kunst - Van Abbemuseum

VERENIGING
VRIENDEN
STEDELIJK
VAN ABBEMUSEUM
JOURNAAL VOOR LEDEN EN DONATEURS
Richard Serra, 1988
Tentoonstelling "Tien beelden voor het Van Abbe"
zaaloverzicht
NR 6 juni 19971 -
entr'acte
Van AbbeMUSEUM
.j

I N H o u D
() Mensenachter hetVan Abbemuseum:
de technische dienst
() DocumenlaX: Eerder culturele manifestatie
dan tentoonstelling
() Aanwinsten bibliotheek
() TentoonstellingenUlay/ Abramovic, SteveMcQueen,
ElzsébetBearveldt,Malt Mullican, LawrenceWeiner
() Ulay & Marina Abramovic, video installaties1976-1988
() De RodeLoper
() Van Abbemuseumkoopt schilderij van EILissitzky
() Kunsten Internet
() Tentoonstellingsagenda
() Agenda
VAN DE REDACTIE
Dit is alweer het zesde nummer van het Journaal, het laatste nummer voor
de zomer. Het volgende Journaal zal in het naiaar van 1997 verschiinen. In dit
nummer de volgende onderwerpen:
Een tentoonstelling maken is meer dan alleen kunstwerken uitzoeken en
ophangen of neerzetten. Bi; de opbouw van een tentoonstelling komt heel wat
ki;ken waar ;e als museumbezoeker nauweli;ks weet van hebt. En zo hoort het
natuurli;k ook, want het gaat tenslotte om het genieten van kunst. De redaktie
was echter nieuwsgierig naar wat er voor de opening van een tentoonstelling zoal
gebeurt in het museum. We spraken daarom met Theo Wa;on, hoofd technische
dienst van het Van Abbe.
Deze zomer staat de Duitse stad Kassei weer geheel in het teken van de
kunst; daar vindt voor de tiende maal de 'Documenta' plaats. Omdat de
Vriendenkring een driedaagse excursie naar deze expositie organiseert, geven we
u alvast een vooruitblik op deze culturele manifestatie en geven we een overzicht
van de geschiedenis van de Documenta.
Misschien heeft u het al uit de pers vernomen: het Van Abbemusem heeft
onlangs een schilderii van de Russische avant-garde kunstenaar{/ Lissitzky aangekocht.
Ti;dens het museumweekend van 12 en 13 april was het werk in het museum
te zien. In dit Journaal achtergrondinformatie over het schilderii en over de grote
betekenis van dit werk voor de collectie van het Van Abbe.
Verder treft u als vanouds foto's van en een artikel over de lopende exposities
in het Van Abbemuseum aan. Daarnaast besteden we aandacht aan de nieuwe
kunstroute waarmee de Eindhovense binnenstad sinds kort is verri;kt: De
Rode Loper. We gaan in op de totstandkoming van de route en op de twee deelnemende
kunstenaars.
Leo Steinhauser heeft weer een aantal interessante internetsites opgespoord
en doet daarvan verslag in de rubriek 'Kunst en internet'. Ook de bibliotheekaanwinsten,
de agenda en de tentoonstellingsagenda ontbreken in dit nummer van
het Journaal natuurli;k niet. Op de voorpagina willen we u steeds een ander werk
uit de collectie van het Van Abbemuseum laten zien. Deze keer hebben we gekozen
voor een werk van Richard Serra.
Heeft u vragen of opmerkingen over het Journaal of de Vriendenbief, wendt
u zich dan tot het Bureau van de Vriendenkring. Wi; stellen uw reactie zeer op
pri;s. De redaktie wenst u alvast een prettige vakantie. ()
2
2
4
5
6
8
8
10
11
11
12
DE MENSEN ACHTER
HET VAN ABBEMUSEUM
DE TECHNISCHE DIENST
In vorige nummers van het Journaal hebben we u al laten
kennismaken met mensen achter het Van Abbemuseum. Deze
keer willen we u een kijkje geven achter de schermen van de
technische dienst. De redaktie sprak met het hoofd van deze
afdeling, Theo Wajon.
Theo Wajon is nu tien jaar bij het museum in dienst. Toen hij solliciteerde wist hij
niets van moderne kunst en dacht hij dat het gebouw met het torentje, waar hij
zou komen te werken, een klooster was. In de functieomschrijving stond destijds:
'inrichter/suppoost'. Dat laatste heeft hij echter nooit gedaan, omdat kort na zijn
aantreden deze functies werden gescheiden en er aparte medewekers werden
aangesteld als suppoost.
De taken van de technische dienst zijn tweeledig: Ten eerste zorgt de dienst voor
het opbouwen en afbreken van tentoonstellingen. Ten tweede is deze afdeling
verantwoordelijk voor het beheer van het depot. Het opbouwen en ook het
afbouwen van tentoonstellingen is in de loop van de laatste tien jaar erg veran-
derd. Vroeger werden er vooral schilderijen opgehangen, tegenwoordig nemen
bijvoorbeeld installaties een veel grotere plaats in. In het gebouw aan de
Bilderdijklaan was het mogelijk om het museum altijd open te houden. In de ruim-
tes van de oudbouw was het mogelijk om de tentoonstellingen in twee weken tijd
af- en op te bouwen, daarna werd in de nieuwe vleugel de eigen collectie verwis-
seld. In het gebouw aan de Vonderweg kan dit niet en moet het museum twee a
drie weken dicht.
Het beheer van het depot is de andere functie van de technische dienst en daar
verstaat men onder: zorgen dat alles op de juiste plaats staat, kunstwerken die
verstuurd moeten worden inpakken, conditierapporten opmaken en de lijsten van
de kunstwerken in stand houden. Wat Theo boeiend vindt is het ontwikkelen van
een kist waarin het kunstwerk verstuurd wordt. Zo'n kist moet aan allerlei eisen
voldoen: het kunstwerk kan maar op een manier in de kist gedaan worden, er mag
geen extra verpakkingsmateriaal in de kist gedaan worden om het kunstwerk op
zijn plaats te houden (dit moet in de kist zelf zitten) en de kist moet maar op een
manier dichtgeschroefd kunnen worden. Dit alles is belangrijk voor de bescher-
ming van het kunstwerk. Niet overal ter wereld waar kunstwerken in bruikleen
naar toe gestuurd worden heersen namelijk dezelfde normen en waarden als hier.
