zien of ruiken van spijs en drank (Geerts) 

e.g. De samenstelling van het speeksel hangt af van de aard van het voedsel, en het heeft een 

voorbereidende en eerste functie binnen de spijsvertering. (Kirchmann, eigen context) 

schizophrenia 

schizofrenie n. / f. / geen mv. [ schizofreen] 

aanduiding van een groep uiteenlopende psychotische ziektebeelden, die volgens 

Bleuler en Kraepelin toch met elkaar te maken hebben; men onderscheidt meestal a. 

hebefrenie b. katatonie c. dementia paranoides. Als gemeenschappelijke verschijnselen 

worden aangegeven: het meestal sluipende begin op een leeftijd tussen de puberteit en 

de middelbare leeftijd; de patiënt leeft telkens in een vreemdsoortige psychotische 

wereld; het gevoelscontact met de omgeving is ernstig gestoord, met neiging tot wanen 

en hallucinaties; de persoonlijkheid verandert geleidelijk in ongunstige zin; het verloop is 

wisselend, soms met tijdelijke inzinking ("Schub"), waaruit de patiënt onvolledig herstelt, 

zodat er defecttoestanden ontstaan (Pinkhoff-Hilfman) 

e.g. Bij de schizofrenie zou de eenheid in het denken verloren gegaan zijn, zodat tegenstrijdige 

gevoelens en gedachten tegelijk aanwezig kunnen zijn. De waarneembare eenheid en 

geslotenheid ontbreken. Bij schizofrenie treden zeer frequent waarnemingsstoornissen op in de 

vorm van hallucinaties. Tengevolge van het optredende autisme en door de aanwezige 

tegenstrijdige gevoelens raakt de schizofreen uiteindelijk tot sterke inactiviteit. (SUMMA) 

screening 

screening n. / f.(m.) / -s of -en [screenen - - gescreend] 

streng onderzoek door een test die heel snel gebeurd en bij vele mensen tegelijk (Grote 

Van Dale, eigen context) 

e.g. Op de kleuterscholen wordt er een eerste screening gedaan naar kinderen met taalproblemen. 

Kinderen die opvallen in de screening worden aan een grondiger onderzoek onderworpen. (eigen 

context) 

secondary palate 

overgang harde en zachte gehemelte c. / n. / -en 

het harde gehemelte is het voorste, harde gedeelte van het gehemelte gevormd door de 

gehemelte-uitsteeksels van de bovenkaakbeenderen en de horizontale platen der 

gehemeltebeenderen; het zachte gehemelte is het achterste, weke gedeelte van het 

gehemelte bestaande uit spieren die aan de boven- en onderkant met een slijmvlies 

bedekt zijn (Van Dale) 

e.g. De overgang harde en zachte gehemelte is de plaats waar het harde gehemelte fuseert met het 

zachte gehemelte om het volledige gehemelte te vormen. Als de overgang harde en zachte 

gehemelte niet goed gevormd wordt rond 8 weken, zal er een unilateraal of bilateraal gespleten 

gehemelte ontstaan. (eigen vertaling) 

secretory otitis media 

secretorische middenoorontsteking c. / f. / -en


ontsteking van het middenoor waarbij er vochtophoping is in zulke mate dat het vocht 

langs het trommelvlies via de gehoorgang naar buiten loopt (Coëlho, eigen definitie) 

e.g. Middenoorontsteking kan zowel acuut als chronisch zijn. Bij acute vorm ziet men vaak hoge 

koorts door ontsteking van het slijmvlies van het middenoor. De chronische vorm kan een 

nadelige invloed uitoefenen op het gehoor door aantasting van de gehoorbeentjes. De etter die 

dan gevormd wordt kan een weg banen naar buiten toe via het trommelvlies waarbij we dan van 

een secretorische middenoorontsteking spreken. (Larousse, eigen context) 

segment 

segment n. / n. / -en [segmenteren - - segmentaal] 

= onderdeel 

elk onderdeel van een tekst of van een gesproken mededeling (Van Maele) 

e.g. De hierboven beschreven syllabificatieprocedure kan ook gebruikt worden om fonotactische 

restricties, beperkingen of combinaties van klanksegmenten in een woord, te verantwoorden. We 

kunnen namelijk stellen dat een reeks segmenten slechts dan een welgevormd woord vormt als 

die reeks in één of meer welgevormde syllaben kan worden verdeeld. (Booij: Generatieve 

fonologie van het Nederlands, Utrecht/Antwerpen, 1981, p.85) 

segmental phonology 

segmentele fonologie c. / f. / -ën 

studie van de fonemen in eender welke taal; de fonemen zijn segmenten die bestudeerd 

worden (communication disorders; eigen vertaling) 

e.g. Vervolgens zal de verhouding tussen de lettergreep en de segmentele fonologie, en de 

lettergreep en de prosodische fonologie op een 'theorieonafhankelijke' basis onderzocht worden. 

(http://odur.let.rug.nl/~wjansen/onderwijs/werkcolleges/announce_werkcollege_syllab.html) 

~ suprasegmentele fonologie 

selective mutism 

selectief mutisme c. / n. / geen mv. 

toestand van niet-spreken die niet berust op een absoluut onvermogen (afasie) maar op 

een niet-spreken-willen (Nederlandse van Dale.) 

e.g. Onze zoon zit twee jaar op de basisschool en heeft nog geen woord gezegd, het naamkaartje 

aan deze manier van doen is selectief mutisme. Zijn er ervaringsdeskundigen? Hij spreekt wel 

thuis en bijna overal elders, maar in de buurt van school wordt hij stil en zegt niks meer. 

(http://www.owgii.nl/wwwboard/ouders/messages/51.html) 

~ mutisme 

self-correction 

zelfcorrectie n. / f. / -s [zichzelf corrigeren] 

het zichzelf corrigeren of verbeteren, zijn eigen woorden of gedrag controleren en 

aanpassen (GVD, eigen definitie) 

e.g. Een techniek die wel eens gebruikt wordt bij het technisch lezen voor kinderen die radend en snel 

lezen, is het opnemen op band van het lezen van een tekst en nadien een zelfcorrectie uitvoeren 

door het beluisteren van de band en opnieuw meelezen. Zo hoort het kind zichzelf de fout maken 

en kan het zichzelf verbeteren. (eigen context) 

semantic 

semantisch adj. / / [semantiek]


betreffende de betekenis van de woorden (GVD) 

e.g. Alle voorwerpen die ze 'bal' noemt hebben die karakteristieken gemeen. Anders uitgedrukt: de 

betekenis van het woordje 'bal' bestaat uit de semantische kenmerken 'rond', 'klein' en 'werpbaar'. 


semantic association 

semantische associatie c. / f. / -s [semantisch associëren - - semantisch associatief] 

de patiënt brengt één of meer woorden voort die semantisch (dus wat betekenis betreft) 

verband houden met het bedoelde woord (Chapey; eigen vertaling) 

e.g. Het maken van semantische associaties is voor sommige afasiepatiënten onmogelijk en langs de 

andere kant gaat er voor de patiënt een grote verwarring zijn en verwisseling tussen het eigenlijk 

bedoelde woord en de semantisch geassocieerde term. (eigen context) 

semantic confusion 

semantische verwarring c. / f. / -en [semantisch verwarren - - semantisch verward] 

het voortbrengen van een woord dat qua betekenis of ervaring verband houdt met het 

gevraagde woord of target woord maar dat ermee verward wordt (Chapey; eigen 

vertaling, definitie) 

e.g. Afasiepatiënten hebben vaak problemen met de semantische verwarring van woorden door 

andere woorden waardoor de betekenis van de zin totaal niet meer klopt en waardoor de 

communicatie moeilijk te volgen is. (eigen context) 

semantic memory 

semantisch geheugen c. / n. / geen mv. 

onderdeel van het lange-termijngeheugen waarin feitenkennis van de wereld om ons 

heen en betekenissen van woorden, voorwerpen, situaties, enz. wordt opgeslagen 

(psychiatrie) 

e.g. In het episodisch geheugen zijn herinneringen aan specifieke gebeurtenissen en zeer 

persoonlijke ervaringen vastgelegd (bijvoorbeeld de dood van een vriend).Het semantisch 

geheugen is daarentegen het geheugen voor algemeen geldende betekenissen (bijvoorbeeld de 

algemene begrippen dood en vriend). (Petersen) 

senility 

seniliteit n. / f. / geen mv. [ seniel] 

= senilitas, ouderdomszwakte 

een afgetakelde toestand op oudere leeftijd. Het geheugen is in deze periode vaak 

helder voor gebeurtenissen van vele jaren geleden, maar laat het afweten als het gaat 

om het hier en nu. De opgehaalde herinneringen lijken voor anderen vaak onbelangrijk, 

maar zijn voor de persoon zelf emotioneel zeer relevant (Petersen) 

e.g. GBE kan zelfs enige (tijdelijke) verbetering geven bij de ziekte van Alzheimer en andere vormen 

van seniliteit. (http://www.vita-send.nl/ginkgo.htm) 

sensorimotor 

sensorimotorisch adj. / / [sensomotoriek] 

betreffende de combinatie van de input van sensorische prikkels en de output van 

motorische activiteit; de motorische activiteit is een reactie op de sensorische prikkel in 

het orgaan (eigen vertaling)


e.g. In ons lischaam zijn er heel wat sensorimotorische reflexbogen aanwezig, zoals bijvoorbeeld het 

wegtrekken van het lichaamsdeel bij het voelen van hitte aan de huid. (eigen context) 

sensorineural deafness 

sensineurale doofheid c. / f. / geen mv. [ sensineuraal doof] 

= senso-neurale slechthorendheid, senso-neuraal gehoorverlies, sensorineurale doofheid, 

centrale zenuwdoofheid 

gehoorverlies door aandoening van het orgaan van Corti of (en) van de gehoorzenuw of 

de centrale akoestische hersengedeelten (PINKHOFAND HILFMAN) 

e.g. Bij de electrocochleografie zal een sensorineurale doofheid zich kenmerken door een totale 

afwezigheid van een herkenbaar tracé. (Forton, eigen context) 

Het orgaan van Corti is een spiraalvormige, vliezige structuur die de tunnel van Corti, gevormd door de 

begrenzende cellen, bevat en drager is van de zintuigelijke zenuweindorganen. 

sensory 

sensorisch adj / 

= sensorieel 

gewaarwordend, zintuigelijk, m.b.t. het bewustzijn van het gevoel (Coëlho (24e herziene 

druk)) 

e.g. Zintuiglijke receptoren zijn gedifferentieerde cellen die in staat zijn om bepaalde vormen van 

fysische of chemische energie, d.w.z. de "sensorische prikkels", in zenuwactiviteit om te zetten. 

Receptororganen zijn altijd verbonden met een sensorische zenuw die de informatie naar het 

centrale zenuwstelsel overbrengt. 

(http://www.bio.uva.nl/Onderwijs/PropCD/TWEEDEJR/ALGFYS/AFYS2.HTM) 

sensory deprivation 

sensorische deprivatie c. / f. / geen mv. [sensorisch depriveren] 

tekort aan of het wegnemen van zintuiglijke indrukken door eenzaam verblijf in een 

afgesloten ruimte (Grote Van Dale) 

e.g. De bekendste deelnemer was de mystieke neurofysioloog John Lilly, die experimenten had 

gedaan waarbij hij zich onder invloed van LSD aan sensorische deprivatie blootstelde. 

(http://www.skepsis.nl/enneagram.html) 

sensory disability 

zintuiglijke ongeschiktheid c. / f. / -heden [ zintuiglijk ongeschikt] 

een beschadiging of stoornis in één van de organen of lichaamsdelen, in dit geval de 

zintuiglijke organen zodat er via dat zintuig geen prikkels meer ontvangen kunnen 

worden (Stedman's Medical Dictionary, eigen definitie) 

e.g. Een zintuiglijke ongeschiktheid in de eerste levensjaren kan ernstige gevolgen hebben voor de 

taal en spraakontwikkeling. (eigen context) 

sensory stimulus 

sensorische prikkel c. / m. / -s [sensorisch prikkelen - - sensorisch geprikkeld] 

een stimulatie die op de sensorisch zintuigen effect heeft (Pinkhof-Hilfman) 

e.g. Zintuiglijke receptoren zijn gedifferentieerde cellen die in staat zijn om bepaalde vormen van 

fysische of chemische energie, d.w.z. de 'sensorische prikkels', in zenuwactiviteit om te zetten. 

(http://www.bio.uva.nl/Onderwijs/PropCD/TWEEDEJR/ALGFYS/AFYS2.HTM)


sequential memory 

sequentieel geheugen c. / n. / geen mv. 

= consecutief geheugen 

het opslaan en oproepen van informatie in een specifieke volgorde van input of output 

zoals bijvoorbeeld de volgorde van de dagen of de maanden of de letters van een woord 


e.g. De functie van het sequentieel geheugen is heel belangrijk voor het lees- en schrijfproces. Na 

auditieve analyse moeten de klanken in de juiste volgorde onthouden worden en na visuele 

analyse moeten de letters in de juiste volgorde onthouden worden. (eigen context) 

severe-to-profound hearing loss 

zwaar gehoorverlies c. / n. / -zen 

ernstige verminderen van de gehoorfunctie (verhoging van de gehoordrempel tot meer 

dan 91dB) (Rodenburg) 

e.g. Het derde kind had een zwaar progressief gehoorverlies, dat aanleiding gaf tot ernstige doofheid 

op de leeftijd van twee jaar en volledige vestibulaire onprikkelbaarheid voor het vierde levensjaar. 

