Nieuw leven voor moeras - Staatsbosbeheer

LIFE 06 NAT/NL/000074

2
COLOFON
Deze publicatie is een uitgave van Natuurmonumenten
en Staatsbosbeheer.
Overname van tekstuele informatie uit deze
publicatie is toegestaan, mits met bronvermelding.
Gebruik van beeldmateriaal is zonder toe-stemming
van de fotograaf niet toegestaan.
Bij het samenstellen van dit rapport is de grootste
zorgvuldigheid betracht. Natuurmonumenten en
Staatsbosbeheer zijn echter niet aansprakelijk voor
enige directe of indirecte schade als gevolg van
de aangeboden informatie uit deze publicatie.
Dit Layman’s report is een initiatief van Natuurmonumenten
en Staatsbosbeheer en werd
gerealiseerd in het kader van het Europese LIFEproject:
‘Nieuw leven voor moeras’
‘Wetlands: challenges and innovation in
succession management’
Nationaal Park Weerribben-Wieden
(LIFE 06 NAT/NL/000074)
CHALLENGES
And Innovation in Succession Management
www.wetlandchallenges.com
Weerribben-Wieden National Park
A new life for the marshes
Redactie: Willem Miedema, Andries Stoker,
Rosalie Martens, Lammert Kragt,
Frankwin Scheve, Egbert Beens, Jeroen Bredenbeek,
Jolanda de Kruyf en Roelof Tienkamp
Eindredactie: Marianne Velsink
Vormgeving: Martin van der Elst |
Reclamestudio RISE ’N SHINE
Foto’s: Philip Friskorn, Ronald Messemaker, Thijmen van
Heerde, Willem Kolvoort, Jeroen Bredenbeek, Egbert
Beens, Nationaal Park Weerribben-Wieden, Natuurmonumenten
en Staatsbosbeheer
Programmeur: Gabriella Esselbrugge |Buro DRIE
Website: www.natuurherstel.nl;
www.natuurmonumenten.nl;
www.staatsbosbeheer.nl
Verantwoordelijke uitgevers: Natuurmonumenten
en Staatsbosbeheer
© Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer 12 / 2011

CHALLENGES
And Innovation in Succession Management
Weerribben-Wieden National Park
Nieuw leven voor moeras
‘Wetlands: challenges and innovation in succession management’
Nationaal Park Weerribben-Wieden
In deze stille wereld, gevormd door natuur en mensenhanden, bruist het onderhuids van dynamiek
Wuivend riet dat een labyrint van plassen, meren en slootjes omkadert. Mysterieus ogende moerasbossen,
hooilanden. In de zomer een kleurrijk dorado voor mens en dier, ‘s winters van een verstilde pracht. Temidden
van die bijzondere lappendeken A liggen new schilderachtige life for the marshes
dorpen verscholen als Giethoorn, Kalenberg,
Ossenzijl en het voormalige Zuiderzeestadje Blokzijl. Als grootste aaneengesloten laagveenmoeras van
Noordwest-Europa is het Nationaal Park Weerribben-Wieden ecologisch uiterst waardevol; door de rust, de
ruimte en de natuurlijke variëteit aantrekkelijk voor recreant en toerist.
Het is een oase van rust. www.wetlandchallenges.com
Maar achter die
prachtige façade bruist de dynamiek van de
natuur: laat die haar gang gaan en De Weerribben
en De Wieden verlanden en veranderen
uiteindelijk in eentonig moerasbos. Veel planten
diersoorten zullen verdwijnen.
Voortdurend menselijk ingrijpen is nodig om de
diverse landschapstypen (alle ontwikkelingsstadia
tussen open water en moerasbos) in stand
te houden en daarmee het kenmerkende
karakter van het Nationaal Park. Dat gebeurt
onder andere door zogenaamd cyclisch
beheer: het jaarlijks maaien van hooilanden,
rietvelden en trilvenen, waardoor bosvorming
wordt tegengegaan. Maar dit beheer is onvoldoende
om de bijzondere natuurwaarden te
behouden. De achterliggende vijf jaar is met
4,8 miljoen euro LIFE-gelden en een bijdrage
vanuit OBN (Overlevingsplan Bos en Natuur)
‘groot onderhoud’ gepleegd. Het Nationaal
Park kreeg zo een belangrijke injectie voor de
toekomst. Juist door het gebied jaren terug te
zetten in de tijd....
Roerdomp IJsvogel Grote vuurvlinder
3