Bekend zijn de verhalen dat kunstwerken van Christo uitgepakt worden of, wat
Theo in het begin zelf meemaakte, dat hij iets wat in zijn timmermansogen rom-
mei leek weg wilde halen, maar dat het een kunstobject bleek te zijn.
Overwerken
Momenteel heeft de technische dienst zeven medewerkers (6 mannen en een
vrouw) en is daarmee de grootste dienst binnen het museum. De meeste mede-
werkers hebben net als Theo Wajon een timmermansopleiding als achtergrond.
Naast technische vaardigheden is beheersing van moderne talen van belang, voor
de communicatie met kunstenaars. Iedereen binnen de technische dienst heeft zijn
eigen taken. Zo is er iemand die gespecialiseerd is in belettering. U heeft daar op
de tentoonstelling '10' een voorbeeld kunnen zien in de werken van Douglas
Gordon. Dan is er een medewerker die zowel schilder als chauffeur is. Deze heeft
in de vijfentwintig jaar dat hij de vrachtwagen van het Van Abbemuseum bestuurt
slechts eenmaal een deukje in de bumper gereden.

Om binnen de technische dienst van het museum goed te kunnen functioneren
denkt Theo dat het van belang is om open te kunnen staan voor nieuwe ideeën,
omdat je in dit werk dingen doet die je in je eigen leven nooit zou doen of toepas-
sen. Wat Theo zelf geleerd heeft en wat ook voor medewerkers belangrijk is, is
dat je respect voor het werk van een kunstenaar kunt opbrengen, ook al is het
jouw smaak niet. Verder wordt er van de medewerkers verwacht dat ze tijdens de
Theo Waion, hoofd technische dienst Van Abbemuseum
opbouw van een tentoonstelling overwerken. De eerste week niet alle dagen, dat
levert door vermoeidheid niet altijd het gewenste rendement op, maar de laatste
week als de tentoonstelling af moet, kan het wel eens voorkomen dat er goorge-
werkt moet worden. De collegialiteit binnen het museum is dan zo groot dat
iedereen zijn of haar steentje bijdraagt. Soms blijkt op het allerlaatste moment dat
er nog iets veranderd moet worden. Daar wordt dan op maandag, als het muse-
um gesloten is, aan gewerkt, zodat dinsdag de tentoonstelling tiptop is. Mocht het
voor de opbouw van een tentoonstelling nodig zijn dat er meer mensen ingescha-
keld worden, wat zeker bij verbouwingen het geval is, dan wordt er gebruik
gemaakt van een bouwbedrijf waar het museum al twintig jaar mee samenwerkt.
Akoustiek
Na een hectische opbouwperiode duurt het soms een week voordat de technische
dienst weer op orde is en dan beginnen de voorbereidingen voor de volgende ten-
toonstelling al weer. De kunstenaar krijgt een videoband om een indruk te krijgen
van de ruimte en gaat daarmee aan de slag. Het kan zijn dat er een bestaande
tentoonstelling overgenomen wordt, maar. vaker gebeurt het dat de kunstenaar
een nieuwe tentoonstelling voor deze ruimte maakt. De ideeën worden tegen-
woordig vaak via floppy of fax aangeboden, waarna de medewerkers van het
museum gaan kijken hoe ze dit het beste kunnen uitvoeren. Tegenwoordig maken
veel kunstenaars in hun werk gebruik van LCD-schermen, lichtkanonnen, projec-
tors, beeldschermen, etc. In dat geval wordt er gekeken wat er in het museum zelf
voorradig is en wat er gehuurd moet worden. Er zijn verschillende manieren om
beelden te koppelen (relais, sensor, computer) en daarvoor moeten deskundigen
ingehuurd worden, evenals wanneer de software kapot is. Het is de taak van Theo
om uit te zoeken wat waar te vinden is en of alles haalbaar is. Zo moest hij voor
de tentoonstelling van Marijke van Warmerdam zorgen voor 16mm projectoren
die probleemloos zes uur per dag, zes dagen per week hun werk zouden doen.
Uiteindelijk beslist de kunstenaar of hij tevreden is met de uitvoering. Is dat niet
zo, dan moet er naar andere oplossingen gezocht worden. De ervaring heeft Theo
geleerd dat de kunstenaar voor 99% gelijk heeft en dat de hand van de meester
het kunstwerk bepaalt.
Het moeilijkste van het werk in het museum vindt Theo dat het à la minute anders
kan zijn en dat je van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat bezig bent met het zoe-
ken naar de beste oplossing. Je hebt soms specifieke produkten nodig die niet
meer bestaan, of de leveranciers zijn veranderd en die moet je dan weer opsporen.
Ook de technische ontwikkelingen gaan erg vlug, maar dat geldt voor andere
bedrijven net zo goed. Het tijdelijke onderkomen van het Van Abbe biedt veel
mogelijkheden, maar heeft als nadeel dat er veel verbouwd moet worden, wat
veel tijd en mensen kost. De ruimte kan onderverdeeld worden in kleinere zalen.
Doordat de akoestiek in het gebouw slecht is, moeten er ook wel eens plafonds in
gebouwd worden om het geluid buiten te houden of juist binnen; dat hangt van
af van wat de kunstenaar wil. Daarbij moeten dan ook de elektriciteit en de beveiliging
aangepast worden. Het is dus heel complex, maar ook steeds verrassend,
niet alleen voor de medewerkers, maar ook voor de bezoekers. f)
3

DUITSE STAD KASSEL STAAT VAN 21 JUNI T/M 28 SEPTEMBER IN TEKEN VAN KUNST
DOCUMENTA X:
EERDER CULTURELE MANIFESTATIE DAN TENTOONSTELLING
De plaats van kunst in de samenleving is het centrale uit-
gangspunt voor de tiende Documenta. Curator Catherine David
wil -naast de kunst zelf- vooral het debat over kunst een ruime
plaats geven op de tentoonstelling.
Deze zomer vindt in Kassei de tiende Documenta plaats, een groots opgezette
expositie die om de vier of vijf jaar plaatsvindt. Catherine David, die de
Documenta X samenstelt, heeft een culterele manifestatie in gedachten die zich
niet beperkt tot beeldende kunst. Er zal ook ruime aandacht zijn voor film, theater,
muziek en literatuur. Behalve westerse kunst zal ook kunst uit andere culturen op
de Documenta vertegenwoordigd zijn.
