Maffia - Forza Comunicativa

DE MORGEN WOENSDAG 2 JUNI 2010
op mij zo’n indruk gemaakt, dat ik ze
amper durf te herlezen. Nummer drie?
Jean-Claude Izzo, omdat hij eerst drie
magistrale boeken schreef over de misdaad
in Marseille en daarna jong en snel
stierf. Of nee, neem maar Jonathan
Valin, omdat het onrechtvaardig is dat
niemand zijn oeuvre nog kent. Of toch
Boris Vian, alleen al om zijn Ik zal spuwen
op jullie graf, een boek als een
moker. Of neem toch maar Jos Pierreux.
Om zijn doorzettingsvermogen en
bescheidenheid.”
● Het hele oeuvre van James Ellroy
● Malpertuis van Jean Ray
● Marseilletrilogie van Jean-Claude Izzo
MISDAAD IN HET
BEGIJNHOF VAN LIER
Helemaal in het verleden blijven we met
Lydia Verbeeck en Duivelsgesel. Meteen de
vierde historische ‘begijntjesthriller’ van
deze scenariste en Lierse stadsgids. Vorig
jaar werd ze voor de tweede keer genomineerd
voor de Poirotprijs. Een signaal dat
haar toch wel atypische krimi’s gewaardeerd
worden. Ook al komt er nu en dan een
moord in voor, je zou ze ‘gezellig’ kunnen
noemen. Wat in de klassieke Engelse traditie.
Het afgesloten landhuis van eind 19de
eeuw is het begijnhof van Lier in de periode
van de godsdienstoorlogen. Een jonge
begijn is verkracht en krijgt een baby, een
andere gaat trouwen maar haar minnaar
doet het ook nog met iemand anders. Dat
soort verhalen, maar er is ook de dreigende
Spaanse bezetting. Verbeeck blijft bescheiden
in het etaleren van haar historische
kennis, als ze al googelt dan merk je daar
niets van. In Duivelsgesel zorgt ze voor een
verrassing die wellicht een nieuwe wending
in de reeks aankondigt.
EGON SCHIELE, EEN
KINDERMOORDENAAR?
Was Egon Schiele een pedofiele kindermoordenaar?
Treintje spelen deed hij nog
toen hij al lang volwassen was, hij bootste
de geluiden van de trein zo goed als perfect
na, had naar verluidt een incestueuze band
met zijn zus. De nu alom geprezen
Oostenrijkse schilder werd in zijn tijd fel
gecontesteerd, onder meer om zijn prenten
met masturberende meisjes. Hij raakte
daarvoor even in de gevangenis. Maar was
hij ook een moordenaar? Als lezer ken je het
antwoord al vooraf. Toch weet Mieke de Loof
in haar jongste misdaadroman Wrede
schoonheid een boeiend portret - meer een
schets - te tekenen van Schiele. Alle drie de
elegante historische krimi’s die ze tot nu toe
publiceerde gaan over Wenen in de meest
fascinerende periode van zijn geschiedenis:
net voor de Grote Oorlog. Haar vaste held is
Ksaveri Ignatz, jezuïet, spion, psychotherapeut,
man van de wereld. Ook hij is een verdachte,
net als een paar anderen. Maar
Schiele is de spil rond wie het allemaal
draait, samen met de verwarrende, unieke
tijdsgeest.
HIROSHIMA,
50 JAAR NA DE BOM
Misschien wel de meest complexe
Vlaamse misdaadroman ooit is Terug naar
Hiroshima van Bob Van Laerhoven. Vijftig
jaar nadat de Amerikanen Little Boy op de
stad gooiden, ontmoeten heel verschillende
mensen elkaar toevallig. Heel prominent
aanwezig is Mitsuko, een jonge vrouw van
twintig. Haar lichaam toont drie generaties
later nog de sporen van radioactieve stralen.
Ze is op de vlucht voor haar vader, een
supergangster. Mitsuko is de enige die in de
eerste persoon haar verhaal vertelt.
Inspecteur Takeda is de zoon van een
Nederlandse die in een kamp door de
Jappen is verkracht. Haar eerste kind is door
de moeder in de latrine gegooid, hij was
voorbestemd hetzelfde lot te ondergaan. En
dan zijn er nog Douterloigne en Reizo. De
een, zoon van een Belgisch diplomatengezin,
voelt zich verantwoordelijk voor de
dood van zijn zus. De ander, een aan drugs
verslaafde jongeman, heeft Yukio Mishima
als groot voorbeeld. Diverse verhaallijnen
lopen nu eens parallel, verstrengelen, gaan
weer uit elkaar. Ook het oorlogsverleden,
met name de fameuze Eenheid 731 waarover
de Brit David Peace in Bezette stad schrijft,
speelt een belangrijke rol. Van Laerhoven
vertelt opmerkelijk koel, maar schreef met
deze misdaadroman van internationale
allure een magnum opus dat angstwekkend
blijft nazinderen.
