Met in dit nummer: 6 - Ikon

Met in dit nummer:
de Wereld Gewortelde Spiritualiteit
Dorothee Sölle
Geloof, hoop & liefde
november/december 2009 - nummer 6
Magazine van het IKON Pastoraat

Bram Grandia, IKON-pastor
Lieve mensen,
Warme herfstkleuren sieren dit nummer. november
is een maand van gedenken. het is de maand van
allerheiligen en allerzielen. op de laatste zondag
van het kerkelijk jaar op 22 november worden in veel
protestantse kerken de namen genoemd van hen die in
het afgelopen jaar zijn overleden.
op 9 november was het 20 jaar geleden dat de muur
viel tussen oost en West. op 9 november wordt in
amsterdam de kristallnacht herdacht die plaatsvond
in 1938. herdenken om vandaag te weten en niet te
vergeten wat toen gebeurde.
als ikon Pastoraat organiseren we op 13 november
een conferentie over Pastoraat en Populisme voor
predikanten en pastoraal werkers. We maken ons zorgen
over een toenemende polarisatie in ons land. een woord
als ‘kopvoddentax’ (geert Wilders over belasting op
hoofddoeken) is daar een schrijnend voorbeeld van. We
hopen dat we vanuit kerken, synagogen en moskeeën,
vanuit al die levensbeschouwingen die op zoek zijn
naar ware humaniteit een weg van verbinding vinden.
in dit nummer gaat het om het evenwicht tussen
persoonlijk pastoraat en pastoraat voor de samenleving.
de naam van dorothee sölle zult u enkele keren
aantreffen. zij slaagde er in een evenwicht te vinden
tussen mystiek en politiek.
u vindt bij dit nummer een brief met daarin het verzoek
om uw abonnementsgeld over te maken en een gift te
schenken aan het ikon Pastoraat. dankzij uw steun is
het ikon Pastoraat 50 jaar in de lucht.
Colofon
Abonnementsprijs 7 euro.
Eindredactie Bara van Pelt
Bureauredactie Bonny rem
november/december
2009
Jaargang 49
6
nummer
het is al vroeg, maar we wensen u een mooie
novembermaand en een goede decembermaand met
daarin een vrolijke sinterklaas en vooral een gelukkig
kerstfeest. het volgende nummer ontvangt u tussen
kerst en oud en nieuw.
een hartelijke groet namens het team
het ikon Pastoraat is er voor mensen die willen praten over wat hen ten diepste bezig houdt in hun leven. de drie ikon-pastores zijn op
werkdagen ’s ochtends bereikbaar per telefoon en per mail. mensen is het blad van het ikon Pastoraat. het verschijnt zes maal per jaar.
Contactgegevens
ikon Pastoraat
Postbus 10009
1201 da hilversum
Bezoekadres
Bergweg 16
1217 se hilversum
T 035-6215555
De WeReLD
door Bram Grandia
GeDICht vaSaLIS
OM DOOR te GeveN
JuDIth IN GeSPReK Met
DWaRReLeNDe zeGeN
RuIS
tIPS
met een overpeinzing
Geloof, hoop & liefde
Dorothee Sölle
door Saar hoogendijk
door Bram Grandia
www.ikonpastoraat.nl
Email pastoraat@ikon.nl
Rek. 631000
Bron foto’s istockphoto
Gewortelde spiritualiteit
pagina 3|4|5
pagina 6
pagina 7
pagina 8
pagina 9
pagina 10
pagina 11
Druk van der Weij bv, hilversum
mensen wordt ook uitgegeven in
grootletter en ingesproken op daisy
cd-rom. tel.: 0341 - 565499

De WeReLD
pagina 3
Gewortelde
spiritualiteit
November is de maand van de spiritualiteit
met dit jaar als thema wortel schieten.
November is ook de maand van Allerheiligen
en Allerzielen. November is de maand waarin
we gedenken dat in de nacht van 9 op 10
november 1938 de Kristalnacht plaatsvond. Op
9 november gedenken we dat 20 jaar geleden
de Wende plaatsvond, de val van de Berlijnse
muur. Eind november is de laatste zondag
van het kerkelijk jaar. In veel protestantse
kerken worden dan de mensen herdacht
die het afgelopen jaar zijn overleden. Al die
activiteiten hebben te maken met zorg voor de
ziel, de ziel van het individu en de ziel van de
samenleving. Het gaat in spiritualiteit steeds
weer om de richting van hart en ziel
en handen.
