Staalprijzen - Confederatie Bouw

Persconferentie van 29 april 2004
De bouwsector en de stijging van de staalprijzen
De bouwsector wordt bijzonder getroffen door de stijging van de staalprijzen. De gemiddelde
prijzen die de Commissie van de prijslijst der bouwmaterialen maandelijks noteert voor
"betonijzer", zijn van december tot maart met 60% gestegen. Deze staalproducten
vertegenwoordigen globaal ongeveer 4% van het bedrag van de werken. De aannemers
worden dus geconfronteerd met een stijging van 2 à 2,5% van hun kosten, een percentage dat
vergelijkbaar is met hun winstmarge.
De ruwbouwbedrijven en de ondernemingen die kunstwerken bouwen (bruggen, tunnels,
sluizen, enz.) zijn de grootste consumenten van betonijzer en worden geconfronteerd met
prijsstijgingen die hun winstmarge ver overschrijden. "Bij ongewijzigde omstandigheden"
kunnen alleen de sterkste bedrijven het faillissement vermijden, vooral daar de conjunctuur niet
zeer gunstig is: de activiteit van de ondernemingen van de burgerlijke bouwkunde ligt 13% lager
dan het peil van 2000 en de ondernemingen van de niet-woningbouw werden in 2003
geconfronteerd met een nieuwe daling van de vraag met 17%.
De meeste overeenkomsten over werken waarvan de kostprijs in hoge mate afhangt van
betonijzer, maken het niet mogelijk om de reële kosten te dekken van de aannemers die
worden geconfronteerd met dergelijke prijsstijgingen. Niettemin bepalen de Algemene
aannemingsvoorwaarden voor openbare werken dat de aannemer moet worden vergoed voor
het aanzienlijk nadeel dat hij heeft geleden door onvoorziene omstandigheden onafhankelijk
van zijn wil.
Het is vandaag absoluut noodzakelijk dat de openbare opdrachtgevers de onvoorspelbaarheid
van de huidige situatie en de omvang van de nadelen die eruit voortvloeien erkennen en het
eens worden over een snelle en efficiënte schadevergoeding op een uniforme basis.
Het is ook noodzakelijk dat de privé-opdrachtgevers deze principes volgen, die de enige
waarborg zijn voor het voortzetten van de werken in gezonde omstandigheden, wat essentieel
is voor de volledige voldoening van de klant.
De Confederatie verwacht van de Minister van economie een verslag over de toestand
van de staalmarkt: een rapport waaruit het uitzonderlijk karakter van de prijzen blijkt en
dat gedetailleerde prijsindicatoren bevat, zodat de aannemers hun nadeel objectief en
precies kunnen berekenen.
De Confederatie verwacht van de Commissie voor de overheidsopdrachten een aantal
aanbevelingen over de manier om de aannemers te vergoeden voor het aanzienlijk
nadeel dat zij hebben geleden door de onvoorspelbare evolutie van de staalprijzen.
De Confederatie verwacht ten slotte van de openbare opdrachtgevers dat zij zo snel
mogelijk de nodige maatregelen nemen voor een spoedige en efficiënte vergoeding, op
uniforme basis, van de aannemers die door de stijging van de staalprijzen een ernstig
nadeel ondervinden.
Confederatie Bouw – Persconferentie van 29.4.2004
De bouwsector en de stijging van de staalprijzen – Pag. 1

Algemene stijging van de staalprijzen
De stijging van de staalprijzen is een onderwerp van algemeen belang geworden dat nu zelfs in
de niet gespecialiseerde pers regelmatig aan bod komt.
Gemiddeld liggen de
referteprijzen van staalproducten
(profiel en plaatstaal) 1 voor maart
20% hoger dan in december. Een
evolutie die gewoonlijk wordt
uitgelegd door de toestand van
de Chinese markt.
Het jongste jaarverslag van het
Staalindustrie Verbond vermeldt
trouwens dat het belang van Azië
(in 2003 goed voor ruim 50% van
het staalverbruik van de wereld)
meer dan ooit wordt bevestigd als
groeizone, en voegt eraan toe dat
het verbruik ook enorm toeneemt
Prijsindex (Januari 2003 = 100)
150
145
140
135
130
125
120
115
110
105
100
01/03
Evolutie van de staalprijsindicatoren
in Brazilië, Turkije, Rusland, Oekraïne en Iran. Deze ontwikkelingen veroorzaken enorme
prijsstijgingen van de grondstoffen en geografische verschillen qua staalprijzen, die hoger zijn
bij uitvoer dan op de Europese markt.