Dit jaar wordt de Documenta voor de tiende keer georganiseerd. De eerste vond
plaats in 1955 op initiatief van de Kasseler kunstenaar en Academieprofessor
Arnold Bode, die daarmee de kloof tussen de laatste internationale tentoonstelling in
Duitsland (Dresden, 1929) en het heden wilde overbruggen. Bode liet kunst zien
die door de Nazi's verguisd en door de oorlog en wederopbouw in de vergetelheid
was geraakt, met de bedoeling deze te rehabiliteren. Daarnaast was er ook werk
van jonge Duitse kunstenaars te zien. Vanwege het grote succes van de eerste
Documenta was Documenta 2 in 1959 groter van opzet. De abstrakte kunst van de
naoorlogse periode stond centraal. In tegenstelling tot Documenta 1, waar alleen
Europesekunstenaarsvertegenwoordigd waren, namen dit keer ook Amerikanen deel.
Museum van 100 dagen
De derde Documenta in 1964 kan worden opgevat als een soort laatste eerbewijs
aan de grote meesters van de klassieke moderne kunst. Daarbij ging het niet om
een totaaloverzicht, maar om begrippen als 'kwaliteit' en 'betekenis'. In de catalo-
gus noemde Arnold Bode Documenta 3 'het museum van 100 dagen'. De latere
Documenta's zouden zich meer en meer op de hedendaagse kunst gaan richten.
De vierde Documenta(1968) werd echter al tijdens de voorbereiding geplaagd
documenta X Kassei 97
21 Juni bis 28. September
door discussies en innerlijke
verdeeld heid. Kern van het
conflict was de vraag of vooral
de nieuwste trends getoond
moesten worden of juist kunst
die tijdloos en blijvend was.
Colorfield painting en Minimal
Art waren ruimschoots verte-
genwoordigd op deze docu-
menta, maar Fluxus, toch heel
actueel in de jaren '60, ontbrak.
Vanaf 1972 werd de Docu-
menta niet meer samengesteld
door een team van kunsthisto-
rici, maar kwam de leiding in
handen van één persoon. Voor de vijfde Documenta was dat Haraid Szeemann,
voor de zesde (1977) Manfred Scnechenburger en voor Documenta 7 (1982) de
toenmalige directeur van het Van Abbemuseum, Rudi Fuchs. Fuchs wilde de
expositie van de overdaad aan theorievorming bevrijden en de tentoonstelling zo
inrichten dat "de kunstwerken zichzelf ongehinderd kunnen tonen". Hij koos voor
kunstwerken uit de meest recente periode, maar dan wel gemaakt door kunste-
4
naars van alle generaties. Schilderkunst kreeg, in tegenstelling tot Documenta 5 en 6,
waar veel fotografie, conceptuele kunst en video te zien was, op de zevende
Documenta weer alle ruimte.
De achtste Documenta (1987) was tegelijk de tweede voor organisator Manfred
Schneckenburger. Hij wilde met zijn documenta de historische en maatschappelijke
dimensie van kunst onderzoeken. De laatste Documenta, nummer 9 in de rij, vond
plaats in 1992 en werd samengesteld door de Belg Jan Hoet. Trok de eerste
Museum Fredericianum in Kassei, een van de gebouwen waar de Documenla plaatsvindt.
Folo: Werner Maschmann.
Documenta in 1955 nog 130.000 bezoekers, inmiddels was de expositie uitge-
groeid tot een evenement waar 615.000 mensen op af kwamen. Twintig procent
daarvan kwam uit het buitenland. Hoet stelde in Documenta 9 de kunstenaar en
zijn werk centraal. Kunst moest volgens hem vooral belééfd worden. Door de
confrontatie met kunstwerken wilde Hoet de bezoeker eigen ervaringen laten
opdoen en zelfstandig een oordeel laten vormen.
100 Tage-100 Gäste
En nu is dus de tiende Documenta in voorbereiding. Voor het eerst in de geschie-
denis van de Documenta is de artistiek directeur een vrouw: Catherine David,
vroeger curator bij het Centre Pompidou in Parijs en tegenwoordig werkzaam in
het Musee Jeu de Paume. Tot nu toe is ze terughoudend met informatie over haar
plannen. Anders dan Jan Hoet in 1992 zoekt ze bewust zelden de publiciteit,
omdat ze niet de nadruk wil leggen op het proces van totstandkoming van de
Documenta. Over de namen van de deelnemende kunstenaars wil ze al helemaal
weinig kwijt, omdat "je op die manier de kunst en de kunstenaar tot een handels-
object reduceert", aldus David in een interview met De Volkskrant (7-3-1997).
Overigens is inmiddels wel bekend welke Nederlanders zijn geselecteerd: de archi-
tekten Rem Koolhaas en Aldo van Eyck, theatermaker Ritsaert ten Cate, fotograaf
Ed van der Elsken, beeldend kunstenaar Marijke van Warmerdam (onlangs te zien
in het Van Abbe) en mediaspecialist Geert Lovink.
De discussie over kunst op gang brengen is Davids belangrijkste doelstelling. Ze
zet zich daarmee af tegen de Documenta's van de afgelopen jaren, waar volgens
haar te weinig werd gedebatteerd over de plaats van kunst in de samenleving.
"De Documenta viel ten prooi aan cultureel consumentisme" zegt ze in De Volks-
krant van 7 maart 1997. Documenta X wil een omvangrijke inventarisatie en inter-

pretatie van de huidige cutuur geven. Op de grens van een nieuw millennium zal
zowel teruggekeken worden op de afgelopen vijftig jaar als een blik vooruit geworpen
worden in de toekomst. Een groot deel van de stad zal in het teken staan van de
kunst. Er is een parcours uitgezet dat diverse expositieruimtes met elkaar verbindt.
