Definitief Maas en Waal - Made in Velp

Op de Klei van Gelderland
Beeldessay van Mindscape Works
Provincie Gelderland

2 Op de klei van Gelderland

Woord vooraf
De provincie heeft een actieplan opgesteld om ruimtelijke kwaliteit op de agenda
te zetten zodat dit begrip een onderdeel wordt van afwegingen bij onder andere
bouwplannen en ontwerpplannen. Tien studenten van Hall Larenstein te Velp, de
grootste groene hogeschool van Nederland, bogen zich in de maanden september
tot en met december 2010 over het begrip verrommeling. Verrommeling is een
van de thema’s uit het actieplan Ruimtelijke Kwaliteit. Een van de studenten pakte
de fi ets en maakte foto’s in het Rivierenland. Hij fotografeerde plekken die hem
bevreemdde, vragen en tweespalt opwierpen. De foto’s werden besproken met
medestudenten wat interessante perspectieven opleverden. Ruimtelijke kwaliteit
kent geen heldere scherpe defi nitie maar is wel een begrip dat al eeuwenlang
misschien ongemerkt onze omgeving heeft beïnvloed. Bouwmeesters uit
alle tijden hebben onze omgeving gevormd en geschapen. Marcus Vitruvius,
een architect uit de Romeinse tijd is de auteur van een van de beroemdste
standaardwerken over de bouwkunst. Ook landschaparchitectuur én inrichting
van het landschap werden door hem beschreven in 10 lijvige boekwerken van
theoretische én fi losofi sche aard. Voor velen is hij een bekende doordat hij de
menselijke maat beschreef. Een maat waarbij mensen zich goed voelen, harmonie
en eenheid ervaren bij de omgeving en gebouwen om hen heen. Da Vinci tekende
de beroemde Vitrivius mens (fi guur in cirkel) Harmonie, eenheid, schoonheid,
ruimtelijke kwaliteit. Het blijven subjectieve gegevens. Mede bepaald door hoe
we de omgeving gebruiken. Zijn we passant door het landschap of werken we er?
Dit beeldessay is bedoeld om u te laten delen in een zoektocht van jonge mensen
die betrokken zijn bij hun omgeving. Jonge mensen die zich klaar maken om
straks met hun vergaarde kennis op zak mede het landschap en onze omgeving te
bepalen. Ik wens u veel lees-en kijkplezier
Co Verdaas, Gedeputeerde Ruimtelijke Ordening Provincie Gelderland
3 Beeldessay Mindscape Works

4 Op de klei van Gelderland

Emoties versus Verrommeling. . .
Het is inmiddels zes maanden geleden dat we voor de Provincie Gelderland met
het begrip verrommeling aan de slag zijn gegaan. Eén van de opdrachten binnen
ons tijdelijke bureau Mindscape Works was het maken van een beeldessay over het
Land van Maas en Waal en de Bommelerwaard. Op de fi etstochten over de klei van
de provincie Gelderland heb ik veel tijd gehad om over het begrip ‘verrommeling’
na te denken. Eigenlijk is ons gedrag tegenover het fenomeen verrommeling vrij
eigenaardig. Als je de vraag zou stellen ‘wie is er vóór verrommeling’, zou niemand
zijn hand opsteken. Gek genoeg zit ons landschap er toch vol mee. Natuurlijk
ligt het probleem genuanceerder. Wij hebben geconstateerd dat het een soort
sluipend proces is. Eerst bouw je een huis, dan een schuur, een tuinhuis, een
kippenren en een konijnenhok. Niemand is voor verrommeling maar iedereen
schuift zijn of haar verantwoordelijkheid graag af naar een ander. Hierdoor is er
geen regie en grip meer op het fenomeen te houden. Soms ontbreekt elk gevoel
van bewustzijn en zorg voor ons landschap. In veel gevallen zijn we het er snel
over eens dat industriële objecten en terreinen ‘vies’ zijn. Ons landelijk gebied
wordt abstract gezien als puur economisch land. De ‘globale machten’ gebruiken
het als prullenbak, om alles wat als rommel en ‘vies’ gezien kan worden er in
te gooien. Het idee om vies bij vies te gooien zorgt ervoor dat je op sommige
plekken oogkleppen moet opzetten om nog wat moois te kunnen zien. Je fi etst er
het liefst zo snel mogelijk voorbij.
In onze huidige maatschappij krijgen we een overdaad aan informatie via
computers, televisie en mobiele telefoon. Dit zorgt ervoor dat we gewend zijn
geraakt aan het verwerken van een enorme hoeveelheid prikkels. De tijdloosheid
van onze natuur of het platteland is hierdoor niet prikkelend genoeg voor
jongeren, waardoor natuur en recreatie als saai wordt beschouwd. Zelf ben
5 Beeldessay Mindscape Works

