Ghij doolt dikwijls - Duizend Bommen!

Deel 1 van deze serie rondde ik af met de opmerking dat het eerste te verschijnen album in de Vlaamse taal
L’Oreille cassée zou worden. 2 De vertaling van L’Etoile mysterieuse door François van der Drift was dan wel
al een poosje gereed (1942) en voor belettering afgegeven – en ook was Van der Drift eind 1943 gereed met
de vertaling van L’Oreille en gestart met Le Crabe aux Pinces d’Or – maar omdat Hergé er op had gehamerd
dat er pas een titel op de Vlaamse markt mocht verschijnen nadat het betreffende (Vlaamse) verhaal in Het
Laatste Nieuws was afgelopen (Het gespleten oor op 23 februari 1944 terwijl Ster zou lopen van 1 september
1943 t/m 24 mei 1944) was de keuze voor iedereen duidelijk: Het gespleten oor.
Ghij doolt dikwijls
in ’t spellen van uw Neederduitsch 1
Deel 2: Het is ongehoord, al wat de menschen elkaar in de telefoon te
vertellen hebben…
Het gespleten / gebroken oor
Op 23 januari 1944 meldt Hergé in een brief aan Charles Lesne (Casterman)
dat hem de Nederlandse vertaling van L’Oreille cassée door
François van der Drift (inmiddels Het gebroken oor!) in de eerste
week van februari is beloofd.
In diezelfde brief refereert Hergé aan de Nederlandse teksten
(1942!) van L’Etoile mysterieuse. Hij merkt op dat de beletteraar
(Huion) blijkbaar is ontspoord. Die heeft bij een aantal tekeningen
in het geheel niet optimaal gebruik gemaakt van de ruimte (tekstballon)
die hem voor de diverse teksten is gegeven (zoals dat wel bij
het Franse album is gebeurd) en dat ergert Hergé. Als voorbeeld
geeft hij het plaatje met de uitleg van Hippolytus Kalys aan Kuifje
(afb. 1a, 1b). Hij moppert: ‘Al die ruimte had ie kunnen gebruiken.’
Hergé suggereert wel, aangezien Het gebroken oor immers als eerste
titel zal verschijnen, de belettering daarvan eerst af te maken en
deze correcties voor De ster pas daarna.
Casterman antwoordt op 26 januari 1944 dat dit prima is aangezien
de verkoop op de Vlaamse markt nog wel even op zich zal laten
wachten.
Vertalingen toch niet oké?
Twee dagen later meldt Hergé aan Lesne dat hij ook de Nederlandse
tekst van Crabe snel opstuurt.
door Hans Noppen
En Hergé gaat er voetstoots van uit (zo schrijft hij) dat Casterman
ook hier tevreden mee zal zijn, aangezien steeds dezelfde vertaler
(François van der Drift) eraan werkt.
Maar dat is niet zo. Lesne laat op 15 februari weten dat men bij
Casterman die Vlaamse vertaling van Crabe dan wel zeer goed vindt
en prima geschikt voor zowel het Nederlandse als Vlaamse publiek,
maar dat er toch talrijke grammaticale fouten in zitten. De tekst
moet dus zorgvuldig worden nagekeken. Lesne vraagt zich vervolgens
bezorgd af hoe het dan eigenlijk met die twee andere vertalingen
zit (Oor en Ster). Indien nodig moet er direct actie worden
genomen! Terloops meldt Lesne in die brief dat hij de naam Kuifje
voor Tintin ongelukkig gekozen vindt. Maar omdat hij zichzelf niet
competent genoeg voelt om hierover een uitspraak te doen, laat hij
die opmerking voor wat hij waard is (Lesne was bang dat de naam
Kuifje in Nederland seksuele associaties oproept, wat bij jeugdige
lezertjes toch niet de bedoeling kan zijn). 3
Afb. 1a: Hergés opmerkingen Afb. 1b: Albumversie
Duizend Bommen! nr. 35 - april 2011
‘Nu moet ik je toch de oren wassen’, roept Hergé veertien dagen later.