(http://www.nvvs.nl/medisch/admiraal_nl.htm) 

~ audiometrie 

severity 

ernst n. / m. / geen mv. [ ernstig] 

wat de toestand of het niveau van ingrijpende en tevens bedenkelijke of onaangename 

aard betreft (GVD, eigen definitie) 

e.g. Zeker omdat anorexia-patiënten zelf vaak de ernst van hun lichamelijke toestand ontkennen, is 

dit risico aanwezig. (http://www.dsdelft.nl/~jip/gezondeet.html) 

short-term memory 

kortetermijngeheugen n. / n. / geen mv. 

= primair geheugen 

dat deel van het geheugen dat informatie voor kortere tijd vasthoudt en dat een beperkte 

capaciteit heeft. Het kan vijf - plus of min twee - informatie-eenheden bevatten 

(psychiatrie) 

e.g. Men onderscheidt het "korte" geheugen waarbij herinnering na enkele uren of dagen niet meer 

mogelijk is, en het "lange" geheugen waarbij herinnering langdurig of blijvend mogelijk is. 

Afasiepatiënten hebben meestal problemen met het kortetermijngeheugen. (Pinkhof-Hilfman, 


~ langetermijngeheugen 

sibilant 

sibilant n. / m. / -en 

een sisklank, een sissende spraakklank die met een sissende stem wordt voortgebracht, 

voorbeeld s,z (Vertaling van David Crystal: Dictionary of linguistics and phonetics.) 

e.g. De lucht schuurt dus niet alleen door een vernauwing bij de alveolen, maar passeert, voordat ze 

buiten de mond komt, ook nog een nauwe ruimte tussen de tanden, waardoor een sissend geluid 

ontstaat, reden waarom men de [s] en de [z] ook wel 'sisklanken' of 'sibilanten' noemt. (van den 

Berg)


single-phoneme approach 

eenfoneemaanbieding c. / f. / -en [een foneem aanbieden] 

een manier van werken en kadert in de spraakaudiometrie waarbij 1 foneem auditief 

aangeboden wordt en de patiënt via het auditieve kanaal dit foneem moet herkennen en 

nazeggen (Chantrain) 

e.g. Bij de eenfoneemaanbieding is de kans op fouten altijd groter en meer afhankelijk van de 

auditieve waarneming dan bij gewone spraakaudiometrie waar men op basis van andere 

aanwezige fonemen in het woord het woord toch kan samenstellen. (eigen context) 

~ spraakaudiometrie 

skill 

vaardigheid n. / f. / -heden [ vaardig] 

bekwaamheid om iets goed te doen, om een handeling uit te voeren (Oxford, eigen 

vertaling, definitie) 

e.g. Tegenwoordig spreekt men over 'functionele (on)geletterdheid; daarmee wordt bedoeld: de 

vaardigheid om schriftelijke informatie die functioneel is in het leven van alledag (thuis, op het 

werk, in de samenleving) te begrijpen en te gebruiken. (CD-ROM Encarta 98) 

◊ handvaardigheid, schrijfvaardigheid, leesvaardigheid, spraakvaardigheid 

slow speech 

vertraagd spreken c. / n. / geen mv. [vertraagd spreken - vertraagde spraak] 

het is een techniek van spreken die gekarakteriseerd wordt door een verlaging van het 

tempo van de spraak met de gelijke verlengingen van de syllaben (eigen vertaling) 

e.g. Een tempoverlaging kan op verschillende manieren worden bewerkstelligd. Ten eerste door de 

klinkers en/of medeklinkers te verlengen en ten tweede door de pauzes tussen de lettergrepen en 

/of woorden te vergroten. Daarnaast kan een vertraagd spreken ook via instructie en 'modeling' 

worden nagestreefd. (Janssen) 

slurring 

mompelen v. / / [mompelen - gemompeld] 

onduidelijk uitspreken, binnensmonds, onverstaanbaar spreken, half verstaanbaar 

zeggen (GVD) 

e.g. In een reeks bijna-synoniemen, babbelen, keuvelen, kletsen, mompelen, praten, speechen, 

spreken hebben alle werkwoorden, op het neutrale spreken na, nuancering nodig. 

(http://www.vum.be/dstaalvrag4.html) 

smooth speech 

vloeiende spraak c. / f. / geen mv. [vloeiend spreken - - vloeiend gesproken] 

een spraak met gemakkelijke en ongedwongen voortgang, zonder hapering; de woorden 

volgen elkaar heel vlot op (Van Dale) 

e.g. Niet-vloeiendheden of storingen in het spreekritme komen zowel voor bij stotteraars als bij 

sprekers met een vloeiende spraak. (Damsté) 

~ stotteren, onvloeiendheden 

social interaction 

sociale interactie c. / f. / -s [sociaal interageren - - sociaal interactief]


communicatiegedrag van de mens. Het is het geheel van stimuli, responsen en 

consequenties in een sociale omgeving (Stes) 

e.g. Kinderen met autisme hebben in klasveband problemen met de sociale interactie. Ze werken 

nooit samen, zijn enkel met zichzelf en materiaal bezig en schermen zich af voor elk contact. 


socialization 

socialisatie n. / f. / -s [socialiseren - - sociaal] 

de aanpassing van het gedrag van een individu aan een sociaal samenleven met 

soortgenoten. Opneming van een individu in de cultuur van zijn omgeving of inleving van 

een individu in de cultuur van zijn omgeving (gedragsbiologie, GVD) 

e.g. Bij honden bv. moet een goede socialisatie leiden tot een normale interactie met andere honden 

en met mensen (die door de hond als soortgenoten worden beschouwd), anders bekomt men 

angstige en asociale huisdieren. (gedragsbiologie) 

~ gedrag 

soft palate 

weke gehemelte c. / n. / -n of -s 

= zacht gehemelte, zacht verhemelte 

het met mondslijm beklede weke gedeelte van het mondvlak, gevormd uit een stevige 

aponeurosis (aponeurosis platina) waaraan vasthechten de phatyngo-palatina, glossopalatina 

uvula, levatoren tensor veli palatina. Begrensd de bovenzijde achteraan van de 

mondholte en gaat over in de gehemeltebogen en de huig (De Haan en Dekker, eigen 

definitie) 

e.g. De gelarygectomeerde kan leren om de lucht in de oesphagus te krijgen met deze structuren. De 

meest gebruikt techniek is dat de lucht wordt samengedrukt binnen een gesloten ruimte (gesloten 

lippen, afgesloten nasopharynx door het weke gehemelte op te trekken). (Stes) 

somatic 

somatisch adj. / 

= lichamelijk 

wat afkomstig is van en gericht is op het lichaam (Pinkhof-Hilfman) 

e.g. Bij het waarnemen van een stem oordelen wij ook over de somatische toestand van de spreker. 

Kwaliteitsafwijkingen als heesheid, ruwheid brengen wij in verband met larynxpathologieën: "er is 

iets met de keel". (Stes) 

sonogram 

sonogram n. / n. / -men 

resultaat (grafiek) van een grafische registratie van geluidsgolven of van spraak (Coëlho, 


e.g. Op een sonogram worden drie parameters uitgezet: de frequenties in de klank, de distributie van 

de intensiteit over de frequenties en de veranderingen in de tijd. (Stes, eigen context) 

~ sonografie 

sonorant 

sonant n. / m. / -en [ sonant]


benaming voor de klanken die behalve als medeklinker ook als lettergreepvormende 

(syllabevormende) klank kunnen optreden, syllabedragende klank (GVD) 

e.g. De klanken i, u, l, r, n, m zijn sonanten, ze hebben een hogere resonantie dan andere klanken. 


sound 

geluid n. / n. / -en 

datgene wat door het horen waargenomen wordt. Het wekt een sensatie in het oor door 

het vibreren van de omgeven lucht of ander medium. Fysisch is het het harmonisch 

trillen van luchtmoleculen (Oxford, eigen vertaling, definitie) 

e.g. Bij heel jonge kinderen wordt het gehoor nagegaan door een voorwerp dat geluid maakt aan te 

bieden links en rechts achter (uit het gezichtsveld) het kind. De geluiden worden heel zorgvuldig 

geselecteerd op hun luidheid en frequentie. (eigen context) 

~ lokalisatie 

sound field 

vrije veld c. / n. / -en 

de open ruimte of het bereik waarin stimuli kunnen worden waargenomen als geluid 

(Flexer, eigen vertaling) 

e.g. Vrije veldaudometrie wordt toegepast bij kinderen met een hoorapparaat of cochleair inplant. De 

tonen worden zonder hoofdtelefoon in een geluidsarme cabine aangeboden. (eigen context) 

~ vrije veld-drempel 

◊ vrije veld audiometrie, vrije veld drempel 

sound prolongation 

verlenging van klanken c. / f. / -en [verlengen van klanken - - verlengd] 

het langer maken, het langer doen duren van spraakklanken, van het geluid dat ontstaat 

door regelmatige trillingen (Van Dale) 

e.g. De uitwendige verschijnselen in het spreken van iemand die stottert, bestaat uit snelle 

herhalingen van lettergrepen en /of klanken (v...v...v...vandaag), verlengingen (vvvvvandaag) van 

klanken en of blokkeringen (---vandaag). (Stes) 

sound repetition 

herhaling van klanken c. / f. / -en [herhalen van klanken - - herhaald] 

bepaalde klank of klankgroepen, dus het geluid dat ontstaat door regelmatige trillingen, 

telkens opnieuw zeggen na elkaar vooraleer naar de volgende klank of klankgroep te 

gaan (eigen definitie) 

e.g. In de normale spraakontwikkeling komen woord en syllabe herhalingen voor maar geen 

herhalingen van klanken wat al eerste symptomen zijn van stotteren omdat de woordstructuur 

doorbroken wordt. (eigen context) 

sound-field threshold 

vrije veld-drempel c. / m. / -s 

de drempel van het gehoor die bepaald wordt via een audiometrie in vrije veld. Het is de 

zwakste zuivere toon die het individu nog net kan horen bij vrije veld aanduiding (eigen 

definitie)


e.g. De vrije veld-drempel geeft een beter beeld van het functioneel gehoorverlies dan de 

zuiveretoonaudiometrie met hoofdtelefoon. Hierbij worden de hoorapparaten immers gedragen 

en is er een realistischere weg van aanbieding die de werkelijke situatie meer benadert. (eigen 

context) 

~ vrije veld 

sound-isolated 

geluiddicht adj. / 

materiaal of kamer die zo geïsoleerd is dat er geen geluid door gelaten wordt (Grote Van 


e.g. De zuiveretoonaudiometrie wordt uitgevoerd in een cabine die geluiddicht is om verstoring van 

het horen door andere geluiden van buitenaf te voorkomen. (eigen context) 

sound-isolated room 

geluiddichte kamer c. / f.(m.) / -s 

een kamer die groter is dan een kabine en die muren heeft, een vloer en plafond bedekt 

met geluidsdicht materiaal is nodig voor fonetische gehoor- en evenwichtstests 

(Chevalier Jackson, eigen vertaling) 

e.g. Bezoekers treden binnen in een geluiddichte kamer (isoleert tot 90 dB(A)) en verplaatsen zich in 

de belevingswereld van de omwonende: het geluid van vijf verschillende vliegtuigen is te horen 

door de betreffende knoppen in te drukken. Op de monitor verschijnt het landende vliegtuig in 

beeld. (http://www.dma.nl/podium/media/geluidscabine.html) 

~ geluiddichte kabine 

spasm 

kramp n. / m. / -en [verkrampen - - krampachtig] 

= spasme, aanval 

Lt. spasmus 

organisch veroorzaakte contractie van spier(en). Kan reflectorisch optreden door 

prikkeling van zenuwen en spieren, ofwel organisch door prikkeling van een andere 

motorische trap, terwijl eveneens een psychische componente kan meespelen. 

Plotselinge, krachtige, onwillekeurige spiercontractie (Van Maele, Pinkhof) 

e.g. kramp ter hoogte van de kaken geeft zowel articulatorische als voedingsproblemen. (eigen 

context) 

◊ spierkramp 

spastic 

spastisch adj. / / [spasticiteit] 

= spasmisch, spasmodisch, spasticus 

krampachtig, kramp (spasmus) betreffend (Zakwoordenboek der geneeskunde) 

e.g. Zakir is spastisch diplegisch; hij is spastisch aan beide benen, waardoor hij moeilijk kan lopen. 

(http://home.tip.nl/~t168227/ssn/kids11.htm) 

spastic dysphonia 

spastische dysfonie c. / f. / geen mv. [ spastisch dysfonisch] 

= stemstotteren, spasmodische dysfonie, dysphonia spastica


een aantal zeldzame maar veel besproken stemstoornissen die een sterke psychogene 

oorsprong hebben en die getypeerd worden door spasmen van de stembanden tijdens 

de fonatie (Stes) 

e.g. In vergelijking met de hoge frequentie van voorkomen van psychogene afonie (dysfonie) bij 

vrouwen (80%) komt spastische dysfonie meer bij beide geslachten voor. Men onderscheidt drie 

vormen van spastische dysfonie: adductor SD, abductor SD en de gemengde vorm. (Stes) 

~ abductor spastische dysfonie, adductor spastische dysfonie 

spasticity 

spasticiteit n. / f. / -en [ spastisch] 

het is een stoornis die wordt gekenmert door een verhoging van de tonische rekreflexen 

- afhankelijk van de snelheid - met verhoogde peesreflexen, gevolg van een 

overprikkelde rekreflex als onderdeel van het bovenste motorisch syndroom. Toestand 

van gespannen zijn, hypertonie (Claeys, Nederlandse van Dale) 

e.g. Een onderzoeksgroep van 16 MS-patiënten, met als voornaamste klacht spasticiteit, zal 

gedurende 20 weken deelnemen aan een studie waarin de veiligheid, verdraagzaamheid en 

effectiviteit van 2 verschillende cannabisproducten in capsulevorm zal worden onderzocht. 