Naast de tentoonstelling van kunstwerken zullen vele andere activiteiten georga-
niseerd worden. Zo heeft David een programma opgesteld onder de titel '100
Tage-1 00 Gäste', waarbij iedere dag een discussie, een lezing of voorstelling
plaatsvindt. De gasten kunnen bijvoorbeeld schrijvers, kunstenaars, cineasten, filo-
sofen, architekten of wetenschappers zijn. Verder worden theatermakers uit de
hele wereld uitgenodigd om speciaal voor de Documenta een voorstelling te
maken, die in het weekend van 5,6 en 7 september tijdens een 'Theatermarathon'
Privé verzamelingen:
NOG Verzekeringen
Red.: R. Perrée, Tekst: F. Becht
Amsterdam, NOG Verzekeringen, 1996, 131 pp., ill.zw.w. en kleur
Tentoonstelling in Van Reekum Museum, Apeldoorn.
Eem keuze uit de verzameling van de firma NOG verzekeringen.
Verborgen collectie
Eindred.: M. Thoomes, J.G. Gaarland, Tekst: H. van Haaren
Den Haag, Koninklijke PIT, 1995,288 pp., ill.zw.w en kleur
Een keuze uit de verzameling beeldende kunst van de KPN.
Figuratief expressionisme: Het verhaal van een verzamelaar
Tekst: R. Smithuis, A Ligthart, C. Hofsteenge
Z.pl., Smithuis, 1996,96 pp., ill. in kleur
Tentoonstelling in Museum Kranenburgh, Bergen;
Museum De Wieger, Deurne; Museum Het Coopmanshuis, Franeker.
Selectie uit de privécollectie van het René Smithuis.
Sammlung Speck
Red. AM. Fischer, B. Thiemann, Tekst: P. Ludwig, J. Cladders,
R. Speek,1. Kristeva
Keulen, Oktagon Verlag, 1996, 397 pp., ill.zw.w en kleur
Geeft een overzicht van de legendarische privéverzameling Speek.
Tentoonstelling in Museum Ludwig, Keulen ter nagedachtenis aan
het overlijden van museumdirecteur, chocoladefabrikant en
verzamelaar Peter Ludwig
worden uitgevoerd. Ook zullen er in opdracht van Catherine David films gemaakt
worden voor de Documenta. De Documenta heeft een eigen internetpagina waar
praktische informatie te vinden is, maar die ook als platform voor kunstenaars-
projekten fungeert. In april zijn de eerste projecten van start gegaan
(http://www.documenta.de).
Documenta X is geopend van 21 juni tot en met 28 september, dagelijks van
10.00 tot 20.00 uur. De Vereniging Vrienden van het Van Abbemuseum organiseert
op 5,6 en 7 september een driedaagse reis naar deze tentoonstelling. Tot nu toe
ontving het Bureau 21 aanmeldingen voor deze reis. De inschrijving is verlengd
tot 15 JUNI. Voor meer informatie: Bureau Vriendenkring, tel. 040-2758513. ()
Bijzondere boeken bij bijzondere tentoonstellingen:
Flemish and Dutch Painting: From Van Gogh, Ensor, Magritte,
Mondrian to contemporary artists
Red.: R. Fuchs, J. Hoet
Concept voor de tentoostelling: R. Fuchs, 1. Hoet
Venetie, Palazzo Grassi, 1997,358 pp., ill.zw.w en kleur
Tentoonstelling in Palazzo Grassi, Venetië, 1997
Années 30 en Europe: Le temps menacant 1929-1939
Red.: S. Pagé, A Vidal
Concept vor de tentoonstelling: S. Pagé, A Vidal
Parijs, Flammarion, 1997, 571 pp., ill.zw.w. en kleur
Tentoonstelling in Musée d'Art moderne de la Ville de Paris, 1997
Solo catalogi:
Georges Vantongerloo: 1886-1965
Tekst: 1. Ceuleers
Antwerpen, Ronny van de Velde, 1997,205 pp., ill.zw.w. en kleur
Bevat een uitgebreide bio- en bibliografie
Tentoonstelling in Galerie Ronny van de Velde, Antwerpen, 1997
Giuseppe Penone: Die Adern des Steins
Tekst: C. Schreier, D. Ronte, M. Aoki
Bonn, Kunstmuseum Bonn; Ostfildern, Cantz, 1997,288 pp.,
ill.zw.w. en kleur
Bevat een uitgebreide bio- en bibliografie
Tentoonstelling in het Kunstmuseum Bonn, Bonn
5

ULAY /ABRAMOVIC
STEVE MCQUEEN
ERZSÉBET BAERVELDT
MATT MULLICAN,
LAWRENCE WEINER
Installation, 1997
Van Abbemuseum
26 april tlm 15 juni 1997
Ulay / Marina Abramovic
Sex lile of Ilowers, 1997
Installation Van Abbemuseum
26 april tot 15 juni 1997
lawrence Weiner
Rolling Stones met Sterrenlicht [...l
Zaaloverzicht Van Abbemuseum
26 april tlm 15 juni 1997
Ulay / Marina Abramovic
Relation in Time, 1997
Performance Studio G 7,
Bologna

Imponderbilia, 1997
Performance in Galleria Commule
d'Arte Moderna, Bologna
Matt Mullican under Hypnosis -
Installation, 1997
Van Abbemuseum
26 april tlm 15 juni 1997
Steve McQueen
Five Easy Pieces, 1995
16 mm btw and colour film/video transfer
Zaaloverzicht
27 april tlm 15 juni 1997
Steve McQueen
Just above my Head, 1996
16 mm. btw film/video transfer

ULAY & MARINA ABRAMOVIC
VIDEO INSTALLATIES 1976 - 1988
Marina Abramovic (Belgrado, 1946) en Ulay, pseudoniem
van Uwe Laysiepen (Solingen, 1943), hebben elkaar in 1975 op
hun gezemenliike verieerdeg, 30 november, voor het eerst in
Amsterdam ontmoet. Van 1976 tot 1988 maakten ze samen
performances en installaties die allerlei aspecten van de relatie
tussen de twee kunstenaars onderling en de relatie met het
publiek lieten zien. Vanaf het eerste moment van hun samen-
werking is de geschiedenis van de Europese performance kunst
met hen verbonden. Hun performances gelden als het hoogte-
punt in de performancekunst.
De performance is een kunstvorm die pas in de jaren zeventig is ontstaan.
