Duurzame sportaccommodaties - sportfriesland.nl

Verslag symposium
Duurzame
sportaccommodaties
28 februari 2013

Inhoud
Inleiding ................................................................................................................................ 2
Welkomstwoord ................................................................................................................. 2
Resultaten van de enquête ............................................................................................. 2
Ronde Tafelgesprekken .................................................................................................. 3
Parallelsessies ................................................................................................................... 4
RKVV Bakhuizen ............................................................................................................ 4
Sportcomplex Nieuwehorne ....................................................................................... 5
Voetbalvereniging Den Ham ....................................................................................... 5
F.C. Oldemarkt ............................................................................................................... 6
Presentatie gedeputeerde Hans Konst ....................................................................... 6
Paneldiscussie ................................................................................................................... 7
Vervolg .................................................................................................................................. 8
Bijlage 1: Overzicht van Kansen en Knelpunten ...................................................... 9

Inleiding
Op donderdag 28 februari 2013 heeft de provincie Fryslân in samenwerking met Sport Fryslân
en Saxion Hogescholen het symposium Duurzame sportaccommodaties georganiseerd in
Sportstad Heerenveen, één van de duurzaamste sportcomplexen van Noord Nederland. Doel
van het symposium was om amateursportverenigingen en eigenaren van
buitensportaccommodaties bewust te maken van de energiesituatie op hun accommodaties en
uit te nodigen om met elkaar te verkennen welke mogelijkheden er zijn om de
energierekening te verlagen.
Het symposium was een groot succes. Bijna 150 enthousiaste mensen hebben vanuit
verschillende organisaties deelgenomen. Bestuursleden van amateursportverenigingen waren
goed vertegenwoordigd. Daarnaast waren er medewerkers van bijvoorbeeld sportbonden en
de Friese Milieufederatie. Ook Raadsleden, bestuurders en ambtenaren van diverse Friese
gemeenten waren present. Op 28 februari is duidelijk geworden dat het thema
energiebesparing leeft in de praktijk. Amateursportverenigingen willen doelgericht aan de slag
kunnen met hun sportaccommodaties.
Dit verslag beschrijft de verschillende onderdelen van het programma en geeft de belangrijkste
vragen en thema’s weer die tijdens de bijeenkomst zijn genoemd. Voor de presentaties wordt
verwezen naar de website van de provincie Fryslân:
www.fryslan.nl/duurzamesportaccommodaties
Welkomstwoord
Algemeen directeur van de provincie Fryslân Guus van den Berg is dagvoorzitter. Het
symposium begint om 17.30 uur met een openingswoord van de dagvoorzitter en een
welkomstwoord door Lykele Buwalda, wethouder van de gemeente Heerenveen. Dhr. Siebren
Siebenga, ook wethouder van de gemeente Heerenveen, was helaas door ziekte afwezig.
Dhr. Buwalda heet de deelnemers welkom in Heerenveen en geeft een toelichting op de rol
van de gemeente met betrekking tot energie van sportaccommodaties. Hij gaat in op
duurzame sportaccommodaties in de gemeente Heerenveen. Sportstad Heerenveen en het
nieuw te bouwen Thialf stadion zijn goede voorbeelden van grote duurzame sportcomplexen.
Ook zet de gemeente Heerenveen zich in voor amateursportaccommodaties. Een mooi
voorbeeld van een duurzame amateursportaccommodatie in de gemeente is sportcomplex
Nieuwehorne. In één van de parallelsessies is het verhaal van dit sportcomplex
gepresenteerd.
Dhr. Buwalda brengt het onderwerp kunstgras ter sprake. De wethouder vraagt zich af of
kunstgras wel zo duurzaam is. Kunstgras moet namelijk eens in de acht tot tien jaar vervangen
worden. Een vraag die tijdens het symposium niet meer is besproken en dus ook niet is
beantwoord.
Resultaten van de enquête
Na het welkomstwoord presenteren André Bus (docent en onderzoeker bij Saxion
Hogescholen) en Saakje Mulder (directeur van Sport Fryslân) de resultaten van een enquête
over de energiesituatie in Friese buitensportaccommodaties. Er is een vragenlijst uitgezet
onder ruim 600 amateursportverenigingen in de provincie. Uit de enquête blijkt dat de huidige
situatie grote kansen biedt om het energieverbruik te verbeteren. Veel accommodaties zijn
oud, slecht geïsoleerd en de installaties voor verwarming en warm water zijn binnen een
aantal jaren aan vervanging toe. De energierekening bedraagt soms wel 10-15 % van de
2

totale begroting van een vereniging. Door Saakje Mulder wordt ingegaan op de rol die
verschillende organisaties kunnen innemen bij dit thema. Nieuwe samenwerkingsvormen
tussen bijvoorbeeld verenigingen en gemeenten zijn belangrijk.
