Stoereen bezige bijen - Natuurmonumenten

Opfrissen! 

zoek het water op 

leven in de Hollandse 

Verrassend 

DUINEN 

Hans Wijers 

‘Ik heb altijd behoefte 

om naar buiten te gaan’ 

Laat je verwonderen door de zomer 

krachtpatser 

Stoere en bezige bijen 

nummer 2 - 2012

Goedemorgen ... boommarter 

Ja, daar zit ’ie! 

“Ik volg al vele jaren boommarters, maar krijg ze toch maar weinig te zien. En als ik er 

dan één zie, is het ook echt kicken. In de zomer is de kans wat groter. De vrouwtjes 

moeten dan meer voedsel vangen voor hun jongen. De jongen kijken soms heel nieuwsgierig 

uit het gat van de boomholte. En als ze het nest uitgaan, blijven ze de eerste weken 

bij elkaar. Twee jaar geleden zag ik er twee. Eentje liep naar mij toe. Op een meter of tien 

ging hij op z’n achterpoten staan en keek me aan. Dat maakte zo’n enórme indruk.” 

Han ten Seldam 

boswachter Planken Wambuis (Gld) 

PUUR 2 natuur 

foto’s: Han Bouwmeester/Buiten-Beeld, Herman vereBeek

Colofon 

Puur Natuur valt elk kwartaal 

op de mat van 730.000 leden 

en vrienden van Natuurmonumenten. 

Puur Natuur 

Postbus 9955, 

1243 ZS ‘s-Graveland 

puurnatuur@natuurmonumenten.nl 

redactie 

hoofdredacteur: Marianne Nouwens 

eindredacteur: Frans Bosscher 

bladmanager: Irene Burkunk 

beeldredacteur: Stefan Claessens 

redactieleden: Tim van den Broek, 

Marjon Haijtink, Claudia Majoor, 

Fred Prak, Lidewij Staal, 

Marlies Tenback, Jeanine van der Velden, 

Codyn Woerde, Alje Zandt 

art direction & vormgeving 

Media Mind Creative BV 

Veronica Concept Design 

Lithografie 

Grafimedia Amsterdam 

druk en papier 

Roto Smeets Weert drukt Puur Natuur 

op FSC gecertificeerd papier 

Verzending 

Post NL vervoert Puur Natuur 

en compenseert de volledige 

CO 2 -uitstoot hiervan. 

Klantenservice 

T (035) 655 99 11 

Cover 

Boomkikkertje 

Foto: Jeroen Stel/Getty Images 

illustratie: inge van noortwijk 

Laat de 

zwoele zomer 

nu maar komen! 

De mailbox van de redactie stroomde eind maart vol. Een paar 

honderd lezers gaven hun spontane reactie op het nieuwe Puur 

Natuur. ‘Ga zo door!’ ‘Van kaft tot kaft gelezen.’ ‘In één woord TOP.’ 

Daar hadden we natuurlijk een beetje op gehoopt. Maar zo overweldigend, 

daar hadden we niet op gerekend. Op de volgende pagina vind je een greep 

uit de reacties. 

Al deze complimenten gaven ons als redactie een extra stimulans om het 

zomernummer nóg mooier te maken. De zomer is overigens een heerlijk 

seizoen voor een bladenmaker. Een seizoen van luieren, dobberen in het 

bootje, zwemmen, picknicken. In dit zomernummer van Puur Natuur nemen 

we je mee in een kano over De Wieden. Je vindt er de lekkerste zwemplekken, 

en leert van alles over de bosmier en de wilde bij. De stedeling kan uit de 

voeten met inspiratie voor een groen dakterras of balkon. En in dit nummer 

ook een interview met onze kersverse voorzitter Hans Wijers en een column 

van acteur Leopold Witte (van mijn favoriete tv-serie Gooische Vrouwen). 

Tot slot: noteer September Cultuur Monumenten Maand alvast in je agenda. 

Dan openen we voor de liefhebber de deuren van eeuwenoude monumenten. 

Maar gelukkig is het nog lang geen september. Laat eerst de zwoele zomer 

maar komen. Ik wens je veel plezier met deze Puur Natuur. En blijf ons vooral 

reacties sturen. Het kan naar puurnatuur@natuurmonumenten.nl. 

PUUR 3 natuur 

Marianne Nouwens 

hoofdredacteur

Reacties 

Wat een cadeautje dit nieuwe blad vanmorgen op de mat! Als leerkracht van groep 6 van de basisschool kan ik er voor zeker 

4 leuke natuurlessen mijn voordeel mee doen. Hartelijk dank en ga zo door! Anneke Zwart Ik ben zooo enthousIast. 

Wat een enorme verbetering en vol inspiratie over de natuur. De vormgeving, de kleur, de indeling, het papier, de redactionele artikelen 

en tips en plaatjes. In één woord puur top! Voor het eerst kan ik hem niet wegleggen en lees ik echt alles. Wanneer is de volgende? 

Groetjes, Sandra Ik mIs de langere, inhoudelijk meer diepgaande stukken. Ik hoop in de volgende Puur Natuur een betere 

balans te kunnen zien tussen kortere artikelen (vergelijkbaar met nieuwsbrieven) en langere, inhoudelijke artikelen. Deze kritische noot 

neemt natuurlijk niet weg dat een goede ontwikkeling op weg naar een mooi blad is ingezet! Met vriendelijke groet, (naam bij de redactie 

bekend) beWonderIng! Om met een jeugdige uitdrukking te bevestigen: gaaf, vet, cool! Leuke en interessante stukjes. Goede 

columns, kortom, beter geworden dan het al was. In één adem uitgelezen, dat gebeurt mij niet vaak. Proficiat, een goede sprong vooruit! 

Zo de lente in. Hartelijke groet, Aad de Graaf. Vooral de specIal van de kikker vond ik leuk. Voor mij als IVN natuurgids is 

zoiets heel mooi bruikbaar. Ook de pagina Binnen spelen met doe-het-zelf-dingen vind ik super. Ik zie al uit naar de volgende Puur Natuur 

(ook al is mijn zoon de eigenlijke abonnee). Groeten, Carin Holtslag In het VoorWoord van uw nieuwe blad vroeg u om 

de lezersmening over de nieuwe opzet. Kunnen wij zeer kort over zijn: top!!! Precies datgene wat wij van Natuurmonumenten graag 

wilden zien, maar eigenlijk niet hadden verwacht! Minder saai verenigingsnieuws, maar toch nog net genoeg en vooral korte en krachtige 

natuurinfo! Volgens ons een schot in de roos! Met vriendelijke groeten, Dik en Wanda van Oers erg genoten van het prachtige 

nieuwe blad! Heel mooi om te zien. Barstensvol wetenswaardigheden. Schitterende foto’s ook. Vandaag op m’n vrije dag in één keer 

uitgelezen, en dan ook echt alles. Chapeau! Heel veel dank voor deze aanwinst. Ik kijk nu al uit naar nummer 2. Met vriendelijke groet, 

Nelleke van der Feest mIjn complImenten voor het vernieuwde blad. Met name de afwisseling, de tips en de weetjes en ook 

het deel voor de kinderen zijn aantrekkelijker dan de vorige uitgaven. Speelse nieuwe opmaak, variatie en kleurafwisseling maken het blad 

ook visueel erg aantrekkelijk. Dank voor jullie inspanning! Groet, Myra van der Eerden-Hilsum enorm gefelIcIteerd met het 

nieuwe blad! Erg fijn om te lezen. Maar Wat Ik nIet begrIjp is waarom een op fsc-papier gedrukt blad (met milieukeurmerk 

post zelfs!) in een niet afbreekbaar plastic wikkel zit. Bah! Ik krijg veel bladen in helder doorschijnende composteerbare wikkels (die 

knisperen), wellicht is dat een alternatief? Zelfs de biologische appels bij Albert Heijn hebben zo’n verpakking! Warme groet, (naam bij 

redactie bekend) de metamorfose die het blad van Natuurmonumenten heeft ondergaan, bevalt me zeer. Ik heb Puur Natuur 

van kaft tot kaft gelezen en dus ook uw uitnodiging gezien om te reageren. Hulde! Het blad is veel rustiger van opmaak geworden. Met 

vriendelijke groet, Arnout Wegerif VerfrIssend! Helder en heel fijn om te lezen. Vormgeving geweldig. Papierkeuze perfect. 

Foto’s en inhoud echt top! Supermooi gemaakt, gefeliciteerd! Hartelijke groeten, Rob Schmit WIj VInden het VernIeuWde 

blad interessant, instructief, vele malen beter dan de uitgave van Natuurbehoud in de afgelopen jaren. Echt een breakthrough! Bedankt 

en veel succes, Jan Beijk Ik Was blIj verrast toen het nieuwe Puur Natuur op de mat viel. Wat een mooi blad. Met mooie foto’s 

en leuke verhalen van mensen die de natuur een warm hart toedragen. Alleen daarom zou je al lid van Natuurmonumenten willen zijn 

(vanwege het blad dus). Echt een grote verbetering. Met vriendelijke groet, mevr. S. Berculo geen “glossy” blad met veel 

poeha, maar echt “puur natuur “! Ik ben al lid vanaf 1948... En heb dus allerlei bladen van Natuurmonumenten meegemaakt. Met deze 

nieuwe uitgave kunnen jullie heel goed voor de dag komen. Hopelijk nog vele, vele jaren! Met een groene groet van Anns Humalda- 

Ezendam in Aldeboarn (Fryslân) Van Vóór naar áchteren interessant. Een haast “encyclopische uitgave”. Zeer de 

moeite van het bewaren waard! Kijk al met spanning uit naar het volgende nummer. Vriendelijke groet, Cees Verschuur 

PUUR 4 natuur

Mieren, meesters in 

het samenleven 

12 

20 

Het konijn verdwijnt 

uit de duinen 

Volop waterlelies 

in De Wieden 

38 

Hans Wijers over zijn 

voorzitterschap 

16 

Ga mee in dit 

zomernummer 

12 hans Wijers: 

‘We moeten gewoon een centrale rol 

spelen in de natuurbescherming’ 

16 kanotocht door de Wieden 

Boswachter Mathiska Lont neemt ons 

mee door haar uitbundig bloeiende 

waterjungle 

20 het vernuft van de bosmier 

Hoe overleef je in een nest met een 

miljoen buren 

28 spelen op het strand 

Leuke tips om je dagenlang te 

vermaken 

PUUR 5 natuur 

47 

Het gaat beter 

met de bruinvis 

Acteur Leopold 

Witte op de bres 

voor de stilte 

33 

30 bezige bijen 

Het gaat niet goed met de bij: 

werk aan de winkel dus 

33 column leopold Witte 

In actie voor de stilte van de 

Gorsselse Heide 

38 heerlijke hollandse duinen 

Een schitterend landschap. Maar 

welke planten en dieren leven daar 

eigenlijk? 

44 tuinieren in de stad? 

Tips voor je dakterras van Puur Natuur 

bladmanager Irene Burkunk 

en Verder 

6 open: atelier ronald holst 

8 olympische vragen 

11 terug naar 1957 

22 on-hollandse vergezichten 

24 ruimte voor water 

26 speelnatuur op tiengemeten 

34 spetteren in de zomer 

41 de leukste 5 

42 de stille opmars van de bever 

47 ons eigen walvisje 

48 bloemenpracht op de akker 

50 naar buiten: varen en fietsen 

54 service

fotoGrafie: pauline joosten 

2012: Roland 

HolsT JaaR 

natuurmonumenten 

en het Vincent van 

Goghhuis in zundert 

organiseren het 

roland holst jaar. 

met een expositie, 

een boek, een film en 

speciale activiteiten op 

landgoed oude buisse 

heide. op nm.nl/ 

rolandholst vindt u een 

overzicht van alles wat 

er te doen is. 

PUUR 6 natuur

6 

5 

8 9 

7 

PUUR 7 natuur 

1 

2 

3 

4 

Ver weg van 

amsterdam 

Een juweeltje. Zo kun je het atelier 

van beeldend kunstenaar Richard 

Roland Holst (1868-1939) op landgoed 

Oude Buisse Heide (bij Roosendaal, 

NB) wel noemen. Het vliegervormig 

atelier heeft een hoge rieten kap en 

sierlijke ornamenten. Richard en zijn 

echtgenote, de socialiste en dichteres Henriëtte 

Roland Holst, waren verrukt over deze werkplek. 

Hier vonden ze, ver weg van Amsterdam, rust en 

inspiratie. 

Kort na de Tweede Wereldoorlog schonk Henriëtte 

Roland Holst het landgoed aan Natuurmonumenten. 

Vorig jaar in april ging het atelier, kort na een 

restauratie, door brandstichting in vlammen op. 

Inmiddels is de nieuwe restauratie voltooid. 

Kunstenaars en nazaten van de familie Roland Holst 

maken nog altijd gebruik van het atelier. Natuurmonumenten 

verhuurt het ook voor workshops en 

korte vakanties. Ook de nabijgelegen Herenkamer 

en Angorahoeve zijn te huur. 

Meer info: nm.nl/atelierrolandholst 

Komt dat zien 

September is Cultuur Monumenten 

Maand bij Natuurmonumenten: 

1 Landgoed 

5 Schaep & Burgh 

Hiemstrastate 6 Slot Haamstede 

2 Eerde 

7 Kasteel Grasbroek 

3 De Hakenberg 8 De Kluis 

4 Hackfort 

9 Volmolen 

Kijk op nm.nl/cultuurmonumenten voor alle 

evenementen en locaties.

Vragen staat vrij 

Deze zomer staat in het teken van grote sportevenementen, zoals de Olympische Spelen. 

Daarom deze keer ook een paar ‘olympische’ vragen. Heeft u een verwonderende vraag 

over de natuur? Stuur ’m naar natuurvraag@natuurmonumenten.nl 

Is dat wereldrecord op de 

100 meter wel zo geweldig? 

Theoretisch kan 

de slechtvalk 

een snelheid 

halen van 

380 kilometer 

per uur 

Een prachtprestatie natuurlijk, 

dat wereldrecord 

sprinten van de Jamaicaan 

Usain Bolt: 100 meter in 9,58 

seconden. Maar is dat nou echt zo 

snel? Met zijn record loopt Bolt 

37,85 kilometer per uur. Dat is 

maar net acht keer zo snel als de 

kampioen wijngaardslak en ruim 

drie keer zo snel als een rappe veldmuis. 

Een rennend schaap loopt – 

al is het maar even – zelfs 24 kilometer 

per uur. 

Recordweetje 

De wisent, ook wel Europese bizon 

genoemd, is het grootste zoogdier 

dat in de Nederlandse natuur 

(Kennemerduinen) voorkomt. Hij 

kan een hoogte bereiken van twee 

meter. Het kleinste zoogdier is 

de dwergmuis (foto), die hooguit 

8 centimeter wordt en maar een 

gram of 10 weegt. 

En dan hebben we het nog niet 

eens over de echte kampioen. Dat 

is de slechtvalk die snelheden van 

ver boven de 300 kilometer per uur 

haalt. Vanaf grote hoogte – van 

soms meer dan een kilometer – 

duikt hij in een schuine baan op 

zijn prooi. Die hoge snelheid bereikt 

hij dankzij z’n gewicht – met een 

gewicht van circa een kilo behoort 

hij tot de grootste valken – en 

door subliem gebruik te maken 

van aerodynamica, aldus René- 

Jean Monneret van het Brusselse 

Museum voor Natuurwetenschappen. 