Beeldend kunstenaars beschouwden het vaak statische karakter van een kunst-
werk als een beperking. Zo zijn er in de twintigste eeuwse kunst voortdurend
pogingen om, buiten het strenge stramien van schilderij of beeld, dingen in bewe-
ging te zetten. Een van de mogelijkheden is het geven van voorstellingen (= per-
formance), waarin de kunstenaar zelf optreedt. Een performance is meestal een
eenmalige gebeurtenis op een vastgestelde plaats en tijd. Meestal is de perfor-
mance in hoge mate autobiografisch en in grote lijnen staat de 'rite', want daar
doet het aan denken, van tevoren vast. Aan het publiek is in het algemeen geen
actieve rol toegedacht en exacte herhalingen vinden zelden plaats.
In de performances van Ulay & Marina was hun lichaam hun voornaamste werk-
instrument. Hun eerste gezamenlijk optreden, op de Biënnale van Venetië in
1976, droeg de titel "Relation in Space". Naakt liepen ze op elkaar toe om tegen
De Rode Loper is een kunstroute die loopt vanaf de
St. Catharinakerk in Eindhoven langs het vernieuwde stadhuis-
plein naar het riviertie de Dommel. Eigenliik is het dus een
route tussen het hoogste punt (de torenspits) en het laagste
punt (de Dommel). De Rode Loper vetwiist: in naam en bestra-
tings-materiaal (de rode klinker) naar de binnenstad die op
deze wiize zowel letierîiik als figuurliik met de Dommelzone in
verbinding staat. In de toekomst zal deze kunstroute wellicht
het vernieuwde Van Abbemuseum via een brug met het
centrum van de stad in contact brengen.
De eerste aanzet voor het plaatsen van kunst in de openbare ruimte ontstond in
de loop van 1990. De staf van het Van Abbemuseum ontwikkelde een plan om
verschillende kunstenaars ideeën te laten bedenken voor het plaatsen van beelden
aan en om het nieuwe Van Abbemuseum. Met deze plannen trad het museum
dus buiten de muren van het gebouwen de titel van het plan luidde aanvankelijk
dan ook Extra Muros (= buiten de muren). Het was de bedoeling om door middel van
een toenemende verdichting van het aantal beelden de nadering van het museum
zo duidelijk mogelijk te maken. Gestart werd met gesprekken met kunstenaars, er
werden ideeën aangedragen en schetsontwerpen aangeleverd. Na verloop van tijd
werd duidelijk dat de bouw van het nieuwe Van Abbemuseum ernstig zou worden
vertraagd. Daarop nam men het besluit het project voorlopig terzijde te leggen.
Omstreeks diezelfde periode was ook de afdeling Ruimtelijke Ordening van de
gemeentelijke dienst Stadsontwikkeling plannen aan het ontwikkelen voor omge-
8
DE RODE LOPER
elkaar te botsen, wat ze net zo lang en steeds heviger herhaalden tot de pijngrens
werd bereikt en er een uiterste grens van het fysieke vermogen bereikt was en uit-
putting het einde van de performance bepaalde.
Volgens hen betekende het menselijk lichaam niets; het bewustzijn, de wil, dat is
alles. Je kunt alles doen met je wil. Het fysieke is tijdelijk en onbelangrijk, het gaat
uiteindelijk om het spirituele. Dat blijft. Een performance beschouwden Ulay &
Marina dan ook als een soort dialoog van energie. Zij zijn van mening dat je een
idee op je publiek kunt overbrengen door energie uit te stralen. Wat hen fasci-
neerde is dat er van een performance alleen maar een herinnering overblijft.
Hun performances werden aanvankelijk gekenmerkt door een lichamelijke activi-
teit, waarbij het er dus vooral om ging hun geestelijke en lichamelijke grenzen te
verkennen. Dit lichamelijke aspect is vanaf 1980 meer en meer naar de achter-
grond verdwenen en daarvoor kwam een steeds grotere vergeestelijking in de
plaats. Ulay & Marina Abramovi_ hebben beiden een interesse in het spirituele, in
een oosterse levensbeschouwing. Volgens hen is de belangrijkste taak van een
kunstenaar het overdragen van gevoelens en sensaties, zonder daarbij dus gebruik
te maken van traditionele objecten (zoals schilderijen of beelden). De aanwezig-
heid en de uitstraling van de kunstenaar moesten het wonder verrichten. De kun-
stenaar moet de mens het mysterie van het bestaan weer openbaren. Deze bood-
schap bleef onuitgesproken en kon alleen begrepen worden door diegenen die
bereid waren zich over te geven aan de 'spirituele kracht' die de performance
hoopte op te roepen. Het welslagen was dus niet alleen afhankelijk van de kunstenaars
maar ook van de actieve participatie van het publiek. f)
vingsvormgeving in de directe nabijheid van het museum c.q. het stadhuis.
In 1969 was er na de opening van het nieuwe stadhuis voor het eerst sprake van
een echt stadhuisplein in Eindhoven. Het geheel kreeg nog sterker een pleinkarak-
ter doordat in de jaren daarop volgend aan de andere zijden van het plein bebou-
wing ontstond en door het betegelen van de pleinruimte. Sinds dat prille begin is
er bij de aankleding van het stadhuisplein altijd naar gestreefd om diverse kunst-
toepassingen bij te laten dragen aan het specifieke karakter van het plein. Het
duidelijkste voorbeeld is het bevrijdingsmonument van Paul Grégoire aan de
Wensput, Ontworpen door Lawrence Weiner, USA. Onderdeel van de
kunstroute De Rode Loper, gemeente Eindhoven.
'.~. .
•

Accolade, Een van de twee accolades, ontworpen door Lawrence Weiner, USA. Onderdeel van de kunslroute De Rode Loper,
gemeente Eindhoven.
Walzijde van het plein. Andere kunstuitingen zijn bijvoorbeeld de sculptuur van
Arthur Spronken aan de voorzijde van de gevel van het stadhuis en op het bordes
aan de Walzijde de drie bloempotten van Huub Kortekaas. Aan de ene zijde van het
stadhuis staat het beeldhouwwerk Communicatie van Wessel Couzijn en aan de
andere zijde is het beroemde bushokje van de architect Rietveld geplaatst. Tenslotte
ligt voor de trappen van het stadhuis een kistje van Marion Barnier en is de entree
van de parkeergarage voorzien van een lichtsculptuur van Menno Dieperink.
