leerlingenbundel - Essenscia
leerlingenbundel - Essenscia
leerlingenbundel - Essenscia
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Leerlingenwerkboek bij<br />
Mooi en Cool met Chemie<br />
Sulen Nikko<br />
Kloortje Kwikske
Inhoudstafel<br />
VOORWOORD ..................................................................................................................2<br />
I. Chemie?? Chemie!!<br />
1. Chemie in h leven van alledag .................................................................. 4<br />
WAAR VIND JE CHEMIE? .............................................................................................. 4<br />
2. Chemie als wenschap .....................................................................................7<br />
WAT IS CHEMIE? ..........................................................................................................7<br />
WAARUIT BESTAAT MATERIE? .........................................................................................8<br />
DE LEGODOOS .............................................................................................................9<br />
CHEMISTEN OF SCHEIKUNDIGEN ...................................................................................10<br />
CHEMISCHE REACTIES ...................................................................................................11<br />
PERIODIEK SYSTEEM ....................................................................................................12<br />
3. Me wat je we ..............................................................................................17<br />
EEN CHEMISCH KRUISWOORDRAADSEL .........................................................................17<br />
II. Een chemisch bedrijf<br />
1. Wat is een bedrijf? ............................................................................................20<br />
WOORDENSCHAT UIT DE BEDRIJFSWERELD ....................................................................20<br />
2. De chemische industrie................................................................................... 22<br />
VAN GRONDSTOF TOT EINDPRODUCT ............................................................................ 22<br />
DE CHEMISCHE INDUSTRIE IN BELGIË ............................................................................24<br />
3. Wie werkt er allemaal in een chemisch bedrijf? .................................... 25<br />
III. Veilig m chemie<br />
Veilig werken in een chemisch bedrijf .............................................................. 27<br />
GEBRUIK VAN PICTOGRAMMEN ........................................................................................ 27<br />
GEVAARSYMBOLEN OP CHEMISCHE PRODUCTEN ................................................................28<br />
PICTOGRAMMEN IN HET CHEMISCH BEDRIJF .......................................................................32<br />
IV. H chemisch bedrijf in jouw klaslokaal<br />
DE TAAKVERDELING ......................................................................................................34<br />
DE VEILIGHEID IN HET KLASBEDRIJF ................................................................................. 36<br />
DE PRODUCTIE ..............................................................................................................37<br />
KWALITEIT EN ONDERZOEK ............................................................................................. 38<br />
DE VERKOOP ................................................................................................................. 39<br />
1
In een chemisch bedrijf wordt meer gemaakt dan je denkt.<br />
Omdat we denken dat het leuk is dat ook jij dit weet, hebben we voor jou<br />
een aantal activiteiten in petto. Jouw klas wordt een chemisch bedrijf.<br />
Een chemisch bedrijf waar badartikelen worden gemaakt. Je zult zelf badzout<br />
maken, haargel, een douchegel, bruisballen en andere producten.<br />
En als het even kan, ga je die producten nog verkopen ook.<br />
Natuurlijk kan je niet zomaar beginnen met produceren. Om deze producten te<br />
