Technische Documentatie - Vsh

14-4-2008
Corrosie
TECHNISCHE DOCUMENTATIE
Inwendige corrosie
Uitwendige corrosie
Invloed door toepassing en verwerking
Invloed door isolatie
Spanningscorrosie
Fittingen

Inleiding
VSH Flow Control is onderdeel van Aalberts Industries N.V. en biedt u een complete range
fittingen en appendages voor water-, gas-, CV- en koelinstallaties afgestemd op de wensen uit de
markt.
Samenwerking
VSH Flow Control in Nederland en België verzorgen tevens de verkoop en marketing van
producten van de zusterbedrijven, die allen tot de Aalberts Industries groep behoren.
Kwaliteit en innovatie
VSH is ISO 9001: 2000 gecertificeerd. De productontwikkeling van VSH en die van de
zusterbedrijven staan borg voor een perfecte kwaliteit en innovatie.
Technische specificaties
De technische specificaties zijn op basis van de huidige stand van zaken.
VSH en de zusterbedrijven behouden zich het recht voor zonder voorafgaande aankondiging
technische specificaties aan te passen. Aan de technische specificaties zoals in deze brochure
vermeld kunnen geen rechten ontleend worden.
Marketing & Communicatie VSH Flow Control
VSH Flow Control VSH Flow Control N.V.
Kosmonaut 2 Vosveld 17a
NL-3824 MK Amersfoort B-2110 Wijnegem
Nederland België
+31 (0)33 450 38 80 +32 (0)3 326 34 26
+31 (0)33 450 38 99 +32 (0)3 326 34 28
info@vsh-flowcontrol.nl info@vsh-flowcontrol.be
www.vsh-flowcontrol.nl www.vsh-flowcontrol.be
1

Inhoudsopgave
Inleiding ______________________________________________________________________________1
Algemeen_____________________________________________________________________________4
A INWENDIGE CORROSIE _____________________________________________ 5
1.0 CV-installaties __________________________________________________________________5
1.0.1 Roestvaststaal ______________________________________________________________5
1.0.2 Staalverzinkt ________________________________________________________________5
1.0.3 Koper______________________________________________________________________5
1.0.4 Andere combinatie mogelijkheden _______________________________________________5
1.1 Toevoegingen aan water_________________________________________________________5
2.0 (Drink)water installaties __________________________________________________________6
2.0.1 Roestvaststaal ______________________________________________________________6
2.0.2 Staalverzinkt ________________________________________________________________6
2.0.3 Koper______________________________________________________________________6
B UITWENDIGE CORROSIE ____________________________________________ 8
1.0 Algemeen ______________________________________________________________________8
2.0 Roestvaststaal __________________________________________________________________8
3.0 Staalverzinkt____________________________________________________________________8
4.0 Koper en koper-gas______________________________________________________________9
4.1 Koper________________________________________________________________________9
4.2 Koper-gas ____________________________________________________________________9
C INVLOED DOOR TOEPASSING EN VERWERKING _______________________ 10
1.0 Algemene informatie ____________________________________________________________10
2.0 Roestvaststaal ________________________________________________________________10
2.1 Doorslijpen van de buis _________________________________________________________10
2.2 Buigen van de buis ____________________________________________________________10
2.3 Warmtedoorvoer (zoals bijv. een warmte lint)________________________________________10
2.4 Verbindingen _________________________________________________________________10
3.0 Roestvaststaal – Koper – Staalverzinkt_____________________________________________10
D INVLOED DOOR ISOLATIE __________________________________________ 11
1.0 Algemeen _____________________________________________________________________11
2.0 Isolatie van ROESTVASTSTAAL __________________________________________________11
3.0 Isolatie van STAALVERZINKT ____________________________________________________11
4.0 Isolatie van KOPER _____________________________________________________________11
E SPANNINGSCORROSIE (SCC = STRESS CORROSION CRACKING) ________ 12
2

1.0 Algemeen _____________________________________________________________________12
1.1 Trekspanning_________________________________________________________________12
1.2 Vocht _______________________________________________________________________12
1.3 Ammoniak ___________________________________________________________________13
1.4 Koelleidingen_________________________________________________________________13
2.0 Productaansprakelijkheid________________________________________________________13
3

Algemeen
In de volgende paragrafen worden er aanwijzingen gegeven om het ontstaan van
corrosieproblemen te voorkomen in de gebruikelijke toepassingsgebieden.
Onderscheid dient gemaakt te worden op basis van inwendige- en uitwendige corrosie en op
toepassingsgebied. Verder zullen wij ingaan op de toepassingsmogelijkheid van verschillende
materialen gecombineerd in één installatie (combi installaties).
4