Specifieke prijsstijging van betonijzer
Gemiddelde
02/03
03/03
04/03
05/03
06/03
Bron: Confederatie Bouw, Commissie van de Prijslijst der Bouwmaterialen
De prijs van betonijzer is veel sneller gestegen dan die van de andere staalproducten die de
Commissie van de prijslijst der bouwmaterialen als referentie noteert. De gemiddelde prijs van
die staalproducten
Evolutie van de staalprijsindicatoren
in maart ligt immers
60% hoger dan in
175
december, terwijl
het verschil voor de
overige staalproduc-
150
125
gemiddelde staalprijsindicatoren (excl. wapeningsstaal)
gemiddelde prijsindicatoren wapeningsstaal
ten slechts 16%
bedraagt.
Deze evolutie, eigen
aan van de prijs van
betonijzer, verklaart
100
dat de bouwbedrijven
zich als
eersten zorgen
Bron: Confederatie Bouw, Commissie van de Prijslijst der Bouwmaterialen
stijging van de staalprijzen, vanaf eind februari.
maken over de
Prijsindex (Januari 2003 = 100)
01/03
02/03
03/03
04/03
05/03
06/03
07/03
08/03
09/03
10/03
1 De referteprijzen worden genoteerd door de Commissie van de prijslijst der bouwmaterialen van de
Federale overheidsdienst Economie. Zij stemmen overeen met maandgemiddelden en worden gebruikt als
referentie voor de prijsherzieningen (indexeringen), vooral voor overheidsopdrachten.
11/03
12/03
01/04
02/04
Confederatie Bouw – Persconferentie van 29.4.2004
03/04
De bouwsector en de stijging van de staalprijzen – Pag. 2
07/03
08/03
09/03
10/03
11/03
12/03
01/04
02/04
03/04

Diverse elementen kunnen wellicht worden aangehaald om de zeer verontrustende
prijsstijgingen voor betonijzer te verklaren:
• Om te beginnen moet men weten dat betonijzer uit elektrische staalfabrieken komt en, in
tegenstelling tot andere staalproducten, uitsluitend wordt vervaardigd uit schroot, waarvan
de prijs sinds juli 2003 bijna is verdubbeld.
• Wellicht moet men ook rekening houden met de aard zelf van het product. Het begrip
"betonijzer" dekt immers verschillende min of meer ingewikkelde producten (van
eenvoudige staven en metaalgaas tot wapeningen) waarvan de prijsstijging groter is (tot
bijna 150%) naarmate zij minder toegevoegde waarde hebben.
• Tenslotte is er de bijzondere structuur van de markt voor betonijzer. Aangezien de
prijsaanpassingen worden geregeld door contracten van kortere duur dan voor sommige
andere producten, zijn zij (bij nieuwe bestellingen) dan ook frequenter. En, door het feit dat
het aanbod bijzonder geconcentreerd is (er is bijvoorbeeld geen enkele producent meer in
België), terwijl de vraag verspreid blijft, kunnen de producenten gemakkelijker een beroep
doen op imprevisiebedingen om de prijzen van de lopende overeenkomsten te wijzigen.
Gevolgen voor de bouw
De gevolgen van deze situatie voor de bouwbedrijven hangen samen met de omvang van de
prijs van het staal in hun aankopen en meer algemeen in hun productiekosten. De gevolgen zijn
dus ontegensprekelijk verbonden met de aard van de werken.
Algemeen is de bouw een grote consument van staal: (zeer) ver achter de metaalfabrikaten in
ruime zin, is zij toch de tweede klant van de staalnijverheid. Gemiddeld vertegenwoordigen de
metaalproducten (en vooral het betonijzer) zo'n 10% van de aankopen voor de bouw, wat
ongeveer 4% van de prijs van de werken betekent.