De presentatie kunt u vinden op de website van de provincie Fryslân.
Ronde Tafelgesprekken
Na de presentatie van de resultaten zijn de deelnemers onder leiding van een gespreksleider
in groepen van tien personen met elkaar in gesprek gegaan. Na een korte kennismaking was
het doel kansen en knelpunten voor het nemen van energiemaatregelen bij
sportaccommodaties met elkaar uit te wisselen. In tabel 1 vindt u een overzicht van thema’s
die het meest genoemd zijn. Een meer gedetailleerd overzicht van de uitgewisselde kansen
en knelpunten vindt u in bijlage 1.
Tabel 1: Overzicht van veel genoemde thema’s onderverdeeld naar kansen en
knelpunten
Kansen Knelpunten
Kostenvermindering op eigen kracht door
energiebesparing en produceren duurzame
energie.
Bewustwording en uitstraling door
voorbeeldfunctie maatschappelijk
verantwoord ondernemen.
Samenwerking verbindt en maakt sterk,
twee weten meer dan een. Ook valt er
marktvoordeel te behalen met
schaalvergroting.
Kennis opbouwen en uitwisselen is
belangrijke basis voor succes, het vergroot
kans op goede beslissingen.
Techniek blijft zich ontwikkelingen en door
praktische toepassingen op grote schaal
worden nieuwe technieken betaalbaar.
Veel verenigingen hebben moeite om in hun
eigen kracht te komen. Hoe organiseer je
het?
Bewustwording en gedragsverandering
creëren is geen gemakkelijke opgave. Hoe
kan je dat stimuleren.
Samenwerking tussen partijen en
verenigingen is complex. Hoe kan je hier in
positieve zin op sturen?
Financiering staat met stip bovenaan. Er zijn
onvoldoende middelen om de benodigde
voorinvestering voor energiemaatregelen te
vergaren.
Gebrek aan kennis binnen genoemde
clusters maakt dat er geen daadkracht wordt
gerealiseerd.
Techniek biedt nog geen oplossing voor
opslag van energie en het is lastig om te
bepalen wat verstandige investeringen zijn
voor een vereniging.
3

Na afloop van de gesprekken is de dagvoorzitter langs tafels gelopen om plenair inspirerende
kansen en voorbeelden op te halen. In gesprek met de dagvoorzitter zijn de volgende punten
naar voren gekomen:
- Er moet nagedacht worden over de vraag hoe de kennis en professionaliteit van
bouwvakkers die door de crisis zonder werk zitten kan worden ingezet om
verenigingen te helpen.
- Kennis delen over financieringsconstructies tussen verenigingen en de hier
aanwezige deelnemers van diverse instellingen en specialisaties.
- Samenwerking door schaalvoordelen, denk bijvoorbeeld aan het op grote schaal
inkopen van bewegingsmelders.
- Samenwerking met bedrijfsleven versterken door gebruik te maken van elkaars
restwarmte en overige zaken
- Het opzetten van een Energy Service Company die verenigingen ontlast en investeert
in energiebesparingsmaatregelen.
- Mensen bewust maken van hun gedrag door energieverbruik en kosten in beeld te
brengen in relatie tot verspilling. Denk bijvoorbeeld aan de kosten van lichtmasten die
onnodig branden.
- Bedrijfsleven beter laten samenwerken met opleidingen en verenigingen zodat
studenten ervaring opdoen in de praktijk.
- Morfologisch ontwerpen, in de betekenis van goed afstemmen van het ontwerpproces
tussen architect, opdrachtgever(gebruiker) en bouwaannemers om faalkosten te
reduceren.
Parallelsessies
Na de pauze hebben de bezoekers één van de vier parallelsessies bijgewoond. Vier
verenigingen die als voorbeeld (good-practice) zijn geselecteerd hebben hun verhaal verteld.
Dit waren de voetbalvereniging RKVV Bakhuizen, het sportcomplex Nieuwehorne, de
voetbalvereniging Den Ham en de voetbalvereniging F.C. Oldemarkt.