‘Eerst was je volledig content en nu alles nakijken? Je opmerking
heeft op mij het effect van een koude douche. Maar ik heb de hulp
ingeroepen van dr. M. De Bruyne, leraar Germaanse letterkunde aan
het Atheneum van Schaerbeek, verbonden aan Radio-Brussel, die
Krab inmiddels al heeft doorgenomen. En de nagekeken teksten van
Ster en Oor volgen weldra.’ 4
17

Op 14 maart verontschuldigt Lesne zich min of meer voor het feit
dat men de grammaticale foutjes in Ster niet eerder hadden doorgegeven.
Blijkbaar om de pijn te verzachten, voegt hij er aan toe dat:
‘de geraadpleegde correctors voor Ster en Krab bijzonder lovend
waren over de vertalingen.’
Maar over germanismen rept men niet. Die leraar Germaanse letterkunde
heeft wel zijn sporen nagelaten. Ik heb er wat eerste drukken
op nagekeken en vind er nogal wat: prosit (proost), vreemdsoortig
(fremdartig), u komt gepast (gepasst), wij hebben jullie verstaan
(verstanden), valscherm (Fallschirm), verzwonden (verschwunden),
verzinkt (verzinken > ondergaan), dolzinnig (tollsinnig), aanhaken
(anhaken > ophangen), wij winnen veld (Wir gewinnen Feld), usw.
usw. Ik laat het aan u over om er meer te vinden.
Stand van zaken
Hergé geeft op verzoek van Lesne op 11 mei 1944 een overzicht van
de stand van zaken. Hij bericht dat de Nederlandse teksten van Krab
de volgende dag voor verfilming naar de lithograaf Bindels gaan,
die voor Oor binnen enkele dagen gereed zijn en dat aan Ster wordt
gewerkt. Het zou betekenen dat voor 1 augustus 1944 alles klaar is.
Lesne antwoordt niet direct en Hergé vraagt zich op 12 juni bezorgd
af of het waar is wat hij gehoord heeft: dat Bindels opdracht heeft
gekregen om het op film zetten van de Nederlandse teksten op te
schorten. Geen reactie. Een week later geeft Hergé weer eens een
opsomming:
• Krab:
naar Bindels gestuurd op 12 mei jl.
• Oor:
klaar. ‘Kan het naar Bindels? Moet dat nog voor 1 augustus?’,
vraagt Hergé.
• Ster:
correcties moeten nog gedaan worden.
Op 20 juni reageert Lesne eindelijk en laat onder meer weten dat zij
Bindels nooit hebben gevraagd het werk aan de tekstfilms te stoppen
maar dat men voorrang heeft willen geven aan de (Franse) films
voor Tintin en Amérique en Le Trésor de Rackham le Rouge. ‘Dus
stuur de Nederlandse tekst van Oreille maar gewoon op,’ besluit
Lesne.
En dan te bedenken dat al op 23 februari 1944 het verhaal Het gespleten
oor in Het Laatste Nieuws was afgelopen. Geruime tijd reeds
stond er dus niets in de weg voor de eerste Nederlandse albumuitgifte
van dat album, zou je zeggen.
Hergé heeft haast
In zijn brief van 30 juli 1944 vraagt Hergé voor de zoveelste keer aan
Lesne hoe het nu zit met de publicaties voor dit jaar. Bindels heeft
nu immers twee Nederlandse albums onderhanden: Krab en Oor.
En binnen enkele dagen krijgt hij de Nederlandse tekst van Étoile.
Kortom, drie Vlaamse albums liggen straks klaar voor publicatie. En
Hergé benadrukt dat hij zoiets graag voor het einde van de oorlog
zou willen zien.
Hergé vertoont hier een bijzonder commerciëel, noem het opportunistisch
gedrag. Want in zijn brief merkt hij ter verklaring van die
haast op dat hij bang is dat na afloop van de oorlog buitenlandse
uitgaven de Vlaamse markt zullen overspoelen. En dat wil Hergé
duidelijk voor zijn.