bereiden, heb je recepten nodig. Bovendien moet je weten hoe een chemisch<br />
bedrijf in elkaar zit. En chemie, wat is dat juist?<br />
Om jullie te helpen bij het zoeken naar een antwoord op al die vragen,<br />
willen we jullie graag de Chemiebende voorstellen.<br />
Dit zijn Kloortje, Sulfien, Kwikske en Nikko, een groepje vrienden dat<br />
niet met zich laat sollen. Ze hebben alle vier één ding gemeen: ze zijn<br />
ontzettend nieuwsgierig. Echte speurneuzen zijn het. Deze keer hebben ze<br />
besloten alle geheimen van de chemie te doorgronden.<br />
Kloortje<br />
Kwikske<br />
Sulen<br />
Nikko<br />
Gaan jullie mee op zoektocht?<br />
voorwoord<br />
2
I. Chemie?? Chemie!!
1. Chemie in het leven van alledag<br />
waar vind je chemie?<br />
‘Chemie, chemie, ik zie helemaal geen chemie’, sputtert Kloortje. ‘Waar<br />
moeten we nu in godsnaam beginnen zoeken?’<br />
‘Komaan Kloortje, hou op met je gemopper!’ roept Kwikske, terwijl hij<br />
pardoes over zijn skateboard struikelt. ‘We nemen eens een kijkje in de<br />
badkamer. Misschien vinden we daar wel iets...’<br />
En bingo: shampoo, badschuim, tandpasta, tandenborstel, gel, make-up,...<br />
Bijna alle producten die ze daar vinden hebben iets met chemie te maken!<br />
Ondertussen hebben Sulfien en Nikko alle keukenkasten leeggehaald.<br />
Ze stallen trots hun chemische buit op de keukentafel uit: afwasmiddel,<br />
schoonmaakmiddelen, plastieken bekers, huishoudpapier. De tafel is<br />
gewoon te klein!<br />
Waaraan denk jij bij het woord chemie? Denk je aan rokende<br />
schoorstenen, vrachtwagens met gevaarlijke ladingen, bijtende lucht<br />
en stank? Of denk je aan je CD’s en je parfum?<br />
‘Heee, zou mijn skateboard óók met chemie te maken hebben?’,<br />
denkt Kwikske.<br />
I. Chemie?? Chemie!!
H ieronder vind je een opsomming van dingen die je thuis aantreft.<br />
Wat denk je? Hebben deze dingen iets met chemie te maken?<br />
Zeg waarom je denkt van wel of niet. Overleg in groep en duid je mening<br />
aan op deze tabel. Je kunt kiezen tussen ‘helemaal niet’, ‘een beetje’ of<br />
‘zeker wel’.<br />
Heeft dit met chemie te maken? helemaal niet een beetje zeker wel<br />
azijn<br />
een.houten.lepel<br />
zeep<br />
een.washandje<br />
een.fleece.trui<br />
aspirine<br />
een.plastieken.fles<br />
een.lamp<br />
een.kaars<br />
een.gsm<br />
een.fietshelm<br />
yoghurt<br />
lego<br />
sportschoenen<br />
wasmiddel<br />
motorolie<br />
I. Chemie?? Chemie!!
Probeer nu 3 dingen te noemen die je thuis terugvindt en die zeker wel met<br />
chemie te maken hebben.<br />
Heeft dit met chemie te maken? helemaal niet een beetje zeker wel<br />
Probeer nu 3 dingen te noemen die je thuis terugvindt en die helemaal niets met<br />
chemie te maken hebben.<br />
Heeft dit met chemie te maken? helemaal niet een beetje zeker wel<br />
Schrijf in je eigen woorden op wat je onder chemie verstaat.<br />
Mijn definitie voor chemie is: .............................................................................................................................<br />
.............................................................................................................................................................................................................<br />
Zoek nu in een woordenboek, encyclopedie of op het internet een definitie voor<br />
chemie.<br />
Chemie is: ...............................................................................................................................................................................<br />
.............................................................................................................................................................................................................<br />
.............................................................................................................................................................................................................<br />
Deze definitie heb ik gevonden in/op: .......................................................................................................<br />