De slechtvalk houdt z’n 

kop recht in de as van zijn lijf en 

PUUR 8 natuur 

de pluimen van z’n veren legt hij 

strak tegen zijn lijf aan. Daardoor 

ondervindt hij heel weinig luchtweerstand, 

blijkt uit onderzoek in 

onder meer windtunnels. Theoretisch 

moet hij een snelheid kunnen 

halen van 380 kilometer per uur. 

Overigens vliegt de slechtvalk maar 

zelden zo snel. 

Recordweetje 

De beste gewichtheffer in onze natuur is de 

neushoornkever. Hij tilt mestballen op die 

850 keer zijn eigen lichaamsgewicht wegen. 

Dat komt overeen met een mens die 

ongeveer 80.000 kilo optilt.

Heb je In De 

natuur OOk 

kOgelStOterS? 

Knal! Daar springt weer een peul 

van de brem open en rolt zich 

razendsnel op. De zaden worden 

meters ver weggeslingerd en daar is 

het nou net om te doen. Peulen van 

een brem zijn zwart en warmen dus 

lekker op in de zon. Zo ontstaat een 

spanningsverschil tussen de buitenen 

de binnenkant van de peul, 

waardoor deze openspringt. Beide 

peulhelften rollen zich razendsnel 

als kurkentrekkers op en zwiepen 

zo de zaden de wijde wereld in. 

Ook de reuzenspringbalsemien 

weet van smijten. Als de rijpe vrucht 

wordt aangeraakt, rollen de vijf 

delen waaruit deze bestaat zich op 

en schieten de zaden weg. 

Ook dieren kunnen ‘kogelstoten’. 

Een meeuw eet graag Japanse 

oesters, maar die zijn knap moeilijk 

open te krijgen. Geen punt voor de 

meeuw. Hij gooit de oester gewoon 

van grote hoogte naar beneden, bij 

voorkeur op het asfalt. 

reuzenspringbalsemien 

sint-jacobsrups 

Waarom zijn vlinders 

zo kleurrijk? 

Ze zouden inderdaad niet misstaan op de bonte 

openingsceremonie van de Spelen. Maar vlinders 

hebben die felle, bonte kleuren niet om mooi te 

zijn. Als ze op een tak of een grasspriet zitten, 

hebben vlinders hun vleugels opgevouwen. Dan 

zijn ze bijna niet te zien voor vijanden. Als ze toch 

ontdekt worden, slaan ze de vleugels uit in de 

hoop dat de vijand schrikt van de felle kleuren. 

Dat schrikeffect wordt nog groter als een vlinder, 

De geelzwarte rups: 

pas op, ik ben giftig 

Recordweetje 

Snoep verstandig, eet een rozenbottel. 

In plaats van een appel. Want een 

rozenbottel bevat per 100 gram maar 

liefst 2.000 milligram vitamine C. 

En een appel? Die komt niet verder dan 

6 milligram. 

PUUR 9 natuur 

sint-jacobsvlinder 

zoals de dagpauwoog, oogvlekken laat zien. 

Er zijn ook vlinders (en hun rupsen) die met felle 

kleuren andere dieren imiteren om op die manier 

vijanden af te schrikken. Zo heb je vlinders die 

op wespen en horzels lijken, zoals de hoornaarvlinder. 

Andere vlinders willen met kleuren te 

kennen geven dat ze heel vies smaken of zelfs 

giftig zijn. De sint-jacobsvlinder is hier een goed 

voorbeeld van. In de zomer kun je tientallen geelzwarte 

rupsen vinden op het giftige jacobskruiskruid. 

Ze slaan de giftige stoffen van de plant op 

in hun lichaam, waardoor vogels ervan afblijven. 

Ook als de rups vlinder is geworden en zwarte 

vleugels met rode stippen en strepen heeft. 

groenling 

op rozenbottel

Vragen staat vrij 

Hoe houdt de bronzen 

zandloopkever het vol in de hitte? 

Hitte is voor sporters een probleem. 

Bronzen zandloopkevers zijn daarentegen 

echte warmteliefhebbers. Hun 

optimale lichaamstemperatuur is 35 graden. 

Ze warmen zich op door zich tegen het zand te 

drukken. Of als dit te koud is, op hellingen zó te 

gaan staan dat ze de meeste zon vangen. 

De temperatuur op stuifzand kan oplopen tot 

Simone Kaptein uit Heerlen stuurde de redactie de volgende vraag: 

Waarom ruikt mijn 

kamperfoelie alleen ’s nachts 

zo heerlijk? 

Wie zijn neus de kost 

geeft, kan de heerlijke, 

zoete geur van 

de kamperfoelie niet ontgaan. Wij 

vinden het zo lekker ruiken, dat we 

het in zeep en shampoo verwerken. 

Maar ook nachtvlinders, zoals de 

avondrood, vallen ervoor. En daar 

maakt de kamperfoelie voor haar 

bestuiving handig gebruik van: ze 

verspreidt vooral in het donker haar 

geur. Die werkt als een magneet op 

de avondrood, die met zijn lange 

tong bij het stuifmeel in de diepe 

bloemen van de kamperfoelie kan 

komen. 

De zoete geur werkt als 

een magneet 

PUUR 10 natuur 

ruim 50 graden. Geen probleem; door op hoge 

poten te gaan lopen, waait er een frisse wind 

langs het lijf en koelt de kever af. De sterk reflecterende 

kleuren op zijn lijf zorgen ervoor dat de 

zon niet al teveel ‘naar binnen komt’. Juist om 

deze hitteliefhebbers te koesteren, houdt 

Natuurmonumenten haar stuifzandgebieden 

open. 

Nog meer 

weetjes 

Wist je dat vissen een zesde 

zintuig hebben? Wist je dat 

bijen andere kleuren zien dan 

mensen? Wist je dat ratten 

humor hebben? natuurmonumenten 

verzamelde meer 

dan 200 natuurweetjes. 

laat je verwonderen op 

nm.nl/natuurweetjes

tekst: monica wesseling, frans bosscher i foto’s: Yves adams/vildaphoto.net, niek backus/natuurmonumenten, tim faasen/kina, theo meeks/natuurmonumenten, marina nefkens/ natuurmonumenten, 

gerrit rekers/natuurmonumenten, paul schirnhofer, martin stevens/natuurmonumenten, ruben smit/buiten-beeld, albert de wilde/buiten-beeld, 

Uw jeugdfoto? 

Haalt u ook nog steeds uw hart 

op in de natuur van uw jeugd? 

Stuur uw jeugdfoto en verhaal 

naar jeugdfoto@natuurmonumenten.nl. 

Wie weet plaatsen we uw bijdrage 

in het volgende nummer. 

terug naar 1957 

“Mijn opa en oma woonden in de buurtschap kralo. Ik kwam er elke week en ging vaak naar de 

kraloërheide, nu onderdeel van het Dwingelderveld. bij mooi weer speelden we altijd spelen 

in de kraloërplas. Het kindje rechts op de foto ben ik. Ik wandel nog heel vaak op de kraloër- 

heide. Het valt me op dat het minder groot is dan ik dacht. Dat heeft vast met de herinnering uit 

mijn kinderjaren te maken; toen vond ik het heel groot. Het is een heel dierbare plek. Dat geldt 

voor het hele Dwingelderveld. Het licht is daar zó mooi, zo bijzonder en de weidsheid 

overweldigend… niet gek dus, dat ik als vrijwilliger werk in het bezoekerscentrum.” 

grietje loof, Hoogeveen (Dr.), 57 jaar 

PUUR 11 natuur

interview 

Hans Wijers, nieuwe voorzitter Natuurmonumenten: 

‘als ik dan weer 

thuis was, móest 

ik naar buiten’ 

Hans wijers wil natuurmonumenten een centrale rol laten spelen in de 

natuurbescherming. ‘er is dus wat te doen’, zegt de nieuwe voorzitter. 

teKSt: FranS BoSScHer i FotoGraFie: larS van den BrinK 

Voor de hand lag het niet dat Hans Wijers voorzitter 

zou worden van Natuurmonumenten. Althans 

voor zijn omgeving. “Toen ik de vraag kreeg voorgelegd 

of ik voorzitter wilde worden, voelde ik 

ook een ondertoon van: het zal wel niet, hè?” 

Wijers, oud-minister van Economische Zaken en tot dit voorjaar 

bestuursvoorzitter van chemieconcern AkzoNobel, liep 

er dan ook niet mee te koop dat natuur altijd deel van zijn 

leven is geweest. En dat is wel degelijk het geval. “Ik word 

gewoon gelukkig van de natuur. Of het nu gaat om het geluid 

van een waterval of een zingende vogel, de geuren van planten 

en bomen, de kleuren in een landschap. Het raakt allemaal 

de essentie van je zintuigen. Vooral een landschap in de 

volle kracht van het voorjaar kan ik prachtig vinden. Dat is 

het leven.” 


Grote beslissinGen 

Dat de natuur zo ‘in z’n genen’ zit, heeft hij te danken aan 

zijn moeder. “Ik maakte met haar altijd heel lange wandelingen. 

Zij had een enorme behoefte om naar buiten te gaan. 

Dat heb ik ook. Er zijn perioden geweest in m’n vorige job 

dat ik alleen maar in hotels, vliegtuigen en vergaderzalen 

zat. Maar als ik dan eenmaal weer thuis was, móest ik naar 

buiten.” 

Tijdens die wandelingen in de bossen van de Utrechtse Heuvelrug 

zijn grote beslissingen genomen. “We waren een paar 

jaar geleden met een grote overname bezig. Dat liep op een 

zeker moment helemaal fout. Daar loop ik dan enorm over 

te malen. In de natuur vind ik de rust om het nog eens goed 

te doordenken. En daar kwam ook het idee waarmee ik de 

onderhandelingen weer los trok. Bij anderen gebeurt dat


Wie is ... 

Hans Wijers (61) was 

tot dit voorjaar bestuurs- 

voorzitter van verf- en 

chemieconcern Akzo- 

nobel. Daarvoor was hij 

onder meer van 1994 tot 

1998 minister van econo- 

mische Zaken. bij zijn 

afscheid van Akzonobel 

is hij koninklijk onder- 

scheiden wegens zijn 

inzet voor een duurzame 

economie. 

Wijers was eerder voor- 

zitter van het Wereld 

natuur Fonds en het 

oranjefonds. Hij is 

(beoogd) voorzitter van 

de raad van commis- 

sarissen van Ajax en 

commissaris bij Heineken 

en shell.

onder de douche, bij mij tijdens een wandeling.” 

Die band met de natuur geeft hij ook door aan zijn kinderen. 

Niet op een belerende manier. “Ik wil ze laten genieten 

van de dingen waarvan ik geniet. Ook toen ze klein waren, 

namen we ze al mee op tochten in de natuur. En twee jaar 

geleden zijn we naar de Galapagos geweest. Het zijn kinderen 

van deze tijd, maar ze vonden het fantastisch.” 

er moet Actie Zijn 

En dan is het voorzitterschap van Natuurmonumenten helemaal 

niet zo vreemd. “Het zit heel dicht bij mijn centrale 

waarden. Ik ben ook voor andere functies gevraagd, maar ik 

merkte dat ik hier meer affiniteit mee heb.” Daar komt bij dat 

er wat te doen is. “Natuurmonumenten is een trotse organisatie 

met professionals. Maar ook een club die wat weggezakt 

is en die inmiddels nagedacht heeft over hoe dat gestopt 

kan worden. Er is dus wat te doen. Het ligt mij niet om 

voorzitter te zijn in een stabiele situatie. Er moet iets nieuws 

inzitten, er moet actie zijn.” 

De keus om de verwondering over de natuur centraal te stellen, 

is hem uit het hart gegrepen. “Daar draait het toch om 

bij al die mensen die graag naar buiten gaan? Laat zien hoe 

mooi het is. Komt dat zien! Loop hier rond, kijk om je heen 

en zie hoe prachtig het is. Ook hier middenin de Randstad.” 

Concrete doelen heeft hij nog niet. Maar Wijers wil dat 

Natuurmonumenten tijdens zijn voorzitterschap gezien 

wordt als een club waar mensen graag bij willen horen. “Ik 

wil ook de diversiteit van de samenleving terug zien in het 

ledenbestand. Met projecten als de Marker Wadden moe- 

‘Kijk 

eens wat 

particulier 

initiatief 

al doet’ 


ten we de komende jaren bovendien een paar flinke slagen 

maken om te laten zien dat we met andere partijen – overheden, 

bedrijven, andere maatschappelijke organisaties 

– mooie, nieuwe natuur maken. We moeten gewoon een centrale 

rol spelen in de bescherming van natuur en landschap 

in Nederland.” 

WAke up cAll 

Over de wijze waarop het kabinet Rutte de handen van de 

natuur heeft afgetrokken, is Wijers kritisch. “De centrale 

overheid leek even te vergeten dat ze ook een rol heeft in 

de bescherming van natuur.” Maar hij ziet het tegelijkertijd 

als een wake up call. “Dat dit heeft kunnen gebeuren, komt 

omdat we er niet in geslaagd zijn om natuur en natuurbescherming 

goed te verankeren in de harten van de burgers.” 

Een terugtredende overheid op het gebied van natuurbescherming, 

ziet de liberaal ook bepaald niet als een bedreiging. 

“Kijk eens wat particulier initiatief allemaal al doet. 

Natuurmonumenten beheert ruim 100.000 hectare, de provinciale 

landschappen beheren samen ruim 100.000 hectare 

en de particuliere grondbezitters ook nog eens 130.000 hectare. 

Er kan nog veel meer vanuit particulier initiatief komen, 

omdat het vaak efficiënter is en dichter bij de burger staat 

dan overheidsmolochs. Dat betekent niet dat het zonder de 

overheid kan. Er is regie nodig, er moeten principes worden 

vastgelegd, er moet toezicht zijn en de overheid heeft een 

taak bij de financiering. Maar ook in de natuurbescherming 

moeten we af van die tegenstelling tussen overheid en 

markt. We hebben elkaar nodig.”

foto: luc hooGestein/buiten-beeld 

KIJK WAT ER 

ACHTER DEZE 

DEUREN SCHUILT 

IN DE CULTUUR 

MONUMENTEN 

MAAND 

KOMT 

DAT 

ZIEN 

CultuurMM_Flyer_A5_03.indd 1 11-04-12(wk15) 13:12 

In september organiseert 

Natuurmonumenten de 

Cultuur Monumenten Maand; 

een unieke mogelijkheid om 

monumenten te bezoeken die 

gewoonlijk gesloten zijn. 

HONDeRDeN GebOUweN 

Kastelen, landhuizen, hoeves, 

In een laatste poging om de wilde korhoenders in Nederland te redden, 

zetten onze boswachters vorige maand vijf Zweedse korhoenders op de 

Sallandse Heuvelrug uitgezet. De heuvelrug is de enige plek in ons land 

waar nog wilde korhoenders leven. Al jaren gaat hun aantal achteruit. 

Na een korte opleving begin deze eeuw zijn er nog maar tien over. 