4
Ontstaan door krachtig samenspel
Noordwest-Overijssel was ooit een uitgestrekt
en desolaat moerasgebied, gevormd door een
krachtig samenspel van de elementen. Na de
laatste IJstijd (10.000 jaar geleden) ontstond uit
planten- en dierenresten veen tussen de hoge
gronden van de keileemheuvels (stuwwallen bij
Steenwijk en Vollenhove) en de zandduinen in de
lage gebieden. Het veenlandschap veranderde
toen 3000 jaar geleden de zeespiegel steeg en
hoogwater en stormen de zee vrij spel gaven.
Een groot deel van het veen sloeg weg of raakte
overspoeld met klei- en zandafzettingen. In de
13e eeuw werden simpele dijkjes aangelegd:
de eerste ingreep van de mens in natuurlijke
landschapsprocessen.
Gemaakt door mensenhanden
De Weerribben en De Wieden vormen een
cultuurlandschap. Het bijzondere patroon van
legakkers, trekgaten en meren is eeuwen geleden
ontstaan door menselijk ingrijpen.
CHALLENGES
And Innovation in Succession Management
Weerribben-Wieden National Park
A new life for the marshes
Het enorme veengebied was een onuitputtelijke
bron van grondstoffen. Toen in de 16e eeuw de
www.wetlandchallenges.com
vraag naar brandstoffen steeg, nam het winnen
van turf grote vormen aan. Het veen werd uit het
water omhooggetrokken, waar het droogde tot
turf. Hierdoor ontstond het rechthoekige landschapsmodel
van veengaten (weren of trekgaten
met open water) en ribben (legakkers). De ribben
werden gebruikt om het veen te drogen en te
vervoeren. Ze zijn nog overal in het Nationaal Park
terug te vinden. Soms (vooral in De Wieden) gingen
de verveners iets te enthousiast aan de slag: te
smalle legakkers waren het gevolg. Woeste stormen
maakten er korte metten mee, er ontstonden
grote meren. Zo verdween zelfs een compleet
vervenersdorp, Beulaeke in 1775/1776, waar nu
het Beulakerwijde ligt. De Weerribben bleef dat lot
bespaard; hier begon men later met het winnen
van turf. De verveners hadden geleerd van de
fouten in De Wieden: men hield de ribben breder.
Het vervenen stopte in het begin van de 19e eeuw.
Trekgaten groeiden dicht, de rietteelt zou het
landschap gaan bepalen.
De vervening
Beschermde status Nationaal Park
Weerribben-Wieden
-Kerngebied in de Ecologische Hoofdstructuur
- Planologisch geheel bestemd als beschermd
natuurgebied (bestemmingsplannen,
streekplan, natuurbeleidsplan)
-Sinds 1980 (Weerribben) en 2005 (Wieden)
aangewezen als wetland, krachtens de
Ramsar conventie
-Vogel- en Habitatrichtlijngebieden, in 2005
aangewezen als Natura 2000-gebied
-De Weerribben is vanaf 1992 Nationaal Park
(UCN categorie IV), en sinds 2009 samen met
De Wieden in één Nationaal Park
-Nationaal Park Weerribben-Wieden ontving in
2009 het Europees Diploma voor Duurzaam
Toerisme
-Europees diplomagebied sinds 1996 (De
Weerribben), De Wieden sinds 2010
-De Wieden is grotendeels in eigendom van de
Vereniging Natuurmonumenten
-De Weerribben is grotendeels in eigendom van
Staatsbosbeheer

