Droge ogen: oorzaken en behandeling - UMC St Radboud

Droge ogen:
oorzaken en
behandeling
UMC St Radboud Patiënteninformatie

Deze informatie is gedeeltelijk afkomstig van Alcon Nederland B.V.
Droge ogen
Om de ogen te beschermen tegen uitdroging, knipperen mensen
regelmatig met hun ogen. Op het moment dat iemand met zijn ogen
knippert, wordt door de oogleden in een dun gelijkmatig laagje
traanvocht over het oog verdeeld. Zo blijft het oog vochtig.
Wanneer het traanvocht het oog niet vochtig genoeg houdt, ontstaan
vervelende klachten, zoals onder andere droge of rode ogen,
branderigheid, een gevoel alsof er iets in het oog zit, lichtschuwheid
en tranen. Met name tranen denken veel mensen dat ze géén last
hebben van droge ogen. Dit kan echter toch zo zijn.
Tranen die door de irritatie ontstaan, zijn anders van samenstelling
en houden het oog niet vochtig. Dus ze lossen het probleem van
droge ogen niet op. Het probleem van droge ogen mag niet onderschat
worden. Het zijn klachten die langdurig aanhouden en zelfs tot
beschadiging van het hoornvlies kunnen leiden.
Traanfilm
Mensen knipperen onbewust zo’n 15 keer per minuut met hun ogen.
Iedere keer wordt er dan een bijzonder laagje traanvocht gelijkmatig
over het oog verdeeld. Dit laagje heet de traanfilm. De traanfilm ligt
op het oog en is zo dun dat er geen gezichtsverlies optreedt. U blijft
dus gewoon scherp zien.
De traanfilm is opgebouwd uit drie lagen:
• De buitenste laag: een vetachtige laag die geproduceerd wordt
door kliertjes in de ooglidrand. Deze laag voorkomt dat het traanvocht
(te snel) verdampt.
• De middelste laag: een waterige laag die geproduceerd wordt
door klieren in de oogkas buiten de buitenste ooghoek. Deze
laag zorgt ervoor dat het oog schoon blijft van vuil en stof.
1

•
De binnenste laag: een slijmachtige laag die wordt geproduceerd
door cellen in het bindvlies ( conjunctiva ). Deze laag heeft als
taak om de waterige laag gelijkmatig over het hoornvlies te verspreiden.
Iedere keer dat er met ogen wordt geknipperd, wordt er een nieuwe
traanfilm aangemaakt. En dat moet ook wel, want iedere vijf seconden
breekt de traanfilm. Om uitdroging van het oog tegen te gaan,
wordt het oog dus steeds bedekt met een nieuwe traanfilm.
Dit vernieuwen van de traanfilm doen we door onbewust met de
ogen te knipperen.
Hoe werkt dat? Op het moment dat de traanfilm over uw oog breekt,
ontstaan kleine droge plekjes op het oog. We noemen dit ‘dry spots’.
Hier liggen de zenuweinden van het hoornvlies bloot. Deze zenuweinden
zijn erg gevoelig voor uitdroging. Op het moment dat de
traanfilm breekt, geven ze een signaal aan de hersenen dat ze uitdrogen.
Om dit te voorkomen sturen de hersenen een ‘boodschap’
naar de gelaatszenuwen, waardoor de oogleden sluiten: een nieuwe
traanfilm ligt over uw oog. Probeert u maar eens uw ogen zo lang
mogelijk open te houden. U ervaart dan meteen de voor het hoornvlies
irriterende uitdrogingsverschijnselen.
Oorzaken van droge ogen
Doge ogen kunnen ontstaan door verschillende oorzaken. We zettend
de belangrijkste voor u op een rijtje.
• Lage knipperreflex
Het kan zijn dat men te weinig knippert. Een veelvoorkomende
oorzaak hiervan is stress, waardoor de knipperreflex wordt
onderdrukt. Vaak knipperen is belangrijk, maar óók volledig knipperen;
dus dat de bovenoogleden de onderoogleden aanraken.
2
•
Bij een niet volledige knipperreflex droogt met name de onderste
helft van het hoornvlies uit.
Tekort aan traanvocht
Een vaak voorkomende aandoening is keratoconjunctivitis sicca
(KCS). Deze wordt gekenmerkt door een vermindering van de
traanvochtproductie. De traanfilm wordt meer viskeus (dikker)
en uiteindelijk ontstaat er uitdroging van het oogoppervlak. KCS
komt relatief veel voor bij vrouwen in de overgang. Wanneer
KCS optreedt in combinatie met verschijnselen zoals een droge
mond en een ontsteking van de gewrichten (artritis ), kan er
sprake zijn van het syndroom van Sjögren. Verderop in deze
brochure leest u hier meer over.
• Tekort aan mucine
Een tekort aan mucine (slijmstof), geeft ook bij voldoende traanvocht,
aanleiding tot een instabiele traanfilm. Meestal wordt dit
tekort aan mucine veroorzaakt door een vermindering van het
aantal mucine producerende cellen in het bindvlies. Deze vermindering
kan optreden bij onder andere een tekort aan vitamine
A.
• Afwijking van de vetachtige laag
Chronische ooglidontsteking (blepharitis) kan aanleiding geven
tot een verandering van de samenstelling van de vetachtige laag;
hierdoor wordt de traanfilm instabiel.
•
Stoornissen van de ooglidfunctie
De oogleden spelen een vitale rol bij het handhaven en maken
van de traanfilm. Bepaalde ooglidafwijkingen en aangezichtsverlamming
kunnen de ooglidfunctie verstoren.
3