18 Duizend Bommen! nr. 35 - april 2011
Alles rustig hier (Avenue Delleur 17, Boitsfort)
(ontleend aan een brief van Hergé aan Lesne dd.25 juni 1944)
Ook hier is alles rustig. Alles rustig; behalve een Duits vliegtuig
dat zaterdag jl. is neergeschoten op twee kilometer afstand
van hier. De bommen (1800 kilo) zijn niet ontploft en te diep
in de grond geslagen om ze er zo maar uit te halen, ze konden
geruimd worden nadat iedereen in een straal van 1,5 kilometer
was geëvacueerd; behalve een viermotorig Amerikaans toestel
dat, geraakt door de DCA [Défense Contre Avions: Flugabwehr/
luchtafweergeschut; red.], neergestort is op één kilometer van
hier, op de Boulevard du Souverain; behalve een blindganger
van de DCA die op 100 m van ons neerkwam, die een hoop tumult
gaf maar geen slachoffers; behalve een grote granaatscherf
die op enkele meters van mij neerkwam.
Echt, ik herhaal, alles is rustig hier...
Afb. 2: Flugabwehr Afb. 3: Bevrijding Brussel, 3 sept 1944
‘We hebben er domweg de (technische) middelen niet voor,’ antwoordt
Lesne op 3 augustus 1944. ‘We werken zo goed en zo kwaad
als het gaat (‘cahin-caha’) onder de gegeven omstandigheden. De
ene week kunnen we drukken, de andere week binden. We moeten
eerst nog de herduk van Le Secret de La Licorne, stopgezet op 10
mei, afronden en dan Le Crabe au Pinces d’Or.’
Lesne is het wel met Hergé eens dat het verschijnen van de albums
voor het einde van de oorlog te prefereren zou zijn edoch, de middelen
ontbreken nu eenmaal.
‘Maar,’ zo zegt Lesne, ‘ het betekent wel dat we startklaar moeten
zijn zodra de oorlog is afgelopen.’
Bevrijding
Tussen 2 en 12 september wordt België grotendeels bevrijd, vooral
door Canadezen, Polen, Britten en Amerikanen. Op 4 september
1944 trekt de Groepering Bevrijding samen met de Britten in een
overwinningsparade door de Belgische hoofdstad.
Hergé maakt er nauwelijk melding van in zijn brieven aan Lesne; wel
vraagt hij direct hoe het nu zit met de projecten en de mogelijkheden.
Op 18 oktober roert Casterman deze kwestie aan. De lithograaf heeft
de noodklok geluid want de in voorraad liggende, maar nog niet
gebruikte films gaan achteruit in kwaliteit en ze moeten zeker voor
het eind van het jaar gebruikt worden. Het beste zou zijn om ze te
gebruiken voor de Vlaamse teksten van de albums die klaar zijn en
voor de albums die nog niet zijn vertaald.

De voorraad films is voldoende voor vier vertalingen.
‘Zou je je hiermee actief bezig kunnen houden?’, vraagt Lesne.
Hergé antwoordt vijf dagen later dat binnen vijftien dagen Bindels
de gecorrigeerde teksten van De ster zal ontvangen, gevolgd door
Het geheim van de Eenhoorn en De zwarte rotsen.
Het betekent dat de Nederlandse (of Vlaamse; het wordt door elkaar
gebruikt) teksten van Krab, Oor, Ster, Eenhoorn en Rotsen binnen
afzienbare tijd gereed zouden kunnen zijn.
Echter, er komt dat jaar niets meer van terecht. Half december meldt
Hergé nog dat hij druk heeft gezet achter de vertalingen maar daar
blijft het bij.
1945
Lesne vraagt Hergé op 20 januari om de Vlaamse vertalingen van
alle teksten maar ter hand te nemen omdat Casterman er rekening
mee houdt de Franse en Vlaamse (Nederlandse) albums tegelijkertijd
te drukken. Maar dan duurt het weer. Papierschaarste is de
boosdoener.
