PThUnie mei 2012 - Protestantse Theologische Universiteit

Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit
BIJLAGE:
Alle PE-cursussen
2012 – 2013
2
JAARGANG 6
MEI 2012
Thema:
einde en nieuw begin
Terugblikken op Utrecht,
Kampen en Leiden
Andere vorm voor
seminarium

2 Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit Nummer 2 - mei 2012 3
inhoud 15
Thema
einde en nieuw
begin
6
In dit nummer
In Kampen worden sinds 1854 predikanten
opgeleid. In Utrecht sinds 1636. En in Leiden
– de oudste universiteit van Nederland – zelfs
sinds 1575. Dat de Protestantse Theologische
Universiteit (PThU) komende zomer uit deze drie
plaatsen vertrekt, mag dan ook niet ongemerkt
passeren. In alle drie de huidige vestigingen
zijn dit voorjaar vrolijke, interessante, soms
ook nostalgische, bijeenkomsten geweest om
de verhuizing naar Amsterdam en Groningen
te markeren. In dit nummer laten we iets van
de sfeer van de afscheidsbijeenkomsten in
Leiden en Utrecht zien – die in Kampen moest
bij het ter perse gaan nog plaatsvinden. We
besteden in dit themanummer inhoudelijk ruim
aandacht aan verleden en heden op deze drie
vestigingsplekken, en aan de veranderingen op
het seminarium van de universiteit.
Van de redactie
Gemengde gevoelens
Het zijn tijden van gemengde gevoelens op de PThU. We gaan immers verhuizen. Dat brengt veel onrust met zich mee. De kamers
moeten zo langzamerhand worden ontruimd. Daarbij komt men voor de onvermijdelijke vragen wat er mee moet en kan. Dat heeft
ook iets heilzaams. Het is een goede gelegenheid om kritisch te kijken naar de dingen waar je mee bezig bent en naar wat je allemaal
met je mee sleept. Dat geldt ook voor het onderwijs. De colleges kunnen niet zomaar worden overgeplaatst naar de nieuwe
situatie. Sterker nog: het gaat allemaal op de schop. Alles wordt opnieuw doordacht en krijgt een nieuwe vorm en samenhang. Dat
levert een aantal fikse onderwijsverbeteringen op. Ook wat betreft de huisvesting mag men wel spreken van een wenkend perspectief.
In Groningen betrekken we een fraai pand in de binnenstad. In Amsterdam komen we op een toplocatie in het gebouw van
de Vrije Universiteit. Sowieso is het geen straf om in die nieuwe omgeving te gaan werken.
Vanwaar dan die heftige emoties? Dat heeft alles te maken met de keerzijde van dit alles: we gaan plekken verlaten waaraan we
gehecht zijn. De universiteit noemt men alma mater, de moeder die ons voedt. Nu we weg gaan uit Kampen, Leiden en Utrecht
voelen we treffend deze benaming is. Het verklaart de boosheid en verwarring die je voelt of waarneemt bij anderen. Het kan zich
uiten in defensieve reacties: ‘Kom niet aan mijn moeder!’ Het omgekeerde kom je veel minder tegen. Een kind zal niet snel zijn
moeder verloochenen.
Als redactie kunnen en willen we niet om het afscheid heen, al beseffen we dat het bij deze gevoelige materie niet snel goed is.
We hebben ervoor gekozen om u de verslagen van de afscheidsbijeenkomsten te besparen – daarvoor verwijzen we graag naar de
(vernieuwde) website. Mooie foto’s ervan laten we in dit nummer wel graag zien. Een weloverwogen historisch overzicht hebben
we u in dit nummer ook niet te bieden en evenmin een evenwichtige evaluatie. Misschien dat we over vijf of tien jaar kunnen analyseren
waarom dit besluit tot verhuizing zo wijs was. Wat we u bieden zijn een aantal verhalen, heel subjectief, soms een beetje
boos, maar vooral met liefde geschreven.
Foto voorpagina:
In Leiden vond op 15 maart de eerste van drie afscheidsbijeenkomsten van de PThU plaats. Meer dan tweehonderd gasten, waaronder veel oud-studenten, stonden stil
bij de erfenis van drie ‘uitgesproken’ Leidse theologen: Berkhof, Ven Gennep en Biezeveld. (Foto: Stefanie uit den Bogaard)

4 Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit Nummer 2 - mei 2012 5
door Henk van den Bosch
Het Seminarium in transitie
‘Wanneer verhuizen we nu naar Gronia?’, vroeg
Daniël, mijn zoontje van vijf, onlangs aan mijn vrouw.
Hij is geboren en goeddeels getogen in Zambia, waar
we tot vorig jaar woonden. En de klank van zijn geboorteland
klinkt hem duidelijk nog vertrouwder in
de oren dan die van z’n toekomstige provincie. En dat
geldt niet alleen voor hem: ik heb ook nog steeds het
gevoel dat Lusaka dichterbij is dan Leek (vanaf juli
onze woonplaats).
Wanneer de verhuizing naar Amsterdam en Groningen
in september een feit is, is het Seminarium van de
universiteit op het landgoed Hydepark in Doorn de
enige van de vier oude vestigingen die haar deuren
voorlopig openhoudt. De studenten van de verschillende
master-opleidingen die de PThU aanbiedt, zullen
voor een aantal meerdaagse cursussen de reis
naar Doorn blijven maken. En hetzelfde geldt voor
de predikanten die deelnemen aan de primaire of de
voortgezette nascholing. ‘Voorlopig’, schreef ik hierboven:
ook de toekomst van Hydepark is ongewis, en
mogelijk beslist de synode van de Protestantse Kerk
binnenkort al over die toekomst, maar dat is weer
een ander verhaal.
Het feit dat Hydepark haar functie als locatie voor
het Seminarium voorlopig behoudt betekent niet dat
er daar helemaal niets verandert. De verhuisdozen in
de docentengang spreken wat dat betreft boekdelen:
vanaf september zal er geen universitaire staf meer
op Hydepark gestationeerd zijn, en we zijn inmiddels
druk bezig om ons boeltje te pakken. De collega’s
Jodien van Ark, Bert de Leede, Trudy Struijs en Theo
Witkamp hebben in Amsterdam een flexplek toegewezen
gekregen, terwijl Eward Postma en ik ons geluk
gaan beproeven aan de voet van de Martinitoren.
Ingebed
Het grote voordeel van die wijziging, zo lijkt mij, is
dat het Seminarium (of in ieder geval de staf van het
Seminarium) veel meer een deel zal worden van de
universiteit als geheel. Formeel is het natuurlijk zo dat
het Seminarium al sinds 2007 helemaal is ingebed
in de universitaire organisatie. Maar ik vrees dat de
incorporatie van het Seminarium in de PThU in de
praktijk hooguit ten dele is geslaagd: nog steeds is de
afstand tussen beide vrij groot, zijn het twee gescheiden
werelden die elkaar niet altijd goed verstaan. En
dat zal na de verhuizing ongetwijfeld anders zijn.
Maar ook hier geldt: elk voordeel heeft een nadeel.