ik in een klein dorpje Altforst opgegroeid op de komgronden van het Land
van Maas en Waal. Hier heb ik tot mijn 18e jaar gewoond. Het was een hechte
gemeenschap van ‘ons kent ons’. Doordat ik in deze lokale landelijke gemeenschap
ben opgegroeid, heb ik een bepaalde nuchterheid meegekregen. Daar was de
ruimte en vrijheid om de dynamiek van het leven te ervaren. De vergankelijkheid
van dood en leven die je niet van achter je pc ervaart. Een gevoel dat de wereld
meer is dan euro’s en consumptie. Bij veel Nederlanders ontbreekt dikwijls deze
nuchterheid en het gevoel van continuïteit. Ons grondgebruik is zo intensief dat
alles wat oud en vervallen is meteen als verrommeld aangemerkt wordt. En ofwel
direct afgebroken wordt of als museum wordt opgepoetst. Weinig heeft in ons
landschap de tijd om te besterven, om echt oud te worden. In het landschap van
nu kan een plek niet meer gewoon zijn. Door onze keurigheid valt verrommeling
eerder op en geeft het ons landschap iets ongewortelds in de tijd.
Natuurlijk heb je ook plekken waar iedereen het over eens is dat het rommel
of rommelig is. Deze plekken zijn niet in dit beeldessay verwerkt omdat deze
naar mijn mening niet aansluiten bij de discussie over de term verrommeling.
Het is een containerbegrip geworden. Het bestaat uit een veelheid aan soorten
rommel (viezigheid) dat altijd onder dezelfde noemer gezet wordt. Uit ons
eigen onderzoek is gebleken dat verrommeling een subjectief en vaag begrip
is. Wat voor de één verrommeling is, is voor de ander nostalgie. Architectuur
prikkelt mij, maar voor mensen die hun hele leven op een bepaalde plek
gewoond hebben of geworteld zijn doet deze architectuur inbreuk op de lokale
landschapskarakteristieken. Door deze verschillende invullingen en opvattingen
over het begrip kunnen de overheden moeilijk meer grip op de term krijgen. Met
dit beeldessay laten we een greep uit alle ‘sub’ varianten zien die onder de term
6 Op de klei van Gelderland

verrommeling vallen. Ik ben zo onbevangen mogelijk per auto of per fi ets het
Land van Maas en Waal en de Bommelerwaard door gestruind. Met dit beeldessay
wil ik beelden laten zien die bij mij een tweestrijd of emotie opwekken. Bij elke
foto heb ik de vraag gesteld of we het element als verrijking van het landschap
kunnen zien of juist als verrommeling. Deze verschillen heb ik aangeduid met ‘vs’
(versus) zodat het ook meer op een tweestrijd lijkt. Hiernaast heb ik in drie regels
mijn emoties toegelicht. Omdat het een subjectief begrip is hebben we binnen
ons bureau individueel commentaar gegeven op de beelden. Het geeft dit essay
een extra dimensie en heeft er toe geleid dat de discussie over het begrip binnen
ons bureau is aangezwengeld. Deze discussies hebben enorm geholpen bij de
vorming van grip op het fenomeen en de term verrommeling.
Door dit project ben ik anders naar het landschap gaan kijken. Voortdurend
ben ik op zoek naar die tweestrijd met verrommeling. Zonder emoties door het
landschap rijden gaat niet meer. Of dit nog eens verandert, betwijfel ik.
Namens Mindscape Works;
Roeland Meek
Januari 2011
7 Beeldessay Mindscape Works

Economie vs verrommeling
“Ik ging naar Bommel om de brug te zien.” Ons platteland wordt gezien als prullenbak om
alles wat als rommel gezien kan worden er in te gooien. Het idee om vies bij vies te gooien
zorgt ervoor dat we soms oogkleppen op moeten zetten om nog wat moois te zien.
8 Op de klei van Gelderland