Pas op 17 mei geeft Hergé weer opening van zaken als antwoord op
een vraag van Louis Gérard (van Casterman) welke Vlaamse titels
nu precies gereed zijn. 5
Hergé somt op (in het Nederlands):
• Het geheim van de Eenhoorn
• De krab met de gulden scharen
• Het gebroken oor
• De geheimzinnige ster
Dus sinds begin dit jaar is Eenhoorn er bijgekomen maar Rotsen
ontbreekt in het rijtje! Over Eenhoorn merkt Hergé nog op dat hij de
tekst die hij van de beletteraar heeft teruggekregen, en ter controle
moet ‘herlezen’ alvorens ze naar de lithograaf Bindels te sturen (het
lijkt er op dat dr. M. De Bruyne inmiddels buiten beeld is).
De beletteraar Huion krijgt trouwens BEF 3750 per album betaald.
En dat voor het schrijven van gemiddeld 83.700 typografische
tekens per album! 6
Twee maanden later, op 15 juli, laat Hergé aan Lesne weten dat ook
de Nederlandse tekst van Licorne naar Bindels is gestuurd.
Pas medio oktober geeft Lesne een opsomming van exact dezelfde
titels als hierboven (in het Frans dit keer) waarvan hij veronderstelt
dat zowel de tekst als de covertitels nu klaar zijn. Hergé bevestigt dit
op 22 oktober en voegt er De zwarte rotsen weer aan toe waarvan de
tekst vrijdag 19 oktober naar Bindels is gegaan. Eind november zal
de beletteraar de Vlaamse teksten van Le trésor de Rackham le rouge
aanpakken die hij dan rond 15 januari 1946 klaar zal hebben.
Hergé laat tot slot weten dat hij bijzonder verheugd is dat de
Vlaamse titels nu eindelijk op het programma komen te staan en dat
papierschaarste geen issue meer is.
Begin november schrijft Casterman als reactie dat ze met die gegevens
nu een programma voor 1946 kunnen opstellen waarbij men
denkt aan het drukken van 200.000 albums, zowel in het Frans als
in het Vlaams, uiteraard in gedeelten (‘tranches’).
En zo zijn we eind 1945 net zo ver als een jaar eerder gedacht en
gehoopt was! Vijf albums op stapel en zelfs een zesde in voorbereiding.
Duizend Bommen! nr. 35 - april 2011
Vlaanderen en de Nederlandse markt gaan veroverd worden!
Op 7 januari 1946 vraagt Hergé om drukproeven van Tintin en Amérique
en Congo zodat hij ze aan zijn vertaler kan geven. Casterman
meldt terug dat die van Amérique worden opgestuurd maar dat hij
Congo niet heeft.
Op 12 februari geeft Hergé een résumé: de vertaling van Le Lotus
bleu moet het eind van deze maand klaar zijn en kan dan naar de
beletteraar. De Nederlandse tekst van Le trésor de Rackam le Rouge
ligt daar al en zal waarschijnlijk ook voor het eind van de maand
klaar zijn.
En dan eindelijk weet Lesne te melden dat Casterman de intentie
heeft naast het ‘Franse werk’ de Vlaamse markt te betreden met
twee titels: De zwarte rotsen en De geheimzinnige ster.
Dus niet Het gebroken oor als eerste titel zoals men aanvankelijk had
bedacht! De reden is praktisch; men laat deze titels meelopen met
een herdruk van de Franse albums waarbij na een simpele vervanging
van de Franse tekstfilm door de Vlaamse film een deel in het
Vlaams kan worden gedrukt.
Lesne geeft vervolgens, op 22 februari, een boodschappenlijstje aan
Hergé waar hij nog voor moet zorgen (titel en tekst cover, titelpagina,
achterkant, enz.). Wat Hergé dan ook doet.