Terugblik: Eerste LIFE Project
Het LIFE project, Restoration and demonstration
project pSCI “De Wieden and De Weerribben” werd
in 2004 afgerond. Voorbeelden van maatregelen
die Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer
uitvoerden zijn het uitbaggeren van dichtgegroeide
veengaten, plaggen van verdroogde rietlanden
en verwijderen van bos. De natuurresultaten zijn
goed zichtbaar. Zeldzame planten (groenknolorchis
(Liparis loeselii), blaasjeskruid (Utricularia vulgaris),
moerasviooltje (Viola palustris)) en waterminnende
planten (waterlelie (Nymphaea), krabbenscheer
(Alloides stratoides)) keerden terug in het gebied.
Moerasvogels en de otter (Lutra lutra) profi teren ook
van extra open water. De kennis en ervaringen uit
het eerste LIFE-Project zijn meegenomen naar het
vervolgproject, Wetland challenges and innovation
in succession management.
Grootste van West-Europa
Nationaal Park Weerribben-Wieden is met zijn
10.000 hectare het grootste aaneengesloten
laagveenmoeras van West-Europa. Het Natura
2000-gebied heeft een hoge www.wetlandchallenges.com
natuurkwaliteit en is van
groot internationaal belang.
Het Nationaal Park is een belangrijk kerngebied voor
specifi eke aan laagveenmoeras gebonden fl ora
en fauna. Hier tieren water- en moerasplanten als
krabbenscheer (Alloides stratoides), plat blaasjeskruid
(Utricularia intermedia), ronde zegge (Carex
diandra) en sterzegge welig (Carex echinata). Het
landschap wordt verder ingekleurd door soorten
als rietorchis (Orchis praetermissa), grote ratelaar
(Rhinanthus angustifolius), welriekende nachtorchis
(Platanthera bifolia), moerasviooltje (Viola palustris),
ronde zonnedauw (Drosera rotundifolia), blauwe
zegge (Carex panicea), tormentil (Potentilla erecta)
en Spaanse ruiter (Cirsium dissectum). Van sommige
diersoorten herbergt het Nationaal Park zelfs bijna
de hele Nederlandse populatie. De grote vuurvlinder
(Lycaena dispar), de donkere waterjuffer (Coenagrion
armatum) en de gevlekte witsnuitlibel (Leucorrhinia
pectoralis) zijn hier voorbeelden van. Maar ook voor de
grote modderkruiper (Misgurnis fossilis), de bittervoorn
(Rhodeus amarus), de purperreiger (Ardea purpurea)
en de roerdomp (Botaurus stellaris) is het in stand
CHALLENGES
And Innovation in Succession Management
Weerribben-Wieden National Park
A new life for the marshes
houden van het moeras als leef- en broedgebied
letterlijk van levensbelang.
Verdroging, verzuring, verrijking
Om de biodiversiteit in stand te houden en verder te
ontwikkelen is ‘niets doen’ geen optie in Nationaal
Park Weerribben-Wieden. Voortdurende ingrepen in
de natuurlijke processen zijn pure noodzaak, want het
Nationaal Park heeft te maken met bedreiging van de
drie V’s: verdroging, verzuring en verrijking.
De drie bedreigingen versterken elkaar. Het gevolg
is dat de normale successie (veranderingen in
het ecosysteem) zwaar onder druk staat. Slechte
waterkwaliteit dwarsboomt de eerste stap van
watervegetatie naar verlanding. Waardevolle jonge
stadia kunnen niet tot ontwikkeling komen en dreigen
daardoor zelfs te verdwijnen. Dat heeft weer de nodige
consequenties voor de volgende stap in de successie:
kalkhoudende moerassen met galigaan (Cladjum
marscus) en waterriet (Phragmites australis). Dat zijn
biotopen waar riet- en moerasvogels als de roerdomp
(Botaurus stellaris), snor (Locustella luscinioides) en
bruine kiekendief (Circus aeruginosus) zich thuis voelen.
In oudere en verdrogende rietvegetaties heeft de
ontwikkeling naar ruigte en bos zich juist versneld met
soorten als koninginnekruid (Eupatorium cannabinum),
braam (Rubus fruticosus), grote brandnetel (Urtica
dioica), haagwinde (Calystegia sepium) en jonge
bomen. Ook door verdroging (lage waterpeilen en het
weglopen van water naar lager gelegen gebieden) en
verzuring (regenwater) neemt de natuurkwaliteit van
de riet- en hooilanden af.
Een neerwaartse spiraal: het rietland wordt
economisch minder interessant voor de rietsnijders. Niet
alleen groeit er minder en lager riet, ook het maaien
wordt moeilijker. Voortzetting van het huidige beheer
wordt hierdoor onzeker.
Luchtfoto de Wieden
5