Ook is een onderzoek begonnen naar de leefomgeving en naar de 

oorzaak van de hoge sterfte en de overlevingskansen in de toekomst. 

Intussen dringen we er bij de overheid op aan om haar verantwoordelijkheid te 

nemen. Over twee jaar wordt de balans opgemaakt. Als de populatie ook met het 

bijplaatsen niet te redden is, verliezen we een bijzonder karakteristieke vogel met 

zijn imponerende baltsgedrag. 

Meer info: www.korhoen.info 

Cultuur Monumenten Maand 

Unieke gebouwen 

openen hun deuren 

in september 

forten, watermolens, duiventorens, 

schuren en zelfs een monumentaal 

hondenhok. Zomaar een greep uit 

honderden bijzondere cultuurhistorische 

bouwwerken van Natuurmonumenten. 

Unieke gebouwen 

die vaak op een bijzondere manier 

verbonden zijn met het landschap 

waarin ze staan. 

laatste kans voor korhoenders 


vOlOP AcTiviTeiTeN 

Om de cultuurhistorische monumenten 

in goede staat te houden, 

zijn ze vaak gesloten voor publiek. 

Maar in september maakt Natuurmonumenten 

graag een uitzondering. 

Dan organiseren we allerlei 

activiteiten in en rondom bijzondere 

monumenten. Van rondlei- 

Nieuws 

dingen, excursies, fietstochten, 

high tea’s tot luxe arrangementen 

met diner en concert. Maar u kunt 

natuurlijk ook op eigen gelegenheid 

op onderzoek uitgaan. 

Bekijk het complete overzicht op: 

nm.nl/cultuurmonumenten

Scan de code 

voor de kanotocht 

door De Wieden. 

Of kijk op nm.nl/ 

route-mathiska 

De Wieden vormt samen de Weerribben (van Staatsbosbeheer) 

een nationaal park; met bijna 10.000 hectare is het nationaal park 

het grootste laagveenmoeras van Noordwest-Europa. 

De Bakkerskooi, een eendenkooi, was in 1934 de eerste aankoop 

van Natuurmonumenten in het gebied. 

PUUR 16 natuur

Met Mathiska Lont 

door de waterjungle van 

De Wieden 

In De Wieden kun je je helemaal alleen op de wereld voelen, zegt 

boswachter Mathiska Lont. Tijdens een kanotocht van 12 kilometer 

neemt ze ons mee door velden van waterlelies en gele plomp. 

Het is meteen raak. Als we Belt-Schutsloot uit 

kanoën, zijn we in een totaal andere wereld. 

De wereld van Mathiska Lont. Als reisleider 

heeft ze alle uithoeken van Europa gezien, 

maar in De Wieden is ze thuis. Zes jaar vaart 

ze als schipper op een excursieboot door het gebied, en ze 

is er nog lang niet op uitgekeken. “Door al die overgangen 

in De Wieden tussen land en water gebeurt er van alles. Het 

geeft een ruig gevoel, een beetje wildernis, ongereptheid. 

Hier kun je nog verdwalen. Hier kun je je helemaal alleen op 

de wereld voelen.” 

En dat in een landschap dat toch helemaal door menselijk 

graafwerk is ontstaan. In enkele eeuwen zijn hier meters 

veen afgegraven. De landschapsvernietiging van onze voor- 


Mathiska Lont (44) werkt sinds 

2006 als excursieschipper in 

De Wieden. Mensen de mooiste 

natuur in binnen- en buitenland 

laten zien, is haar grote passie. 

Behalve bij Natuurmonumenten, 

doet ze dat bij een reisorganisatie. 

ouders heeft een nieuw panorama opgeleverd waar we nu 

vol bewondering doorheen varen. Legakkers, petgaten, 

trilvenen, hooilanden en plassen: de afwisseling is groot. 

Samen met de bewoners van het gebied zet Natuurmonumenten 

alles op alles om het zo mooi te houden. 

Dat betekent nog steeds heel veel mensenwerk: hooilanden 

en rietvelden maaien, petgaten uitgraven, waterkwaliteit 

verbeteren, bosjes rooien, geultjes aanleggen. 

sporen van de otter 

En toch dat gevoel van wildernis, van ongereptheid? Ja, wel 

degelijk! Als we de Dirkswijde opvaren komen we terecht 

in velden met gele plomp, waterlelie, krabbenscheer en 

moerasvergeet-me-nietje. Waar je ook kijkt, overal zie je 

ijsvogel

‘Een 

zwevende 

zeearend, 

zó gaaf’ 

witte, gele en blauwe bloemen. Dit is de jungle van National 

Geographic. Mathiska: “En daar aan de overkant broeden 

de zwarte sterns op de vlotjes die onze vrijwilligers hebben 

gemaakt. Kom er niet te dicht bij, want dan vallen ze je aan.” 

In een dode, kale boom langs de Zandgracht kijkt een boomvalk 

uit over de omgeving. “Af en toe zie je ook een zeearend 

langs zweven. Dat is zó gaaf.” Bij een hoge oever met wat 

bomen en struiken leggen we aan. Mathiska springt uit de 

kano. Er zijn mogelijk sporen van een otter te 

vinden. Overdag krijg je ’m niet te zien; dan ligt 

de otter te slapen in een hol onder een boom, 

een rietbed of in één van die dikke pollen met 

pluimzegge, die wel zeventig jaar oud kunnen 

zijn. ’s Nachts maakt de otter uitgebreide 

tochten op zoek naar voedsel. In het water, dat 

dankzij flinke investeringen weer veel schoner 

is, vindt hij volop vis. Sinds tien jaar leeft dit 

prachtige dier weer in het nationaal park. “Met 

zestig dieren zit het gebied vol. Van hieruit 

zwermen ze uit over Nederland. Helaas verongelukken regelmatig 

otters als ze een weg oversteken. En dat is niet nodig, 

want voor kleinere beesten als otters is maar weinig nodig 

om ze veilig over te laten steken. Het moet toch kunnen dat 

Nederland leefbaar is voor álles wat leeft?” 

als je er doorzakt… 

Via de Vossebelt komen we in de Venematen, waar we weer 

getrakteerd worden op fenomenale bloementapijten op het 

water. Naast de plas ligt een trilveen, een pakket plantenwortels 

op het water. In de tv-commercial van Natuurmonumenten 

die vorig jaar te zien was, staat Mathiska te dansen 

op dit drijvende land. Navolging is toch niet raadzaam, zegt 

ze. “Onder zo’n pakket van twintig centimeter kan zomaar 

twee meter water zitten. Dus als je er door zakt…” Maar ook 

vanaf het water is het een plaatje. De orchideeën bloeien 

volop en langs de oevers staan de witte schermen van de 


Van links naar rechts: 

slangenwortel, wilde 

eendjes en trilveen 

waterscheerling te pronken. Deze pracht is overigens wel 

dekmantel van een heel giftige plant. 

Op een oever zit een knobbelzwaan statig op haar nest, 

terwijl manlief door de waterplanten glijdt op zoek naar 

voedsel. Elke plas heeft zo z’n eigen zwanenpaar. “Het zijn 

de zwaarste vogels van ons land. Ze hebben dus behoorlijke 

plassen nodig om op te kunnen stijgen.” 

slangen op het water 

Bij de oversteek over de Arembergergracht staat een zwil, 

een loods waar de riettelers hun bossen riet opslaan. Van 

hieruit gaat het harde, stugge riet onder het merknaam 

Wiedenriet de Nederlandse daken op. 

In het Stobbenkolkje wacht ons een nieuwe verrassing: 

velden met gele watergentiaan en slangenwortel, familie van 

de aronskelk. “Dit is zó mooi. Ook met de wortels van de 

roerdomp

slangenwortel die als slangen op het water liggen, is het net 

of je in een oerwoud terechtkomt.” 

Dan doemt Belt-Schutsloot weer op. Je kunt hier afslaan 

naar het dorp, maar Mathiska wil nog een extra lus maken. 

“Ik wil je nog wat laten zien.” Na het dorp kanoën we een 

bos in. In de beslotenheid van de groene tunnel klinken de 

vogelgeluiden helder en luid. De weerspiegeling van de witte 

berkenstammen in het water is betoverend. “Hier word ik stil 

van, elke keer weer.” 

Na het bos komen we vrij snel op het open water van de 

Belterwijde. En dat betekent meer wind. Het kanoën wordt 

werken. Het deert Mathiska niet. ”Ik ben een Lont. Mijn 

roots liggen aan de waddenkust.” Futen met hun jongen op 

de rug begeleiden ons richting de finish in Belt-Schutsloot. 

Word fan van De Wieden via nm.nl/facebook 

de wieden-app 

Er is nu ook een gratis app met een wandeling 

door De Wieden voor iPhone en 

Android-toestellen. Onderweg krijg je 

informatie over de natuur en de geschiedenis 

van het gebied. Kaarten van wandel-, 

fietsen kanoroutes, maar ook streekproducten 

en een heerlijke lunch vind je in het 

Bezoekerscentrum, Beulakerpad 1, 

Sint-Jansklooster 

nm.nl/bcdewieden 

TeksT: Frans Bosscher I FoTo’s: Yves aDaMs/vILDa phoTo, janko van Beek/naTuurMonuMenTen & BuITen-BeeLD, MarceL van Den Bergh/hoLLanDse-hoogTe, phILIp FrIskorn / FoTo naTura, 

john van Den heuveL/BuITen-BeeLD roB nagTegaaL/BuITen-BeeLD, ron pooT/BuITen-BeeLD, ruBen sMIT/BuITen-BeeLD 


otter 

In de jaren tachtig 

verdween deze viseter uit 

ons land. tien jaar geleden 

begonnen de boswachters 

met het uitzetten van de 

otters in de kop van overijssel. 

van daaruit trekken 

ze succesvol naar andere 

delen van het land. het 

verkeer is nu echter hun 

grootste vijand. 

gewone oeverlibel 

op een zwanenbloem

Het vernuft van… 

Een bosmierennest is een bouwkundig wonder. Het bestaat uit 

een uitgebreid stelsel van gangen en kamers. In een nest leven 

200.000 tot een miljoen mieren. Overleven is voor mieren daarom 

een kwestie van goed samenwerken. 

Oersterk 

Mieren kunnen tot wel vijftig keer 

hun eigen gewicht optillen. Dat doen 

ze met hun kaken; zo houden ze de 

zes poten vrij om te lopen. Voor het 

gemak houden ze de buit – prooien 

of bouwmateriaal – boven zich. Maar 

ze slepen het ook regelmatig naar het 

nest; samen of alleen. 

De lucht in 

Een enkele keer per jaar worden er 

gevleugelde mannetjes en gevleugelde 

jonge koninginnen ‘geboren’. 

Ze gaan vanuit allerlei nesten 

massaal de lucht in om te paren. De 

mannen sterven daarna, de koninginnen 

stichten nieuwe volkeren. 

nieuwe kaMer 

De koningin, larven en eieren 

worden door de werksters regelmatig 

naar een andere kamer 

gebracht voor de beste temperatuur 

en luchtvochtigheid. 

de bosmier 


Man of vrouw 

De werksters brengen de 

eieren van de koningin weg 

naar een speciale kraamkamer. 

De meeste eitjes zijn 

bevrucht en ontwikkelen 

zich tot werksters of – heel 

soms – tot nieuwe koninginnen. 

Onbevruchte eieren 

worden mannen. 

airco 

Een bosmierennest bestaat 

vooral uit dennennaalden en 

bladeren. De isolatie is perfect 

en bevriezen kan niet. 

5 

4 

3

Melkluizen 

Sommige mierenvolken houden 

’s winters bladluizen gevangen. In de 

lente brengen ze die naar jonge boomblaadjes. De 

luizen beginnen te eten. Door met de voorpoten 

op de luizen te trommelen (het melken), zetten de 

mieren ze aan tot poepen. Zo hebben ze al vroeg in 

het voorjaar voldoende energierijk voedsel. 

6 Miljoen Prooien 

De larven krijgen dierlijk voedsel, 

zoals rupsen. Een groot volk verzamelt 

jaarlijks ruim zes miljoen prooien 

en vervult daarmee een belangrijke 

rol in de voedselketen. 

6 

2 

1 

In het gelid 

Volwassen mieren eten honingdauw, 

de suikerrijke poep van 

bladluizen. In gelid lopen ze over 

de boomstam naar de top, waar 

de luizen zitten. 

Veldslagen 

In het voorjaar, als er nog maar 

weinig insecten en andere eiwitrijke 

prooien zijn, vechten de 

mierenvolken soms complete 

oorlogen uit. Daarbij komen 

duizenden werksters om. De 

verliezers worden meegenomen 

als buit. En opgegeten! 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

Powerqueen 

voedselkamer 

koningin legt eieren 

kraamkamer eieren 

kraamkamer larven 

verzorgen cocons 

de cocons komen uit 

De koningin ligt in een 

aparte kamer waar ze wordt 

vertroeteld door de werksters. 

Dat moet ook, want ze 

werkt keihard. Per jaar kan 

ze wel 20.000 eieren produceren 

en dat tien tot twintig 

jaar achtereen. Een echte 

powerqueen. 


tEkSt: MOnIca wESSElIng I IlluStratIE: IngE Van nOOrtwIjk I FOtO’S: Han BOuwMEEStEr/BuItEn-BEElD, PaVEl kraSEnSkynaturFOtO.cZ, MarcEl langElaan/BuItEn-BEElD, jErOEn MEntEnS/VIlDa, jEF MEul/FOtOnatura 

4 bekende 

Soorten 

De mier die je ’s zomers in huis tegenkomt 

is de zwartbruine wegmier. Hij 

heeft z’n nest vaak onder tegels of 

boomschors. 

Als je in een weiland veel bultjes gras 

ziet, is de kans groot dat het om nesten 

van de gele weidemier gaat. Deze mier 

leeft ondergronds. 

De gewone steekmier dankt zijn 

naam aan zijn agressieve houding. 

Bij verstoring van het nest gaat hij 

meteen tot de aanval over. 

De bloedrode roofmier is de viking 

onder de mieren. Hij staat bekend om 

zijn rooftochten, waarbij poppen uit 

nesten van andere miersoorten worden 

gehaald.

tekst: Wilco Meijers i foto: BerNarD casteleiN/kiNa 

Grensoverschrijdend 

genieten van de natuur 

Heide, vennen, bossen, lanen, akkers, houtwallen, graslanden. 

De uitbreiding van het Grenspark de Zoom-Kalmthoutse Heide 

is een feit. Op de Belgisch-Nederlands grens ligt nu een groot 

natuurgebied met fantastische vergezichten. 

Natuurlijk, de verschillende 

natuurgebieden 

in de grensstreek 

onder Bergen op Zoom (NB) 

waren al erg mooi. Maar nu de 

diverse gebieden zijn samengevoegd 

is een groot, grensoverschrijdend 

natuurgebied tot 

stand gebracht. 

Vijf jaar is er hard gewerkt aan 

de uitbreiding van het Grenspark 

de Zoom-Kalmthoutse 

Heide. Diverse Nederlandse 

natuurgebieden, waaronder 

de Noordpolder van Ossendrecht 

en de Vluchtheuvel van 

Natuurmonumenten, zijn aan 

het park toegevoegd. 