Wanneer we het voorstel van de titels op het achterplat vergelijken
(afb. 4a en 4b) met het voorstel van 3 jaar eerder, dan blijkt Hergé
een paar titels aangepast, twee albumtitels toegevoegd en Kwik en
Flupke verwijderd te hebben (er was trouwens ooit sprake van De
rode krab, in de lijn van De blauwe lotusbloem en Het zwarte eiland). 7
Afb. 4a:
Voorstel achterplat,
20 december 1943
Afb. 4b:
Voorstel achterplat,
26 maart 1946
Maar dan.
In kapitale letters schreeuwt Lesne het in zijn brief van 6 april uit.
Niet DE GEHEIMZINNIGE STER maar HET GEHEIM VAN DE EEN-
HOORN gaan we tegelijkertijd drukken met DE ZWARTE ROTSEN.
19

‘Maar dat geeft geen problemen hoor,’ zegt Lesne, ‘want de Vlaamse
tekstfilms liggen al bij Bindels.’ (dat was in juli 1945 al het geval).
De nieuwe spelling
In deel 1 van dit artikel 8 ben ik er al uitgebreid op ingegaan: de
‘nieuwe’ spelling Marchant in Nederland, zo rond 1946. Lesne
vraagt zich in zijn brief van 13 april bezorgd af hoe nu om te gaan
met de vertalingen nu de spelling wordt veranderd. En vraagt Hergé
om onmiddelijke actie indien gewenst.
Hergé zit er als een bok bovenop. Hij antwoordt op 14 april dat er
voor Lotus zeker rekening mee moet worden gehouden alhoewel hij
de tekst net vier dagen eerder aan zijn beletteraar heeft gegeven.
Maar wat te doen met de andere vertalingen, vraagt Hergé zich af.
Eerst maar gewoon laten verschijnen en ze later, als we meer tijd
hebben, aanpassen, of ze direct aanpassen aan de nieuwe spelling
wat natuurlijk weer een hoop gedoe geeft. Hergé wacht het
antwoord blijkbaar niet af want hij heeft al diverse teksten aan zijn
‘superviseur’ ter correctie gegeven (waarschijnlijk is dit Van der
Drift) die hij vervolgens op 18 april aan Lesne stuurt. Hij vraagt wel
of meneer Louis Casterman daar nu zelf een beslissing over wil
nemen.
Op 24 april geeft Lesne een duidelijk antwoord: om het drukken niet
te vertragen, houden we vast aan de ‘Vlaamse’ spelling (De Vries en
Te Winkel) voor de eerste druk van Rotsen en Eenhoorn.
‘Maar houd je wel bezig met de aanpassingen voor de volgende
drukken. De Blauwe Lotus bijvoorbeeld, die dit jaar zal worden uitgegeven,
zal in de nieuwe spelling (Marchant) moeten zijn.’
Afb. 4c: Het 1946
voorstel gecorrigeerd
Afb. 4d: het eerste
achterplat van 1946
Frappant is dat het achterplat wel al (behalve Pharao) wordt aangepast
aan de nieuwe spelling (zie afb. 4c en 4d).
Eindelijk
Casterman geeft Hergé op 26 juni 1946 een overzicht van hun activiteiten.
Het boekblok van Eenhoorn is reeds gedrukt maar moet nog
‘gekartonneerd’ worden; Rotsen wordt gedrukt. En zoals bedacht,
worden de Franse en Vlaamse albums na elkaar gedrukt: 10.000
stuks elk! Daarna zal De Blauwe Lotus volgen met 30.000 exemplaren.
Op 3 augustus (zaterdag) meldt Lesne dat het eerste Vlaamse
album (Eenhoorn) klaar is.
Hergé krijgt er direct twee toegestuurd zodat hij ze aan zijn vertaler
kan geven (ter controle en voor bewerking naar de nieuwe spelling).
De verkoop zal waarschijnlijk pas in oktober starten met het
oog op het jaareinde. Tegelijkertijd vraagt Lesne of Hergé een lijst
kan maken van belangrijke Vlaamse kranten en tijdschriften die een
presentexemplaar toegestuurd kan worden ten behoeve van een
recensie.
