Artikels over Franca Treur en Dorsvloer vol confetti

De literaire debutante van het jaar: Franca Treur
Zeeland, koeien & God
De Nederlandse schrijfster Franca Treur (°1979) is met haar debuut Dorsvloer vol confetti een
van de literaire ontdekkingen van het voorbije jaar. Van haar boek over een meisje dat opgroeit in
een streng gereformeerd boerengezin in Zeeland, werden al 90.000 exemplaren verkocht. Ook is
Treur genomineerd voor de NS Publieksprijs en de AKO Literatuurprijs, en ontving ze vorige
week de selexyz debuutprijs. Zondag is Treur in levenden lijve te bewonderen op het festival
Zuiderzinnen in Antwerpen. Door Han Ceelen
We ontmoeten Franca Treur in een café vlak bij haar woning in Amsterdam-Oost, misschien wel
het meest multiculturele deel van de Nederlandse hoofdstad. Wie hier om zich heen kijkt, ziet een
potpourri van etnische winkels en bedrijfjes, oer-Amsterdamse kroegen, en filialen van Blokker en
Zeeman. We zijn niet ver van de door J.C. Bloem bezongen Dapperstraat, en van de plek waar
filmmaker Theo van Gogh werd afgeslacht door moslimextremist Mohammed Bouyeri. In het park
aan de overkant staat een kunstwerk dat aan de gruweldaad herinnert.
Het kost heel wat voorstellingsvermogen om te bevatten hoe groot het verschil moet zijn tussen
deze grootstedelijke wereld en die waar Treur opgroeide, op pakweg 200 kilometer hiervandaan.
De schrijfster bracht haar jeugd door in een vrijwel volledig geïsoleerde boerengemeenschap op
het Zeeuwse eiland Walcheren. Haar ouders waren 'reformatorisch' of bevindelijk gereformeerd,
wat nog een graadje strenger is dan gewoon gereformeerd. Voor de bevindelijk gereformeerden
wordt de mens geboren als 'brandhout voor de hel', en komt slechts een klein clubje
uitverkorenen in de hemel. Vervelend is dat je daar zelf als gelovige weinig aan kunt doen. Je
kunt slechts hopen op goddelijke genade door een godvruchtig en ascetisch leven te leiden.
Wereldse zaken als televisie zijn in reformatorische kring taboe, vrouwen mogen geen broek
dragen, en op zondag gaat men drie keer naar de kerk.
In dit streng orthodoxe milieu speelt ook Treurs debuut Dorsvloer vol confetti zich af. Het boek is
geen autobiografie, heeft ze tot vervelens toe moeten herhalen in interviews en
praatprogramma's, maar een roman waarin ze elementen uit haar jeugd heeft verwerkt.
Hoofdpersoon is de 12-jarige Katelijne Minderhoud, een vroegwijs meisje dat met haar zes broers
opgroeit op een boerderij. Het leven draait er om de koeien, de seizoenen en de verering van
God, en daar is iedereen tevreden mee, behalve Katelijne. "Zij valt er op alle vlakken een beetje
buiten", zegt Treur. "Het boerenleven is een echte mannenwereld, waar zij als meisje niet
helemaal in mee kan. En het gereformeerde geloof heeft ze weliswaar geïncorporeerd, maar ze
zet er ook vraagtekens bij. Ze leest veel, en gaat steeds meer haar eigen verhalen naast dat ene
grote verhaal zetten."
Treur beschrijft het leven van Katelijne in helder geformuleerde, aanstekelijke scènes, waarbij ze
volop gebruikmaakt van de rijkdom van de archaïsche 'tale Kanaäns', en het Zeeuwse
boerenidioom. "De dag is geen kakstoel", tekent ze op. "Veel lezens is vermoeiing des vlezens".
En: "Wie nat wil worden moet in de regen lopen." Ook het beschreven leven zelf lijkt zich vaak af
te spelen in een vooroorlogs verleden, in plaats van aan het eind van de jaren tachtig.