Jon en Maudi
Jon: Nu laten we ‘oude’ bedrijventerreinen snel voor dood achter en bouwen we
elders nieuwe, want je wil natuurlijk niet naast het oude bouwen. Hierdoor gaat
de verspreiding door. Maudi: Als je overal een beetje ‘vies’ neerzet hou je nergens
een ‘schoon’ landschap over. Inbreiding in plaats van uitbreiding en clustering zal
ervoor zorgen dat de ‘vieze’ gebieden niet uitbreiden. Zo houd je andere gebieden
schoon. Jon: Het landschap staat ons nu ten dienste en niet meer andersom, het
is zoals het gezegde: God schiep de wereld, maar de Hollanders schiepen Holland.
Dit betekent echter niet dat we het moeten volplempen. Er moet ruimte zijn voor
verweving van functies, economische functies zijn niet per defi nitie ‘vies’.
9 Beeldessay Mindscape Works

Cultuurhistorie vs verrommeling
Op weg naar mijn werk zie ik met regelmaat grote populieren aan de Maas staan. Ze
markeren de ligging en verdwijnen ver aan de horizon. Kunnen deze populieren niet
vervangen worden door windmolens denk ik, iets totaal cultuurlijks in het landschap.
10 Op de klei van Gelderland

Loek en Stephan
Samen zijn ze het eens dat windmolens
energie kunnen leveren en populieren
niet. Ze hebben beide dezelfde visuele
functie maar er is wel verschil tussen een
populier van 20 m of een windmolen
van 120 m. Loek: Ik ben het er mee
eens dat windmolens ook in plaats van
de populieren kunnen, maar dan vind
ik wel dat de energie die opgewekt
wordt ten goede moet komen aan
de lokale bevolking. Vaak hebben
energiemaatschappijen belang bij het
plaatsen van windmolens, want daar
kunnen zij veel rendement uit halen.
De lokale bevolking moet juist voordeel
krijgen, want zij hebben tenslotte ook
de lasten van de windmolens. Stephan:
Ik vind het wel goed als er windmolens
langs de Maas worden gezet, het is iets
van deze tijd. De manier van plaatsen is
wel essentieel. Het geeft namelijk een
heel verrommeld beeld als windmolens
op een willekeurige manier geplaatst
worden. Belangrijk is dat windmolens in
een bepaald ritme en in lijn met de Maas
geplaatst worden. De molens versterken
dan de contouren van de rivier.
11 Beeldessay Mindscape Works

Architectuur vs Verrommeling
Als ik naar deze am bische huizen aan de Gouden Ham kijk, krijg ik een warm gevoel van
binnen. Prachtig toch, al die nieuwe woonvormen op ‘ons’ water? De keuze om hier een
nieuwe identiteit en architectonisch karakter aan te geven bevalt me zeer.
12 Op de klei van Gelderland

Andrea en Tim
Tim: Af en toe een huis in de uiterwaarden moet kunnen. Vroeger stonden er al
huizen op de hoge plekken in de uiterwaarden. Het is wel belangrijk dat het water
geen probleem kan opleveren. Andrea: De dijk is essentieel voor de beleving van
het rivierenlandschap. In dit geval is de dijk vanaf het water gezien bijna niet
meer zichtbaar. Tim: En vanaf de dijk wordt het zicht naar het achterliggende
meer onttrokken door de contrasterende kleuren. Andrea: Het idee van een nieuw
karakter is goed, maar zou in een andere vorm gegoten moeten worden. Huizen
met een duurzaam karakter horen beter thuis in de uiterwaarden. Mensen zouden
de basisbehoeften zoals stroom zelf op moeten wekken.
13 Beeldessay Mindscape Works

Overmaat vs Verrommeling
Op de open komgrond van Maasbommel kom ik een loods tegen die zeker twee keer zo
hoog is als het woonhuis. Ik moet lachen als ik de oude schuur achter het huis vergelijk met
de kolossale nieuw gebouwde loods. Ik vraag me af of hier niet overgedimensioneerd is.
14 Op de klei van Gelderland

15 Beeldessay Mindscape Works
Rick en Renze
In de huidige agrarische sector is
deze schaal voor boeren van belang
zeggen Rick en Renze. Ze snappen
dat de schuren steeds groter moeten
worden om mee te kunnen met de
wereldmarkt, maar of dat zo in het
open landschap moet staan vragen
ze zich af. Renze: Wat zit er in deze
schuur? Van buiten is dit niet zichtbaar.
Wanneer voorbijgangers de functie er
van kennen, zullen zij de schuur eerder
gaan waarderen. Rick: Vroeger had
iedere streek zijn eigen boerderijtype.
De huidige situatie bestaat uit één
type dat overal in het land wordt
toegepast. Hierdoor mist deze zijn
streekeigenheid. Misschien moet daar
de nadruk op gelegd gaan worden.
Renze: Het is niet de bedoeling dat
we een fopidentiteit gaan creëren.
Deze schuur is nieuw en netjes, het
sluipende verrommelingsproces moet
nog gaan plaatsvinden. Straks gaat de
boer zijn machines of maiskuil, rond de
schuur plaatsen. Rick: Die zal dan net
zo’n overmaat als de schuur hebben.
Dat is pas echt verrommeling.