De Wende
de ikon zond een indrukwekkende documentaire uit
met als titel Leipzig 1989, de revolutie die uit de kerken
kwam? op 9 oktober 1989 liepen 70.000 ddr-burgers
Bram Grandia, IKON-pastor
door de straten van leipzig en
scandeerden: Wir sind das Volk!
er gebeurde een klein wonder: er werd geen geweld
gebruikt en de protesten gingen de geschiedenis
in als vredesdemonstraties. de kerken in leipzig
dienden als uitvalsbasis voor de protesten. al vele
jaren kwamen in de nicolaikerk en in andere kerken
mensen bijeen om te bidden voor gerechtigheid,
vrede en het Behoud van de schepping. kerken
ontwikkelden zich tot vrijplaatsen. de West-duitse
theologe dorothee sölle was diep onder de indruk
van wat zij als West-duitse theologe in de ddr in
1989 zag gebeuren. van een amerikaanse vriend,
de vredesactivist daniel Berrigan, had ze het beeld
van de kerk als paraplu. ze zag de kerk in de ddr
in oktober 1989 opengaan als een paraplu voor de
mensen die een vrije ruimte zochten.
Liturgie op straat: kaars in de hand
het spande erom op die 9e oktober. de voortekenen
waren ongunstig. Politie, leger en bedrijfsmilities
waren in grote getale aanwezig in leipzig. zal er
geschoten worden, zal er bloed vloeien? in juni 1989

was op het plein van de hemelse vrede in china de
studentenopstand bloedig uit elkaar geslagen. de
regering van de ddr steunde dit optreden. Zal dat ook
nu gebeuren was de angstige vraag. vanuit de kerken
gingen de mensen de straat op met kaarsen in de
hand. het woei. om de kaars aan te houden, moest
het vlammetje met de andere hand beschermd
worden. handen die een kaarsvlam beschermen
ballen zich niet tot vuisten en gooien geen stenen.
de demonstratie werd een geweldloze demonstratie.
het was een vorm van liturgie op straat. het zaad
van de jarenlange vredesgebeden was gezaaid en
ontkiemd in de harten van veel mensen. zaad dat
wortel schoot.
Geaarde spiritualiteit tegenover comfortabele
spiritualiteit
met die beelden in mijn hoofd denk ik na over
spiritualiteit. de uitgever van ten have vertelt dat
boeken over aandachtig leven in het nu het heel
goed doen. Boeken daarentegen waarin mensen
uitgenodigd worden dicht bij zichzelf te leven.
Boeken waarin de weg naar het hart gewezen
wordt. Boeken die de lezer iets voorschrijven zijn uit.
Grensgevallen
in aalten is op dit moment een tentoonstelling
met als thema Grensgevallen. het gaat over de
vluchtelingen die tussen 1933 en 1940 de achterhoek
binnenkwamen. in het gelijknamige boek
’Grensgevallen’ lees ik hoe in november 1938 na
de kristallnacht in duitsland plaatselijke comités
worden opgericht om de vluchtelingen op te vangen
en geld in te zamelen voor de (vaak joodse)
vluchtelingen. Predikanten en pastoors trokken
gezamenlijk op om opvangstcomités op te richten.
dat zijn concrete vormen van een spiritualiteit
voor ontwortelden. met het oog op hen ontstond
er een bezielde en vrome (dat is dappere)
beweging.