RKVV Bakhuizen
In het kader van privatisering kreeg S.V. Bakhuizen €73.519 voor het wegwerken van
achterstallig onderhoud. S.V. Bakhuizen heeft voor zichzelf de voor- een nadelen van
renovatie en nieuwbouw op een rijtje gezet. De vereniging kwam tot de conclusie dat
nieuwbouw de enige juiste keuze was. De leden werden bij het project betrokken en er is
gekozen voor het terugbouwen van een nieuwe accommodatie op een andere locatie zodat er
met vrijwilligers rustig kon worden gebouwd. Met de nieuwbouw is ingezet op een
energiezuinig en onderhoudsvriendelijk ontwerp. Het gebouw ziet er fraai uit en heeft de
doelstelling energiezuinig zeker gehaald. Aan de hand van prachtige sfeerbeelden liet de heer
Zijlstra zien wat de vrijwilligers allemaal voor hun rekening namen. Via foto’s werd duidelijk in
beeld gebracht hoe de energievoorziening is geregeld.
S.V. Bakhuizen is er in geslaagd om de hypotheek lasten te beperken tot €60.000 waar
aanvankelijk op €125.000 was gerekend. Het geeft aan hoe groot de betrokkenheid en
samenwerking was bij het project. De vereniging laat zien dat er met zelfwerkzaamheid en
belangeloze inzet van lokale ondernemers veel mogelijk is.
4

De bezoekers van de parallelsessie hadden veel waardering voor het initiatief in Bakhuizen. Er
was respect voor de samenwerking, betrokkenheid en belangenloze inzet van ondernemers.
Belangrijke vraag die naar voren kwam is in hoeverre deze aanpak ook in andere dorpen zou
kunnen werken.
Sportcomplex Nieuwehorne
Op 11 januari 2013 is Sportcomplex Nieuwehorne geopend: een volledig nieuw ontwikkelde
locatie met daarop - naast de velden - een accommodatie voor omni-sportvereniging UDIROS
en een aparte accommodatie voor de tennisvereniging. Om het sportcomplex te realiseren is
Stichting Horne Sport opgericht. Er waren twee pilaren in het project. Ten eerste het
gebruikersgemak, het complex moest op eenvoudige wijze door vrijwilligers beheerd kunnen
worden. En ten tweede het energieverbruik. In een “total costs of ownership” benadering is
een inschatting gemaakt van de benodigde investeringen en van de te verwachten
energiekosten voor de komende 15 jaar.
In de presentatie is het ontwikkelproces toegelicht. Vanuit een integrale visie met betrekking
tot de leefbaarheid van Horne is het besluit genomen om de bestaande accommodaties te
verplaatsen en een geheel nieuwe locatie te ontwikkelen. Er is veel lobbywerk verricht bij de
politiek Het plan van eisen is door 7 bouwgroepen en 40 vrijwilligers vrijwel geheel zelfstandig
uitgewerkt. Er is een goede samenwerking ontstaan tussen de gemeente en de stichting. Een
lid van het bestuur van de stichting was ook lid van het bouwteam.
Ook bij de oplevering heeft de stichting een intensieve rol gespeeld. Het
gebouwbeheersysteem is geavanceerd op energie. In het gebouw gebruiken vrijwilligers een
pasjessysteem voor geld, beveiliging, maar ook de toerekening van de kosten naar de
verenigingen. De reacties op het gebouw waren zeer positief. Met name de benadering van
“total costs of ownership” en het geavanceerde gebouwbeheersysteem werden door velen
gezien als interessante good practices om meer in detail ter beschikking te stellen aan andere
verenigingen.
Voetbalvereniging Den Ham
Voetbalvereniging Den Ham heeft haar ambities t.a.v. duurzaam bouwen niet ingestoken
vanuit een subsidieaanvraag maar vanuit een duidelijk kosten-baten verhaal. Ingegeven door
privatisering waarbij de gemeente voor verzelfstandiging de vereniging middelen heeft
toegekend om de accommodatie aan te pakken. Het inzicht in kosten en baten heeft aan de
basis gestaan om mee te doen aan de prijsvraag “Duurzaam Dorp” van de provincie
Overijssel. Met de slogan “Energie(k) Den Ham” is het initiatief beloond en heeft de
initiatiefgroep Energiek Den Ham middelen gekregen vanuit de provincie om haar ambities
waar te maken. Onderdeel daarvan was het wegzetten van een bedrag aan zonnepanelen in
het dorp onder gebruikers en bedrijven. Vrijwilligers van de voetbalvereniging hebben hiervoor
de coördinatie en administratie voor hun rekening genomen en dit unieke traject in goede
banen geleid. Onder andere hebben ze door grootschalige inkoop van zonnepanelen een
stevig voordeel weten te behalen voor alle betrokkenen en hebben ze zelf ook hun ambities
kunnen realiseren.
