'Ik zal niet beweren dat …' Iets zeggen door het niet te zeggen 'U ...
'Ik zal niet beweren dat …' Iets zeggen door het niet te zeggen 'U ...
'Ik zal niet beweren dat …' Iets zeggen door het niet te zeggen 'U ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
‘Ik <strong>zal</strong> zeker <strong>niet</strong> <strong>beweren</strong> <strong>dat</strong> …’, ‘Ik <strong>zal</strong><br />
u <strong>niet</strong> vervelen met ...’: in politiek Den<br />
Haag gebruikt iedereen deze retorische<br />
truc. Je zegt <strong>dat</strong> je <strong>het</strong> ergens <strong>niet</strong> over<br />
wilt hebben, maar intussen doe je <strong>het</strong><br />
toch. ‘Prae<strong>te</strong>ritio’ heet deze uitgekook<strong>te</strong><br />
<strong>te</strong>chniek officieel, en er zit<strong>te</strong>n veel<br />
voordelen aan. Maar werkt <strong>het</strong> altijd?<br />
En hoe kun je je er<strong>te</strong>gen wapenen?<br />
Jaap de Jong en<br />
Annemarie van Velsen<br />
UNIVERSITEIT LEIDEN<br />
‘U hoort mij <strong>niet</strong> <strong>zeggen</strong><br />
De haken en ogen van de prae<strong>te</strong>ritio<br />
Hoe graag wil <strong>het</strong> CDA regeren?<br />
Geert Wilders weet <strong>het</strong>,<br />
maar hoe zegt hij <strong>het</strong>? “Ik zeg<br />
<strong>niet</strong> <strong>dat</strong> ze hun moeder verkopen om <strong>te</strong><br />
gaan regeren. Maar ze hebben er wel<br />
heel veel voor over om in een kabinet<br />
<strong>te</strong> komen”, aldus Wilders in De Telegraaf<br />
van 22 februari 2010. Ook Mark Rut<strong>te</strong><br />
kan met deze truc uit de voe<strong>te</strong>n. Op 4<br />
november 2006 – hij is dan nog gewoon<br />
partijleider van de VVD – richt hij zó<br />
zijn pijlen op de PvdA:<br />
In de afgelopen 15 jaar is <strong>dat</strong> hele<br />
beroepsonderwijs veranderd. En er<br />
is <strong>het</strong> idee ingeslopen <strong>dat</strong> iedereen<br />
– en ik <strong>zal</strong> <strong>niet</strong> zo flauw zijn <strong>te</strong> <strong>zeggen</strong><br />
<strong>dat</strong> <strong>het</strong> de bewindslieden van de PvdA<br />
waren, want <strong>dat</strong> is <strong>te</strong> gemakkelijk<br />
[cursivering van ons – JdJ en AvV] –<br />
<strong>dat</strong> iedereen in Nederland eerst een<br />
paar jaar basisonderwijs moet krijgen<br />
40 o n z e t a a l 2 0 1 1 • 2 / 3<br />
en pas daarna een vak kan leren. Dat<br />
blijkt <strong>niet</strong> <strong>te</strong> werken.<br />
Rut<strong>te</strong> deelt in een razendsnel uitgesproken<br />
bijzin de zwar<strong>te</strong>piet uit aan de partijgeno<strong>te</strong>n<br />
van Wou<strong>te</strong>r Bos, maar neemt<br />
die me<strong>te</strong>en weer <strong>te</strong>rug. Bos gnuift, maar<br />
komt er <strong>niet</strong> tussen.<br />
Voor Rut<strong>te</strong> is dit geen toevalstreffer:<br />
taalobservator Jan Kui<strong>te</strong>nbrouwer hoorde<br />
in Rut<strong>te</strong>s inleiding bij de algemene<br />
politieke beschouwingen van 2009 een<br />
boeiende variant van deze zelfde <strong>te</strong>chniek.<br />
Rut<strong>te</strong> zegt <strong>dat</strong> de verleiding groot<br />
is om de verkiezingsbelof<strong>te</strong>n van <strong>het</strong><br />
CDA en de PvdA nog eens kritisch langs<br />
<strong>te</strong> lopen:<br />
Ik zou dan de premier kunnen bevragen<br />
op de Bosbelasting. Ik zou [en<br />
dan volgen nóg twee dingen die hij<br />
zou kunnen doen – JdJ en AvV]. Dat<br />
wil ik vandaag ech<strong>te</strong>r <strong>niet</strong> doen. Ik wil<br />
vandaag de concre<strong>te</strong> plannen van de<br />
coalitie bespreken, voorzover die er<br />
zijn.<br />
Rut<strong>te</strong>, die <strong>te</strong>genwoordig als premier van<br />
een – hoe zeg je <strong>dat</strong> – ‘gedoogs<strong>te</strong>und’<br />
kabinet met een minimale meerderheid<br />
een positievere toon moet aanslaan,<br />
koos hier voor een retorische omweg. In<br />
elk geval Jan Kui<strong>te</strong>nbrouwer is <strong>niet</strong> dol<br />
op deze <strong>te</strong>chniek. In zijn vorig jaar verschenen<br />
boek De woorden van Wilders &<br />
hoe ze werken schrijft hij: “Zeggen wat<br />
je <strong>niet</strong> gaat <strong>zeggen</strong>. De retorica heeft er<br />
ongetwijfeld een naam voor, maar ik<br />
zou <strong>zeggen</strong>: ‘be<strong>te</strong>r van <strong>niet</strong>’.”<br />
a andacht<br />
Inderdaad is deze <strong>te</strong>chniek al eeuwen<br />
bekend in de retorica, en zeker: sinds de<br />
Oudheid zijn er namen voor. Wonderlijk
Change language