Patiënten Informatie Dossier (PID) Dikkedarmkanker. - Isala Klinieken

5947 / 0812
Patiënten Informatie Dossier (PID)
Dikkedarmkanker
Regieverpleegkundigen oncologie
Dit Patiënten Informatie Dossier is eigendom van:
Naam:
Adres:
Postcode en woonplaats:
Telefoonnummer:
Bij verlies wordt de vinder dringend verzocht contact op te nemen met de
eigenaar van dit boekje.

1
Inhoudsopgave
Inleiding
1. Belangrijke informatie
2. Dikkedarmkanker
3. Behandeling: de operatie
4. Herstel en controles
5. Extra informatie
6. Behandelwijzer Chemotherapie
(hoofdstuk dat wordt toegevoegd als dit voor u van toepassing is)

2
Inleiding
U heeft zojuist van uw arts gehoord dat u dikkedarmkanker heeft en in
dit gesprek is met u de mogelijke behandeling besproken. Gedurende de
behandeling krijgt u veel informatie. Het is niet eenvoudig om al deze
informatie in één keer te onthouden. Dit Patiënten Informatie Dossier (= PID)
is bedoeld als ondersteuning.
Het bevat informatie om u zo goed mogelijk voor te bereiden op de behandeling
en het is tevens een naslagwerk. Het dossier is uw persoonlijk eigendom.
Om ervoor te zorgen dat u zo veel mogelijk profijt heeft van dit PID is het
belangrijk dat u het bij uw bezoek aan de Isala klinieken meeneemt. Het
kan dan worden aangevuld met de informatie die u op dat moment krijgt.
Zo krijgt u een informatieboekje dat zo veel mogelijk is afgestemd op uw
persoonlijke situatie.
Extra informatie
In dit PID vindt u informatie over dikkedarmkanker en de behandeling in
de Isala klinieken gericht op uw situatie. Er is meer uitgebreide informatie
beschikbaar over dikkedarmkanker, de behandeling, bestaande organisaties
en andere specifieke onderwerpen. Wilt u ergens meer over weten, vraagt u
dit gerust aan de regieverpleegkundige oncologie. Zij informeert u hier graag
over. Achterin dit PID onder het hoofdstuk ‘Extra informatie’ vindt u adressen
van betrokken patiëntenorganisaties.
Tot slot
Als er iets niet duidelijk is, vraagt u dan vooral om opheldering aan de
betreffende zorgverlener. Ook wanneer er zaken gebeuren die niet voldoen
aan uw verwachtingen en die naar uw idee anders of beter kunnen, meldt u
dit dan aan ons. Uw suggesties en opmerkingen bieden ons de mogelijkheid
om de zorg nog beter af te stemmen op de wensen en behoeften van onze
patiënten.
Verantwoording
Dit PID is opgesteld door de regieverpleegkundigen oncologie en de tumorwerkgroep
maag­, darm­ en leverziekten in samenwerking met de stafdienst
Concerncommunicatie. Daar waar in dit PID ‘hij’ en ‘hem’ staat, kan ook ‘zij’ en
‘haar’ worden gelezen, en omgekeerd.

3
1. Belangrijke informatie
In de Isala klinieken zijn verschillende zorgverleners betrokken bij de zorg voor
patiënten met dikkedarmkanker.
Regieverpleegkundigen oncologie
• Dominique Damminga
• Corinne van den Dool
• Erna Kist
• Ivonne Schoenaker
Locatie Sophia, polikliniek P2.28
t (038) 424 27 87
bereikbaar: maandag t/m vrijdag van 9.00 – 17.00 uur
Polikliniek Maag-, darm- en leverziekten
• A. Flierman
• Dr. M.A.C. Meijssen
• Dr. A.C. Poen
• Dr. B.E. Schenk
• Dr. J. Vecht
• Dr. W.H. de Vos
• Dr. B.D. Westerveld
• Dr. E.J. van der Wouden
•
Locatie Sophia, polikliniek P3.89
t (038) 424 56 37 (tijdens kantooruren)
t (038) 424 50 00 (buiten kantooruren)

4
Polikliniek Chirurgie
• Mw. A.D. van Dalsen
• Dr. D. van Geldere
• Dr. V.B. Nieuwenhuijs
• Dr. G.A. Patijn
• Dr. E.J.G.M. Pierik
•
Locatie Sophia, polikliniek P1.25
t (038) 424 55 86 (tijdens kantooruren)
t (038) 424 71 36 (na 17.00 uur en in het weekend)
Internist-oncologen
• dr. J.C. de Graaf
• dr. J.W. de Groot
• mw. dr. A.H. Honkoop
• dr. M. Tascilar
t (038) 424 60 40 polikliniek P 2.33 / 2.37
Bereikbaar op maandag t/m vrijdag van 09.00 – 16.30 uur
Endoscopieafdeling
Locatie Sophia, polikliniek M3.40
t (038) 424 56 37
Afdeling Chirurgie / B4
Locatie Sophia
t (038) 424 54 41
Afdeling Dagverpleging chemotherapie / M5
Locatie Sophia
t (038) 424 52 61
bereikbaar: maandag t/m vrijdag 8.00 – 17.30 uur

5
Afdeling Diëtetiek
• Mw. N. Schokker
• Mw. H. Siebesma
• Mw. J. Hoekstra
•
Locatie Sophia, polikliniek M2.30
t (038) 424 53 27
Verpleegkundig consulent stomazorg
• Marijke van Duuren
• Harriët Junte
• Marleen Blankvoort
•
Locatie Sophia, polikliniek P1.28
t (038) 424 73 56
e­mail: stomazorg@isala.nl
Overige telefoonnummers
Isala klinieken, algemeen nummer:
t (038) 424 50 00
Afdeling Spoedeisende Hulp (SEH)
t (038) 424 71 36
Uw huisarts
t

6
Postadres
Uw postadres in de Isala klinieken is:
Isala klinieken, Locatie Sophia
t.a.v. mevrouw / de heer ...
Afdeling … , kamer …
Postbus 10400
8000 GK Zwolle
Bezoekadres
Dr. van Heesweg 2
8075 AB Zwolle
Bezoektijden verpleegafdeling
Dagelijks: 16.00 – 20.00 uur
Op zon­ en feestdagen extra bezoekuur: 10.45 – 11.30 uur
Als feestdagen gelden:
Nieuwjaarsdag, 1e en 2e Paasdag, Koninginnedag, Hemelvaartsdag,
1e en 2e Pinksterdag, 1e en 2e Kerstdag.

7
2. Dikkedarmkanker
Anatomie en functie van de dikke darm
De dikke darm of colon is ongeveer anderhalve meter lang en bevindt zich
in de buikholte. In de dikke darm vindt de laatste fase van de spijsvertering
plaats. Voedselresten die vanuit de dunne darm in de dikke darm komen,
worden hier verder afgebroken. Ook worden in de dikke darm water en zouten
opgenomen in de bloedvaten, waardoor voedselresten verder ‘indikken’ en de
ontlasting wordt gevormd.
De dikke darm bestaat globaal uit drie delen:
• Het coecum bevindt zich rechtsonder in de buik. De dunne darm
mondt hierop uit. Aan dit deel van de dikke darm zit het wormvormige
aanhangsel dat ook wel blindedarm (appendix) genoemd wordt.
• De eigenlijke dikke darm bestaat uit drie gedeelten. Het opstijgende
gedeelte van het colon bevindt zich rechts in de buik en wordt colon
ascendens genoemd, het dwarslopende gedeelte (het colon transversum)
loopt vanaf de lever onder de maag naar links, en het dalende deel
(het colon descendens) loopt links in de buik naar beneden. In de linker
onderbuik maakt de dikke darm een S­bocht; dit laatste stukje van de
dikke darm (colon descendens) wordt sigmoïd genoemd.
• In het kleine bekken gaat het laatste deel van de dikke darm over in de
endeldarm (rectum) en eindigt in de sluitspier (anus).