6
De cirkel is rond
Om het kenmerkende karakter van het gebied
te behouden zijn forse ingrepen nodig. Door
een stap terug te doen in de tijd ontstaat nieuw
leven in het moeras. Op grote schaal moeten
dichte petgaten worden uitgebaggerd, moerasbos
verwijderd en oevers hersteld. Door het
afplaggen van rietlanden en het graven van
sloten wordt het gebied vernat. Zo wordt het
eeuwige en boeiende proces van verlanding
opnieuw in gang gezet.
Open water en verlanding
CHALLENGES
And Innovation in Succession Management
www.wetlandchallenges.com
Weerribben-Wieden National Park
A new life for the marshes

Wat hebben we met LIFE bereikt?
De ‘make-over’ van het moeras is een
mammoetoperatie: plaggen, graven, kappen
en rooien. Groot onderhoud voor de toekomst.
De resultaten in een notendop:
- Herstel van 19 hectare www.wetlandchallenges.com
drijftillen in De Wieden,
op de grens van land en water. Drijvende
vegetaties (riet-kraggen) krijgen de ruimte ten
koste van ongewenst houtopschot zoals berk,
wilg en els. Nieuw gegraven sloten verbeteren
de wateraanvoer.
- Herstel van 8 hectare verlandingsstadia in De
Wieden. Nieuwe petgaten en slootpatronen
vormen nu de basis voor verdere ontwikkeling
van trilveen, natte riet- en veenmosrietlanden.
Goed nieuws voor onderwaterplanten, maar
ook typische moeras-vogels profiteren: bruine
kiekendief (Circus aeruginosus), purperreiger
(Ardea purpurea), roerdomp (Botaurus
stellaris), grote karekiet (Acrocephalus
arundinaceus), snor (Locustella luscinioides),
baardmannetje (Parus biarmicus). In de
ondiepere delen nestelen tal van libellen- en
kikkersoorten zich weer voor voortplanting.
- Het plaggen van 40 hectare trilvenen en
veenmosrietlanden in De Wieden en De
Weerribben. De toplaag van een steeds dikker
groeiende kragge is verwijderd. Ook werd
10 kilometer aan nieuwe sloten en greppels
gegraven voor de watertoe- en afvoer. Kansen
CHALLENGES
And Innovation in Succession Management
Weerribben-Wieden National Park
A new life for the marshes
voor bestaande vegetaties zijn hiermee hersteld
en vormen een vruchtbare biotoop voor
groenknolorchis (Liparies loeselii), draad- en
sterzegge (Carex lasiocarpa, Carex echinata),
moeraskartelblad (Pedicularis palustris) en rood
schorpioenmos (Scorpidium scorpioides).
- 22 Hectare ruig grasland en verdroogd
rietland in De Wieden is omgevormd tot
kansrijk moerasgebied. Een impuls voor de
roerdomp (Botaurus stellaris), kwak (Nycticorax
nycticorax), woudaapje (Ixobrychus minutus),
waterral (Rallus aquaticus) en porseleinhoen
(Porzana porzana) die hoge eisen aan hun
leefomgeving stellen. De nieuwe biotoop
biedt moerasvogels voldoende bescherming,
voedsel en nestgelegenheid. Hij oefent
ook aantrekkingskracht uit op insecten,
kreeftachtigen, mollusken e.a., veel vissoorten
(paaiplaats) en recreanten die hier kleine,
natuurlijke aanlegplekken vinden.
- Aanleg van 20 hectare nieuwe petgaten
in De Weerribben. Besloten boslandschap
transformeerde zo in open moerasgebied, met
volop ruimte voor de zwarte stern (Chlidonias
niger), wulp (Numenius arquata) en bruine
kiekendief (Circus aeruginosus).
- 5 Hectare bos in De Weerribben is omgevormd
tot rietland. Nog eens 9 hectare bos, struweel
en vegetatie is verwijderd. Steile oeverranden
zijn afgevlakt om een geleidelijke overgang te
creëren voor o.a. waterriet en waterzuring. Het
is een optimale voortplantingsbiotoop voor
libellen (glassnijder (Brachytron pratense),
bruine korenbout (Libellula fulva)) en een
ideaal broed- en foerageergebied voor riet-
en moerasvogels. De plantrijke oevers zijn ook
uitermate geschikt als leefgebied voor de grote
vuurvlinder (Lycaena dispar).
LIFE in vogelvlucht
Het totale moerasgebied van De Weerribben
en De Wieden beslaat 10.000 hectare. Circa 123
hectare daarvan profi teert rechtstreeks van de LIFE
ingrepen. De indirecte positieve effecten – minder
verdroging door verbeterde watertoevoer – zijn
nog vele malen groter: zo’n 1200 hectare natuur
wordt er beter van.
7

