ONE of a kind - Martin van der Zeeuw

one
of a kind
EEn
auto
voor
Ruim zeventig jaar lang lag
er een Bugatti op de bodem
van het Lago Maggiore. Hoe
en waarom de auto daar
terechtkwam, is onderwerp
van vele speculaties. Martin
van der Zeeuw ging op
onderzoek uit en kreeg het
ware verhaal boven water.
DOOR MaRtin van DeR zeeuw
OnDeRwateRFOtOGRaFie LORenzO DeL venezianO/
PaSQuaLinO tROtta
Damiano
54 1/2010
StuDiOFOtOGRaFie MiCHeL zuMBRunn
Bugatti Brescia Type 27 1925
1/2010
55

De 22-jarige student Damiano Tamagni, afkomstig uit
het Zwitserse Locarno in het Italiaanstalige kanton
Ticino (Tessino), gaat op 1 februari 2008 ’s avonds vol
goede moed de stad in om het carnaval te vieren. Even voor
middernacht slaat het noodlot toe: Damiano wordt zonder enige
aanleiding in elkaar geslagen door drie jongens, leeftijdgenoten.
Zwaargewond blijft hij liggen; een krant zou later beweren dat
hij op dat moment al klinisch dood was. De volgende dag, zaterdag,
om vijf uur ’s middags, ontkoppelen de artsen de beademingsapparatuur
die Damiano in leven houdt.
Wrakduiken
Dat er bij Ascona een Bugatti op de bodem van het Lago
Maggiore ligt, weten de ‘locals’ al jaren. De exacte plaats is geen
geheim meer; het ding is in de jaren zestig al ontdekt door een
amateurduiker, Ugo Pillon. Naar aanleiding van verhalen die
vooral bij de ouderen uit de omgeving de ronde doen, is hij er
destijds naar op zoek gegaan. In augustus 1967 vindt hij hem
uiteindelijk, op 53 meter diepte. De auto ligt op de linkerzijkant
en is half begraven in de modder. Er wordt besloten de auto
verder te laten liggen voor recreatieve doeleinden. Het wordt
een geliefd object voor de lokale duikclub annex reddingsmaatschappij,
het Centro Sport Subacquei Salvataggio Ascona (CSSS),
die in daaropvolgende jaren regelmatig onderwaterbezoekjes
brengt aan de Bugatti.
De aanwezigheid van het autowrak blijft vooral lokaal bekend.
Het is een Bugatti, zo veel is zeker; het interesseert echter niemand
ook maar enigszins wat voor type het is en wat de historie
erachter zou kunnen zijn. De tijd schrijdt voort en op een
bepaald moment weet nog slechts een enkeling zich te herinneren
hoe de auto in het meer terechtgekomen is.
In 1998 viert de Zwitserse automobielclub zijn honderdjarig
bestaan en wordt er een bijeenkomst gehouden in Ascona.
Onder de aanwezige auto’s zijn vrij veel Bugatti’s. Een van de
clubleden, Hans Matti, zelf Bugatti-eigenaar, wordt aangesproken
door een lokale bewoner: “Wij hebben ook een Bugatti;
alleen ligt die op de bodem van het Lago Maggiore.” Matti’s
nieuwsgierigheid is uiteraard gewekt en
omdat hij toevallig ook lid is van de (lan-
“Wij hebben
ook een bugatti;
alleen ligt die
op de bodem
van het lago
maggiore”
56 1/2010
delijke) reddingsmaatschappij, neemt hij
contact op met zijn collega’s in Ascona. Aan
de hand van via hen verkregen foto’s uit
de jaren zeventig van de half in de modder
begraven auto vermoedt Matti dat het om
een Type 40 gaat, overigens wel een toerwagen,
geen racer. Zaak gesloten. Er gebeurt
verder niets mee. In de jaren daarna wordt
nog wel regelmatig gedoken naar het wrak, onder andere door
CSSS-leden Maurizio Tamagni en zijn zoon Damiano.