A INWENDIGE CORROSIE
1.0 CV-installaties
Het binnendringen van zuurstof in gesloten CV-installaties wordt vermeden, door gebruik
te maken van appendages van hoogwaardige kwaliteit en van compensatoren met
gesloten membraan.
Bij het vullen van de installatie wordt de kleine hoeveelheid zuurstof, die in het water
aanwezig is, direct opgenomen in het inwendige buisoppervlak door het vormen van een
laagje ijzeroxide. Daarna is er geen corrosiemogelijkheid meer. Het verlies aan wanddikte
is daarbij te verwaarlozen. Het CV water is na deze reactie praktisch zuurstofvrij.
1.0.1 Roestvaststaal
Roestvaststalen leidingen en fittingen zijn voor alle open en gesloten CV-installaties
geschikt.
Combi installaties
Roestvaststaal kan met andere metalen in willekeurige volgorde in combi installaties
worden toegepast.
1.0.2 Staalverzinkt
In gesloten CV-installaties met staalverzinkte buizen en fittingen is inwendige corrosie in
de regel uit te sluiten, vanwege het feit dat zuurstof normaliter van buitenaf de installatie
niet kan binnendringen.
Combi installaties
Ongelegeerd verzinkt staal is zonder problemen toe te passen en in gesloten systemen
met andere metalen in willekeurige volgorde te combineren.
1.0.3 Koper
Koper is voor alle gesloten CV-installaties geschikt.
Combi installaties
Koper kan met andere metalen in willekeurige volgorde in combi installaties worden
toegepast.
1.0.4 Andere combinatie mogelijkheden
Staalverzinkt – Koper – Roestvaststaal
Combi installaties
Deze zijn in alle gesloten systemen zonder beperkingen mogelijk.
1.1 Toevoegingen aan water
Als preventieve maatregel tegen ontoelaatbare zuurstof opname kunnen in het CV water
zuurstof afbrekende middelen worden toegevoegd.
De gebruiksvoorschriften van de leverancier dienen opgevolgd te worden.
5

2.0 (Drink)water installaties
2.0.1 Roestvaststaal
Het roestvaststaal van de VSH pressfittingen en buizen heeft de volgende eigenschappen:
Roestvaststaal gedraagt zich in drinkwater passief. De fysische en chemische
eigenschappen van het drinkwater wordt door roestvaststaal niet aangetast. In deze
passieve toestand komt geen inwendige oppervlakte corrosie voor.
Door buizen en koppelingen uit roestvaststaal toe te passen in installaties voor (drink)water
vermijdt men een mogelijke verontreiniging met zware metalen en wordt de groei van
bacteriën tegengegaan.
Put- of ringcorrosie kan alleen ontstaan als het chloride gehalte van het water aanzienlijk
hoger is dan de maximum toegestane waarde in de geldende voorschriften.
In het geval van conditionerende drinkwaterinstallaties zijn de VSH press
systeemcomponenten geschikt voor alle conditioneringsmethoden (waterontharding) en
bovendien corrosiebestendig wat betreft glycolhoudend, gedemineraliseerd of gedistilleerd
water.
VSH pressfittingen en buizen zijn echter niet geschikt voor gebruik in doseerinstallaties
voor de desinfecteermiddelen die normaal aan het water worden toegevoegd. Verder zijn
VSH pressfittingen en buizen geschikt voor alle andere open en gesloten watersystemen
(bijv. koelwater).
Combi installaties
Bij combi installaties zal het corrosiegedrag van roestvaststaal onafhankelijk van de
stromingsrichting van het water niet beïnvloed worden (geen stromingsregel).
Combi installaties kunnen met roestvaststaal in willekeurige volgorde toegepast worden.
Verkleuring door het neerslaan van vreemde corrosieproducten geven geen aanwijzing op
corrosie van het roestvaststaal.
Roestvaststaal kan, met alle koperlegeringen (brons, koper, messing), in een combi-
installatie toegepast worden, waarbij roestvaststaal niet door contactcorrosie bedreigd
wordt.
2.0.2 Staalverzinkt
Staalverzinkte buizen en fittingen zijn niet toegestaan in drinkwaterinstallaties.
Contactcorrosie treedt bij verzinkt staal op, wanneer deze (zonder scheiding) direct met
roestvaststaal verbonden wordt.
Door inbouw van appendages uit brons, koper of messing tussen staalverzinkte buis en
roestvaststaal, is de mogelijkheid van het optreden van contactcorrosie verwaarloosbaar
klein.
Contactcorrosie op staalverzinkte buis kan ook worden voorkomen door inbouw van
koppelstukken uit brons, koper of messing met een lengte van 50 mm.
2.0.3 Koper
De fysische en chemische eigenschappen van het drinkwater kunnen door koper bij
inwendige oppervlaktecorrosie beïnvloed worden.
Bovendien kan een ongunstige samenstelling van het drinkwater tot corrosie leiden.
Daarom moet bij gebruik van kopermaterialen de grenswaarden voor wat betreft het
zoutgehalte van het drinkwater conform de drinkwaterwet aangehouden worden.
Wanneer deze grenswaarden aangehouden worden en de drinkwatersamenstelling niet
verslechterd, is koper voor drinkwater toepassingen geschikt.
6