8
Wat is dikkedarmkanker?
Kanker is een verzamelnaam voor meer dan honderd verschillende ziekten.
Dikkedarmkanker is er één van. Bij dikkedarmkanker is een kwaadaardige
tumor (gezwel) in de dikke darm ontstaan. Kwaadaardig betekent:
• dat een tumor in de omliggende weefsels groeit en deze beschadigt,
waardoor klachten kunnen ontstaan.
• dat de tumor steeds blijft groeien, waardoor die steeds meer schade
aanricht op de plaats waar die zich bevindt.
• dat de tumor kan uitzaaien, dat wil zeggen: uit het gezwel kunnen cellen
naar andere plaatsen in het lichaam worden vervoerd, waar ze tot nieuwe
gezwellen kunnen uitgroeien.
Dikkedarmkanker ontwikkelt zich bijna altijd uit een darmpoliep. Een poliep
(adenoom) is een uitstulping of een verdikking van het slijmvlies dat de
binnenkant van de darm bekleedt. Poliepen zijn goedaardige gezwellen,
maar sommige kunnen uitgroeien tot kwaadaardige tumoren (kanker).
De meeste dikkedarmtumoren zijn opgebouwd uit kliervormige cellen
(adenocarcinoom). Een tumor komt het meest voor in het colon ascendens en
coecum (40%), gevolgd door het sigmoïd (30%), het colon transversum (20%)
en het colon descendens (10%).
Dikkedarmkanker komt in Nederland veel voor. In ons land wordt per jaar bij
ongeveer 11.000 mensen deze ziekte vastgesteld.
Oorzaken
De precieze oorzaak van dikkedarmkanker is nog niet bekend. Bij niet­erfelijke
darmkanker lijken zogenoemde omgevingsfactoren een rol te spelen; dit zijn
met name voedingspatroon en leefstijl. Waarschijnlijk vergroten een westers
voedingspatroon en een westerse leefstijl de kans op dikkedarmkanker.
Erfelijkheid
Bij ongeveer 5 tot 10% van alle patiënten is erfelijke aanleg de belangrijkste
oorzaak. In die families komt dikkedarmkanker veel vaker voor dan in andere
families. Er zijn verschillende vormen van erfelijke darmkanker. De meest
voorkomende erfelijke vormen van darmkanker zijn:
• Lynch­syndroom
• Familiaire Adenomateuze Polyposis (FAP).

9
Lynch­syndroom (ook wel Heriditair Non Polyposis Colorectal Carcinoom,
kortweg HNPCC genoemd) is de meest voorkomende erfelijke vorm van
dikkedarmkanker. Bij ongeveer 5% van alle patiënten wordt dikkedarmkanker
veroorzaakt door het Lynch­syndroom. Dikkedarmkanker ontstaat bij deze
patiënten vaak vóór het vijftigste levensjaar. Dit is een belangrijk verschil met
niet­erfelijke vormen van dikkedarmkanker, die meestal pas op latere leeftijd
ontstaan.
Bij ongeveer 1% van alle patiënten met dikkedarmkanker wordt de ziekte
veroorzaakt door Familiaire Adenomateuze Polyposis. Deze erfelijke ziekte
wordt ook wel FAP of kortweg polyposis genoemd. Kenmerkend hierbij is het
vóórkomen van honderden poliepen in de dikke darm.
Hoe wordt dikkedarmkanker vastgesteld?
Kijkonderzoek (endoscopie)
Tumoren in de dikke darm worden meestal opgespoord door middel van een
kijkonderzoek van de dikke darm: een endoscopie. Tijdens een endoscopie
kan de Maag­Darm­Leverarts (MDL­arts) door middel van een flexibele slang,
waaraan een kleine camera is bevestigd, via de anus in de dikke darm kijken.
De arts kan dan een hapje weefsel (biopt) nemen van de tumor of poliep. Dit
biopt wordt vervolgens door de patholoog in het laboratorium onderzocht.
De naam van het onderzoek is afgeleid van het deel van de dikke darm dat
wordt onderzocht:
• Een colonoscopie is een kijkonderzoek van de gehele dikke darm.
• Bij een sigmoïdoscopie wordt alleen het laatste S­vormige deel van de
dikke darm onderzocht, tot aan het colon transversum.
• Bij een rectoscopie wordt alleen de endeldarm onderzocht.
Over deze onderzoeken zijn aparte informatiefolders beschikbaar die u krijgt
uitgereikt als dit van toepassing is. Deze folders zijn ook te vinden via
www.isala.nl/patient/patientenfolders.
Beeldvormend onderzoek
Wanneer de arts een tumor in de dikke darm vindt, zal er vervolgens ook
beeldvormend onderzoek plaatsvinden. Beeldvormend onderzoek geeft
informatie over hoe ver de tumor is doorgegroeid in de darmwand. Ook

10
kunnen eventuele uitzaaiingen ermee worden opgespoord. Uitzaaiingen
ontstaan bij dikkedarmkanker meestal in de lever en/of in de longen.
Er zijn verschillende mogelijkheden van beeldvormend onderzoek:
• CT­scan (Computer Tomografie). Dit is een beeldvormend onderzoek
waarbij foto’s gemaakt worden van uw borstholte en buik. Het doel van
de CT­scan is om de uitbreiding van de tumor vast te leggen en eventuele
uitzaaiingen in de lever en borstholte op te sporen.
• Echografie van de bovenbuik. Dit is een beeldvormend onderzoek waarmee
uw organen in bovenbuik (met name de lever) in beeld worden gebracht.
• Longfoto (ook wel X­thorax genoemd). Dit is een röntgenfoto van de
borstkas (thorax) om eventuele uitzaaiingen in de longen op te sporen.
Over de CT­scan en echografie zijn aparte informatiefolders beschikbaar die
u krijgt uitgereikt als dit van toepassing is. Deze folders zijn ook te vinden via
www.isala.nl/patient/patientenfolders.
Bloedonderzoek
Behalve algemeen bloedonderzoek zal ook uw zogenoemde CEA­waarde
bepaald worden. CEA staat voor Carcino­Embryonaal­Antigeen. Dit is
een zogenaamde tumormarker, dat wil zeggen: een bepaalde stof in het
bloed die wijst op de aanwezigheid van kanker. CEA is echter niet specifiek
voor dikkedarmkanker. Ook bij andere soorten kanker kan de CEA­waarde
verhoogd zijn. Bovendien zijn er ook goedaardige aandoeningen, zoals
ontstekingen in de darm of lever, waarbij uw CEA­waarde verhoogd kan zijn.
Dit bloedonderzoek zal daarom meestal gedaan worden in combinatie met of
in aansluiting op andere onderzoeken.
Onderzoeksuitslagen
Meestal zijn de uitslagen van de onderzoeken na een week bekend. Uw
behandelend arts zal de uitslagen met u bespreken. Tijdens dit gesprek wordt
in overleg met u een behandelplan gemaakt.