(http://azvu.nl/nieuws/pers-cannabis.html) 

specific developmental disorder 

specifieke onwikkelingsstoornis c. / f. / -en 

afwijking van de bouw van een orgaan of lichaamsdeel, of vertraging of stoornis van een 

vaardigheid of functie (zoals spreken en lezen) veroorzaakt door een schadelijke invloed 

voor de geboorte. De ontwikkeling in één specifiek domein loopt fout (Van Dale N, eigen 

context) 

e.g. Er is niet voldaan aan de criteria van een andere specifieke pervasieve ontwikkelingsstoornis of 

schizofrenie. (http://home.iae.nl/users/jhjess/asperger/aspold.htm) 

spectograph 

spectrograaf n. / m. / -grafen [ spectrografisch] 

toestel om akoestische analyse van spraak weer te geven in een grafische plot (Van 

Dale, eigen vertaling) 

e.g. De spectrograaf geeft als resultaat patronen van energie die spectrogrammen genoemd worden. 

Elke spraakklank heeft via de spectrograaf een ander patroon. (eigen context) 

spectrogram 

spectrogram n. / n. / -men 

fotografishe opname van een spectrum of de output van het resultaat van een meting 

met de spectrograaf (Zakwoordenboek der geneeskunde, eigen context) 

e.g. Als de framelengte in een spectogram verlengd wordt, dan worden de grondtoon en 

harmonischen duidelijk zichtbaar. Dit wordt een narrow-band spectrum genoemd. 

(http://tcw2.ppsw.rug.nl/~rens/spraak/signaal.html) 

~ spectrografie 

speech 

spraak n. / f.(m.) / geen mv. [spreken - - gesproken]


het door de spraakorganen geproduceerde georganiseerde geluid, als middel tot 

overdraging van gedachten en informatie. Handeling van het spreken (Pinkhof-Hilfman, 

GVD) 

e.g. Het geluid wordt eventueel gefilterd om het optimaal aan te passen aan het gehoor van de 

drager, vooral het wegfilteren van lage tonen doet de verstaanbaarheid van spraak toenemen. 

(CD-ROM Encarta 98) 

◊ spraakaudiometrie, spraakontwikkeling, spraakstoornis, spraakorgaan 

speech and language therapy 

spraak- en taaltherapie c. / f. / -ën 

geneeskundig behandelen van de spraakorganen. Het uitvoeren van oefeningen ter 

bevordering van de spraak en de taal (De Haan en Dekker, eigen definitie) 

e.g. Bij afasiepatiënten is het goed zo vroeg mogelijk met de spraak- en taaltherapie te beginnen 

omdat het gebruik van taal de genezing stimuleert en de communicatie weer vrij snel zou kunnen 

opgevat worden. (eigen context) 

speech avoidance 

spraakvermijdingsgedrag c. / n. / -ingen [spraak vermijden] 

het gedrag dat gesteld wordt om te (proberen te) vermijden van te praten of om 

(moeilijke) spraaksituaties uit de weg te gaan (te ontlopen) (Van Dale N, eigen context) 

e.g. Het spraakvermijdingsgedrag van een stotteraar komt erop neer dat hij zich uit communicatieve 

situaties zal terugtrekken, gebaren zal maken, de telefoon niet opnemen, een briefje afgeven in 

de winkel, enz. (eigen context) 

speech behaviour 

spreekgedrag n. / n. / geen mv. 

de gedeeltelijk of volledige activiteiten van een persoon tijdens het spreken. Deze 

activiteit kan duidelijk worden waargenomen. De wijze van spreken en de manier waarop 

taal gebruikt wordt in de communicatie (Vertaling, eigen definitie) 

e.g. Begeleiding van de ouders is nooit los te zien van de begeleiding van het stotterende kind. Er zijn 

therapeuten, die alleen met ouders werken., bijvoorbeeld wanneer het om vroeg niet-vloeiend 

spreken gaat. Per slot van rekening is het kind zich vaak niet bewust van de consequenties van 

zijn afwijkend spreekgedrag. Men zou het kind hiervan bewust maken wanneer men aandacht 

aan zijn spreken besteedt. (Waar) 

speech breathing 

spraakademhaling n. / f. / geen mv. [ademhalen bij spraak] 

de ademhaling en het type van de ademhaling die iemand gebruikt wanneer hij aan het 

spreken is (informant) 

e.g. Tijdens het praten is een grote controle van de ademhaling noodzakelijk. Er is een snelle en korte 

inademing en een lange trage uitademing waarop de fonatie plaatsvindt. De spraakademhaling 

loopt fout wanneer een persoon te lang wil doorpraten terwijl er niet genoeg adem meer over is of 

wanneer iemand heel snel en te frequent inademt (bijvoorbeeld om de twee woorden). (eigen 

context) 

speech disorder 

spraakgebrek n. / n. / -en [ spraakgebrekkig] 

= spraakstoornis


gebrek, disfunctionering van de spraakorganen of in het gebruik daarvan zodat het 

spreken gestoord verloopt (Van Dale) 

e.g. Spraakgebreken treden ook op bij dyslogie, dysfonie, apraxie, dysfrasie, die ook taalstoornissen 

bevatten. Een afgestemde articulatietherapie biedt hier de oplossing. (eigen context) 

speech fluency 

vloeiend spreken n. / n. / geen mv. [vloeiend spreken - vloeiende spraak - vloeiend 

gesproken] 

spreken met een zekere continuïteit, met hoge snelheid en zonder inspanning, 

herhalingen of blokkeringen (Stes, eigen definitie) 

e.g. Er komen veel stoornissen voor van het vloeiend spreken, nl. bij ongeveer 2% van de bevolking. 

Kinderen leren om vloeiend te spreken en op leeftijd van 5 jaar kunnen ze al relatief continu, snel 

en zonder veel inspanningen lezen. (Stes) 

~ onvloeiend spreken 

speech hesitancy 

aarzelende spraak n. / f.(m.) / geen mv. [aarzelend spreken - - aarzelend gesproken] 

manier van spreken met verschillende onderbrekingen zoals valse starts, herhalingen, 

ongewone pauzes en opvulling van stille momenten (eigen vertaling) 

e.g. Johson's theorie zegt dat bepaalde ouders of andere volwassenen ongewoon ongeduldig en 

perfectionistisch zijn wat de vloeiende spraak van het kind betreft. Zulke volwassenen neigen te 

reageren op de eerste normale onvloeiendheden van de kinderen alsof het een spraakstoornis is. 

Het kind zal dan anticipatorisch gaan reageren met aarzelende spraak uit angst voor de reacties 

van de volwassene. (eigen vertaling) 

~ stuttering 

speech mechanism 

spraakmechanisme n. / n. / -n 

wijze van samenstelling en functionering van het spreken (GVD) 

e.g. Het spraakmechanisme kan fout functioneren op verschillende vlakken. Zo kan er een motorisch 

probleem zijn voor de articulatie maar er kan ook een probleem zijn op het vlak van de hersenen 

(vorming van de fonemen, aaneenschakeling, koppeling betekenis met woord). (eigen context) 

speech musculature 

spraakmusculatuur n. / f. / geen mv. 

het geheel van spieren die nodig zijn om spraak te produceren (informant) 

e.g. De krachten die op het sluiten van de stemplooien worden uitgeoefend, zijn extreem groot, wat 

uiteindelijk kan leiden tot uitputting van de spraakmusculatuur. (Drost) 

speech pathology 

spraakpathologie n. / f. / -ën [ spraakpathologisch] 

= logopedie, spraakverbetering 

pathologie of ziektenleer is dat deel van de geneeskunde dat de ziekte tot onderwerp 

van studie heeft. De pathologie omvat de kennis van de aard van de ziekten en hun 

indeling, de oorzaken, de ontwikkeling van de verschijnselen met hun gevolgen in dit 

bijzonder geval van de stoornissen rond spraak (Stes, eigen definitie)


e.g. Uit een recent onderzoek in Vlaanderen blijkt dat Logopedie "neutraal tot slecht" gekend is, in 

tegenstelling tot de bekendheid van "spraakpathologie" in de V.S. Samenvatttend kunnen we 

stellen dat voor de Amerikaanse spraakpathologie volgende punten typerend zijn : in het begin 

van deze eeuw is de spraakpathologie ontstaan als een afzonderlijke universitaire studierichting 

en momenteel in de V.S. én op gebied van klinisch werk én op gebied van research 

toonaangevend in de wereld. (Stes) 

speech perception 

spraakwaarneming n. / f. / -en [spraak waarnemen - - waargenomen] 

het waarnemen van spraak via het gehoor (via het auditieve kanaal); het opvangen van 

spraak d.m.v. het gehoor. Het besef dat er spraak aanwezig is zonder al echt te verstaan 

(Chantrain) 

e.g. Mensen die een hoorapparaat dragen komen in een communicatie tussen twee personen 

opnieuw tot spraakverstaan maar in een rumoerige omgeving zal het eerder blijven bij 

spraakwaarneming zonder verstaan. (eigen context) 

speech signal 

spraaksignaal n. / n. / -en 

het geluid dat geproduceerd wordt door het spraakmechanisme en wat naar een 

luisteraar gestuurd wordt () 

e.g. Al het materiaal wordt orthografisch getranscribeerd, terwijl er tevens een oplijning plaatsvindt 

waarbij de orthografische transcriptie gekoppeld wordt aan het spraaksignaal. 

(http://lands.let.kun.nl/cgn/) 

speech-to-noise ratio 

spraak-ruis verhouding c. / f.(m.) / -en 

de relatie tussen de intensiteit van het signaal naar keuze in decibels, meestal spraak, 

en om het even welk geluid, in decibels, dat de persoon niet wilt horen (wat niet tot het 

doelgeluid behoort), een cruciaal concept voor de verstaanbaarheid van spraak (Flexer, 


e.g. Sommige goedhorenden hebben, ondanks een normaal spraakaudiogram, toch bijzonder veel 

problemen met verstaan in een rumoerige omgeving. Om deze problemen te objectiveren, kan de 

spraak-in-ruis-verhouding worden nagegaan met een test. (eigen context) 

spinal 

spinaal adj. / / [spina] 

= spinatus 

met betrekking tot de wervelkolom (spina), van de wervelkolom (Coëlho) 

e.g. Onmiddellijk voorbij het spinaal ganglion verenigen zich voor- en achterwortel tot één enkele 

zenuw : de spinale of ruggenmergszenuw. (Deleu) 

spoken language 

gesproken taal c. / f. / -en 

de gesproken taal behoort tot het mondeling taalgebruik en is de taal, de bewoordingen, 

de woordvormen en constructies waarvan men zich bij het gewone spreken bedient 

(VAN DALE)


e.g. Voor zover het gaat om de verwerving van gesproken taal is het gehoor natuurlijk enorm 

belangrijk, in de gebarentaal neemt de visuele perceptie deze cruciale rol over. (Goorhuis - 

Schaerlaekens) 

staccato 

staccato adj. / 

= in schokjes 

het hortend en plotseling afbrekend produceren van klanken. Wanneer een geluid 

beschreven wordt als zijnde staccato, dan bestaat het uit een opeenvolging van korte en 

afzonderlijke klanken (Vertaling) 

e.g. Het staccato spreken is een typisch kenmerk voor een aandoening in het cerrebellum. Het is een 

atactische spraak. (eigen context) 

status epilepticus 

status epilepticus c. / m. / geen mv. 

onder een status epilepticus verstaat men een reeks van grand-mal aanvallen die kort 

op elkaar volgen. Een grand-mal is een epilepsie aanval die kan worden voorafgegaan 

door een reeks van verschijnselen die de patiënt of zijn omgeving waarschuwen voor 

een komende aanval (GROTE WINKLER PRINS) 

e.g. Deze prodromen komen slechts bij een minderheid van patiënten voor, manifesteren zich enige 

dagen of uren voor een aanval en zijn zeer wisselend van karakter. Kort daarop begint de aanval 

met plotseling bewustzijnsverlies, waarbij de patiënt kan neervallen gelijktijdig begint de 

spastische toestand. Medisch ingrijpen is noodzakelijk bij een status epilepticus om de aanval te 

doorbreken en ademhaling te verzekeren. (Grote Winkler Prins, eigen context) 

stenosis 

stenose n. / f. / -s [ stenotisch] 

vernauwing van een kanaal of opening, zodat doorstroming moeilijker wordt of met meer 

weerstand gepaard gaat (Hoolboom-Van Dyck, eigen definitie) 

e.g. Een vergroeiing is de verbinding van twee normaliter gescheiden delen van het organisme, m.n. 

van twee weefseloppervlakken. Dit kan aangeboren zijn (zie aangeboren afwijkingen 

[geneeskunde]) - bijv. van vingers (syndactylie) en tenen - of van inwendige organen, waar de 

vergroeiing tot een stenose kan leiden. (CD-ROM Encarta 98) 

◊ pulmonalisstenose, vertebralisstenose, stenose-geruis 

stimulability 

stimuleerbaarheid n. / f. / geen mv. [stimuleren - - stimuleerbaar] 

de mate waarin de patiënt via herhaalde aanbiedingen van hetzelfde geluid tot betere 

waarneming van het geluid komt (Chantrain) 

e.g. Het succes van een articulatietherapie zal sterk afhankelijk zijn van de stimuleerbaarheid van de 

patiënt. Bij een lage stimuleerbaarheid zal de patiënt het voorbeeld van de therapeut niet 

onmiddellijk trachten over te nemen en langer in oude patronen blijven hangen. (eigen context) 

stimulus 

stimulus n. / m. / stimuli [stimuleren - - gestimuleerd] 

iets van welke aard ook dat een prikkel, aansporing geeft, een werking of een stof die 

via de zenuwbanen leidt tot gewaarwording of tot motore of secretore actie (Pinkhoff- 

Hilfman, eigen definitie)


e.g. Dit verschijnsel wordt veroorzaakt door het feit dat de drempel van het membraan kan 

veranderen tijdens een langdurige stimulus. 