Nog steeds algemeen, heeft de evolutie van de staalprijzen sinds december (gemiddelde
stijging van de betonijzerprijs met +60%, zoals de Commissie van de prijslijst der
bouwmaterialen heeft genoteerd), bij ongewijzigde omstandigheden, geleid tot een stijging met
2 à 2,5% van de kostprijs van de bouwwerken. Maar aangezien ruw staal grotendeels gebruikt
wordt door de ruwbouwbedrijven en zij die bepaalde werken van burgerlijke bouwkunde
uitvoeren, is de weerslag van de gestegen staalprijzen op de kostprijs van hun werk ongeveer
het dubbele (zij realiseren immers de helft van de prestaties van de sector).
Voor de bedrijven die gespecialiseerd zijn in gewapend beton of ijzervlechtwerk zijn de
stijgingen nog groter!
Productie-apparaat van de sectoren die het meest staal gebruiken in de bouw
Aard van de activiteiten
Aantal
werkgevers
Aantal
werknemers
Ruwbouw van gebouwen en bouw van kunstwerken 4.982 58.312
Aanleg van wegen 761 16.665
Bron: RSZ
Confederatie Bouw – Persconferentie van 29.4.2004
De bouwsector en de stijging van de staalprijzen – Pag. 3

"Bij ongewijzigde omstandigheden" zijn de bouwbedrijven niet in staat om de stijging van de
staalprijzen, die hen confronteert met hogere kostprijsstijgingen dan hun winstmarges, te
verwerken.
Men mag immers niet vergeten dat de bijzonder concurrerende situatie van de bouwmarkt tot
uiting komt door een enorme druk op de ondernemingen, onder meer qua prijzen, met
winstmarges beneden het gemiddelde.
De conclusie is gemakkelijk te
trekken: van de bedrijven die
actief zijn op bouwplaatsen waar
staal een groot deel van de
kostprijs vertegenwoordigt,
hebben alleen de sterksten een
kans om te overleven: en die
kans is des te kleiner naarmate
het staal een groot aandeel in
hun werken vertegenwoordigt.
De anderen zullen het
faillissement niet kunnen
vermijden.
Welke conjunctuurweerstand?
4,5%
4,0%
3, 5%
3,0%
2,5%
2,0%
1,5%
1, 0%
0, 5%
0,0%
Bron: Balanscentrale
Netto-marge
Ondernemingen (volledige economie)
Bouwondernemingen
Ondernemingen in de burgerlijke bouwkunde en de ruwbouw
97 98 99 00 01 02
Het risico op faillissement is des te groter voor de ondernemingen die worden geconfronteerd
met de stijging van de staalprijzen daar de conjunctuur voor hen niet zeer gunstig is. Voor de
hele bouw bedraagt het aantal faillissementen iets meer dan duizend (1.005), het hoogste peil
van de jongste jaren.
Deze situatie kan rechtstreeks in verband worden gebracht met de conjunctuurproblemen van
de sector, die na vijf kwartalen van terugval opnieuw in 2003 aan het groeien is, maar zonder
het verloren terrein reeds te hebben teruggewonnen.
Dit verband tussen het hoge aantal faillissementen en de conjunctuurproblemen is des te
pertinenter daar het in 2003 genoteerde herstel slechts kon worden bereikt dankzij offers op het
vlak van de prijzen: wat de hele bouw betreft, spreken vandaag trouwens nog meer aannemers
van prijsdalingen dan van stijgingen.
18%
16%
14%
12%
10%
8%
6%
4%
2%
Toegepaste prijzen
0%
00 T4 01 T2 01 T4 02 T2 02 T4 03 T2 03 T4
Ondernemingen die + aangeven Ondernemingen die - aangeven
De meerderheid geeft = aan
Confederatie Bouw – Persconferentie van 29.4.2004
De bouwsector en de stijging van de staalprijzen – Pag. 4
Anderzijds blijkt uit
een grondiger
analyse dat de
deelsectoren die
veel betonwapening
gebruiken nog meer
last hebben van de
conjunctuur dan het
gemiddelde in de
bouw. De activiteit
van de ondernemingen
van de
burgerlijke
bouwkunde in 2003
blijft immers 13%
lager dan het peil
van 2000 en de
ondernemingen van

de niet-woningbouw werden geconfronteerd met een nieuwe daling van de vraag met 17% (het
volume vergunde nieuwe bouwwerken was reeds met 30% gedaald in 2002).
Naast de reeds vermelde financiële problemen, zal de staalschaarste die te vrezen valt in de
bouw en in de metaalfabrikaten (momenteel worden sommige aannemers reeds
gerantsoeneerd) ook vooral die ondernemingen aantasten wier productie reeds wordt beperkt
door een ontoereikende vraag.