X<br />
X<br />
X<br />
X<br />
X<br />
X<br />
I. Chemie?? Chemie!!
2. Chemie als wenschap<br />
WAT IS CHEMIE?<br />
Ondertussen heeft onze Chemiebende ook niet stilgezeten. Nadat ze tot<br />
de conclusie zijn gekomen dat je chemie zowat overal in huis vindt,<br />
is Sulfien gaan rondsnuffelen in de boeken van haar grote zus Indi.<br />
Ze wil wel eens weten wat er juist met chemie bedoeld wordt.<br />
‘Jongens, roept onze wijsneus, luister eens! Chemie wordt<br />
ook scheikunde genoemd. In Indi´s schoolboek heb ik volgend<br />
paragraafje gevonden!’<br />
Chemie behoort samen met de wiskunde, biologie en fysica tot de<br />
natuurwetenschappen. Chemie is de wetenschap die de materie<br />
bestudeert en de veranderingen die de materie ondergaat.<br />
‘Pfff.. puft Kloortje,<br />
“wetenschap”, “materie”...<br />
wat zijn dat voor beesten?’<br />
Een wetenschap is een heleboel kennis<br />
over een bepaald onderwerp. Bij chemie<br />
is het onderwerp de materie. Materie is<br />
alles wat je kunt zien, ruiken en vastpakken.<br />
Het tegenovergestelde van materie is geest.<br />
Dat is wat alleen in je gedachten bestaat.<br />
“De chemische wetenschap wil dus<br />
uitzoeken uit wat materie bestaat, hoe die<br />
is opgebouwd, wat er juist gebeurt als de<br />
materie verandert en waarom dat gebeurt.”<br />
I. Chemie?? Chemie!! 7
WAARUIT BESTAAT MATERIE?<br />
A l<br />
eeuwen lang vragen de mensen zich af uit wat de materie is<br />
opgebouwd.<br />
Duizenden jaren geleden dachten de Grieken uit de oudheid dat alle<br />
materie gemaakt kon worden uit 4 hoofdstoffen: aarde, water, lucht, vuur.<br />
Deze 4 stoffen noemden ze elementen. Door deze 4 elementen in<br />
verschillende verhoudingen te mengen, ontstonden volgens hen de<br />
verschillende soorten materie op aarde.<br />
In de middeleeuwen werd er nog een 5de element toegevoegd aan de<br />
hoofdelementen: de ‘ether’, waarmee de hemel gevuld was. Dit idee van<br />
5 hoofdelementen bleef bestaan tot in de 17de eeuw.<br />
Nu weten we dat materie inderdaad is opgebouwd uit verschillende<br />
bouwstenen: de chemische elementen.<br />
Op aarde komen er 90 verschillende chemische elementen voor.<br />
Elk element heeft zijn eigen kenmerken of eigenschappen. Sommige<br />
elementen vind je in massa’s terug op aarde, andere elementen zijn<br />
eerder zeldzaam.<br />
De elementen kunnen zich met elkaar verbinden. Dit worden dan<br />
verbindingen genoemd. Door deze elementen op verschillende manieren<br />
te binden en te mengen, wordt heel onze wereld gevormd. Wolken, regen,<br />
bomen, mens en dier bestaan uit deze elementen, maar ook plastieken<br />
flessen, geneesmiddelen en benzine.<br />
‘Aha, dat doet me aan iets denken’, roept Kwikske.<br />
‘Wacht, ik haal er mijn blokkendoos even bij!’<br />
I. Chemie?? Chemie!! 8
de blokkendoos<br />
Je kan dit alles inderdaad vergelijken met je blokkendoos. Je hebt een<br />
basisdoos met 90 verschillende soorten blokjes: grote, kleine, ronde,<br />
platte, groene, gele, zwarte, enzovoort. De blokjes zijn de chemische<br />
elementen. Van sommige blokjes heb je er ontzettend veel, van andere heb<br />
je er slechts zeer weinig.<br />
Met deze 90 blokjes kun je oneindig veel combinaties maken: een rood<br />
blokje met een geel, een rood rond blokje met een groen, enzovoort. Je<br />
kan combinaties maken van 2 blokjes, maar ook van 1.000 blokjes. Zo kan<br />
je een kasteel, een vliegtuig of een garage maken. Elke combinatie die je<br />
maakt heeft haar eigen kenmerken.<br />
Tijdens een chemische reactie veranderen de blokjes van plaats. Daardoor<br />
krijg je weer een nieuwe combinatie met heel eigen kenmerken. Dat is net<br />
alsof je met de blokjes van je kasteel en je garage een groot ruimteschip<br />
gaat bouwen.<br />
‘Best leuk’, vindt Nikko, ‘zoiets wil ik ook wel doen later. Hoe noem je<br />
dan de mensen die met chemie werken? Legobouwers?’<br />
I. Chemie?? Chemie!!
chemisten of scheikundigen<br />
Chemie en scheikunde zijn synoniemen. De term scheikunde komt van<br />
‘kunde in het scheiden’. Sommige geleerden zeggen dat het woord<br />
chemie afkomstig is van het Arabische woord ‘al quemia’, dat ‘zwarte<br />
aarde’ betekent. Anderen geloven dat het woord chemie van het griekse<br />
woord ‘chemeia’ komt: de kunst om metaal te bewerken.<br />
Mensen die chemie gestudeerd hebben, noemt men chemisten of<br />
scheikundigen. Chemisten kunnen later verschillende dingen in hun<br />
beroep doen, maar tijdens hun studie leren ze materie te synthetiseren en<br />
te analyseren.<br />
Uit de chemische elementen (nieuwe) materie maken, noemen we<br />
synthetiseren. Vaak worden stoffen gesynthetiseerd die niet in de natuur<br />
voorkomen, zoals plastiek.<br />
Analyseren betekent: uitzoeken wat er in een materie allemaal aanwezig<br />
is, en het uiteen nemen van materie in zijn verschillende elementen.<br />
Het synthetiseren en analyseren van kleine hoeveelheden materie<br />
(maximum een paar kilogram) gebeurt meestal in een laboratorium. Grote<br />
hoeveelheden worden gesynthetiseerd in een chemisch bedrijf of fabriek.<br />
‘Hmmm’, mijmert Nikko, ‘synthetiseren betekent dus dat je verschillende<br />
dingen met elkaar in contact brengt. En daaruit ontstaat dan iets nieuws...<br />
Dus als onze ma bloem, water en gist samenvoegt om brood te bakken, is<br />
ze aan het synthetiseren?’<br />
I. Chemie?? Chemie!!<br />
0
CHEMISCHE REACTIES<br />
Het rijzen en bakken van brood, het zuur worden van wijn, het roesten<br />
van een nagel, het opbranden van een kaars zijn voorbeelden van<br />
chemische reacties. Telkens gaat het om stoffen die met elkaar reageren.<br />
Het kunnen 2 elementen of verbindingen zijn die met elkaar reageren, maar<br />
het kunnen er ook veel meer zijn. Tijdens een chemische reactie ontstaan er<br />
nieuwe verbindingen.<br />
Maar stoffen kunnen ook met elkaar in contact komen zonder met elkaar te<br />
reageren. Ze worden dan ‘gewoon’ gemengd en vormen een mengsel.<br />
Soms merk je dat er een chemische reactie plaatsgrijpt. Je ziet een<br />
kleurverandering, er wordt een gas gevormd, je voelt stoffen warmer of kouder<br />
worden, het kan zelfs zijn dat de boel ontploft. Maar soms heb je speciale<br />
apparatuur nodig om te zien dat er iets is veranderd.<br />
I. Chemie?? Chemie!!<br />
11
Ken jij nog andere voorbeelden van chemische reacties in het dagelijks leven?<br />
.............................................................................................................................................................................................................<br />
.............................................................................................................................................................................................................<br />