Idylle vs Verrommeling
Veel inwoners die geworteld zijn in een gebied spreken vaak over de ‘ import’ die de ge-
bruiken van het platteland niet begrijpen. Het idyllische beeld van rust en ruimte dat deze
import heeft, botst vaak koud op de 24uurs economie die er op dit platteland plaatsvindt.
16 Op de klei van Gelderland

Jon en Joris
Het idyllische beeld wordt voorgeschoteld door makelaars en overheid, zeggen
Jon en Joris samen. Jon: De import heeft een te romantisch beeld van een boer die
met de hand zijn koeien melkt. Mensen uit de stad zijn veelal individualistisch en
kunnen niet snel wennen aan het platteland. Daarbij komt dat stedelingen alleen
de positieve dingen horen. Rust en ruimte worden gepromoot, dan valt het ineens
tegen wanneer er grote trailers en landbouwvoertuigen door de straat denderen.
Joris: De import schikt zich niet naar de cultuur. De dorpelingen hebben wel
acceptatievermogen maar de import maakt daar geen gebruik van. De discussie
over zondagsrust en het accepteren van import is in de stad al veel verder.
17 Beeldessay Mindscape Works

Icoon vs Verrommeling
Over industriële objecten en terreinen zijn we het snel eens dat ze ‘vies’ zijn. Ver vanuit het
omliggende landschap is de toren van Electrabel te zien. In de loop der tijd heeft hij een
bepaalde lading gekregen, het is een icoon en wordt hierdoor niet meer als vies gezien.
18 Op de klei van Gelderland

Stephan en Maudi
Stephan begint de discussie: Je moet
naar een element toe kunnen gaan,
het moet als het ware tastbaar zijn om
er een binding mee te krijgen. Als de
energiecentrale zou sluiten en er zou
een groot hek omheen gezet worden
dan wordt deze fabriek juist heel erg
als verrommeling gezien. Maudi zegt:
In het geval van de energiecentrale bij
Nijmegen, weet iedereen de functie
van deze fabriek. Energie is iets dat we
belangrijk vinden, wat er toe leidt dat
we zo’n grote fabriek voor lief nemen.
Stephan oppert: De ligging beinvloedt
ook of het als verrommeling wordt
ervaren of niet. Maudi: reageert: Zeker,
als het in het zicht staat vind ik het goed
om discussie over duurzaamheid op te
wekken. Stephan vraagt zich af: Zouden
we zo’n grote fabriek in de toekomst ook
weer zo in het open zicht inpassen?
19 Beeldessay Mindscape Works

Gewenning vs Verrommeling
Tegen de avond kom ik bij Wijchen een hoogspanningsmast tegen. Ik was er bijna langs
ge etst zonder hem te zien. Ik bedenk dat je aan bepaalde rommel ook went en dat het
bijna niet meer opvalt. We hebben geaccepteerd dat het collectieve belang groter is.
20 Op de klei van Gelderland

21 Beeldessay Mindscape Works
Loek en Andrea
Hoogspanningsmasten zijn nodig.
Ze zijn dan ook een icoon voor onze
huidige maatschappij. Daar zijn Loek en
Andrea het over eens. Dat ze niet meer
opvallen komt voor een belangrijk
deel doordat je eraan went, zegt Loek.
Andrea: Ik ken een pleintje met lelijke
bomen, op een gegeven moment ben
ik ze gaan negeren. Het is eigenlijk niet
goed dat je het gaat negeren, je kunt
er beter wat aan proberen te doen,
toch? Loek voegt hieraan toe dat het
niet voor iedereen mogelijk is om er
wat aan te doen. Geeft het dan wel
rust? Het is zoals het is! Als we weer
terug gaan naar het voorbeeld van de
hoogspanningsmasten kun je jezelf
afvragen of dit geen goed ontworpen
verrommeling is? Loek: dit is zeker geen
goed ontworpen element. Hij kijkt niet
naar de context maar neemt de kortste
route van A-B. Je kunt er uiteindelijk,
als je er iedere dag lang komt, best aan
wennen. Andrea voegt hier nog aan toe
dat we ze eigenlijk negeren in plaats
van er aan te wennen.