Wat bepalen de overeenkomsten voor onvoorspelbare prijsstijgingen?
Evenwichtige overeenkomsten bevatten een herzieningsformule waarvan de parameters de
reële kostenstructuur van de werken weerspiegelt, zodat de aannemer wordt gedekt tegen
prijsstijgingen van hun bevoorrading en, omgekeerd, de klant voordeel kan halen uit een daling
van die kosten.
In de praktijk gebeurt het nochtans vaak dat de contractuele voorwaarden dit doel niet kunnen
bereiken, vooral in situaties zoals de huidige prijsstijging van het staal.
Het gebruik van een maandelijkse synthetische indicator van de kostprijs van betonijzer en de
referentie die de Commissie van de prijslijst hiervan geeft kunnen immers niet de reële evolutie
weerspiegelen van de kosten die de ondernemingen dragen in uitzonderlijke omstandigheden
zoals momenteel in de staalmarkt:
• gelet op de uitzonderlijke prijsstijging, hangen de prijzen in grote mate af van het ogenblik
van de aankoop (aan het begin of aan het einde van de maand);
• gezien de omvang van de verschillende stijgingen (bijvoorbeeld twee- à driemaal groter
voor staven dan voor het gemiddelde betonijzer), hangt de evolutie van de kosten die de
ondernemingen dragen ook in hoge mate af van het type staal dat wordt gebruikt.
Fundamenteler gebeurt het ook vaak dat de herzieningsformule in de overeenkomst een
vereenvoudigde vorm heeft, gebaseerd op een algemene indicator van de kostprijs van de
materialen, waarbij gemakshalve wordt beschouwd dat hij als referentie kan dienen voor alle
gebruikte materialen, inclusief die welke een groot deel van de kostprijs van de werken
vertegenwoordigen. Momenteel is deze benadering niet aanvaardbaar voor betonijzer,
aangezien zij de evolutie van de door de aannemers gedragen kosten onderschat.
Ten slotte is voor de meeste privé-contracten de concurrentie zo groot dat de aannemers er niet
in slagen om er een herzieningsbepaling in op te nemen, die nochtans ook in het voordeel van
de klant kan spelen. Dit betekent dat de aannemer de risico's voor de evolutie van zijn kosten
volledig op zich neemt, en dat hij in het beste geval in zijn prijs een "risicopremie" kan opnemen
waardoor hij prijswijzigingen kan opvangen in de orde van die welke hij gewoonlijk vaststelt, en
die dus in geen geval een onverwachte prijsstijging van bepaalde bevoorradingen kan dekken.
Wat kan men doen?
Een billijke behandeling van toestanden zoals de huidige stijging van de staalprijzen is in
theorie voorzien in de Algemene aannemingsvoorwaarden voor openbare werken. "De
aannemer moet worden vergoed voor het aanzienlijk nadeel dat hij heeft geleden door
onvoorziene omstandigheden onafhankelijk van zijn wil"!
In de praktijk is het voor de schadeloosstelling noodzakelijk dat de aannemer het nadeel
vaststelt en dat de partijen het eens worden over het uitzonderlijk karakter van de toestand en
Confederatie Bouw – Persconferentie van 29.4.2004
De bouwsector en de stijging van de staalprijzen – Pag. 5

over de omvang van het nadeel, zoniet wordt het nadeel een geschil, dat alleen nog door de
rechtbanken kan worden beslecht. Om te vermijden dat het zo ver komt, is het evident dat de
aannemers een objectieve berekening moeten maken, maar is het ook noodzakelijk dat de
opdrachtgevers een verantwoordelijke houding aannemen, het uitzonderlijk karakter van de
huidige toestand erkennen en een objectieve berekening niet betwisten.
Zij moeten beseffen dat een niet constructieve houding hun verantwoordelijkheid niet zal
wegnemen, maar slechts tot gevolg zal hebben dat de reeds overbelaste rechtbanken worden
overstelpt en dat het risico op faillissement zal toenemen, aangezien de termijn voor een
tegemoetkoming te lang wordt. Om dit risico te verkleinen moeten de opdrachtgevers
integendeel de aannemers zo snel mogelijk vergoeden, zodra het nadeel kan worden
vastgesteld. De aannemers hebben behoefte aan een snelle en efficiënte vergoeding op een
uniforme basis.
