verslag van de bijeenkomst in Wageningen - GNMF

Corporaties uit Ede en Wageningen gaan energieprestaties
jaarlijks monitoren
Verslag bijeenkomst 8 december 2011, Wageningen
De corporaties Woonstede uit Ede en Woningstichting uit Wageningen gaan jaarlijks hun
labelstappen, CO2-reductie en genomen energiemaatregelen monitoren. Ook zal de
Woningstichting haar ambitieuze doelstelling om in 10 jaar haar voorraad met twee
labelstappen te verbeteren op verzoek van raadsleden met een uitvoeringsplan concreet
maken. Verder zal de corporatie onderzoeken of het complex Riemsdijkstraat eerder kan
worden gerenoveerd. Nu duurt het nog 4 jaar voordat het energieonzuinige complex voor
isolatie aan de beurt is. Raadsleden adviseerden de huurders van de Woningstichting om
een overkoepelende huurdersbelangenvereniging op te richten. Dat zijn resultaten van de
bijeenkomst over het energiebeleid van corporaties uit Wageningen en Ede op 8 december
in Wageningen. Huurders, corporaties en raadsleden namen deel aan deze bijeenkomst
over energiebesparing in de huursector. Dit is de vijfde bijeenkomst van een serie van
negen, die onder leiding van de GNMF in Nederland worden georganiseerd. Meer
informative op www.stookjerijk.nl.
Avondvoorzitter Maurits Groen heette de ruim dertig deelnemers welkom. Hij gaf aan dat maar
liefst 40% van ons energiegebruik plaatsvindt in de gebouwde omgeving. De huursector betreft
ongeveer een derde van de gebouwde omgeving. Door isolatie van complexen kunnen per keer
flinke stappen worden gemaakt. Goed voor de woonlasten van de huurder, het wooncomfort en
het klimaat- en energieprobleem.
Landelijk project Stookjerijk
Volkert Vintges, directeur van de Gelderse Natuur en Milieufederatie (GNMF), geeft aan dat dit
het vijfde debat in een serie van negen door heel Nederland is. De debatten zijn onderdeel van
het landelijke project 'Stookjerijk'. Bij de bijeenkomsten worden corporaties, huurders en
gemeenteraden bij elkaar gebracht. Centraal staan de knelpunten en oplossingen bij het
realiseren van energiebesparing in de huursector. Energiebesparing in de huursector kan relatief
gemakkelijk gebeuren door bloksgewijze aanpak. Per gemeente beheren slechts enkele
corporaties een aanzienlijk deel van de gebouwde omgeving. Dat maakt het overzichtelijk.
Corporaties vormen daarmee een belangrijke peiler van het gemeentelijk klimaatprogramma. Het
energiebesparingstempo van de corporaties moet omhoog. Het ligt te laag om klimaat- en
energiedoelstellingen tijdig te realiseren.
Ook minister Donner heeft eind november aangegeven bij het bekendmaken van de acht
processubsidies voor de zgn Blok voor Blok regeling en de zeven Green Deals dat het
energiebesparingstempo omhoog moet. Door deze 15 proefprojecten met een grootschalige
aanpak en samenwerking van consortia met corporaties, gemeente en bouwondernemingen
probeert men dit te realiseren.
Tot slot geeft Volkert Vintges aan dat bij de negen bijeenkomsten nauw wordt samengewerkt met
de Woonbond. Medio 2012 wordt een landelijke slotbijeenkomst gehouden.
Visie en activiteiten Woonbond
Maurits Groen vraagt aan Jaap van Leeuwen, energieconsulent van de Woonbond, wat hij de
rode draad vond in de vier voorafgaande debatten. Jaap geeft als rode draad aan dat de
corporaties in de gemeenten Arnhem, Amersfoort, Rotterdam en Enschede hebben aangegeven
hun jaarlijkse CO2-reductie, gerealiseerde labelstappen, genomen energiemaatregelen en
investeringen transparant te gaan monitoren. Dan wordt duidelijk hoe snel het nu gaat en kan
beter onderzocht worden hoe het kan worden verbeterd.