SPECIAL MISDAAD
Het betere Italiaanse werk
Italiaanse thrillers en detectives? Leonardo Sciascia en Andrea Camilleri even buiten beschouwing gelaten, is het
genre lange tijd ondervertegenwoordigd geweest. Engelstalige auteurs als Donna Leon en Michael Dibdin bedachten
leuke Italiaanse avonturen voor hun commissarissen Brunetti en Zen. De laatste jaren duiken er gelukkig meer en
meer Italiaanse krimischrijvers op. Op weg naar een Italiaanse noir? DOOR JOOST HOUTMAN
DE MAFFIA: EEN STAAT
BINNEN DE STAAT
Italië is een dankbaar land
om krimi’s in te situeren.
Elke twee weken wordt er
wel een of andere don
aangehouden, blijkt Zijne
Uitzendende Hoogheid
foute vrienden te hebben
of wordt iemand op klaarlichte
dag kaltgestellt. Of
dat wil het cliché toch.
Met Niccolo Ammaniti,
Giancarlo de Cataldo,
Salvo Sottile, Sandrone
Dazieri, Giorgio Faletti en Roberto ‘Gomorra’
Saviano zijn er nu enkele auteurs opgesprongen
die een spannend en haarscherp portret van deze
tijd in Italië willen schrijven. Hoe zeer ze ook
onderling verschillen, toch zijn er linken te leggen.
De grote inhoudelijke thema’s in hun verhalen
hebben allemaal (van dichtbij of ver) te maken
met de veelkoppige hydra die de maffia is. De
auteurs schetsen het beeld van een land verlekkerd
op het snelle geld, dolgedraaid door domme
televisie, op zoek naar eeuwige faam... en xenofoob
tot in de kist. En de maffia is een staat binnen
de staat geworden. Nee, Italië is niet het land van
de rustige vastigheid. Maar de heren auteurs gieten
daar dan wel een bijzonder sappige ironische
saus overheen.
Donkerder dan middernacht kan het niet worden.
Een waarheid als een koe. Een typisch
Siciliaans spreekwoord ook. Geen hoop meer,
enkel berusting. Je legt je leven in handen van het
lot, want je hebt niks meer te verliezen. Tot die
conclusie komt Rosa Martinez wanneer ze erachter
komt dat haar man Nino letterlijk over lijken
gaat om zijn ambities binnen de Cosa Nostra te
verwezenlijken. Ze was nochtans met Nino
getrouwd om haar eigen niet al te frisse en autoritaire
vader te ontvluchten.
Het trouwfeest is een eerste teken aan de wand.
Rosa’s familie danst in één gedeelte van het restaurant;
die van Nino in het andere deel van de zaal.
De taart in het midden vormt de scheidslijn. Rosa
wordt veroordeeld tot een leven in eenzaamheid.
Ze zit thuis. Punt. Tot blijkt dat Nino haar moet
vermoorden. Kiest hij voor zijn familie of De
Familie? Om het met Cesare Pavese te zeggen: “Per
tutti la morte ha uno squardo.” Voor iedereen
heeft de dood een blik.
Rosa verdwijnt en dan komt Elvira Salemi op
de proppen. Deze jonge openbare aanklager bijt
zich vast in de zaak. Ze ziet, voelt en ruikt Rosa overal.
De zoektocht wordt een obsessie. Ze voelt zich
steeds eenzamer in haar strijd. En Rosa speelt ondertussen
een gevaarlijk spel, waar nog geen enkele
andere vrouw de moed voor heeft gehad.
Donkerder dan middernacht is de tweede thriller
van Salvo Sottile (°1973). Sottile is journalist en
schrijver. Hij was er vroeg bij en begon al op zijn
zeventiende als misdaadverslaggever voor dagbladen
en de regionale televisie. Een man op zoek
naar waarheid die niet tevreden is met wat
gewoon maar aannemelijk lijkt. Sottile schetst een
haarscherp beeld van twee vrouwen en hun leven
met de Siciliaanse maffia. Het is een rauw verhaal.
Geen Godfather-esthetiek, maar gruwelijke, zielige
werkelijkheid. Bagger heerlijk in kaart gebracht,
net zoals Roberto Saviano dat met zijn Gomorra
deed. Met bijzondere aandacht voor de rol van de
vrouw in maffialand (en dat met een man als
auteur). Als lezer word je in dit sterk visuele verhaal
van begin tot eind gegijzeld door angst. Het is
een superspannende trip doorspekt met het betere
dialoogwerk. En ritmisch perfect.
Salvo Sottile, Donkerder dan middernacht, A.W.
Bruna, 320 p., 19,95 euro.
POLITIEAGENTEN
BLIJKEN MOLLEN TE ZIJN
Giancarlo de Cataldo (°1956)
woont in Rome. Hij is rechter
bij het Hof van Assisen.
De Cataldo is zo’n man die
alle 24 uur in een dag weet
te benutten. Naast rechter
spelen, schrijft hij thrillers,
theaterstukken, essays, tvseries
en hoorspelen.
Romanzo criminale is zijn
grootste succes. Het boek
werd verfilmd door Michele
Placido, u weet wel, de
legendarische Corrado Cattani uit de jaren tachtigreeks
La Piovra. Het boek werd in het Nederlands vertaald als
De bende van Magliana.