Een van de mooiste aspecten van het werken op het
Seminarium vind ik de zeer goede collegiale verhoudingen.
De deuren staan altijd open, er is veel ruimte
voor overleg, en we zijn nauw op elkaars werk betrokken.
Voor iemand als ik, de jongste bediende die
nog druk doende is om zich het vak eigen te maken,
is zo’n collegiaal team als leerschool bijzonder waardevol.
En dat gaat verdwijnen, nu dat team in tweeën
wordt geknipt. Als ik het goed heb begrepen is het
weliswaar de bedoeling dat we ons teamoverleg
voortzetten met behulp van moderne communicatiemiddelen
als tele-conferencing en Skype. Maar dergelijke
vormen van overleg zullen toch niet helemaal
dezelfde gevoelswaarde hebben als een ontmoeting
bij een bakje koffie. Ik hoop dat daar snel de vorming
van nieuwe collegiale teams in Amsterdam en
Groningen tegenover zal staan.
Voor de overige gebruikers van Hydepark, de studenten
in diverse cursussen en de predikanten in primaire
en voortgezette nascholing, verandert er door de
transitie vermoedelijk betrekkelijk weinig. Of eigenlijk
helemaal niets: de meerdaagse cursussen zullen op
de gebruikelijke manier worden verzorgd, het eten
zal goed blijven, en ook de bar blijft open. Niets aan
de hand, dus.
Zo bekeken is de transitie wellicht nog het grootst
voor mijn beide kinderen. ‘Praten de mensen in
Gronia Engels of Nederlands?’, wilde Daniël weten.
Tja, wat moet je daar nu eens op antwoorden?
Henk van den Bosch is docent Nascholing van de
PThU in Doorn (vanaf 1 september in Groningen).

6 Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit Nummer 2 - mei 2012 7
door Antoon Vos
Meer dan een millennium theologie in Utrecht
Utrecht is bijna steeds de kerkelijke hoofdstad van
Nederland geweest, maar was dat niet altijd in
dezelfde zin. Het begon met Willibrord – ‘de man
op het peerd.’ Als ik langs het standbeeld fietste,
zette ik mijn pet af, mompelend: ‘Dominee, dank
U wel dat U gekomen bent, anders zouden we nog
steeds in onze hunebedden gezeten hebben en in
onze moerassen verdronken zijn.’ De domschool
bood al spoedig uitstekend academisch onderwijs
en later zouden de kloosterscholen van de
Franciscanen (Minrebroederstraat), de Dominicanen
(Predikherenstraat, waar ik als student begon: mijn
familie vond dat wel mooi) en de Augustijnen dit
niveau nog versterken. Het gebied van de noordelijke
Nederlanden viel bijna samen met het bisdom
Utrecht. Daarbij kwamen – onophoudelijk – de grote
golven van de vernieuwing: vanaf de Benedictijnse
Reformatie in de tiende en elfde eeuw (Cluny) zouden
ze via de Cisterciënzers en Norbertijnen van de
twaalfde en de Franciscanen en Karmelieten van de
dertiende eeuw, via de Brabantse mystiek en de devotio
moderna in Reformatie en Nadere Reformatie
uitmonden.
Voetius
Na het intermezzo van de Reformatie kwam het
Utrechtse stadsbestuur met een eigen universiteit
(1634), de enige stedelijke universiteit in ons land
in die eeuwen, en het onwaarschijnlijke gebeurde.
Voor de theologie nodigde men een kleine Brabantse
dominee uit, die met geen geweld uit het geliefde
Heusden was los te weken. Na de benoeming in
juni 1634 preekte hij echter afscheid op woensdagmorgen
20 augustus – om 8 uur in een afgeladen
Catharijnekerk – en zwaaide ’s middags geheel
Heusden dit voetje onder tranen uit.
Voetius, de grote theoloog aan wie Utrecht zoveel te
danken heeft, was een man van ora et labora. Hij was
wetenschappelijk ontembaar. Als student volgde hij
ook anatomische lessen. Toen Diodati tijdens zijn verblijf
in Dordt voor de Nationale Synode (1618-19) les in
het Italiaans gaf, leerde hij er even Italiaans bij. Voetius
belichaamde een ontspannen, gemoedelijke sfeer
waarin hij extravert, monter en vroom, dag en nacht
kon werken. Met zijn collega’s en leerlingen stempelde
hij niet alleen de Academia voetiana en de stad, maar
door de Nadere Reformatie ook grote delen van ons
land met een dynamisch, opgewekt en vernieuwend
geloof. Als buitenlandse gasten zich later in Utrecht
aandienden om de wereldberoemde hoogleraar te bezoeken,
moest men hem vaak bij de catechisaties voor
de weesjes aan ‘het’ Springweg wegplukken. Als er
moeders hand niet was om naar Jezus te gaan, dan
was er de hand van de grote theoloog.
Hij was sociaal bewogen. In de kwestie van de pandjeshouders
zette hij het ideaal van de theocratie in
voor armen en misdeelden – voor ‘de schamele gemeente’,
om met Knappert te spreken. Hij maakte
theologie niet alleen voor zijn zoons maar ook voor
zijn collegae tot een feest, die elke week na de kerkenraadsvergadering
‘tot leringhe ende vermaeck’
bij Voetius op college zaten. De stokoude Voetius
stierf zoals hij geleefd had. Op zijn sterfbed klonken
uit zijn mond de woorden van Bernard van
Clairvaux: Desidero te millies, mi Jesu! Quando venies?
Duizendmaal verlang ik naar U, mijn Jezus!
Wanneer zult Gij komen? Zijn collega en wijkpredikant
ds. Gentman vulde aan, alsof het de gewoonste
zaak van de wereld was: Me de te quando saties?
Wanneer zult Gij mij met Uzelf verzadigen? Bij het
wondere leven van Voetius blijft er dan ook reden te
over om met Anton van Duinkerken te vragen: ‘Wie
is op heden groter, wie oprechter?’ Dit niveau zou
Utrecht niet altijd blijven halen, maar de toon was
gezet en bleef gezet.
De laatste eeuw
De afgelopen eeuw stond ook de Utrechtse theologie
in het teken van de duplex ordo. De nieuwe
Hoger Onderwijswet van 1876 betekende niet alleen
dat er twee kerkelijke hoogleraren tot de Faculteit
Theologie toetraden – zij hadden overigens geen zitting
in de ‘hooglerarenfaculteit’ – maar dat er ook
een vierde hoogleraar in de faculteit benoemd kon
worden. Nicolaas Beets reisde speciaal naar de pastorie
van Bloemendaal om de jonge Josué Jean Philippe
Valeton (geboren 1848) hiervoor te winnen. Zijn missie
slaagde en Valeton jr. zou zich van 1877 tot zijn
overlijden in 1912 niet alleen tot een gewaardeerde
en geliefde prof ontwikkelen, maar ook een drijvende
kracht van de faculteit worden. De king makers van
na de Tweede Wereldoorlog, Maarten van Rhijn (‘Sint
Maarten’) en Wim van Unnik, waren beiden nog
Valeton-bewonderaars en wisten dat ook op mij over
te dragen – in het inspirerende gezelschap van de lectuur
van Isaäc van Dijk, 1847-1922, een geniale generalist,
maar wel specialist op de moderne devotie.
