Net Werk voor de Geschiedenis van Hygiëne en Milieu 1991-1993 ...

Vlaamse natuurbescherming
Drs. Th ijs Caspers heeft de afgelopen
jaren onderzoek verricht naar
de Vlaamse natuurbescherming met
het oog op een promotie.
Het onderzoek draagt de titel: Misbegrepen.
De geschiedenis van de
natuurbescherming in Vlaanderen
van 1919-1940. Een tijdperk vol
onbegrip en onvermogen.
Vlaanderen / België kan terugkijken
op een bijzonder weinig succesvolle
natuurbeschermingsgeschiedenis.
Toch begon men ook hier enthousiast.
Door welke oorzaken is succes
hier uitgebleven? Lag het enkel aan
het karakter van de Belgische staat
en de mentaliteit van de Belgen?
Heeft de sociaal-economisch ondergeschoven
positie van Vlaanderen
er misschien iets mee te maken?
Was de aanpak, de strategie van de
eerste Vlaamse natuurbeschermers
misschien niet goed?
Wat het Naardermeer voor Nederland
was, was de Kalmthoutse
Heide voor Vlaanderen. De bedreiging
van dit natuurgebied zette een
kleine groep tot activisme aan en in
1910 werd de Koninklijke Vereniging
voor Natuur- en Stedeschoon
opgericht. De naam van deze vereniging
laat zien dat heemschut
en natuurbescherming in België
3
een sterkere band hebben dan in
Nederland. Deze vereniging was
voornamelijk gemotiveerd door een
esthetische kijk op de natuur, en
voor haar was natuurbescherming
een zaak van cultuurstrijd. Het
Belgische Verbond tot Bescherming
van Vogelen, in 1922 opgericht,
liet zich eerder leiden door ethische
argumenten (tegen een inhumane
behandeling van de natuur). Zij
wist zich op een pragmatischer wijze
op te stellen dan de Vereniging
voor Natuur- en Stedeschoon, maar
zette zich niet in voor een popularisering
van de natuurbescherming.
Dit was wel het geval bij de activisten
Th iery en Van Limbergen. Bij
Van Limbergen ging het echter om
het beschermen van de Vlaamse
natuur met haar Germaans karakter
tegen verderfelijke Latijnse (lees
Waalse) invloeden. De professionalisering
van de natuurbescherming,
vanuit de wetenschap, kwam langzaam
op gang. Bovendien compromitteerden
de wetenschappers zich
met de economische belangen van
het toerisme. Zo zette zich Edmond
Rahir van de Fédération Nationale
pour la Défense de la Nature in
voor het openstellen van een beschermd
duingebied voor het massa-tourisme.
De professionalisering
van de natuurbescherming vond
voornamelijk plaats in de Belgische
koloniën onder de hoede van het
Comité Belge pour la Protection de
la Nature.
25
260-261
contactblad van de
stichting net werk voor de
geschiedenis van hygiëne en milieu milieu
redactie: myriam d a r u
webversie: jan van den n o o r t
Net Werk 25 - april/mei 1991
Caspers zoekt voor het betrekkelijk
geringe succes van de Vlaamse
natuurbescherming een aantal verklaringen
zoals de kunstmatige aard
van de Belgische staat, de invloed
van de Bourgondische levensaard,
de invloed van de gemeentelijke
politiek (gekozen burgemeesters),
de voorrang die de Vlaamse emancipatie
gaf aan de economische
ontvoogding, de communicatieproblemen
tussen Vlaamse en Waalse
natuurbeschermers en het cultuurpessimisme
van de natuurbeschermers
van de oude stempel.
Voor meer informatie over dit onderzoek:
Th ijs Caspers, Duiventoren
45 5046 MN Tilburg.
Natuur als
kennispolitiek begrip
Henny van der Windt en Hans
Harbers , ‘Welke natuur is het beschermen
waard? De Nederlandse
natuurbescherming en de kennispolitieke
betekenis van het concept
‘natuur’’, Kennis en methode.
(1991) 1, p 38-61.
Dit artikel gaat uit van de stelling
dat ‘natuur’ bij uitstek een sociaal
en historisch variabele categorie
is. Dat wil zeggen dat het begrip
natuur geen absoluut gegeven is,
maar een constructie. Vreemd
genoeg, is deze relativering nauwe-
lijks aanwezig bij de discussies van
de natuurbeschermers zelf. Terwijl
er in het verleden genoeg aanwijzingen
zijn om hiervan bewust te
raken. Wij weten bijvoorbeeld dat
aan het begin van de negentiende
eeuw naar heidegebieden gekeken
werd als woeste gronden die tot
vruchtbaar land moesten worden
omgewerkt. Mensen als van Eeden
senior die zich erover beklaagden
dat de natuur moest wijken voor
de mens waren zeldzaam. De natuur
zoals van Eeden die zag was
niet identiek met wat de huidige
natuurbeschermer onder natuur
verstaat. Voor hem waren de romantische
landschappen fraai, de
idyllische landschappen rustbrengend
en de akkers en polderlandschappen
slechts ‘in zekere zin
schoon’. De natuur was de moeite
van het beschermen waard voor
zoverre zij esthetisch genot bracht.
Aan het einde ven de negentiende
eeuw groeide de belangstelling
voor de natuur onder schilders en
schrijvers. Het trekken naar buiten
genoot meer populariteit, zowel
als recreatieve bezigheid als voor
de (amateur)wetenschap. Rond de
eeuwwisseling institutionaliseerde
de populairwetenschappelijke
belangstelling voor de natuur. De
oprichting van de Nederlandse
Vereniging tot Bescherming van
Vogels en die van de Nederlandse
Natuurhistorische Vereniging
zijn daarvan het resultaat. Met de
3/4
3
4