De Cataldo mixt in dit 600 pagina’s tellende boek
allerlei non-fictie-elementen en waargebeurde feiten
tot een gangsterheldendicht. Het is een bijzonder grondig
gedocumenteerd verhaal dat heel streetwise en met
de nodige scherpe humoristische dialogen wordt verteld.
Een de- en reconstructie van de jaren zeventig en
tachtig, een cruciale periode in de Italiaanse geschiedenis.
Het is het tijdperk van de Rode Brigades, de ontvoering
van Aldo Moro, terroristische aanslagen, de polarisering
tussen links en rechts... en de overwinning van
Italië op het wereldkampioenschap voetbal in 1982. De
Cataldo is in dit boek geschiedenisleraar en verhaalverteller
tegelijkertijd.
In de Romeinse wijk Magliana sluiten de bendes van
De Libanees en De Kille een verbond. Het doel? De
onderwereld in Rome controleren. Dat lukt vrij snel.
Hun geld verdienen ze met drugs en hun invloed dankzij
contacten met de maffia, corrupte politiemensen en
politici. Ze regelen zelfs de bevrijding van de politicus
Aldo Moro. De bende is gevaarlijk, hoe lullig hun bijnamen
ook klinken: Dandy, Buffel, De Dunne, Dertig
Zilverlingen, De Rat, Luik, Bonenstaak, Ricotta en
Arendsoog.
Geen epos zonder antagonist. Nicola Scialoja probeert
tegen beter weten in achter de werkelijke identiteit van
de bendeleden te komen. En dan stoot een mens op een
rot systeem: politieagenten blijken mollen te zijn en
rechters makkelijk te chanteren. Scialoja graaft dieper
en dieper en raakt ver. Hij valt voor de prostituee
Patrizia. Onwaarschijnlijke combinaties zijn soms net
de interessantste. Giancarlo de Cataldo was destijds als
rechter betrokken bij de veroordeling van diverse bendeleden.
Hij deinst er niet voor terug om zijn neus in
gore zaakjes te steken. Zaakjes die anno 2010 blijkbaar
nog altijd niet aangepakt zijn. Dante Alighieri zei het al
in ‘De hel, Canto 3’ van zijn Divina Commedia: “Niets is
er voortgebracht in het verleden of het had eeuwigheid.
Er is geen hoop voor wie hier binnentreden.” Het vereist
wel wat doorzettingsvermogen om volledig op te gaan
in dit lijvige boek. Maar de homo italicus die op zoek is
naar een goed gedocumenteerd en spannend zomerboek,
zal ervan smullen.
Giancarlo de Cataldo, De bende van Magliana,
Lebowski, 603 p., 19,90 euro.
BUNDELING
KRACHTIGE KRIMI’S
Giancarlo de Cataldo is
ook de samensteller van
de kortverhalenreeks
Crime de la crime, de
beste Italiaanse misdaadverhalen.
De oorspronkelijke
Italiaanse titel is
Crimini. Jammer dat die
niet behouden is. De
Cataldo sprak een reeks
auteurs zoals de Italiaanse
Colin Dexter Andrea
Camilleri, maar ook de rij-
35
zende ster aan het firmament Niccolo Ammaniti
aan om korte krimi’s te schrijven. Enkele verhalen
schopten het ondertussen zelfs tot film. Crime de
la crime is een heerlijke anthologie van het beste
dat op het Italiaanse literaire misdaadgebied te
vinden is. Inderdaad, de crème de la crème.
Het is al vaak gezegd: het kortverhaal is een genre
dat meestal stiefmoederlijk wordt behandeld. In
het misdaadgenre is het al helemaal moeilijk om
een kortverhaal (of novelle) met enige geloofwaardigheid
te schrijven. Veel tijd om aan de opbouw
van een spanningsboog te werken krijg je immers
niet. Met zijn 350 pagina’s staat Crime de la crime
garant voor 9 verhalen. Daarvan zijn alleen ‘Te veel
misverstanden’ van Andrea Camilleri en ‘Wat er
ontbreekt’ van Marcello Fois een beetje mak.
De zeven andere verhalen zijn recht in de roos.
Literair sterk, dialogisch snedig en inhoudelijk
vaak bijzonder humoristisch. Neem nu ‘Jij bent
mijn schat’, het hilarische hubrisverhaal van
Niccolo Ammaniti. Plastisch chirurg professor
Paolo Bocchi worstelt met een serieuze cokeverslaving.
Net op het moment dat hij een bekende actrice
van een paar extra cupmaten voorziet, komt de
politie hem arresteren. Bocchi vindt een creatieve
oplossing om de coke die hij op zak heeft te verstoppen.
“Daar in die borsten, schudde zijn schat.”
Nog beter is ‘De laatste grap’ van Sandrone
Dazieri. Sammy Donati is al enkele jaren gestopt
als komiek. Na de breuk met zijn komische partner
Luca is hij uitbater geworden van een slecht draaiend
podiumcafé: “Het applaus is zo lauw dat ik op
de achtergrond de garderobejuffrouw kan horen
kauwen.” De ene oneliner volgt op de andere. Luca
verdwijnt en Sammy gaat op onderzoek tot een
geniale komiek van 12 jaar zijn pad kruist. Als mensen
onsterfelijk willen zijn, moeten er anderen
sneuvelen.