.............................................................................................................................................................................................................<br />
PERIODIEK SYSTEEM<br />
De chemische elementen zijn allemaal terug te vinden in een tabel.<br />
In deze tabel zijn de elementen netjes gerangschikt volgens hun<br />
eigenschappen. Deze tabel wordt het Periodiek Systeem van de Elementen<br />
of de Tabel van Mendeljev genoemd. (De Rus Ivan Mendeljev (1834-1907)<br />
heeft deze tabel voor het eerst samengesteld.)<br />
De chemische elementen worden voorgesteld door een chemisch symbool.<br />
Dit symbool bestaat uit 1 of 2 letters. De eerste letter is steeds een hoofdletter,<br />
de tweede letter is steeds een kleine letter. Overal ter wereld worden dezelfde<br />
symbolen gebruikt. De namen van de elementen zijn afgeleid van plaatsen,<br />
personen, planeten of vreemde talen (Latijn, Engels, Duits,…).<br />
Naast de symbolen zijn ook de verschillende eigenschappen van de elementen<br />
terug te vinden in de tabel.<br />
‘Mijnejef? Hee, wat een rare naam’, proest Kloortje. ‘Ik heb echt medelijden<br />
met die Rus. Wie heet er nu in godsnaam Mijnejef? Ik ben toch wel blij dat ik<br />
een doodgewone meisjesnaam heb!’<br />
I. Chemie?? Chemie!! 12
Heeft Kloortje echter wel zo’n doodgewone meisjesnaam?<br />
Onze Chemiebende is chemischer dan ze zelf vermoeden. Kan jij hun<br />
chemische eigenschappen achterhalen? Maak hiervoor gebruik van boeken,<br />
encyclopedie, internet,…<br />
CHEMISCHE IDENTIFICATIEFICHE<br />
Codenaam Nikko<br />
Nikko is afgeleid van het chemische element ..............................<br />
.........................................................................................................<br />
CHEMISCH SYMBOOL: ...........................................................................................<br />
HOE ziet het eruit? ................................................................................................<br />
WAAR wordt het gevonden? .................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
TOEPASSING: ..........................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
NAAM is afkomstig van: .......................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
I. Chemie?? Chemie!!<br />
13
CHEMISCHE IDENTIFICATIEFICHE<br />
Codenaam Kloortje<br />
Kloortje is afgeleid van het chemische element ........................<br />
.......................................................................................................<br />
CHEMISCH SYMBOOL: ...........................................................................................<br />
HOE ziet het eruit? ................................................................................................<br />
WAAR wordt het gevonden? .................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
TOEPASSING: ..........................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
NAAM is afkomstig van: .......................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
I. Chemie?? Chemie!!<br />
14
CHEMISCHE IDENTIFICATIEFICHE<br />
Codenaam Kwikske<br />
Kwikske is afgeleid van het chemische element........................<br />
.......................................................................................................<br />
CHEMISCH SYMBOOL: ...........................................................................................<br />
HOE ziet het eruit? ................................................................................................<br />
WAAR wordt het gevonden? .................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
TOEPASSING: ..........................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
NAAM is afkomstig van: .......................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
I. Chemie?? Chemie!!<br />
15
CHEMISCHE IDENTIFICATIEFICHE<br />
Codenaam Sulfien<br />
Sulfien is afgeleid van het chemische element ..........................<br />
.......................................................................................................<br />
CHEMISCH SYMBOOL: ...........................................................................................<br />
HOE ziet het eruit? ...............................................................................................<br />
WAAR wordt het gevonden? .................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
TOEPASSING: ..........................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
NAAM is afkomstig van: .......................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
................................................................................................................................<br />
I. Chemie?? Chemie!!<br />
16
3. Me wat je we!<br />
EEN CHEMISCH KRUISWOORDRAADSEL<br />
Vul onderstaande tekst aan<br />
met volgende woorden:<br />
periodiek<br />
laboratorium<br />
Mendeljev<br />
materie<br />
systeem<br />
elementen<br />
stoffen<br />
wetenschap<br />
plastiek<br />
gesynthetiseerd<br />
1. Chemie mie is een …………………………………, die<br />
2. ……………………………………..bestudeert.<br />
I. Chemie?? Chemie!!<br />
3. Materie is opgebouwd uit bouwstenen, chemische…................................ genaamd.<br />
4. De verschillende elementen zijn door de Russische geleerde<br />
…………………………in een tabel geplaatst.<br />
5. Deze tabel wordt het ……………………………………<br />
6. ………………………………………van de elementen genoemd.<br />
7. Alle …………………………… om ons heen zijn opgebouwd met deze elementen.<br />
8. Sommige stoffen zoals …………………………………… vind je niet in de natuur terug.<br />
9. Zo´n stoffen worden dan ……………………………………<br />
10. door chemisten in een …………………………………………………<br />
17
Plaats nu deze woorden in het kruiswoordraadsel.<br />
6<br />
1<br />
9<br />
2<br />
5<br />
8<br />
10<br />
3<br />
4<br />
7<br />
Welk woord komt er te voorschijn? .................................................................................................................................<br />
‘Jaaa, gevonden!’, gilt Sulfien. ‘Mijn kruiswoordraadsel is ingevuld!<br />
En ik verklap jullie lekker niet wat het is.’<br />
‘Pffff, veel te moeilijk voor mij’, zucht Kloortje. ‘Kunnen we niks anders gaan<br />
doen, jongens? Iets waar we niet zolang hoeven bij stil te zitten...’<br />
I. Chemie?? Chemie!! 18
II. Een chemisch bedrijf
‘Ik heb een idee’, zegt Nikko, ‘als we nu eens een kijkje gingen nemen in zo’n<br />
chemisch bedrijf? Ik ben echt wel benieuwd hoe het daar juist aan toegaat.’<br />
‘Ik ben al klaar’, roept Kwikske, ‘en ik neem mijn chemisch vervoermiddel<br />
met me mee!’ En omdat ma niet thuis is, neemt hij reeds in de gang een<br />
aanloop op z’n skateboard – en zoeft de voordeur uit.<br />
Sulfien trekt haar fleecetrui aan (‘Chemie!’ denkt ze), Kloortje slingert haar<br />