Daardoor kent het grenspark 

nu veel afwisseling. Je kunt 

van de typisch Hollandse 

Noordpolder rechtstreeks doorsteken 

naar de hoger gelegen 

zandgronden op de Brabantse 

Wal en de Vlaamse Kalmthoutse 

heide. Een tocht met 

graslanden, akkers, lanen, 

houtwallen, heidevelden, vennen 

en bossen. Ook zijn er 

nieuwe startpunten in het 

park: bijvoorbeeld vanaf de 

Volksabdij in Ossendrecht (Nl), 

vanaf kasteel Ravenhof in Stabroek 

(Be) en vanaf het domein 

Hemelrijk-Kiekenhoeve (Be). 


Van de nieuwe toegangsmogelijkheden 

profiteert ook de 

natuur. Voorheen drukbelopen 

stukjes in de randzones krijgen 

nu meer rust, wat gunstig is 

voor veel diersoorten. Bijvoorbeeld 

voor de gladde slang en 

de nachtzwaluw, die op veel 

plekken waren verdwenen 

door de intensieve recreatie. En 

ook de zwarte specht, de wespendief, 

de dodaars en diverse 

soorten zandloopkevers profiteren 

van de herindeling. Daarnaast 

ontstaat er meer ruimte 

voor planten, die echt bij het 

grenspark horen, zoals oeverkruid 

en dopheide. 

Routes en 

uitkijkpunt 

Door het gebied 

lopen vele prachtige 

wandelroutes, 

waaronder de Noordpolder-wandeling 

met een uitkijkplatform 

met prachtige 

vergezichten tot 

in België. Meer 

info: www.nm.nl/ 

brabantsewal

foto’s: andrea denotti/natuurmonumenten, rob doolaard/natuurmonumenten 

4 t/m 14 

Gezocht: jong gezin! 

Goede communicatie staat of valt bij prachtige beelden van de natuur én van mensen in die natuur. Daarom zoeken 

onze beeldredacteuren jonge gezinnen (met kinderen tussen de 4 en 14 jaar), maar ook sportieve ouderen zonder 

kinderen, die graag een keer model willen staan in de natuur. Iets voor jou? Laat het ons weten. Na de fotoshoot 

ontvang je de leukste beelden digitaal. En natuurlijk eeuwige roem… Meer info: nm.nl/modellengezocht 

50% 

WEEr WAt lucHt 

VOOr DE NAtuur 

Door het akkoord van VVD, CDA, D66, GroenLinks 

en ChristenUnie over de overheidsbegroting voor 

2013 valt de bezuiniging op natuur kleiner uit. 

Den Haag gaat volgend jaar 400 miljoen minder uitgeven 

aan natuur in plaats van de 600 miljoen die het kabinet 

Rutte wilde. Dat is nog altijd een bezuiniging van vijftig 

procent, maar het geeft de natuur wel weer wat lucht, 

meent Natuurmonumenten. De verkiezingen bieden bovendien 

kansen voor een beter natuurbeleid, zegt algemeen 

directeur Jan Jaap de Graeff. 

Meer info: nm.nl/nieuwenatuurwet 

ons uw 

rapportcijfer 

12Geef 


Nieuws 

Welke taken moet Natuurmonumenten vooral uitvoeren? Vindt u dat wij 

uw geld goed besteden en u goed op de hoogte houden? Organiseren 

we voldoende activiteiten? En welk rapportcijfer zou u Natuurmonumenten 

geven? Als we uw mening weten, kunnen we ons natuurwerk 

nog verder verbeteren. Dus doe mee aan de online ledenenquête. Het 

neemt zo’n 12 minuten in beslag. En u helpt er Natuurmonumenten en 

de natuur verder mee. Meedoen kan via www.nm.nl/enquete, en met 

uw lidnummer (te vinden op uw ledenpas of op de achterzijde van Puur 

Natuur). De enquête staat open t/m 8 juli. Hartelijk dank! 

minuten 

175 kilometer prikkeldraad en paaltjes werden 

dit jaar met de hand gecontroleerd door onze 

boswachters en vrijwilligers. Nu kunnen de brandrode 

koeien uit de struinnatuur aan de Maas tussen 

Ravesteijn weer rustig slapen. Én de boswachters ook.

Ruimte maken voor 

overvloedig water 

Het was begin dit jaar goed raak. Na weken van hevige regens dreigden grote delen van met 

name Noord-Nederland onder te lopen. Natuurgebieden boden uitkomst. Ze fungeerden 

als tijdelijke opvang voor het vele water. Natuurmonumenten werkt aan de realisatie van 

meer van dit soort klimaat-natuurgebieden, zoals in de Velperwaarden. 

Bij Arnhem neemt de IJssel afscheid van de Rijn Met klimaat-natuurgebieden ontstaat er meer ruimte voor 

en gaat ze haar eigen weg, die eindigt in het het water. Daarmee kunnen we voorkomen dat water op 

IJsselmeer. Daar maakt Natuurmonumenten samen 

met enkele boeren een prachtig nieuw uiterwaarpen en steden. En bij langdurige droogte blijft er juist langer 

TeksT: 

denlandschap: de Velperwaarden. Om dit project water beschikbaar. 

op weg te helpen, schenkt de Nationale Postcode Loterij 

twee miljoen euro. Ook de provincie Gelderland en het rijk LevensadeRs 

kleine zilverreiger 

dragen bij. 

Ruimte vooR wateR 

Nu al lopen de uiterwaarden hier regelmatig onder water, 

ook afgelopen winter. De Velperwaarden worden zo ingericht 

dat water in de toekomst langer in het gebied kan blijven. 

Ook elders in Nederland werkt Natuurmonumenten aan 

zulke klimaat-natuurgebieden, bijvoorbeeld in de 

Waddenzee, De Onlanden, Voornes Duin en de Harger- en 

Pettemerpolder. Door de klimaatverandering krijgt ons land 

vaker te maken met periodes van hevige neerslag. 


plekken belandt waar we het liever niet hebben, zoals in dor- 

De klimaat-natuurgebieden zijn ook goed voor planten en 

dieren die graag in de buurt van water leven. Zo streeft 

Natuurmonumenten ernaar dat het in de natte delen van 

de Velperwaarden straks goed toeven is voor bever, otter 

en zilverreiger. De open, grazige stukken zijn heel geschikt 

voor weidevogels. In en bij de meidoornhagen voelen das, 

roodborsttapuit en vlinders zich helemaal thuis. Op de hoger 

gelegen oeverwal groeien planten als kruisdistel, veldsalie en 

vogelmelk, en bomen als iep en linde. En als de rivier gaat 

zwellen, is de wal ook een uitgelezen vluchtplek voor das, 

haas en ree. Door de ligging van de Velperwaarden fungeert 

het gebied bovendien als een knooppunt tussen andere 

natuurgebieden, waaronder de Veluwe. Zo kunnen dieren en 

planten zich veilig verplaatsen als het steeds warmer wordt. 

veRkoeLing 

De Velperwaarden maken ons land veiliger en natuurlijker. 

En Arnhemmers krijgen er een prachtig stuk toegankelijk 

rivierlandschap bij. Vogel- en plantenliefhebbers kunnen er 

hun hart ophalen. En wie op een hete zomerdag verkoeling 

zoekt, moet hier in de uiterwaarden van de IJssel zijn. 

FRANs BOssCHeR I FOTOgRAFIe: RON TeR BuRg/BuITeN-Beeld, BeRTus WeBBINk/kINA I gRApHIC: medIAmINd CReATIVe BV

De klimaatverandering in cijfers 

In 100 jaar tijd is ons land gemiddeld warmer en natter 

geworden, en de zeespiegel is gestegen. 

1901 

8,8°C 

1901 

-17,8 mm 

2008 

10,6°C 

1906 

742 mm 

NAP 

2008 

828 mm 

2008 

6,6 mm 

Op diverse plekken 

in ons land zijn 

klimaat-natuurgebieden, 

ook wel 

klimaatbuffers 

genoemd, in de 

maak. Meer info: 

nm.nl/waterdossier 

en klimaatbuffer.nl 


waterbuffers bij NatuurmoNumeNteN 

De Onlanden 

Het nieuwe klimaat-natuurgebied de onlanden (bijna 3.000 

hectare) werd in januari ingezet om de enorme hoeveelheden regenwater 

tijdelijk op te vangen. mede daardoor hield de stad groningen 

droge voeten. natuurmonumenten beheert de onlanden samen 

met staatsbosbeheer en het groninger Landschap. 

Waddenzee 

Vroeger was er volop zeegras in de Waddenzee. Vanwege troebel 

water is dat vrijwel verdwenen. Zeegrasvelden zijn nuttig, want 

zij houden slib vast en kunnen zo de wadplaten laten groeien, die 

onze kust dan beschermen tegen de stijgende zeespiegel. Natuurmonumenten 

werkt mee aan experimenten om zeegrasvelden te 

herstellen. 

Voornes Duin 

Bij de Kust van Voorne (ZH) lag een zwakke schakel in de kustver- 

dediging. Die is versterkt door twee miljoen kubieke meter zand op 

te spuiten. Het strand is nu weer lekker breed. In de duinen maakte 

Natuurmonumenten open plekken, waar het zand nu ongehinderd 

kan stuiven. Prima omstandigheden voor blauwe zeedistel en zandhagedis. 

Vreugderijkerwaard 

De Vreugderijkerwaard is een uiterwaard langs de IJssel bij Zwolle 

(Ov.), waar Natuurmonumenten al sinds 1962 voor zorgt. Tien 

jaar geleden is in de uiterwaard een nevengeul gegraven. De extra 

ruimte voor de IJssel voorkomt wateroverlast in Zwolle. Voor de 

natuur was het een geweldige impuls. De Vreugderijkerwaard is 

uitgegroeid tot een plek met unieke flora.

foto: Sigrun lobSt i illuStratiE: coralinE EllErbEck 

DANKZIJ ... 

Speelnatuur is er gekomen 

dankzij onze partners 

Siemens, Exxon Mobil, 

Menzis, HEMA en Tetra 

Pak, en subsidies van 

Leader, de Europese Unie 

en provincie Zuid-Holland. 

SN10G 

25 km ten zuiden van Rotterdam! 

Een eiland vol speelplezier 


21 

JuNI 

opeN! 

ben je gek op bouwen, klimmen, verstoppen en 

ontdekken? kom dan naar Speelnatuur op natuureiland 

tiengemeten. Speelnatuur is een ruig dagje uit voor het 

hele gezin. Met meer dan 4,5 hectare bomen, bruggen, 

bloemen, blubber en beesten. Vies worden is verplicht! 

Kennismakingstarief in 2012: kinderen vanaf 2 jaar 4,50 euro, 

volwassen 2,50 euro. Natuurmonumenten-leden ontvangen 

0,50 euro korting p.p. Prijzen exclusief overtocht veerpont. 

Meer info: nm.nl/tiengemeten

foto’s: Paul van Gaalen/Kina, Jan KrieK/natuurmonumenten, 

648 broedvlotjes 

Mede dankzij de oproep in het 

lentenummer van Puur Natuur, 

konden onze vrijwilligers vorige 

maand maar liefst 648 broedvlotjes 

uitzetten in De Wieden. Binnenkort 

gaan de eerste jonge zwarte sterns 

al uitvliegen! 

Nieuwkoopse Plassen 

Collectante Anja Aerts 

Voor de natuur 

door het vuur 

Vorig jaar organiseerde Natuurmonumenten, 

voor het eerst in haar bestaan, 

twee collectes. Het waren testen. Was 

er belangstelling onder de leden om te collecteren? 

Die was er. In Noord- en Zuid-Holland 

meldden zich 550 collectanten. Ze liepen in een 

week tijd circa 40.000 euro ‘voor de natuur’ bij 

elkaar. De gemiddelde busopbrengst was tachtig 

euro, vijf euro meer dan de landelijke busopbrengst 

van alle goede doelen. 

De grootste verrassing was de bus van Anja 

Aerts (56) uit Reeuwijk. Die bevatte maar liefst 

405 euro. Dat komt, ze is een natuurmens. Anja 

begon met een rondje langs haar eigen buren. 

Anja Aerts 


Nieuws 

Maar in de dagen daarna 

bedacht ze steeds weer 

wat nieuwe Reeuwijkse 

straten, waarna ze 

de collectebus weer in 

haar fietsmand zette. 

De mensen gaven bijna 

allemaal als Anja uitlegde 

dat het “ook om natuur in hun eigen leefgebied, 

zoals hun eigen Nieuwkoopse Plassen 

gaat en hoe belangrijk het is dat ze bewaard blijven. 

Vooral in een tijd waarin steeds meer natuur 

verdwijnt.” Ineens was het een sport en ging 

Anja voor goud. Ze nam overal de bus mee naar 

toe. Die was al snel niet meer met één hand te tillen. 

Het gaf allemaal niks. Anja: “Voor de natuur 

ga ik door het vuur.” 

Nieuwe collecte 

De volgende collecte voor Natuurmonumenten 

vindt plaats in de laatste week van augustus in 

ruim 150 gemeenten in Noord-Holland, Flevoland, 

Overijssel, Gelderland en Utrecht. Zo’n 

drieduizend vrijwilligers gaan dan voor Natuurmonumenten 

op pad. Meer info: Rob Tigelaar, 

collecte@natuurmonumenten.nl 

Dit voorjaar ontving Natuurmonumenten een extra donatie van 

het Regiopolitiekorps Groningen. Met daarbij de toelichting ‘Deze 

vereniging verdient steun!’ Mannen (en vrouwen), hartelijk dank!

Buiten spelen 

Op het strand kun je heerlijk spelen. Wat dacht je van strandjutten? 

Bootje varen? Veel plezier! 


Je eigen Schepnetje 

Boor een gaatje aan het uiteinde van de 

stok (stap 1). Steek het ijzerdraad door het 

gaatje, vorm een cirkel en buig de uiteinden 

in een hoek (stap 2). Bind met een stuk 

touw de uiteinden tegen de stok aan (stap 

3). Knip het stuk gaas zo groot dat hij even 

lang is als de cirkel van ijzerdraad. 

Teken hierop een halve 

cirkel en knip deze uit (stap 4). 

Vouw de halve cirkel dubbel 

en naai het ronde gedeelte aan 

elkaar (stap 5). Hang het zakje 

om de ring van ijzerdraad. 

Naai het vast met een zoompje 

(stap 6). 

De leukste activiteiten ontvang je online via De 

natuurbrief junior. abonneer je nu via nm.nl/meDia 

Maak je eigen windmolen 

Ga aan de slag om je eigen windmolens te ontwerpen! 

Dit Seedling pakket bevat: Molenkaart, kleurpotloden, 

rietje, houten steel en verschillende patroonsjablonen. 

Verkoopadviesprijs: € 9,30 

Doeboek 

‘Ik ontdek de zee’ 

Neem dit boek mee als je naar het 

strand gaat en je komt van alles te 

weten over vogels, vissen, schelpen 

en waterplanten. Vanaf 6 jaar. 

€ 3,50 Bestellen via nm.nl/shop

Prijsvraag 

Hoeveel bosmieren wonen er in een 

mierenhoop? Stuur je antwoord vóór 

15 juli naar puurnatuur@natuur- 

monumenten.nl. Misschien win jij 

wel deze vrolijke HEMA Tjielps, 

waarmee je een speurtocht kunt 

uitzetten! Inclusief opdrachtkaart 

en instructies. 