Nieuw is het idee van zo'n gereformeerde 'streekroman' natuurlijk niet. Jan Wolkers, Maarten 't
Hart, Maarten Biesheuvel en Jan Siebelink schreven eerder al over hun streng protestantse
opvoeding in plaatsjes als Oegstgeest en Maassluis. Maar Treur is wel de eerste auteur die het

vanuit een vrouwelijk perspectief doet. Ook op andere punten verschilt haar boek van die van
haar voorgangers. Terwijl 't Hart en Wolkers met veel venijn en spot hun gereformeerde
frustraties van zich af schreven, gaat Treur veel milder te werk. En in tegenstelling tot de
zwaarmoedige Siebelink, is haar toon humoristisch en lichtvoetig. "Daar heb ik bewust over
nagedacht", zegt ze. "Het genre van de natrapliteratuur kenden we al. Ik was een literair
debutant, dus ik vond dat ik iets moest doen dat nog niet eerder was gedaan. Daarnaast vind ik
het ook lastig om heel veroordelend te zijn over de reformatorische gemeenschap. Veel mensen
die ik ken wonen daar nog, onder wie mijn familie. Zij zijn heel tevreden met hun bestaan, en
daar kan ik soms best jaloers op zijn. Voor mij persoonlijk was dat leven niet genoeg, maar ik zou
niet durven zeggen dat het per definitie beter is om hier in Amsterdam cynisch te worden dan op
het platteland dicht bij God en de natuur te leven."
Breuk met het geloof
In haar roman laat Treur in het midden wat er uiteindelijk met Katelijne gebeurt. Je vermoedt als
lezer dat het tot een clash zal komen tussen haar en haar omgeving, maar bij die suggestie blijft
het. In het echte leven brak Treur uiteindelijk wel met met haar milieu. Toen ze op haar
achttiende Nederlands ging studeren in Leiden, koos ze eerst nog voor de veiligheid van een
reformatorische studentenvereniging. Maar een paar jaar later ging het niet langer. Op een avond
vertelde ze haar dispuutgenoten dat ze niet meer geloofde, en lag ze eruit. Treur: "Dat was een
hele moeilijke periode. Opeens was ik al mijn vrienden kwijt. Ik ben toen een halfjaar in Leuven
gaan studeren om uit Nederland weg te zijn. Daar vond ik weinig aansluiting bij de Vlaamse
studenten, dus ik heb er vooral veel boeken gelezen."
Om aan te geven hoe geïsoleerd haar wereld tot op dat moment was, heeft ze weleens een
vergelijking gemaakt met The Truman Show, de film waarin Jim Carrey een verzekeringsagent
speelt die ontdekt dat zijn leven een tv-show is. "Die film was op een heleboel manieren
interessant. Toen ik hem voor het eerst zag was ik 22, 23 jaar en begreep ik er helemaal niets
van. Op het moment dat Truman voor het eerst merkt dat hij in een decor woont, valt er een lamp
naar beneden op de set. Maar ik wist niet eens wat een filmset was, dus ik ben nog een tweede
keer terug moeten gaan voor ik de film snapte. De echte eye-opener was natuurlijk dat Truman
zich realiseert dat zijn wereld maar een klein onderdeeltje is van een groter geheel. Dat er veel
meer is dan zijn kleine universum, en dat hij maar door een wand heen hoeft te prikken om daar
te komen."
Treur heeft haar verhaal over haar 'geloofsafval' nu al zo vaak gedaan, dat ze voor het interview
had gevraagd of we het er alsjeblieft niet weer over hoefden te hebben. "De vraag irriteert me
gewoon. Mijn personage breekt niet met haar geloof, wat doet het er dan toe dat ik dat zelf wel
heb gedaan? En... (aarzelt) het is best wel persoonlijk. Mijn hele leven was georganiseerd binnen
die groep, en daar uitstappen was verre van comfortabel. Als ik het erover heb, denk ik meteen
weer: God, wat was ik onhandig. Dan ging ik uit, en dan wist ik niet hoe ik moest dansen. Dat
ongemak komt direct weer naar boven."