11
3. Behandeling: de operatie
Operatie
Bij dikkedarmkanker is een operatie de meest toegepaste behandeling. Er
zijn twee verschillende operatietechnieken mogelijk bij dikkedarmkanker.
Afhankelijk van de grootte, de uitgebreidheid en de plaats van de tumor kan
de operatie op de traditionele (open) manier plaatsvinden met een grote snee
in uw buik of door middel van een kijkoperatie (laparoscopische operatie)
waarbij een kijkbuis en andere operatie­instrumenten via enkele gaatjes in
uw buik naar binnen worden gebracht.
Bij de keuze voor een operatietechniek spelen ook uw lichamelijke en/of
geestelijke conditie een rol en de eventueel aanwezige uitzaaiingen. Uw
behandelend arts zal de verschillende mogelijkheden met u bespreken.
Tijdens de operatie wordt het aangedane stuk darm verwijderd. Dit wordt
hemicolectomie genoemd. Behalve de tumor worden ook de lymfklieren
verwijderd die behoren bij het deel van de darm waarin de tumor zich
bevindt. Daarna worden de beide delen van de darm weer aan elkaar gezet.
Er zijn verschillende ingrepen mogelijk. Hieronder is aangekruist welke op u
van toepassing is.
Bij een rechtszijdige hemicolectomie wordt het rechter deel van dikke
darm verwijderd en de dunne darm vervolgens op het colon transversum
geplaatst.

12
Bij een linkszijdige hemicolectomie wordt het linker deel van de dikke
darm verwijderd en wordt het colon transversum op het laatste deel van
het colon descendens geplaatst.
Bij een tumor in het colon transversum wordt een hemicolectomie
uitgevoerd, waarbij het colon transversum verwijderd wordt.

13
Bij een sigmoïdresectie wordt het sigmoïd verwijderd en worden beide
delen van de darm weer aan elkaar verbonden. Bij deze operatie bestaat
er een kans op een stoma: een darmuitgang in de buikwand. Dit stoma
kan tijdelijk of blijvend zijn. Als dit voor u geldt, komt u vóór de operatie of
tijdens de opname in contact met de stomaverpleegkundige.
Voorbereiding op de operatie
Als u in overleg met de chirurg heeft besloten tot een operatie, wordt u op de
opnamelijst geplaatst. U wordt dan verwezen naar het Preoperatief bureau
voor een gesprek met de anesthesioloog. De anesthesioloog is de medisch
specialist die verantwoordelijk is voor de verdoving tijdens de operatie en de
pijnbestrijding erna. Hij beoordeelt het risico van de narcose en zal indien
nodig aanvullend onderzoek laten verrichten. Meestal is dit bloedonderzoek,
een hartfilmpje of een poliklinisch bezoek aan cardioloog of longarts.
Voorafgaand aan of aansluitend op uw afspraak op het Preoperatief bureau
heeft u een gesprek bij de regieverpleegkundige oncologie op de polikliniek,
die de gang van zaken rondom de operatie zal toelichten.
Ongeveer een week vóór uw operatie krijgt u telefonisch bericht over de
opnamedatum.

14
Opname
In principe wordt u op de dag vóór de operatie in ons ziekenhuis opgenomen.
Van de verpleegkundige krijgt u informatie over de gang van zaken op de
opnamedag, de operatiedag en het verblijf op afdeling B4. Ook bespreekt zij
met u of de opvang na ontslag is geregeld.
De verpleegkundige geeft u een rondleiding over de afdeling en laat uw
kamer zien. Zo nodig wordt er nog bloed afgenomen.
Indien van toepassing krijgt u informatie over de mogelijkheid van een stoma
en wordt de plaats van het stoma bepaald.
’s Avonds krijgt u een klysma om het laatste deel van de darm leeg te maken.
Als u pas in de middag wordt geopereerd, krijgt u de volgende ochtend
nogmaals een klysma.
Eten en drinken
Op de dag vóór de operatie mag u gewoon eten en drinken. Het is belangrijk
dat u deze dag minstens anderhalve liter drinkt, uiteraard geen alcoholische
dranken.
Op de operatiedag mag u tot maximaal zes uur vóór de operatie nog eten en
drinken. Tot maximaal 2 uur vóór de operatie mag u nog heldere vloeibare
dranken gebruiken (ranja, thee, water, appelsap), tenzij de anesthesioloog
anders met u heeft afgesproken.
Vroeg in de ochtend van de operatie krijgt u enkele glazen drinkvoeding. Dit
energieverrijkende drankje heet Fantomalt® en bevat vooral voedende suikers.
Als uw operatie ’s middags is gepland, krijgt u ’s morgens nog een licht ontbijt.
Naar de operatiekamer
De verpleegkundigen van uw afdeling brengen u in uw bed naar de operatieafdeling.
Daar ziet u de anesthesioloog en de anesthesiemedewerker. U wordt
aangesloten op de bewakingsapparatuur. U krijgt plakkers op de borst om uw
hartslag te meten en een klemmetje op de vinger om het zuurstofgehalte in
uw bloed te controleren.
Voordat de anesthesioloog de narcose toedient, brengt hij tussen uw ruggenwervels
een slangetje in: de zogenoemde epiduraal katheter. Via deze katheter
kan hij tijdens de operatie de pijn optimaal bestrijden. Hierdoor is er na
afloop minder pijnbestrijding (morfine) nodig. Bijwerkingen van morfine,

15
zoals sufheid en het stilvallen van de darmenwerking, komen daarom veel
minder voor. Vooral het niet­stilvallen van de darmwerking is belangrijk voor
een snel herstel.
Vervolgens krijgt u in de arm een infuusnaald. Via deze naald wordt de
narcose toegediend.
Tijdens de operatie wordt het aangedane stuk darm verwijderd. Ook worden
de lymfklieren verwijderd van het deel van de darm waarin de tumor zich
bevindt. Dit weefsel wordt voor onderzoek opgestuurd naar de patholoog.
De operatie vindt op een laparoscopische of open manier plaats, zoals aan
het begin van dit hoofdstuk is uitgelegd. Beide operaties nemen ongeveer
twee uur in beslag. Overigens kan het zijn dat pas tijdens de laparoscopische
operatie blijkt dat deze techniek niet geschikt is. De chirurg kan dan besluiten
om over te gaan op een open operatie.
Binnen een half uur na het einde van de operatie bent u weer bij bewustzijn.
U zult dankzij de epiduraal katheter weinig tot geen pijn ervaren. U verblijft
slechts enkele uren op de uitslaapkamer (verkoever). Als u weer voldoende
bij kennis bent en de controles van bijvoorbeeld bloeddruk en ademhaling in
orde zijn, gaat u terug naar de verpleegafdeling.
Na de operatie
De laatste jaren is er veel onderzoek gedaan naar de factoren die van invloed
zijn op het herstel na een operatie. Zo blijkt het herstel na de operatie
versneld te kunnen worden door:
• een zo klein mogelijke insnijding door de chirurg: hoe minder schade aan
weefsel wordt aangericht, des te sneller is het herstel
• een optimale pijnbestrijding, waarbij niet alleen de pijn effectief wordt
bestreden, maar waarbij ook de nadelige effecten van de pijnbestrijding
(op maag­ en darmwerking) worden geminimaliseerd
• een zo kort mogelijke periode van bedrust, zodat verlies van spierkracht
wordt beperkt
• een zo kort mogelijke periode van voedselonthouding, zodat
gewichtsverlies (en daarmee verlies van spiermassa en spierkracht) wordt
tegengegaan.