Hergé spreekt in zijn antwoord zijn grote vreugde uit over het feit
dat hij twee exemplaren van de Vlaamse Eenhoorn heeft ontvangen.
Hij zal er direct één aan zijn vertaler geven en hem ook vragen de
gevraagde lijst te maken. ‘En nu maar wachten tot oktober om de
reacties af te wachten uit het Vlaamse deel van het land. Laten we
geduld betrachten...’ verzucht Hergé.
(op die lijst van recensenten kwam ook Elsevier’s Weekblad voor.
Maar Kuifje verscheen nooit in Elsevier; wel verscheen Elsevier in
Kuifje, zie afb. 5).
Afb. 5: Picaro’s 1976 HC / 6C1
20 Duizend Bommen! nr. 35 - april 2011
Lesne geeft eind augustus aan dat het programma onverminderd
wordt voortgezet: Eenhoorn (zowel Frans als Vlaams) wordt bijvoorbeeld
al herdrukt; men legt de laatste hand aan Rotsen (Frans en
Vlaams) en en vervolgens stort men zich op De Blauwe Lotus, de
grootste hap. Alles in de verkoop voor de feestdagen aan het eind
van het jaar.
Zowat een maand later belooft Lesne 25 exemplaren van De zwarte
rotsen te sturen, het album dat zojuist gedrukt is. Verder roert Lesne
de voortgang van Lotus aan: waarschijnlijk drukken eind oktober
en vervolgens eind november, begin december inbinden. En dan?
Bindels heeft niets meer om handen en we moeten natuurlijk na de
Lotus niet in een gat vallen. Hoe zit het met de Vlaamse teksten van
de albums die ook al klaar zijn?

Hergé laat op 23 september weten dat zijn beletteraar op dit
moment de Vlaamse teksten van Lotus afmaakt en dat zijn vertaler
bezig is met Congo.
Een noodkreet
‘Beste vriend,
Ik heb deze namidddag vergeefs geprobeerd je te bellen. De zon
schijnt zo uitbundig dat hij je misschien aangespoord heeft om je
potloden en penselen vrijaf te geven...’
Zo begint de brief van Lesne aan Hergé op 11 oktober 1946. Hij
vraagt verderop of Hergé zijn beletteraar wil aansporen om de
Vlaamse tekst van Lotus af te maken en die zo snel mogelijk naar
Bindels sturen! Het is een kwestie van dagen, schrijft Lesne. En
waarom? We zullen binnen 15 dagen een eerste partij van De Blauwe
Lotus (30.000 stuks) gedrukt hebben (in het Frans) en die willen
laten volgen door een partij in het Vlaams. Maar we moeten de
Vlaamse teksten voor het eind van de maand hebben. Bindels doet
vast zijn best maar het is essentieel dat de beletteraar dat ook doet.
Wil je hem aansporen?’
‘Ik verwacht goed nieuws hierover van je’, besluit Lesne zijn brief
nogal dreigend.
Hergé heeft er goed notitie van genomen, hij geeft als antwoord:
de Vlaamse tekten zijn de 25 e klaar en ik zal ze na correctie direct
naar Bindels sturen. In een PS vraagt hij om de 25 exemplaren van
Eenhoorn die hem zijn beloofd (!?) en bedankt voor de naar hem
opgestuurde Rotsen.
Nieuwe spelling krijgt wel aandacht
Casterman vraagt begin November welke van de twee albums,
Congo of Amerika, nu al zijn vertaald in het Vlaams volgens de
nieuwe spelling. En of die teksten al bij Bindels liggen of klaar zijn
om opgestuurd te worden. Dit alles in het licht van het vervolg op
hun drukprogramma.
Hergé antwoord binnen twee dagen dat hij inmiddels Congo, Amerika,
Lotus en Schat naar Bindels heeft gestuurd want dat was nog
niet gedaan.