Bottle Boat 

Lege shampooflessen krijgen 

een tweede leven door er een 

zeilbootje van te maken! Met 

dit pakketje (mast met zeil, kiel, 

mastvoet, elastiek) knutsel je 

er een in een handomdraai. 

Ontwerp van Floris Hovers, 

€ 16,50 (Bijzondermooi.nl) 

Haal de zee 

in je kamer 

noDig touw • schaar • schelpen (liefst met 

een gaatje erin!) • hout (in ieder geval 1 groot 

stuk voor de bovenkant) • zeewier • etc. 

Ga naar het strand om te jutten. Leg alle 

gevonden spullen thuis op tafel in 4 verticale 

rijtjes. Knip een stukje touw af dat een stukje 

langer is dan een rijtje. Knoop vervolgens de 

schelpen en andere spullen van dit rijtje aan het 

touw. Herhaal dit met de andere rijtjes. Knoop 

nu de bovenkant van elk lijntje aan het grote 

stuk hout. Hang dit weer met een touw op. 


en nog meer ... 

Speurneuzen op de 

camping 

Ga jij deze zomer kamperen en 

wil je de campings voor de ANWB 

beoordelen? Word dan nu junior 

campinginspecteur van ANWB 

Explorers. Geef je oordeel over 

hoe schoon, cool, lauw, tof, saai of 

gezellig campings in Europa zijn 

voor kinderen. Meld je nu alvast aan 

op anwbkinderinspecteurs.nl. Ben 

je nog geen Explorer? Meld je dan 

gratis aan op anwbexplorers.nl 

Regent het? 

Ga lekker binnen knutselen! De 

leukste knutselideeën vind je op 

nm.nl/knutseltips. Have fun! 

Strandjutten 

Twee keer per dag is het vloed (hoogwater). Dan komt een deel van 

het strand onder water te staan. De meeste schelpen en andere 

schatten vind je op de lijn waar het water zijn hoogste stand had. 

SamenStelling, uitvoering en illuStratieS: JaSmiJn Stegeman i Foto’S: rene gonkel, martin van lokven/natuurmonumenten

Spitten en plaggen voor goede nestplekken 

De bijen 

krijgen hun zin 

Wilde bijen zijn, net 

als de meeste andere 

insecten, kieskeurige 

wezens. Ze willen een mozaïeklandschap 

met kale en begroeide 

stukken, met hoge en lage planten 

en bloemen gedurende het hele 

seizoen. De Zandkuil op Texel, 

het oudste insectenreservaat in 

ons land, voldoet precies aan hun 

eisen. En dat is te danken aan de 

inzet van vrijwilligers. 

“Kijk, daar vliegt een wilgenzijdebij! 

En zie je dat gaatje; dat lijkt 

het nest van een zandbijtje. Dat 

hoopje zand verraadt de ingang. 

Voel je hoe warm het is boven dat 

kale zand?” Het valt in De Zandkuil 

niet mee om Ben Brugge bij 

de les te houden. Steeds opnieuw 

onderbreekt hij zijn verhaal om 

achter een bij aan te gaan. Raar 

Wilde bijen en honingbijen, ze hebben het moeilijk. Vrijwilligers 

spitten en plaggen om het ze zo goed mogelijk naar de zin 

te maken, bijvoorbeeld in De Zandkuil op Texel (NH). En ook 

thuis kunnen we het nodige doen voor de bijen. 

is dat niet. Ben, in zijn dagelijks 

leven collectiebeheerder kevers 

en vliegen bij Naturalis, is hier al 

dertig jaar vrijwilliger. Hij inventariseert 

jaarlijks de insecten en 

houdt, samen met 30 andere vrijwilligers, 

de kuil ‘insectenproof’. 

De vrijwilligersploeg spit elk jaar 

stukjes van De Zandkuil om, 

waardoor nieuwe steile wandjes 

van kaal zand ontstaan, en plagt 

enkele vierkante meters grond. 

Zo zijn er voldoende plekken 

waar de bijen nesten maken. De 

heide wordt gemaaid, zodat deze 

bloemrijk blijft en ‘slechte’ bomen 


worden gekapt ten faveure van 

‘goede’. “Wilg en kruipwilg bieden 

veel stuifmeel, berk niet. Bomen 

die schaduw geven op de helling 

gaan ook weg.” Het werkt, want 

de Zandkuil, door Jac.P. Thijsse 

ooit ‘de mooiste van mijn kuilen’ 

genoemd, herbergt tientallen 

soorten wilde bijen. 

Ook op andere plekken in Nederland 

zorgt Natuurmonumenten, 

vaak samen met vrijwilligers, dat 

er op de heide en in de duinen 

een mooie variatie is in begroeiing. 

Daardoor zijn er voor de wilde 

bijen en andere insecten altijd 

opwarm- en afkoelplekken, 

zandige nestgelegenheden en 

voldoende voedsel. 

Bijen zijn kieskeurig: Natuurmonumenten 

geeft ze graag hun zin.


Hardwerkende 

vrouwen 

Nederland telt maar liefst 355 

soorten wilde bijen. Het overgrote 

deel leeft alleen en niet, zoals 

honingbijen of hommels, in een 

volk. Alleen leven betekent voor 

de vrouwen hard werken, want de 

mannen sterven kort na de paring. 

Het begint met het bouwen van een 

nest, meestal in de grond, soms in 

hout of steen. Met haar poten en 

kaken graaft het vrouwtje een 

gang met een kleine broedkamer. 

Hierin legt ze een stuifmeelvoorraad 

aan, legt er een eitje op en 

maakt de holte dicht. Zo legt ze 

10 tot 15 eitjes. De larven eten 

snel het bederfelijke stuifmeel op 

en wachten in alle rust tot het 

volgend jaar. 

Hoeveel bloemen 

wil de bij? 

Een belangrijke oorzaak van de 

achteruitgang van bijen en andere 

insecten is voedselgebrek. De 

Universiteit Wageningen onderzoekt 

hoeveel bloemrijke vegetatie 

er in het landschap nodig is voor 

een duurzame bijenpopulatie. In 

tien studiegebieden van 50 hectare, 

onder andere bij Natuurmonumenten, 

verhogen de onder zoekers 

door inzaai het bloemenaanbod. 

Vervolgens meten ze de soortenrijkdom 

en de voortplanting van 

wilde bijen en vergelijken dat met 

bloemarme gebieden. De proef 

duurt drie jaar.

Honingbijen welkom 

De honingbij lijdt net als de wilde 

bijen onder de verschraling van het 

landschap. Bovendien worden veel 

honingbij-volkeren slachtoffer van de 

varroamijt, waardoor ze verzwakken. 

En dan is er het landbouwgif; zelfs bij 

een lage dosering kunnen honingbijen 

de weg naar hun kast niet meer 

kunnen terugvinden. 

Natuurmonumenten wil de honingbij 

graag te hulp schieten door imkers 

de gelegenheid te geven hun bijenkasten 

op de hei te zetten. Maar 

omdat honingbijen met wilde bijen 

concurreren om stuifmeel en nectar, 

wordt goed gekeken in welke 

gebieden het kan. Voor zowel wilde 

bij als honingbij geldt dat ze enorm 

geholpen zijn met een bloemrijker 

landschap. 

Meer info: jaarvandebij.nl 

Bedreigd! 

Maar liefst de helft van de 

wilde bijen in Nederland is 

bedreigd. Door het vele gif 

op de landbouwgronden 

zijn er steeds minder 

bloemen. De versnippering 

van het groen werkt ook 

nadelig uit. Bijen moeten 

namelijk vlakbij hun nesten 

voldoende nectar en het 

juiste stuifmeel kunnen 

vinden. 

bang voor bijen? 

Veel mensen vinden bijen eng. Dat is 

meestal niet nodig. Zeker wilde bijen 

steken zelden. Ze hebben immers 

geen volk dat ze moeten verdedigen. 

Bovendien zijn hun angels veelal 

niet sterk genoeg om onze huid te 

doorboren. Honingbijen steken 

ook niet zomaar, alleen als ze zich 

bedreigd voelen. Als je uit de buurt 

van de kasten blijft en ze met rust laat, 

gebeurt er meestal niks. 

Hou de tuin slordig 

Wilde bijen houden van een slordige 

tuin. Door stuifmeel- en nectarrijke 

planten te planten, zijn de bijen erg 

geholpen. Elk seizoen vliegen er 

namelijk andere soorten. Verder 

helpt u bijen enorm met houtblokken 

(waarin u gangetjes boort) en met 

oude takken en riet- of bamboestengels. 

En onbegroeide, zandige ruimte 

tussen de klinkers of een bergje kaal 

zand geeft de gravers een kans. 


Koekoeksbijen leggen een ei in het nest van een ander. De koekoekslarve 

verorbert eerst het eitje of de larve van de wilde bij en peuzelt 

dan het stuifmeel op. Sommige koekoeksbijen zijn gespecialiseerd op 

één gastheer, anderen misbruiken meerdere. 

rode lijst nestwijZe bloembeZoek leeFwijZe 

55% Bedreigd 

40% Niet bedreigd 

13% bovengronds 

16% onder-/bovengronds 

5% onvoldoende 

gegevens om wat over 

bedreiging te zeggen 71% ondergronds 

28% verzamelt geen stuifmeel 

21% verzamelt stuifmeel op 

één plantengeslacht 

51% verzamelt stuifmeel op 

meerdere plantengeslachten 

88% alleenstaand 

1% gebruikt dezelfde ingang 

als andere bijen 

11% werkt met andere bijen 

samen 

TEksT: MoNica WEssEliNg i FoTo’s: TiM FaasEN/kiNa, JElgEr HErDEr/buiTEN-bEElD, rolliN VErliNDE/VilDapHoTo.NET, iNa WiTsiErs i illusTraTiE: MEDiaMiND crEaTiVE i MET DaNk aaN biJENspEcialisT THEo pEETErs

fOtO: Harry Meijer/HOLLaNdse HOOgte 

De mens die van herrie maken zijn hobby 

heeft gemaakt, krijgt zes dagen de tijd. 

De mens die van rust houdt, krijgt slechts 

één dag om op adem te komen. 

De Gelderse gemeente Lochem pretendeert een groene 

gemeente te zijn waar milieu en natuur van 

onschatbare waarde zijn. Ik kom er vaak en 

ik vind het inderdaad een schitterende omgeving. 

Een rijk gevarieerd landschap langs de meanderende 

IJssel. Hoge donkere bossen met romantisch 

verstopte vennetjes, omzoomd door weilanden en 

akkerland. Maar bij het zien van de Gorsselse Heide, 

bloeit mijn hart pas echt open. Een uitgestrekte open 

vlakte die elk seizoen van kleur verandert. In 

augustus is de hei op zijn mooist: een oase 

van paarse gloed. 

In het hart van dit natuurgebied, 

op steenworp afstand van 

de hei, bevindt zich 

de kartbaan van 

Eefde. Jarenlang 

een vriendelijke 

attractie. Totdat 

de gemeente Lochem 

besloot een vergunning te 

Wil je helpen om de Gorsselse Heide 

stil te houden? Laat van je horen op 

www.mooilochem.nl 

verlenen voor tweetakt karts. Dat zijn motoren die keihard 

knetteren. Wagentjes die bijna overal in Nederland 

verboden zijn vanwege stank en lawaai 

overlast. En het ergste is, die vergunning 

is verleend van ’s morgens negen 

tot ’s avonds negen, zes dagen per 

week! Dus de mens die van herrie 

maken zijn hobby heeft gemaakt, 

krijgt zes dagen de tijd. De mens 

die van rust houdt, krijgt slechts 

één dag om op adem te komen. Ik 

zag laatst een wandelaar op de hei 

met oordopjes in! 

Hoe is het mogelijk dat een gemeenteraad 

besluit om een schitterend 

natuurgebied zo te vernietigen. Alles 

van waarde is weerloos. Maar gemeenteraad 

van Lochem, als u werkelijk vindt dat 

milieu en natuur van onschatbare waarde 

zijn, kom dan terug op uw besluit en beperk 

die vergunning. 

Leopold Witte 

acteur en schrijver 

COLUMN

Komt dat zien 

Spetterende 

natuur 

Hup, spring erin! Even pootje baden in 

een verfrissende beek waar het water 

langs je voeten snelt. Of een heerlijke 

duik nemen in het frisse water van een 

plas, meer of rivier. Ze bestaan nog, 

de plekken in de natuur die verkoeling 

geven. En het kan ook weer, omdat het 

water weer veel schoner is. Spetterende natuur, we 

vinden het onweerstaanbaar. En dat geldt ook voor 

dieren. Op een zomerse dag zie je merels badderen in 

poeltjes, libellen dansen aan de waterrand, Schotse 

hooglanders tot hun buiken in een ven staan en (als 

je veel geluk hebt) een sperwer water drinken bij een 

plas. Wie de natuur op en rond het water uitvoeriger 

wil ervaren, pakt de kano. Peddelen tussen rietpluimen 

en moerasbosjes, tussen kwetterende karekieten 

en opgewonden sterns die over het water scheren. 

Of stap aan boord voor een verrassende vaartocht. 

Naar prachtige plekken waar mensen zelden komen. 

Waar planten, vogels en andere dieren de dienst uitmaken. 

Natuurbeleving in, op en rondom het water, 

het kan allemaal bij Natuurmonumenten. 

Spetteren en plonzen 

bij Natuurmonumenten: 

1 Kooiplas 

5 Spiegelplas 

(Schiermonnikoog) 6 Nieuwkoopse Plassen 

2 Blauwe Meer 

7 Haringvliet 

3 De Wieden 

8 Markdal 

4 Wormer- en Jisper- 9 Oisterwijkse ven 

veld 

10 Grensmaas 

Meer info: nm.nl/varen 

7 

4 

6 5 

8 9 

3 

10 

1 

2 

PUUR 34 natuur


Landgoed Leuvenhorst, Hierdense beek 

foto: Gerrit rekers/natuurmonumenten, fotoinzetje - kleine watersalamander: jorrit ‘t hoen/natuurmonumenten

Natuurmonumenten en 

de Postcode Loterij. 

Bijvoorbeeld: 

uniek vogelparadijs in de maak. 

In het Markermeer (tussen Flevoland en Noord- 

Holland) ligt een dikke laag slib als een verstikkende 

deken op de bodem. Planten en vissen 

gedijen er niet en daardoor blijven ook de vogels 

weg. Maar over een paar jaar zal het hier juist 

een vogelparadijs zijn: de Marker Wadden. 

Doorbraak 

Daarmee wordt een droom van Natuurmonumenten 

werkelijkheid. Jarenlang werd gezocht naar 

een oplossing voor het slibprobleem en nu is 

er een doorbraak. Natuurmonumenten gaat 

een innovatieve samenwerking aan met de 

bagger industrie: van het slib op de bodem 

Samen maken we het verschil. 

worden eilanden opgespoten. Er zal een soort 

waddenlandschap ontstaan, met zandplaten, 

stukken open water, moeras en wilgenbossen. 