mensen zoeken een verhaal, geen opdracht. er moet
in het boek dat zij lezen een uitnodiging zitten, geen
gebod. aldus de uitgever. als ik door de boekhandels
loop, zie ik dat hij gelijk heeft. kasten vol esoterie,
weinig theologie, laat staan maatschappijkritische
theologie. dat heeft ook te maken met een markt die
zich richt op het welbevinden van de consumenten,
op de feel goodstemming. Je goed voelen, recht
hebben op geluk, vrij zijn van welke opdracht dan ook
kan ongemerkt leiden tot een terugtrekken binnen
de eigen muren. in een prachtig gekleurde trui op
een heerlijke bank voor het vuur van de open haard
met een goed glas wijn lezen in een mooi spiritueel
boek met op de achtergrond prachtige rustgevende
muziek. heerlijk vind ik het. maar om dat nu het
toppunt van spiritualiteit te noemen. het is een
comfortabele spiritualiteit, een vaak egocentrische
spiritualiteit, waar de ander, de buitenstaander
weinig plaats in heeft. voor hen geen plaats in de
herberg. dat vraagt om kritische reflectie. dorothee
sölle zou dit jaar 80 jaar zijn geworden. ik mis haar
stem, haar analyse. zij slaagde er steeds weer in
mystiek en verzet samen te denken en te doen.
Verhalen van ontwortelden
Wat mij raakt als het over het thema wortel schieten
gaat zijn de verhalen van ontwortelden. zo schrijft de
schrijfster naema tahir dat ze zich dubbel ontworteld
voelt. ze emigreerde uit Pakistan naar nederland
en het contact met haar familie werd verbroken.
gaandeweg is ze –net zoals salman rushdie- haar
migratie als een zegen gaan zien. ik ben er door gaan
zien hoe klein de wereld is. Islam, schrijft ze, betekent
pagina 4

pagina 5
overgave. Vroeger dacht ik: ik geef me over aan Allah.
Tegenwoordig geef ik me over aan het leven. Ik deel
mensen niet meer in in wel of niet moslim. Ik kijk of
het goede, beschaafde mensen zijn. God is waarheid,
liefde. Ik hoor wel eens: God is terug. Ik denk dan: Goed
is terug. Ik denk dat ik een betere moslim ben dan ooit
tevoren.
ontwortelden zijn vaak op zoek, zoals abraham en
sara weggetrokken uit het ur van de zekerheden, naar
een nieuwe plek om te wortelen. de ontworteling
haalt hen weg uit het vertrouwde. ze trekken
vrijwillig weg of noodgedwongen met in hun rugzak
de cultuur waarin ze zijn opgegroeid.
Van eigen grond(autochtoon) of van andere
grond(allochtoon)?
ontwortelen is een ervaring van veel mensen in
ons eigen land. er zijn migranten die ontworteld
zijn en er zijn nederlanders die zich ontworteld
voelen. hoe is er gemeenschappelijke grond te
vinden? de woorden autochtoon en allochtoon zijn
een nederlandse uitvinding. Woorden die wilden
beschrijven, maar die tot indelingswoorden zijn
geworden. Woorden die meer kwaad dan goed doen.
de ontworteling van veel mensen die van elders hier
gekomen zijn is een feit. het gevoel van ontworteling
van veel nederlanders bijvoorbeeld in oude wijken
die zich niet meer thuis voelen in hun eigen wijk of
stad, is ook een feit.
hoe kunnen mensen samen weer zo grond onder de
voeten krijgen dat ze zich thuis gaan voelen en zich
verbonden met elkaar weten? dat zal de komende
tijd een van de grote vragen in ons land worden. de
eenvoudige en simpele populistische antwoorden
van Wilders en zijn aanhang winnen veel mensen.
hoe kunnen joden, christenen, moslims, boeddhisten,
hindoes, humanisten en atheïsten elkaar vinden in
het vinden van een antwoord op de uitdaging van
het populisme? voor mij heeft dat alles te maken
met spiritualiteit, met een inzet voor het humanum,
het menselijke. ik hoop op schrijfsters en dichters, op
kunstenaars en musici, politici en religieuze leiders
die in staat zijn een andere toon te zetten. ik hoop dat
de grond zo wordt omgespit dat mensen van welke
kleur, religie, levensbeschouwing of geaardheid dan
ook een grondige reden zien om zich in nederland
vol vertrouwen te wortelen.

Luchtspiegeling
M. Vasalis,
Parken en Woestijnen
Midden in deze woestenij
van zon, stenen en droog gewas
zie ik opeens mijn eigen land
- onaangetast door deze brand:
bleek water, mist over een wei,
zie ik hoe koel en zacht dat was.