Kunst op straat
Ondanks al deze kunstvoorwerpen rondom en aan het stadhuis zocht de gemeente
naar een betere inrichting van het stadhuisplein. Eind 1995 is daarom een project-
groep samengesteld die als doel had een geïntegreerde aanpak van de kunstzinnige
Boilerput, Ontworpen door Malt Mul/ican,
USA. Onderdeel van de kunslroute
De Rode Loper, gemeente Eindhoven.
verfraaiing voor het plein tot stand te
brengen. Het plan Extra Muros van het
Van Abbemuseum werd gekoppeld aan
dit project, zodat de geldelijke middelen
konden worden gebundeld. De diensten
Maatschappelijke en Culturele Zaken,
Stadsontwikkeling en het Van Abbe-
museum werkten samen in dit project dat
als naam de "Rode Loper" kreeg. Verdere
financiële ondersteuning komt van het
Praktijkburo, dat sinds enkele jaren is
ondergebracht in de Mondriaan Stichting,
en van de omwonenden van het plein, de
eigenaren en bewoners.
Het bijeenbrengen van het benodigde geld was dus niet echt een probleem; het
maken van een goed plein is zoveel moeilijker. Veel pleinen in Nederland zijn
namelijk vaak niet veel meer dan de ruimte die zich bevindt tussen de gebouwen
of wegen die haar grenzen aangeven. Slechts zelden probeert men die ruimte tussen
de gebouwen een eigen plaats te geven binnen de gehele omgeving. Immers, de
architecten richten hun aandacht liever op de gebouwen en het plein is meestal de
ruimte die rest. Op zo'n plein moet dan ook nog kunst geïntegreerd worden en
dat terwijl kunst op straat helemaal niet zo iets vanzelfsprekends is. Want horen
kunstwerken eigenlijk niet thuis in het museum? Dat is immers het tehuis waar
alles en iedereen wordt ingezet om de werken zo optimaal mogelijk tot hun recht
te laten komen. Het museum is een laboratorium waar onderzoeken en processen
nauwkeurig te volgen zijn. Dit in tegenstelling tot de openbare ruimte, die meer
Draadobied, Ontworpen door Malt Mul/ican, USA. Onderdeel
van de kunstroute De Rode Loper, gemeente Eindhoven.
weg heeft van een jungle. De stad is een levend organisme, dat voortdurend in
beweging is en onderhevig aan verandering. Duidelijk mag zijn dat de openbare
ruimte bestaat uit een ineenstrengeling van verwachtingen en belangen, gevoed
door sociale, maatschappelijke en historische overwegingen en bepaald door de
feitelijke aanwezigheid van architectuur en stadsplanning. De kunstenaar moet
zich realiseren dat hij te maken krijgt met een systeem waarin kunst geen enkele
prioriteit heeft. In de stad verdringt alles elkaar en de boodschappen zijn nauwelijks
meer te ontcijferen. De stad van tegenwoordig lijkt wel erg onherbergzaam voor
kunst. Door echter toch kunst in de openbare ruimte-te plaatsen wordt de stad op
een intense en specifieke manier beleefbaar gemaakt. Tijdens de tocht door de
stad krijg je kunst als het ware er gratis bij aangeboden.
Tekstwerken
Om valkuilen te vermijden en de ka~s op succes voor de kunstroute zo groot
mogelijk te maken, zijn op advies van het Van Abbemuseum twee Amerikaanse
kunstenaars, Lawrence Weiner (1942) en Malt Mullican (1951), uitgenodigd om
ideeën aan te dragen voor de kunstroute. Beide kunstenaars hebben ervsnng met
het ontwerpen van kunstwerken voor een bebouwde omgeving. Weiner en
Mullican kenden elkaar al van eerdere samenwerkingsprojecten en bewonderen
elkaars werk, maar nog nooit eerder hadden ze samen iets voor de openbare
ruimte gemaakt.
Lawrence Weiner is al sinds jaren een goede bekende in het Van Abbemuseum.
Het museum bezit meerdere werken van hem, waaronder video's en tekstwerken.
Voor de werken die hij speciaal voor de kunstroute heeft gemaakt speelt taal een
belangrijke rol. Volgens hem is taal op zich voldoende om een beeld te maken.
Zijn werk bestaat hoofdzakelijk uit korte teksten die door middel van enkele
simpele woorden de essentie van een ruimtelijke ervaring of situatie oproepen.
Ook Malt Mullican is geen onbekende binnen het Van Abbemuseum, van hem
zijn diverse werken in de collectie aanwezig. Over de tien werken die Mullican
voor de Rode Loper heeft gemaakt zegt hij in een nterview in het Eindhovens
Dagblad het volgende ": Ik wilde de ruimte namelijk niet domineren met mijn
werk. Ik wilde dat je het werk eigenlijk niet eens zou zien als je er niet naar op zoek
was. Je zet een kast of een bank ook meestal een beetje onopvallend in de hoek
of langs de kant en niet midden in de kamer. Dat heb ik hier ook willen doen.".
De Rode Loper is met deze bijdragen van Lawrence Weiner en Malt Mullican
een interessante en spannende wandeling geworden die zijn geheimen en
verrassingen niet in één keer prijs geeft. Aan u - de beschouwer - de uitdaging
om dit zelf te gaan ontdekken. ()
9

Ruimte: waar we niet ~oor het sleutelgat naar kijken, niet door de open deur,
Ruimte is er niet alleen voor onze ogen, is geen beeld;
wï willen ~aarin leven', EI Lissitz~
VAN ABBEMUSEUM KOOPT
SCHILDERIJ VAN EL LISSITZKY
UIT 1919 AAN
Het schilderii 'Proun 23, no. 6', dat de Russische avant-
garde kunstenaar EI Lissitzky in 1919 schilderde, is onlangs in
het bezit gekomen van het Van Abbemuseum in Eindhoven.
Het werd na lange onderhandelingen aangekocht uit een parti-
culiere verzameling in Zürich voor een aanzienliik bedrag.
EI Lissilzky, Proun PB No 6 (Würfel mit Hyperbef), 1919. Gilon canvas, 62 x 77 cm.