Zeldzame vogelsoorten 

De Marker Wadden wordt een ideale voedselplaats 

voor vogels – ook voor soorten die nu 

maar weinig voorkomen, zoals de krooneend, 

zwarte ooievaar, zeearend en visarend. Met 

een oppervlakte van uiteindelijk tienduizend 

hectare gaat het om het grootste natuurontwikkelingsproject 

van ons land. ‘Hiermee veranderen 

we de kaart van Nederland en krijgen 

we er een mooi natuur- en recreatielandschap 

Illustratie: Wim Dasselaar 

bij’, zegt voorzitter Hans Wijers van Natuurmonumenten. 

Dankzij u… 

Natuurmonumenten ontvangt sinds 1990 een 

bijdrage van de Postcode Loterij. Dankzij alle deelnemers 

van de loterij heeft Natuurmonumenten 

heel veel verschillende projecten kunnen realiseren. 

Door mee te doen met de Postcode Loterij 

steunt u met 50% van uw inleg Natuurmonumenten 

en nog 84 andere goede doelen. 

Kijk op www.postcodeloterij.nl 

34 Adv_Natuurmonumenten225x270.indd 1 10-05-12 14:10

foto’s: delano van heems/natuurmonumenten, rene Koster/natuurmonumenten, ferry siemensma 

Nieuw: restaurant aan 

het Naardermeer 

Op 27 juni opent Gasterij Stadzigt 

bij Naarden (NH) zijn deuren. 

Met een restaurant, vergaderzalen 

en een landwinkel is dit de 

perfecte uitvalsbasis voor wie een 

vaartocht over het Naardermeer 

gaat maken. De Gasterij (de hele 

week open) serveert een kleine 

kaart met biologische producten. 

De landwinkel verkoopt ook 

producten van boeren uit de 

omgeving. leden van Natuurmonumenten 

ontvangen in juli 

en augustus gratis een tweede 

kop koffie op vertoon van hun 

ledenpas. 

Natuur bij de stad Utrecht 

(Her)ontdek 

Landgoed Haarzuilens 

Een haas die door de wei 

rent, een torenvalk die 

boven bermen bidt, een 

koe die tussen de bloemen ligt. Ze 

geven landgoed Haarzuilens, aan 

de rand van Utrecht, een vredige 

sfeer. Samen met de provincie en 

vrijwilligers heeft Natuurmonumenten 

het historische landschap 

rondom Kasteel de Haar de afgelopen 

jaren opgeknapt. 

Vanuit de drukke stad kom je nu in 

een landschap met middeleeuwse 

paden, bloemrijke akkers, een 

eendenkooi, een boomgaard en 

lanen met oude knotwilgen. Een 

oer-Hollands landschap waar je 

heerlijk kunt wandelen, fietsen, 

picknicken. 

Grootsheid Duinen in één oogopslag 


wATeRSPeelPAD 

Kinderen kunnen zich uitleven op 

het Waterspeelpad ’t Natte Laand. 

Langs een avontuurlijke route 

(3 km) ontdekken zij de natuur 

met een trekpontje, wiebelstenen 

en een polsstok. Om het recreatiegebied 

af te maken staat er nog een 

parkbos op het verlanglijstje van 

Natuurmonumenten. Samen met 

bewoners is een ontwerp gemaakt 

en de helft van de de grond is aangekocht. 

Maar door de bezuinigingen 

dreigt het parkbos er niet te 

komen. Natuurmonumenten zoekt 

nu naar andere mogelijkheden om 

het toch te realiseren. 

Word fan van Haarzuilens via 

nm.nl/facebook 

Nieuws 

Op de mooiste plek van de Loonse en Drunense Duinen heeft 

Natuurmonumenten een geweldig uitzichtpunt aangelegd. 

Hier komt de grootsheid van het stuifzand helemaal tot zijn 

recht. Het uitzichtpunt, dat er is gekomen dankzij geld van Brussel en de 

provincie Brabant, is vanaf landgoed Bosch en Duin in Udenhout 

(Oude Bosschebaan 1) makkelijk bereikbaar over een verhard pad, dus 

ook voor mensen in een rolstoel. 

Bekijk het filmpje op www.facebook.com/loonseendrunenseduinen

Wat 

zie ik 

daar... 

Hollandse 

duinen Kleine 

Dit ruige landschap hebben we te 

danken aan oerkrachten. Wind en 

zee geven er steeds weer nieuwe 

vormen aan. Om te overleven in 

die oer-Hollandse duinen moet je 

een echte specialist zijn. 

parelmoervlinder 

De kleine parelmoervlinder vliegt in april, 

heeft een dip in mei, maar is daarna tot ver in 

september te bewonderen. Hij heeft duinviooltjes 

nodig om zich als rups te kunnen 

ontpoppen en zich als vlinder te voeden 

met nectar. Duinviooltjes bloeien al vroeg 

in het voorjaar. Als ze verwelken, zijn kleine 

parelmoervlinders te zien bij slangenkruid en 

blauwe zeedistel. 


Rugstreeppad 

Op zwoele avonden of na een regenbui zijn 

rugstreeppadden al van een kilometer afstand 

te horen. Als paringsritueel produceren ze 

een ratelend geluid om soortgenoten te 

lokken. Rugstreeppadden houden van droge 

zandige grond met ondiepe poelen. Daarin 

zetten ze in het voorjaar een tot twee meter 

lange eisnoeren af die wel drie- tot vierduizend 

eitjes bevatten!

Konijn 

Konijnen hebben heel lang een sleutelrol 

vervuld in de duinen. Door hun geknabbel 

aan planten, gras en kruiden hielden ze het 

landschap open. In het zonlicht op de kortgeknaagde 

grasveldjes deden tal van bijzondere 

planten het goed. Door myxomatose en de 

virusziekte RHD is het aantal konijnen sterk 

achteruitgegaan. Met als gevolg dat bomen 

de overhand krijgen. 

Blauwe 

zeedistel 

De blauwe zeedistel 

dankt zijn naam aan 

de blauwe gloed van het waslaagje dat de 

plant tegen uitdroging beschermt. Net als 

duinroosje en duinviooltje groeit hij op open, 

kalkrijk duinzand. Maar nu het duinlandschap 

dichtgroeit met struiken en bomen, komt de 

blauwe zeedistel steeds minder voor. 


Tapuit 

Groter dan zestien centimeter wordt de 

tapuit niet. Toch is hij goed te herkennen 

aan zijn zwarte masker en grijze rug. Vanaf 

duintoppen en paaltjes jaagt hij op spinnen 

en andere bodeminsecten. Broeden doet de 

tapuit in oude konijnenholen, waar hij vijf 

tot zes eieren legt. In september verlaat hij 

Nederland om in Afrika te overwinteren.

Hoe & 

Wat 

iN de... 

Hollandse duinen 

Wat maakt de duinen zo bijzonder? 

De Nederlandse duinen staan al duizenden jaren onder invloed van wind en water. 

Diep onder onze duinen ligt zand verborgen uit het Nauw van Calais, dat zesduizend 

jaar geleden met zeestromen werd aangevoerd. Op drooggevallen strand boetseerde 

de wind er lage strandwallen van. Die raakten in de middeleeuwen bedolven onder 

een nieuwe laag zand: de ‘jonge duinen’. Duinlandschappen zijn bewegende landschappen. 

Dat is goed te zien op de waddeneilanden en bij Voornes Duin, waar op het 

strand nieuwe stuifduintjes ontstaan. Toch is het duinlandschap lang niet overal meer 

zo dynamisch. Terwijl dat broodnodig is voor de bijzondere dieren en planten. Het is 

natuurlijk ook heerlijk wandelen in de duinen. Kijk op nm.nl/duinwandelingen 

speciaal 

voor 

lezers 

Naar de kust 

Lekker een paar dagen uitwaaien in 

de duinen en aan het strand. Puur 

Natuur-lezers boeken nu extra 

voordelig een prachtige kustbungalow 

17 buNGaLows aaN de kust 

Van de pittoreske Wadden tot de uitgebreide 

stranden van Zeeland, de kust heeft veel te 

bieden. Vanuit de bungalows van Landal kunt u 

eindeloos fietsen, wandelen of uitwaaien op de 

brede stranden. En vergeet op de Wadden vooral 

de gezellige dorpjes niet. De kop van Noord- 

Holland staat garant voor watersportplezier en in 

Zeeland heeft u de meeste kans op zon! 

van Landal GreenParks. 

LezersaaNbiediNG 

Boek nu een kustaccommodatie vanaf € 85 p.p. 

bij 2 personen (3e t/m 6e persoon € 20 p.p.). Ontdek wat groen kan doen 


Dit lezersaanbod is exclusief voor de parken Landal 

Sluftervallei (Texel, NH), Résidence Terschelling 

(Terschelling, Fr.), Schuttersbos (Terschelling, 

Fr.), Ameland State (Ameland, Fr.), Vitamaris 

(Schiermonnikoog, Fr.), Dunimar (Noordwijkerhout, 

ZH) en Port Greve (Brouwershaven, Zld). 

Boek het snel via www.landal.nl/Nat37L of 

T 0900-8842 € 0,20/min.). Vermeld bij het 

boeken de lezerscode Nat37L 

Alle actievoorwaarden staan op landal.nl/ 

NAT37L 

zandhagedis 

duinviooltje 

Duinherstel, doet u mee? 

Onderzoekers noemen de conditie van onze duinen zorgwek- 

kend. Daardoor dreigen de rugstreeppad, het duinviooltje, de 

kleine parelmoervlinder, de zandhagedis en zelfs het konijn 

te verdwijnen. Zonder open zand kunnen ze niet overleven. 

Daarom werkt Natuurmonumenten in Zuid-Kennemerland, 

Voornes Duin en de Duinen van Goeree aan het duinherstelproject 

Dutch Dune Revival. Dat doen we voor een deel met 

financiële steun van de Europese Commissie en de provincies 

Noord- en Zuid-Holland. Maar er is nog 300.000 euro nodig om 

de overmatige begroeiing terug te dringen. Helpt u mee? 

Met een gift van bijvoorbeeld 20 euro geeft u planten en dieren, 

zoals het duinviooltje en het konijn weer een kans in de duinen. 

U kunt uw bijdrage overmaken op rekeningnummer 9933, 

o.v.v. Duinherstel. Alvast hartelijk dank voor uw bijdrage. 

TeksT: MicHeL VerscHOOr i fOTO’s: cHrisTOpHe brOcHArD/kiNA riTA VAN DeN brOek/NATuurMONuMeNTeN, fOTO fiTis/NATuurMONuMeNTeN, NicO VAN kAppeL/buiTeN-beeLD, Dick 

kLees/kiNA, GerriT VAN OMMeriNG/buiTeN-beeLD, JAcques VAN Der NeuT/AGAMi

De leukste 

De verrassendste producten bestel je via nm.nl/shop of telefonisch: 

0800-0231666 (gratis nummer). 

De aanbieDingen gelDen t/m 31 juli 2012. 

Baddertijd 

Met deze waterschaal komen 

de vogels de zomer (en winter) 

wel door. Lichtgewicht en vorstbestendig 

(Ø 29 cm, H 8,5 cm). 

Nu van 19,95 voor 15 euro. 

Superzacht 

Natuurmonumenten-knuffels 

zijn superzacht. Naast het konijn 

(15 cm) is er het uilskuiken, de 

eekhoorn, egel, ree en vleermuis. 

Verzamel ze allemaal! 

Nu van 9,95 voor 7,50 euro. 

onze favoriet 

Stoere opbergbak 

Deze oersterke, papieren opbergbak is ideaal om bijvoor- 

beeld speelgoed in op te bergen. Gemaakt van gerecycled 

papier (buitenzijde) en polypropyleen (binnenzijde). Formaat 

30x30x46cm. Gekleurde rand verkrijgbaar in roze, blauw of wit. 

Nu van 19,95 voor 15 euro per stuk. 


Coole cap 

Deze katoenen Bergans army cap houdt het 

hoofd koel deze zomer. Unisex, verstelbaar, 

en verkrijgbaar in de maten M en L. 

Nu van 15 voor 10 euro. 

Eindeloos fietsen 

Alle fietspaden van Nederland 

in een handzame spiraalbinding 

(schaal 1:75.000). Inclusief 

verblijfsaccommodaties , 

VVV-info en een fietsrouteplanner-CD-rom. 

Nu van 24,95 voor 19,50 euro

ever 

De stille opmars van de 

Bijna ongemerkt is de bever bezig ons land 

te heroveren. Op steeds meer plekken duikt 

hij op. Ook in de gebieden van Natuurmonumenten. 

Het succesverhaal van de bever 

laat zien dat je met de juiste maatregelen de 

natuur een geweldige impuls kunt geven. 

Zie hem daar eens soepel door het water gaan. De 

kop net boven water, neusgaten, ogen en oren 

bijna op één lijn. De bever is terug. En het gaat 

hem goed. Eind jaren tachtig zijn de eerste bevers 

uitgezet in de Biesbosch, daarna in de Gelderse 

Poort, het Maasdal en het Hunzedal. Van daaruit zoekt hij 

via rivieren, beken en andere waterlopen nieuwe locaties 

om zich te vestigen. Ook in gebieden die Natuurmonumenten 

beheert. Naar schatting zijn er nu weer zo’n zeshonderd 

bevers in ons land. En welke boswachter je er ook over 

spreekt, ze noemen de bever allemaal een grote aanwinst. 

PotloodPunten 

Nadat zich enkele bevers, afkomstig uit Duitsland of België, 

langs de Limburgse Maas vestigden, zijn er tien jaar geleden 

een aantal uitgezet. Een groot natuurproject, de Grensmaas, 

maakte dat ze er al snel geschikte plekken vonden om burchten 

te bouwen, zoals in Koningsteen bij Thorn. “Daar doen 

ze heel goed werk”, vertelt boswachter Gaby Bollen. “Met 

hun knaagwerk zorgen ze ervoor dat er kale oevers ontstaan, 

waar planten en vogels van profiteren.” Vanaf de Maas zijn 


bevers de Tungelroyse Beek opgegaan. In de natuurgebieden 

Ellburg en De Krang zijn al diverse sporen te zien, vertelt 

Gaby. “Afgeknaagde bomen die er als potloodpunten uitzien, 

bijvoorbeeld. En ook sleepsporen, ondiepe geultjes waardoor 

ze takken verslepen. Dit succes is echt te danken aan jarenlange 

inspanningen om natuurgebieden te vergroten en te 

verbinden.” 

Heel veel Hout nodig 

Ook langs de Maas in Noord-Brabant komen de bevers nu 

op veel plekken voor. Ze zijn waarschijnlijk afkomstig uit de 

Biesbosch. Het graafwerk voor de nieuwe riviernatuur in de 

Hedelse Bovenwaard was eind 2009 nog maar net afgerond 

of de eerste sporen werden al gezien. “En nu is er een respectabele 

burcht”, vertelt boswachter Fons Mandigers. Tussen 

Den Bosch en Waalwijk zijn er nu zeker vier bewoonde 

burchten. Juist op plekken waar de natuur weer de ruimte 

heeft gekregen. “Het gaat dus heel goed. Het is indrukwekkend 

om te zien wat ze aan bomen omknagen. Ze hebben 

heel veel hout nodig als voedsel en als bouwmateriaal.” 