8
CHALLENGES
And Innovation in Succession Management
www.wetlandchallenges.com
Weerribben-Wieden National Park
A new life for the marshes

Acties LIFE De Wieden
Acties LIFE De Weerribben
CHALLENGES
And Innovation in Succession Management
www.wetlandchallenges.com
Weerribben-Wieden National Park
A new life for the marshes
Beginsituatie Het rooien van het moerasbos Grote ingreep groot Erve
na het rooien van moerasbos
9

10
Water: levenselixer
Water; Een levenselixer waar onze moerasnatuur
niet zonder kan. De Weerribben en De Wieden
hebben er genoeg van. Of toch niet..? Het blijft
zoeken naar balans, omdat het waterpeil in
ons land kunstmatig gereguleerd wordt: hoog
in de zomer, laag in de winter. Bij een natuurlijk
waterpeil is dat juist omgekeerd. In korte
natte of droge periodes wordt het peilbeheer
bovendien aangepast, waardoor karakteristieke
moerasplanten (dreigen te) verdwijnen.
Proeftuin
Stuw Kiersche Wijde
Stoeien met het waterpeil vergroot onze kennis
over de effecten op www.wetlandchallenges.com
de natuur. Reden dat de
gebieden Kiersche Wijde (De Wieden, onderdeel
LIFE project) en ’t Jurries (De Weerribben) sinds
2007 dienst doen als proeftuin. In samenwerking
met het waterschap wordt hier een natuurlijker
waterpeil nagebootst, met fl exibeler hoogtes.
Kiersche Wijde
CHALLENGES
And Innovation in Succession Management
Weerribben-Wieden National Park
A new life for the marshes
Maatwerk in ‘t moeras
Een complex en kwetsbaar gebied als
De Weerribben en De Wieden vraagt om
maatwerk op de vierkante meter. Maar ook om
inlevingsvermogen en creativiteit van uitvoerders.
Terreinkennis van beheerders koppelen aan de
technische knowhow van aannemers. Want
hun mogelijkheden zijn beperkt op soms moeilijk
bereikbare, kleine percelen hooi- en rietland, bos
en water. Toch is juist hier met succes gepionierd
en samengewerkt. Het LIFE project is mede
geslaagd dankzij innovatieve machines en
werkmethodes, zoals de drijvende moeraskranen,
het shredderponton en een hydraulische zuiger
met shredderinstallatie.
Creativiteit en innovatie
Natuurbouw in De Weerribben en De Wieden
vergt creativiteit en leidt tot innovatie. Zo heeft
Knoop Baggerwerken uit Tynaarlo
(www.knoopdredging.nl) in eigen beheer
speciale machines ontwikkeld. Vernieuwend
gereedschap zoals de amfi bische graafmachine
‘Waterking’ en het shredderponton.
Hoogstandjes die ook in andere gebieden,
wereldwijd, worden toegepast.
Waterking met shredder
Moeraskraan, shredder en pijpleiding