Het bouwproject had betrekking op drie gebouwen. Er is door voetbalvereniging Den Ham in
dit project niet gewerkt met zonneboilers. Berekeningen leerden dat dit niet zou werken. Wel is
er stevig ingezet op zonne-energie en een verwarmingsketel. Belangrijk voor het succes van
de ingevoerde maatregelen is te laten zien wat je realiseert op terrein van energiebesparing.
Daarmee stimuleer je de bewustwording bij de gebruikers.
De meeste vragen die bij Den Ham naar voren kwamen gingen over het traject. Bijvoorbeeld,
hoe is de vereniging erin geslaagd mensen te betrekken bij het project? Hierbij viel op dat er
een goede samenwerking was met de gemeente. Er waren korte lijntjes tussen de voorzitter
van de vereniging en de gemeente. Daarnaast waren twee enthousiaste senioren full time in
de weer om het traject te trekken.
5

F.C. Oldemarkt
De nieuwe sportaccommodatie van voetbalvereniging F.C. Oldemarkt is bijna klaar. Om de
bouw in eigen hand te kunnen nemen heeft F.C. Oldemarkt een stichting Sportpark opgericht
die als opdrachtgever fungeert. Geïnspireerd door voorbeelden van energie neutrale woningen
en kantoren heeft F.C. Oldemarkt met professionals verkend of energie neutrale nieuwbouw
mogelijk en betaalbaar is. Hierbij is gekeken naar zowel de realisatiekosten, gebruikskosten en
beheer en onderhoud van diverse systemen. Conclusie, het is mogelijk om met een extra
voorinvestering een “energie neutrale” sportaccommodatie te bouwen die zich in 15 jaar
terugverdient. Het bedrag dat bovenop de bouwkosten nodig was voor de duurzame
maatregelen, was te veel voor F.C. Oldemarkt alleen. Door actief lobbyen is het gelukt om in
een pilot opgenomen te worden in het energiefonds van de provincie Overijssel. Voorwaarde
hiervoor is dat de nieuwbouw energieneutraal wordt opgeleverd en dat de extra kosten
hiervoor evenredig worden verdeeld tussen Stichting, Gemeente en Provincie. Daarnaast is
gebruik gemaakt van een subsidie regeling vanuit agentschap.nl. Onder leiding van een
“professionele bouwcommissie” en vele vrijwilligers is het project ondanks enkele hobbels en
vertragingen inmiddels bijna afgerond.
Mensen in de zaal waren geïnteresseerd in de nieuwe methodiek die voor F.C. Oldemarkt
door experts is gebruikt om aan de voorkant aan te tonen dat de beoogde nieuwbouw
energieneutraal is. Ook waren er praktische vragen over de diverse technische oplossingen
die in het project zijn toegepast De vraag of het mogelijk zou zijn geweest om zonder
subsidies energieneutraal te bouwen was niet eenvoudig te beantwoorden. Zonder de
toegezegde subsidies (met daaraan de eis dat energieneutraal moest worden gebouwd) had
F.C. Oldemarkt haar ambities waarschijnlijk naar beneden bijgesteld. Met de huidige kennis en
opgedane ervaringen is het voor nieuwe situaties goed mogelijk om de meerkosten naar
beneden bij te stellen. Alleen al door de blauwdruk van F.C. Oldemarkt over te nemen kan
stevig op plankosten worden bespaard. Daarnaast kan nu beter worden aangegeven waar je
als opdrachtgever op moet letten om risico’s en onvoorziene kosten van meerwerk te
voorkomen.
De presentatie van de parallelsessies kunt u vinden op de website van de provincie Fryslân.
Presentatie gedeputeerde Hans Konst
Na afloop van de parallelsessies is het programma weer plenair vervolgd met een toespraak
van gedeputeerde Hans Konst. De gedeputeerde geeft aan dat sport en duurzaamheid voor
de provincie Fryslân allebei erg belangrijk zijn en dat projecten die de relatie leggen tussen
deze twee thema’s positief worden ontvangen. De provincie ziet haar rol als verbinder van
partijen en het faciliteren van de benodigde kennisuitwisseling. Waarbij het zoeken naar
oplossingen voor het veel genoemde probleem van voorfinanciering (kosten gaan voor de
baten uit) ook mee wordt genomen. Voorbeelden hiervan zijn te vinden bij zorginstellingen en
zwembaden. Om meer zicht te krijgen op mogelijkheden om (financiële) drempels voor
energie-investeringen bij verenigingen te verlagen, kondigde Hans Konst - geïnspireerd door
deze bijeenkomst - een pilot aan waar één of meerdere verenigingen voor in aanmerking
kunnen komen. Een interessante gedachte noemt hij het verkennen van kansen die een
Energy Service Company (ESCo) kan bieden. Dit is financieringsmodel waarbij de
besparingsmaatregelen terugverdiend worden met de energiekosten. Hierbij doet de ESCo de
investering en pas na afbetaling worden de maatregelen eigendom van de eigenaar van het
gebouw. Hierop kwamen spontaan positieve reacties vanuit de zaal.