IJl als de dunne, dode maan,
die overdag is blijven staan,
maar meer dan een herinnering,
begeerlijker dan enig ding
zie ik het verre water blinken,
trachten mijn ogen het te drinken.
Judith van der Werf, IKON-pastor
aan de werkelijkheid kun je niet zomaar veranderen.
Wat gebeurt trekt zijn sporen in ons bestaan. het
bepaalt het ritme of de smaak van de dag. Beweging
zit er hooguit in de blik waarmee je kijkt naar wat is.
maar dat is oefenen, je verbeelding laten spreken, op
een ander been gaan staan. de noodzaak om het vol
te houden brengt je tot deze levenskunst. zoals een
chassidisch verhaal zegt: alleen op de bodem van de
put is licht te vinden.
soms ontdek je dan iets van grond onder de voeten. of
het komt je tegemoet. zoals in dit gedicht van maria
vasalis. een ervaring die je dragen kan. Flinterdun, je
loopt als het ware op lucht en tegelijk is het grond om
op te staan.
IKON Pastoraat On the Road
maart/april in utrecht
Zoeken naar Licht
gedurende de veertigdagentijd zal in de domkerk
de tentoonstelling ‘de Profundis’ van Jaap schreurs
te zien zijn. de schilderijen van Jaap schreurs zijn
donker en heftig en roepen in eerste instantie ‘lijden’
op. maar als je de schilderijen nader beschouwt, valt
op dat de schilder in het donker zoekt naar licht.
Jaap schreurs liet zich inspireren door psalmen
waarin dit verlangen wordt omschreven als wachten
op de morgen.
in de workshops krijg je de gelegenheid je een
weg te zoeken in het spanningsveld van ‘zijn in het
donker en zoeken naar licht’. We gebruiken dansen
en tekenen als werkvormen die ruimte bieden om
gevoelens te uiten, je te verbinden met schilderijen
en teksten uit de psalmen en onbekende
mogelijkheden te verkennen.
data: a: dinsdag 9, 16, 23 en 30 maart van
10.00 – 12.30 uur, en bij overschrijving op
B: woensdag 17, 24, 31 maart, 7 april
van 16.00 – 18.30 uur
Plaats: sacristie domkerk, achter de dom 1.
3512 Jn utrecht
leiding: riëtte Beurmanjer (theologe en
danseres) en
Judith van der Werf (ikon pastor)
opgave: e-mail: pastoraat@ikon.nl
of tel: 035 – 6215555
kosten: € 50
dit aanbod is ontstaan uit een samenwerking
tussen citypastoraat domkerk, ikon Pastoraat en de
Werkplaats voor dans en christelijke spiritualiteit.
pagina 6

OM DOOR te GeveN
pagina 7
tekst 1, Corinthe 13.
al sprak ik de talen van alle mensen …maar had ik de liefde niet,
ik zou niet meer zijn dan een dreunende gong of een schelle cimbaal.
Geloof, hoop & liefde
het oordeel loopt voorop in zwarte kistjes, stampend en wild. de beenbanden
rinkelen, een lange metalen ketting kan zo uit de voorraad van een arrestantenwagen
komen. een dikke zwarte jas die altijd aanblijft, haar ogen zijn zwart opgemaakt
en de tongpiercing begeleidt haar woorden venijnig. gevoelige bruine
ogen steken schril af bij de verpakking die het eerst arriveert in mijn kamertje. zo,
zegt ze, ik wil niet, maar als ik niet bij jou kom, moet ik van school af. haar wereld
staat op de kop na de zelfgekozen dood van haar moeder. daar wil ik het niet over
hebben, zegt ze, want niemand kan mijn moeder vervangen.