Bergingsexpeditie
De burgemeester van Locarno gelast direct na het incident rond
Damiano Tamagni de verdere carnavalsvieringen af. De daders
worden nog diezelfde nacht gearresteerd; het zijn drie jongens,
twee van 19 en één van 21 jaar. Over het motief is niets bekend.
Uiteindelijk worden twee van hen schuldig bevonden aan moord
en krijgen ze tien jaar gevangenisstraf. De derde wordt 'slechts'
schuldig bevonden aan agressie en wordt lichter bestraft.
De dag na Damiano’s overlijden nemen enige honderden mensen
deel aan een stille tocht. Vader Maurizio besluit een stichting
in het leven te roepen om zinloos geweld te voorkomen, de
Fondazione Damiano Tamagni (damianotamagni.ch). Voor het
genereren van fondsen gaan zijn gedachten uit naar het duikobject
waar hij en zijn zoon zo vaak plezier aan beleefden: de
Bugatti in het meer. Hij wil het wrak laten lichten en het eventueel
verkopen.
Geheel op vrijwillige basis organiseert Jens Boerlin, eigenaar van
een duik- en bergingsbedrijf, in 2009 de expeditie om de Bugatti
boven water te halen. In eerste instantie duiken hij en zijn team
diverse keren naar het wrak om het schoon te maken en nieuwe
foto’s te nemen, die Boerlin vervolgens naar Hans Matti stuurt.
Matti kan zich nu een beter beeld vormen. Het blijkt om een
Bugatti Brescia te gaan, maar dan een modifié, geen standaardcarrosserie
dus. Dat het een Brescia is, weet Matti doordat de
uitlaat aan dezelfde kant zit als het stuurwiel, iets wat niet bij
andere typen Bugatti het geval is. Ook het houten chassis en de
vierwielremmen zijn typerend voor (latere) Brescia’s. Vervolgens
geeft Matti Boerlin aanwijzingen waar hij chassisnummer en
dergelijke kan vinden en aan de hand daarvan determineert
Matti de auto als een Brescia Type 27, chassis Type 22 met chassisnummer
2461, motornummer 879.
Op 12 juli 2009 zijn ruim duizend belangstellenden getuige van
het moment dat de eerste stukjes roestig metaal van de Bugatti
langzaam boven water komen en de auto na ruim zeventig jaar
weer het daglicht ziet (het filmpje is te zien op YouTube). Er
blijkt zelfs nog lucht in de banden te zitten. De Bugatti geeft echter
meteen blijk van zijn aanwezigheid. Zodra de auto in de zon
staat te drogen, klapt een van de banden met een luide knal.
kentekenplaten
Al had er natuurlijk geen haan naar gekraaid als het een Fiat
Topolino was, de Bugatti zelf noch het type is heel bijzonder. Het
is het verhaal erachter wat het pas écht interessant maakt. En
zoals te verwachten valt, doen er talloze speculaties, geruchten
en zelfs aperte onwaarheden de ronde over het eigenaarschap
en vooral hoe de auto in het meer terechtgekomen is.
Volgens de fabrieksgegevens, uitgezocht aan de hand van het
chassisnummer, is de betreffende Brescia door Bugatti aan
de dealer in het Franse Nancy gefactureerd op 22 april 1925.
Bugatti-specialist Pierre-Yves Laugier voegt daaraan toe dat de
auto een paar dagen daarvóór geregistreerd is op naam van een
meneer Georges Paiva aan de rue des Dominicains in Nancy. Dit
is dus de eerste eigenaar van de auto. Op het opgegeven adres is
overigens de garage van Raymond Apparuyt gevestigd, een man
die regelmatig met Brescia’s racet, mogelijk ook met de Lago
Maggiore-Bugatti.