(http://www.bio.uva.nl/onderwijs/propcd/Les/Dierfys/SYLBUS/ZENUW/PRIK14.HTM) 

stimulus generalization 

stimulusveralgemening n. / f. / -en [stimulusveralgemenen - - veralgemeend] 

het overdragen van een proces dat aangeleerd werd via een bepaalde stimulus, op 

meerdere stimuli (bv, een kind laten reageren op een fluitje, daarna op andere stimuli). 

Een stellen van eenzelfde gedrag bij verschillende stimuli (Chantrain) 

e.g. Tijdens de ontwikkeling of in de therapie zal stimulusveralgemening stap voor stap plaatsvinden. 

Bijvoorbeeld leert men het kind eerst dingen benoemen aan de hand van voorwerpen maar later 

ook via foto's en nog later via tekeningen en ten slotte ook na een beschrijving. (eigen context) 

stoma 

stoma n. / n. / -ta 

een kleine mond of opening, porus, arificium in een oppervlakte; opening of lymphruimte 

tussen twee epitheelcellen. Kunstmatige opening (De Haan en Dekker, GVD) 

e.g. De trachea wordt gehecht aan de huid in de hals zodat de gelaryngectomeerde een blijvende 

tracheostoma heeft beneden in de hals waardoor hij kan ademen. Uit de mucosa van de fossa 

pyriforms wordt een tube gemaakt om de pharynx te reconstrueren. (Stes) 

◊ stomapatiënt, stomatologie, stomatitis 

stop consonant 

plofklank n. / m. / -en 

= plosief, ploffer, explosief, occlusief 

spraakklank die gekenmerkt wordt door een korte onderbreking van de luchtstroom 

onmiddellijk gevolgd door een korte explosie bij het opheffen van de afsluiting (Rietveld - 

van Heuven) 

e.g. Bij de productie van een plofklank tussen twee klinkers in, maakt de mond eerst een 

sluitingsgebaar dat een snelle spectrale verandering veroorzaakt; daarna is er een moment van 

(bijna-)stilte, waarna er een explosie van ruisgeluid ontstaat, die op zijn beurt weer wordt gevolgd 

door een snelle spectrale verandering bij de inzet van de volgende klinker. (Rietveld - van 

Heuven) 

stop-initial cluster 

cluster met initiaal een plofklank c. / m. / -s 

combinatie van consonanten waarvan de eerste consonant in de verbinding een 

explosief of plofklank is (eigen definitie) 

e.g. Kinderen zulen in de normale spraakontwikkeling vereenvoudigingen doorvoeren van de spraak. 

Hierbij zal bij een cluster met initiaal een plofklank de cluster gereduceerd worden tot de 

plofklank. (eigen context) 

stopping 

stopping n. / / geen mv. 

stopping is een vereenvoudigingstechniek die gebruikt wordt door kinderen in hun 

normale spraak- en taalontwikkeling. Het is het articuleren van fricatieven als 

occlusieven van dezelfde articulatieplaats (Schaerlaekens, eigen definitie)


e.g. Beide processen, fronting en stopping, komen heel vroeg in de woordverwerving voor. Ze 

beginnen te verdwijnen rond 2j 6m. (Schaerlaekens) 

~ stop 

storage 

geheugen n. / n. / -s 

hogere hersenfunctie, gezeteld in de limbische hersenstructuren, die chronologische, via 

emotionele verbindingen opgebouwde herinneringen verzorgt; de geheugenfunctie wordt 

wel onderverdeeld in inprenting, bewaren en oproepen (Pinkhof) 

e.g. Bij het geheugen heeft men steeds te maken met drie fasen a. de fase van het opnemen, leren, 

inprenten b. de retentiefase, het onthouden c. de actualiseringsfase, waarin het geleerde 

geproduceerd of herkend wordt of op andere wijze functioneert in het actuele gebeuren (SUMMA) 

◊ geheugenstoornis, geheugenfunctie, geheugeninhoud, geheugentype 

strained-strangled 

schel adj. / 

= krassend, scherp 

geluid dat krassend klinkt met een extreem hoge toonhoogte, occasionele pauzes, 

ongepaste variaties in de luidheid en afwisselende fonatie (Sies) 

e.g. Een typisch kenmerk van de spastische dysfonie is het schel en hees geluid van de stem. (eigen 

vertaling) 

strident 

stridens adj. / 

= schril 

hoog en doordringend van klank; scherp gefluit dat ontstaat wanneer het tonggleufje te 

diep gemaakt wordt of wanneer er teveel luchtdruk gegeven wordt (Van Dale, Stes) 

e.g. De sigmatismus stridens treedt op als compensatie voor interdentaliteit of addentaliteit, of als 

overgangsfase bij therapie voor sigmatismus. (Stes) 

stridor 

stridor n. / m. / -s 

= piepend ademhalingsgeluid, gierend ademhalingsgeluid 

op afstand hoorbare ademhaling veroorzaakt door een vernauwing, afhankelijk van de 

fase van de ademhaling gedurend welke de stridor het sterkst in te delen is in 

inspiratoire en expiratoire stridor. Piepend, gierend ademhalingsdeluid bij vernauwing 

van de luchtwegen te onderscheiden in nasale, faryngeale, laryngeale, tracheale en 

endothoracale stridor (Codex Medicus, Pinkhof) 

e.g. De student kan in detail een behandelingsplan uitwerken van een patiënt met heesheid en van 

een patiënt met een inspiratoire stridor. (http://www.med.uu.nl/cncg/b23.htm) 

~ s. congenitus, s. dentium, s. inspirationis, s. laryngealis, s. senaticus, s. thymicus 

infantum 

structural 

structureel adj. / / [structureren - structuur] 

heeft te maken met de structuur (organisatie, planmatige opbouw) van iets; zelf een 

structuur hebbend (Stedman, eigen vertaling)


e.g. Een abnormaliteit in de structurele opbouw van de spraakorganen, door een aangeboren stoornis 

of een stoornis in de ontwikkeling of een trauma ontstaan, zal ook gevolgen hebben voor de 

functionele prestaties. (eigen context) 

stutter 

stotter n. / m. / -s [stotteren - - gestotterd] 

= onvloeiëndheid 

een uiterlijk kenmerk in de spraak van het stotteren of onvloeiënd spreken. Dit kan gaan 

van herhalingen, verlengingen tot blokkeringen (eigen definitie) 

e.g. Bij het echte stotteren zal de stotter steeds de éénheid van het woord doorbreken en zal het 

fenomeen steeds gepaard gaan met heel veel spanning, cognities en emoties. De stotters 

worden vaak doorbroken door bijbewegingen of andere aangeleerde gedragingen. (eigen 

context) 

stuttering 

stotteren v. / / [stotter] 

stotteren is een spraakafwijking gekenmerkt door het herhalen en verlengen van 

bepaalde klanken en het blijven steken op bepaalde klanken, wat gepaard gaat met heel 

wat spanning en cognitieve en emotionele problemen (Van Maele, eigen definitie) 

e.g. Wanneer kinderen beginnen te stotteren - ongeveer 5%, meestal rond de leeftijd van drie à vier 

jaar, en met een geslachtsverhouding jongens/meisjes van 1;6:1 tot 4à5:1 - dan zijn het 

doorgaans de ouders die de spreekmoeilijkheden opmerken. (Manders, Lembrechts, Bastijns) 

~ stamelen, onvloeiënd spreken, stotter 

stuttering block 

stotterblokkering n. / f. / -en [blokkeren] 

blokkering of obstructie die door de stotteraar ondervonden wordt wanneer hij probeert 

te spreken wat tijdelijk de vorming van vlotte klanken verhindert. Het blijven hangen op 

een klank, de articulatorische positie wordt ingenomen maar de articulatie wordt niet 

ingezet wat gepaard gaat met veel spanning ter hoogte van de betrokken 

spraakorganen (Nicolosi, eigen vertaling, definitie) 

e.g. In het beginstadium van het stotteren zullen er nog geen stotterblokkeringen optreden. Meestal 

ontstaan deze pas in een gevorderd stadium als reacties op de gespannen herhalingen en 

verlengingen om deze te voorkomen. (eigen context) 

stuttering pattern 

stotterpatroon n. / n. / -tronen 

de wijze waarop de stotterverschijnselen zich bij een bepaald individu voordoen 

(herhaling, verlenging, blokkering) (Chantrain) 

e.g. Het stotterpatroon bij beginnend stotteren zal heel sterk verschillen van het stotterpatroon bij 

gevorderd stotteren. Het aandeel van de verschillende types van stotters zal verschuiven. (eigen 

context) 

subglottal stenosis 

subglottisstenose c. / f. / -n of -s 

= subglotische stenosis, postdifferische stenosis 

verschijnsel waarbij de luchtweg is vernauwd ter hoogte van de glottis en de eerste ring 

van de trachea (Stes)


e.g. Stridens is een typisch geluid dat te horen is bij gewoon in en uitademen en bij het foneren 

wanneer er een subglottisstenose is. (eigen context) 

~ congenitale subglottisstenose, stenose 

subglottic 

subglottis adj. / 

= infraglottisch 

betreft het gedeelte onder de glottis (het stervormende deel van de larynx, bestaande uit 

de beide stembanden, met bijbehorende spieren, kraakbeenderen en conus elasticus) 

en aan de bovenzijde van de trachea (Pinkhof-Hilfman, eigen definitie) 

e.g. Een congenitaal web is een afsluiting in verschillende graden door weefsel. Het kan supraglottis, 

ter hoogte van de glottis of subglottis optreden, al komt het meestal ter hoogte van de glottis voor. 

(Stes) 

subglottic air pressure 

subglottisdruk c. / m. / geen mv. 

= subglottische druk 

de subglottisdruk geeft de energie weer die onmiddellijk beschikbaar is voor de vorming 

van akoestische spraaksignalen (Baker, eigen vertaling) 

e.g. De subglottisdruk (P) kan ook op een niet-invasieve manier geschat worden met de methode van 

Smitheran en Hixon. (Debruyne) 

subject-auxiliary inversion 

inversie n. / f. / -s 

verschijnsel waarbij het onderwerp na de persoonsvorm staat, komt in het Nederlands 

voor wanneer de hoofdzin met een ander zinsdeel dan het onderwerp begint (prisma 

van de taal) 

e.g. De inversie is een stijlmiddel dat gebruikt wordt om eentonigheid in mededelende zinnen tegen te 

gaan. Inversie kan ook pathologisch voorkomen bij lees- en schrijfstoornissen, hetzij in 

zinsverband, hetzij door het omgekeerd lezen of schrijven van bepaalde letters. (Gillaerts, Stes) 

sucking 

zuigen n. / n. / geen mv. [zuigen - - gezogen] 

met de mond onttrekken aan -, door de lippen eraan te zetten en de adem in te halen, 

resp. de als object genoemde massa aldus verplaatsen of in het lichaam brengen. Het 

teweegbrengen van een luchtverdunning aan één zijde van een massa om die in de 

richting daarvan te verplaatsen (Van Dale, GVD) 

e.g. Een overdreven zuig-slikbeweging, waarbij het zuigen verloopt met gesloten lippen extra 

krachtige verticale bewegingen van tong en kaak, faciliteert het opwekken van de faryngeale 

slikbeweging. (Logemann, eigen context) 

◊ zuigbeweging, zuigkracht 

supraglottic cavity 

supraglottische holte c. / f. / -s of -n 

het is een lege ruimte boven de stemspleet die mede de resonantie in de spraak 

controleert en bepaalt (Kaplan, eigen definitie)


e.g. Volgens Lieberman is de relatie tussen de fundamentele frequentie van geluid geproduceerd 

door het openen en sluiten van de stemband en de configuratie van supraglottische holtes een 

onafhankelijke. (Aronson) 

suprasegmental phonology 

suprasegmentele fonologie c. / f. / geen mv. [ suprasegmenteel fonologisch] 

de studie van het klanksysteem van een taal die het prosodische kenmerk van een taal 

bestudeert, inclusief klemtoon, intonatie, lengte en moment (Nicolosi, eigen vertaling) 

e.g. Personen met een dysartrie zullen niet alleen problemen hebben met de vorming van de 

fonemen maar ook met de elementen uit de suprasegmentele fonologie omdat er minder controle 

is over deze kenmerken. (eigen context) 