Dat andere dieren op een wel heel verrassende manier baat

hebben bij het werk van de bever, bleek in de winter van 

2010-2011. “De Hedelse Bovenwaard stond volledig onder 

water, ook de burcht. De bevers bouwden toen in een paar 

dagen tijd een noodburcht. Op die burcht zat een hele groep 

konijnen te wachten tot het water weer zou zakken.” 

In Flevoland begon de victorie ongewild vanuit het Natuurpark 

in Lelystad. Twintig jaar geleden ontsnapte een aantal 

dieren uit het park. Nadat ze zich lang in het westelijk deel 

van de provincie ophielden, hebben ze nu ook de oversteek 

gemaakt naar de oostkant. Drie burchten zijn er nu in het 

Harderbos, vertelt boswachter Norbert Kwint. “We hebben 

de steile oevers van een vaart die dwars door het bos gaat, 

glooiend gemaakt. Maar op een paar 

plekken hebben we ze juist wat steil 

gehouden zodat de bever er een burcht 

in kan maken. Dat heeft dus gewerkt.” 

De bever 

is de koe 

van het 

water 

Barend de Bever 

Ook in het noorden is de bever helemaal 

terug. Sinds 2008 zijn er door het 

Groninger Landschap en het Drents 


detail van de staart 

PasPoort 

Lengte: 70 tot 100 centimeter 

Gewicht: 15 tot 35 kilo 

Voedsel: boomschors, bladeren, 

planten 

Verblijfplaats: burcht met ingang 

onder water 

Haarkleur: donkerbruin 

opmerkelijk: 23.000 haren per 

cm² (een mens heeft er 

300 per cm²) 

Landschap 22 uitgezet in de beekdalen van de Hunze en de 

Drentse Aa. “Dat gebied zit nu ‘vol’, waardoor jonge mannetjes 

gaan zwerven”, vertelt boswachter Jacob de Bruin. 

In het Friesche Veen, bij Paterswolde, zijn bijvoorbeeld al 

diverse vraatsporen gevonden. “En begin 2010 hadden we 

Barend de Bever, zoals de buurt hem noemde. Hij zat in een 

wak, op een paar meter van een fietspad. Totaal niet schuw. 

Op YouTube staan wel filmpjes van hem.” 

Dat betekent dat bevers de A28 zijn overgestoken. Een 

riskante onderneming. “Te vaak vinden we doodgereden 

bevers”, zegt Jacob. “Er moeten nu snel goede verbindingen 

komen.” De verbindingen bij Paterswolde langs een nieuwe 

woonwijk en naar een groot waterbergingsgebied – De 

Onlanden – zijn een goed begin. “Wat de bever, en ook de 

otter, verder nodig heeft is een goede verbinding onder de 

A28 en andere wegen en borden die aangeven waar bevers 

oversteken.” Inmiddels bewijst de bever ook in het noorden 

zijn waarde. “Hij is de koe van het water. Hij graast de hele 

zomer waterplanten weg. En een otter, afkomstig uit 

De Wieden, is ingetrokken in de burcht in het Zuidlaardermeer. 

Dat kan dus ook.” 

tekst: FraNs BOsscHer I FOtO’s: laureNt geslIN/Nature pIcture lIBrary, 

OrsOlya HaarBerg/Nature pIcture lIBrary

De keuze van 

In onze volgebouwde steden duiken steeds meer urban green-initiatieven op. 

Op daken, balkons, in buurttuinen, achter en onder glas. Irene Burkunk, bladmanager 

van Puur Natuur én Amsterdamse, komt met de leukste inspiratiebronnen. 

Tuinboon je mee? 

Eetbaar 

Rotterdam 

Ook in Rotterdam kunnen ze er wat 

van. Burgers en groenprofessionals 

introduceerden daar Rotterdam 

Eetbare Stad: een geweldig initiatief 

dat Rotterdamse wildplukkers, urban 

gardeners en schooltuiniers laat zien 

wat eetbaar is in en rond de stad. 

www.eetbaarrotterdam.nl 

biedt volop ideeën. 

De leden van het stadsguerilla 

‘Tuinboon je mee?’ hebben door 

heel Amsterdam tuinbonen 

geplant, omdat ze meer aandacht 

willen voor eetbaar groen in de 

stad. In geveltuinen, bij loszittende 

stoeptegels en zelfs op de 

Zuidas schieten de bonenplanten 

omhoog. Dat wordt smullen. 

De verspreidingskaart 

is te vinden op 

www.tuinboonjemee.nl 


VertIcAAl 

tuINIereN 

Een unieke oplossing voor het 

balkon: een lichtgewicht wand van 

1 bij 1 meter, met ‘zakken’ waar 

twintig planten in kunnen groeien. 

Deze eetbare wand bevat zelfs een 

irrigatiesysteem dat aan de kraan 

gekoppeld kan worden. 

www.eetbarewand.nl 

StedelINg 

ONtdekt 

NAtuur 

Op de dag dat Caspar 

Janssen (1962) vanaf 

zijn Amsterdamse 

balkon een pimpelmees 

van een koolmees kan 

onderscheiden, start zijn ontdekking 

van de natuur. Vanuit de stad 

trekt hij het land in, maakt kennis 

met de veldparelmoervlinder en 

de goudvink, stuit op een ijsvogel 

tijdens het hardlopen en op een vos 

op het fietspad. ‘Ontpopt’ is heerlijk 

leesvoer bij een roseetje op het 

stadse balkon.

FOtO: OttO kAlkhOVeN/BuIteN-Beeld 

Wildplukken 

Ook in stadsbermen en in de plantsoenen 

groeien gewassen die je zo in de sla of de soep 

kunt gooien. Maar wat is precies eetbaar en wat niet? Dat leer je op 

www.oogstenzonderzaaien.nl. Je vindt er ook informatie over 

spannende wildplukwandelingen. 

grOeNe 

VINgertjeS 

Moesie de Moestuincoach leert 

kinderen hoe ze moeten moestuinieren. 

Ook voor kinderen zonder 

groene vingers. Moesie stuurt elke 

week aanwijzingen. Wie het niet 

snapt, kan Moesie mailen. 

www.moestuincoach.nl 


Raamtuinieren 

Voor wie zelf geen balkon heeft, is er de windowfarm. 

Een slim Amerikaans buizensysteem waarin vier planten onder 

elkaar groeien, zonder dat er aarde aan te pas komt. 

www.windowfarms.org 

Balkonleven 

Fern Richardson is een Amerikaanse gardening goeroe. Op haar website vind je tips and tricks 

over zoveel mogelijk planten in zoveel mogelijk potten op een zo klein mogelijke ruimte. 

Tuinieren op de vierkante centimeter. www.lifonthebalcony.com 

Frisgroene schaduw 

Of het nou op je dakterras is of 

in je achtertuin, dit driehoekige 

bladerdak (4x4x4 meter) 

houdt je hoofd koel! 

www.purple-frog.nl

De leukste 

picknickplekken 

Hoera, Het is weer picknicktijd! 

Eind mei openden De Telegraaf, Natuurmonumenten en 

HEMA het seizoen met De Nationale Picknickweek 2012. 

Dus pak je mand in met de heerlijkste hapjes en sapjes, en 

zoek een plek in het park of aan het water. Voor praktische 

picknicktips ga je naar www.picknickweek.nl 

Proef nu! 

Arla Zin! 

0% vet, 100% natuurlijk 

Sinds kort is honingkruidextract (ofwel 

Stevia) als natuurlijke zoetstof toegestaan 

in Nederland. Goed nieuws, zeggen we bij 

Arla. Wij houden namelijk van natuurlijke 

producten en kregen meteen zin met 

honingkruid iets goeds te doen. 

Het resultaat? Arla Zin! Een 0% vet 

drinkyoghurt, gezoet met het honingkruidextract 

en een klein beetje rietsuiker 

voor de smaak. 

Dus geen kunstmati ge zoetstoff en, 

en ook geen kunstmati ge geur-, kleur- 

of smaakstoff en. Je supermarkt heeft Zin! 

in twee heerlijk smaken: 

rode vruchten en citrusvruchten. 

Speciaal voor leden van Natuurmonumenten krijg je bij aankoop van één 

Arla Zin! drinkyoghurt het aankoopbedrag retour op jouw bankrekening. Vul de 

gegevens volledig in, omcirkel het bedrag op de kassabon en stuur beide naar: 

Naam Dhr./Mw. 

Adres 

Postcode/Plaats 

Telefoon 

Rekeningnr. 

Je ontvangt het aankoopbedrag binnen 6 weken op jouw rekening. Alleen inzendingen 

met originele acti ekaarten worden geaccepteerd. Maximaal 1 verpakking 

per adres en rekeningnummer. Uiterste inzenddatum: 31 juli 2012. 

Arla Zin! 

Geld terug-acti e 

Natuurmonumenten 

Antwoordnummer 46 

3860 VB Nijkerk 

(postzegel niet nodig) 

Dichter bij de natuur 

Meer informati e over honingkruid of Arla Zin! Kijk op www.arla.nl/zin of www.honingkruid.nl. 

advertenties 


Opa’s boom 

bij Kasteel de Haar 

Na de crematie van haar man moest mevrouw Van den Brink een 

asbestemming kiezen. Haar dochter wees haar op ‘Remember in Green’, 

het bedrijf dat herinneringsbomen kweekt op de as van overledenen. 

‘Zijn boom heeft een prachtplek gekregen bij Kasteel de Haar. Het planten 

van de boom was een mooie gebeurtenis voor de hele familie. Onze drie 

kleinzoons die met zorg en liefde Opa’s boom in het plantgat zetten. En de 

zorgvuldige begeleiding. We zijn er enorm blij mee’. 

Meer info: 088-7773777, 

www.rememberingreen.nl 

De wereld ligt aan 

uw voeten! 

Aanbod heren model 

V-LITE MT NEVIS WPi 

van 

€119.95 

voor 

€ 79.95 

Aanbod dames model 

V-LITE RAPID TRAIL WPi 

van 

€129.95 

voor 

€ 89.95 

Bent u geïnteresseerd in deze mooie lezersaanbieding ga dan naar 

www.natuurmonumenten.nl/hi-tec Op de site kunt u de 

schoenen bestellen. Tevens vindt u hier een korte omschrijving van 

de samenwerking tussen HI-TEC sports en Natuurmonumenten. 

www.hi-tec.com

IlluSTrTATIE: INgE vAN NoorTwIjk 

Ons eigen 

kleine 

walvisje 

Dat was nieuws waar ik even van opveerde, toen zo’n 

vijftien jaar geleden werd gemeld dat er weer bruinvissen 

waren voor de Nederlandse kust. Bruinvissen hoorden 

bij de legendes van mijn jeugd. Beesten die je toen nog 

weleens zag, maar daarna verdwenen. Ze waren indruk- 

wekkend, want macaber. Wat ik zag en rook van deze 

bijzondere dieren waren hun kadavers op het strand, aan- 

gevreten door meeuwen. Zulke dooie beesten van bijna 

2 meter maakten diepe indruk. Pas veel later begreep ik 

dat ze daar lagen omdat de zee ziek was. 

Het waren de jaren, dat er zoveel verdween uit mijn 

speeltuin die Natuur heette. Ook de bruinvissen had ik 

afgeschreven. Je kon niet weten, alleen maar hopen, dat 

op een dag de natuur weer zou opveren. Je ziet het nu 

gebeuren, dankzij de inspanningen van bevlogen natuur- 


DE FASCINATIE vAN... 

vrienden. Rivieren zijn schoongemaakt, stookolie op het 

strand is zeldzaam geworden en het schijnt dat er weer 

eetbare haringen rondzwemmen. 

Ik vind het een opwindende gedachte dat er een echt 

walvisachtig dier rondzwemt in het water waarin we ‘s 

zomers ook pootje baden. En bruinvissen laten zich zien. 

Vanaf een veerboot en vanaf een hoge zeedijk kun je 

ineens dat kenmerkende rugvinnetje boven water zien 

komen en weer onderduiken. En dat keer op keer. Daar 

zwemt er één! 

Inmiddels weet ik ook hoe een bruinvis aanvoelt. Ik vond 

er één die gestrand was in de branding en probeerde 

hem terug te duwen naar zee. Hij voelde aan als rubber, 

maar wel als levend rubber. Hijgde hoorbaar 

en moeizaam. We keken elkaar aan. Eventjes, 

als zoogdieren onder elkaar. Maar ik 

betwijfel of de bruinvis iets van mijn 

gezwoeg begreep. Hij is later 

gestorven in de handen van een professionele strandwacht. 

Verzwakt en verhongerd, bleek na onderzoek. 

Hij was er één van de honderden die jaarlijks ziek, gewond 

of dood worden gevonden. Maar daarnaast zijn er naar 

schatting weer 50.000 die springlevend in de zuidelijke 

Noordzee rondzwemmen; onze eigen walvisjes, niet veel 

groter dan anderhalve meter, maar heel speciaal. 

Frans Buissink 

natuurschilder en journalist 

Wat vind jij fascinerend aan de zomer? 

Deel het nu op facebook.com/natuurmonumenten

Komt dat zien 

Sssst… 

Sssst. Hoor je die zachte, onregelmatige 

tikjes? Dat zijn de aren van het graan dat 

rijpt. Het geruis komt van de wuivende 

halmen en van al die bloemen die ertussen 

staan te bloeien. En dan die kleuren. 

Oranjerood, violetblauw, goudgeel, bleekgroen… 

Ja, dat zo’n akker schilders al 

eeuwenlang inspireert, is niet vreemd. Wie geniet er 

nu niet van deze uitbundige kleuren? 

Behalve een inspiratiebron zijn de akkerbloemen ook 

een schatkamer van onze natuur. Die schatkamer – 

met onder meer klaproos, korenbloem, akkerviooltje, 

kamille en korensla – kan alleen maar bestaan in 

gezelschap van de juiste hoeveelheid graan. Graan 

dat de akkerbloemen houvast geeft om overeind te 

blijven. Niet teveel, want dan is er voor akkerbloemen 

geen ruimte. Maar ook niet te weinig, want dan gaat 

het onkruid overheersen. 

Het beheer van die akkers vraagt om vakmanschap. 

Weinig of geen mest en historische oogstmethodes 

zijn nodig voor het voortbestaan van de sterk 

bedreigde akkerflora in Nederland. Daar blijven we 

ons best voor doen. 

De mooiste akkers 

bij Natuurmonumenten: 

1 Dwingelderveld 

2 Hackfort 

3 Bergherbos 

4 Veluwezoom 

5 Corversbos 

6 Haarzuilens 

7 Tiengemeten 

8 De Poel 

9 Limbrichterbos 

10 IJzerenbos 

11 Sint- 

Pietersberg 

8 

7 

5 

6 

1 

2 

4 3 

9 10 

11 

PUUR 48 natuur


Twee 

vleugels 

een pyjamazweefvlieg 

haalt nectar uit deze 

grote klaproos. dat het 

een vlieg is en geen 

wesp kun je zien aan 

het aantal vleugels. 

de vlieg heeft er twee, 

de wesp vier. 

foto: hannie joziasse/buiten-beeld, fotoinzetje - Graan: ferry siemensma, natuurmonumenten

Naar buiten 

Wij selecteren de leukste activiteiten, maar er is natuurlijk nog veel meer te doen bij Natuurmonumenten. 