De Utrechtse sfeer zou nog tot ver in de twintigste
eeuw door de ethische theologie, die christocentrisch
is, gestempeld worden: Beets, Valeton Jr., J. Cramer,
Lamers, Baljon, Van Veen, Daubanton, Obbink (vader
en zoon), J. A. Cramer, Brouwer, M. van Rhijn,
Berkelbach van der Sprenkel, Edelkoort, Van Unnik,
Vriezen, Loen.
De duplex ordo van de ‘kerkelijke vakken’ (systemati-
sche en praktische theologie – met een reeks satellieten:
vaderlandse kerkgeschiedenis en hervormd kerkrecht,
apostolaat en christelijke ethiek, en bijbelse
theologie) en de ‘staatsvakken’ was indirect het gevolg
van Utrechts grootste drama. In 1846 leidden de
woeste conflicten tussen de jonge Opzoomer (*1821:

8 Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit Nummer 2 - mei 2012 9
hoogleraar in de wijsbegeerte in Utrecht van 1846 tot
1889) en Scholten tot de ommezwaai van Scholten,
die hem tot de vader van de moderne theologie zou
maken. Deze Moderne Theologie, die in moordend
tempo ‘korte metten met de gehele heilsgeschiedenis
maakte’, heeft nooit de Hervormde Kerk veroverd,
maar wel een zeer groot deel van het predikantencorps.
Het waren Utrechtse studenten die deze ‘clash’
aan de hand van Daniel Chantepie de la Saussaye
overleefden: Pierre Daniel Chantepie de la Saussaye,
Valeton Jr. en Isaäc van Dijk – de drie vrienden!
Uit deze kring kwam Utrechts grootste prestatie
voort: de lijn van Valeton Jr., Obbink Sr., De Groot en
Vriezen - de vader van Dr. Karel Vriezen. Zij creëerden
een nieuwe visie op de relatie tussen geschiedenis en
openbaring. De Moderne Theologie maakt de heilsgeschiedenis
overbodig: volgens de neocalvinistische
theologie moet men zich verre houden van historisch
denken om het orthodoxe geloof niet te verliezen,
en volgens Barth is openbaring niet historisch. De
Utrechtse lijn van Valeton-Vriezen gaat daartegenin:
de geschiedenis is volgens hen juist de sleutel tot
de openbaring. Ik voeg daaraan nog graag toe: de
openbaring is ook de bron van de geschiedenis en
dat geldt niet alleen voor de bijbelse geschiedenis,
maar ook voor de geschiedenis van de philosophia
christiana; nadenken over de openbaring leidt tot
nieuw denken.
Zelfs het College van Curatoren van de UU was vaak
vrij sterk ‘ethisch’ gericht. Mijn grootse leermeester
Loen (1955-66) is eerst in de faculteit van letteren
en wijsbegeerte benoemd. Er was een ongeschreven
regel, dat ook de wijsgeer uit het brede orthodoxe
midden van de Hervormde Kerk – het ethische midden
– voortkwam. Niet alleen in de zeventiende en
achttiende, maar ook in de twintigste eeuw stonden
de Utrechtse theologen op de vaste grond en de faculteit
Godgeleerdheid voer er wel bij.
Hoe elementair deze spiritualiteit was, blijkt uit een
gebeurtenis op een college van Berkelbach van der
Sprenkel (1935-52). Mijn vader en moeder woonden
voor mijn geboorte in het begin van de oorlog in het
Babyloniënbroek van wielrenster Marianne Vos – tegenover
de pastorie van dominee en mevrouw De
Heer. Voor de Oorlog had ds. De Heer in Utrecht gestudeerd.
Ook toen kwamen studenten regelmatig te
laat op college en de aristocratische Prof. Berkelbach
van der Sprenkel vond dat verschrikkelijk. Weer was
een student te laat. Toornig merkte Berkelbach op:
‘De volgende komt er niet meer in.’ Weer werd er
geklopt. Berkelbach: ‘Wie bent U?’ De student antwoordde:
‘De Heer, Professor!’ Berkelbach werd
krijtbleek en zei: ‘Gaat U dan maar zitten.’ Later heb
ik vele van zijn boeken gelezen en sloeg ik in Huize
Swellengrebel zijn broze gestalte gade, wanneer hij
in de tuin wandelde. Ik heb hem nooit aangesproken.
Evenals Sint Maarten liet hij iets van de presentie van
Jezus Christus voelen. Dat was Utrecht.
Prof.dr. A. Vos was tot zijn pensionering in 2009
universitair docent dogmatiek bij de PThU, vestiging
Utrecht
Afscheid Utrecht
Op 20 april vond in Utrecht de tweede in een
reeks afscheidsbijeenkomsten van de PThU
plaats. Het was een programma met voor elk
wat wils: studentenliederen, stadswandelingen
en presentaties door de disputen. Prof.dr. Jan
Muis hield de afscheidsrede, met als titel ‘Une
certaine idée de la théologie d’Utrecht’.
(Foto’s Gerard Helt.)

10 Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit Nummer 2 - mei 2012 11
door Gert van Klinken
Uit de Kamper School:
Lucas Lindeboom
Nu de PThU gaat vertrekken uit Kampen mag de vraag
gesteld worden welke geestelijke erfenis zij vanuit de
IJsselstad meeneemt naar Groningen en Amsterdam.
Die traditie is gebaseerd op het christelijk geloof, op
liefde voor kerk en theologie, maar óók op praktisch
handelen in de samenleving. Zó zijn de studenten in
Kampen opgeleid, van meet af aan. Een van die voor
‘Kampen’ typerende studenten was Lucas Lindeboom:
een erflater voor de PThU van nu.
Lucas Lindeboom (1845-1933) werd op 17 januari
1845 in een gezin van tien kinderen geboren in
de buurtschap Frankhuis, gelegen aan de weg van
Zwolle naar Kampen. Op die laatste plek hadden de
Afgescheiden Kerken in 1854 hun predikantenopleiding
gevestigd. Na aankomst van het ‘kwieke kereltje’
uit Frankhuis ging dogmaticus Helenius de Cock
persoonlijk met hem in gebed.
Lindeboom doorliep de studie vlot. Omdat hij zich
te jong voelde voor het predikantschap knoopte hij
er een extra jaar aan vast. Significant is dat hij deze
periode ondermeer gebruikte voor een bezoek aan
het diaconessenhuis van Theodor Fliedner (1800-
1864) in het Duitse Kaiserswerth, in de omgeving
van Düsseldorf. In deze ‘Anstalt’ werden protestantschristelijke
vrouwen getraind in de ziekenverpleging.
Samen met studiegenoot Derk Jan te Grootenhuis
deed Lindeboom ook een soortgelijke instelling
in Wezel aan. Een bezoek aan een zorginstelling
maakte geen onderdeel uit van het standaard curriculum
van de studie theologie. Lindeboom besefte
in Kaiserswerth dat een belangrijk terrein voor christelijke
sociale actie in Nederland nog vrijwel braak
lag: ‘Bijzonder groote indruk maakte dat op mij, en ik
dacht: waarom hebben wij dat niet?’