Het beginsel van schadevergoeding van aanzienlijke nadelen als gevolg van onvoorzienbare
omstandigheden moet ook gelden voor de partijen van een particuliere overeenkomst. Wanneer
die contracten een herzieningsformule bevatten, dan is het eenvoudigste misschien dat zij
wordt aangepast zodat zij de kostenevolutie op bevredigende wijze weerspiegelt. Het bestaan
zelf van een herzieningsbepaling is trouwens een teken van de oorspronkelijke wil van de
partijen om de prestaties van de aannemer op een billijke basis te vergoeden, gelet op de
werkelijke kosten van laatstgenoemde.
Bij gebrek aan een dergelijke minnelijke regeling van de toestand op basis van objectieve
parameters, loopt de medecontractant een dubbel risico: een lang en duur geschil en een
moeilijke relatie met de aannemer, wat het goede verloop van de overeenkomst slechts
ingewikkelder kan maken.
Voor een overeenkomst zonder herzieningsformule is het evident dat het voortzetten van de
werken in de beste omstandigheden slechts kan gebeuren na het vergoeden van de
onvoorzienbare meerkosten die de aannemer moet dragen. Het ontbreken van een
herzieningsbepaling is trouwens geen teken van weigering van de klant om dergelijke
meerkosten voor zijn rekening te nemen. Temeer daar een dergelijke weigering hem slechts tot
nadeel kan strekken. Los van de weerslag van een dergelijke houding op de vertrouwensrelatie
tussen de partijen, moet men rekening houden met het risico op faillissement van de aannemer
die het hoofd moet bieden aan de stijging van de staalprijzen, bij ongewijzigde omstandigheden:
een risico dat niet zonder gevolgen is voor de klant! In zo'n situatie gaat de aannemer terecht
proberen om het faillissement te vermijden door zijn kosten te drukken en door slechts het
strikte minimum van zijn contractuele verplichtingen na te komen, wat evenmin de belangen van
de klant dient.
In alle gevallen moeten de klanten, zowel privé als overheid, en de aannemers, een
constructieve houding aannemen om de stijging van de staalprijzen billijk te verwerken!
Wat de aannemers vragen
De aannemers vragen de noodzakelijke voorwaarden te creëren voor de toepassing van de
beginselen van een billijke vergoeding van de stijging van de staalprijzen.
Deze behandeling is onderworpen aan twee voorwaarden:
• het uitzonderlijk (onvoorspelbaar) karakter van de evolutie van de staalprijzen;
• het (objectieve) bewijs van een aanzienlijk nadeel.
Confederatie Bouw – Persconferentie van 29.4.2004
De bouwsector en de stijging van de staalprijzen – Pag. 6

Zelfs al spreekt de prijsevolutie vandaag voor zichzelf, toch nemen bepaalde (vooral openbare)
opdrachtgevers nog steeds een totaal onaanvaardbare afwachtende houding aan. Om hen voor
hun verantwoordelijkheid te stellen, eisen de aannemers een sterk signaal dat het uitzonderlijk
karakter van de staalprijzen erkent. Dat verwachten zij van de Minister van economie, aan wie
de Confederatie een verslag over de toestand van deze markt heeft gevraagd. Maar er is meer:
dit rapport moet ook gedetailleerde indicatoren bevatten over de evolutie van de prijzen, op
basis waarvan de aannemers hun nadeel precies en objectief kunnen berekenen.
Voor de overheidsopdrachten die als referentie dienen, eisen de aannemers ook dat
uitdrukkelijk wordt herinnerd aan de verplichting van de opdrachtgevers om de aannemers te
vergoeden voor het aanzienlijk nadeel dat zij door de onvoorzienbare evolutie van de
staalprijzen ondervinden. Dat verwachten zij van de Commissie voor de overheidsopdrachten,
aan wie de Confederatie een aantal aanbevelingen in die zin heeft gevraagd.
De Confederatie verwacht ten slotte van de openbare opdrachtgevers dat zij zo snel mogelijk
de nodige maatregelen nemen voor een spoedige en daadwerkelijke vergoeding van de
aannemers die door de stijging van de staalprijzen een ernstig nadeel ondervinden.
Confederatie Bouw – Persconferentie van 29.4.2004
De bouwsector en de stijging van de staalprijzen – Pag. 7