Nostalgie vs Verrommeling
Naast de Waaldijk vind ik een boerderij met allerlei landbouwvoertuigen. Ik zink weg in
gedachten en denk aan mijn geboorteplaats. Het eerste tochtje op de tractor van de buur-
man. Mij geeft het een nostalgisch gevoel, terwijl een ander dit erf verrommeld kan vinden.
22 Op de klei van Gelderland

Rick en Joris
Is dit verrommeling? Alles staat netjes
recht en er is zelfs geveegd. Op de
eerste de beste boerderij ziet het er veel
slechter uit, zeggen Rick en Joris. Hier
kunnen andere boeren nog wat van
leren. Rick: Dit doet me denken aan het
echte boerenleven van vroeger. De boer
is zuinig op zijn spullen en probeert zo
goed en goedkoop mogelijk alles netjes
te houden, kijk maar naar dat dak. Voor
dit beeld gaan veel stedelingen op hun
vrije zondag naar het platteland. Dit is
het idyllische platteland! Joris: Je ziet
meteen de functie van het erf, waardoor
je het al geen verrommeling vindt. Op
het platteland moeten meer boeren hun
erf toegankelijk maken. Hierdoor zal het
platteland beter gewaardeerd worden,
ook de niet idyllische erven. Rick: Dat zal
alleen gebeuren wanneer de boer er snel
en makkelijk geld mee kan verdienen.
Een boer kijkt vaak alleen naar zichzelf.
“what’s in it for me” aldus Joris.
23 Beeldessay Mindscape Works

Recreatie vs Verrommeling
De Loonse Waard is een zandwinplas aan de Maas. Er is veel rust, water en natuur. De
ideale plek voor een vakantie. Maar je zou hier het liefst zo snel mogelijk voorbij etsen.
Wanneer gaat de belevingswaarde van het collectief voor op de lokale verrommeling?
24 Op de klei van Gelderland

Tim en Rick
Iedereen is het er waarschijnlijk over eens dat dit niet kan, zeggen ze beide. De
enigen die profi teren zijn de mensen met hun standplaats en de eigenaar van
dit land. Tim: Er is een verschil tussen wat de lokale bewoner of de recreant als
verrommeling ziet. De recreant vindt dit waarschijnlijk geen verrommeling, maar
de lokale bewoner is gesteld op deze plek. Rick: Er is een gebrek aan structuur
in deze camping en hij is niet landschappelijk ingepast. Een enkele caravan
kan idyllisch zijn, maar in dit geval zijn er teveel. Tim: Het is typerend dat deze
recreanten op een van de mooiste plekken in het landschap staan, maar dat de
meeste campingbewoners uitkijken op de volgende caravan of schutting.
25 Beeldessay Mindscape Works

Gebruik vs Verrommeling
Vanuit de autoruit zie ik ineens een stilleven. Het ideale voorbeeld van onze individuele
vrijheden, maar waar ligt de grens? De eigenaar van dit perceel zal eerder naar de
gebruikswaarde van het hutje kijken dan naar de kleur die het heeft.
26 Op de klei van Gelderland

Jon en Stephan
Jon: Vaak zien we elementen als verrommeling, maar zodra we het verhaal
erachter kennen verandert dit. Wellicht is dit een jongerenkeet. Dat zou mijn
mening veranderen. Stephan: Persoonlijk vind ik dat er regels moeten komen wat
betreft dit soort elementen. Het moet wel binnen de perken blijven. Jon: Maar de
uitzondering op de regel maakt het leuk. Dit hutje ziet er wel vrolijk uit. Wanneer
er in de stad iemand met een rare muts op loopt blijft die ene persoon in je
gedachten, terwijl je wel honderd mensen gepasseerd bent die dag. Stephan: Die
uitzonderingen moeten niet te gek worden. Wat ook meespeelt is het element tijd.
Een landbouwmachine kan er tijdelijk staan, dat is minder storend.
27 Beeldessay Mindscape Works

Boerenverstand vs Verrommeling
De Van Heemstraweg is een belangrijke verkeersader. Elke dag rijden er zo’n 800
vrachtwagens en 7000 motorvoertuigen overheen. Met de laatste stukjes land - die tussen
alle ontwikkelingen overblijven - kan een boer een gemakkelijke zakcent verdienen.
28 Op de klei van Gelderland