Waar wil jij het over hebben, vraag ik en ze steekt van wal.
voor mijn stage moet ik mijn uiterlijk veranderen. Bejaarden schrikken, zegt de
teamcoördinator. het team vindt dat ik er iets aan moet doen, maar ik ben een
vrij mens en zo wil ik eruit zien…
de gesprekken komen vanuit een diep wantrouwen aarzelend op gang. ze
denkt in zwart-wit schema’s. iets deugt of niet. een vriendin doet het goed of
fout. school zit meestal fout, slechte organisatie en docenten. soms neemt ze
haar vriend mee omdat hij helemaal gek van haar wordt als ze de hele dag door
sms’jes verstuurt. zij wil geen ogenblik alleen zijn en dat moet hij begrijpen.
op een keer hebben we samen stenen neergelegd op tafel, eentje voor haar en
daaromheen een steen voor haar vriend, haar familie, een steen voor papa, eentje
voor mama, broers en zusjes, een enkele vriendin en eentje voor haar toekomst.
daarna stel ik vragen en kijken we samen naar wat belangrijk is in haar leven.
ze wordt stil en dan vraag ik haar van wie ze geleerd heeft om zo precies over
zichzelf en de wereld te oordelen. ze huilt en verbergt haar gezicht.….misschien
van mijn moeder die uiteindelijk ook over haar eigen leven geoordeeld heeft? de
vraag ligt op tafel. de spanning ontlaadt zich. ik schaam me zo, fluistert ze, want
ik houd van mijn moeder en ik ben boos. We gebruiken deze bijeenkomst voor
het inzetten van een diepe verandering van binnen.
Joke holtrust
Joke Holtrust is schoolpastor
bij het ROC in
Groningen.
Ze schrijft over identiteitsvragen
in het
onderwijs en zingeving.
Daarnaast praat
ze met leerlingen die
‘wel wat hulp kunnen
gebruiken.’

Judith in gesprek met...
Dorothee Sölle
(1929-2003)
‘Wortel schieten’ luidt het thema van de maand van de spiritualiteit. Om te groeien en vrucht te dragen
moet een mens wortelen, gronden, aarden. Maar het gevaar is dat je verleert om als mens onderweg
te zijn.
dorothee sölle had wel iets met wortels. ze was er
zich heel erg van bewust dat ze een duitse was. de
geschiedenis van haar land was ook haar geschiedenis.
daarvoor kon ze niet weglopen. ze wilde weten,
zocht de waarheid, voelde zich verantwoordelijk,
schuldig en sprak daar veelvuldig over.
toch zou ik bij dorothee sölle eerder aan ontwortelen
denken dan aan wortel schieten. ze reisde wat
af, de hele wereld over, legde verbindingen met vredesgroepen,
vrouwengroepen, ecologische groepen,
kerkelijk en niet kerkelijk. Werd tot getuige van onrecht
en geweld, maakte anderen tot getuigen, brak
beeldvorming af en kwam al doende tot een nieuwe
taal voor geloof en handelen. ze maakte ruimte voor
nieuwe wortels. voor mij gaf ze oude begrippen als
zonde en opstanding weer een duidelijke inhoud.
het steunde mij eertijds als jonge predikant dat sölle
in de kerk bleef, ook al werd ze als vrouw en theologe
verguisd en verketterd. ze zag desondanks de kerk als
een plek waar je nog open en vrij kon communiceren.
maar ze bevond zich op de drempel en vaak er buiten.
DetaIL Studioviering
Mystiek en verzet
op 27 december 2009 is er een studioviering van
het ikon Pastoraat op radio 5 om 10.07 uur rond
de duitse theologe dorothee sölle (1929 – 2003).
mystiek en verzet gaan in haar leven samen op.
concrete nood van mensen zet haar in beweging.
voor haar kreeg god handen en voeten in mensen,
zoals in een oude vrouw op zoek naar iets eetbaars
in een vuilnisbak.
tot haar wortels behoorde zeker ook het zoeken van
schoonheid. zoals ze dagelijks drie redenen bedacht
om god te loven, zo probeerde ze ook dagelijks naar
muziek te luisteren, een psalm te lezen. in haar newYorks
dagboek schrijft ze dat ze nadenkend over een
viering over gevangenschap aankomt met een koraal
uit de Johannespassion van Bach. niemand kent het,
maar ze gaan het instuderen. die keuze wortelde in
haar traditie, maar dat weerhield haar er niet van ongebruikelijke
verbindingen te leggen. terugkijkend
op haar leven zei ze: ‘ik zie mezelf als een schakel in
de ketting, als golf in een grote golfbeweging, ik ben
niet alles, ik ben een deel. niet ik draag de wortel, de
wortel draagt mij..’