Combi installaties met koper en staalverzinkt
Bij toepassing van koper en verzinktstalen buis in waterinstallaties cq. open water
systemen, is op grond van de verschillende eigenschappen van de metalen de
stromingsregel van belang.
Stromingsregel: Van laagwaardig naar hoogwaardig metaal
Koper is, in de stromingsrichting van het water gezien, altijd na koppelstukken/buizen uit
verzinktstaal toe te passen.
7

B UITWENDIGE CORROSIE
1.0 Algemeen
Meestal komen in gebouwen geen situaties voor, die uitwendige corrosie teweegbrengen.
Wel is het mogelijk dat in sommige gevallen installaties langdurig bloot staan aan
ongewenst binnendringen van regen, vocht of damp, wat tot problemen kan leiden.
De verantwoordelijkheid en de uitvoering van maatregelen hiertegen liggen bij de
voorschrijver en installateur.
Langdurige zekerheid tegen corrosie kunnen alleen gegeven worden door toepassing van
een hiervoor geschikte corrosie bescherming.
Mogelijke oplossingen zijn te vinden in de toepassing van “gesloten cellen” isolatie.
Uiteraard dient deze gegarandeerd waterdicht te zijn aangebracht.
Als minimale bescherming tegen corrosie kunnen daarvoor bestemde grondverven of
metaalverven aangebracht worden.
In de corrosiegevaarlijke situaties (“natte ruimte”, kruipruimte, etc.) wordt geadviseerd de
leidingen altijd te voorzien van corrosie-bescherming.
2.0 Roestvaststaal
Uitwendige corrosie kan alleen in de navolgende situaties optreden:
- als warmtevoerende roestvaststalen leidingen (50°C), door inwerking van vocht, in
contact komen met chloride houdende bouw- of isolatiestoffen.
- als er door waterdamp op warmtevoerende roestvaststalen leidingen een plaatselijk
chloride verhogende concentratie ontstaat.
- als roestvaststalen leidingen (ook bij koud-water voerende leidingen) met
chloorgassen, zout of pekel water of (zuurstofverzadigde) hoogchloride houdend water
in aanraking komt.
Bestaat er gevaar dat bouwstoffen een lange tijd met hoog chloridehoudend water in
aanraking komen, dan dient een daarvoor geëigende corrosiebescherming toegepast te
worden.
Bij roestvaststalen buis in cementvloeren, vindt in samenhang met de potentiaal
vereffening, geen elektrolytische uitwendige corrosie plaats.
3.0 Staalverzinkt
Er moet in het bijzonder aandacht worden besteed aan het voorkomen van uitwendige
corrosie in een langdurig vochtige omgeving. Alleen bij sporadisch kortstondige
corrosiebelasting door vocht is verzinkt staal ook langdurig corrosiebestendig.
Staalverzinkte pressfitting verbindingen dienen bij een verhoogd corrosiegevaar door
elektrolytische uitwendige corrosie (of bij langdurige vochtigheid) tegen corrosie beschermd
te worden.
Staalverzinkte buis met polypropyleen kunststof ommanteling biedt een goede
corrosiebescherming.
8

4.0 Koper en koper-gas
4.1 Koper
De hoge corrosiebestendigheid van koper maakt meestal corrosie beschermingsmaatregelen
overbodig.
Bij koperen buis in cementvloeren, vindt in samenhang met de potentiaal vereffening geen
elektrolytische uitwendige corrosie plaats.
In sommige gevallen moeten echter ook koperen leiding beschermd worden tegen
uitwendige corrosie invloeden en wel tegen sulfiet, nitriet en ammoniak.
4.2 Koper-gas
Gasleidingen dienen tegen corrosie volgens NEN 1078-NPR 3378-10 te worden
beschermd.
9