Te lezen en te genieten op vakantie met een glaasje
Italiaanse wijn bij de hand.
Niccolo Ammaniti, Giancarlo de Cataldo,
Andrea Camilleri e.a., Crime de la crime, De
beste Italiaanse misdaadverhalen, Lebowski,
352 p., 12,50 euro.
TE VROEG GESTORVEN REBEL
Peppino Impastato. Een
nar tegen de maffia is een
prachtig vormgegeven kleinood.
De dertigjarige
Giuseppo ‘Peppino’
Impastato wordt in 1978
met een lading dynamiet
vermoord langs de spoorlijn
Palermo-Trapani.
Waaraan hij dat had verdiend?
Peppino had jarenlang
met zijn vrije radio
Aut en eigen krant de maffiapraktijken van de
Siciliaanse don Tano Badalamenti aan de kaak
gesteld. Niet iedereen weet kritiek, ironie en spot
naar waarde te schatten. Zeker maffiosi niet. Marco
Tullio Giordano (van La Meglio Gioventu-faam)
maakte er de prachtige film I Cento Passi over.
Journalist Marco Rizzo en tekenaar Lelio Bonaccorso
creëerden een prachtig boek: een strip van 80 pagina’s
aangevuld met interviews met betrokkenen en
familieleden en een historisch overzicht. De strip is
geen flauw afkooksel van de film. Die vertelt alles
mooi chronologisch, terwijl de strip net interessant
is door de tijdsprongen. De auteurs kozen voor de
stripvorm om een ander publiek te bereiken, maar
ook omdat er zo weinig kritische pers is in Italië. De
lezer vaart er wel bij, want dit is niet alleen (visueel)
leuk om lezen, maar ook bijzonder intrigerend. Een
heerlijk portret van een te vroeg gestorven rebel.
Marco Rizzo & Lelio Bonaccorso, Peppino
Impastato. Een nar tegen de maffia,
Silvesterstrips, 112 p., 15,95 euro.

DE MORGEN WOENSDAG 9 JUNI 2010
Aanpak van de
fluwelen handschoen
Bijna 85 is Andrea
Camilleri (°1925),
maar er is nog zoveel
om voor te strijden.
Nog zoveel om over
te schrijven. Het
woord ‘maffia’ komt
zelden voor in Camilleri’s boeken
over Commissario Montalbano. Het
is meer een onzichtbaar, altijd aanwezig
personage. “De maffia is een
palm. Hij gedijt op zuidelijke
bodem, maar elk jaar rukt hij wel
enkele centimeters richting het
noorden op.” In Het abc van de maffia
noemt Camilleri wel man en
paard. Het is dan ook geen roman,
maar een non-fictienaslagwerk over
het reilen en zeilen van de in oorsprong
Siciliaanse maffia. In korte
hoofdstukken, alfabetisch gerangschikt,
vertelt Camilleri hoe
Bernardo Provenzano deze organisatie
jaar en dag in het grootste
geheim leidde.
Bernardo Provenzano – Bennie de
tractor voor de vrienden – is het
hoofdpersonage in dit boek. Een verdomd
intrigerende man. Hij slaagde
er zo maar eventjes in 43 (!) jaar lang
uit de handen van de politie te blijven.
In 1963 koos hij noodgedwongen
voor een leven op de vlucht. Een
slecht genomen pasfoto uit 1959 was
dan ook het enige wat de carabinieri
hadden als leidraad.
In 1974 werd hij CFO (‘de boekhouder’)
van de maffia onder leiding
van CEO Toto ‘Het Beest’ Riina.
Provenzano had het niet zo met
Riina’s meedogenloze bommenterreur
tegen magistraten. Te veel overkill.
Toen Riina in 1993 werd gearresteerd,
klom Provenzano op tot capo
di tutti capi. Hij koos meteen voor
een andere strategie. Andrea
Camilleri schetst prachtig hoe duivels
geslepen Provenzano te werk
ging om het imago van de maffia op
te poetsen. Geen gedoe: geen bomof
moordaanslagen meer.
Provenzano koos voor een onderduikstrategie.
De aanpak van de fluwelen
handschoen. Hij wilde adviezen
geven... meer primus inter pares
zijn dan dictator.
Andrea Camilleri
Het abc van de maffia
Nieuw Amsterdam, 206 p.,
16,95 euro.
Provenzano, 43 jaar
op de vlucht
De machtigste maffiabaas
van The
Guardian-verslaggeefster
Clare Longrigg
focust ook op die
merkwaardige
Provenzano en is eveneens
een wonderbaarlijke leestrip. Je
begint die ultragelovige Provenzano
zelfs bijna te appreciëren. Bijna.
Clevere kerel. Telefoons kunnen
afgetapt worden, e-mails onderschept.
Dan maar piepkleine briefjes,
pizzini, schrijven die via ontelbare
tussenstations hun bestemming
bereiken. Hoe die briefjes gecodeerd
worden en uiteindelijk hun bestemming
bereiken is voer voor een
nieuw spelprogramma à la De Mol
(Woestijnvis). En zeker heerlijk leesvoer.