16
Eten en drinken
Bij terugkomst op de afdeling krijgt u een glas water. Om uw vochthuishouding
weer op peil te brengen is het belangrijk dat u snel weer drinkt. De
anesthesioloog schrijft medicijnen voor om misselijkheid en braken tegen te
gaan. Toch kan misselijkheid niet altijd voorkomen worden. Vooral de grootte
van de operatie en de reactie van uw lichaam daarop bepalen of u misselijk
wordt. Als u niet misselijk bent, probeer dan minstens een halve liter te
drinken na de operatie.
De eerste dag na de operatie mag u in principe alles weer eten, maar het is
raadzaam om deze dag lichtverteerbaar voedsel te kiezen. Het is belangrijk
dat u goed naar uw lichaam luistert en dat u niet tegen uw zin eet.
Pijnbestrijding
Na de operatie krijgt u, naast de epidurale pijnbestrijding, ook 4 maal per dag
2 tabletten paracetamol. Het is belangrijk deze pijnstillers in te nemen, ook als
u geen pijn heeft, zodat u een zogeheten spiegel van paracetamol in uw bloed
heeft opgebouwd op het moment dat de epidurale katheter verwijderd wordt.
Om een goede indruk te krijgen van de pijnbestrijding zal u worden gevraagd
bij te houden hoeveel pijn u ervaart (zie hiervoor de zorgkaart).
Infuus en katheters
• Het infuus wordt op de eerste dag na de operatie verwijderd, als u in staat
bent meer dan één liter per dag te drinken.
• Tijdens de operatie is een slangetje in uw blaas (urinekatheter) ingebracht,
omdat de blaas door de epidurale katheter minder goed kan functioneren.
De blaaskatheter wordt op de tweede dag na de operatie verwijderd.
• De epiduraal katheter wordt ook op de tweede dag na de operatie
verwijderd. Als deze katheter verwijderd is, gaat u wel door met het
gebruik van de andere pijnmedicijnen – waaronder paracetamol – en met
het bijhouden van uw pijnscore. Als u behoefte heeft aan meer pijnstillers,
kunt u dit te allen tijde aan de verpleegkundigen kenbaar maken.
• Het kan zijn dat een maagslang (sonde) wordt ingebracht als de
darmpassage nog niet optimaal is en/of als u misselijk bent.

17
Beweging
Na de operatie is het belangrijk dat u zo snel mogelijk weer in beweging komt.
Bewegen is niet alleen belangrijk om bloedstolling (trombose) te voorkomen,
maar ook om het verlies van spierkracht tegen te gaan. Daarnaast komen de
darmen door beweging eerder op gang. Daarom is het wenselijk dat u nog
op de dag van de operatie probeert eventjes rechtop in bed of in een stoel te
zitten. Als u rechtop zit, kunt u beter ademhalen en dat verkleint bijvoorbeeld
de kans op luchtweginfecties.
Het kan zijn dat u zich duizelig voelt. Deze duizeligheid wordt veroorzaakt
doordat u een lagere bloeddruk hebt als gevolg van de plaatselijke verdoving
via de epidurale katheter. De eerste keer dat u uit bed gaat, gebeurt dat
daarom onder begeleiding van een verpleegkundige.
In de dagen na de operatie is het belangrijk dat u enkele uren buiten
bed doorbrengt en een wandeling maakt over de afdeling. Uiteraard is
pijnbestrijding van groot belang om goed te kunnen bewegen. Vertel de
verpleegkundige daarom als pijn u belemmert om uit bed te komen. Wanneer
u niet in staat bent uit bed te komen, probeer dan zo veel mogelijk rechtop te
zitten in bed.
Eigen bijdrage aan herstel (zorgkaart)
Uw eigen actieve bijdrage is zeer belangrijk voor een goed herstel. Om u
hierbij te helpen krijgt u op onze afdeling een zogenoemde zorgkaart uitgereikt.
Op deze zorgkaart staat precies vermeld wat u op de dagen na de
operatie kunt verwachten. Zo kunt u deze zorgkaart gebruiken als handleiding
op weg naar een beter en sneller herstel.
Complicaties
Na iedere operatie kunnen complicaties optreden. Zo is er ook bij een
operatie aan de dikke darm een kans op complicaties aanwezig zoals
trombose, longontsteking, nabloeding en wondinfecties. Wondinfecties zijn
ontstekingen van de huid op de plaats van de hechtingen. De symptomen zijn
rood heid van de huid of het lekken van wondvocht.
Bij een operatie aan de dikke darm kan zich ook een specifieke complicatie
voordoen, namelijk een zogenoemde naadlekkage. Naadlekkage is een lek op
de plaats waar het zieke stuk van de darm is verwijderd. Door dit lek kan de

18
inhoud van de darm in de buik lopen en dat kan tot ontstekingen leiden. De
symptomen die kunnen optreden zijn: (hevige) buikpijn, bolle, gespannen
buik, misselijkheid, braken en koorts. Als er sprake is van een naadlekkage,
zult u opnieuw geopereerd moeten worden en wordt er in principe een stoma
aangelegd.
Weer naar huis
U mag – in overleg met de zaalarts – weer naar huis als:
• u voelt dat u in staat bent om naar huis te gaan
• u ontlasting heeft gehad
• u weer normaal eten kunt verdragen
• u geen of weinig pijn meer heeft.
Extra zorg
Thuis hebt u in principe geen extra zorg nodig. Wel is het prettig als u de
eerste twee weken wat hulp kunt krijgen van partner, familie of naasten.
Zware huishoudelijke klussen zullen wellicht nog moeilijk zijn. Een aantal
dagen na ontslag uit het ziekenhuis belt de afdelingsverpleegkundige u om te
vragen hoe het met u gaat. Ook kijkt zij met u terug op de ziekenhuisopname.
Operatiewond
• De eerste week na het ontslag uit het ziekenhuis kunnen de wondjes of
de grote buikwond nog gevoelig zijn of wat zwellen. Tijdens uw eerste
controle afspraak op de polikliniek zal het herstel van de wond worden
gecontroleerd.
• De pijnklachten zullen nog niet weg zijn als u thuis bent. U zult waarschijnlijk
merken dat u wat meer pijnklachten krijgt, als u zich wat meer
gaat inspannen. U mag hiervoor 3 tot 4 maal per dag 1 of 2 tabletten
paracetamol gebruiken.
• U mag gewoon douchen met de wond.
• De wond is meestal gehecht met oplosbare hechtingen. Als u het ziekenhuis
verlaat, zitten er hechtpleisters op de wond. Deze hechtpleisters
zullen er vanzelf af vallen. Voor het verwijderen van hechtingen krijgt u
een aparte afspraak bij de chirurg of uw huisarts.
Wanneer contact opnemen?
Mocht u zich de eerste dagen thuis niet lekker voelen, dan kunt u de tempe­