•
Littekens in het hoornvlies
Littekens in het hoornvlies verminderen de stabiliteit van de
traanfilm omdat hierdoor de traanfilm minder gelijkmatig over het
hoornvlies wordt verdeeld.
• Omgevingsfactoren
Er zijn verschillende omgevingsfactoren die voor droge ogen
kunnen zorgen:
• Droge lucht (airconditioning, centrale verwarming, lucht in
een vliegtuig),
• Sterke luchtstromingen (autorijden met open raam of fietsen
in de wind),
• Rook en stof (roken en luchtverontreiniging),
• Beeldschermwerkzaamheden (minder knipperen),
• Gebruik van bepaalde geneesmiddelen,
• Contactlenzen.
U dient serieus om te gaan met het probleem van droge ogen,
omdat dit kan leiden tot ontstekingen en blijvende beschadigingen
van het hoornvlies. Zo is het hoornvlies bij droge ogen (zeker als dit
vaker voorkomt) erg kwetsbaar voor binnendringende bacteriën. De
ontstekingen kunnen zelfs uitgroeien tot een hoornvlieszweer met
kans op blijvende littekens.
Syndroom van Sjögren
Het syndroom van Sjögren is een auto-immuunziekte, die hoort bij
de groep bindweefselziekten. Dit syndroom wordt gekenmerkt door
een ontsteking van de traan- en speekselklieren. Hierdoor worden
delen van het functioneel klierweefsel vernietigd. Ook andere klieren,
zoals van de huid, de grote luchtwegen, de slokdarm, de maag
4
en de schede kunnen gaan ontsteken. Het syndroom komt voor als
een op zichzelf staande chronische aandoening, maar ook in combinatie
met reumatische ziekten, zoals systemische lupus erythermathodes
(ontstekingachtige ziekte van de huid en/of ingewanden),
reumatoïde artritis (chronische gewrichtontsteking) of sclerodermie
(verharding en verdikking van de huid en/of bindweefsel van andere
organen zoals hart, longen, nieren en slokdarm). Deze laatste aandoening
sclerodermie is overigens een zeer zeldzame aandoening.
De drie meest voorkomende klachten zijn: droge ogen, droge mond
en een vorm van vermoeidheid die de patiënt op elk moment kan
overvallen. Er kan sprake zijn van een langdurige, sterk verhoogde
bezinking. De begeleiding van Sjögren-patiënten gebeurt vooral
door een internist, een reumatoloog en een oogarts. Sjögrenpatiënten
hebben namelijk ook wel veel last van oogklachten.
Zo is een veel voorkomende klacht het gevoel alsof er een zandkorreltje
in het oog zit. Ook andere klachten zoals overgevoeligheid
voor licht, wind, rook en een afnemende gezichtsvermogen treden
bij het syndroom van Sjögren op. Het syndroom van Sjögren komt
op iedere leeftijd voor, maar het meest bij mensen tussen de 40 en
60 jaar oud. De ziekte komt veel meer voor bij vrouwen dan bij mannen.
De man / vrouw verhouding is ongeveer 1: 10.
Preventie
Als u merkt dat u onder bepaalde omstandigheden meer last van
droge ogen, probeer deze omstandigheden dan te veranderen. Zo
kunt u bijvoorbeeld voorkomen dat het traanvocht te snel verdampt
door de luchtvochtigheid in huis te verbeteren. Waterbakken aan
de verwarming of de aanschaf van een luchtbevochtiger kunnen
een uitkomst zijn. Vermijd zaken die extra droogte of irritatie geven,
zoals een ventilator, een haarföhn of rook.
5