1

Hij hoopt dat deze corporaties ook duidelijk en systematisch gaan monitoren.
Jaap van Leeuwen geeft vervolgens een presentatie over de werkzaamheden van de Woonbond
en over het energiebeleid voor de huursector. Hij gaat in op de energiebus van de Woonbond,
het convenant Energiebesparing Corporatiesector, de blijvend stijgende energieprijs, de
energielabels G (meest onzuinig) tot en met A (energiezuinigst), de opname van het energielabel
in het Woonwaarderingstelsel (WWS), het belang van goede ventilatie in combinatie bij isolatie ,
de woonlastengarantie en de daling van de energierekening bij isolatie (ca 500.- per jaar bij
ingrijpende renovatie met een aantal labelsprongen). Zie bijlage 1 voor de presentatie en
www.woonbond.nl voor de uitleg van de begrippen.
Energiebeleid corporaties langs de meetlat
Maarten Visschers, van de Gelderse Natuur en Milieufederatie, presenteerde een vergelijking van
het energiebeleid van de corporaties Woonstede uit Ede, de Woningstichting uit Wageningen en
de corporatie voor studentenhuisvesting Idealis uit Wageningen. De drie corporaties zijn
vergeleken op basis van 10 criteria. Zie bijlage 2 (powerpointpresentatie) en bijlage 3 (rapportage
vergelijking). Een aantal vergelijkingen worden hieronder uitgelicht.
Huidige energetische kwaliteit
Woonstede uit Ede (9300 huurwoningen) heeft de meeste groene energielabels; 43%
energielabels A, B en C. Het percentage A, B en C labels van de Woningstichting (5000
huurwoningen) uit Wageningen bedraagt 24%. Studentenhuisvestingscorporatie Idealis (4500
wooneenheden) uit Wageningen heeft 9% A, B en C labels. Sterflat Dijkgraaf met 625
wooneenheden heeft vanwege aluminium ramen energielabel E.
Dhr. Van As stelt dat de energielabels uit de nota Strategisch Voorraadbeheer en het jaarverslag
2010 op dit moment opnieuw worden vastgesteld naar aanleiding van een aanpassing in de wet
dd oktober 2011. De nieuwe labeling komt in het jaarverslag 2011. Dhr. Van As verwacht dat de
nieuwe energielabels ‘groener’ zijn.
Woonstede uit Ede heeft relatief de beste energetische kwaliteit.
Communicatie over energiebeleid
Woonstede heeft haar energiebeleid weergegeven in het convenant 2011-2018 met
Huurdersbond Ede en gemeente Ede. In het jaarverslag 2010 (pagina 22-24) wordt melding
gemaakt van de voortgang. Woonstede wil in de periode tot 2018 2000 G, F en E energielabels
renoveren en met een aantal energielabels energiezuiniger maken. De voorraad van Woonstede
gaat dan van gemiddeld D naar C. De geraamde kosten hiervoor bedragen ca 10 miljoen euro.
Vervolgens worden in de periode 2018-2025 de D labels met een aantal energielabels
energiezuiniger gamaakt. In 2025 ligt het gemiddelde van de voorraad op B.
De Woningstichting heeft in de Prestatieafspraken met de gemeente (dd november 2011)
aangegeven in de periode 2010-2020 haar woningvoorraad met twee labelstappen te willen
verbeteren, van gemiddeld label D naar gemiddeld label B. In de periode tot 2015 investeert de
Woningstichting 10 miljoen euro in de onrendabele top. Een uitvoeringsplan moet hier nog voor
worden gemaakt. In het jaarverslag 2010 (pagina 131-139) staan de energiemaatregelen die in
2010 in de voorraad zijn gerealiseerd, beschreven.
Idealis rapporteert over haar energiebeleid in het jaarverslag 2010 en de nota Strategisch
voorraadbeheer 2010-2015 (mei 2010). Idealis wil haar voorraad alleen verduurzamen door
nieuwbouw van studentenwoningen. Zij investeert niet meer in de bestaande studentenflats.
Deze zijn in de afgelopen jaren na-geisoleerd. Er is ook een grote vraag naar nieuwe
studentenflats.