Nog meer aanwijzingen bieden een plaatje op het wrak met
naam en adres van ene Georges Nielly uit Parijs en de kenteken-
als de auto boven
Water komt, zit er
nog lucht in de banden
1/2010
57

58 1/2010
platen, die zich ook nog steeds op de auto bevinden. Maar de
kentekens zijn vrijwel volledig verroest en slechts de eindcombinatie
‘RE1’ is nog zichtbaar. Genoeg om te weten dat het een
Parijs’ kenteken is, uitgegeven in 1930. Die puzzelstukjes passen
dus: vrijwel zeker is Nielly de tweede of latere eigenaar en heeft
hij de auto in 1930 in Nancy gekocht, waarna het kenteken naar
het Parijse arrondissement is overgezet.
invoerrechten
Hoe de auto in Zwitserland terechtgekomen is, wordt deels
opgetekend uit de mond van een bejaarde ooggetuige uit
Ascona, Oliviero Barra, die als kleine jongen nog in de auto
gespeeld heeft. De Bugatti zou in Frankrijk zijn gekocht door
een Zwitserse architect van Poolse afkomst, Marco ‘Max’
Schmuklerski, die in Parijs gestudeerd heeft en inderdaad van
1933 tot 1936 in Ascona verblijft. Schmuklerski rijdt de auto nog
steeds op Franse kentekenplaten door Ascona en verzuimt, al
dan niet opzettelijk, om invoerrechten te betalen. Als hij in 1936
vertrekt, laat hij de auto achter bij Barra’s vader, die een bouwbedrijf
heeft. De Zwitserse douane weet echter van het bestaan
van de auto en eist de invoerrechten alsnog op. Bij niet-betalen
zal de auto vernietigd moeten worden. De Bugatti is dan echter
al ruim tien jaar oud en behoorlijk versleten. Het bedrag aan
invoerrechten overstijgt de waarde. Barra senior heeft geen zin
om voor andermans kosten op te draaien, wil ook zelf de versleten
auto niet houden en ontdoet zich ervan. De makkelijkste
manier? Dumpen in het meer. De auto wordt niettemin aan een
ketting bevestigd, zodat hij later opgehaald zal kunnen worden.
Uiteindelijk roest de ketting door en zinkt de auto naar 53 meter
diepte, waar hij dertig jaar later gevonden wordt.
Op dit verhaal zijn ook nog variaties. Schmuklerski zou de
Bugatti niet in Frankrijk, maar tijdens zijn verblijf in Zwitserland
van een Franse toerist of cliënt gekocht hebben. Hij zou de auto
niet achtergelaten hebben bij Barra, maar bij een hotel. Ook
wordt beweerd dat de douane de auto in beslag heeft genomen
en dat zij de Bugatti in het meer hebben gedumpt.
Het schijnt allemaal lariekoek te zijn.
JongensBoek
Tot aan de aanschaf van de auto door Max Schmuklerski is het
allemaal aannemelijk (en ook te staven), maar in het verhaal
daarna zijn met het grootste gemak allerlei gaten te schieten.
Een architect, die officieel allerlei gebouwen ontwerpt die in
Ascona worden gebouwd (zijn appartementencomplex ‘Casa
Bellaria’ is pas onlangs gesloopt), en die aldaar rondrijdt in een
niet-geïmporteerde auto? Niet waarschijnlijk, al zou het nog
kunnen. Maar de douane, en zeker niet de Zwitserse, vernietigt
geen auto’s door ze in een meer te gooien. Waarom ging de
douane trouwens niet eerder achter de auto aan? En een ketting
aan een op dat moment al waardeloze auto vastmaken om
hem eventueel weer op te halen uit het water? En dan nog iets:
hoe krijg je het in hemelsnaam voor elkáár om een auto in diep
water te gooien? Niet vanaf de kant. Dus het moet vanaf een
boot geweest zijn, een ponton of zoiets. En met meerdere mensen,
waarschijnlijk zelfs met behulp van een kraan.
Door de publiciteit rond de berging van de Bugatti komt echter
langzamerhand het ware verhaal aan het licht. Als eerste
kan – via Hans Matti – het verhaal rond Max Schmuklerski
worden ontkracht. Die is zelfs nooit eigenaar van deze of maar
enige Bugatti geweest, aldus Schmuklerski’s dochter, die zich
bij Matti meldt na alle beweringen rond haar vader. Zij vertelt
dat Schmuklerski een cyclecar van het Franse merk Bignan
reed. Nogal truttig ding, zeker voor een architect, al zei ze dat er
hoogstwaarschijnlijk niet bij.