Leven in én met natuur
De Weerribben en De Wieden vormen een natuurlijke
schatkamer waarin –en dat is opmerkelijk - ook
wordt gewoond, gewerkt en gerecreëerd. Vissen,
varen, schaatsen; het leven in én met de natuur
maakt dat veel bewoners uit deze streek (in)direct
afhankelijk zijn van, en zich ook sterk betrokken
voelen bij het gebied. Voor en tijdens de uitvoering
van LIFE is dan ook intensief overleg gevoerd met
de lokale bevolking en bestuurders. Mede hierdoor
was er voldoende draagvlak om de tijdelijke depots
voor het LIFE project in te richten, voor de opslag
van baggerspecie van veen en plantenresten. Dit
materiaal is hergebruikt bij de versterking van de
oevers en wordt ingezet bij de aanleg van nieuwe
natuurgebieden.
Natuurresultaten zijn veelal direct meetbaar. Maar
LIFE is meer dan alleen een investering in natuurherstel.
Het project bezorgt de regio ook een
sociaaleconomische impuls. Goed voor extra
werkgelegenheid in de rietbranche en recreatiesector.
De leefbaarheid van het gebied groeit en
in de omgeving neemt ook het maatschappelijke
draagvlak voor natuur toe.
CHALLENGES
And Innovation in Succession Management
www.wetlandchallenges.com
Voordelen op ’n rij: de rietteelt
-Geplagd rietland biedt een hogere rietopbrengst
-Behoud van natuur- en cultuurhistorisch waardevol
vakmanschap
- Pachters en rietsnijders werken samen met
beheerders, gemeente, waterschap en recreatie-
ondernemers
- Innovatie: moderne beheermachines, drijvende
kranen, biomassaprojecten (voor opwekking van
energie) en nieuwe beheermethodes
- Duurzaamheid: rietvelden bevloeien met waterpomp
op zonne-energie
Riet maaien
Weerribben-Wieden National Park
A new life for the marshes
Kanovaren
Schaatsen
- Kruisbestuiving van kennis: de cursus ‘Erkend
Natuurbeheerder’ maakt rietsnijders beter bewust
van de hoge natuurwaarden en hun eigen rol in het
behoud van dit moeraslandschap Natuurbeheerder
maakt rietsnijders beter bewust van de hoge natuurwaarden
en hun eigen rol in het behoud van dit
moeraslandschap
Opsteker voor recreatie
De recreatiesector is één van de drie grootste economische
pijlers voor de gemeente Steenwijkerland.
Gemiddeld 1,5 miljoen gasten per jaar bezoeken De
Weerribben en De Wieden; Varend, fi etsend, wandelend.
Natuur en ‘openluchtmusea’ als de dorpjes
Giethoorn, Dwarsgracht en Kalenberg zorgen voor
afwisselende recreatie. Behoud en diversiteit van
het landschap zijn dus van cruciaal belang voor
de waarde die de recreant aan de natuur toekent.
Hoe hoger de kwaliteit, hoe langer de gast in het
gebied bivakkeert zo is de ervaring.
Ook de sportvisserij en - in mindere mate - de
beroepsvisserij hebben belang bij het LIFE project.
De nieuwe petgaten vormen kraamkamers voor
de vispopulatie, vooral voor soorten als de snoek
(Esox lucius), zeelt (Tinca tinca) en ruisvoorn (Rutilus
erythro phtalamus).
11