‘Mea culpa, ik dacht oprecht dat de Vlaamse teksten van Amerika
of Congo klaar waren. Maar alleen de vertaling van Amerika is klaar
en beide moeten nog beletterd worden. Ook de nog niet gecorrigeerde,
Vlaamse teksten van Schat heb ik hier nog liggen dus niet bij
Bindels. Maar die correcties maak ik af en morgen, zaterdag worden
ze verstuurd.’
Eind november heeft Hergé de belettering van Lotus nog niet ontvangen
zoals gedacht. Blijkbaar houdt Huion (de beletteraar) zich
met andere zaken bezig. Hergé is kwaad en vraagt hem tamelijk
Afb. 7: Eerste strook in Het Laatste
Nieuws 25 april 1944
(let op het gedrag van Bobbie
op deze ‘vlooienmarkt’)
gepikeerd: ‘Hoe richt u uw werk eigenlijk in? Ik zou willen weten of
ik op uw medewerking kan rekenen zoals voorheen anders moet ik
iets anders bedenken.’
Het antwoord is mij onbekend. In dit jaar ontvangt beletteraar
Huion 15.800 BF voor zijn werk en vertaler François (Rosica) van de
Drift 3.700 BF.
Aan het eind van 1946
In 1946 zijn van de genoemde twaalf titels op het eerste achterplat
(afb. 4d) uiteindelijk maar twee albums: Eenhoorn (augustus; met al
een herdruk in september) en Rotsen (september) verschenen, in de
oude spelling De Vries en te Winkel.
Le secret de La Licorne (zie voorbeeld afb. 6a) was aanvankelijk
vertaald door Marc F. Belloy (redactie-secretaris; bedenker van de
naam Kuifje!) 9 voor publicatie in de Vlaamse krant Het Laatste Nieuws
Afb. 6a: Le Soir (1942) Afb. 6b: Het Laatste
Nieuws (1944)
Afb. 6c: Album 1946
(8D3)
Duizend Bommen! nr. 35 - april 2011
in 1944 (De erfenis van kapitein Haddock;
afb.6b en 7) en aan het begin van 1945
bewerkt/vertaald door François van der
Drift (afb. 6c).
Van der Drift nam ook de vertaling (1945)
van Rotsen voor zijn rekening. De aanvankelijk
bedachte titel Het zwarte eiland
(1943) heeft het niet gehaald.
Met als belangrijkste reden het drukproces
van Casterman niet te vertragen
zullen er nog vier albums in de oude
spelling volgen: Oor, Schat, Ster en Krab,
wat het totaal op zes brengt. Maar daarover
een volgend keer.
21

HET GEHEIM VAN DE EENHOORN
Het eerste Kuifje-album dat in de Nederlandse taal verscheen
Data Bijzonderheden
11 jun 1942 - 14 jan 1943 Het verhaal Le Secret de la Licorne wordt gepubliceerd in de krant Le Soir (1 strook per dag)
20 december 1943 Hergé meldt aan Casterman dat hij de titels op de achterkant van de Franse albums heeft laten vertalen
waaronder als tiende titel: Het geheim van de Eenhoorn (vervolg van Kuifje’s avonturen).
25 april 1944 - 2 sep 1944 Vertaling door Marc F. Belloy voor publicatie in de Vlaamse krant Het Laatste Nieuws op basis van
de Franse publicatie in Le Soir. Met als titel: De erfenis van Haddock. Publicatie wordt afgebroken op
2 september 1944 bij de bevrijding van België.
23 oktober 1944 Hergé belooft Casterman dat binnen enkele weken de Nederlandse tekst van De Eenhoorn naar lithograaf
Bindels gaat.
17 mei 1945 Hergé laat Casterman weten dat de verbeterde vertaling door François van der Drift gereed is en beletterd
door Huion. Hergé zal de teksten herlezen alvorens ze naar lithograaf Bindels te sturen.
15 juli 1945 De tekst is naar lithograaf Bindels gestuurd.
6 april 1946 Er wordt voor Het geheim van de Eenhoorn gekozen als eerste in het Nederlands te verschijnen
album (tesamen met De zwarte rotsen). Hergé is akkoord om de tekst nog niet aan de nieuwe spelling
(Marchant) aan te passen om het drukken niet te vertragen.