Terug in Nederland nam hij in 1866 een beroep aan
naar de christelijk gereformeerde (afgescheiden) gemeente
van Den Bosch. Lindeboom was een geregeld
bezoeker van het plaatselijk ziekengasthuis en
krankzinnigengesticht. Anders dan de pastoor las hij
er niet voor uit het gebedenboek, maar uit de bijbel.
Ook werden de zieken bedacht met traktaten als De
doodsvallei is niet donker. Ondertussen groeide de afgescheiden
gemeente per saldo naar driehonderd leden.
Dat er ook honderd afvielen deerde Lindeboom
niet. Hij verwachtte een actieve participatie van ieder,
plus, niet te vergeten, bereidheid om financiële offers
te brengen voor het ideaal. De opbrengst van de
collecten beschouwde hij als thermometer voor de
geestelijke welstand van zijn kerk.
Gelovig en actief
Over structurele veranderingen in de maatschappij te
bewerkstelligen was samenwerking nodig met geestverwanten
van buiten het eigen kerkgenootschap.
Lindeboom deed er in 1875 een brochure over verschijnen,
waarin hij bijzondere aandacht besteedde
aan de christelijke zorg: ‘Er is ook in ons Vaderland
een liefelijke strooming van geestelijk leven. Ook
buiten onze Kerk. Ja, buiten haar ontwikkelen zich
gaven en krachten, die in haar nauwelijks te bespeuren
zijn. Daar hebt ge b.v. de Christelijke philantropie.
Wat doen we er aan? Waar zijn onze gemeentelijke
of kerkelijke Ziekenhuizen, Krankzinnigengestichten,
Doofstommen- en Blindeninrichtingen?’
In 1883 werd Lindeboom docent aan de Theologische
School, met als aanspreektitel professor. Hij doceerde
de nieuwtestamentische vakken, inclusief Grieks en
Latijn. Daarnaast, en dat was typisch voor ‘Kampen’,
legde hij een sterke maatschappelijke betrokkenheid
aan de dag. Zo werd op 9 oktober 1884 op initiatief
van Lindeboom de Vereniging tot Christelijke
Verzorging van Krankzinnigen en Zenuwlijders in
Nederland opgericht. De eerste algemene vergadering
telde zeventien hervormde afgevaardigden,
tweeëntwintig christelijk gereformeerden en één
vrij-evangelische. De gedachte was dat ieder een diaconie,
kerkenraad of gemeente representeerde, die
zich verbond aan het doen welslagen van de doelstellingen
van de Vereniging. Onder Lindebooms leiding
maakte het werk van de Vereniging een sterke uitbreiding
door. De eerste kliniek, op het terrein van
het voor f 40.000,- aangeschafte buiten Veldwijk
in Ermelo, werd geopend in 1886. Liever dan voor
zalen in één groot gebouw werd gekozen voor een
paviljoenstelsel. Het was het eerste complex van
deze aard in Nederland. De met het staatstoezicht
op de verzorging van geesteszieken belaste inspectie
had het aanbevolen, maar de paviljoens - apart
voor mannen en voor vrouwen - pasten ook goed

12 Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit Nummer 2 - mei 2012 13
in de opvattingen van de Vereniging. Die streefde
naar de een omgeving die zoveel mogelijk overeen
diende te komen met die van het gezinsverband.
De algehele leiding over het complex was in handen
van een geneesheer-directeur. In 1889 installeerde
Lindeboom bovendien een geestelijk verzorger. Het
was Jan Willem Andries Notten (1845-1914), die net
als hijzelf christelijk gereformeerd predikant was geweest
in ’s-Hertogenbosch en die daar in het gesticht
Reinier van Arkel al enige ervaring had opgedaan met
de opvang van psychiatrische patiënten.
Salem en Bethesda
Op Veldwijk volgden Bloemendaal in Loosduinen,
Dennenoord in Zuidlaren, Wolfheze en Vogelenzang
in Bennebroek. In 1924 werd de vijfduizendste patiënt
ingeschreven. Vrijwillige bijdragen maakten
dit alles mogelijk: tussen 1888 en 1924 was er f
750.000,- aan giften en legaten binnengekomen. In
1900 werd de Vereniging tot Christelijke Verzorging
van Zenuwlijders verzelfstandigd, met een eigen sanatorium
in Zeist. Op initiatief van Van den Bergh
waren vanaf 1890 bovendien psychiatrische inrichtingen
voor kinderen verrezen (’s-Heerenloo,
Groot Emmaus). Lindeboom was in 1888 betrokken
geweest bij de oprichting van de Vereniging tot
Christelijk onderwijs en verzorging van doofstomme
en blinde kinderen en jongelieden. Hieruit zou het
bekende instituut Effatha in Voorburg voortkomen.
Een ander initiatief was de Vereniging tot
Bevordering van Gereformeerde Ziekenverzorging,
met de klinieken Salem in Ermelo en Bethesda in
Hoogeveen.
Essentieel voor het welslagen van deze grootschalige
projecten was een goede samenwerking tussen
de theologie (die de juiste grondslag bepaalde) en
de ‘christelijke vakmensen’ op medisch en pedagogisch
terrein. In beide expertises diende gestreefd te
worden naar de hoogst mogelijke professionaliteit.
Een instelling als Veldwijk kon zich mede daarom
zo voorspoedig ontwikkelen, omdat de geneesheren-directeur
door de Vereniging en haar voorzitter
gestimuleerd werden om zich in binnen- en buitenland
op de hoogte te stellen van de jongste ontwikkelingen
in de psychiatrie. De belangstelling ging
daarbij vooral uit naar universiteiten en instellingen
in Duitsland. De door Friedrich von Bodelschwingh
(1831-1910) opgerichte Anstalten waren tijdens de
opening van Veldwijk met een delegatie vertegenwoordigd.
De gewenste wisselwerking van expertises
werd door Lindeboom uiteen gezet in een rede,
in 1887, over de betekenis van het christelijk geloof
voor de geneeskundige wetenschap en psychiatrie.
De dokter en de dominee waren in hun werk op elkaar
aangewezen, al werd dat nog te weinig beseft
door de academische beoefening van zowel theologie
als medicijnen. Christelijke artsen demonstreerden
hoe een vruchteloze tegenstelling van geloof
en wetenschap doorbroken kon worden: ‘Al wat de
wetenschap bood, de psychiatrie leerde en de gezondheidsleer
aanbeval gebruikten zij als middelen,
door God geschonken.’
De Vereniging demonstreerde hoe vanuit een christelijk
perspectief een bijdrage geleverd kon worden
aan een zorgzame samenleving: ‘De ware van God
opgelegde, naar Zijn wil en methode uitgeoefende
arbeid overwint ook hier het bekrompen en enge van
ons eigen ik, het beperkte van onze gedachtenkring,
het belemmerende van ons zelfgevoel. Zulk een arbeiden
is het ruimer worden des levens, het vergroot
de kracht der gemeenschap.’ Woorden als deze nemen
we in 2012 mee van Kampen naar Amsterdam
en Groningen – en verder.