Renze en Andrea
Als de discussie gestart wordt
begint Renze meteen: Dit is ernstige
verrommeling, zelfs de laatste
stukjes groen worden verpest met
schreeuwerige reclameborden. Andrea:
Het is voor zo’n boer ook een tweestrijd.
Enerzijds kan hij er snel en makkelijk
geld mee verdienen. Anderzijds toont
hij zogenaamd geen respect voor zijn
omgeving. Maar als hij zo’n aanbod niet
accepteert staat de kar toch wel bij de
buurman op het land. Renze: Ik begrijp
het belang wel van de verschillende
partijen, maar zou wel eens willen weten
hoe belangrijk deze inkomsten voor de
boer zijn. Is het bij wijze van spreken
van levensbelang? Als de inkomsten
door deze kar er voor zorgen dat de
boer kan blijven bestaan en daarmee
ook de laatste stukjes agrarisch land
naast de Van Heemstraweg? Dan heeft
dat invloed op mijn mening. Andrea
besluit: Het individu wordt rijk terwijl
het collectief er overlast van heeft. Ik
vraag me af of je het kan verbieden en
of agrariërs dan creatiever worden en
andere manieren van inkomsten vinden?
29 Beeldessay Mindscape Works

Opgepoetst vs Verrommeling
Aan de Maas bij Batenburg kom ik twee kanonnen tegen die met hoogglans rood en geel
beschilderde zijn. Ze duiden op een ruïne en de stadsrechten van het plaatsje. Ik vraag me
af of dit poets en herstelwerk wel nodig is om dit plaatsje er ‘echt’ oud uit te laten zien?
30 Op de klei van Gelderland

Loek en Tim
Eigenlijk wil ik het kanon in zijn context zien, zegt Loek. Maar zo lijkt het een
verkapt uithangbord. Tim: het was minder storend als dit kanon met blanke lak
was geschilderd. Je moet de objecten van betekenis in stand houden maar je moet
het landschap niet tot pretpark verheff en of vercommercialiseren. Loek: Dit kanon
refereert naar een vervallen ruïne. Het is de vraag of het dus zo’n nieuwe uitstraling
moet hebben. Bij het volledig opgeknapte Muiderslot zou dit kanon beter op zijn
plaats zijn dan bij een ruïne. Tim: Het is nu niets meer dan een reclamebord voor
met name de schilder in het dorp. Het zou ook raar zijn om dit kanon expres oud
te laten lijken. Dat is dan net zo slecht als het oppoetsen.
31 Beeldessay Mindscape Works

Wisselwerking vs Verrommeling
‘Oorzaak gevolg’. In de wetten van Newton wordt al beschreven dat elke actie een reactie
voortbrengt. Maneges blijken nu goed in de markt te liggen, om deze te bouwen is echter
veel geld nodig. Mensen willen steeds meer voor minder, waardoor reclame het gevolg is.
32 Op de klei van Gelderland

33 Beeldessay Mindscape Works
Maudi en Joris
Is reclame wel het gevolg van het feit
dat mensen steeds meer voor minder
willen vraagt Joris meteen? Maudi: Hij
heeft het geld waarschijnlijk niet nodig
om van te bestaan. Bij wisselwerking
vind ik namelijk dat de voordelen van
verrommeling soms zwaarder wegen
dan de nadelen. Joris: Wil je blijven
bestaan door een lelijke investering?
Of wil je mooi ten onder gaan. De
overheid moet hier randvoorwaarden
voor opstellen. Je hebt niet door dat de
mensen tegenwoordig enorm geleid
worden door reclame. Samen vinden
ze dat de eigenaar wel enorm zijn best
heeft gedaan om de reclame zo netjes
mogelijk te plaatsen. Joris: Hij voelt
zelf al aan dat het verrommeling is,
door de noodzaak plaatst hij ze dan
zo netjes mogelijk. Ik denk eigenlijk
dat de eigenaar liever zou willen
dat de voorbijgangers zijn paarden
en manege zien, in plaats van de
reclameborden. Maudi: Die paarden
zien ze honderd meter daarvoor wel,
hier kan de eigenaar gewoon makkelijk
geld verdienen.