Bekijk het nu op nm.nl/agenda. Of bel met de Excursielijn, T (035) 655 99 55 

GRONINGEN 

Uitwaaiweekend 

Geheel verzorgd weekend in 

het Dal van de Ruiten A, met 

kanotocht en boswachterwandeling, 

picknicklunch en 

fietstocht door Westerwolde. 

Daarna dineren en slapen in de 

herberg (24 t/m 27 aug) 

www.bommelhoeve.nl 

pijlkruid 

REgionalE 

ExcuRsiEs in jE 

Mailbox? 

ga naaR 

nM.nl/MEDia 

ZUID-HOLLAND 

Varen door de 

Voordelta 

Natuur vanaf het water! Met 

een gids langs Kwade Hoek, 

de Haringvlietsluizen en een 

zandbank. Wie goed kijkt ziet 

zeehonden (18 jul, 8 aug) 

jul I aug WEEKEnD-aRRangEMEnT 

aalscholver 

GELDERLAND 

Historisch scheepje 

Vaar mee op de historische 

Berkelzomp over de Berkel naar 

landgoed De Velhorst. En dan 

met de paardentram naar de 

prachtig Staringkoepel 

(op do in jun-nov) 

ZUID-HOLLAND 

Herstel van de 

Vlietlanden 

Ontdek hoe het landschap 

van Delfland er in de Middeleeuwen 

uitzag. Plus kleine 

wandeling (15 sep) 

jun I nov 

sEp 


DRENTHE 

Aalscholvers 

Roei-excursie met de 

boswachter naar de Aalscholverkolonie 

van het Friesche 

Veen. Op een steenworp 

afstand van de stad Groningen 

(4 jul) 

jul 

12x 

Varen 

De redactie selecteerde de allerleukste 

waterexcursies van deze zomer 

ZUID-HOLLAND 

Vaartocht voor 

visueel beperkten 

Per boot of kano naar de 

Nieuwkoopse Plassen. Beleef 

een zintuiglijke natuurervaring: 

horen, ruiken en voelen 

(16 sep) 

sEp 

OVERIJSSEL 

Kanotocht door 

de Wieden 

Verken de plassen, slootjes en 

kolkjes. Met een picknick aan 

wal en daarna: waterbeestjes 

zoeken! Onder leiding van een 

natuurgids (24 jun, 15 jul) 

jun I jul 

NOORD-HOLLAND 

Stille tocht 

Dagelijks starten er vaartochten 

over het verrassend stille Naardermeer 

en de Ankeveense 

Plassen. Het is er zomers 

genieten van watervogels en 

blanke waterlelies. 

jun I jul I aug 

groene kikker

lauwborst 

UTRECHT 

Varen langs Botshol 

In de zomer mag er weer 

gevaren worden. Ga mee langs 

veenweiden, rietlanden en 

moerasbos, door smalle slootjes 

en over weidse plassen. Elke wo 

en zat starten er vaartochten. 

jun I jul 

nog meer 

inspiratie 

vind je ook in onze 

bezoekers- & 

infocentra. 

Kijk op nm.nl/ 

bezoekerscentra 

OVERIJSSEL 

Zeilpunteren in 

De Wieden 

Genieten van natuur en vaarcultuur 

in een grote eikenhouten 

punter (op do, zat, zon in 

jul-aug) 

FLEVOLAND 

Plakje 

brandnetelcake? 

Varend door het Voorsterbos 

naar Netl waan je je in de 

Amazone. Daarna koffie met 

cake en informatie over brandnetelkleding 

van (4, 25 jul) 

jul I aug 

jul 

geelgerande waterroofkever 

ZUID-HOLLAND 

Goedemorgentocht 

We varen en horen de dieren 

van de Nieuwkoopse plassen 

ontwaken. Na afloop wacht een 

heerlijk ontbijt bij restaurant 

Tijsterman (22 jul, 5 aug, 

19 aug, 2 sep) 

jun I sEp 

foto’s: stefan claessens/natuurmonumenten, boot laurence DelDerfIelD/natuurmonumenten, paul Van gaalen/natuurmonumenten, rene koster/natuurmonumenten, 

bert matthIjssen/natuurmonumenten, m. schaefer/natuurmonumenten 


DE MooisTE 

vaaRRouTEs 

vinD jE op 

nM.nl/RouTEs

Naar buiten 

Wij selecteren de leukste activiteiten, maar er is natuurlijk nog veel meer te doen bij Natuurmonumenten. 

Bekijk het nu op nm.nl/agenda. Of bel met de Excursielijn, T (035) 655 99 55 

DRENTHE 

Bos en hei 

Kriskras door Nationaal Park 

Dwingelderveld. Met een 

gids langs de mooiste bossen, 

vennen en heidevelden 

(22 jun, 7 en 21 sep) 

jun I sEp 

OVERIJSSEL 

Heuvel op, heuvel af 

Stap op bij informatieschuur 

De Pas in Haarle en stel, met het 

knooppuntenbord, uw eigen 

fietsroute over de Sallandse 

Heuvelrug samen. 

HElE ZoMER 

DE MooisTE 

FiETsRouTEs 

vinD jE op 

nM.nl/RouTEs 

UTRECHT 

Fruitroute 

Tocht over het Landgoed 

Haarzuilens. Fiets door de 

weilanden en langs oeroude 

akkers. Bekijk de appelboomgaard 

en de Hamtoren 

(14 km) 

HElE ZoMER 

GELDERLAND 

Poëtisch Planken 

Fietsen langs gedichten over de 

mooiste plekjes van natuurgebied 

Planken Wambuis. Stippel 

zelf een route uit. Het boekje is 

te koop in de webwinkel. 

Meer info: nm.nl/poezie 

HElE ZoMER 

10x 

fietsen 

De redactie selecteerde de heerlijkste 

fietstochten van deze zomer 

ZUID-HOLLAND 

Rondje Tiengemeten 

Fietstocht met gids over het 

heerlijke, zomerse natuureiland. 

Fietsen zijn eventueel te 

huur (21 juli, 15 aug) 

jul I aug 


GELDERLAND 

Theekoepeltje 

Vertrek in Vorden en fiets 

door het Achterhoekse coulissenlandschap 

naar de Staringkoepel 

aan de Berkel. Met 

kleine tentoonstelling over de 

koepel (25-30 km) 

HElE ZoMER 

ZUID-HOLLAND 

Bloemdijken en 

weidevogellanden 

Fietstocht, met gids, langs getijdengebied 

Kwade Hoek, op 

de kop van het eiland Goeree- 

Overvlakkee. Inclusief lekkere 

streeklunch (9 aug, 23 aug) 

aug 

spreeuw 

OVERIJSSEL 

Fietsen op 

Landgoed Eerde 

Vanaf de parkeerplaats aan de 

Janmansweg in Eerde maak 

je prachtige tochten door het 

Vechtdal en Twente. 

NOORD-HOLLAND 

Wormer- en 

Jisperveld 

Fietsen langs de oude weidemolentjes 

en weilanden vol 

vogels, insekten en bijzondere 

planten (15, 29 jul) 

jul HElE ZoMER 

ZEELAND 

Zak van 

Zuid-Beveland 

Fietsexcursie langs de welen 

van de Zak van Zuid-Beveland. 

Halverwege kun je genieten 

van een lunch (40 km) (15 sep) 

sEp

foto’s: anDrea DenottI/natuurmonumenten, rene koster/natuurmonumenten, ruuD poelstra/natuurmonumenten, mIreIlle sInnIge/natuurmonumenten 

Viva Veluwezoom 

Kom je eigen insectenhotel maken en hang ‘m thuis op (7-11 jaar)! 

Ga mee op boswachterscursus (8-12 jaar). Stroop je mouwen op voor een 

woeste woudtocht (7-11 jaar). Of kom voor een spannende speurtocht 

(3-12 jaar) of een GPS-navigeertocht (11-16 jaar). Je beleeft het bij 

Bezoekerscentrum Veluwezoom. Data en tijden: nm.nl/bcveluwezoom 

Vlinder je mee? 

Knutsel en speel mee. Maak of word 

de mooiste vlinder van de Sint- 

Pietersberg (Li.). Van 4 t/m 8 jaar 

(29 jul) 

Zomersafari 

Wil je weten hoe bosmieren of 

oorwormen er van dichtbij uitzien 

en waar de ogen van de slak zitten? 

Kom dan naar het Harderbos (Fl.) 

als je durft. Vanaf 6 jaar (15 en 

29 aug) 

Buiten spelen 

... binnEn Mag ooK ;-) 

WILDE ZOMER WEKEN 

Deze zomer hoef je je geen dag te vervelen. Want natuurmonumenten organiseert de Wilde Zomer Weken. 

Doe mee! kijk alvast op wildezomerweken.nl 

Watersafari 

Gewapend met een schepnet en 

verrekijker zoeken we in de Nieuwkoopse 

Plassen (ZH) naar allerlei 

dieren (elke wo-middag) 


Op expeditie 

De heuvels van Zuid-Limburg lijken 

wel het buitenland. Dus neem je 

familie mee op expeditie! Starten 

kan vanuit de Roode Beek, 

Sint-Pietersberg, het Geuldal of 

Geleenbeekdal (1 jul) 

Zomerspeurtocht 

Ga op onderzoek vanuit Bezoekerscentrum 

Oisterwijk. Voor elke 

leeftijd is er ’n speciale zomerspeurtocht! 

Meer info: T (013) 523 18 00 

Speurneuzendag 

Vleermuizen spotten 

Wist je dat elke vleermuissoort 

z’n eigen geluid maakt? Om dat te 

horen, nemen we een echte vleermuizendetector 

mee. Landgoed 

Eerde, Ov. (21 jul) 

Dierspeuren! 

Ontdek op Schouwen (Zld) hoe 

de dieren hun voedsel zoeken. 

6 t/m 12 jaar (8 en 15 aug) 

Van 24 juli tot eind augustus kun je losgaan bij het spik- 

splinternieuwe Bezoekers centrum Gooi en Vechtstreek 

(NH). Op dinsdag is het speurneuzendag (met speurders- 

pakket!). Op woensdag zoeken we op schepnettensafari 

naar beestjes in de poel. Op donderdag is het knutseldag. 

En op vrijdag bouwen we de tuin om tot een heus indianendorp! 

nm.nl/bcgooienvechtstreek 

Drukte in het Dwingelderveld 

In het bezoekercentrum (Dr.) barst het elke dag (van 10 tot 17 uur) 

van de activiteiten. Wat dacht je van Dierendag, Bosdag, Kleine Beestjesdag, 

Heidedag of Schapendag? nm.nl/bcdwingelderveld 

op nM.nl/agEnDa vinD jE nog vEEl MEER buiTEn- En binnEnacTiviTEiTEn

Voor eeN mooie Natuur 

is aLLe huLP weLKom! 

de oprichters van natuurmonumenten reisden honderd jaar geleden 

door het land en noteerden percelen die ze wilden aankopen. daarbij 

telde maar één ding: of een gebied mooi was. Hun verwondering over de 

schoonheid van de natuur en het behoud daarvan is de oorsprong van de 

natuur bescherming in nederland. 

foto: greet de scHipper 

Vereniging van natuurliefhebbers 

Natuurmonumenten is een vereniging met 730.000 leden. Dertien districtscommissies (12 provincies plus Amsterdam) 

betrekken de leden bij het verenigingswerk. In een jaarlijkse ledenvergadering worden de leden in hun district bijgepraat over het 

commissiewerk. De Verenigingsraad vormt de landelijke afvaardiging van de districtscommissies en vergadert halfjaarlijks. 

de (na)zomervergaderingen: 

zat 30 juni District Groningen, Motel Westerbork, Westerbork I do 6 of 13 september District Noord-Brabant, Oisterwijk I 

ma 24 september District Flevoland, Lelystad. 

Doneren 

Doneren aan de natuur kan op giro 9933. Of geef een lidmaatschap cadeau aan 

een natuur vriend(in). Het kan al voor 22,50 euro. Als welkomstgeschenk ontvangt 

ieder nieuw lid het boekje ‘365x de natuur in’! nm.nl/cadeaulidmaatschap 

Nalaten aan de natuur 

Geef de natuur door aan toekomstige generaties. Door Natuurmonumenten op te 

nemen in het testament. Bekijk de mogelijkheden op nm.nl/nalaten 

Denk mee, praat mee 

Leden van Natuurmonumenten kunnen meedenken en meepraten over de natuur 

in hun omgeving. Dat doen zij in regionale klankbordgroepen. Ook meepraten? 

Kijk op nm.nl/dc 

Word vrijwilliger 

Dankzij onze enthousiaste vrijwilligers blijft de natuur mooi en staan de deuren van 

onze bezoekerscentra open. Word ook vrijwilliger via nm.nl/vrijwilligers 

Meer info over definitieve data, agendapunten en aanmelden: nm.nl/dc 


JAARVERSLAG 2011 

Hans Wijers, nieuwe 

voorzitter van 


Veel belangstelling 

voor Wilde 

Buiten Dagen 


vernieuwt. 

Komt dat zien! 

Voorwoord | 1 Over Natuurmonumenten | 2 Beheren | 3 Beïnvloeden | 4 Betrekken | 5 Besturen | 6 Risicomanagement 

7 Financiële kerncijfers 2011 | 8 Jaarrekening 2011 | 9 Begroting 2012 en fi nancieel meerjarenplan 2012-2017 | Bijlagen 

aLLes oVer oNs 

NatuurwerK iN 2011 

Het nieuwe jaarverslag van 

Natuurmonumenten staat nu online op 

nm.nl/jaarverslag 

VoLG oNze boswaChters 

Je vindt ze op 

nm.nl/twitter 

KiJK eeNs oP FaCebooK 

Deel jouw natuur via facebook. 

com/natuurmonumenten 

de Natuur iN Je iNbox 

Meer over de natuur in jouw 

buurt en de leukste activiteiten 

sturen we je graag per e-mail. 

Ga naar nm.nl/media 

VraGeN oVer uw 

LidmaatsChaP? 

Stel ze aan de Ledenservice 

T (035) 655 99 11, of op 

nm.nl/vragen 


is een van de 81 

Goede Doelen van de 

Nationale Postcode 

Loterij. 

Natuur- 

monumenten 

voert het 

CBF-keurmerk van 

het Centraal Bureau 

Fondsenwerving

FOTO’S: joep tomlow/Buiten-Beeld, Herman veerBeek 

Goedenavond ... donder & bliksem 

wat eeN eNerGie! 

“Zo’n onweer die een zomeravond open scheurt, 

is heel spectaculair. De flitsen die door de donkere 

lucht gaan. Met klappen die gigantisch zijn. Als het 

op afstand is, kan ik er ook nog wel van genieten. 

Maar over het algemeen ben ik toch erg op m’n 

hoede. Ik heb vaak bomen gezien waar de bliksem 

was ingeslagen. Het is onvoorstelbaar hoeveel 

energie er vrijkomt bij zo’n inslag. Boombast en 

houtsplinters liggen tientallen meters verder. Ik 

heb wel respect gekregen voor dat geweld. Als ik 

onweer zie aankomen, zorg ik dat ik snel op een 

veilige plek ben.” 

Han ten Seldam 

boswachter Planken 

Wambuis (Gld) 

PUUR 55 natuur

Stoereen bezige bijen - Natuurmonumenten

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?