Op 11 april 2006 wordt
Provenzano eindelijk gevat na 43
jaar vlucht. Clare Longrigg citeert
een cynische procureur in De machtigste
maffiabaas: “We hebben
ZOMER VAN HET SPANNENDE BOEK
Maffia gedijt op zuidelijke bodem
Italië is een land met twee gezichten: een natte droom van cultuur,
gastronomie en voetbal. Politiek, crimineel en televisueel een nachtmerrie.
Niet te verwonderen dus dat er heel wat true crime het licht ziet.
Provenzano, maar als je de staart
van een hagedis afhakt, groeit er
natuurlijk wel weer een nieuwe
aan.”
Clare Longrigg
De machtigste maffiabaas
Meulenhoff, 350 p., 12,50 euro.
Eenzame strijd
tegen de camorra
Raffaele Cantone (°1963),
voormalig officier van
justitie bij het antimaffiadistrict
van Napels, was
verantwoordelijk voor
het onderzoek van de
maffiatak camorra, ook beschreven
door Roberto Saviano in zijn bestseller
Gomorra. Raffaele Cantone had
een belangrijk aandeel in de arrestatie
van de grootste leiders van de
camorra. Onder anderen Francesco
Schiavone, bekend als Sandokan,
Francesco Bidognetti, Augusto La
Torre en Mario Edwards werden
door hem veroordeeld. Cantone
leeft onder constante bescherming.
De Italiaanse maffia heeft immers
een premie op zijn hoofd gezet. De
man voert een eenzame strijd, maar
kan het voorlopig (jawel) nog navertellen.
De man kan schrijven, of, anders
verwoord, de vertaler is een genie.
Feit is dat de cynische werkwijze
van de camorra genadeloos wordt
blootgelegd: bouwfraude, witwasserij,
corruptie in Rome en het plan
om de auteur Roberto Saviano om
te brengen. Bijzondere aandacht
gaat uit naar de machtigste camorraclan,
die van de Casalesi.
Raffaele Cantone
In naam van
de rechtvaardigheid
Lebowski, 350 p., 19,90 euro.
In de greep van
protectiegeld
Ook Rosaria
Capacchione – al jaar
en dag misdaadverslaggeefster
voor
diverse media en al
herhaaldelijk
bedreigd - bijt zich in dit onderwerp
vast in Het goud van de camorra.
Een hevige strijd woedt. Beide protagonisten
heten Francesco,
Schiavone en Bidognetti. Cantone
heeft ze allebei, net als hun opvolger
Michele Zagaria achter de tralies
weten te krijgen. Toch zijn de zaken
niet opgelost. Er heerst immers een
‘pax maffiosa’. Rosaria Capacchione
merkt bitter op: “In het arme Zuid-
Italië is de maffia een van de weinige
manieren om carrière te maken.
Van ‘nesumo mischiato con niente’,
‘niemand vermengd met niets’ kan
je opklimmen tot iemand met aanzien.”
Alles staat of valt met het protectiegeld.
Het is de basisactiviteit die
het geld moet opleveren om de
clanleden te betalen en andere initiatieven
te nemen, zoals handel in
vastgoed, deelname aan de bouw
van wegen en spoorlijnen, het houden
van buffels ten behoeve van de
mozzarellaproductie, drugshandel,
illegale afvalverwerking en het witwassen
van het zwart verdiende
geld... Bijzonder interessant is hoe
zowel Cantone als Capacchione
laten zien hoe vanuit dat protectiegeld
een warme zakenrelatie kan
groeien. Als een ondernemer, die
zich aanvankelijk gekant heeft
tegen het betalen van smeergeld, al
dan niet onder bedreiging toch toegeeft,
komt hij meestal in direct
contact met de capo van de clan,
die, als hij intelligent is, zich bereid
toont hem minder te laten betalen
dan het aanvankelijk gevraagde
bedrag. Zo ontstaat het begin van
een band en de ondernemer
bedenkt dat hij de clan ook wel eens
om hulp kan vragen als hij een probleem
heeft (zoals een oneerlijke
concurrent, een lastige werknemer
of een wanbetaler). De boss zorgt
ervoor dat zulke problemen
prompt worden opgelost. En als je
weet dat in het dorp Mondragone
het protectiegeld door de plaatselijke
wijkagent werd opgehaald, weet
je genoeg.
Rosaria Capacchione
Het goud van de camorra
Lebowski, 254 p., 19,90 euro.
DOOR JOOST HOUTMAN
Link Berlusconi
en de maffia
De Duitse Petra Reski
(°1958) reisde als prille
twintiger in haar
roestige Renault 4
helemaal naar Italië
om de locaties van
The Godfather te fotograferen.
Vanaf dan dompelt Reski
zich onder in de mysterieuze
wereld van geheime misdaadkartels.