Verrommeling vs Verrommeling
Bij Niftrik kruist de A50 de Maas. Onze infrastructuur zorgt globaal voor goede
bereikbaarheid. Lokaal belemmert het echter de toegankelijkheid. Het wordt gezien als
verrommeling en heeft een magneetwerking op andere verrommeling.
34 Op de klei van Gelderland

Stephan en Joris
We zijn het samen over deze
stelling eens. Als je het hebt over
infrastructuur dan heb je het al snel
over verrommeling. Infrastructuur
brengt veel elementen met zich mee
zoals bruggen en viaducten. Stephan:
Dit soort verrommeling ontstaat vaak
op plekken waar je niet snel gezien
wordt. Mensen voelen zich dan vrij en
dat nodigt uit tot ondeugd. Joris vraagt:
Zou je hier iets aan kunnen doen en
zouden we dat willen? Stephan: Je zou
er zeker wat aan kunnen doen. Door
bijvoorbeeld het plaatsen van camera’s.
Op die manier zorg je ervoor dat er
toezicht op deze plekken blijft. Het
lijkt mij namelijk wel dat je dit soort
verrommeling voorkomen wilt gaan om
zo vernielingen en andere vormen van
verrommeling tegen te gaan. Hiermee
zou je de zo geheten magneetwerking
kunnen stopzetten. Joris zegt: Dit
zou je op verschillende plekken
kunnen toepassen, zoals tunnels,
bedrijfsterreinen, lege gebouwen en
dergelijke.
35 Beeldessay Mindscape Works

Kunst vs Verrommeling
Mooi of lelijk? Alles kan aan de term verrommeling gehangen worden. Iedereen heeft zijn
of haar eigen mening over mooi en lelijk. Als vergelijking kan ik zeggen dat de discussie
over kunst net zo subjectief is als de discussie over het begrip verrommeling.
36 Op de klei van Gelderland

Jon en Renze
Jon vraagt zich af of kunst wel
verrommeling kan zijn? Kunst zou
door een lokale kunstenaar gemaakt
moeten worden en een verhaal van de
omgeving moeten vertellen. Ik ken een
aantal voorbeelden waar een kunstwerk
het verhaal van de gemeenschap of
generatie vertelt. Deze worden lokaal
enorm gewaardeerd. Renze: Ik vind het
belangrijk direct het verhaal achter een
kunstwerk te begrijpen. Hiernaast is ook
de relatie met de context zeer belangrijk,
het mag geen universeel toepasbaar
kunstwerk zijn. Kunstwerken fungeren
hiernaast ook vaak als oriëntatiepunt
en markeren een plek in het landschap.
Jon: Het moet een toegevoegde waarde
hebben. Beiden zijn het er over eens dat
in elk geval deze discussie over kunst net
zo subjectief is als de discussies die we
gevoerd hebben over verrommeling.
37 Beeldessay Mindscape Works

Toekomst versus Verrommeling
Als we naar de huidige tendensen in de maatschappij kijken zien we dat er een
bepaalde onvrede heerst en er een verschuiving plaatsvindt. Deze onvrede en
verschuiving hebben naar mijn mening niet zozeer te maken met dingen als
milieu, criminaliteit of immigratiebeleid, maar er schuilt een diepere laag onder.
Een dieper gevoel van onvrede over de vraag: Hoe kunnen we blijven wie we
zijn? Zijn we nog wel wie we zijn? En wie zijn we eigenlijk? Deze identiteitsvragen
spelen ook een rol bij onze landschappelijke verrommeling. Vragen zijn er zoals:
Kan het landschap nog wel blijven zoals het is? Is het landschap nog wel zoals
het was? En wat is ons landschap eigenlijk? Om over verrommeling te praten
zullen we ook invulling moeten geven aan het begrip identiteit, de Nederlandse
identiteit maar ook landschappelijke identiteit, daar kunnen we niet omheen. De
begrippen verrommeling en identiteit hebben constant met elkaar te maken.
Het landschappelijke gezicht van Nederland wordt constant ge- en vermaakt. Veel
plekken die je van vroeger kent kunnen nu compleet verdwenen zijn en plaats
hebben gemaakt voor nieuwe plekken en landschappen. Door de veranderingen
in het vertrouwde landschap om ons heen pak je de mensen steeds een stukje
van hun identiteit af. Hiernaast lijken veel Nederlanders tegenwoordig nergens
meer te wonen. Je kunt zeggen dat er twee soorten mensen zijn: gewortelde en
verankerde. Tot en met de tweede wereldoorlog was je geworteld in een gebied
door de wortels van je ouders. Was je vader bakker dan werd jij dat ook. Dat is nu
niet meer zo. We hebben geen wortels meer maar ankers waar we mee verankerd
zitten in een haven ofwel een lokaal netwerk. Anders dan wortels heb ik
bijvoorbeeld mijn anker in het dorpje Altforst opgepakt en vanwege mijn studie
in Arnhem weer uitgegooid. Hier zit ik nu lokaal vast aan het netwerk van school
en studenten. Hierna zal ik hem waarschijnlijk weer oppakken en in een andere
haven weer uitgooien. Naar mate de tijd verstrijkt zullen mensen in het algemeen
langer in een haven verblijven. Vanwege bijvoorbeeld werk of het stichten van
een gezin. Hierdoor zijn mensen steeds meer gebonden aan die lokale omgeving.
Bij het kiezen van een haven is het begrip lokaal van groot belang. Mensen
kiezen dan liever geen verrommelde plek want ze weten dat ze daar het grootste
gedeelte van hun leven zullen gaan doorbrengen.
Iedere plek is anders, er wonen andere mensen, er zijn andere voorzieningen,
andere omstandigheden en andere gebruiken. Voor elke opgave is specifiek
maatwerk nodig. Als je verrommeling wilt tegengaan, laat dan mensen op lokale
38 Op de klei van Gelderland