Als u vooral na het slapen last heeft van droge ogen, vraag dan aan
uw partner (of iemand anders die u ziet slapen) om er eens op te letten
of uw ogen wel goed sluiten tijdens het slapen. Sommige mensen
slapen namelijk met hun ogen half of helemaal open, waardoor
de ogen uitdrogen. Het is van belang dat u dit meldt aan de arts die
u onderzoekt.
Testen
Oogartsen maken gebruik van diverse tests bij hun onderzoek naar
droge ogen. Hier volgt een overzicht.
• Spleetlamponderzoek
Door middel van een spleetlamponderzoek kan de oogarts de
traanfilm beoordelen en zien of er sprake is van een uitgedroogd
hoornvlies.
•
Break Up Time
De graadmeter voor de stabiliteit van de traanfilm is de ‘Break
Up Time’(dit is de tijd die voorbijgaat voordat de traanfilm breekt).
Door het inbrengen van bepaalde kleurstof (natrium fluoresceïne)
in het traanvocht kan de breking van de traanfilm (‘dry
spot’) met behulp van de spleetlamp zichtbaar worden gemaakt.
• Schirmertest
Met behulp van de schirmertest kan de hoeveelheid geproduceerd
traanvocht worden bepaald. Hierbij wordt een strookje
filtreerpapier tegen de onderste ooglidrand aangehouden. De
hoeveelheid door het reepje opgezogen traanvocht is maatgevend
voor de hoeveelheid geproduceerd traanvocht.
Bengaals rood
•
6
Bengaals rood is een wateroplosbare kleurstof die dode epitheelcellen
van de cornea (hoornvlies) en conjunctiva (bindvlies)
kleurt. Deze dode cellen komen namelijk veel voor bij
Keratoconjunctivitis Sicca (droge ogen). Deze test geeft een
beeld van de beschadiging van het weefsel.
• Lysozymtest
Met deze test wordt de kwaliteit van het traanvocht bepaald.
Lysozym is een bacteriologisch eiwit, dat onder andere voorkomt
in het traanvocht. Het beschermt het oog tegen binnendringende
bacteriën. De test is heel eenvoudig. Een met traanvocht doordrenkt
schijfje filtreerpapier wordt geplaatst op een met bacteriën
besmette voedingsbodem die gevoelig zijn voor lysozym. De
mate van vernietiging van bacteriën is een maat voor de hoeveelheid
lysozym die in het traanvocht aanwezig zijn.
Behandeling
De behandeling van de klachten is niet altijd eenvoudig. De arts zal
eerst achter de oorzaak van de droge ogen moeten komen, voordat
hij de behandeling kan starten. Tijdens de onderzoeksperiode en
de hierop volgende behandeling kan de arts wel maatregelen treffen
om de irritatie door de droge ogen te verminderen. Dit kan heel
eenvoudig door het oog extra traanvocht te geven. De droge ogen
ontstaan immers door een tekort aan traanvocht. Vandaar dat artsen
nogal eens hulpmiddelen zoals kunsttranen voorschrijven. Deze
middelen leggen een kunstmatig laagje over het hoorn- en bindvlies.
Zij vromen daardoor een aanvulling en in sommige gevallen zelfs
een vervanging van het traanvocht.
Kunsttranen zijn in verschillende vormen verkrijgbaar: als oogdruppel,
ooggel en oogzalf. In sommige gevallen kan uw oogarts ook
7

esluiten om de afvoer van het traanvocht naar de neus tijdelijk of
blijvend af te sluiten, zodat uw ogen meer traanvocht krijgen.
Gebruik kunsttranen
• Kunsttranen genezen de droge ogen niet. Zij verzachten en nemen
de symptomen weg.
• De resultaten met bepaalde soorten / merken kunsttranen zijn
per patiënt verschillend. Helpt een middel niet optimaal, probeer
dan in overleg met u (oog)arts eens een ander merk.
• De frequentie van toepassen van oogdruppels is meestal vier tot
vijf maal daags. Volg altijd de doseringsinstructies in de bijsluiter
of van uw arts op. Wacht daarbij niet tot de ogen om de druppels
vragen.
• Voor de nacht wordt vaak zalf gebruikt. Zalf heeft namelijk een
langere contactduur, waardoor u ongestoord van uw nachtrust
kunt genieten.
• Oogdruppels moeten volgens de op de verpakking aangegeven
temperatuur bewaard worden. Staat er niets op de verpakking?
Bewaar de druppels dan op een donkere plaats bij kamertemperatuur.
8
Noteer uw vragen

Adres
Bezoekadres
Oogheelkunde
UMC St Radboud West
Philips van Leydenlaan 15,
route 400
6525 EX Nijmegen
Postadres
UMC St Radboud
400 Oogheelkunde
Postbus 9101
6500 HB Nijmegen
Telefoonnummer
024 - 361 67 00
De afdeling Oogheelkunde is
buiten kantooruren en in het
weekend bereikbaar via de SEH.
Het telefoonnummer is
024 - 361 41 87
www.umcn.nl/oogheelkunde
www.oogartsen.nl
03-2013-7150
© UMC St Radboud
overname van (gedeelten uit)
deze tekst is uitsluitend
mogelijk na schriftelijke
toestemming van
Productgroep Communicatie
WWW.UMCN.NL