rugzakje over haar schouder (‘Chemie!’ roept ze) en Nikko steekt nog vlug<br />
een drankflesje voor onderweg in z’n broekzak (‘Chemie!’ neuriet hij). Ze<br />
stormen de deur uit, Kwikske achterna, en met z’n vieren gaan ze op weg<br />
naar de fabriek.<br />
1. Wat is een bedrijf?<br />
woordenschat uit de bedrijfswereld<br />
Cosmetica, plastiek, schoonmaakmiddelen, verven, kleurstoffen,<br />
smaakstoffen,… deze producten vind je niet in de natuur terug. Vele<br />
producten worden in een bedrijf of fabriek gemaakt en hier werken heel wat<br />
mensen, vaak dag én nacht. De producten worden er meestal gemaakt met<br />
behulp van machines.<br />
Bij het bedrijfsleven hoort een bepaalde woordenschat. Als je straks je eigen<br />
fabriek opricht, is het belangrijk dat je deze woorden begrijpt.<br />
Hieronder vind je verschillende termen terug die verband houden met de<br />
bedrijfswereld.<br />
II. een chemisch Bedrijf<br />
0
II. een chemisch Bedrijf<br />
Voor elk woord in de eerste kolom is er een correcte beschrijving in de tweede kolom.<br />
Geef in de onderstaande tabel aan wat bij wat hoort.<br />
1 BEDRIJF A Het geld dat iemand krijgt voor het werk dat hij of zij doet.<br />
2 SALARIS B<br />
3 ONTWERPEN C<br />
4 PROTOTYPE D<br />
5 VOORRAAD E<br />
6 PRODUCTIEPROCES F<br />
7 HANDWERK G<br />
WOORD 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14<br />
BESCHRIJVING<br />
Al het geld dat het bedrijf krijgt, als het zijn product verkoopt. Dit<br />
is niet hetzelfde als de winst, want het bedrijf heeft ook kosten<br />
gemaakt om het product te kunnen maken.<br />
De dingen die bewaard worden om ze later te gebruiken of te<br />
verkopen.<br />
Het bedenken, tekenen van het product dat gemaakt moet worden.<br />
Op de tekening of het ontwerp staat hoe het product er ongeveer<br />
moet uitzien.<br />
Het product wordt met de hand gemaakt door 1 persoon en niet<br />
met behulp van robotten of een lopende band.<br />
Iemand die een product verkoopt, probeert geld te verdienen. Hij<br />
zorgt ervoor dat hij er meer geld voor krijgt dan hij er zelf voor<br />
heeft betaald. Het geld dat hij meer krijgt, is zijn...<br />
Het geld dat het bedrijf heeft uitgegeven om het product te<br />
kunnen maken.<br />
8 INDUSTRIE H De manier waarop een product gemaakt wordt.<br />
9 PRODUCTIE I<br />
10 MARKETING J<br />
11<br />
PUBLIC RELATIONS<br />
(PR) K<br />
Alles wat het bedrijf doet om bekend te worden, bijvoorbeeeld<br />
reclame maken, opendeurdagen organiseren, een website maken,…<br />
Alle fabrieken bij elkaar. Bijvoorbeeld de auto-industrie: dat zijn<br />
alle fabrieken waar auto´s gemaakt worden.<br />
Een proefmodel (of voorbeeld) van het product. Hierop worden<br />
allerlei testen gedaan om te zien hoe goed het product is.<br />
12 WINST L Het maken van een product in grote hoeveelheden.<br />
13 GEMAAKTE KOSTEN M<br />
14 OMZET N<br />
Een plaats waar iets gemaakt of gedaan wordt om geld te<br />
verdienen. Op deze plaats werken mensen.<br />
Alles wat het bedrijf doet om ervoor te zorgen dat het product<br />
wordt verkocht.<br />
21
2. De chemische industrie<br />
VAN GRONDSTOF TOT EINDPRODUCT<br />
Eenmaal aangekomen in de chemische fabriek valt de bende van de ene<br />
verbazing in de andere. Ze worden door de bedrijfsleider rondgeleid door een<br />
wirwar van buizen, torens, schoorstenen, vaten en kuipen in alle mogelijke<br />
vormen. Nikko schrikt zich een hoedje telkens er een sissende stoompluim<br />
uit een schoorsteen ontsnapt. Maar de bedrijfsleider stelt hem gerust: het is<br />
niets anders dan waterdamp die uit de schoorsteen komt.<br />
Maar tot hun grote verbazing vinden ze nergens een herkenbaar product<br />
dat ze zouden kunnen kopen. Geen wieltje, geen plastieken zakje, geen tube<br />
tandpasta, geen cd, niets. Wel heel veel gesloten vaten en tanks.<br />
De bedrijfsleider vertelt hen dat er in zijn chemische fabriek enkel chemische<br />
grondstoffen gemaakt worden.<br />
‘Wat is dat nu weer voor iets,<br />
grondstoffen?’ jammert Kloortje.<br />
Ga bijvoorbeeld eens na wat je<br />
allemaal nodig hebt om een lekkere<br />
spaghettisaus te maken: allerlei groenten,<br />
gehakt, kruiden, noem maar op. Dat zijn de<br />
grondstoffen voor je spaghettisaus.<br />
Als je nu zelf tandpasta wil maken, heb<br />
je evengoed verschillende stoffen nodig:<br />
glycerol, pepermuntolie, zeep, krijt, enz.<br />
Dat zijn de grondstoffen om tandpasta te<br />
kunnen maken. Het zijn deze grondstoffen<br />
die in een chemische fabriek worden<br />
gemaakt.<br />
II. een chemisch Bedrijf<br />
VERKOOPSPRODUCTEN<br />
chemische<br />
grondstoffen<br />
GRONDSTOFFEN OF NATUURLIJKE STOFFEN<br />
aardolie aardgas ertsen<br />
water lucht<br />
22
‘Allemaal goed en wel,’ zegt Sulfien, de wijsneus van de bende, ‘maar waar haalt<br />
de chemie dan op haar beurt de nodige grondstoffen vandaan?’<br />
Raar maar waar, uit natuurlijke stoffen, zoals water en lucht die in<br />
een fabriek worden samengevoegd of gescheiden. Door de chemische<br />
reacties die dan plaatsvinden ontstaan er ‘chemische’ of synthetische<br />
grondstoffen, ook wel basischemicaliën genoemd.<br />
Met al deze chemische grondstoffen kan men dan verkoopsproducten<br />
maken in een andere fabriek, zoals bijvoorbeeld je haargel, tandpasta,<br />
PET-flessen en autobumpers. Deze fabrieken noemt men de verwerkende<br />
nijverheid.<br />
Neem nu een skateboard en nylonkousen. Wat hebben die twee met<br />
elkaar te maken, zou je denken? Ze zijn allebei gemaakt uit nylon. En<br />
nylon is een chemische grondstof die gemaakt wordt uit water, lucht<br />
en aardolie. Nylon is de grondstof die wordt verkocht aan een andere<br />
fabriek, die er dan de wieltjes voor je skateboard van maakt, of aan<br />
een fabriek die nylonkousen voor je ma fabriceert. Die wieltjes en die<br />
nylonkousen zijn het eindproduct dat je in de winkel koopt.<br />
‘Cool,’ bedenkt Nikko, ‘dan kan ik in het vervolg aan ma zeggen dat ze een<br />
ladder heeft in haar eindproduct...’<br />
Zo zie je dat je de chemische grondstoffen die in een chemische fabriek worden<br />
gemaakt overal kan in terugvinden, vaak zonder dat je er erg in hebt.<br />
Ken jij de natuurlijke grondstof van volgende eindproducten?<br />
GLAS : ..............................................................................................................................................................................................<br />
ZEEP: .................................................................................................................................................................................................<br />
ALCOHOL (BV WIJN, VODKA): ..................................................................................................................................................<br />
II. een chemisch Bedrijf<br />
23