Gert van Klinken is universitair docent Kerkgeschiedenis
aan de vestiging Kampen van de PThU
(vanaf 1 september in Groningen).
De universiteit
van Kor Schippers
In 2004 maakte ik voor een symposium ter gelegenheid
van het 150-jarig bestaan een lezing over de betekenis
van de gereformeerde Kamper theologische
traditie en ik verbond die toen aan persoon en werk
van Kor Schippers (1925-1997). Voor mij, als VUmeisje,
was Schippers de verpersoonlijking van die
traditie die vooral in de jaren zeventig en tachtig zo’n
bloeiperiode kende. Schippers was dat al lang voor ik
in 1993 in Kampen ging werken. Veel oud-studenten
op de reünie in 2004 noemden spontaan zijn naam bij
het ophalen van de goede herinneringen aan hun studietijd.
Nu, bij het afscheid van Kampen, roepen we
die naam opnieuw in herinnering.
Kor Schippers (studie te Kampen vanaf 1943, predikant
te Sibculo en Ermelo, verblijf in Nieuw-Guinea,
vanaf 1968 verbonden aan Kampen, sinds 1980 als
hoogleraar Praktische Theologie) was voor een hele
generatie gereformeerde theologiestudenten (ook
die van de VU) een belangrijke inspirator waar het
ging om het zoeken naar een positieve verhouding
tot de kerk. Waar elders het verstarde gereformeerde
denken werd opengebroken (Kuitert, Wiersinga)
stond Schippers voor een nieuwe visie op kerk-zijn,
een nieuwe praktijk. Daarin kwam de gemeente centraal
te staan, zij was subject, draagster van alle bedoelingen
van het kerk-zijn in de wereld, subject ook
van de ambten. Die kerk had als opdracht om er te
zijn voor anderen. Dit hield in dat er in de gemeente
van alles kon en moest gebeuren, er leerprocessen
op gang gebracht moesten worden, de deuren
open konden, de wereld in het vizier kwam en de
positie van de predikant ingrijpend moest veranderen.
Schippers’ onderzoek naar en betrokkenheid bij
het oude-wijkenpastoraat opende een mogelijkheid
maatschappelijk engagement te verbinden met kerkenwerk.
Wat in de studie (we spreken over de jaren
zeventig en tachtig) vaak neerkwam op denken over
onrecht ver weg, kreeg een vertaling hier en nu.
Het Kampen van 2004, zo hield ik mijn gehoor voor,
wilde in allerlei opzichten nog steeds de universiteit
van Kor Schippers zijn. In zijn teksten komt het beeld
naar voren van iemand bij wie persoonlijk geloof,
maatschappelijk engagement, kerkelijke betrokkenheid
(liefde voor de kerk én lijden eraan) en verlangen
naar theologische verdieping steeds volkomen samen
op gaan. De gemeente als subject kreeg een theologische
verantwoording vanuit de theologie van Barth
en Bonhoeffer, het ideaal van de lerende gemeenschap
bracht op het snijvlak van kerk en universiteit
een Catechetisch Centrum voort, voor onderzoek en
reflectie, maar ook heel praktisch om de nieuwste
methoden in te kunnen zien. Schippers hield de boel
bij elkaar. In de strategische heroriëntatie die Kampen
na de doorstart van 2000 had doorgemaakt, waren
Schipperiaanse idealen als praktijkoriëntatie, integratie,
samenhang van theorie en praktijk en persoonlijke
en spirituele ontwikkeling leidraad voor
de ontwikkeling van het onderwijs. Kampen wilde
ook kenniscentrum zijn van de PKN: zoiets als het
Catechetisch Centrum, maar dan voor nu …
Sinds 2004 heeft Kampen zich – als onderdeel van
de PThU vanaf 2007 – nog een keer opnieuw uitgevonden.
Nog maar nauwelijks daaraan gewend,
verhuist ze nu naar Amsterdam en Groningen. Wat
formeel in 2004 bij de totstandkoming van de PKN
door Lieke Werkman

14 Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit Nummer 2 - mei 2012 15
en in 2007 bij de fusie met het ThWI eigenlijk al zijn
beslag had gekregen, voltrekt zich nu ook heel fysiek
en materieel: een van de laatste instituten van
de gereformeerde traditie (die van de GKN bedoel ik
dan) verdwijnt. Als uitgesproken voorstander van het
SoW-proces zou Schippers dat wellicht niet eens zo
erg hebben gevonden. Het ging hem overduidelijk
niet om de instituten op zich - kerk noch universiteit.
Over de mensen maakte hij zich wel zorgen: een jaar
voor zijn overlijden noemt hij in een lezing voor de
reünisten van Kampen de jongste generatie theologen
kwetsbaar, de persoonlijk zoekende generatie op
de drempel van een onbekende toekomst, verweesd,
zonder de steun van een gemeenschap van gelijkgezinden.
Hij spreekt dan over de noodzaak van een
normerend centrum en vraagt zich af of wij ‘werkelijk
op de weg van Jezus’ zijn.
Het gereformeerde ‘wij’ waarover Schippers spreekt,
bestaat straks echt nog uitsluitend in herinnering,
maar de weg van Jezus verwijst altijd naar toekomst,
een toekomst waarnaar we straks, kwetsbaar, verweesd
én ook nog verhuisd en ontheemd samen met
nieuwe anderen op zoek moeten. Zo ver van huis is
dat nu ook weer niet.
Lieke Werkman is universitair docent Ethiek aan de
vestiging Kampen van de PThU (per 1 september in
Groningen).
Afscheid van Leiden
In zijn bundel Afscheid van Leiden vertelt Karel van
het Reve een anekdote over Einstein, die na zijn ontslag
in nazi-Duitsland even naar Leiden komt om daar
met een bevriende weduwe te praten over een hem
in Leiden aangeboden leerstoel. ‘Zij legde Einstein
uit dat Leiden een heel rustige stad was: nergens, zei
ze, heeft de overgang van het leven naar de dood zo
ongemerkt plaats als in Leiden. Einstein besloot toen
naar Princeton te gaan.’
Hoewel het afscheid van de vestiging Leiden op 15
maart jl. een drukbezochte, inhoudelijk interessante
en bijkans feestelijke gebeurtenis was, overheerst het
geluid van de stille trom waarmee ‘de kerk verdwijnt
uit de oudste theologieopleiding van Nederland’
(Reformatorisch Dagblad, daags voor het afscheid).
De uittocht van enkele studenten en medewerkers
veroorzaakt op het oog nog niet de minste rimpeling
in het rustige water aan de Witte Singel. Het Leids
Instituut voor Godsdienstwetenschappen, inclusief
de studie godgeleerdheid, gaat vol vertrouwen en op
eigen kracht verder. Van een overgang van leven naar
dood lijkt geen sprake te zijn. Toch sterft er iets, of
eigenlijk iemand: de typisch Leidse theologiestudent,
die na een gedegen studie godgeleerdheid ter plaatse
de kerkelijke opleiding volgde om predikant te worden.