Aandacht voor het woord
Feit is dat Treurs leven, al was het dan met vallen en opstaan, sindsdien een totaal andere
wending heeft genomen. Het begon ermee dat ze als een bezetene dingen begon in te halen die
ze vroeger nooit kon of mocht doen. Films, muziek, het moest allemaal ontdekt worden. "Als kind
had ik nooit het gevoel dat ik iets miste, maar als ik achteraf bedenk wat ik allemaal met mijn
zeeën van vrije tijd had kunnen doen... Ik had een vreemde taal kunnen leren, goede
jeugdboeken kunnen lezen, ik had viool kunnen spelen. Op dat vlak kan ik helemaal niks. Ja,
psalmen spelen op mijn blokfluit." (lacht)
Het idee om te schrijven kwam pas later, nadat ze een tijdje lerares Nederlands voor
anderstaligen was geweest. Hierbij kon ze wel terugvallen op haar jeugd, want je kunt veel
zeggen van de bevindelijk gereformeerden, maar niet dat ze geen aandacht hebben voor het

woord. De basis van Treurs literaire opvoeding vormde het Heilige Schrift zelf. Nog altijd kan ze
de ritmische passages van de Statenvertaling moeiteloos opdreunen tijdens het hardlopen. Later
verslond ze alle stichtelijke boeken in de school- en kerkbibliotheek. En rond haar tiende jaar
kwam er een bibliobus in het dorp, waar ze ook niet-christelijke boeken hadden. Treur: "De vijf en
dat soort dingen. In het begin had ik best moeite met het vinden van geschikte boeken, want ik
zocht vooral boeken die aansloten bij mijn leefwereld. Maar ik kreeg al snel de smaak te pakken.
Ik zette de boeken op het stuur van mijn fiets, en als ik thuiskwam had ik ze al half uit."
Treurs schrijfambities werden in één klap serieus toen ze in 2006 meedeed aan een
essaywedstrijd van NRC Handelsblad. Ze won met een essay over de druk die haar generatie
voelt om te presteren. Daarop bood uitgever Mai Spijkers van Prometheus haar direct een
boekcontract aan. Aanvankelijk wilde Treur een generatieroman schrijven, maar toen ze een paar
korte verhalen schreef die zich afspeelden in een Zeeuwse boerenfamilie, voelde ze dat ze wat
had aangeboord: "Het was opeens alsof ik de kranen had opengezet. De teksten waren veel
beter dan wat ik daarvoor geschreven had. Ik vond het heerlijk om over al die verschillende
personages te schrijven. Zelf was ik daar ook wel verbaasd over: ik dacht dat ik Zeeland en het
geloof allang achter me had gelaten. Tja, blijkbaar had ik het dieper weggestopt dan ik zelf
dacht."
Verhitte discussies
Toen Dorsvloer vol confetti eind vorig jaar verscheen, reageerden de critici meteen enthousiast.
NRC Handelsblad, de Volkskrant en Het Parool gaven de roman elk vier sterren, en Maarten 't
Hart en Jan Siebelink bespraken het boek juichend voor Vrij Nederland. In Vlaanderen kreeg
Treur positieve kritieken in deze krant en Knack. Het publiek volgde al snel in groten getale, al
ging het anders dan bij andere bestsellers. Gewoonlijk begint de verkoop in Nederland in de grote
steden, en volgt 'de provincie' later. Bij Dorsvloer vol confetti was het precies omgekeerd. Veel
lezers op het platteland zeiden zich te herkennen in de wereld die Treur had beschreven.
Ook in reformatorische kring herkende men van alles, maar daar was de respons minder positief.
In het Reformatorisch Dagblad, op de website refoforum.nl en bij de Evangelische Omroep
werden verhitte discussies gevoerd over de verdiensten van de roman. Sommige (voormalige)
gelovigen prezen Treur om haar moed, en loofden de herkenbaarheid van het boek. Anderen
reageerden ronduit negatief. Vooral de humor waarmee 'heilige' zaken werden beschreven,
schoot menigeen in het verkeerde keelgat. "Eigenlijk ben ik blij met alle reacties", zegt Treur. "Het
is natuurlijk niet leuk als mensen negatief over je boek zijn, maar het feit dat het omstreden is,
laat zien dat het iets heeft gedaan. Het boek leidt tot discussie, en bij discussie begint het
denken. Als mijn boek alleen met open armen was ontvangen, had men het niet goed gelezen."
Pogingen om daadwerkelijk in gesprek te gaan met haar voormalige geloofsgenoten liepen
evenwel uit op een teleurstelling. Een discussieavond trok drommen volk, maar uiteindelijk mocht
Treur alleen haar standpunten uit de doeken doen, waarna ze werd genegeerd. "Alle vragen
gingen naar andere sprekers. Het gat was blijkbaar nog te groot, ze konden niet meegaan in mijn
redenering." Het Reformatorisch Dagblad legde impliciet de schuld bij de ouders van Treur. Zij
zouden hun dochter niet goed hebben opgevoed. Treur: "Dat vond ik wel heel vervelend, mijn
ouders lezen die krant ook." Treurs familie toonde zich op den duur vooral blij met haar succes.