Er treden nog diverse mensen naar voren, die zeggen iets over
de Bugatti te weten. Onder andere iemand die anoniem wenst te
blijven. Deze man beweert dat een familielid van hem de eigenaar
was. Om dit te bewijzen toont hij Matti het Franse serviceboekje,
dat nog steeds in zijn bezit is. Alles klopt. Matti krijgt vervolgens
een brief van de familie, waarin het echte verhaal wordt
verteld, en publiceert dit met hun medeweten in het Zwitserse
autotijdschrift Automobil Revue. Dankzij de welwillende medewerking
van onze Zwitserse collega’s volgt nu dit verhaal, dat nog
veel jongensboekachtiger blijkt te zijn dan de overlevering.
poker
De Zwitser Adalbert Bodé haalt begin 1934 zijn spaargeld van
de bank en vertrekt naar Parijs, waar hij het nachtleven in duikt.
Hier verkeert hij al snel in, laten we zeggen, Bourgondisch gezelschap:
kunstenaars, dansers, musici, sporters. In een nachtclub
ontmoet hij ook Bugatti-coureur René Dreyfus. De heren hebben
het gezellig en na het genieten van enige alcoholische versnaperingen
wordt besloten tot een potje poker. Inzet: een Bugatti.
Bodé wint, maar hij is behoorlijk dronken en krijgt de Bugatti
niet mee naar huis. De volgende ochtend wordt hij met een
enorme kater wakker als er op de deur van zijn hotelkamer
wordt geklopt. Hij krijgt de sleutels van de Bugatti overhandigd.
Dreyfus had woord gehouden. Op 17 maart 1934 krijgt Bodé de
officiële kentekenpapieren van de Bugatti Type 27, chassisnummer
2461, kenteken 8531RE1. Deze papieren zijn nog steeds in
het bezit van de familie.
Niet al te lang daarna is het geld op en keert Adalbert Bodé terug
naar Zwitserland, natuurlijk in zijn onlangs verworven Bugatti.
Bij de grenspost Genève wordt hij aangehouden door de douane
en moet hij invoerrechten betalen. Hij heeft het geld niet bij
zich, maakt rechtsomkeert en probeert via de grenspost Ticino
het land binnen te komen. Ook hier houdt de douane hem echter
tegen. Kort daarop besluit hij de Bugatti in het Lago Maggiore
te dumpen. Hoe, wanneer en met wiens hulp blijft alleen bekend
bij de familie. De man die het verhaal aanzwengelde laat echter
niet na te zeggen dat hij het betreurt dat de Bugatti uit het water
is gehaald.
Voor Maurizio Tamagni ligt dat laatste anders. Hij besluit het
wrak te verkopen via veilinghuis Bonhams en de opbrengst in te
brengen in zijn stichting.
Dit nummer van CARROS is enige dagen voor de veiling, die
gehouden wordt op de Parijse Rétromobile-beurs, ter perse
gegaan. Op dit moment is de voorzichtige waardeschatting van
de auto 70-90.000 euro, maar wij vermoeden dat de Bugatti, die
zonder reserve wordt verkocht, meer opbrengt. Het type is, zoals
gezegd, niet bijzonder, maar het verhaal erachter wel. En het is
voor een goed doel.
Wat de auto zelf betreft: hij kan nog gerestaureerd worden, zij
het met moeite. En zal dan nog niet extreem veel waard zijn.
Maar ware liefhebbers – en wij (dus) ook – hopen dat de nieuwe
eigenaar de Bugatti zal conserveren en laten zoals hij is.
Gevangen in de tijd.
Met dank aan Automobil Revue (CH): Pierre-André Schmitt
en Matthias Pfannmüller. Tevens dank aan Hans Matti en aan
veilinghuis Bonhams.
Ware liefhebbers – en Wij
(dus) ook – hopen dat de
auto blijft zoals hij is
1/2010
59