~ segmentele fonologie 

swallowing reflex trigger 

slikreflex c. / m. / -en 

bij de slikreflex wordt de luchtweg voor een ogenblik afgesloten door een krachtige 

hefbeweging van het strottehoofd waarbij deze de naar achteren bewogen tongwortel 

ontmoet. De ingang van het strottehoofd is op dat moment goed afgesloten. De reflex 

wordt gestart door contact van de voedselbolus met de farynxwand (Winkler Prins) 

e.g. Door kloppen, stoten of slaan op de rug kan een slikreflex worden opgewekt. (Winkler Prins) 

Ik heb nergens de Engelse term 'triggers' gevonden. 

syllable 

lettergreep n. / f.(m.) / -grepen 

= syllabe 

elk van de groepen waarin een woord bij het spreken of schrijven kan worden verdeeld 

(Van Dale) 

e.g. Na het aanbrengen van een nieuwe klank in de articulatietherapie in geïsoleerde vorm zal de 

nieuwe spraakklank in een lettergreep aangebracht worden. (eigen context) 

syllable reduction 

lettergreepreductie c. / f. / -s [lettergreep reduceren - - gereduceerd] 

= syllabereductie 

reductie (weglaten van een klank in de syllabe of van een syllabe in het woord) van een 

lettergreep ter vereenvoudiging van de spraak (Van Dale, eigen definitie) 

e.g. Hodson and Paden stellen een lijst op van de processen die karakteristiek zijn voor de spraak 

van kinderen: backing, deletie van de finale consonant, lettergreepreductie, prevocalic voicing, 

glottale vervanging, en herhaling. (eigen vertaling) 

De term 'syllabereductie' wordt niet als geheel opgenomen. 

symptom 

symptoom n. / n. / -tomen [ symptomatisch] 

elke ziekteverschijnsel dat enige betekenis heeft voor de herkenning van een ziekte, 

verschijnsel waaraan men een (meestal ongunstige) zaak, die nog enigszins verborgen 

is, herkent (Grote Van Dale) 

e.g. Acute bronchitis komt voor als symptoom van verschillende infectieziekten, maar ook als 

zelfstandige aandoening, meestal door uitbreiding van een ontsteking van de keel, het 

strottenhoofd en de luchtpijp. (CD-ROM Encarta 98)


~ speciek 

synapse 

synaps n. / m. / -en [ synatptisch] 

een leegte tussen het einde van de ene zenuwcel en het cellichaam van een ander 

neuron, waar omheen zich een gebied vormt dat elektrisch geladen is en uiterst gevoelig 

is voor de chemische substantie die verantwoordelijk is voor de transmissie en modificati 

van impulsen (Grondslagen der neuropsychologie) 

e.g. Afferente vezels komen de schors binnen en maken door middel van een synaps contact met de 

cellen in de schors. (spectrum encyclopedie) 

~ motoneuron 

syndrome 

syndroom n. / n. / -dromen 

complex van verschijnselen dat vaker in de zelfde combinatie voorkomt, kenmerkend 

zijn voor een bepaalde ziektetoestand, en dus als eenheid moet worden opgevat 


e.g. De syndromen zijn genoemd naar degene die ze het eerst beschreven hebben(eponymen; vb. 

Cornelia de Lange-syndroom), of anderszins (vb. compressie-syndroom, premenstrueel 

syndroom, rectogenitaal syndroom). (Pinkhof-Hilfman) 

synergistic 

synergistisch adj. / / [synergie] 

= synergetisch 

samenwerkend, wederzijds versterkend (Coëlho) 

e.g. In het algemeen bedoelt men met een synergetisch verschijnsel dat het effect van de combinatie 

groter is dan verwacht mag worden op grond van de afzonderlijke middelen. (Grote Winkler Prins, 


syntactic aphasia 

syntactische afasie c. / f. / -ën [ syntactisch afatisch] 

= agrammatisme, morfo-syntactische afasie 

stoornis in de vorming van symbolen, die door beschadiging van de grammaticale 

structuur wordt gekenmerkt; woorden kunnen geproduceerd worden, maar hun ordening 

in gecoördineerde zinnen is defectief (Nicolosi, eigen vertaling) 

e.g. Mensen met een syntactische afasie lijken wel anderstaligen die Nederlands proberen te praten 

al lijkt de syntactische structuur niet op die van een andere taal. De boodschap komt soms 

helemaal niet over omdat de structuur van de zin niet begrepen wordt. (eigen context) 

~ semantische afasie / pragmatische afasie / Broca's afasie 

syntactic complexity 

syntactische complexiteit c. / f. / -en [ syntactisch complex] 

complexiteit, ingewikkeldheid van de manier waarop woorden in de zin verbonden zijn 

en de manier waarop de zin opgebouwd is (VAN DALE) 

e.g. Naarmate de taalontwikkeling vordert zal de syntactische complexiteit ook steeds meer 

toenemen, niet alleen op het aantal woorden in de zin maar ook op de verschillende types van 

woorden die gecombineerd worden. (eigen context)


syntactic impairment 

syntactische stoornis c. / f. / -sen [ syntactisch gestoord] 

= morfo-syntactische stoornis 

stoornissen in de zinsstructuur waarbij functiewoorden (lidwoorden, voegwoorden, 

bijwoorden, hulpwerkwoorden) en verbuigingen worden weggelaten of op de verkeerde 

plaats worden gebruikt (Dharmaperwira-Prins, eigen definitie) 

e.g. De doelstelling hangt af van de ernst van de syntactische stoornis: voor patiënten met een 

ernstige stoornis moet het steun bieden bij het combineren van woorden tot simpele zinnen. 

Patiënten met een matige tot lichte stoornis moet het bewust maken van de zinsstructuur, de 

eigen fouten laten herkennenen en de flexibiliteit bij de zinsconstructie vergroten. 


~ semantische stoornis 

syntax 

zinsbouw n. / f. / geen mv. 

= syntaxis 

de groepering van woorden tot zinsdelen en zinnen. Leer van het gebruik van de rede 

en de zinsdelen, van de woordvoeging en van de zinsbouw (Coëlho, GVD) 

e.g. De cursus heeft als doel de uitbouw van basiskennis in de domeinen zinsbouw en grammatica, 

en de beheersing van het instrumentarium dat bij linguïstische beschrijving en onderzoek van het 

Nederlands noodzakelijk is. 

(http://www2.ufsia.ac.be/flw/vakinformatie/ger/flw0005710_5720_5730a.html) 

systematic desensitisation 

systematische desensitisatie c. / f. / -s [systematisch desensitiseren - - systematisch 

gedesensitiseerd] 

een techniek die uit gaat van angstverwekkende situaties en 

spierontspanningstechnieken. Geleidelijk worden de angstsituaties sterker opgeroepen 

tot ook deze opgevangen kunnen worden (woordenboek voor spraakpathologie) 

e.g. Binnen de stottertherapie is systematische desensitisatie een heel belangrijk onderdeel waarbij 

de stotteraar geleidelijk steeds minder spanning en compensatie gedrag zal vertonen in angstige 

en spreeksituaties. (eigen context) 

tactile cue 

tactiele cue c. / m. / -s [tactiel cuen] 

tactiel (tast) signaal dat werkt als hint of als aansporing of als waarschuwing; het kan ook 

als secundaire prikkel ter ondersteuning aangeboden worden (Chantrain) 

e.g. Binnen de afasie therapie is het werken met een tactiele cue geen uitzondering. Waneer een 

tekening of een foto niet benoemd kan worden kan het voorwerp in de handen gegeven worden 

als extra aanwijzing. (eigen context) 

tactile stimulation 

gevoelsstimulatie n. / f. / -s [gevoel stimuleren - - gevoel gestimuleerd] 

prikkeling van het vermogen om te voelen. Het meer gevoelig maken voor prikkels van 

buitenaf door het aanbieden van prikkels (VAN DALE) 

e.g. Slikproblemen en articulatieproblemen worden mede behandeld door gevoelsstimulatie in de 

mond. Dit gebeurt door het brengen van een bepaalde vorm in de mond die de patiënt moet


beschrijven door het af te tasten met de tong. Ook warm en koud, hard en zacht worden 

aangeboden. (eigen context.) 

Tangible Reinforcement Operant Conditioning Audiometry 

operante bekrachtigingsaudiometrie n. / f. / -ën 

het meten van het gehoor bij jonge kinderen op basis van aangeleerde reacties op de 

stimulus waarbij de juiste reactie telkens bekrachtigd wordt (Chantrain) 

e.g. Vooraleer echt aan de operante bekrachtigingsaudiometrie te beginnen moet het kind de 

combinaties van de juiste respons bij de juiste stimulus leren. Dit gebeurt door voordoen en op 

een voldoende luid geluidsniveau dat zeker waarneembaar is. (eigen context) 

team 

team n. / n. / -s 

groep mensen die samenwerken aan eenzelfde probleem (GVD) 

e.g. In een revalidatiecentrum werken psychologen, artsen, kinesisten, othopedagogen en 

logopedisten samen in een team om de behandelingen van het kind in de verschillende 

domeinen zo goed mogelijk op elkaar af te stemmen. (eigen context) 

Teflon injection 

tefloninjectie n. / f. / -s [teflon injecteren] 

het is een methode voor de behandeling van de verlamming van de stembanden waarbij 

er in de stembanden een Teflon kunststof wordt gespoten (Vertaling. Mednet) 

e.g. Een tefloninjectie kan men ook in de pharynxwand doen om de velopharyngale afsluiting te 

bevorderen. Omwille van twijfels neemt men een tefloninjectie maar in overweging als men 

stemtherapie heeft geprobeerd. (Stes, eigen context) 

telegraphic language 

telegramspraak n. / f. / geen mv. 

= telegramstijl 

syntactisch-grammaticale stoornis bij vertraagde spraak-en taalontwikkeling; 

buigingsvormen en redundante zinselementen worden weggelaten; ook als 

doorgangsverschijnselen in kindertaal en-spraak (Van Maele) 

e.g. Elliptische zinnen bevatten minder informatie dan volledige en er bestaat dus altijd het risico van 

een informatietekort bij de luisteraar. Dit geldt al bij losse zinnen, maar natuurlijk wordt het groter 

naarmate men meer van dergelijke zinnen aan elkaar rijgt, zoals bij telegramspraak gebeurt. 

(Foniatrie) 

therapeutic process 

therapeutisch proces c. / n. / -sen 

een serie van acties of operaties die betrekking heeft op de behandeling van een 

aandoening. Het verloop van de opeenvolgende therapieën (Nicolosi, eigen vertaling) 

e.g. De therapeutische mogelijkheden die de groepstherapie biedt zijn onder meer: het begrip en de 

ondersteuning van de groep kunnen de stotteraar helpen in zijn therapeutisch proces. De groep 

kan sterk motiverend werken wanneer de stotteraar een moeilijke stap zet in zijn therapeutisch 

proces, of wanneer hij het aangeleerde gedrag in de maatschappij probeert toe te passen. 

(Revalidatie)


therapy 

therapie n. / f. / -ën [ therapeutisch] 

geneeskundige behandeling. Onderdeel van de geneeskunde dat zich met het 

behandelen en in het bijzonder met de genezing van ziekten bezig houdt (Pinkhof- 

Hilfman, GVD) 

e.g. Er wordt in de taaltherapie nooit uitgegaan van de kalenderleeftijd, maar van de 

ontwikkelingsleeftijd omdat in de therapie ook rekening gehouden moet worden met de specifieke 

ontwikkelingsaspecten die aan een bepaald ontwikkelingsniveau verbonden zijn. (Goorhuis - 

Schaerlaekens) 

◊ taaltherapie, spraaktherapie, stemtherapie, therapieverloop, therapieplanning 

thoracic breathing 

borstademhaling n. / f. / geen mv. [borstademhalen] 

= thoracaleademhaling 

inademing bij borstademhaling gebeurt door heffing van de ribben, waardoor de ruimte 

van de borstkas in voor- en achterwaartse en dwarse richting wordt vergroot, bij 

uitademen verkleint deze ruimte weer (Dorian) 

e.g. De ademhaling zit bij de meeste mensen die hees zijn te hoog, te thoracaal, een 

borstademhaling. (Van Deinse) 

thoracic contraction 

borstkascontractie c. / f. / -s [contraheren van de borstkas] 

hoofdzakelijk met de spieren van de borstkas uitgevoerde spanning (samentrekking van 

de spieren tussen de ribben) in functie van de borstademhaling (uitademing) (Faller, 


e.g. Hoe minder de elasticiteit van de borstkas voor borstkascontractie met toenemende ouderdom 

wordt, hoe geringer en hoe moeilijker de borstademhaling wordt, met een geringere 

subglottisdruk die heesheid veroorzaakt. (Faller, eigen context) 

thorax 

borstkas n. / f. / -sen 

= thorax 

in de anatomie van de mens, het deel van de romp tussen het vlak door de eerste 

ribben, het middenrif, en bestaande uit borstwand en borstingewanden (longen, 

hart,enz.) (vertaald uit Stedman's) 

e.g. De borstkas wordt dus verwijd, de druk binnen wordt dus lager en zelfs geringer dan die van de 

buitenlucht en deze wordt vervolgens aangezogen langs de luchtpijp, de glottis, de keelholte en 

de mond- en/of neusholte. (Linthorst, eigen context) 

threshold 

drempel n. / m. / -s 

de minimale waarde van een prikkel om een reactie te ontlokken vanuit een bepaalde 

toestand. Te overwinnen weerstand om nog net een zintuiglijke waarneming te 

veroorzaken (Van Maele, GVD) 

e.g. De drempel bij een zuivere toon gehoortest kan bepaald worden via de stijgende of via de 

dalende methode, waarbij men respectievelijk systematisch stijgt en daalt in de aangeboden 

luidheden. (eigen context) 