Zoveel jaar later is ze uitgegroeid
tot de maffia-autoriteit bij
uitstek. Ze woont en werkt in Italië
en schrijft artikels voor het weekblad
Die Zeit over overlopers, maffia-advocaten
en de verwevenheid
politiek-maffia. Ze werd al meermaals
bedreigd. Aanleiding voor
Maffia is de Duisburgslachting van
2007. Alle daders en slachtoffers in
dit Duitse stadje hadden hun roots
in het mooie rustieke Italiaanse
dorpje San Luca.
Het dient gezegd: dit boek leest
heerlijk weg. Relatief korte hoofd-
OpGETEKEND
stukken worden opgehangen aan
telkens één centraal personage. Een
maffiajager, een maffia-advocate,
een foute pater, een strijdvaardige
pater, een Duitse commissaris met
obligate hangsnor... Reski schrijft
over iedereen even doorleefd en
vlot: “Op Sicilië klinkt het woord
‘voortvluchtig’ zo vertrouwd als een
aantekening in het register van de
burgerlijke stand. Ongehuwd,
getrouwd, voortvluchtig.” De betere
documentaire, maar dan op papier.
Ze krijgt op haar tocht door maffialand
hulp van twee hevige
Italiaanse furies: moeder en dochter
Letizia en Shobha Battaglia. Deze
twee fotografen hebben hun familienaam
alleszins niet gestolen.
Deze dames laten zien dat de maffia
een politiek probleem is met historische
en sociale wortels. Of het nu
de overheid is of de kerk, elk instituut
is in Italië ‘besmet’ door de
maffia. Reski toont aan hoe moeilijk
de strijd tegen de maffia is in ‘de
laars’. Zijne Uitzendende Hoogheid
krijgt er dan ook flink van langs in
FOTO HOLLANDSE HOOGTE
het boek. Oompje Silvio kon
immers zijn Forza Italia alleen maar
oprichten met de steun van de maffia.
En daar staat dan natuurlijk een
prijs tegenover. Ronduit hallucinant
is hoeveel feiten de auteur verzameld
heeft over de link tussen
Berlusconi en de maffia. Dat de
auteur goed geïnformeerd is, mag
blijken uit de vele dreigementen die
haar te beurt vallen en de rechtszaken
die haar om de oren vliegen.
Sommige passages zijn dan ook op
gerechtelijk bevel zwartgemaakt in
het boek. Duitse gründlichkeit
gecombineerd met Italiaanse flair
en folklore. Met af en toe de nodige
ironie. Het is een mix die werkt.
Petra Reski
Maffia
Lebowski, 270 p., 19,90 euro.
Het oneerbare
parcours van Papi
39
Niet echt true
crime, maar toch
pijnlijk dat het in
dit rijtje terechtkomt,
is Papi van de
alom gerespecteerde
journalisten
Peter Gomez, Marco Lillo en Marco
Travaglio. De puberale verleidings-
pogingen à la “Met jou zou ik overal
naartoe gaan. Ik zou meteen
met je trouwen, ware het niet dat
ik al getrouwd ben”, buiten
beschouwing gelaten, is dit een
bijzonder pijnlijk boek. Dat zo’n
man premier kan worden, leider
van de politieke partij Il Popolo
della Libertà, eigenaar van het
Italiaanse media-imperium
Mediaset, een van de eigenaren
van de voetbalclub AC Milan en
professioneel ‘snoeper’... Veel van
de jongedames die in allerlei
schandalen rondom Berlusconi
verwikkeld raakten, zetelen nu in
het Europees Parlement. Om over
de minderjarige Letizia maar te
zwijgen. Papi heeft het toch mooi
voor elkaar gekregen. Maar er is –
zo beweert het boek in een smeuïg
taaltje – weinig eerbaars aan het
parcours van ’s lands eerste minister.
Peter Gomez, Marco Lillo &
Marco Travaglio
Papi Berlusconi: de media, de
vrouwen & de macht
Lebowski, 300 p., 17,50 euro.
Jan De Maesschalk

DE MORGEN WOENSDAG 19 JANUARI 2011
UITGELEZEN UITGELEZEN UITGELEZEN NON-FICTIE UITGELEZEN UITGELEZEN UITGELEZEN UITGELEZEN UITGELEZEN UITGELEZEN UITGELEZEN
TEN AANVAL
TEGEN DE MAFFIA
Shakespeareaans
familiedrama
La meglio gioventú
is de beste les recente
Italiaanse geschiedenis
die je je kunt voorstellen.
Je ziet mensen
langzaam ouder worden
tegen de achtergrond
van opmerkelijke
historische gebeurtenissen.
Waarlijk
wonderlijke en vooral bijzonder emotionele
beelden. In Don Vito lees je over –
grosso modo – dezelfde veertig jaar
Italiaanse geschiedenis, maar dan
tegen een infernale achtergrond vol
geheimen, verborgen contacten tussen
politici en maffia en... veel, heel veel
doden. Nee, voor auteur Massimo
Ciancimino was zijn jeugd niet de best
denkbare.
Vader Vito, geboren en getogen in het
ondertussen mythische Corleone,
introduceert zijn jonge zoon tegen wil
en dank in de wondere wereld van de
maffia terwijl hij zich laat scheren bij
de plaatselijke barbier. Daar ontmoet
Vito Ciancimino de ‘mannen van eer’.