19
ratuur opnemen. Neem bij stijging van de temperatuur boven 38 graden
Celsius contact op met de polikliniek Chirurgie (tijdens kantooruren) of met
de afdeling Spoedeisende Hulp (buiten kantoortijden). In hoofdstuk 1 vindt u
de telefoonnummers. Neem ook contact op wanneer uw toestand na enkele
dagen achteruitgaat, bijvoorbeeld door buikpijn, braken of hevige rugpijn.
Weefselonderzoek
De patholoog zal onderzoeken hoe groot de tumor was en of die in zijn geheel
is verwijderd. Daarnaast onderzoekt hij de weggenomen lymfklieren op de
aanwezigheid van tumorcellen. Zodra de uitslag van het weefselonderzoek
bekend is, zal uw behandelend arts deze met u bespreken, liefst in het bijzijn
van uw familie of naaste. Bent u dan al thuis, dan krijgt u de uitslag tijdens
uw eerste controleafspraak op de polikliniek Chirurgie.
De uitslag van het weefselonderzoek wordt ook besproken in de zogeheten
multidisciplinaire oncologiebespreking. Dit is een bespreking waarbij
specialisten op het gebied van darmkanker van diverse (multi) vakgroepen
(disciplines) aanwezig zijn, onder wie de MDL­arts, oncologisch chirurg,
internist­oncoloog, radioloog, patholoog en regieverpleegkundige oncologie.
Tijdens deze bespreking beoordelen de zorgverleners of een eventuele
nabehandeling wenselijk voor u is. Het advies vanuit deze bespreking zal uw
behandelend chirurg met u bespreken.
Aanvullende behandeling
Het kan zijn dat aan u een aanvullende (adjuvante) behandeling wordt
voorgesteld. Deze behandeling heeft als doel om de niet­aantoonbare of
niet­zichtbare tumorcellen (= micro­metastasen) te vernietigen die na de
darmoperatie mogelijk zijn achtergebleven.
Het moeilijke van een aanvullende behandeling is dat niet gemeten kan
worden of het resultaat succesvol is, aangezien tijdens de operatie in principe
alle (zichtbare) tumor is verwijderd. Deze behandeling is er dus vooral op
gericht om de kans op het terugkeren van de ziekte te verminderen.
De aanvullende behandeling na een darmoperatie bestaat uit chemotherapie.
Voor deze behandeling wordt u verwezen naar de internist­oncoloog. Ook is
hierover schriftelijke informatie beschikbaar die eventueel als hoofdstuk 6 in
dit PID wordt toegevoegd.

20
4. Herstel en controles
Herstel
Soms hebben patiënten na een periode van onderzoek en behandeling moeite
om de draad van het dagelijkse leven weer op te pakken. Dit kan gepaard
gaan met gevoelens van angst, onzekerheid en onrust.
Om weer grip op uw situatie te krijgen kunt u het volgende ondernemen:
• (meer) informatie zoeken (zie ook hoofdstuk 5)
• professionele (medische) hulp of psychische ondersteuning zoeken bij uw
huisarts of binnen het ziekenhuis bij de regieverpleegkundige oncologie,
maatschappelijk werk, psycholoog of diëtist
• gesprekgroepen bijwonen of deelnemen aan een revalidatieprogramma
zoals Herstel & Balans® of Intermezzo (zie hieronder en in hoofdstuk 5).
• erover blijven praten wanneer u dat wilt. Uw omgeving kan denken dat
als de behandeling voorbij is, u ook weer als vanouds functioneert. Zoek
daarom iemand die naar u wil luisteren en u begrijpt.
Herstel & Balans®
Herstel en Balans® is een revalidatieprogramma waarin lichaamsbeweging
en psychosociale begeleiding gecombineerd worden. Het doel is klachten
te verminderen en het dagelijks functioneren te verbeteren. Via de regieverpleegkundige
oncologie kunt u meer informatie verkrijgen en zich
eventueel aan melden voor dit programma.
Intermezzo
Intermezzo is een kleinschalige, laagdrempelige ontmoetingsplek tussen huis
en ziekenhuis voor volwassenen en kinderen met kanker, hun familieleden,
vrienden en mantelzorgers. Een plek waar mensen met kanker en hun
naasten tot rust kunnen komen en weer nieuwe energie kunnen opdoen.
Controles na de behandeling
Na de behandeling voor dikkedarmkanker zult u regelmatig worden gecontroleerd.
Deze controles zijn bedoeld om het opnieuw optreden van kanker op te
sporen en om na te gaan of u nog klachten hebt van de behandeling. Over het
algemeen zal deze controle bestaan uit:
• gesprek met de chirurg of verpleegkundig specialist over hoe het met u gaat
• lichamelijk onderzoek.

21
Het lichamelijk onderzoek kan bestaan uit:
• Bloedonderzoek. Afhankelijk van uw situatie wordt voorafgaand aan uw
polikliniekbezoek bloed afgenomen. In uw bloed zal onder andere de CEAwaarde
worden bepaald (zie hoofdstuk 2).
• Echografie van de bovenbuik en longfoto. Om mogelijke uitzaaiingen op te
sporen kan een echografie van de bovenbuik worden gemaakt (eventuele
uitzaaiingen in de lever), en een röntgenfoto van de borstkas (eventuele
uitzaaiingen in de longen).
• Colonoscopie. Afhankelijk van wat bij het allereerste darmonderzoek is
ontdekt, wordt bepaald hoe vaak er een colonoscopie van de darm moet
plaatsvinden.
Het aantal controles is afhankelijk van de behandeling die u gehad heeft. Het
controleschema dat voor u van toepassing is, zal met u worden besproken.
U zult worden gecontroleerd door de chirurg of door de verpleegkundig
specialist. De verpleegkundig specialist is een gespecialiseerde
verpleegkundige oncologie die opgeleid is om, naast de verpleegkundige zorg,
ook medische controles uit te voeren. Als u een stoma heeft gekregen, komt u
ook regelmatig op controle bij de stomaverpleegkundige.
Lastmeter
Achter in dit hoofdstuk is de zogenoemde lastmeter opgenomen. De
lastmeter biedt u de mogelijkheid om zelf aan uw verpleegkundige of arts
te laten weten hoe het met u gaat. Het kan helpen in gesprek te gaan over
zorgen of problemen die u door uw ziekte en/of behandeling ervaart. De
regieverpleegkundige oncologie zal u ook vragen om op bepaalde momenten
deze lastmeter in te vullen.
De werkwijze is dat u eerst in de ‘thermometer’ aangeeft hoeveel last u de
afgelopen week heeft gehad op lichamelijk, emotioneel, sociaal en praktisch
gebied. Daarna vult u de probleemlijst in voor eventueel ervaren problemen
in de afgelopen week.