~ gehoordrempel / pijndrempel


◊ gehoordrempel, drempelaudiogram, drempelwaarde, luchtgeleidingsdrempel, 

beengeleidingsdrempel. 

throat 

keel n. / f.(m.) / kelen [ kelig] 

= pharynx 

de achter de neusholte en mondholte gelegen holte (op de overgang met de farynx) met 

opening naar de slokdarm en naar de larynx. Duidt ook wel eens de uitwendige 

voorzijde van de hals aan (Pinkhof) 

e.g. De keel ( net voor de pharynx) wordt bekeken met behulp van een kleine keelspiegel, die achter 

in de keel moet worden gebracht. Men legt zachtjes een speciale tongspatel op de tong en laat 

de patiënt "a" zeggen. (Kirchmann, eigen context) 

◊ keelholte, keelschrapen, keelontsteking 

Dit is een vrij populaire benaming, in de logopedie gebruikt men meer wetenschappelijke en specifieke 

benamingen. 

throat clearing 

rochelen v. / / [rochelen - rochelend] 

het geluid maken van ophoesten, en vervolgens fluimen opgeven, een rouw en 

reutelend keelgeluid maken (Van Dale) 

e.g. Rochelen of stertor wordt veroorzaakt door het heftig heen-en-weer bewegen van het zachte 

gehemelte en de huig bij de ademhaling tijdens de slaap. (Coëlho) 

~ rochelende ademhaling, reutelen, stertor 

thyroarytenoid 

thyro-arytenoidaal adj. / 

met betrekking tot of deel uitmaken van de cartilago thyroidea en de cartilago 

arytenoidea (Dekker, eigen definitie) 

e.g. De verslapping en verkorting de stembanden gebeurt door de thyro-aritenoidale spier, de 

musculus thyro-aritenoideus.. (eigen context) 

thyrohyoid muscle 

thyrohyoidale spier c. / f.(m.) / -en 

spier die gespannen zit tussen het cartilago thyroidea en het hyoid (tongbeen) (eigen 

definitie) 

e.g. De supra-hyoidale spieren zoals o.a. de thyrohyoidale spier zijn elevatoren van de larynx. 

Daarnaast speelt deze thyrohyoidale spier ook een rol in het openen en sluiten van de glottis. 

(Vertriest) 

thyroid cartilage 

schildkraakbeen c. / n. / -benen 

= cartilago thyroidea 

het voorste bovenste deel van het strottenhoofd bestaande uit 2 aan de voorkant in een 

scherpe hoek samenkomende kraakbeenplaten, binnen het schildkraakbeen bevinden 

zich de beide stembanden (Standaard Medische Encyclopedie) 

e.g. Tegen het 25ste levensjaar begint het kraakbeen van het strottehoofd te verbenen. Dit proces 

schrijdt langzaam voort, zodat eerst tegen het 60ste of 70ste levensjaar een vrijwel algemene


verbening van het strottenhoofd tot stand is gekomen. In de puberteit zal bij de jongens de hoek 

die gevormd wordt door het schildkraakbeen scherper worden waardoor de adamsappel 

duidelijker zichtbaar wordt. (Standaard Medische Encyclopedie, eigen context) 

~ adamsappel 

tinnitus 

oorsuizen n. / m. / geen mv. [oorsuizen] 

= tinnitus 

spontane geluidsgewaarwording tengevolge van een spontane prikkelingstoestand in 

één of ander deel van het gehoororgaan. Waarnemen van geluiden die niet afkomstig 

zijn uit de omgeving van de getroffene (Hoolboom-Van Dyck, Ligtenberg - Hoomboom) 

e.g. Hoewel oorsuizen geen verschijnsel van slechthorendheid in strikte zin is, is het een zo belangrijk 

bijkomend symptoom, dat het hier niet onbesproken mag blijven. Voor vele slechthorenden is 

oorsuizen zelfs de belangrijkste klacht. (Revalidatie van slechthorenden, eigen context) 

tonal pattern 

tonaal klankpatroon c. / n. / -en 

een patroon (wijze en volgorde) van variaties in de toonhoogte bij een uiting (eigen 

vertaling) 

e.g. Het tonaal klankpatroon is een onderdeel van de prosodie. Naast de variaties in toonhoogte 

zullen er voor de prosodie ook variaties nodig zijn in luidheid, ritme en klemtoon. (eigen context) 

tone 

toon n. / m. / tonen [ tonaal] 

klank met een gelijkblijvend aantal periodieke trillingen (vaste frequentie) ;geluid 

waarvan de hoogte, sterkte en duur in verhouding tot die van andere klanken kan 

worden waargenomen en onderscheiden (Hedendaagse Van Dale, eigen definitie) 

e.g. Een lage frequentie geeft aanleiding tot het waarnemen van een lage toon, hoge frequenties 

veroorzaken de waarneming van hoge tonen. (Jongkees) 

~ zuivere toonaudiometrie 

◊ toonhoogte, toondrempel, toonaudiometrie 

tongue protrusion 

tongprotrusie n. / f. / -s 

= protrusie, protrusis, protrusio, uitpuiling 

een afwijkende tonggewoonte waarbij de tong vooruitsteekt en steeds naar voren 

geduwd wordt in de mond (Chantrain) 

e.g. Tongprotrusie kan leiden tot protrusio dentis, d.w.z. uitpuilende voortanden, meestal van de 

bovenkaak, met articulatorische problemen tot gevolg. (Pinkhof-Hilfman, eigen context) 

~ protrusio dentis 

tonsil 

amandel n. / f. / -en 

= amygdala, tonsil 

lymfeklier behorende tot de klierketen in de neus-keelholte (klok-en-klok) 

e.g. Hypertrofie van de neusschelpen en van de keelamandel kunnen de neusademhaling 

belemmeren. (Faller)


~ keelamandel 

trachea 

luchtpijp n. / f. / -en 

= trachea 

buisvormig orgaan dat aan de bovenzijde begrensd wordt door het strottenhoofd en zich 

aan de onderzijde vertakt in de rechter en de linker hoofdbronchus, de luchtpijp is het 

eerste gedeelte van de luchtwegen (Standaard Medische Encyclopedie) 

e.g. De luchtpijp heeft een lengte van ongeveer 12 centimeter en aan de binnenzijde een diameter 

van 2 centimeter, althans bij een volwassene. De wand van de trachea bestaat uit 12 tot 16 

kraakbenige ringen, die aan de achterzijde open zijn; zij moeten het dichtvallen van de luchtpijp 

beletten. (Standaard Medische Encyclopedie) 

tracheal stoma 

tracheostoma n. / n. / -ta 

onnatuurlijke, al of niet kunstmatige opening die de longen met de buitenwereld verbindt 

bv. een opening na laryngectomie (Geneeskundig wb - Pinkhof) 

e.g. Gedurende het uitademen moet de tracheostoma afgesloten worden. Bij inademen moet men 

heel voorzichtig zijn want er is geen bescherming meer naar de longen toe. (Kirchmann, eigen 

context) 

tracheoesophageal shunt 

tracheo-oesophageale shunt c. / m. / -s 

een tracheo-oesophageale shunt is een verbinding die gemaakt wordt d.m.v. een knopje 

tussen trachea en oesophagus. In dit knopje zit een klepje dat ervoor zorgt dat de lucht 

wel richting trachea-slokdarm kan gaan, maar dat het voedsel of de secreties niet 

richting trachea-slokdarm kunnen (cursus laryngectomie E. Regnier) 

e.g. Bij de spraakknoopmethode na totale laryngectomie wordt een tracheo-oesophageale shunt 

aangelegd. Het is een methode om spraak opnieuw mogelijk te maken na de operatie. (Regnier, 


transformation 

transformatie n. / f. / -s [transformeren - - transformatief] 

omzetting van de dieptestructuur van een taaluiting in een oppervlaktestructuur in 

overeenstemming met een regel. Overbrenging in een andere vorm (GVD) 

e.g. Een zinsstructuur is aan een transformatie onderworpen als de originele zin in een andere 

uiterlijke vorm omgevormd is. (eigen vertaling) 

transient aphasia 

paroxystische afasie c. / f. / -ën 

een voorbijgaand plots optredend en verdwijnend onvermogen om gesproken taal te 

produceren en te verstaan (Callens) 

e.g. De aard van het letsel kan zeer verscheiden zijn:(a) paroxystische afasie is een voorbijgaande 

plots optredende en verdwijnende afasie. Deze kan worden veroorzaakt als migraineuse 

equivalenten, door spastische vasculaire stoornissen en als epileptische aura, equivalent of postcritisch 

incident; (b) permanente afasie (Callens) 

~ chronische afasie


transient deafness 

tijdelijke doofheid n. / f. / geen mv. [ tijdelijk doof] 

het tijdelijk, voor een korte periode gebrekkig of niet functioneren van het gehoororgaan 

(GROTE WINKLER PRINS, eigen definitie) 

e.g. Bevindingen geven aan dat kinderen met veelvuldige oorinfecties en tijdelijke doofheid een 

verhoogd risico lopen op leerstoornissen. (eigen vertaling) 

trauma 

trauma n. / n. / -'s / -ta [traumatiseren - - traumatisch] 

lichamelijke verwonding, kwetsing van de psyche door een hevige gemoedservaring die 

een blijvende stoornis teweegbrengt (Van Dale) 

e.g. Een trauma ter hoogte van de hals door een scherp voorwerp kan stembandverlamming tot 

gevolg hebben afhankelijk van de plaats van de lesie. (eigen context) 

◊ traumateam, traumakamer 

traumatic aphasia 

traumatische afasie c. / f. / -ën 

onvermogen om gesproken taal te produceren of te verstaan veroorzaakt door wond, 

letsel door gewelddadige inwerking; schokkende ervaring (Van Maele) 

e.g. Een traumatische afasie heeft een betere prognose dan andere ziekten van de bloedvaten. Vele 

patiënten zijn jonger. De uitgebreidheid en ernst van de lesie zijn nogal variabel bij de 

motorongevallen. De meesten hebben gesloten hoofdwonden, subdurale of intracerebrale 

bloedingen. Jongere patiënten met minder ernstige letsels vertonen een goed spontaan herstel. 


traumatic mutism 

traumatisch mutisme c. / n. / geen mv. 

het onvermogen om te spreken of het niet willen spreken ten gevolge van een 

traumatische ervaring (Coëlho) 

e.g. Na het getuigen zijn van de dood in een brand van haar kinderen leed de vrouw tijdelijk aan een 

traumatisch mutisme. (eigen context) 

~ trauma 

tremor 

tremor n. / m. / -s of -en 

= tremens 

onwillekeurige beving en trilling van skeletspieren (Hoolboom-Van Dijck) 

e.g. Wanneer de onwillekeurige trillingen en bevingen ter hoogte van de stembanden voorkomen dan 

spreken we van een stemgeluid met tremor, vaak ook een ouderdomsverschijnsel. (eigen 

context) 

~ intentie t. / t. mercurialis / t. senïlis / statische t. / rusttremor / dynamische t. 

triplegia 

triplegie n. / f. / -ën 

= triplegia


verlamming van drie ledematen, afhankelijk van de plaats van de lesie (Pinkhof-Hilfman, 


e.g. Een vorm van verlamming die vrij zelden voorkomt is de triplegie naast de meer voorkomende 

quadri- en hemiplegie. (eigen context) 

~ displegia / displegie / prosopodiplegie / dubbelzijdige aangezichtsverlamming / diplegia 

facialis / hemiplegia / paraplegia 

true vocal fold 

ware stemband c. / m. / -en 

de naam van twee stellen plooien in het strottehoofd. Men onderscheidt de ware 

stembanden ( plicae vocales) die de stem voortbrengen en de valse stembanden (plicae 

ventriculares) die geen deel hebben aan de vorming van de stem (Van Dale Ndls) 

e.g. Men onderscheidt twee paar stembanden:de bovenste(valse) en de onderste (ware) 

stembanden. De ware stembanden zijn bekleed met plaveiselepitheel. Ze worden gespannen 

door een aantal kleine spiertjes in de larynx, waarvan de musculus vocalis de belangrijkste is. De 

stembanden worden in trilling gebracht door de aangeblazen lucht uit de longen, die de spanning 

van de stembanden overwint. Hierdoor ontstaat een toon. (Stes) 

tumor 

tumor n. / m. / -s / -en 

= gezwel, neoplasma 

zwelling, één der kenmerkende verschijnselen van ontsteking, zwelling in de zin van 

gezwel, nieuwvorming (neoplasma); men onderscheidt goede en kwaadaardige 

gezwellen (benigne en maligne tumoren); een kenmerk van maligniteit is bijvoorbeeld 

uizaaiïng via bloed of lymfestroom (Van Dale) 

e.g. Kwaadaardige gezwellen of kankergezwellen groeien infiltrerend, d.w.z. dwars door de 

omgevende weefsel heen, welke hierdoor kunnen verwoest worden : bovendien neigen ze tot het 

uitzaaien van dochtercellen. Bij deze tumors treedt zware weefselbeschadiging op, gepaard 

gaande met een grote hoeveelheid afbraakproducten, waardoor de algemene lichaamstoestand 

sterk wordt aangetast. (Larousse) 

turn-taking 

beurtwisseling n. / f. / -en [beurtwisselen] 

het uitvoeren van een taak door afwisseling. Het alternerend in handen nemen van het 

gesprek (eigen definitie) 

e.g. Zowel patiënt als therapeut zijn zender en ontvanger omdat ze om de beurt informatie 

overdragen. Er ontstaat een communicatieve situatie waarin beide deelnemers zich houden aan 

een aantal gespreksregels. Eén van die regels is de "beurtwisseling". Deze vindt plaats op twee 

niveaus: diegene die een kaart neemt en informatie gaat overdragen, is zender, de ander 

ontvanger. Binnen deze informatie-overdracht vindt er ook beurtwisseling plaats. () 

tympanic membrane 

trommelvlies c. / n. / -zen 

= membrana tympani 

het dunne gladde membraan als scheiding tussen buitenlucht in de gehoorgang en de 

lucht in het middenoor (Hoolboom-Van Dijck) 

e.g. Het trommelvlies draagt de geluidstrillingen in het gehoororgaan over op de gehoorbeentjes. -Het 

membrana tympani bestaat uit 3 lagen: een huidlaag, een bindweefsellaag en een slijmvlieslaag. 