Zij verdient postuum een kleine gedenksteen.
De typisch Leidse theologiestudent onderscheidde
zich op tal van fronten, waaronder een ferme bedrevenheid
in de historisch-kritische exegese (de naam
van nieuwtestamenticus H.J. de Jonge mag hier niet
onvermeld blijven) en een grote vrijmoedigheid om
eigen wegen te gaan door het theologische landschap,
vanwege de kleinschaligheid van de opleiding
en het ontbreken van grote groepen gelijkgezinden.
Meest in het oog springt echter de behendigheid van
de typisch Leidse theologiestudent waarmee hij, wanneer
zijn tijd gekomen was, de weliswaar inpandige
maar toch riskante sprong maakte van de ene naar de
andere ordo: een sprong van wetenschap naar kerk.
En soms, bij gelegenheid, weer terug. Nu was het ba-
door Hans de Waal

16 Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit Nummer 2 - mei 2012 17
lanceren tussen twee ordines uiteraard niet voorbehouden
aan de Leidse theologiestudent, maar vrijwel
nergens anders werd het bestaan van deze modus
vivendi met evenveel verve onderschreven en verdedigd
(‘geïnternaliseerd’, zou de psycholoog zeggen)
als in Leiden. Dit betekent niet dat het allemaal vanzelf
ging, dat er niet af en toe spanningen waren, dat
het de best mogelijke van alle mogelijkheden was,
etcetera, nee. Iedereen haalde wel eens een nat pak.
Maar in Leiden wist men eenvoudigweg dat het uitgesproken
lastig is om wetenschap en kerk onder één
dak te huisvesten, maar dat ook dan een lat-relatie de
voorkeur verdient boven een scheiding. Beter voor de
kinderen. Als de duplex ordo een typisch Nederlands
poldermodel was, dan was de Leidse theologiestudent
de klassieke representant van de ‘oude politiek’
die zich hierbij als een vis in het water voelde.
Niet alleen in de collegebanken werd aan de sprongtechniek
gewerkt, ook binnen de disputen en collegia
werden ware atleten geboren. De Leidse disputen
kennen geen confessionele grondslagen: ze weerspiegelen
dezelfde diversiteit als het instituut en de
studenten. Niettemin wordt er flink op los gepreekt,
ondermeer in het oudste theologische collegium van
Nederland (misschien wel ter wereld), Quisque Suis
Viribus, sinds 1841. Preken voor de vierschaar van de
wetenschap: dat moet wel goede predikanten opleveren.
De duplex ordo op huiskamerformaat. Vreugde,
vriendschap en theologie gaan hand in hand.
Met het afscheid van Leiden verdwijnt ook het
aanleren, verfijnen én waarderen van de unieke en
ingewikkelde behendigheid waar de Leidse theologiestudent
in uitblonk. Voor de beoefenaars en bewonderaars
voelt het alsof er kort voor de Spelen een
Olympische discipline wordt geschrapt. Voorgoed, al
geldt in de wereld van de theologie evenzeer als in
die van de sport: zeg nooit nooit. En natuurlijk zijn
er argumenten voor. Waarom halsbrekende toeren
uithalen langs de afgrond als er veertig kilometer verderop
een (provisorische) brug is gebouwd? Waarom
zo moeilijk doen? De Leidse theologiestudent die
predikant wilde worden is met zijn beheersing van de
sprongkunst geworden als die aardige buurman die
een heel bijzonder kunstje kan, bij de barbecue: het
ziet er gevaarlijk uit, en inderdaad, hij is er goed in,
maar wat doet het er eigenlijk toe?
Een gedenksteen, als een lieu de mémoire, waardeert
het verleden en biedt troost in het heden. En daarmee
beïnvloedt het de toekomst. Daarom, als wens voor
de nieuwe PThU in Amsterdam en Groningen: dat de
nagedachtenis van de typisch Leidse theologiestudent
die predikant wilde worden ons allen tot zegen strekt,
opdat hij / zij in deze ongemerkte overgang van leven
naar dood onverhoopt een eigen paasmorgen krijgt
en (in een andersoortig lichaam, met nieuwe behendigheden)
aan een nieuw leven begint.
Hans de Waal is aio Diaconaat aan de vestiging
Leiden van de PThU.
Duplex ordo als
vanzelfsprekendheid
‘Je gaat het toch niet over de duplex ordo en zo
hebben?’ Dit, of ongeveer dit, was blijkbaar de reactie
van prof.dr. Gerrit de Kruijf toen dr. Johannes
Tromp, manager van het Leids Instituut voor
Godsdienstwetenschappen, de titel van zijn lezing
bij het afscheid van de PThU uit Leiden bekendmaakte:
‘Uitgesproken lastig’. Johannes Tromp refereerde
in zijn lezing aan deze reactie van De Kruijf om er
direct aan toe te voegen: ‘Ik besefte dat ik het niet
niet over de duplex ordo kon hebben.’
Ik kwam tot dezelfde ontdekking. Als ik iets wil zeggen
over wat de PThU in Leiden, of de kerkelijke opleiding,
zoals het in mijn studententijd nog heette,
kenmerkte, dan moet ik het over de duplex ordo
hebben, over de – als het gaat om de theologiestudie
niet makkelijke – scheiding van kerk en staat,
en over de strikte wijze waarop deze scheiding in
Leiden werd gehandhaafd.
Ik heb graag theologie gestudeerd en deze brede
studie altijd als een grote luxe ervaren. En ik heb
graag in Leiden gestudeerd. De duplex ordo was
voor mij een vanzelfsprekendheid: eerst studeerde
je zo wetenschappelijk mogelijk theologie, onder
uitsluiting van het transcendente, zoals dat werd
genoemd, en daarna maakte je als het ware de
sprong (Berkhof) om God wél te vooronderstellen in
door Christiane van den Berg-
Seiffert

18 Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit Nummer 2 - mei 2012 19
Wat neem je mee?
Op de dag van het afscheid van Leiden was
onder de titel Wat neem je mee? in het
Academiegebouw een expositie te zien van foto’s
van alumnus drs. Jos Wolthaus en Marianne
Wolthaus-De Ridder. Een kleine selectie hiervan
is op deze pagina te zien. De kleurenfoto’s bij de
artikelen over Leiden zijn op de dag zelf genomen
door Stefanie uit den Bogaard.
je theologiseren en begon je aan de kerkelijke opleiding.
Tijdens de eerste jaren van mijn studie had ik
dan ook eigenlijk alleen via het dunne lijntje van de
door de kerkelijke opleiding georganiseerde ‘kerkelijke
avonden’ contact met de kerkelijke docenten
(nu de PThU dus), maar ik kende hen en zij kenden
mij. Tijdens deze eerste jaren genoot ik van vakken
als kerkgeschiedenis en godsdienstwijsbegeerte en
van godsdienstpsychologie en godsdienstsociologie.