Idealis vindt de kosten voor het vervangen van de 625 aluminium ramen in de sterflat Dijkgraaf
(kosten 1.4 miljoen; ca 2000 euro per raam) te hoog.
Elke sterflat (twee van 625 en twee van 370 wooneenheden) heeft één energiemeter. Een
dergelijke gezamelijke energiemeter is geen stimulans voor energiezuinig gedrag.
2

De studenten krijgen allemaal groene stroom en groen gas. Ze huren daarmee klimaatneutraal.
Huurdersparticipatie
Woonstede heeft een bestuur van 5 leden en 25 bewonerscommissies. De woningstichting heeft
geen overkoepelende huurdersvereniging; wel 15 bewonerscommissies. Door het onbreken van
een huurderskoepel kan het energiebeleid van de Woningstichting minder goed worden
becommentarieerd.
Idealis heeft een Studenten Flat Overleg (SFO) met 12 vertegenwoordigers van de verschillende
complexen.
Beperkte huurverhoging voor energiemaatregelen
Zowel Woonstede als de Woningstichting vragen de helft van de investeringskosten via een
beperkte huurverhoging terug aan de huurder. De huurverhoging wordt berekend op basis van de
financiele afschrijvingstermijn van de maatregel.
Programmering van de isolatie
Woonstede heeft een duidelijke programmering. Tot 2018 worden de 2000 meest
energieonzuinige huurwoningen (G, F en E labels) het eerst geisoleerd. In de periode 2018-2025
worden de D-labels geisoleerd.
De Woningstichting volgt de meerjarenonderhoudsbegroting, los van de energetische kwaliteit
van de huurwoningen.
Idealis treft geen energiemaatregelen in de bestaande bouw.
Isolatie voorafgaand aan verkoop
Voordeel van isolatie vóór verkoop is dat er geisoleerde woningen aan de markt worden
aangeboden en daarmee een aanzienlijke bijdrage aan gemeentelijk klimaatbeleid wordt
geleverd.
Geen van de drie corporaties isoleert huurwoningen voordat deze worden verkocht. Bij
Woonstede lopen huurwoningen in verkoopcomplexen wel mee met planmatig onderhoud. Zo
worden huurwoningen van huurders die blijven huren, op termijn wel geisoleerd. Ook krijgen
kopers in verkoopcomplexen een aanbod om mee te doen met energiebesparende maatregelen.
Woonstede biedt 5000 huurwoningen (de helft van de voorraad) te koop aan haar huurders aan.
Afspraak met huurdersbond Ede is dat er jaarlijks ongeveer 100 huurwoningen kunnen worden
verkocht (ca 1% van de totale voorraad).
Jerry Giebers van de Woningstichting overweegt het beleid van Woonstede over te nemen.
Idealis verkoopt geen studentenwoningen.
Hans Rijken van Woonstede geeft aan dat de meerkosten van het isoleren in een hogere
verkoopprijs worden terugverdiend. Hij geeft aan dat de verplichte labelling bij verkoop (per 1 juli
2012) het isoleren van woningen vóór verkoop zal bevorderen.
Monitoring jaarlijkse labelstappen en CO2-reductie
Geen van de drie corporaties doet aan monitoring van de jaarlijkse energieprestaties en het
openbaar publiceren daarvan. Woonstede gaat dit vanaf 2011 in het kader van het convenant
doen. Jerry Giesbers van de Woningstichting gaf aan dat zijn corporatie ook jaarlijks haar
energieprestaties transparent zal monitoren. Woonbond en GNMF zullen de corporaties een
format voor systematische monitoring toesturen. In maart zullen deze gegevens worden
besproken.
Bart van As van Idealis geeft te kennen niet aan een individuele monitoring te willen meewerkn.
Idealis is geen gewone corporatie en nemen geen energiemaatregelen in de bestaande bouw.
Idealis heeft vooralsnog geen prestatieafspraken met de Gemeente Wageningen.