Vito Ciancimino is immers een van de
sleutelfiguren in het Siciliaanse (om
niet te zeggen Italiaanse) publieke
leven, en een persoonlijke vriend van
de roemruchte maffiabaas Bernardo
Provenzano, die een kleine veertig jaar
(!) uit handen van de politie bleef. Don
Vito vervulde in Palermo een bijzonder
interessante functie als christen-democratische
schepen van Openbare
Werken en later zelfs als burgemeester.
Zo was hij decennialang de link tussen
de maffia en de vertegenwoordigers
van het Italiaanse zakenleven en de
geheime dienst.
Massimo Ciancimino, een van de vijf
kinderen van Don Vito, doorbreekt nu
het stilzwijgen. Het verhaal dat hij doet
is voer voor een stevige film, een
Gomorra, the prequel zeg maar.
Ongegeneerd vertelt Massimo over hoe
hij in een magazine op de robotfoto
van Bernardo Provenzano de beste
vriend van zijn vader, ingenieur Lo
Verde herkent; hoe zijn vader geen respect
betuigde aan Totò ‘Het Beest’
Riina, door in pyjama te ontvangen;
hoe vader Vito in paniek de maffia
optrommelde omdat hij op het punt
stond betrapt te worden terwijl hij met
zijn eigen schoonzus lag te rampetampen...
Maar ook – en in historisch perspectief
interessanter – legt hij naadloos
bloot hoe capo di tutti capi Totò
Riina door een één-tweetje tussen
geheime dienst en zijn eigen nummer
twee Provenzano met bemiddeling van
Don Vito wordt geslachtofferd. Ook de
oprichting van Forza Italia, de link tussen
Silvio ‘Bunga Bunga’ Berlusconi en
de maffia, Licio Gelli en zijn P2-loge
(waarvan Berlusconi trouwens ook lid
was) en de ‘bankier van God’ Roberto
Calvi komen aan bod. En letterlijk bij
elke ‘affaire’ is Don Vito betrokken. Je
kunt in dit boek geen kast opentrekken
of er valt wel een lijk uit. En de weetjes
volgen elkaar in sneltempo op. Zo
komen we te weten hoe de maffia met
haar “verenigings- en christendemocratische
karakter” als geste van goodwill
de door de Rode Brigades ontvoerde
premier Aldo Moro weet te vinden,
maar ‘overruled’ wordt door de geheime
dienst. Ontluisterend.
In de zeer ingenieuze dvd-serie
Corleone komt Vito Ciancimino naar
voren als een “gemanipuleerde”. Zoon
Massimo laat in dit boek echter duidelijk
merken dat zijn vader meer was
De Italiaanse maffia blijft fascineren. Onkruid vergaat immers niet. Een filosofisch
traktaat, een economische analyse en een onthutsend ooggetuigenverslag halen de
geduchte organisatie verbaal onderuit. DOOR JOOST HOUTMAN
■ De beruchte spaanse wijk Quartieri Spagnoli in Napels wordt gedomineerd door de camorra.
dan dat. Het interessante is nu dat hij
ook de linken met de geheime dienst
blootlegt. Vader Vito sprak niet alleen
wekelijks met de eeuwig voortvluchtige
Provenzano, maar ook met geheim
agent ‘Franco’. En dan valt het woord
‘Gladio’, een geheime anticommunistische
organisatie die gesponsord werd
door de CIA en NAVO en die in ons land
meermaals genoemd werd i.v.m. de
Bende van Nijvel en de CCC. De naadloze
dissectie van de verwevenheid van
boven- en onderwereld die in dit
boek beschreven wordt, tart alle
verbeelding.
Op het gevaar af pathetisch te klinken,
dit boek is ronduit shakespeareaans
te noemen. Tussen alle onthullende
regels door proef je de bittere
smaak van een vertroebelde, maar liefdevolle
vader-zoonrelatie. Wat immers
te denken van een zoon die door zijn
vader zo wordt opgeëist dat hij niet
mag trouwen? Van een vader die én de
maffia én de Guardia di Finanza op de
dancing van zijn zoon afstuurt om
hem eronder te krijgen en dus weer
geheel terug voor zich te hebben? Of
wat te denken van diezelfde zoon die
binnen het jaar na het overlijden van
zijn “rotte” vader zijn eigen zoon toch
naar hem vernoemt? Een ijzersterk verhaal
vol heerlijke anekdotes over een
merkwaardig norse en bijgelovige
hypochonder. Maar dan wel een die de
ene hilarische oneliner na de andere
lanceert.
Massimo Ciancimino &
Francesco La Licata
Don Vito. Burgemeester van de maffia
Vertaald door Jeanne Crijns & Wilfried
Dabekaussen
Lebowski, 320 p., 19,95 euro.
