Onder professoren - afscheid Kampen - bijdrage Baarlink

Statement
Waarin ik de kracht van Kampen beleefde
Door Heinrich Baarlink (emeritus hoogleraar Nieuwe Testament)
Op mijn naamkaart staat het jaartal 1947. Samen met de hier aanwezige jaargenoten
Jan Aalbers en Ben Wentsel behoor ik tot de oudste hier aanwezige studenten uit een
ondertussen ver verleden. In 1946, dus kort na de oorlog en de kerkscheuring, werden
slechts drie studenten ingeschreven. U kunt zich voorstellen hoe zeer wij welkom waren,
toen wij met niet minder dan 29 studenten aankwamen, waaronder de eerste vrouwelijke
student, Ireen Enyedi uit Hongarije. Was het een verzwakte Theologische Hogeschool,
die wij leerden kennen?
Wat is zwak en wat is van kracht in de akademische wereld? In laatste instantie wordt dit
bepaald door de mensen, die hun kracht aan dit instituut gegeven en een langdurig
stempel op ons als toenmalige studenten gedrukt hebben. Dit wil ik gaarne aan de hand
van zo konkreet mogelijke voorbeelden toelichten. Het college van hoogleraren bestond
uit de volgende profesoren: J. Ridderbos (Oude Testament), G.M. den Hartogh
(Kerkgeschiedenis), K. Dijk (Ambtelijke vakken, enkele jaren ook dogmatiek), A.D.R.
Polman (Dogmatiek), G.Brillenburg Wurth (Ethiek en Evangelistiek), J.H. Bavinck
(Missiologie) en H.N. Ridderbos (Nieuwe Testament). Vooral de drie laatstgenoemden
hebben in de jaren veertig en vijftig van de vorige eeuw vele studenten geboeid. Wurth,
zoals hij kort genoemd werd, blijft mij naast zijn normale colleges in herinnering
vanwege een soort „Seminar“ over vragen op het gebied van de sociale ethiek. Mijn
(eveneens duitse) vriend Heinrich Voogd moest refereren over de christelijk-sociale
beweging in Zwitserland, verbonden met de namen van Kutter en Ragaz; en ik kreeg het
thema rijkdom en armoede in het Oude Testament toegewezen. Verder gaf hij voor
belangstellenden een literatuurcollege, waarin hij de boog spande van Dante’s Divina
Commedia tot de drama‘s van de Noor Ibsen. Voor Bavinck was karakteristiek, dat hij
door zijn zendingsverleden op Java en de aanraking met de Javaanse mystiek zo zeer
gevormd was, dat hij de geheimen van het evangelie om zo te zeggen alleen maar
fluisterend door kon geven. En dan Herman Ridderbos, die ons in zijn colleges aan het
gesprek met vele vakgenoten liet deelnemen, vol respect ook voor hen, die hij meende
te moeten bestrijden. Een zin als voorbeeld. Over Bultmann, wiens existentiale (niet
existentiële) exegese hij afwees: „Je moet wel van goeden huize zijn, als je hem meent
te moeten bestrijden.“ Wij ervoeren het als een vernieuwende aanpak, zoals hij de
boodschap van de evangeliën behandelde, die daarna onder de titel „De komst van het
Koninkrijk“ verscheen. Maar ook de Johannese en Paulijnse theologie liet hij uitvoerig de
revue passeren.
Al met al, de kracht van Kampen? Zo hebben wij het inderdaad ervaren. Maar deze
bleek voor mij nog op een andere wijze. Ondanks zijn interesse voor iets als de
synoptische kwestie bleef Ridderbos voor een nieuwe uitdaging staan, namelijk die van
de toen opkomende redactiekritiek, dus aandacht voor het soortelijk gewicht van een
perikoop of uitspraak in een bepaald evangelie. Toch voelde hij blijkbaar dat anderen
nodig een poging moesten doen om grip te krijgen op de theologische motieven, die
zowel de structuur van een evangelie als de redactie van de overlevering bepaalden of
beïnvloedden. Was het zwakheid of was het kracht, toen hij mij een opstel van een
zekere Blatherwick in handen gaf met de vraag naar „the Markan Silhouette“? Ik nam
deze vraag in elk geval op, maar daar bleef het voor mij dan ook niet bij. Ook Matteüs en

Lukas bleken in hun structuur en redactie de boodschap van het evangelie op eigen wijze
te actualiseren. Dat dit op andere wijze ook voor Johannes geldt, zou mijn eerste
promovendus, Theo Witkamp, in zijn proefschrift op verdienstelijke wijze aantonen.
Hoe zeer Herman Ridderbos zich over deze vernieuwende aanpak verheugde, bleek nog
eens kort voor zijn overlijden, toen ik hem een exemplaar van verzamelde studies over
de synoptische evangeliën overhandigde, die in 2004 onder de titel „Verkündigtes Heil“
waren verschenen. Zijn enthousiasme daarover was ontroerend. Voor mij betekende het
tegelijk, dat hij zich (onbewust?) over de stimulans verheugde, die hij ruim dertig jaar
daarvoor had gegeven.
De kracht van Kampen, zoals wij die met name bij Brillenburg Wurth, Bavinck en Herman
Ridderbos ervaren hebben, bestond in de openheid voor vernieuwing in de theologie,
mits niet externe, laat staan ideologische factoren het beeld vertroebelden en de
boodschap van het heil in Christus negatief beïnvloedden. In het kader van een college
over de geschiedenis van de nieuwtestamentische wetenschap wees Herman Ridderbos
herhaaldelijk op Albert Schweitzer, die in „Die Geschichte der Leben-Jesu-Forschung“ had
aangetoond, hoe wijsgerige uitgangspunten tot diverse vormen van vrijzinnige theologie
hadden geleid. Het was de kracht van Kampen, dat een wetenschappelijke aanpak met
openheid voor vernieuwing gepaard ging met kerkelijke en confessionele betrokkenheid.
11 mei 2012, afscheid vestiging Kampen, Protestantse Theologische Universiteit