C INVLOED DOOR TOEPASSING EN VERWERKING
1.0 Algemene informatie
Corrosie kan ontstaan bij onjuist ontworpen installaties en bij foutieve bedrijfstoepassingen.
Op de volgende punten dient gelet te worden:
2.0 Roestvaststaal
2.1 Doorslijpen van de buis
Het doorslijpen van een roestvast stalen buis is niet toegestaan in verband met de
warmteontwikkeling bij het slijpen.
2.2 Buigen van de buis
Roestvaststalen buis mag niet warm gebogen worden. Door het verwarmen van
roestvaststalen buis verandert de structuur van het materiaal (sensibilisering) en kan er
interkristallijne corrosie ontstaan.
2.3 Warmtedoorvoer (zoals bijv. een warmte lint)
Warmtedoorvoer van buiten naar binnen door de buiswand moet voorkomen worden,
omdat hierdoor de opbouw van een film op de buisbinnenwand mogelijk is.
Onder deze film kan het tot verhoging van chloride ionen komen. Chloride ionen
veroorzaken bij een kritische concentratie putcorrosie.
2.4 Verbindingen
Bij solderen van roestvaststalen buizen in de toepassing van vloeistof media bestaat de
mogelijkheid van het optreden van spleetcorrosie. Bij het TIG lassen van roestvaststaal
ontstaan verkleuringen bij de lasnaden, die bij contact met zouthoudend water tot corrosie
kan leiden. Deze verkleuringen, bijzonder aan de binnenzijde van de buis kunnen alleen
door beitsen verholpen worden, wat bij geïnstalleerde buizen niet praktisch is.
3.0 Roestvaststaal – Koper – Staalverzinkt
Bij alle materialen (koper, roestvast staal, staal verzinkt) kan door de aanwezigheid van
een 3 fasen grens (water–metaal-gas(lucht)) waterlijncorrosie optreden.
Deze corrosie wordt vermeden, wanneer de leidingen na de eerste keer vullen van de
leiding, altijd volledig gevuld blijven en niet gedeeltelijk leeg blijven staan.
Een deelvulling treedt op wanneer bijv. na een waterdruktest de buizen weer geleegd
worden. In dit geval is een druktest met gas/lucht aan te bevelen.
10

D INVLOED DOOR ISOLATIE
1.0 Algemeen
Isolatie biedt in de regel geen corrosiebescherming, met als uitzondering een “gesloten cel”
isolatie, waterdicht verlijmd, die wel een goede corrosiebescherming biedt.
2.0 Isolatie van ROESTVASTSTAAL
Niet toegestaan zijn isolatie materialen, die chloride ionen aan het water kunnen afgeven of
tot een plaatselijke verhoging van chloride ionen voeren.
De warmte isolatie van buizen mag een massa aandeel van max. 0,05% aan
wateroplossende chloride ionen bevatten (AS-kwaliteit).
3.0 Isolatie van STAALVERZINKT
Als tussen isolatiemateriaal en de buis geen vocht aanwezig is, zal er geen corrosie
optreden. In het geval er (condens)vocht onder de isolatie kan ontstaan zal de buis
uitwendig gaan corroderen.
4.0 Isolatie van KOPER
De isolatie voor koper moet nitriet vrij zijn, en mag niet meer dan 0,02% massa aandeel
aan ammoniak bevatten.
11