Het is opgenomen in het eerste gehoorbeentje. (Standaard Medische Encyclopedie)


◊ trommelvliesperforatie 

tympanic membrane perforation 

trommelvliesperforatie n. / f. / -s [trommelvlies perforeren - - geperforeerd] 

scheur of gaatje in het trommelvlies als gevolg van luchtdrukverhoging zoals bij explosie, 

klap of zoen op het oor, of penetrerende verwonding (bij schoonmaken van de 

gehoorgang of een lasvonk) (Codex Medicus, eigen definitie) 

e.g. Een otitis media leidt wel eens tot een blijvende trommelvliesperforatie. (Klinische Audiologie) 

tympanogram 

tympanogram n. / n. / -men 

curve die de uitkomsten van tympanometrie weergeeft (Coëlho) 

e.g. Vindt men bij een tympanogram een onderdruk in het middenoor, dan is het middenoor bedreigd 

en moet naar een ontstoken of hypertrofisch adenoid of naar een andere afwijking in de 

nasopharynx worden gezocht. (Gerlings) 

~ tympanometrie 

tympanometry 

tympanometrie n. / f. / -ën [ tympanometrisch] 

meting van middenoordruk, trommelvlies- en gehoorbeentjesbeweeglijkheid of 

akoestische impedantie (Woordenboek voor spraakpathologie) 

e.g. De tympanometrie moet een normaal functioneren van het middenoor uitwijzen. Het is een 

waardevolle diagnostische methode en een goede screeningstechniek, die complementair is aan 

de tonale audiometrie. (http://symphonix.com/flemish/summary.html, Forton) 

~ tympanogram 

unilateral 

unilateraal adj. / 

= eenzijdig, van 1 kant 

éénzijdig; met betrekking tot of voorkomend in slechts één zijde, slechts één zijde 

aandoend (Groot Woordenboek der Geneeskunde Encyclopedia Medica De Haan 

Dekker) 

e.g. De laterale spleten bevinden zich in de wangen en verlopen in min of meer horizontale richting 

als voortzetting van de mondspleet vanaf de mondhoek tot in de wang. Gewoonlijk is heel 

duidelijk te zien waar de eigenlijke mondhoek zich zou behoren te bevinden. De afwijking kan uni- 

en bilateraal voorkomen en wordt ook als macrostomie aangeduid. (Anders) 

~ bilateraal, contralateraal, heterolateraal, homolateraal, ipsilateraal 

unilateral hearing impairment 

unilateraal gehoorverlies c. / n. / -zen 

= unilateraal gehoorverlies, unilaterale slechthorendheid 

vermindering van het gehoor, van de gehoorfunctie aan een zijde, in één oor () 

e.g. Met behulp van de Rinne en de Weber-test kan dus in de ideale gevallen uitgemaakt worden of 

er een transmissie- of een perceptieverlies aanwezig is bij een patiënt. Uitaard gaat dit enkel op 

bij een unilateraal gehoorverlies. (Forton) 

~ unilateraal, gehoorverslechting


unvoiced 

stemloos adj. / 

gevormd zonder trilling van de stembanden, zonder fonatie (Van Dale) 

e.g. Bij de occlusieven en de fricatieven zijn er stemhebbende en stemloze klanken. De 

stemhebbende zijn tevens los (lenis, ongespannen, zacht), de stemloze zijn tevens vast (fortis, 

gespannen, scherp). Perceptisch geformuleerd: bij de stemloze is de ruis krachtiger dan bij de 

stemhebbende. (Hermkens) 

upper oesophagus 

bovenste deel van de slokdarm c. / m. / geen mv. 

deel van de buis tussen keelholte en maag, die zich opent wanneer voedsel of drank 

moet passeren, dat helemaal tegen de farynx aan ligt (ten Winkel, eigen definitie) 

e.g. Oesofageale transporttijden kunnen worden gemeten vanaf het punt waar de bolus de oesofagus 

binnenkomt bij het bovenste deel van de slokdarm, ofwel bovenste oesofageale sfincter, totdat de 

bolus de maag binnengaat bij de gastro-oesofageale overgang, ofwel onderste oesofageale 

sfincter. (Logemann) 

upper respiratory tract 

bovenste luchtweg c. / m. / -en 

de weg die de lucht aflegt tussen de pharynx en de neusopeningen () 

e.g. De eerste beschreven tracheostomie om een obstructie van de bovenste luchtwegen te 

verhelpen dateert volgens Citta-Pietrolungo (1993) van 124 voor Christus door Asclepiades, maar 

Heffner et al. (1986) melden dat tracheotomieën al zo'n 3000 jaar geleden in Egypte en India 

plaatsvonden. (http://gammaleer.fontys.nl/pamflet/logopedi/slikstoo/gevolg.htm) 

utterance 

uiting n. / f. / -en [uiten - - geuit] 

= uitdrukking, expressie 

het in woorden of houding tot uitdrukking brengen (van gedachten, gevoelens), de uiting 

van gevoelens door de taal van het lichaam. Wat men uit, al of niet door woorden (Van 

Dale) 

e.g. Na de leeftijd van vier jaar kan de lengte van de talige uitingen sterk variëren en is deze 

gemiddelde uitingslengte niet meer zo duidelijk een maat van de taalontwikkeling. De 

syntactische structuur van de uiting neemt dan immers meer in belang toe. (Goorhuis - 

Schaerlaekens, eigen context) 

◊ uitingslengte 

uvula 

huig n. / f. / -en 

= uvula, staphyle, staphylion, uvula palatina 

een klein vlezig aanhangsel aan de achterrand van het zachte gehemelte (Hilfman) 

e.g. De functie van de huig in de spraak is het regelen van de resonantie. Bij nasale klanken zal de 

huig naar beneden hangen en zal de opening naar de neusholte open zijn. Bij orale klanken zal 

er door het heffen van de huig naar de achterwand van de farynx een afsluiting gevormd worden 

van de nasale caviteit. (eigen context) 

uvular


uvulair adj. / / [uvulaar] 

= uvulaar, van de huig, huig- 

de huig betreffend, gevormd met de huig (Van Dale) 

e.g. er zijn twee verschijningsvormen van de /r/. De tongpunt r en de huig R. De huig R is een uvulaire 

klank die gevormd wordt door de achterzijde van de tong en de huig. Binnen de therapie kan 

deze klank aangeleerd worden via het gorgelen. (eigen context) 

vegetative 

vegetatief adj. / 

hetgeen eigen is aan de noodzakelijke verrichtingen, noodzakelijk voor de eigen 

instandhouding, voorziening, niet door het bewustzijn geregeld. Nodig voor de 

instandhouding van het lichaam (Kirchmann, Coëlho) 

e.g. Het vegetatief zenuwstelsel verzorgt de regeling van de orgaanfuncties die niet direct de relatie 

van de mens met de buitenwereld bepalen, dus de functies van de bloedsomloop-, ademhalings-, 

spijsverterings- en uitscheidingsorganen en de stofwisseling. (Kirchmann) 

velar 

velaar n. / m. / -laren [ velair] 

= velair, gutturaal, dorsaal 

spraakklank gevormd met behulp van het velum; spraakklank die dichtbij of tegen het 

zachte gehemelte gevormd wordt (Van Dale) 

e.g. De spraakklank /k/ is een velaar en wordt net voor de uvulaar tegen het gehemelte gearticuleerd. 

Bij een kelige spraak en Backing wordt er veel gebruik gemaakt van velaren in de spraak. (eigen 

context) 

velar fricative 

velaire fricatief n. / m. / -ven 

spraakklank die ontstaat door wrijving tussen de tong en het zacht gehemelte. De 

luchtstroom is niet volledig afgesloten maar vernauwd (Debergh, eigen definitie) 

e.g. Behalve een velaire occlusief kent het Nederlands velaire fricatieven, ook wel, maar minder 

nauwkeurig, spiranten genoemd. (van den Berg) 

velar fronting 

velaire fronting n. / / geen mv. 

articulatiestoornis of een vereenvoudigingstechniek in de normale ontwikkeling waarbij 

velaireklanken meer naar voor in de mond gearticuleerd worden (Schaerlaekens) 

e.g. De substitutieprocessen zijn vereenvoudigingsprocessen waarbij steeds een consonant 

vervangen wordt door een andere, zoals bijvoorbeeld bij velaire fronting gebeurt. (Howell - dean, 


velopharyngeal 

velofaryngeaal adj. / 

= palatopharyngeaal 

met betrekking tot het velum palatinum en de pharynx (Hilfman) 

e.g. Open neusspraak: hierbij worden de orale klanken door een afwijking van het verhemelte met 

een te grote luchtstroom door de neus en met nasale resonantie uitgesproken (rhinolalia aperta, 

hyperrhinolalia). Ook de explosieve en fricatieve medeklinkers zullen dan moeilijker ontstaan,


maar krachteloos of zelfs niet worden voortgebracht en door andere klanken worden vervangen. 

Men spreekt dan ook wel van openverhemeltespraak en velofaryngeale insufficiëntie. (Waar) 

velopharyngeal insufficiency 

velopharyngeale insufficiëntie c. / f. / -s [ velopharyngeaal insufficiënt] 

anatomisch gebrek of functionele stoornis in het zachte gehemelte of de bovenste 

sluitspier, resulterend in het onvermogen om velopharyngale sluiting te bereiken 

(Stedman; eigen vertaling) 

e.g. Door een verlies van de normale accentuatie en stembuigingen klinkt de stem monotoon. Er is 

een velopharyngale insufficiëntie waardoor de patiënt onvoldoende intra-orale luchtdruk kan 

plaatsen en er hypernasaliteit optreedt. (Stes) 

velopharyngeal valve 

velofaryngeale klep n. / f. / -pen 

= velofaryngeale valve, velofaryngeale valvula, palatopharyngeale klep 

klep of afsluiting die de velofaryngeale poort tussen de nasopharynx en de oropharynx 

sluit en opent; het wordt gevormd door het velum dat geholpen wordt door het achterste 

faryngeale spierstelsel (Collins; vertaling uit het Engels) 

e.g. Bij hyponasaliteit wordt er wel eens overwogen om de overtollige neusvegetatie weg te nemen en 

de zwelling van de neusmuccosa te verminderen. Het is noodzakelijk vooraleer deze ingreep uit 

te voeren de werking van de velofaryngeale klep na te gaan om hypernasaliteit te vermijden na 

de operatie door een veluminsufficiëntie. (eigen context) 

ventricle 

holte n. / n. / -s of -en 

= ventrikel 

kamer, ruimte of opening tussen weefsel (hersenen, hart, de ware en valse stembanden) 

(Coëlho) 

e.g. De holte van de larynx loopt uit op een sacculus, de resten van de klankkast bij sommige dieren 

(Stes) 

ventricular fold 

valse stemband c. / m. / -en 

in het strottehoofd boven gelegen paar stembanden, die geen spieren bevatten en geen 

deel hebben aan de voortbrenging van stemgeluid, hebben enkel een beschermende 

functie (Larousse) 

e.g. Naar analogie met het ligamentum vocale wordt ter hoogte van de valse stembanden een 

ligamentum vestibulare beschreven dat gespannen is tussen de binnenzijde van het thyroied, 

craniaal van de aanhechtingsplaats van het ligamentum vocale en het arythenoied. (Vertriest) 

~ valse stembandspraak 

ventricular phonation 

ventriculaire fonatie c. / f. / -s [ventriculair foneren - - ventriculair gefoneerd] 

= valse stembandspraak 

stemgeving door het in trilling brengen (adduceren) van de valse stembandplooien. Het 

gaat om een hyperfunctie van de valse stembanden en de stylopharyngeale spieren die 

tot een hyperfunctie van de hele aryepiglottische streek kan leiden (Jongkees, Stes)


e.g. De ventriculaire fonatie kan ontstaan als compensatiemechanisme bij stemstoornissen of een 

verlamming van de ware stembanden. (eigen context) 

verb inflection 

werkwoordsvervoeging n. / f. / -en [werkwoord vervoegen - - vervoegd] 