Interviews met raadsleden, SFO en complex Riemsdijkstraat
Raadsleden Wageningen
3

Maurits Groen vraagt de aanwezige raadsleden van Wageningen wat zij van de doelstelling in de
prestatieafspraken (dd 28 november 2011) vinden. De Woningstichting wil van label D naar label
B in de periode 2011-2020. De bewonerscommissies van de Woningstichting hebben
aangegeven dat er een uitvoeringsplan voor de korte en middellange termijn moet komen. De
GNMF heeft geadviseerd om jaarlijks de voortgang te monitoren.
Nico Bijl, fractievolger van de SP, stelt dat de prestatieafspraken een bevoegdheid van het
college is. Hij vindt dat de afspraken meetbaar moeten zijn. Wat dat betreft had de meetbaarheid
ook onderdeel moeten zijn van de prestatieafspraken.
Jan te Hennepe van Groenlinks geeft aan dat de Woningstichting duidelijk inzicht moet geven in
de ambitie van de Woningstichting om dè 'Eco-corporatie' van Nederland te worden. Het
ziekteverzuim bij de corporatie is 2.5%. Hij vindt dat de 15 afzonderlijke bewonerscommissies
zich moeten bundelen tot één Wageningse huurdersbelangenvereniging. Het is belangrijk om je
te organiseren en als huurdersbelangenvereniging goed met je corporatie te kunnen spreken
over het energiebeleid.
Belangrijk is dat de Woningstichting haar ambitie inzichtelijk maakt. Hij verwijst naar de
beleidscyclus 'plan->do->check-> act . Het onderdeel 'check' is belangrijk.
Mathilde Maijer (PvdA) geeft aan dat er in jaarverslagen een goede monitoring moet staan. Zij
vraagt zich af waarom corporaties niet meteen naar label A renoveren daar waar dat kan. Het dak
kan bijvoorbeeld in een keer met een voldoende dikke isolatie worden geisoleerd. Er dienen geen
halve maatregelen te worden genomen. Anders moet men na 2020 opnieuw isoleren.
Paul Toxopeus (D66) stelt dat de gemeenteraad de kaders voor de corporatie stelt. Wageningen
wil in 2030 klimaatneutraal zijn. Dit wordt gerealiseerd door van het huidige energieverbruik de
helft te besparen en van het resterende energieverbruik de helft te verduurzamen.
Raadslid Johan Osinga (VVD) moest zich vanwege ziekte afmelden.
Raadsleden Ede
Gemeente Wageningen wil in 2030 klimaatneutraal zijn. Ede heeft in haar klimaatprogramma
2009-2012 een jaarlijkse CO2-reductie van 3% opgenomen. Maurits Groen vraagt de raadsleden
wat zij van de ambitie van Ede vinden ten opzichte van die van Wageningen.
Margreet van Loenen geeft aan dat in 2013 een nieuw klimaatplan van kracht wordt. Uit de
tussenevaluatie van het huidige klimaatprogramma blijkt dat het realiseren van energiebesparing
zeer moeilijk is. Belangrijk is als gemeente goede voorbeelden neer te zetten. Klimaatverandering
is een groot probleem. De gemeente moet hierin het voortouw nemen. Bedrijven en burgers
moeten ook het klimaat- en energievraagstuk oppakken.
Harry van Huijstee (PvdA) geeft aan dat de gemeente Ede inzet op onderdelen waar zij zelf
invloed op heeft zoals de eigen gebouwen en de gemeentelijke openbare straatverlichting (LEDverlichting
in het buitengebied). Onderdelen van de huidige renovatie van het gemeentehuis zijn
'het nieuwe werken', warmte koude opslag (WKO), zonnepanelen op het dak en LED- verlichting.
Klimaatneutraliteit (zoals de doelstelling van Wageningen) is op zich een goede ambitie. Veel
moeilijker is om jaarlijks stappen te maken. Dat is de uitdaging.
Hij vindt dat gemeente Ede sterker dient in te zetten op duurzame energie. Er moet een
duurzaam energiebedrijf komen dat initiatieven op het gebied van de opwekking van duurzame
energie faciliteert. De NUON-gelden kunnen hiervoor worden ingezet.