DE CHEMISCHE INDUSTRIE IN BELGIË<br />
In België vind je behoorlijk wat chemische<br />
industrie. Het belangrijkste centrum ligt<br />
in Antwerpen. Vele chemische bedrijven in<br />
Antwerpen behoren tot de petrochemische<br />
basisindustrie. Dat is de industrie die<br />
gespecialiseerd is in het produceren van<br />
stoffen die voortkomen uit aardolie.<br />
Na Houston, in Texas (Amerika), is<br />
Antwerpen het tweede grootste chemische<br />
industriegebied ter wereld.<br />
De meeste chemische bedrijven zijn gelegen aan de haven.<br />
Weet je ook waarom?<br />
..............................................................................................................................................................................................................<br />
.... .........................................................................................................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................................................................................................<br />
.... .........................................................................................................................................................................................................<br />
Ken je chemische bedrijven in de haven? Noem er enkele.<br />
.............................................................................................................................................................................................................<br />
.... ........................................................................................................................................................................................................<br />
.... ........................................................................................................................................................................................................<br />
‘OK, maar nu zou ik toch wel eens willen weten wie hier allemaal werkt’,<br />
besluit Sulfien.<br />
II. een chemisch Bedrijf<br />
24
3. Wie werkt er allemaal<br />
in een chemisch bedrijf?<br />
Net zoals een speelgoedwinkel speelgoed verkoopt, verkoopt een chemisch<br />
bedrijf chemische grondstoffen. De speelgoedfabriek maakt niet alleen het<br />
speelgoed, maar zoekt ook naar leuke namen, heeft mensen die reclame voor<br />
het speelgoed maken en uiteindelijk ook verkopers die het speelgoed zullen<br />
verkopen. Deze verschillende mensen heb je ook nodig in een chemisch bedrijf.<br />
Uiteraard heb je de productieafdeling, waar het product gemaakt wordt.<br />
De mensen van de reclameafdeling gaan op zoek naar een goede naam voor<br />
de producten. Zij zoeken ook naar de beste manier om de gemaakte producten<br />
te verkopen.<br />
De verkopers bepalen de prijzen van de chemische grondstoffen en gaan op<br />
zoek naar fabrieken die deze grondstoffen willen kopen.<br />
Wanneer de verkoop doorgaat, moeten nog heel wat mensen hun ding doen.<br />
Zo moeten de mensen van de afdeling vervoer ervoor zorgen dat het product<br />
op de juiste manier vervoerd wordt en op tijd aankomt bij de klant.<br />
De mensen van de afdeling boekhouding kijken op hun beurt na of de<br />
rekeningen betaald worden.<br />
Zoals je merkt, dienen er heel wat zaken te gebeuren vooraleer een<br />
product bij de klant aankomt. Deze verschillende stappen zijn<br />
allemaal even belangrijk. Elk personeelslid heeft een bepaalde taak en<br />
verantwoordelijkheid te vervullen. Ook jij zal straks in jouw bedrijfje een<br />
bepaalde taak en verantwoordelijkheid krijgen. Denk al maar eens na wat<br />
jouw sterke kanten zijn.<br />
‘Mega!’ juicht Kwikske. ‘Ik ga in de vervoersafdeling werken,<br />
dan komt mijn skateboard nog goed van pas!’<br />
‘En ik ga op zoek naar de productieafdeling’, besluit Nikko.<br />
‘Goed, dan zal ik ervoor zorgen dat de rekeningen kloppen en alles op<br />
tijd betaald wordt’, zegt Sulfien. ‘Ik word boekhoudster. En jij, Kloortje?’<br />
‘Ik?’, schrikt Kloortje, ‘Euh, is er nergens geen afdeling waar ze<br />
spelletjes spelen?’<br />
II. een chemisch Bedrijf
III. Veilig m chemie
Voor ze aan hun taken beginnen, mogen onze vrienden nog eens grondig het<br />
hele bedrijf verkennen. Maar ze krijgen eerst allemaal een grappige bril en<br />
een helm opgezet. Ze plooien haast dubbel van het lachen als ze elkaar zo te<br />
zien krijgen.<br />
Veilig werken in een chemisch bedrijf<br />
Om de natuur en de mensen te beschermen staan er in<br />
onze Belgische wet een aantal regels die elk bedrijf moet<br />
respecteren. Een chemisch bedrijf moet er dus voor zorgen dat<br />
het milieu niet beschadigd wordt en dat de mensen op een<br />
veilige manier kunnen werken.<br />
Omdat er in het bedrijf vaak met schadelijke stoffen wordt gewerkt,<br />
zijn veiligheid en aandacht voor het milieu enorm belangrijk.<br />
Ook in jullie klasbedrijf wordt veiligheid een belangrijk<br />
aandachtspunt.<br />
gebruik van pictogrammen<br />
In de chemie worden er heel wat pictogrammen gebruikt.<br />
Pictogrammen zijn afbeeldingen of tekeningen die gemakkelijk<br />
te begrijpen en te onthouden zijn. Ze wijzen op een bepaald<br />
verbod, een gebod of een waarschuwing.<br />
pictogrammen kan je in een oogopslag herkennen. Je zou dezelfde<br />
boodschap ook wel in woorden op een bord kunnen zetten, maar dat<br />
zou veel langer duren om te lezen. Een pictogram kan je veel sneller<br />
‘lezen’ en het neemt veel minder plaats in dan een hele tekst.<br />
III. Veilig met chemie
Ondertussen heeft Nikko zijn drankje voor onderweg helemaal opgedronken.<br />
‘Ojee, en nu moet ik dringend plassen’, piept hij. ‘Waar kan ik nu<br />
in godsnaam een toilet vinden? Aha, daar achter die deur moet het zijn!...’<br />
Hoe wist Nikko dat er achter de deur een toilet was? Ken jij nog plaatsen waar<br />
men met pictogrammen werkt?<br />
...................................................................................................................................<br />
...................................................................................................................................<br />
...................................................................................................................................<br />
GEVAARSYMBOLEN OP CHEMISCHE PRODUCTEN<br />
Op chemische producten thuis en in het laboratorium vind je<br />
een waarschuwingspictogram. Zo een pictogram wordt ook wel<br />
‘gevaarsymbool’ genoemd. Het waarschuwt je voor de schadelijke<br />
eigenschappen van het product.<br />
Het pictogram kan je waarschuwen voor volgende eigenschappen:<br />
• toxisch<br />
• corrosief / bijtend<br />
• schadelijk<br />
• ontvlambaar<br />
• explosief<br />
• milieugevaarlijk<br />
• oxiderend<br />
III. Veilig met chemie 28
Gebruik een woordenboek of het internet en geef een definitie voor elk<br />