Judith van der Werf
Als het visioen ontbreekt, verwildert het volk.
ze zoekt naar een geloofstaal die daarbij aansluit.
Wat brengt dat ons nu vandaag? thema van deze
viering: als het visioen ontbreekt, verwildert het
volk.
voorganger: ikon-pastor Judith van der Werf
pagina 8

Dwarrelende zegen
pagina 9
daar zaten we op een grijze zondagmorgen: een bont
gezelschap hele en halve gelovigen in een kerkdienst
middenin het herfstige bos. de eetzaal van het F.J.
roosevelthuis was na het ontbijt gauw omgetoverd
tot kerkzaal. Je kon je in een groene kathedraal wanen,
met zicht op de bomen rondom.
daar zaten we, aan het begin van een vakantieweek
met ouderen en gehandicapten, gezonde en zieke
mensen. gasten die wel wat hulp konden gebruiken
en vrijwilligers die dat graag wilden bieden. ruim zeventig
mensen van zeer divers pluimage – van gewezen
landarbeider tot directeur, van oma’s die graag
computeren tot een analfabete moeder. en alles wat
je er maar tussenin kunt bedenken!
veel gasten en vrijwilligers gaan al jaren mee, juist
deze week. de vertrouwdheid met elkaar, de sfeer
waarin plezier en ernst zo goed samengaan en waar
iedereen als mens gezíen is. de week begon wat bedrukt,
vanwege een paar mensen die gemist werden,
door overlijden of ziekte. Je staat er even bij stil – het
krijgt een plek in het geheel, en daarmee kun je ook
weer verder. We deelden brood en wijn, het ritueel
waar je weer mens van wordt.
aan het eind van de dienst gebeurde iets bijzonders.
terwijl ik de zegen uitsprak, brak de zon door en
kwam er een windvlaag. het dwarrelde van de natte
blaadjes, puur goud in het zonlicht. zelf heb ik het
niet gezien, gevangen als mijn blik was door al die
mensen. maar verschillende mensen zagen het en
waren er verrukt van. iemand die voor het eerst als
gast aanwezig was zei: nu weet ik, het komt goed
deze week. gek hè, maar die dwarrelende blaadjes
op dat moment geven vertrouwen.
Wonderlijk hoe dat kan gaan: hoe vertrouwde woorden
en gebaren ineens glans krijgen. een glans die je
zelf niet voor mekaar kunt poetsen, met de beste wil
van de wereld niet. Je kunt er alleen maar voor open
staan, oog en oor voor krijgen.
het is mooi als je dat kunt en durft: momenten van
ontroering en verwondering zien als aanrakingen
van god - die zin en betekenis geven, daar en toen,
hier en nu. dwarrelende zegen. het is een rijke, kleurrijke
week geworden. in de herfst schuilen onvermoede
kansen om flinters licht op te vangen.
saar hoogendijk
saar hoogendijk is gemeentepredikant in de schermer.

RuIS
Kritische God
Openingszin Bijbel klopt niet. Nieuwe interpretatie
van Hebreeuwse tekst haalt God als Schepper onderuit.
dat was voorpaginanieuws in trouw. Professor
ellen van Wolde ontdekte dat het hebreeuwse woord
bara niet met scheppen maar met scheiden vertaald
moet worden. terwijl de darwinisten en de creationisten
met elkaar vechten om de waarheid, is daar
een nijmeegse hoogleraar die een derde weg gaat:
god is niet de schepper, maar de scheider van hemel
en aarde. een dag later bekijk ik in trouw de humoristische
strip anton dingeman. We zien god op
aarde rondkijken en uitroepen Wat een zootje is het
hier. god gaat scheiden en ruimte scheppen tussen
hemel en aarde.