Volkert Vintges geeft aan dat de GNMF samen met de collega Natuur en Milieufederaties een
landelijk project is gestart om lokale duurzame energie bedrijven te ondersteunen. De Natuur en
Milieufederatie geeft een eerste lijns-ondersteuning aan de initiatieven. Voor complexe
vraagstukken wordt doorverwezen naar daartoe gespecialiseerde bedrijven. Daarbij gaat het
bijvoorbeeld om de meest optimale organisatievorm en de in- en verkoop van stroom (zgn
programmaverantwoordelijkheid). Contactpersoon hiervoor is Maarten Visschers van GNMF.
4

Jos van Heuveln (ChristenUnie) geeft aan dat het gaat om een discussie over ambitie in
combinatie met realisatie/ haalbaarheid. Bij de laatste evaluatie was 80% van de doelstellingen
gehaald. Het zal een pittige discussie worden over de doelstellingen en de haalbaarheid daarvan.
Mede vanwege de bezuinigingen. Ede heeft nu twee windmolens en een aantal bio-vergisters. Hij
vindt dat corporaties naast energiebesparing ook moeten inzetten op duurzame energie.
Bekostiging investeringen isolatie
Jerry Giebers van de Woningstichting geeft aan dat de benodigde investeringen (van 10 miljoen)
worden opgebracht door 50% van de investering door te berekenen aan de huurder via een
beperkte huurverhoging. De rest van de investering wordt opgebracht door huurverhoging na
mutatie (op basis van het woonwaarderingstelsel).
Hans Rijken van Woonstede geeft aan dat de investering van 10 miljoen in de periode 2011-2018
wordt opgebracht door verkoop van huurwoningen (ca 100 per jaar) en door het verlagen van de
investeringen in nieuwbouw (mede veroorzaakt door de crisis). De vrijkomende gelden worden nu
gebruikt voor investeringen in bestaande huurwoningen.
Studenten Flat Overleg (SFO)
Sanne de Bruin en Manon Laarman gaan in op het energiebeleid van Idealis. Vanwege de grote
kamernood begrijpen zij dat Idealis inzet op duurzame nieuwbouw in plaats van de bestaande
studentenwoningen verder te isoleren. Het gaat ondermeer om de nieuwbouw Kortenoord en
Rijnsteeg. De vraag is wat isolatie van de bestaande bouw aan energiebesparing oplevert. Je
moet kijken waar je je euro het meest kosteneffectief kunt inzetten. Bij sterflat Dijkgraaf met
aluminium ramen (label E) zouden de ramen kunnen worden vervangen. De kosten van de
vervanging van de ramen in de 625 studenteneenheden bedragen 1.4 miljoen euro.
Per sterflat van 625 of 375 studenteneenheden is er maar één energiemeter. Het individueel
energieverbruik gaat dan op in het totaal. Het maakt dan niet uit of je veel of weinig energie
verbruikt. Energiezuinig gedrag wordt daardoor niet gestimuleerd.
Idealis is een campagne om het bewustzijn van studenten op het gebied van energiezuinig
gedrag te vergroten, gestart. Bart van As , Hoofd Vastgoed, laat enkele posters met
energiebesparingstips zien:
de was samen voegen;
samen koken en eten;
de trap in plaats van de lift gebruiken.
Slechte energetische staat van complex Riemsdijkstraat
Berry Onderstal, lid van de bewonerscommissie Riemsdijkstraat, geeft aan dat de flat van 127
appartementen slecht geisoleerd is. Sommige huurders kunnen hun flat `s winters niet boven de
15 graden verwarmen. De flats hebben wel dubbel glas. Op een aantal plaatsen zitten kieren.
Een ander probleem is de dunne dakconstructie. Het zijn dunne platen. Er zijn thermische lekken
in het dak aanwezig. Het dak is zo lek als een mandje. De buitenmuur is poreus en niet
winddicht. Naast de slechte isolatie speelt het punt dat de flats electrisch worden verwarmd. De
energierekening bedraagt zo`n 180 euro per maand (ca 8500 kWh per jaar). Dat is erg veel.