Wereldwijde vertakkingen Het woord als verzetsdaad
Francesco
Forgione was
voorzitter van
de parlementaireonderzoekscommissie
naar
de maffia. In
Maffia Export
legt hij onomwonden uit hoe
de verschillende Italiaanse
maffia’s, als de Napolitaanse
camorra, de Calabrese
’ndrangheta en de Siciliaanse
cosa nostra, hun criminele
speelveld hebben verlegd van
hun eigen achtertuin naar de
hele aardkloot. Halve dorpen
emigreerden vanuit Zuid-Italië
naar elke uithoek van deze planeet
om er zaken te doen. En
die business is voornamelijk
drugsgerelateerd. Met naam
en toenaam legt Forgione uit
hoe Italiaanse maffiafamilies
in elk werelddeel de criminaliteit
controleren en “een centrale
positie hebben veroverd
in het globaliseringsproces”.
Brussel, Gent en Genk worden
genoemd naast o.a.
Casablanca, Kaapstad,
Adelaide, Toronto en Caracas...
to name but a few.
Dit boek zou op de boekenlijst
van elke economische studierichting
moeten staan. De
maffia in al haar verschijningsvormen
bewijst immers dat
economisch gesproken de wet
van de cleverste geldt.
Forgione toont aan hoe de
maffia een omzet haalt die
“groter is dan de som van het
bnp van drie landen die pas
sinds kort lid zijn van de EU:
Slovenië (30 miljard), Estland
(25 miljard) en Kroatië (34 miljard)”.
In de verschillende hoofdstukken
komen alle werelddelen
aan bod en wordt het verhaal
verteld van de belangrijkste
plaatselijke don. Vaak
schrijft Forgione nogal klinisch,
maar – gelukkig – heeft
hij soms ook oog voor de leuke
anekdote. Zo doopt hij de
Costa del Sol om tot de Costa
Nostra waar “het geldverkeer
in 500 eurobiljetten buiten
proporties is in vergelijking
met de andere Europese landen”;
legt hij uit dat het geen
goed idee is om kilo’s coke in
een varkensstal te verstoppen
en dat Osama bin Laden de
meest gehate man is door de
maffiosi. Enig nadeel van het
boek: je kunt geen Italiaan
meer tegenkomen of je zou
hem van maffieuze praktijken
verdenken. Dat kan nu ook
weer niet de bedoeling zijn.
Francesco Forgione
Maffia Export
Hoe ’ndrangheta, cosa nostra en camorra
de wereld hebben gekoloniseerd
Vertaald door Jeanne Crijns & Wilfried
Dabekaussen
Ambo, 325 p., 24,95 euro.
In Het woord
tegen de
camorra staan
verschillende
teksten gebundeld:
twee langere
teksten
van Roberto
‘Gomorra’
Saviano en enkele kortere teksten
van vier bekende Italiaanse journalisten.
Deze laatsten steken telkens
de loftrompet over de moed
van Saviano. Hij wordt een
moderne Sherazade genoemd die
zichzelf in leven houdt door verhalen
te vertellen. Een man die
van het woord weer een wapen
maakt.
Roberto Saviano heeft het zichzelf
niet gemakkelijk gemaakt
door een name and shame-campagne
op te zetten tegen de
camorra, de maffia uit zijn
geboortestad Napels. Hij leeft
noodgedwongen ondergedoken
en heeft “geen leven” meer. Toch
blijft hij schrijven in de hoop dat
“mensen bepaalde verhalen ervaren
als hun eigen verhalen”.
Saviano is niet bang om te sterven,
wel om in diskrediet
gebracht te worden. Dat is het
smerige trucje dat een foute organisatie
– “antimaatschappij” – als
de maffia gebruikt om iemand
monddood te maken. Integriteit
is immers het enige dat Saviano
nog rest. Hij verwijt zijn landgenoten
dan ook “lui cynisme” of
ronduit pure “lafheid” dat ze de
37
maffia blijven tolereren. Dat ze de
tienduizend doden van de afgelopen
dertig jaar – “meer dan in de
Gazastrook” – negeert. Maar ja,
wat moet je ook “in dit godvergeten
zuiden, waar je moet kiezen
tussen emigreren of de mazzel
hebben dat je iemand tegenkomt
die je helpt – een politicus, familielid,
vriend of vriend van vrienden
– en die je zaakjes voor je
regelt.”
Haarfijn legt Saviano uit hoe in
Zuid-Italië de ambulances trager
beginnen te rijden als ze op weg
zijn naar een slachtoffer van een
schietpartij. Stel je voor dat het
slachtoffer nog niet dood is! Of
hoe de kranten vaak ongegeneerd
partij trekken voor de maffiosi.
Of hoe het komt dat als er
iemand op een bouwwerf
omkomt het toevallig steeds
diens eerste werkdag is! Aan
Philip Roth werd gevraagd wat
het beste boek was dat hij ooit
had gelezen. Is dit een mens van
Primo Levi zei hij, omdat je na lectuur
van het boek niet kunt zeggen
dat je niet in Auschwitz bent
geweest. Het prachtig uitgegeven
Het woord tegen de camorra doet
hetzelfde voor het door de maffia
geteisterde Zuid-Italië, dat wordt
ontdaan van alle foute romantiek
die vaak rond de maffia hangt.
Roberto Saviano
Het woord tegen de camorra
Vertaald door Elke Parsa
Lebowski, 96 p., 9,95 euro.
FOTO HOLLANDSE HOOGTE