schaal nadenken. Zij weten het beste wat er speelt in hun omgeving. Waar je wel
en niet aan moet komen en waar oplossingen liggen. Als zij meedenken creëer
je draagvlak voor een ingreep. Je hebt daarbij wel sturing en financiële hulp van
bovenaf nodig. Maar het blijft maatwerk, er kan geen standaard toolbox aan
oplossingen worden gegeven die universeel toepasbaar zijn. In de tijd van onze
droogmakerijen hebben de mensen van toen het landschap ontworpen naar de
wensen van toen, dus waarom zouden wij nu vast willen houden aan de wensen
van toen, en niet gewoon de wensen van nu ontwerpen?
Het is onmogelijk om de verrommelingskwestie te benaderen zonder te wijzen
op duurzaamheid en innovatie. We hebben in de afgelopen honderd jaar
een gigantische ontwikkeling doorgemaakt. Historische kaarten zijn in een
sneltreinvaart volledig van kleur verschoten. De hulpbronnen van de planeet
worden niet groter, ze verminderen in de loop der tijd. Maar onze economische
groei en consumptiegedrag blijft maar stijgen. Daar moet een natuurlijke grens
aan zijn. Op een bepaald moment moeten we vertragen en het met minder doen.
Anders zullen we ten onder gaan: ‘Slow down or go down’. Niet meer denken
in globale en snelle stappen maar juist in kleine stapjes, in lokale stapjes, in
zorgvuldige stapjes. Lokale ontwikkelingen zijn ten eerste enorm belangrijk voor
de omgevingseconomie. Ten tweede zullen ze lokaal meer onderling begrip en
draagvlak creëren. En als laatste kunnen ze de magneetwerking van verrommeling
omdraaien naar magneetwerking voor ruimtelijke kwaliteit.
Om over verrommeling te praten moeten we naar mijn mening dus eerst
invulling aan het begrip identiteit gegeven. Hiernaast zou er vanuit de overheid
gestimuleerd moeten worden op lokale ontwikkelingen en niet op globalisering
of intensivering. Duurzaamheid en innovatie zijn essentieel om op langere
termijn een ontrommeld landschap te krijgen. Maar wat zal het gaan worden in
de toekomst? Hoe gaat dit kabinet om met ruimtelijke ordening? Voor politici,
landschapsontwerpers en bewoners wordt het een spannende tijd, want zij zullen
in de toekomst invulling moeten geven aan ons landschap.
Namens Mindscape Works,
Roeland Meek,
Januari 2011
39 Beeldessay Mindscape Works

Colofon
Uitgave: Provincie Gelderland
Fotografie: Roeland Meek
Projectteam: Stephan Greven, Loek van Haaster, Andrea
Hulsebosch, Tim Kort, Rick Lensink, Roeland
Meek, Renze van Och, Maudi Veens, Joris van
Velthoven en Jon Westra.
Begeleiding: Irma Bijker- de Ligny en Martin Mekking
(provincie Gelderland)
Jos Ulijn en Ad Woudstra
(Hogeschool Van Hall Larenstein)
Vormgeving: Provincie Gelderland, Communicatie
Druk: Drukkerij HPC, Arnhem
Oplage: 750 exemplaren
Januari 2011
40 Op de klei van Gelderland