22
5. Extra informatie
Er zijn verschillende organisaties die u kunnen informeren over
dikkedarmkanker en alles daaromheen. Ze kunnen u ondersteunen bij het
omgaan met uw ziekte. In dit hoofdstuk vindt u een opsomming.
Voorlichtingscentrum KWF Kankerbestrijding
KWF Kankerbestrijding zet zich in op het gebied van wetenschappelijk
onderzoek, voorlichting, patiëntenondersteuning en fondsenwerving. Via de
website kunt u ook folders bestellen over de verschillende soorten kanker, de
behandelingen en algemene onderwerpen.
www.kwfkankerbestrijding.nl
KWF Kankerinfolijn (0800) 022 66 22, bereikbaar op werkdagen van 9.00 tot
12.30 uur en van 13.30 tot 16.00 uur
Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties (NFK)
Bij de Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties kunt u
informatie krijgen over patiëntenorganisaties voor mensen met een bepaalde
soort kanker.
www.nfk.nl
secretariaat@nfk.nl
t (030) 291 60 90, bereikbaar op werkdagen van 10.00 uur tot 13.00 uur
KWF Kankerbestrijding en de Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties
hebben ook een gezamenlijke website: www.kanker.info.
Stichting voor Patiënten met Kanker aan het Spijsverteringskanaal
(SPKS)
De SPKS (voorheen Stichting Doorgang) is bedoeld voor mensen met kanker in
het spijsverteringskanaal, zoals dikkedarmkanker. Naast het bevorderen van
lotgenotencontact, verzamelt en verstrekt de stichting informatie over nieuwe
ontwikkelingen op medisch en sociaal gebied.
www.spks.nfk.nl

23
Vereniging HNPCC-Lynch
De Vereniging HNPCC­Lynch is een contactgroep voor patiënten, partners,
kinderen en familieleden die met de erfelijke aandoening Heriditair Non
Polyposis Colorectal Carcinoom (HNPCC) ofwel het Lynch­syndroom zijn
geconfronteerd.
www.hnpcc.nfk.nl
Stichting Jongeren en Kanker (SJK)
Stichting Jongeren en Kanker wil jongeren tussen de 15 en 35 jaar die met
kanker te maken krijgen ondersteunen en de ontmoeting tussen deze
jongeren mogelijk maken. De stichting wil geen medische vraagbaak zijn,
maar een rol spelen in de verwerking.
www.jongerenenkanker.nl
Revalidatie na kanker
Er zijn verschillende mogelijkheden om onder deskundige begeleiding (weer)
te gaan bewegen na een behandeling vanwege kanker. Herstel en Balans®, dat
een revalidatieprogramma biedt voor mensen met kanker, vindt u op zestig
locaties. De regieverpleegkundige oncologie kan u hierover informeren.
www.herstelenbalans.nl
Steunpunt Zorg van de Isala klinieken
De medewerkers van Steunpunt Zorg ondersteunen patiënten bij het regelen
van nazorg na een ziekenhuisopname. Zij kunnen ook informatie geven over
de eventuele vergoeding en eigen bijdrage.
Het kan gaan om een aanvraag voor huishoudelijke hulp of een aanvraag voor
verzorging of verpleging. Veel van deze hulp moet worden aangevraagd bij
het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) of bij het loket Wet Maatschappelijke
Ondersteuning (WMO) van uw gemeente. Meestal kunt u zelf kiezen bij welke
thuiszorgorganisatie u de zorg wilt afnemen. U kunt via een verpleegkundige
in contact worden gebracht met de medewerkers van Steunpunt Zorg.
Locatie Sophia, poliklinieknummer M1.08
t (038) 424 56 00, bereikbaar op werkdagen van 8.30 tot 15.00 uur

24
Inloophuizen voor mensen met kanker
Inloophuizen voor mensen met kanker bieden een plek waar mensen
tijdens en na een behandeling vanwege kanker terecht kunnen voor een
luisterend oor van een getrainde vrijwilliger. Inloophuizen organiseren ook
activiteiten bijvoorbeeld op het gebied van yoga, massage, ontspanning,
lotgenotencontact, creativiteit en lezingen.
Nazorgcentrum Intermezzo
Dr. Spanjaardweg 29, gebouw B
8025 BT Zwolle
Intermezzo is iedere werkdag geopend van 10.00 tot 16.00 uur.
t (038) 424 60 88
www.nazorgcentrum.nl
intermezzo@nazorgcentrum.nl
Inloophuis de Zonnesteen
Koestraat 4
8011 NK Zwolle
t (038) 337 64 52
www.zonnesteenzwolle.nl
info@zonnesteenzwolle.nl
Inloophuis Stichting Vechtgenoten
Beerzerweg 5D
7731 PA Ommen
t (0592) 45 57 67 of 06 39 03 22 63
www.vechtgenoten.nl
vechtgenoten@live.nl

25
Vervoersvergoeding
Om te weten of en hoe u voor een vervoersvergoeding in aanmerking komt,
kunt u contact opnemen met uw zorgverzekeraar. In de basisverzekering is
een regeling opgenomen voor vergoeding van kosten voor chemotherapie en
radiotherapie. Jaarlijks wordt een eigen bijdrage vastgesteld.
Alle verzekeringen die bij Achmea zijn aangesloten, hebben een gezamenlijk
informatienummer (vervoerslijn): (0900) 230 23 40.
Werk en verzekeringen
Voor informatie over werk en verzekeringen kunt u terecht bij Welder. Welder
is een landelijk, onafhankelijk kenniscentrum dat zich bezighoudt met werk,
uitkeringen en verzekeringen in relatie tot gezondheid en handicap. Advieslijn
VraagWelder: (0900) 480 03 00 (30ct/m), bereikbaar op werkdagen van 12.00
tot 17.00 uur.
www.vraagwelder.nl
De Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenorganisaties geeft de folder uit:
‘Wat en hoe bij kanker en werk’. Deze is gratis te downloaden via www.nfk.nl.
Informatie voor kinderen
Er zijn internetsites voor kinderen met informatie over kanker en de
mogelijkheid ervaring uit te wisselen met andere kinderen: www.
kankerspoken.nl en www.internethaven.nl. Het KWF geeft de folder uit: ‘Als je
als vader of moeder kanker heeft’.
Boeken
Er zijn veel boeken geschreven over darmkanker, zowel informatieve boeken
als ervaringsverhalen. Het KWF heeft een literatuurlijst beschikbaar via de
website.
Stichting September geeft het Zorgboek Darmkanker uit. Dit is verkrijgbaar bij
elke apotheek.
Daarnaast is bij uitgeverij Thoeris het Darmkankerboek verschenen (ISBN
978907229619).

26
Overige internetsites
Van de Isala klinieken
www.oncologischcentrum.nl
Nederlandse Stomavereniging
www.stomavereniging.nl
www.stomaatje.nl
Over ondersteunende zorg
www.toekomstnakanker.nl
www.vakantienakanker.nl (van het New Lifestyle Resort)
Over vermoeidheid
www.vermoeidheidbijkanker.nl
www.toekomstnakanker.nl
www.mindermoebijkanker.nl
Over erfelijkheid
www.stoet.nl
www.erfocentrum.nl

27
Integraal Kankercentrum Noord- en Oost-Nederland en de
Nederlandse Kankerregistratie
In Nederland worden gegevens van alle patiënten met kanker opgenomen
in de Nederlandse Kankerregistratie. Medewerkers van het Integraal
Kankercentrum Noord­ en Oost­Nederland (IKNO) registreren deze gegevens
aan de hand van medische dossiers.
Deze registratie heeft als doel
• na te gaan hoe vaak en waar de verschillende vormen van kanker in
Nederland voorkomen
• het verbeteren van de behandeling
• het ondersteunen van wetenschappelijk onderzoek.
Het is mogelijk bezwaar te maken tegen opname van uw gegevens in de
kanker registratie. Wilt u meer weten over deze registratie, dan kunt u de
regie verpleegkundige oncologie vragen naar de folder ‘Registratie van kanker:
van groot belang’. U kunt de folder ook (gratis) downloaden via
www.kwfkankerbestrijding.nl en dan naar Bestellen (rubriek: Algemeen).