EI Lissitzky (1890 - 1941) behoort met Malevitsj, Rodchenko, Tatlin en Kandinsky
tot de belangrijkste vertegenwoordigers van de Russische avant-garde. Door zijn
veelzijdigheid en zijn vele internationale contacten was hij vooral van betekenis
voor de integratie van stromingen als suprematisme, constructivisme, De Stijl en
het Bauhaus. Hij was de grondlegger van een nieuwe typografie en een pionier op
het gebied van het tentoonstellingsontwerp, dat hij als zijn belangrijkste artistieke
werk zag. Hij hield zich intensief bezig met experimentele fotografie en als archi-
tect liep hij vooruit op de technische mogelijkheden: geen van zijn ontwerpen
werd gerealiseerd. Zijn belangrijkste bijdrage aan de schilderkunst is de 'Proun'
geweest: een verzamelnaam voor zijn schilderijen, waarin materiaal, volume, massa
en ritme in ruimtelijk werkende constructies zijn verenigd. De 'Proun' was zijn
'overstapstation van de schilderkunst naar de architectuur'. Hij zag niets in een
'kunst om de kunst', maar geloofde in de rol die de kunstenaar kan spelen in het
ontwerpen van een nieuwe maatschappij.
Zoals het Haags Gemeentemuseum een collectie Mondriaan heeft, het Kröller
Müller een collectie Van der Leck, zoals het Stedelijk Museum een collectie
Malevitsj heeft, zo heeft het Van Abbemuseum een collectie Lissitzky. De toevoe-
ging van dit belangrijke vroege schilderij aan de reeds bestaande wereldberoemde
Lissitzky collectie van het Van Abbemuseum, betekent een belangrijke aanvulling.
10
Schilderijen van Lissitzky zijn zeldzaam. Er zijn circa vijfentwintig schilderijen van
Lissitzky bekend. Negentien daarvan bevinden zich in openbare verzamelingen in
de Verenigde Staten, Canada, Duitsland, Zwitserland en Nederland. Zes bevinden
zich in privé verzamelingen in Zwitserland en Duitsland. Van deze zes heeft het
Van Abbemuseum er nu een verworven. Aan de aquarellen, (werk)tekeningen,
prenten, en o.a. typografische ontwerpen wordt nu een volwaardig schilderkun-
stig eindresultaat toegevoegd, dat aan het begin staat van het constructivisme.
Het aangekochte werk behoort tot de serie 'Prounen' die Lissitzkytussen 1919 en 1921
schilderde, toen hij samen met Malevitsj doceerde aan de kunstakademie van
Vitebsk die opgericht was door de schilder Marc Chagall. De kennismaking met het
werk van Malevitsj en het Suprematisme was van groot belang voor de ontwikkeling
van Lissitzky's oeuvre. Malevitsj was opgehouden met het weergeven van de wer-
kelijkheid. Volgens hem bestond de ware werkelijkheid uit krachten en energie-
patronen. Door ruimtelijke elementen toe te voegen aan deze
vormentaal, leverde Lisstizky een belangrijke bijdrage aan het
Suprematisme. Zijn 'Prounen' zijn abstracte werken waarin vlakken
en volumes lijken te zweven in een oneindige ruimte. Deze serie
werken kan worden beschouwd als een scharnierpunt in het oeuvre
van Lissitzky. Het zou de basis worden voor zijn latere werk.
Het aangekochte kunstwerk is een uitzonderlijk sterk voorbeeld
uit de serie 'Prounen'. Met een aantal elementen uit de vlakke en
de ruimtelijke meetkunde creëert Lissitzkyin het schilderij een indruk
van ruimte. Allereerst zijn er de hyperbolen die zich naar boven en
naar onder in het oneindige uitstrekken. Ze worden begrensd door
de lijst van het schilderij. De intrigerende spanning in het werk
komt voort uit de twee hyperbolen, die iets verschoven zijn ten
opzichte van elkaar. De balk en het vlak, die beide recht naar voren
lijken te steken, zijn typerend voor Lissitzky en de manier waar-
op hij de uitgangspunten van Malevitsj vertaalde. De ruimtelijke
ambivalentie die uit het werk spreekt, is karakteristiek voor
Lissitzky's beeldtaal. De hyperbool zal in later werk van Lissitzky
een belangrijke rol spelen, niet alleen in studies voor grafische
ontwerpen, waarvan een aantal zich in de collectie van het Van
Abbemuseum bevindt, maar ook voor architectuurontwerpen.
Het begrip 'Proun', waarmee Lisstzky veel van zijn schilderijen aanduidde, heeft hij
zelf nooit uitgelegd. Kenners gaan ervan uit dat het woord een samenstelling is van
de delen PRO en UN, 'Pro' betekent 'voor' in het Russisch en 'Un' is vrijwel zeker
een afkorting van 'Unovis' . Dat was de naam van de groep voorvechters van de nieuwe
kunst onder leiding van Malevitsj en Lisstizky aan de academie van Vitebsk:
U(twerdenije) NOV(ychform) IS(kusttwa), Stichting voor nieuwe kunstvormen. ()
Materiële gegevens:
EI Lissilzky
Proun P 23, no. 6, 1919
tempera op doek
62 x 77 cm
aangekocht van de Eric Estorick family colledion, Zürich
Herkomst van het schilderij
1989 - 1997 Dessau Trust (family Trust Eric Estorick colledie), Zürich
1959 - 1988 Mr. en Mrs. Eric Estorick, Londen
Sidney Janis Gallery, New York
1933 colledie Schardt
Deze belangrijke aankoop werd mogelijk gemaakt door:
De Stichting Promotors Van Abbemuseum, de Vereniging Rembrandt,
de Mondriaan Stichting, de provincie Noord-Brabant,
de gemeente Eindhoven en een aantal particulieren.

KUNST &
Sinds het vorige Vriendenjournaal zijn de ontwikkelingen op internet weer veel
verder gegaan. Er verschijnt steeds nieuwe en betere software die enerzijds de
toegankelijkheid van internet vergemakkelijkt, anderzijds voor de niet computer-
freak technische complicaties oplevert. Ieder die met computers werkt weet dat de
technologie zich nog volop in een ontwikkelingsstadium bevindt. Dit is ook voor
internet zo. Inmiddels beschik ik over het programma Netscape 3.0 dat eenvoudig
vanaf internet is te downloaden en te installeren. Daarnaast is dikwijls nog speci-
fieke software nodig om alle mogelijkheden op internet te kunnen benutten.
Dergelijke informatie komt u al "servend" vanzelf op het net tegen. U kunt dan
de aanwijzingen volgen.