= conjugatie 

benaming voor die gevallen van woordvervorming waardoor persoonsvormen en 

deelwoorden van de stam van werkwoorden afgeleid worden (GROTE WINKLER 

PRINS) 

e.g. Op grond van verschil in werkwoordsvervoeging, verdeelt men de Nederlandse werkwoorden in 

sterke, zwakke en onregelmatige werkwoorden. (Van Dale, eigen context) 

verb phrase 

werkwoordsgroep n. / m. / -en 

een woordgroep binnen een zin met een werkwoord als kern (Verschueren) 

e.g. Een categoriebepalend kenmerk op een suffix bepaalt bijvoorbeeld aan welk soort stam dat suffix 

zich vermag te hechten en aan- of afwezigheid van een transitiviteitskenmerk op een werkwoord 

bepaalt (in ieder geval ten dele) aan- of afwezigheid van een direct object in de 

werkwoordsgroep. (http://www.vanoostendorp.nl/fonologie/sjwa.htm) 

verbal behaviour 

spreekgedrag n. / n. / -ingen 

een deel of alles van de totale activiteit van een persoon vooral datgene wat uitwendig 

kan worden waargenomen, met betrekking tot woorden of spraak (Dorland, eigen 

vertaling) 

e.g. Tot een adequaat spreekgedrag in concrete situaties behoort ook het vermogen om een 

onderscheid te maken tussen bekende en nieuwe informatie, maar ook beleeftheidsregels, 

beurtnemen, enz.. (Afasietherapie) 

~ taalgedrag 

verbal communication 

verbale communicatie c. / f. / geen mv. [verbaal communiceren - - verbaal communicatief] 

verbaal betref woordelijk, mondeling; door spreken geschiedend; communicatie is de 

uitwisseling van gedachten, het geestelijk met elkaar verkeren (Van Dale) 

e.g. Er zijn verschillende standpunten binnen de opvoeding van gehoorgestoorden. Er zijn 

voorstanders voor de visuele manier via gebaren in een eigen systeem en er zijn personen die 

vinden dat een gehoorgestoord persoon pas echt op de omgeving kan inspelen via de verbale 

communicatie en ze zijn dus eerder voor een orale opvoeding. (eigen context) 

verbal dyspraxia 

verbale dyspraxie c. / f. / geen mv. 

= dyspraxie van de spraak 

stoornis veroorzaakt door een hersenletsel in de dominante hemisfeer waarbij er fouten 

optreden in de programmatie van de nodige opeenvolgende bewegingen voor het 

maken van spraakklanken (Stes) 

e.g. Verbale dyspraxie wordt wel eens wat symptomen betreft verward met dysarthrie en afasie. Maar 

hier is er geen fysiek probleem of geen talig probleem maar een programmatie probleem. (eigen 

context)


~ dyspraxie 

verbal output 

verbale output c. / / -s 

wat men door spreken, woordelijk, mondeling tot stand brengt of behaalt, verrichtingen 

De manier van gedachten en informatie over te brengen via het uitspreken van woorden 

(taal) (Van Dale, eigen context) 

e.g. Binnen de communicatie met gehoorgestoorden geven we naast de gebaren ook een verbale 

output, zodat dit extra cues geeft om de communicatie te volgen. (eigen context) 

verbal paraphasia 

verbale parafasie c. / f. / -ën 

woordverspreking waarbij een ander bestaand woord vaak van dezelfde talige categorie 

als het bedoelde woord genomen wordt (Dharmaperwira-Prins) 

e.g. Een patiënt met een amnetische afasie zal het doelwoord niet direct door een parafasie 

vervangen, maar eerder pauzes hanteren met wisselend succes. Vaak neemt hij zijn toevlucht tot 

(redelijk adequate) omschrijvingen. Enkele verbale parafasieën kunnen voorkomen, qua 

betekenis meestal nauw gerelateerd met het doelwoord. Deze patiënten zijn zich er in het 

algemeen van bewust dat deze vervangingen niet goed zijn. (Afasietherapie) 

~ fonetische parafasie, neologismen, literale parafasie 

voice mutation 

stemwisseling c. / f. / -en [stemwisselen] 

= stemverandering, mutatie 

overgang van de jongensstem in de mannenstem tijdens de puberteit door toename van 

de grootte van de larynx en het langer worden der stembanden, zodat de stem met 

ongeveer één octaaf daalt (Stafleu) 

e.g. Wanneer de stemwisseling niet spontaan gebeurt tijdens de pubertijd dan is therapie 

aangewezen en bestaat uit een combinatie van vocale oefeningen en vocale psychotherapie. 

(Summa) 

voice onset time 

steminzet n. / m. / -ten 

het moment van de overgang van de ruststand der stembanden naar de stemstand, 

zonder dat gelijktijdig geruis wordt opgemerkt (Van Dale) 

e.g. De steminzet of attaque bij het uitspreken van een klinker of de inzet en ontspanning van een 

medeklinker wordt objectief weergegeven door de helling van de totale intensiteitscurve. (Van 

Deinse) 

voice prosthesis 

stemprothese n. / f. / -en of -s 

= spraakprothese 

ventiel tussen de luchtpijp en de slokdarm met behulp waarvan personen met een defect 

of na een totale laryngectomie kunnen spreken. Het is een toestelletje uit kunststof dat 

de stembanden vervangt en waarover men de luchtstroom leidt (Van Dale Ndls, eigen 

definitie)


e.g. Procedures gekoppeld aan het verzekeren van een trachea-oesofagale spraak zijn het plaatsen 

tijdens de ingreep van een spraakprothese of het maken van een functioneel fistel. (Peeters) 

voice rest 

stemrust n. / f. / geen mv. [rusten] 

het zich onthouden van het gebruik van de stem, ofwel door helemaal niet te spreken of 

door het gebruik van een stemkwaliteit met veel overtollige lucht. Er wordt gedurende 

deze periode weinig gepraat (Aronson, eigen vertaling) 

e.g. Stemrust is meer dan het spreken laten, het betekent ook dat kuchen, hoesten, keelschrapen tot 

zelfs fluisteren moeten worden weggelaten. De stemhygiëne wordt dus heel sterk gecontroleerd 

en het verkeerd stemgebruik. (Stes) 

voice therapy 

stemtherapie n. / f. / -ën [ stemtherapeutisch] 

een reeks van oefensessies om de stem terug te brengen op het niveau van 

geschiktheid dat realistisch bereikt kan worden en dat zal voldoen aan de beroeps- en 

sociale behoeften van de patiënt (Aronson, eigen vertaling) 

e.g. Stemtherapie is geïndiceerd om een bestaande larynxpathologie te verminderen, om de patiënt 

meer aan te passen aan een congenitale of een verworven afwijking en bij psychogene 

stemstoornissen. (Stes) 

voice tremor 

essentiële stemtremor c. / m. / -en 

dit is een trage progressieve neurologische aandoening. de tremor (beving van de stem) 

neemt toe onder invloed van vermoeidheid, inspanning en emotionele stress (Stes) 

e.g. Bij essentiële stemtremor ontstaan meer problemen als de patiënt onder stress moet 

functioneren. Erfelijkheid komt meer voor bij essentiële tremor dan bij de ziekte van Parkinson. 

(Stes) 

~ tremor essentialis, tremor 

voiced 

stemhebbend adj. / 

= met stem 

eigenschap van een spraakklank waarbij er bij de uitspraak stembandtrilling is, gevormd 

met trilling van de stembanden (Van Dale, eigen definitie) 

e.g. Nasalen, liquidae en de klinkerachtigen w en j zijn stemhebbend; ook de h als die tussen 2 

stemhebbende klanken staat. Bij de occlusieven en frictatieven zijn er stemhebbende en 

stemloze klanken. De stemhebbende zijn tevens los ( lenis, ongespannen, zacht), de stemloze 

zijn tevens vast ( fortis, gespannen, scherp). Perceptisch geformuleerd: bij de stemloze is de ruis 

krachtiger dan bij de stemhebbende. (Hermkens) 

~ stemloos 

voluntary stuttering 

vrijwillig stotteren n. / n. / geen mv. [vrijwillig stotteren - - vrijwillig gestotterd] 

een vorm van desensitisatie voor het stotteren zelf gebruikt tijdens de therapie. Het is 

dus het opzettelijk uit vrije wil vertonen van een onvloeiende spraak. De stotteraar moet 

vrijwillig stotteren, vrijwillig in de zin van niet automatisch, maar willekeurig (stotteren een 

studie van vrijwillig en onvrijwillig gedrag)


e.g. Het vrijwillig stotteren wordt systematisch opgebouwd eerst met de therapeut, dan in rollenspel, 

dan in familieverband maar later ook in echte situaties. Er worden duidelijk herhalingen 

verlengingen en blokkeringen gemaakt zonder dat er spanning opgewekt wordt of dat er 

vechtgedrag ontstaat. (eigen context) 

vowel 

klinker n. / m. / -s [klinken] 

= vocaal, klinkletter 

spraakklank in de stemspleet voortgebracht, in de mondholte tot zijn bijzondere klank 

gevormd, waarbij de uitgestoten adem op zijn weg naar buiten nergens wordt gestuit 

(Van Dale) 

e.g. In alle talen van de wereld vinden we in de klankstructuur een afwisseling tussen medeklinkers of 

medeklinkergroepen en klinkers. (Nooteboom/Cohen 1988) 

~ medeklinker 

◊ voorklinker, achterklinker 

vowel triangle 

klinkerdriehoek n. / m. / geen mv. 

driehoek met basis bovenaan; hoekpunten [a] [i] [u]: de overige klinkers nemen 

tussenposities in; van [a] tot [u] horizontaal geronde achterklinkers; van [a] tot [i] : 

ongeronde voorklinkers; van[a] tot [y] : verticaal geronde voorklinkers; Het is een 

schematische voorstelling van de articulatieplaats van de klinker (woordenboek voor 

spraakpathologie) 

e.g. In de klinkerdriehoek ligt de oo vlak bij de o. (http://www.onzetaal.nl/dossier/tongval/t15.html) 

Wernicke's area 

Wernickes zone c. / f. / -s 

term die gebruikt wordt om te verwijzen naar het spraakcentrum dat zich in de achterste 

wending aan de hersenoppervlakte bevindt (WILLIAMS and WILKINS) 

e.g. De Wernickes zone is één van de vondsten van Carl Wernicke over functionele centra en hun 

associatiebanen in de hersenen die voor het begrip van diverse soorten afasie en agnosie wel 

vruchtbaar waren gebleken. (Grote Winkler Prins) 

word 

woord n. / n. / -en 

kleinste geheel van spraakgeluiden dat op zichzelf een betekenis heeft en als 

zelfstandig taalelement gebruikt wordt (Hedendaagse Van Dale) 

e.g. Het is soms moeilijk de grens te trekken tussen wat nog brabbelen is en wat een woord is. Het is 

pas gerechtvaardigd om van een woord te spreken, wanneer het kind een bepaalde 

klankcombinatie altijd in dezelfde situatie gebruikt en er ook duidelijk betekenis mee wil 

overdragen. (Goorhuis - Brouwer) 

◊ woordvolgorde, woordgebruik, woordherhaling, woordvinding 

word repetition 

woordherhaling n. / f. / -en [woord herhalen] 

= woordrepetitie


herhaling van één of meerdere woorden aan het begin van opeenvolgende zinnen of 

delen van een periode (Van Dale) 

e.g. Cats is de meester van de herhaling die je in veel vormen en soorten terugvindt, op woorden 

zinsniveau. Anaforen (woordherhaling aan het begin of in het midden van een zin) te zien in 

gedicht I (r. 5-8); geeft het geheel een nadrukkelijk karakter. 

(http://www.let.uu.nl/nederlands/nlren/cursus/eerstejaars/beeldspraak2.html) 

word retrieval 

woordoproep n. / f. / -en [woord oproepen - - opgeroepen woord] 

vermogen om woorden, die met specifieke concepten overeenkomen op te roepen uit 

het geheugen (Nicolosi, eigen vertaling) 

e.g. Vooral de woordoproep is gestoord: de patiënt vindt de benaming niet op het nodige ogenblik; hij 

kan wel door perifrasen omschrijven of zeggen of een woord juist of verkeerd is. (Callens) 

word string 

woordenreeks n. / / -en 

= woordstring 

aaneenschakeling van woorden, een reeks, een rij van woorden die op één of andere 

manier iets met elkaar gemeen hebben, inhoudelijk of uiterlijk (Chantrain, eigen definitie) 

e.g. Op basis van fonetische factoren komen meestal woorddeelrepetities voor dat wil zeggen 

herhalingen van de beginklanken en beginlettergrepen. Woordrepetities en woordreeksen worden 

meestal opgeroepen door factoren op zinsniveau. (Van Den Dingenen) 

word-finding task 

woordvinding n. / f. / geen mv. [woord vinden] 

talig aspect waarbij de persoon het juiste woord moet vinden bij het zien van een 

afbeelding of voorwerp en het correct benoemen (eigen definitie) 

e.g. Problemen met woordvinding kunnen een onderdeel vormen van afasie. De patiënt met 

semantische anomia zal zelfs het gezochte woord niet meer herkennen mondeling of schriftelijk, 

de symboolwaarde is verloren gegaan. (Dharmaperwira-prins) 

◊ woordvindingsstoornis, semantische woordvindingsstoornis,

definiciones%20de%20terminos%20flamenco.pdf

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?