Tohoe wabohoe
in het scheppingsverhaal in genesis 1 staat dat de
aarde woest en ledig was (genesis 1:2).
ooit hoorde ik dat de theoloog Frans Breukelman
donderend uitspreken: Toohoe wa boohoe. het klonk
woest en onherbergzaam. het klonk zo dat je automatisch
naar beschutting wilde zoeken. dat toohoe
waboohoe komt ook voor in een tekst in Jeremia
(Jer.4:23), als het gaat om de aarde die er verwoest bij
ligt na zoveel geweld. Jeremia schildert -zoals Picasso
guernica schilderde- het beeld van vernietiging. als
beginnend student moesten we een keer mensen op
straat interviewen over wat ze van de atoombewa-
pening vonden. ik vroeg het aan een Jordanese op de
dam: Ach meneer, zei ze, het is een rotzooitje, het blijft
een rotzooitje, als we maar gezond zijn.
zij had zich er bij neergelegd.
God gaat gevecht met het duister aan
volgens ellen van Wolde doet god dat niet. god gaat
het gevecht met het kwaad en het donker aan. het
klinkt me bekend in de oren. niet zozeer vanuit de
exegese, maar wel vanuit de dogmatiek. een theoloog
als oepke noordmans, heeft prachtig geschreven
in zijn boek ‘herschepping’ over god als scheider,
over god als de in deze wereld kritisch actieve.
ik word nieuwsgierig naar wat ellen van Wolde geschreven
heeft. nieuwsgierig naar wat dat voor kerk
en theologie gaat betekenen. god als kritische god.
het is niet nieuw, maar dat vanaf regel een van de
bijbel dát de inzet is, dat is nieuw. met dank aan ellen
van Wolde.
Bram grandia, ikon-pastor
ruis is iedere zondag te beluisteren op radio 5, 747 am
om 10.02 uur.
de tekst van de oratie van ellen van Wolde 'terug naar het begin',
is te downloaden vanaf www.ru.nl/oraties.
in boekvorm te bestellen: via uitgeverij valkhof Pers, isBn 10:
905625314x of isBn 13: 9789056253141
pagina 10

tips
november/december
1
2
3
4
5
6
pagina 11
november 7: retraitedag te steyl
‘verhalen als wegwijzers’, begeleiding
ton roumen. kosten € 45.
www.retraiteoplocatie.nl. tel. 024-
3448966.
november 12: de wereldwijde lancering
van het charter for compassion,
gevolgd door de Week
van compassie(13-19 nov.). zeven
steden in de wereld nemen hier
het voortouw en organiseren lezingen,
debatten, schrijfwedstrijden,
concerten en tentoonstellingen
rond compassie en de gulden
regel. in nederland zal deze lancering
plaatsvinden in de mozes
en aäronkerk te amsterdam. dit
is een initiatief van de gerenommeerde
Britse schrijfster karen
armstrong. zij heeft een groot
aantal boeken over wereldreligies
op haar naam staan. info: www.
mozeshuis.nl of 020-6221305.
november 13 en december 18:
graalbeweging utrecht, de tafel
van tien. voor vrouwen die samen
willen eten. 030-2333640.
www.degraalbeweging.nl
november 13-15: Wandelen en
mantra’s zingen. tel. 06-12549135
www.dewandelmaat.nl
kosten € 225.
november 16-19 en 23-27: vakantiebezinning,
genieten in de
prachtige omgeving van schoorl.
ook 23-28 december.
doopsgezind Broederschapshuis
in schoorl.
info: 072-5091274
info@dbhschoor.nl
november 20-21: 2-daagse retraite:
‘naar binnen keren en ruimte
maken’ te lievelde
www.retraiteoplocatie.nl
02403448966. kosten € 97.50.
7
november 27-29: ‘de geestelijke
Binnenkant van de evolutie’.
gerrit teule, natuurfilosoof
en informaticus en auteur
van het boek ‘Wat darwin niet
kon weten’, plaatst belangrijke
kanttekeningen bij de materialistische
kant van de evolutieleer
en neemt cursisten mee naar de
spirituele binnenkant. info www.
woodbrookershuis.nl
tel. 0573-441734.
8
9
november 27 t/m 29: dominicanen
klooster in huissen. schrijfretraite
in de advent; ‘Fluisteringen
van licht in het labyrint’. kosten
tussen € 229 en € 339.
tel. 026-3264422 www.dominicanenkloosterhuissen.nl
november 27 en 28: ruimte voor
gebed in de st. Willebrordesabdij
doetinchem. tijd voor gebed, ontmoeting,
creatieve verwerking en
natuur. in elke bijeenkomst is een
ontmoeting met een monnik of
troubadour: hoe geven zij ruimte
aan de stilte in hun leven? info:
0314-36029048.