Interessant voor u is het virtueel museumplein (http://www.museumplein.nll) de
Nederlandse Museumserver (http://www.museumserver.nl/)
Naast The ArtSite waarover ik u vorige keer berichtte zijn er meer sites waarop
galeries zich verzamelen b.V. de Art E Boulevard (http://www.ccc.nl/indned.hlml)
Ook interessant is de AAA-Galiery (http://www.nedpunt.nl/aaal). Het Artweb
houdt alle sites bij op het gebied van de Nederlandse beeldende kunst. Of volle-
digheid mogelijk is betwijfel ik. Er is zo'n groot aanbod. Er zijn vele overlappingen,
UPO'st)
fORUM.
ROMI ~
man:. '"
HOM 0:
maar vaak is er ook iets anders te vinden. Zo zijn er zowel op de museumserver,
als op de Art E Boulevard, de AAA-Galiery en het Artweb kunstenaars te vinden
die zich presenteren. Vaak kunt u plaatjes ook downloaden en zo een prachtig
kunstwerk als achtergrond op uw computerscherm plaatsen b.V.:
INTERNET
• '®
http://www.ccc.nl/artg/arthouse/. Van de virtuele kunstwerken noem ik u het
multimediaschilderij van Milan Kunc.
Op het e-mail bericht dat ik aan Douglas Gordon stuurde heeft hij tot op heden
helaas niet geantwoord. In stijl stuurde ik hem de volgende reaktie op zijn aan-
deel in de tentoonstelling ID in het Van Abbemuseum:
"THOSE YOU DO NOT KNOWare greeting you.
Are we THOSE YOU WOULD LlKE TO KNOW, or
THOSE YOU WOULD NOT LlKE TO KNOW?"
Kennelijk behoren we nu tot de laatste categorie of THOSE HE HAS FORGOTTEN.
Mocht er nog een bericht komen, dan laat ik het u weten. De volgende aflevering
zal ik nader ingaan op de mogelijkheid van communicatie met kunstenaars en
liefhebbers. Tevens zal ik aandacht besteden aan hetgeen Documenta X op inter-
net te bieden heeft. U kunt naar aanleiding van deze rubriek corresponderen. Mijn
e-mailadresis: ..leokunsl@worldaccess.nl ".
Leo Steinhauzer.
TE NTOON STE LLI N GSAG EN DA
26 APRIL TfM 15 JUNI 1997:
Ulay/Abramovic. Film- en Video installaties 1976-1988
Steve McQueen. 'Five Easy Pieces' en 'Just above my head'
Erzsébet Baerveldt. Missing Limb, 69, Autistic Vampire
Mat! Mullican, Lawrence Weiner. Tentoonstelling ter gelegenheid van de
kunstroute 'De Rode.loper'
6 JULI TfM 14 SEPTEMBER 1997:
Mike Kelley. Werken vanaf 1985
Antonietta Peeters. Een project
28 SEPTEMBER
Tf M 2 3 NOV EM B ER I 9.9 7 :
Alleen Installaties .
Presentatie van installatie kunst uit de collectie van het museum.
11

ACTIVITEITEN VAN AB,BEMUSEUM EN VRIENDENKRING
* za31 mei Cursus Kunstbeschouwing (1e bijeenkomst) (11.15-12.30 uur)
zo 1 juni rondleiding (15,00 uur)
* do 5 juni Algemene Ledenvergadering Vriendenkring (19,00 uur)
* za 7 juni Cursus Kunstbeschouwing (2e bijeenkomst) (11,15-12.30 uur)
zo 8 juni Rondleiding (15,00 uur)
* za 14 juni Cursus Kunstbeschouwing (3e bijeenkomst) (11.15-12.30 uur)
zo 15 juni Rondleiding (15.00 uur)
16 juni tlm Museum gesloten wegens herinrichtingswerkzaamheden,
5 juli bibliotheek geopend als normaal
* vr 11 juli Excursie Schloss Moyland, Kleef (0)
* zo 13 juli Rondleiding voor de Vrienden (12.00 uur)
zo 13 juli Rondleiding (15.00 uur)
zo 20 juli Rondleiding (15.00 uur)
zo 27 juli Rondleiding (15.00 uur)
Concept en Vormgeving
Korteweg Communicatie, Eindhoven
Druk en Verzending
Uitgeverij Biblo, Kalmthout (België)
Herman van Hove
Fotografie
Ruud Balk
Peter Cox
Francois Eyck
Werner Maschmann
A G E N D A
c. "
zo 3 aug Rondleiding (15.00 uur)
zo 10 aug Rondleiding (15.00 uur)
zo 17 aug Rondleiding (15.00 uur)
zo 24 aug Rondleiding (15.00 uur)
zo 31 aug Rondleiding (15.00 uur)
zo 7 sept Rondleiding (15.00 uur)
zo 14 sept Rondleiding (15.00 uur)
15 tlm
17 sept
Bureau Vereniging Vrienden Van Abbemuseum
Vonderweg 1,
Postbus6188
5600 AZ Eindhoven
tel. 040-2758513, fax 040-2460680
Museum gesloten wegens herinrichtingswerkzaamheden,
bibliotheek geopend als normaal
* zo 5 okt Rondleiding voor de Vrienden (12.00 uur)
zo 5 okt Rondleiding (15.00 uur)
*= activiteiten speciaal voor leden Vriendenkring.
Vrienden ontvangen wijzigingen in de Agenda via de
Vriendenbrief/Verenigingsnieuws
Bureau geopend
dinsdag 9.30-15.00 uur
Op andere dagen kunt u een boodschap inspreken op het
antwoordapparaat.
Redactie Journaal
Hannie van Houtum, EefjeKeuper, RenéeSchönthal,
Leo Steinhauzer
Bijdragen
Diana Franssen(Van Abbe)
Van Abbemuseum entr'acte
Vonderweg 1, Postbus235
5600 AE Eindhoven
tel. 040-2758522/2755275, fax 040-2460680
internet: http://www.dse.nl/vanabbe
Openingstijden Van Abbemuseum
dinsdag t/m zondag 11.00-17.00 uur
groepen bovendien op afspraak
('S maandags gesloten, behalve op erkende feestdagen)
Openingstijden Bibliotheek
dinsdag tlm vrijdag 11.00-13.00 uur en 14.00-17.00 uur
Openbaar vervoer
buslijn 9, 12, 13 en 177 (halte PSV-stadion)