12
Kennis delen: kwestie van communicatie
Het grote draagvlak voor LIFE is mede te danken
aan heldere communicatie met betrokkenen, bewoners
en bezoekers van het gebied. Dit gebeurt
via publicaties in de regionale en landelijke pers,
door gebruik van social media (Twitter, blogs),
via digitale infokanalen (www.natuurherstel.nl,
www.natuurmonumenten.nl, www.staatsbosbeheer.nl)
en in rechtstreeks contact met agrariërs en
rietsnijders, de partners in het gebied.
Recreanten maakten kennis met het natuurherstelproject
LIFE dankzij speciale exposities in de bezoekerscentra
van Staatsbosbeheer (140.000 bezoekers
per jaar) en Natuurmonumenten (70.000). Verder
zijn voor zowel bewoners als belangstellenden
‘werk-in-uitvoering’ excursies op touw gezet naar
de diverse LIFE locaties. Tijdens reguliere vaarexcursies
kreeg het publiek tekst en uitleg over het ‘hoe
en waarom’ van LIFE.
Schatgraven
CHALLENGES
And Innovation in Succession Management
www.wetlandchallenges.com
LIFE-schat begraven met kinderen
Op ludieke wijze is ook de jeugd bij het project
betrokken. Kinderen van obs De Rolpaal in Blokzijl
mochten met behulp van GPS een ‘schat’ begraven
in de herstelde oevers van de eilandjes in het
Giethoornse meer. Hun toekomstvisie. De scholieren
hebben aan papier toevertrouwd hoe Nationaal
Park Weerribben-Wieden er over vijftien jaar uitziet.
Of dat beeld klopt met de realiteit? We weten
het op 7 april 2025. Pas dan mag de schatkist met
ideeën open.
Weerribben-Wieden National Park
A new life for the marshes
Internationaal symposium
Ruim 75 gasten uit zeven verschillende landen kwamen
af op het driedaages International LIFE Symposium.
Doel: kennis en informatie uitwisselen en
geboekte successen met eigen ogen bewonderen.
Een mix van theorie en veldwerk. Met sprekers
Hayo Apotheker (toenmalig burgemeester van
Steenwijkerland en oud-minister van LNV), Patrick
Meire (professor biologie aan de Universiteit van
Antwerpen), Liro Ikonen (Fins projectcoördinator
en rietexpert) en Bart de Haan (ecoloog bij Natuurmonumenten).
Op dag twee trok het gezelschap
’t veld in. Vooral de innovatieve machines trokken
veel bekijks.
LIFE- symposium
LIFE- excursie
‘Investeren in natuur loont’, zo luidde de slotconclusie
van de relatiedag, het derde en laatste deel
van dit symposium. Een samenspel van terreinbeheerders,
aannemers, adviesbureaus, overheden
en recreatieondernemers. De informatiemarkt
besteedde aandacht aan o.a. het monitoren van
natuurwaarden en nieuwe contractvormen bij aanbesteding
van natuurbouwprojecten. Ook werden
levende ambachten als rietdekken gedemonstreerd.

Jaarlijks meten = weten
Zijn natuurwaarden als gevolg van LIFE weer geheel
of gedeeltelijk hersteld? Meten is weten. Monitoring
wordt daarom jaarlijks uitgevoerd en vastgelegd.
Flora
LIFE stimuleert de terugkeer of toename
van in Nederland én Europa zeer zeldzame
plantensoorten. Zo heeft de veenmosorchis
(Hammarbya paludosa) z’n comeback in het
Nationaal Park te danken aan het afplaggen van
rietlanden. Vernatting van het gebied (gevolg
van nieuw gegraven sloten en greppels) gaf de
groenknolorchis (Liparis loeselii) een enorme boost.
Deze superkleine orchidee laat zich nu op veel
nieuwe plekken zien. Ook andere soorten die
van natte voeten houden maakten hun opmars:
klein en plat blaasjeskruid (Urticularia minor en
intermedia), krabbenscheer (Stratoides alloides),
fonteinkruiden (Potamogeton spec.) en kranswieren
(Chara spec.).
Verlandingsvegetatie met krabbenscheer
CHALLENGES
And Innovation in Succession Management
www.wetlandchallenges.com
Weerribben-Wieden National Park
A new life for the marshes
Groenknolorchis
13