26 juni 1946 10.000 boekblokken zijn door Casterman gedrukt; zowel in het Frans als in het Nederlands ( in vertaling
van François van der Drift, oude spelling De Vries en te Winkel)
3 aug 1946 Het eerste in de Nederlandse taal verschenen Kuifje-album met harde kaft is gereed.
Houthoudend papier / gele rug (prijs BEF 60). Hergé ontvangt twee exemplaren; ter controle door zijn
vertaler en voor bewerking naar de nieuwe spelling.
september 1946 1e bijdruk; houtvrij papier / rode rug.
Vertalen, het blijft lastig
In 2008 verscheen Hergé, Levenslijnen, door Philippe Goddin,
gebaseerd op o.a. zijn (Franse) boeken Chronologie dúne oeuvre
2000-2004). Dit is zowat 70 jaar na de eerste, tenenkrommende
vertaling van Tintin in Kongo door Mark Belloy waarvan
Charles Lesne (Casterman) toendertijd opmerkte dat die
Vlaamse teksten vast niet goed in Nederland zouden worden
ontvangen en dus opnieuw vertaald moesten worden.
Ik moest hier direct aan denken toen ik Levenslijnen las. Wat te
denken van vertalingen zoals ‘zaad in het bakje brengen’, ‘Hergé
moeit zich niet’, ‘een commercieel nieuwsje’, ‘een imperfecte
kopie’, ‘het moet door de mazen van de censuur raken’, ‘het
schip is afgevaren’, ‘Hergé maakt zich geen enkele allusie over
de geopolitieke actualiteit en blijft zo buiten schot van de kritiek’,
‘Kuifje loopt geen schram op; wel integendeel.’, ‘Hij krijgt
er het saldo van zijn vooropzeg bovenop’, ‘Kuifje zwalpt met
een beschonken matroos op zee rond’, ‘een lichtgeraakte en
potdove geleerde’, ‘Hergé stapelt de bewijzen voor het nakende
cataclysme op’, ‘Hergé krijgt ook nog andere katten te geselen’,
‘Kuifje snuistert bij de antiekhandelaars rond’.
Het verschil met toen is wellicht dat we het nu wel ‘grappig’
vinden en hooguit onze wenkbrauwen fronsen.
Geraadpleegde bronnen
• Assouline, Pierre, Hergé Biografie, 1996, Meulenhof/Kritak
•
Correspondentie tussen Casterman en Hergé vv 1944-1946
• Goddin, Philippe, Hergé, Chronologie d’une œuvre, Tome 5, 1943-1949
• Goddin, Philippe, Levenslijnen, 2008
• Mouvet, Philippe, ‘Hoe Tintin Kuifje werd’, Brabant Strip Magazine,
noten
1.
jrg.2006, nr.5
22 Duizend Bommen! nr. 35 - april 2011
Ghij doolt dikwijls in ‘t spellen van uw Neederduitsch. Let op het mijne;
en volght het. Dit vermaan ik op dat ghij ook beneirstight uwe moederlijke
taal wel te schrijven. Uw t’uwaarts zeer toegenejghde Vaader P.C.
Hóóft T’Amsterdam, den 27en in Wijnmaandt, 1646 (ed. H.W. Tricht,
1979, deel III, blzz. 771-772
2. Duizend Bommen! nr.29, aug 2008
3. Hergé, Chronologie d’une œuvre,
deel 5, blz.48
4. Het was dus waarschijnlijk niet Hergé zelf zoals Pierre Assouline
schreef in Hergé, Biografie 1996, maar anderen die hem wezen op grammaticale
probleempjes
5. Louis Gérard verzorgde voor Casterman-France de PR
6. Pierre Assouline, Hergé, Biografie 1996, blz.299
7. Goddin, Philippe, Levenslijnen, blz.279
8. Duizend Bommen! nr.29, aug 2009
9. Brief van Mark F. Belloy aan Georges Remi dd.25 oktober 1971