van deze eigenschappen in onderstaande tabel.<br />
toxisch<br />
oxiderend<br />
corrosief/bijtend<br />
schadelijk<br />
ontvlambaar<br />
explosief<br />
milieugevaarlijk<br />
III. Veilig met chemie
Het pictogram is steeds een vierkant met een zwart symbool<br />
op een oranje achtergrond.<br />
Vermeld naast elk gevaarsymbool de juiste eigenschap.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
III. Veilig met chemie 30
Maak hier een lijstje van producten die je in de supermarkt kunt kopen en<br />
waarvan je denkt dat deze mogelijk gevaarlijk kunnen zijn.<br />
Noem van elk product de gevaren op.<br />
merknaam productomschrijving waarschuwing /gevaar<br />
Krijg ik zo’n sticker met een gevaarsymbool mee naar huis?’, vraagt Kloortje<br />
plots. ‘Dan plak ik die op mijn wiskundeboek. Ik ben er zeker van dat<br />
wiskunde niet goed is voor het milieu, ik haat wiskunde...’<br />
III. Veilig met chemie<br />
3
pictogrammen in het chemisch bedrijf<br />
In een chemisch bedrijf vind je niet alleen pictogrammen terug op de<br />
producten. Pictogrammen worden ook gebruikt om een gebod aan te<br />
geven, bijvoorbeeld: veiligheidshelm verplicht.<br />
Hieronder staan verschillende pictogrammen afgebeeld. Schrijf erbij wat ze<br />
betekenen, vermeld de algemene naam en hun uitzicht (kleur).<br />
NAAM: ...............................................................................................................................................................................<br />
UITZICHT: ........................................................................................................................................................................<br />
BETEKENIS: ...................................................................................................................................................................<br />
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ..................................<br />
………………………………………………………………………………………………………………………………………………… .....................................<br />
NAAM: ...............................................................................................................................................................................<br />
UITZICHT: ........................................................................................................................................................................<br />
BETEKENIS: ...................................................................................................................................................................<br />
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ..................................<br />
………………………………………………………………………………………………………………………………………………… .....................................<br />
NAAM: ...............................................................................................................................................................................<br />
UITZICHT: ........................................................................................................................................................................<br />
BETEKENIS: ...................................................................................................................................................................<br />
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ..................................<br />
………………………………………………………………………………………………………………………………………………… .....................................<br />
III. Veilig met chemie<br />
NAAM: ...............................................................................................................................................................................<br />
•<br />
UITZICHT: ........................................................................................................................................................................<br />
BETEKENIS: ...................................................................................................................................................................<br />
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ..................................<br />
………………………………………………………………………………………………………………………………………………… .....................................<br />
!<br />
!<br />
3
IV. H chemisch bedrijf<br />
in jouw klaslokaal
Na hun werkdag in de chemische fabriek, zijn de vier van onze Chemiebende<br />
niet meer te stoppen. Ze zijn vastbesloten hun klasgenoten mee te sleuren<br />
in hun avontuur. En daarvoor hebben ze een plannetje gesmeed: ze gaan de<br />
klas voor een dag omtoveren in een chemisch bedrijf.<br />
de taakverdeling<br />
Binnenkort wordt jouw klas omgebouwd tot een chemisch fabriek.<br />
De klas wordt opgedeeld in verschillende groepen. In groep zul je dan<br />
verschillende producten maken. Daarvoor kunnen jullie het receptenboek<br />
van de Chemiebende gebruiken.<br />
Binnen de groepen worden, net zoals in een echt chemisch bedrijf,<br />
ook verschillende afdelingen gevormd. Elke afdeling heeft zijn specifieke<br />
taken en verantwoordelijkheden. Ieder groepslid is directeur van een<br />
welbepaalde afdeling.<br />
Welke afdelingen worden nu gevormd?<br />
• productieafdeling<br />
• afdeling veiligheid / milieu<br />
• afdeling kwaliteit / onderzoek<br />
• marketingafdeling<br />
IV HET CHEMISCH BEDRIJF IN<br />
JOUW KLASLOKAAL<br />
3
Dit betekent dat er volgende directeursfuncties zijn: directeur productie,<br />
directeur veiligheid/milieu, directeur kwaliteit/onderzoek, directeur<br />
marketing.<br />
• De directeur productie controleert of het product op de juiste<br />
wijze en zo efficiënt mogelijk gemaakt wordt. Hij is bovendien<br />
verantwoordelijk voor materiaal en grondstoffen.<br />
• De directeur veiligheid/milieu is verantwoordelijk voor<br />
de veiligheid en voor het milieu (afval).<br />
• De directeur kwaliteit/onderzoek heeft de leiding bij het ontwerpen<br />
van het product (het maken van een prototype). Hij zorgt ervoor dat de<br />
kwaliteit van het product goed is. Hij noteert alles wat er gebeurt tijdens<br />
het experiment en beschrijft nauwkeurig de hoeveelheid gebruikte stoffen.<br />
• De directeur marketing ten slotte is verantwoordelijk voor de<br />
reclamecampagne. Hij bepaalt de naam van het product, gaat na<br />
hoe het product het best verkoopt en ontwerpt de reclameslagzin.<br />
‘Ik heb in de fabriek gisteren bij de productie gewerkt. Dus word ik wel<br />
directeur productie’, zegt Nikko. ‘Mij hoef je niks meer wijs te maken, als het<br />
om chemie gaat!’<br />
‘En ik heb de hele dag met cijfertjes gewerkt. Ik weet dus goed wat alles<br />
kost. Misschien word ik best marketingdirecteur’, beslist Sulfien.<br />
‘OK, dan neem ik veiligheid voor mijn rekening’, zegt Kwikske, ‘Die helm<br />