Volgens Berry Onderstal worden de problemen steeds door de huismeester weggewuifd.
Jerry Giesbers stelt dat onlangs energiezuinige apparaten zijn geplaatst (onder andere boilers)
om de energierekening te verlagen. Hij geeft aan dat bij de Woningstichting de aanpak van de
flats in 2015 (over 4 jaar) in de planning staat. De aanwezigen vragen zich af of dat niet eerder
kan. Sanne Meelker van de gemeente Wageningen stelt dat spouwmuurisolatie op korte termijn
kan plaatsvinden. Zij vindt dat het complex meteen moet worden aangepakt.
Jerry Giesbers geeft aan de situatie van het complex Riemsdijkstraat intern te bespreken. Hij
neemt hierover contact op met de bewonerscommissie. De energiebus van de Woonbond komt
ook onderzoek doen naar de gebreken en oplossingen.
Stellingen
5

Corporaties dienen meer financiën te besteden om hun bestaande huurwoningen sneller te
isoleren
Huurster Elly Vermegen (complex Tanthorst) geeft aan dat haar vloer te koud is en dat zich
daardoor schimmel op de vloer vormt. Er is onderzoek naar de schimmelvorming gedaan door
een bedrijf. Elly wilde als vloerisolatie het produkt Tonzon aanbrengen. Dat mocht niet van de
Woningstichting. Jerry Giebers van de Woningstichting geeft aan dat het produkt Tonzon niet
meetelt als vloerisolatie in het woonwaarderingstelsel. Omdat het produkt niet gecertificeerd is,
levert het geen punten op.
Jaap van Leeuwen van de Woonbond vindt dat de corporatie dit initiatief moet belonen en de
mogelijkheden verder moet onderzoeken. Maurits Groen vraagt of men geen pilot kan doen met
het produkt Tonzon. Het is een bekende duurzame vloerisolatie.
Gert Hemstede van de Bewonerscommissie Maanderweg van Woonstede vindt dat corporaties
meer moeten denken in uitdagingen. Zij moeten huurders enthousiast maken zodat er meer
huurdersinitiatieven komen. Maurits Groen geeft aan dat het daarom belangrijk is dat huurders
zich verenigen tot bewonerscommissies, en dat er een algemene huurdersbelangenvereniging bij
de Woningstichting wordt opgericht.
Sanne Meelker geeft aan dat corporaties creatiever kunnen zijn en meer kunnen communiceren.
Johan Feenstra (bewonerscommissie Centraal Wonen `t Binnenveld; Woningstichting) stelt dat er
nog te veel ad hoc gebeurt.
Volkert Vintges geeft aan dat er voor isolatie en zonnepanelen ook financieringsconstructies voor
huurders kunnen worden opgezet. De financiering wordt betaald uit de daling van de
energierekening.
De gemeenteraad en de huurders dienen jaarlijks te worden geinformeerd over de voortgang van
energiebesparing en investeringen
Hans Rijken geeft aan dat Woonstede via Alliander het energieverbruik monitort. In Lunteren is
een pilot gestart waar bij 260 huurwoningen vóór en na renovatie het energieverbruik wordt
gemonitord.
In het kader van het convenant met Woonbond Ede en gemeente Ede zal jaarlijkse monitoring
van labelstappen en CO2-reductie plaatsvinden.
Corporaties monitoren ook in het kader van de landelijke monitor SHAERE van
branchevereniging Aedes. Jerry Giesbers geeft aan dat de Woningstichting haar individuele
monitoringsgegevens van haar eigen voorraad openbaar wil maken. Ook Woonstede zal dit
doen, aldus Hans Rijken.
Afsluiting
Volkert Vintges van GNMF geeft aan dat hij het open gesprek tussen huurders, corporaties en
gemeenteraadsleden belangrijk vond. Hij vindt het goed idee dat de partijen nog eens om tafel
gaan over de monitoringsresultaten en voortgang in 2012.
Om 22.00u sluit Maurits Groen de bijeenkomst, dant hij de deelnemers voor hun inbreng en
nodigt iedereen uit voor de borrel.
6