28
Uw rechten en plichten
Als patiënt heeft u een aantal rechten en plichten. Hieronder vindt u een
overzicht van de belangrijkste rechten en plichten die in de Wet op de
Geneeskundige BehandelingsOvereenkomst (WGBO) en de Wet Bescherming
Persoonsgegevens (WBP) zijn vastgelegd. Wat u kunt doen als u een klacht
heeft, is geregeld in de Wet Klachtrecht.
Recht op informatie
De zorgverlener moet u in begrijpelijke taal informeren over:
• uw ziekte of aandoening
• de aard en het doel van de voorgestelde behandeling of onderzoek
• de gevolgen of de eventuele risico’s van behandeling of onderzoek
• andere behandelingsmogelijkheden
• vooruitzichten voor uw gezondheid
• de medicijnen en eventuele bijwerkingen.
Als patiënt beslist u samen met de arts over de behandeling die u ondergaat.
Daarom moet de arts u goed informeren. Op basis van zijn informatie geeft
u toestemming voor de behandeling. Als u de informatie niet goed begrijpt,
vraag dan gerust om uitleg. Vaak krijgt u een folder zodat u de informatie nog
eens op uw gemak kunt doorlezen en/of bespreken met anderen.
Verlenen van toestemming
U mag alleen behandeld en/of onderzocht worden als u daarvoor toestemming
geeft. Uiteindelijk beslist u zelf of u wel of niet wordt behandeld.
Natuurlijk kunt u altijd van mening veranderen. U kunt dan alsnog uw
toestemming intrekken of van een behandeling afzien. Als u niet in staat bent
om toestemming te geven, bijvoorbeeld omdat u bewusteloos bent geraakt,
mag de zorgverlener u vanwege de acute situatie zonder uw toestemming
behandelen. Maar dit geldt niet als u van tevoren een schriftelijke verklaring
heeft opgesteld dat u een bepaalde behandeling niet wenst. Een dergelijke
wilsverklaring wordt in principe gerespecteerd.
Recht op inzage in dossier
De zorgverlener is verplicht een dossier (een medisch en een verpleegkundig
dossier) bij te houden. Hierin staan gegevens die betrekking hebben op uw
behandeling. Naast een papieren dossier wordt in de Isala klinieken gewerkt
met een elektronisch dossier. Zo hebben die zorgverleners en medewerkers

29
(ook uw huisarts en apotheker) die rechtstreeks bij uw behandeling zijn
betrokken, toegang tot uw medische gegevens. Het is uiteindelijk de
bedoeling dat alle gegevens elektronisch beschikbaar komen. Tot die tijd
zullen de huidige papieren dossiers en fotoarchieven blijven bestaan. Uw
dossier wordt conform de wettelijke bewaartermijn vijftien jaar bewaard.
U hebt recht op inzage in uw dossier met uitzondering van de gegevens die
niet over u gaan. U kunt om inzage vragen: mondeling bij de zorgverlener
die u behandelt, of schriftelijk of per e­mail een verzoek indienen bij de
privacyfunctionaris. Ook kunt u (tegen betaling) een kopie krijgen van uw
eigen dossier of een gedeelte daarvan. Meer informatie hierover vindt u op
www.isala.nl/patient/rechten.
Recht op privacy
Al onze medewerkers hebben wettelijk de plicht tot geheimhouding van
uw persoonsgegevens. Uitsluitend uw behandelend arts, uw huisarts en
andere zorgverleners die direct bij uw behandeling betrokken zijn, hebben
inzage in deze gegevens. Alleen met uw schriftelijke toestemming mag
informatie over u verstrekt worden aan niet­direct betrokkenen (familie,
letselschadespecialist, andere zorginstellingen). Uw gegevens kunnen
ook gebruikt worden voor registratie van bijvoorbeeld wetenschappelijk
onderzoek. Deze registratie is anoniem, dat wil zeggen zonder uw naam
en andere persoonlijke gegevens. Dat geldt ook voor het verzamelen van
gegevens in het kader van kwaliteitsbewaking en ­verbetering. Een voorbeeld
hiervan is het optreden van infecties tijdens de opname. Als u bezwaar hebt
tegen registratie van uw anonieme gegevens, dan kunt u dit rechtstreeks
kenbaar maken aan de zorgverlener of de polikliniek/het secretariaat van uw
behandelend specialist.
Als voor een wetenschappelijk onderzoek gegevens gebruikt worden die wel
herleidbaar zijn tot de patiënt, vraagt uw behandelend arts hiervoor altijd
eerst uw toestemming.
Het recht op privacy houdt nog meer in. Medische handelingen moeten
worden uitgevoerd zonder dat anderen dat kunnen zien. Ook kunt u vragen
om in een aparte ruimte een gesprek te voeren met uw zorgverlener. In het
algemeen geldt dat uw privacy zo veel mogelijk moet worden gerespecteerd.

30
Recht op een tweede mening
U hebt het recht om een tweede mening (second opinion) te vragen van
een andere zorgverlener, bijvoorbeeld wanneer u twijfelt aan de diagnose
of de voorgestelde behandeling. Met een tweede mening wordt het oordeel
of advies bedoeld van een andere deskundige dan uw eigen zorgverlener.
Deze geeft op uw verzoek alleen zijn mening en neemt de behandeling niet
over. Informeer bij uw zorgverzekeraar of de second opinion wordt vergoed.
Mocht u behoefte hebben aan een tweede mening, bespreek dit dan met uw
behandelend arts.
Uw plichten als patiënt
Naast rechten heeft u als patiënt ook plichten. U bent verplicht de
zorgverlener duidelijk en volledig te informeren. Doet u dat niet, dan kan de
zorgverlener geen goede diagnose stellen en geen deskundige behandeling
geven. Daarnaast wordt van u verwacht dat u binnen redelijke grenzen de
adviezen van de zorgverlener opvolgt.
Als gevolg van de wettelijke identificatieplicht moet u zich in het ziekenhuis
kunnen identificeren. U moet op verzoek een geldig identiteitsbewijs zoals
rijbewijs, paspoort of ID­kaart kunnen tonen.
Meer informatie
Op de volgende sites vindt u meer informatie over rechten en plichten:
• www.isala.nl bij ‘Rechten, plichten en klachtbehandeling’
• www.postbus51.nl onder het thema ‘Zorg en gezondheid’ kiezen voor
‘Kwaliteit zorg en patiëntenrecht’
• www.npcf.nl: site van de Nederlandse Patiënten/Consumenten Federatie.
Opmerkingen en klachten
Het kan voorkomen dat u over sommige onderdelen van uw behandeling of
verblijf niet tevreden bent. Dan horen wij dat graag van u. Uw ervaringen
kunnen voor ziekenhuismedewerkers een belangrijk signaal zijn om bepaalde
zaken te verbeteren. Hebt u opmerkingen, klachten of problemen, bespreek
die dan zo mogelijk met de personen die u daarvoor verantwoordelijk acht
(verpleegkundige, afdelingshoofd of specialist). Meestal zijn zij bereid in
overleg met u de problemen op te lossen.
Als u een gesprek met hen niet wenselijk vindt of ontevreden bent over de