14
Fauna
Biotoop- en oeververbetering werpen hun
vruchten af voor de grote karekiet (Acrocephalus
arundinaceus), purperreiger (Ardea purpurea)
en roerdomp (Botaurus stelaris). Aantallen stijgen,
soorten nemen toe.
CHALLENGES
And Innovation in Succession Management
www.wetlandchallenges.com
Weerribben-Wieden National Park
In het Nationaal Park is in 2011 een gloednieuwe
libellensoort ontdekt: de sierlijke witsnuitlibel
(Leucorrhinia caudalis). Andere soorten groeiden
in aantal en profi teren van nieuw open water,
zoals bruine korenbout (Libellula fulva), glassnijder
(Brachtron pratense), bruine glazenmaker (Aeshna
grandis) en gevlekte witsnuitlibel (Leucorrhinia
pectoralis). De sterk verbeterde waterkwaliteit
biedt ook de otter, die in de jaren ’80 uitstierf in
het Nationaal Park, levensvatbare kansen. Sinds
de herintroductie in 2003 zijn 31 dieren uitgezet en
heeft zich een gezonde populatie van 80-100 otters
ontwikkeld. Grote karekiet
Otter
Spectaculaire effecten
A new life for the marshes
Gevlekte witsnuitlibel
Het monitoren is nog in volle gang. Toch waren alle ingrepen in De Wieden in 2010 al
afgerond, zodat van diverse locaties al gegevens bekend zijn. Op een aantal locaties van
het LIFE project zijn spectaculaire veranderingen zichtbaar. Een mooi voorbeeld vormen de
oevers van het Giethoornse meer; ze zijn als moeras ingericht en - na jaren van afwezigheid
– weer gastheer van een roerdomp (Botaurus stelaris) en een broedende grote karekiet
(Acrocephalus arundinaceus). Ook langs de Kerkgracht zien we veelbelovende trends: vogels
die vóór het LIFE project niet aanwezig waren, zoals kleine karekiet (Arrocephalus scirpaceus)
en blauwborst (Luscinia svecica) worden nu massaal gespot.
Verwacht wordt dat bij monitoring in 2012 ook op andere, gelijksoortige locaties sprake zal zijn
van deze positieve tendens.

De toekomst: een uitdaging
CHALLENGES
And Innovation in Succession Management
www.wetlandchallenges.com
Weerribben-Wieden National Park
kunnen ook de generaties na ons hier in stille
verwondering varen, fi etsen en wandelen.
De rijkdom aan planten en dieren en het
fraaie, afwisselende landschap maken de
Het LIFE project ‘Nieuw leven voor het
investering van LIFE meer dan waard. Maar
moeras’ kostte 4,8 miljoen euro en is mogelijk
topnatuur beheren én behouden is een
gemaakt dankzij subsidies van de Europese
vorm van topsport. Ook in de toekomst blijft
Gemeenschap (40%, LIFE-Nature fonds), het
het creëren van open water nodig voor
Ministerie van EL&I (55%, Overlevingsplan
voldoende jonge verlandingsstadia.
Bos en Natuur) en de provincie Overijssel
Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer
vanuit het fonds voor Gebiedsgericht Beleid.
gaan die uitdaging aan, samen met partners
Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten
als Nationaal Park Weerribben-Wieden en
fi nancierden zelf 5%.
de gemeente Steenwijkerland. Ze blijven –
ondanks slinkende rijksbudgetten - zoeken
LIFE-Nature is een subsidiefonds van de
naar nieuwe kansen en middelen voor
Europese Unie dat tot doel heeft uitvoering
het moeras. Zoals biomassa; energie die
van de Vogel- en Habitatrichtlijn in Europa te
vrijkomt uit het maaien van rietvelden en
ondersteunen. De richtlijngebieden vormen
hooilanden. Zij aan zij met trotse rietsnijders en
samen het Europese ecologische netwerk
bewoners wordt het unieke karakter van dit
Natura 2000.
gebied gekoesterd en verder ontwikkeld. Zo
A new life for the marshes
Lokkenpolder De Weerribben
15

Belterwiede De Wieden