Pas nu, terugkijkend, besef ik dat de vakken op het
gebied van Nieuwe Testament en Oude Testament
niet bij dit rijtje van mijn favorieten zaten. De uitleg
van de bijbel ging, zo begrijp ik het nu, voor mij pas
leven toen ik aan de andere kant van de duplex ordo
stond. Toen ik ook dogmatiek erbij kreeg. En toen ik
de Bijbel ook tijdens mijn studie mocht lezen met de
vraag hoe God erin spreekt. Tot de mensen toen, in
een bepaalde context en tijd. En tot ons nu. Tot mij.
Achteraf is het ook niet toevallig dat ik deze sprong
naar de andere kant van de duplex ordo zo gauw
mogelijk heb genomen, met een kerkelijk hoofdvak,
Praktische Theologie, binnen de staatsopleiding –
die mogelijkheid was er toen net.
Daarna, tijdens de kerkelijke opleiding, was er een
rijkdom aan nieuwe vakken. Dogmatiek inderdaad.
Bijvoorbeeld de colleges ‘Kerk en Israël’. Of de colleges
over seksualiteit binnen christelijke ethiek. Of de
dagen in Dordrecht bij dr. Gerrit-Jan van der Kolm.
En dan de preekcolleges in de Waalse Kerk en het
borrelen daarna… Ik denk dat ik toen theoloog ben
geworden. Toen mijn handen niet meer gebonden
waren door de ‘uitsluiting van het transcendente’.
Toen ik mezelf en mijn wereld voluit mee kon nemen
in de theologische reflectie.

20 jaar jong: Nu totaal vernieuwd!
Bijbelse theologie en hedendaagse cultuur in
grote en kleine, stevige en speelse
bijdragen.
Zesmaal per jaar
een ontmoeting
tussen Bijbel en
cultuur, joodse en
christelijke traditie,
exegese en praktijk;
48 pagina’s full
colour over de
Leo Mock
Dag 3 van de schepping
Wat is er toch zo speciaal aan de dinsdag? Er gebeuren
in de Bijbel en in het jodendom allerlei
bijzondere dingen op deze ‘derde dag’. De oorzaak
zou wel eens in de schepping ingebakken
kunnen zijn.
D
e Tenach/het jodendom lijkt iets met het getal 3 te
hebben (en ook met 7 en 10, maar dat is een ander
verhaal…). Zo lijken belangrijke gebeurtenissen zich
vooral op de derde dag voor te doen: het is de derde dag
waarop Abraham de plek van de offerande van Isaak al uit de
verte ziet (Gen. 22:4); Sichem wordt op de derde dag ná de besnijdenis
door de twee zonen van Jakob aangevallen (Gen.
34:25); het is op de derde dag dat Farao zijn verjaardag viert,
de dromen van de overste der wijnschenkers en de opperbak-
ker uitkomen en Josefs bevrijding begint (Gen. 40:20). Natuurlijk
was de openbaring op Sinaï op de derde dag van de
maand (Ex. 19:16); iemand die onrein is, moet op de derde en
de zevende dag bespat worden met het reinigingswater van
de Rode Koe (Num. 19:12); op de derde dag na de strijd komt
een boodschapper aan David vertellen dat Saul en Jonathan in
de oorlog gesneuveld zijn (2 Sam. 1:2-4). En dan heb je nog de
joodse Bijbel, die ingedeeld is in drieën: Tora, Profeten, en Geschriften;
het joodse volk, dat bij de rabbijnen uit drie delen
bestaat: Israëlieten, levieten en priesters; zijn er drie aartsvaders;
en is het kleinste rechtscollege bij de rabbijnen een drietal
wijze mannen…
Dat rechtvaardigt de vraag of er ook iets bijzonders aan de
hand is met de derde scheppingsdag in Genesis 1. Nu is het
scheppingsverhaal een heikel stuk om over te schrijven. Niet
omdat de taal van de Tora hier nu zo ingewikkeld is, het lijkt
4 I N T E R P R E T A T I E | maart 2012
bijbelse boodschap in de 21ste eeuw.
Maak gebruik van onze
speciale aanbiedingen:
Elk jaar verschijnt de derde dag opnieuw: sinaasappelboomgaard op Rhodos
juist best concrete taal. Maar misschien is dat wel juist het
probleem, want wat staat er nu eigenlijk, wat betekent het?
Het scheppingsverhaal wordt al in de oude rabbijnse bronnen
druk becommentarieerd en verklaard, maar vaak roepen
die verklaringen weer nieuwe vragen op. En ook de middeleeuwse
joodse bijbelexegeten hadden het er druk mee: wat
betekent het eerste woord – bereesjiet – nu eigenlijk? In het
begin, in een begin, of ‘In het begin van het scheppen van
hemel en aarde’? In de Talmoed worden de scheppingswerken,
de maäsee bereesjiet, genoemd als een gebied van de esoterie
waarover je maar het beste niet kan uitweiden in het
openbaar. Je mag deze kennis alleen met één geschikte leerling
tegelijk bestuderen, niet met twee (Misjna Chagiga 2:1).
Natuurlijk was de
openbaring op Sinaï
op de derde dag van
de maand
gebeurd. Na de
eerste scheppings‘daad’
van
God uit het niets
lijkt alles in een toestand
van vermenging
en chaos te bestaan: licht
en duisternis, vloeibaar en
vast, boven en beneden – hemel
en aarde – lopen in elkaar over. Volgens Nach-
manides is de afgrond (tehom) uit het tweede vers van Genesis
een amorf mengsel van aarde en water. Nu komt veel van het
scheppingswerk erop aan om de verschillende materie, enti-
In zijn commentaar op het scheppingsverhaal verwijst Nachteiten, en vormen van elkaar te scheiden, te begrenzen. Licht
manides dan ook meerdere keren naar de esoterische dimen- en donker worden op de eerste dag van elkaar gescheiden, en
sie van dit verhaal, en dat het alleen aan een enkeling is dag en nacht ontstaan – een vast tijdsritme.
gegeven om het te doorgronden. Anderen stellen dat het naïef
zou zijn om te denken dat de Tora werkelijk een exacte, feite- Op de tweede dag vindt er een scheiding plaats tussen het
lijke beschrijving geeft van de schepping. Kortom, het is een water dat de wereld vult – het uitspansel (rakia) zal een schei-
uitdaging om over het scheppingsverhaal te schrijven… ding maken tussen het water beneden dat zich op de aarde
bevindt en het water boven. Het uitspansel wordt ook hemel
Water en aarde
genoemd door God – sjamajim. De vraag rijst dan natuurlijk
De derde dag begint met de begrenzing tussen water en aarde wat er zich boven het uitspansel bevindt – blijkbaar is er ook
– land en zee. Hierzonder zou de aarde niet bewoonbaar zijn nog ‘iets’ boven de hemel, een iets dat vooral water is volgens
voor de mens en de meeste dier-en plantensoorten. Op deze de Tora. Boven de ‘gewone’ zichtbare hemel bevindt zich vol-
derde dag wordt duidelijk wat er in de twee eerdere dagen is gens sommigen de Hemel der Hemelen – de allerhoogste
I N T E R P R E T A T I E | maart 2012 5
• Direct een abonnement: het eerste half jaar gratis
• Proefabonnement: 3 nummers voor € 12,-
Kijk voor meer informatie op www.interpretatie.nl of bel: 079-3 628 628,
(’s ochtends), e- mail: abonnementen@boekencentrum.nl
Kennismaken?
www.interpretatie.nl
Dit leren uitslaan van mijn theologische vleugels gebeurde
binnen de ruimte die de docenten van de
kerkelijke opleiding voor studenten hebben geschapen.