komt me op mijn skateboard trouwens nog van pas...’<br />
Kloortje wil best directeur kwaliteit en onderzoek worden, zolang ze haar<br />
veiligheidsbril mag ophouden. Ze is zo gek geworden op dat grappige ding,<br />
dat ze hem niet meer wil afzetten. ’Als ik directeur kwaliteit en onderzoek<br />
word, mag ik dan zelf de geurtjes kiezen die ik in het badschuim wil?’,<br />
vraagt ze poeslief.<br />
IV HET CHEMISCH BEDRIJF IN<br />
JOUW KLASLOKAAL<br />
3
Welke functie ligt jou het best? .........................................................................................................................<br />
Waarom? ....................................................................................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................................................................................................<br />
Schrijf hieronder jouw taken als directeur.<br />
.............................................................................................................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................................................................................................<br />
..............................................................................................................................................................................................................<br />
de veiligheid in het klasbedrijf<br />
In de chemische industrie worden veiligheid en milieu<br />
zeer ernstig genomen. Dit geldt ook in jouw klasbedrijf.<br />
Hieronder zijn de belangrijkste aandachtpunten vermeld in<br />
willekeurige volgorde. Bestudeer deze goed voor je aan het<br />
werk gaat.<br />
• Enkel uitvoeren wat beschreven staat en enkel met<br />
de producten die beschreven zijn<br />
• Niet zonder toestemming beginnen experimenteren<br />
• Boekentassen aan de kant, weg van de lessenaar<br />
(struikelgevaar)<br />
• Niet eten of drinken tijdens de experimenten<br />
• Handen wassen voor en zeker NA de experimenten<br />
• Tijdens het experimenteren niet in de ogen wrijven (vooral<br />
etherische oliën kunnen prikken)<br />
• Gemorst product onmiddellijk opkuisen<br />
• Niet leunen op de lessenaar<br />
• Nooit proeven van de producten<br />
• Producten een etiket geven<br />
• Rustig werken, niet duwen of trekken<br />
IV HET CHEMISCH BEDRIJF IN<br />
JOUW KLASLOKAAL<br />
3
• Telefoonnummer van het antigifcentrum in de buurt houden<br />
(070/ 245 245)<br />
• Noodnummers kennen (internationaal, ambulance/brandweer, politie)<br />
• Schort of oud T-shirt dragen dat vuil mag worden<br />
• Geen loshangende mouwen<br />
• Lange haren vastbinden<br />
• Veiligheidspictogrammen kennen<br />
Probeer bovenstaande regels met pictogrammen uit te beelden.<br />
De directeur veiligheid zorgt ervoor dat alle teamleden de belangrijkste<br />
veiligheidsregels kennen en opvolgen. Stel daarom een veiligheidsplan op.<br />
DE PRODUCTIE<br />
In grote chemische bedrijven gebeurt de productie in<br />
grote volautomatische installaties. De medewerkers,<br />
ook operators genoemd, houden via de computer het<br />
productieproces in de gaten. Maar dat kost veel geld en dat<br />
hebben we niet meteen in onze klas.<br />
Aangezien wij maar een klein bedrijfje zijn, kunnen we ook de<br />
handen zelf uit de mouwen steken en gaan we onze producten<br />
met de hand maken.<br />
De recepten van de verschillende producten vind je in het<br />
receptenboek van Nikko en Co.<br />
IV HET CHEMISCH BEDRIJF IN<br />
JOUW KLASLOKAAL<br />
37
KWALITEIT EN ONDERZOEK<br />
Voordat je start met produceren, is het belangrijk al eens na te denken<br />
over de gewenste kwaliteit. Wil je zeer dikke haargel of mag die wat<br />
dunner zijn? Vraag eens bij je medeleerlingen na wat zij belangrijk vinden<br />
bij badproducten. Hebben ze graag een gekleurde douchegel of is dit niet<br />
nodig? En welke geuren hebben ze graag; fruitgeuren, bloemengeur…<br />
Bij het produceren van de superbubbelbellenblaas<br />
is het ook belangrijk een ‘test’ plan<br />
te ontwerpen. Hoe ga je je bellenblaas<br />
testen, zodat je echt weet dat je een<br />
Superbubbelbellenblaas hebt ontworpen?<br />
Noteer dit vooraf duidelijk in je notitieboekje.<br />
IV HET CHEMISCH BEDRIJF IN<br />
JOUW KLASLOKAAL<br />
38
DE VERKOOP<br />
Nadat je de verschillende badproducten gemaakt<br />
hebt, ga je dit product ‘verhandelen’. Misschien is<br />
het een geschenk voor moederdag, of verkoop je het<br />
tijdens de opendeurdag of op de kerstmarkt.<br />
Het is in ieder geval belangrijk dat je product er zo mooi<br />
en cool uitziet dat iedereen het wil kopen. De naam die<br />
je aan het product geeft en de verpakking zijn dan ook<br />
erg belangrijk voor de verkoop.<br />
Welke naam heb je voor je producten gekozen?<br />
.............................................................................................................................................................................................................<br />
.............................................................................................................................................................................................................<br />
.............................................................................................................................................................................................................<br />
.............................................................................................................................................................................................................<br />
Ook de prijs speelt bij aankoop een rol.<br />
Op welke wijze heb je de prijs bepaald? Waarmee dien je allemaal<br />
rekening te houden?<br />
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ............................................<br />
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ............................................<br />
Noteer hier ook de prijs voor de verschillende producten.<br />
.............................................................................................................................................................................................................<br />
.............................................................................................................................................................................................................<br />
.............................................................................................................................................................................................................<br />
‘Aan de slag, jongens!’, brult Kwikske.<br />
‘Mijn bril! Wie heeft mijn veiligheidsbril gepikt?’,<br />
gilt Kloortje.<br />
IV HET CHEMISCH BEDRIJF IN<br />
JOUW KLASLOKAAL<br />
39
Change language