31
voorgestelde oplossing, dan kunt u zich wenden tot de klachtenfunctionaris.
De klachtenfunctionaris luistert naar uw klacht, helpt zonodig bij het
op schrift stellen van uw klacht en bemiddelt tussen u en degene over
wie u klaagt. Ook stelt zij u op de hoogte van de klachtenprocedure en
de procedure bij aansprakelijkheidsstelling. Het telefoonnummer van de
klachtenfunctionaris is (038) 424 47 27.
Als uw klacht niet naar tevredenheid is opgelost of als u geen contact wilt
opnemen met de klachtenfunctionaris, dan kunt u uw klacht schriftelijk
in dienen bij de klachtencommissie van de Isala klinieken. Het telefoonnummer
van de secretaresse van de klachtencommissie is (038) 424 47 27.
Voor meer informatie over de klachtenbehandeling verwijzen wij u naar de
folder ‘Een klacht, en dan?’, die verkrijgbaar is bij de regieverpleegkundige
oncologie of bij de receptie, of naar de site www.isala.nl/patient/rechten.
Veilige zorg
De zorgverleners van de Isala klinieken zijn verantwoordelijk voor veilige
zorg tijdens uw behandeling en verblijf in ons ziekenhuis. Wat is veilige zorg?
Veilige zorg wil bijvoorbeeld zeggen dat u de juiste medicijnen krijgt en dat
wij u de juiste behandeling geven passend bij uw situatie. U kunt een bijdrage
leveren aan veilige zorg en samen met ons zorgen dat fouten zo veel mogelijk
voorkomen worden.
Wat kunt u doen?
• Geef alle informatie over uw gezondheidstoestand: zet uw vragen op
papier, vertel hoe u zich voelt en wat u van de zorgverlener verwacht, meld
allergie.
• Zeg het als u iets niet begrijpt: als u ergens over twijfelt of bezorgd
bent, als u het gevoel hebt dat iets niet klopt, controleer uw naam en
geboortedatum.
• Noteer welke medicijnen u gebruikt en neem deze lijst mee: vraag uw
apotheker om een uitdraai van uw medicijnlijst, zeg het als u twijfelt over
de medicijnen die u krijgt.
• Stel vragen als iets anders gaat dan u verwacht: stel vragen als de
zorgverlener een andere behandeling geeft dan volgens u is afgesproken.
Durf te vragen.

32
• Volg instructies en adviezen goed op, vraag wat u wel en niet mag doen.
Laat weten als u voor uw gevoel tegenstrijdige adviezen of informatie
krijgt.
Medisch wetenschappelijk onderzoek
In de Isala klinieken vindt medisch wetenschappelijk onderzoek plaats.
Wetenschappelijk onderzoek is nodig om meer kennis op te doen en betere
behandelmethoden te ontwikkelen. Onderzoek mag pas uitgevoerd worden
als aan bepaalde zorgvuldigheidseisen is voldaan. De zorgverlener/onderzoeker
heeft de plicht u uitvoerig te informeren over het onderzoek en welke
medewerking van u wordt gevraagd. Het is mogelijk dat u gevraagd wordt
mee te werken aan een dergelijk onderzoek. Alleen met uw uitdrukkelijke
toestemming wordt u bij zo’n onderzoek betrokken. Welke beslissing u ook
neemt, het heeft geen nadelige gevolgen voor uw behandeling.
Tips voor uw gesprek met uw behandelend arts
Samen met uw behandelend arts beslist u over het onderzoek en/of de
behande ling die u ondergaat. Daarvoor is het noodzakelijk dat u over de juiste
informatie beschikt en dat u die ook begrijpt, want zonder informatie kunt u
geen toestemming geven voor onderzoek en behandeling. In de praktijk blijkt
vaak dat patiënten bij thuiskomst niet meer weten wat de arts heeft gezegd,
of dat patiënten zijn vergeten te vragen wat zij graag willen weten. U vindt
hier enkele tips ter voorbereiding op uw gesprek.
Vóór het gesprek
• Zorg dat u van tevoren weet wat u wilt vertellen. Het is verhelderend voor
uw behandelend arts als u duidelijk zegt wat u denkt en wat u wilt.
• Bedenk van tevoren wat u wilt weten. Noteer uw vragen om er zeker te zijn
dat u niets vergeet.
• Neem een familielid of goede bekende mee, die kan helpen en met wie u
kunt napraten. Twee horen meer dan één.
Tijdens het gesprek
• Vraag om uitleg wanneer iets niet duidelijk is, bijvoorbeeld bij medische
termen.
• Stel uw vragen op een gunstig moment, en dus niet net voordat u weg
moet.

33
• Vraag of er een voorlichtingsfolder of website is over uw ziekte, onderzoek
en/of behandeling. Ook kunt u vragen of er een patiëntenorganisatie
bestaat voor mensen met dezelfde ziekte of aandoening.
• Bespreek met uw arts hoe u hem of iemand anders (bijvoorbeeld een
verpleegkundige) kunt bereiken om eventuele vragen die u heeft te
bespreken.
• Zorg dat u voldoende bedenktijd neemt om goed na te denken over het
voorgestelde onderzoek en/of de voorgestelde behandeling. U beslist of u
toestemming geeft voor onderzoek en/of behandeling. U kunt altijd op een
later moment uw beslissing kenbaar maken aan de arts.
• Zet aan het eind van het gesprek de belangrijkste punten nog eens op een
rij. Bijvoorbeeld: ‘Klopt het dat u gezegd heeft dat...?’ Zo kunt u controleren
of u alles goed begrepen heeft.
Vragen die u kunt stellen
Hieronder vindt u voorbeeldvragen die u kunt stellen tijdens uw gesprek met
uw behandelend arts.
• Wat mankeer ik en wat is de oorzaak van mijn klacht?
• Wat gebeurt er als ik me niet laat onderzoeken en/of behandelen?
• Welk onderzoek en/of behandeling wil de arts gaan doen en met welk
doel?
• Wat zijn de risico’s en gevolgen van het onderzoek en/of de behandeling?
• Welke andere onderzoeken en/of behandeling zijn mogelijk en wat zijn de
risico’s daarvan?
• Wanneer vindt het onderzoek en/of de behandeling plaats?
• Hoe lang duurt het onderzoek en/of de behandeling?
• Wanneer en hoe krijg ik de uitslag van het onderzoek en/of de
behandeling?
• Wat kan of mag ik niet na het onderzoek en/of de behandeling en hoe kan
ik me voelen?
• Wat zijn mijn vooruitzichten?
• Wat zijn de gevolgen voor mij in het dagelijks leven?
• Hoe lang duurt het voordat de klachten verminderen?