"In het begin was het wel even wennen voor ze, omdat ze door iedereen werden aangekeken op
het boek. Maar ze beseffen nu wel dat het meer is dan een verhaal over een leven dat
vergelijkbaar is met het hunne, en dat het in literaire kring gewaardeerd wordt. Daarbij zien ze
ook dat het boek mij veel geld oplevert. Dat is een grote geruststelling, want ik was toch altijd de
dochter die niet trouwde, geen auto had, geen huis kocht. Nu denken ze: die komt er wel." (lacht)
Revolutie op het internet
Ondanks de afwijzende reacties vanuit bevindelijke hoek denkt Treur dat er op den duur wel
degelijk iets zal veranderen in de streng gelovige gemeenschap. "Vroeger was het makkelijk om

de buitenwereld op een afstand te houden, maar met de komst van het internet is dat veranderd.
Televisie, daar kon je nog zonder, maar zelfs boeren hebben inmiddels het internet nodig voor
hun werk. Dat biedt veel mensen ongelofelijke mogelijkheden om voor het eerst verder te kijken
dan hun neus lang is. Je ziet nu al een soort van revolutie plaatsvinden op sites als refoforum.nl.
Natuurlijk worden daar vooral conservatieve standpunten verkondigd, maar er worden ook vragen
gesteld. En omdat het onder een schuilnaam kan, durven mensen daar veel verder in te gaan
dan vroeger."
Een van de onderwerpen waarover het meest wordt gedebatteerd is de positie van vrouwen in de
reformatorische gemeenschap. Voor hen is er ook de laatste tien jaar bitter weinig veranderd.
Treur: "Zeker in plattelandsgemeenschappen zijn vrouwen nog verschrikkelijk afhankelijk van hun
mannen. Ze worden nooit ergens in betrokken, en als hun man overlijdt, zijn ze volslagen
hulpeloos. Het is als vrouw moeilijk om je aan dat soort patronen te onttrekken omdat je ermee
groot wordt. Bij moslima's zie je hetzelfde: die dragen dan zogezegd vrijwillig een hoofddoek,
maar dat is ook omdat ze binnen hun gemeenschap iemand willen zijn die gewaardeerd wordt."
Als afsluiter wil Treur alvast plechtig beloven dat haar volgende boek een totaal andere thematiek
zal hebben dan Dorsvloer vol confetti. "Het is goed dat ik zoveel heb losgemaakt in de
bevindelijke gemeenschap, maar daar gaat het mij niet in eerste instantie om. Ik schrijf omdat dat
is wat ik het liefste doe, en ik wil op literaire gronden beoordeeld worden. Ik vind het niet eens
essentieel dat Dorsvloer vol confetti zich in een reformatorisch milieu afspeelt. Het had ook een
commune kunnen zijn, of een van die dorpjes uit de boeken van Dimitri Verhulst. Alleen waren
daar cafés, en bij ons niet." (lacht)
Fragment uit 'Dorsvloer vol confetti'
Katelijne denkt diep na. Heeft ze vragen? Ze weet het niet. Ze schudt van nee. Nee, ze kan zo
een-twee-drie niets bedenken, maar 's avonds in bed begrijpt ze dat ze wel degelijk vragen heeft.
Ze zou willen weten of je als onbekeerde wel alle psalmen mee mag zingen, ook 'Mijn hart, o
Hemelmajesteit, is tot Uw dienst en lof bereid', want is ze niet van nature geneigd God en haar
naaste te haten? En zal God haar niet straffen als ze deze woorden in de mond neemt?
En 'Mijn God U zal ik eeuwig loven'? Want dat is natuurlijk helemaal niet zeker.
En of de Heere Jezus niet doorhad dat Martha ook best net als Maria aan Zijn voeten had willen
zitten, maar dat er toch iemand moest zijn om aan het eten te denken.
En of het waar is wat de meisjes uit haar klas zeggen, dat ze straks als ze naar catechisatie zal
gaan een hoedje op moet.
En of het niet gewoon stom van Jozef was dat hij zijn dromen aan zijn broers vertelde?
Wat betekent het dat er in Genesis 6 staat dat er vroeger reuzen op aarde waren?
En kunnen echt alle zonden vergeven worden, en hoe zit het dan met de zonde tegen de Heilige
Geest?
Maar 's avonds in bed is er niemand die ernaar vraagt. 2
2 CEELEN, H., De literaire debutante van het jaar: Franca Treur. Zeeland, koeien & God.
De Morgen, 15 september 2010, p.31.