Met elkaar vertegenwoordigden de kerkelijke
docenten in Leiden de breedte van de Kerk. Het
hele spectrum van de PKN én de Remonstrantse
Broederschap. Wij studenten zagen het wederzijdse
respect van de collega’s van de kerkelijke staf, wij
zagen hun oprechte interesse in de positie van de
ander en wij zagen hun begrip en waardering voor
elkaar. Het schiep een sfeer waarin aan studenten
ruimte, maar ook de nodige veiligheid werd geboden.
En het gaf ons een mooi voorbeeld hoe Kerk
kan zijn. In haar breedte en diversiteit. En dat voorbeeld
hadden wij ook hard nodig, wij worstelden
in ons kleine jaargroepje immers behoorlijk met alle
onderlinge verschillen… Deze wijdse ruimte en de
betrokkenheid van de docenten op de studenten
maakten de kerkelijke opleiding tot de meest kostbare
tijd van mijn studie.
Christiane van den Berg-Seiffert is aio praktische
theologie aan de vestiging Leiden van de PThU.
Nummer 2 - mei 2012 21

Het dominass team
is er voor u!
Dominass assurantiën bv
“De predikanten verzekeraar”
Dagelijks zetten onze specialisten zich in om de verzekeringen van
inmiddels ruim 3.500 predikanten zo goed mogelijk te beheren.
Kennis van zaken, een uitgekiend verzekeringspakket en
een grote betrokkenheid bij uw persoonlijke situatie!
Kennismaken is eenvoudig:
bel en u ervaart het Dominass gevoel.
0344-642404
INFO@DOMINASS.NL - WWW.DOMINASS.NL
Boeken
Klaas Spronk en Achibald van Wieringen
(red.), De Bijbel Theologisch: Hoofdlijnen
en thema’s. Zoetermeer: Meinema 2011,
€ 47,50. 450 pp.
Dit boek is bedoeld als een nieuw theologisch
handboek bij de bijbel. Het sluit een indrukwekkende
serie handboeken af die begon met De Bijbel literair.
In deze bundel wordt de lezer langs hoofdlijnen van
de belangrijkste bijbelboeken gevoerd. Daarnaast
wordt er ingegaan op centrale thema’s als geweld,
schepping, seksualiteit en leven na de dood. Op
deze manier wordt duidelijk dat in de Bijbel op heel
verschillende manier wordt verteld en gezongen
over God en de ervaringen van mensen met
hun God. De bijbel biedt geen samenhangende
geloofsleer maar een veelvoud aan stemmen en
benaderingen die de lezer voor vragen stelt. Aan
de ene kant wordt er overzicht en samenhang
geboden, terwijl er aan de andere kant ruimte blijft
voor die vele stemmen. De redactie werd gevormd
door Klaas Spronk, hoogleraar Oude Testament
aan de PThU, Archibald van Wieringen, universitair
hoofddocent voor Oude Testament aan de
Faculteit Katholieke Theologie, Naast hen werkten
Nederlandstalige bijbelgeleerden mee vanuit heel
verschillende denominaties en richtingen.
Harry Bisseling, Henk de Roest en
Peet Valstar (red.), Meer dan hout
en steen. Handboek voor sluiting en
herbestemming van kerkgebouwen.
Zoetermeer: Boekencentrum, € 24,50
De komende jaren verwacht men dat in Nederland
van duizend kerkgebouwen (protestants en
rooms-katholiek) de deur wordt gesloten. In dit
lijvige maar zeer toegankelijk geschreven handboek
wordt ruimschoots aandacht geschonken
aan de vaak moeilijke en emotionele besluitvorming
rond kerksluiting, maar ook aan (verrassende)
mogelijkheden voor herbestemming. Foto’s
helpen om een indruk te krijgen. De auteurs
reiken daarbij informatie aan over het beleid van
de landelijke en gemeentelijke overheid en geven
inzage in het beleid van kerkgenootschappen.
Tevens biedt het handboek, aan de hand van vele
praktijkbeschrijvingen, mogelijkheden om aan de
pastorale begeleiding vorm te geven. Daarnaast
wordt een beschrijving gegeven van teksten, liederen,
symbolen en rituelen voor een afscheidsdienst.
De auteurs delen de overtuiging dat het
sluiten van een kerkgebouw niet het einde van
een geloofsgemeenschap hoeft te betekenen,
maar laten zien dat daartoe wel een zorgvuldig
besluitvormingsproces, goede pastorale begeleiding
en een inspirerende visie voor de toekomst
nodig zijn. Soms kan een kerksluiting een reden
zijn voor een nieuw begin.
Nummer 2 - mei 2012 23

PThU vestiging Utrecht
(tot 1 september 2012)
Postbus 80105
3508 TC UTRECHT
tel. (088) 337 17 02
info@pthu.nl
PThU vestiging Kampen
(tot 1 september 2012)
Postbus 5021
8260 GA Kampen
tel. (088) 337 1600
fax (088) 337 1613
info@pthu.nl
Colofon
PThU vestiging Leiden
(tot 1 september 2012)
Postbus 9515
2300 RA LEIDEN
tel. (088) 337 18 01
fax (071) 527 2571
info@pthu.nl
Seminarium Doorn
(kantoor tot 1 september 2012)
Postbus 220
3940 AE DOORN
tel. (088) 337 17 50
fax (0343) 533 034
seminarium@pthu.nl
PThU vestiging Amsterdam
(vanaf 1 september 2012)
De Boelelaan 1105
1081 HV AMSTERDAM
(088) 3371600
info@pthu.nl
PThU vestiging Groningen
(vanaf 1 september 2012)
Oude Ebbingestraat 25
9712 HA GRONINGEN
(088) 3371600
info@pthu.nl
www.pthu.nl
PThUnie is een magazine dat drie keer per jaar verschijnt. Het blad is met name bedoeld voor predikanten in de PKN en het wordt ook toegezonden aan
studenten, medewerkers en relaties van de PThU. Het magazine wordt uitgegeven door de Protestantse Theologische Universiteit.
Redactie
Jodien van Ark
Theo Boer
Elsbeth Romeijn, eindredacteur
Caspar Dullemond, eindredacteur a.i.
Henk de Roest
Klaas Spronk, hoofdredacteur
Redactieadres
Postbus 5021
8260 GA Kampen
Tel. (088) 337 16 00
Fax (088) 337 16 13
Internet: www.pthu.nl
Vormgeving
Borrias, Kampen
www.borrias.nl
Foto’s
Stefanie uit den Bogaard
Gerard Helt
ISSN nummer
1876-9233