E SPANNINGSCORROSIE (SCC = Stress Corrosion Cracking)
1.0 Algemeen
Spanningscorrosie is een vorm van corrosie die leidt tot scheurvorming in bepaalde
metalen als gevolg van interactie tussen metaal, het milieu en een mechanische belasting
(trekspanning bij montage).
Spanningscorrosie kan alleen optreden indien er een combinatie van de volgende factoren
aanwezig is:
• Toepassing van een voor spanningscorrosie gevoelig materiaal (zoals o.m.
messing).
• Aanwezigheid van ammoniak in het isolatiemateriaal of andere agressieve stoffen
in de nabijheid van de installatie.
• Condensvorming op de installatie (vocht).
• Trekspanning (of restspanning) in het materiaal.
1.1 Trekspanning
1.2 Vocht
Messing fittingen kunnen op verschillende manieren worden vervaardigd: warmpersen,
draaien uit stafmateriaal of gieten. Er kunnen hoge spanningsconcentraties optreden
tijdens fabricage, door bijv. krimpspanningen bij warmgeperste onderdelen of spanningen
door het extruderen van stafmateriaal. Bij dit laatste procédé treedt koude deformatie op
wat leidt tot restspanningen in het materiaal. Die restspanningen kunnen (aan het
oppervlak) van het materiaal trekspanningen veroorzaken. Veel belangrijker zijn echter de
montagespanningen. Bij het té vast aandraaien van de wartelmoer van knelfittingen
kunnen kritische spanningen optreden op de plaats waar de inwendige conus van de
wartelmoer op de knelring wordt gedrukt. Het aandraaimoment veroorzaakt vervormingen,
waarbij vooral in de wartelmoer spanningen worden opgewekt. De kans op
spanningscorrosie kan worden verminderd door de wartelmoer, nadat deze eerst is
aangedraaid, weer volledig los te draaien en daarna opnieuw vastdraaien. Hiermede wordt
de opgebouwde deformatiespanning in de moer nagenoeg opgeheven.
Montagegereedschap dat de fitting zichtbaar beschadigt verhoogt de kans op
spanningscorrosie aanzienlijk. Het gebruik van tangen met getande bekken (zoals
moordenaars en waterpomptangen) of verkeerd afgesteld gereedschap, dient daarom
vermeden te worden.
Zoals eerder opgemerkt, spanning alleen veroorzaakt geen spanningscorrosie. Een
belangrijke voorwaarde voor optreden van corrosie is de aanwezigheid van vocht. In een
minder goed geventileerde ruimte die vochtig is, kan zich condens vormen op koude
leidingen en fittingen. Dit condenswater is in principe vrij zuiver en geeft geen
corrosieproblemen. Het condenswater kan echter gassen uit de omgeving opnemen en
daardoor agressief worden.
12

1.3 Ammoniak
Met name ammoniak moet in dit verband worden genoemd. Ammoniak kan afkomstig zijn
uit verschillende andere stoffen zoals schoonmaakmiddelen, afscheidingsproducten van
mens en dier, kunststofschuimrubber (isolatiematerialen), bouwmaterialen (kitten) e.d.
1.4 Koelleidingen
Als gevolg van de opkomst van warmtepompen worden meer koelleidingen geïnstalleerd.
Wanneer in deze leidingen messing knelfittingen worden toegepast en de leiding wordt
dampdicht geïsoleerd met een kunststofschuimrubber, dan kan eveneens door een
combinatie van factoren spanningscorrosie in de messingfittingen optreden. Tijdens de
productie van kunststofschuimrubber isolatie vormt zich in het materiaal een geringe
hoeveelheid ammoniak. Emissie van zeer geringe hoeveelheden ammoniak uit de
dampdichte isolatie kan in een complexe combinatie met vocht en een bepaalde spanning
in het messing materiaal leiden tot spanningscorrosie van het messing. Bij voldoende
luchtvochtigheid tijdens isolatie van de koelleiding en een later temperatuurverschil tussen
het metaaloppervlak en de opgesloten vochtige lucht, treedt op het metaal condensvorming
op. Een zeer dunne vochtfilm op atomair niveau en een zeer geringe hoeveelheid
ammoniak zijn al voldoende voor het vormen van een agressief chemisch milieu op het
messingoppervlak. En in combinatie met een bepaalde spanning kan vervolgens
spanningscorrosie van het messingmateriaal optreden. Die spanning kan zoals hierboven
beschreven verschillende oorzaken hebben. In de hier geschetste omstandigheid is het
isolatiemateriaal de bron van ammoniak.
De combinatie van messing en ammoniak dient te allen tijde vermeden te worden.
Het afschermen van messing door de fitting te voorzien van een chroom-, nikkel-, of
verflaag biedt onvoldoende garantie om spanningscorrosie te voorkomen.
2.0 Productaansprakelijkheid
Schade veroorzaakt door spanningscorrosie valt niet binnen de productaansprakelijkheid
aangezien alle VSH Super messing knelfittingen voldoen aan de eisen gesteld in de Norm
ISO 6957 wat niet wegneemt dat spanningscorrosie kan optreden als de combinatie van
factoren aanwezig is.
Alternatieven welke niet onderhevig zijn aan spanningscorrosie:
Fitting Buis Geschikt bij koelleidingen/warmtepompen
RVS Press RVS 316 Ja
RVS Press Koper Ja
Koper Press Koper Ja
C-staal Press Staal verzinkt mogelijk, indien vochtvrij*
RVS Tectite Koper Ja
RVS Tectite RVS 316 Ja
RVS Tectite Staal verzinkt Ja, in een gesloten systeem
RVS Draad RVS 316 Ja
RVS Draad Koper Ja
Koper Soldeer Koper Ja
Tabel 1
13