10
11
12
november 28: in de grote of st.
Bavokerk opening Broodbank
met het ampzing genootschap.
met prachtige teksten, zang en
muziek behorende bij het thema
‘herbergen van vreemdelingen’.
om 13.00u, oude groenmarkt te
haarlem.
december 5 en 12: expositie ‘haar
lem voor vluchtelingen’ in rondgang
koor van de grote kerk.
inlichtingen:
bouma@fortwachters.nl
het vermoeden, tv-programma
van de ikon, is vrijwel iedere zondag
te zien om 11.30 op ned. 2. er
is nu een boek uitgegeven over
deze bijzondere gesprekken. ti-
13
14
tel: ‘het vermoeden. gesprekken
over dierbare woorden’, door annemiek
schrijver en ida overdijk.
uitg. meinema, 186 pagina's +
dvd, eind november te koop via
boekhandel. Prijs € 21.50,
isBn 978 90 211 42357.
december 10 t/m 5 september
2010: tentoonstelling in het Bijbels
museum te amsterdam
‘From Jerusalem with love’. te zien
is een schat aan kunst, souvenirs,
foto’s en ceremoniële voorwerpen
uit het heilige land. geselecteerd
uit de omvangrijke collectie Willy
lindwer. info: fhowessmith@bijbelsmuseum.nl
of 020-624 24 36.
15
aan hen die de kerstdagen met
kerstfeest vieren bij de maristen
in loreto. de kloostergemeenschap
te lievelde, gelderse achterhoek,
biedt graag gastvrijheid
anderen willen doorbrengen in de
sfeer van ontmoeten, bezinnen
en samen de menswording van
god te vieren in de fraaie kapel.
op tweede kerstdag is er in de kapel
een prachtig concert met russische
en andere maria liederen.
info: Pater ton Bun 0544-393380
of www.loreto.nl
16
levensreis achter laten en wat kan
december 29 t/m 1 januari. creatief
van oud naar nieuw. middels
tekenen, schilderen en dans staan
we spelenderwijs stil bij de jaarwisseling.
Wat kunnen we op onze
onze reis in het nieuwe jaar inspireren?
dominicanen klooster of
www.dominicanenkloosterhuissen.nl
tel. 026-3264422.

Bonny Rem, medewerker IKON Pastoraat
Groeten uit…
Wilt u ook een ansichtkaart met
een grappig of ontroerend verhaal
plaatsen?
Dan kunt u uw verhaal
en kaart opsturen naar
Bonny Rem-Veldstra:
IKON Pastoraat, Postbus 10009, 1201 DA Hilversum
We zu llen zorgvu ldig omga an met uW i nzen di ngen
en uW ansic htka art r etou r n er en.
Geliefden,
Vanmorgen jullie brieven ontvangen. Heerlijk dat alles zoo naar wensch is. Wij mogen Gode zij
dank dat ook melden.
Moe maakt het ook heel aardig. Tie heeft vanavond feestavond met kinderen van de Rondjes. Wat
is de toestand weer spannend. Ik was er gisteravond al bang voor. Moge de Heere ons vaderland
bewaren. Vele hartelijke groeten ook aan Grietje, aan tante Cor. Vele kussen voor de kleine lievelingen.
U zoo liefhebbende grootouders
Wij woonden als familie heitink in arnhem, de kaart is gedateerd 9 april 1940, de dreiging van
oorlog hing in de lucht. de ouders van mijn moeder woonden met hun ongetrouwde dochter
(tante tie) in leeuwarden. mijn broertje gerben en ik zijn de kleine lievelingen die door opa
worden genoemd. opa stelstra was wnd. griffier aan het gerechtshof te leeuwarden. daarnaast
heeft hij zich altijd ingezet voor het zondagschoolwerk, het werk dat zich afspeelde in armoedige
buurten. zijn ervaringen hiermee heeft hij na 47 jaar beschreven in een Jachin-brochure
getiteld: ‘hoe moeten wij onze kinderen op onze zondagscholen krijgen en houden?’
Jeltje heitink