6

Paneldiscussie
Als afsluiting van de avond is een panel van deskundigen met elkaar en de zaal in gesprek
gegaan over de vraag: hoe kunnen sportverenigingen in deze tijd inspelen op andere
verdienmodellen? In het panel zaten gedeputeerde Hans Konst, Peter Hutten (directeur Van
Wijnen Noord), Robert den Ouden (directeur Sportstroom), Olof van de Wal (MT-lid Platform
31) en Sybrand Frietema de Vries (bestuurslid van de Fryske Enerzjy Koöpraasje). Helaas kon
beoogd voorzitter Jacques Monasch (Tweede Kamerlid PvdA), vanwege verplichtingen in Den
Haag niet op tijd aanwezig zijn. Deze rol is met verve overgenomen door voorzitter Guus van
den Berg.
Het panel is ingegaan op drie kernthema’s: samenwerking, financiering en kennis.
Samenwerking blijkt een veel genoemde oplossing die vanuit diverse invalshoeken kan
worden opgepakt. Robert den Ouden, directeur van Sportstroom, heeft met zijn bedrijf een
verdienmodel gerealiseerd dat aantoont dat samenwerking tussen verenigingen loont. Door
gezamenlijk stroom in te kopen kan de prijs omlaag en is Sportstroom in staat verenigingen te
informeren en ontzorgen. Sybrand Frietema van de Fryske Enerzjy Koörpraasje geeft aan dat
het wat hem betreft niet alleen om samenwerking tussen verenigingen gaat, maar ook om
samenwerking tussen verenigingen en burgers. Peter Hutten, directeur Van Wijnen Noord,
sluit zich hier bij aan. Hij ziet als maatschappelijk verantwoorde onderneming kansen in het
ontwikkelen van een ‘duurzaam wijkontwikkelingsconcept’ waarnee met alle betrokken partijen
de leefbaarheid van de wijk wordt vergroot. Sportverenigingen en accommodaties kunnen
profiteren van de energie neutrale wijk of zelf energie opwekken. Olof van der Wal, MT Lid
Platform 31, ziet ook goede mogelijkheden om sportvoorzieningen en accommodaties beter in
de openbare ruimte te integreren. Daarbij vindt hij het belangrijk zicht te krijgen op de kosten
en baten van investeringen. Wie betalen en wie profiteren. En is het mogelijk afspraken te
maken over hoe hiermee om te gaan.
Voor verenigingen blijkt het gebrek aan middelen het grootste knelpunt om in energie neutrale
maatregelen te investeren. Hier ligt mogelijk een rol voor de ESCo-constructie waar Hans
Konst over sprak. Het is dan wel van belang deze nader toe te lichten, want uit de discussie
met de zaal werd duidelijk dat hierover verschillende beelden bestaan. Guus van den Berg
pleitte in deze fase voor veel vrijheid van denken vanuit verenigingen van onderaf. Soms
kunnen opgelegde subsidiekaders enorm knellen waardoor regelingen hun doel ten dele
voorbijschieten. Hij roept aanwezige verenigingen op zich voor een pilot aan te melden bij
Merel Hilbolling. De verwachting is dat deze pilot inzicht geeft in hoe financiële drempels voor
een vereniging mogelijk kunnen worden weggenomen en deze kennis ook anderen kan
voorthelpen.
Peter Hutten gaf aan dat veel verenigingen opnieuw het wiel aan het uitvinden zijn. Dit kost
alle partijen veel tijd en geld. Hij pleit voor standaardisatie van bouwpakketten voor
sportaccommodaties die daardoor goedkoper aangeboden en gerealiseerd kunnen worden.
Vanuit de zaal werd daar kritisch op gereageerd omdat verenigingen ook graag zelf betrokken
willen zijn bij ontwerp en realisatie. Peter Hutten geeft aan dat dit ook zijn uitgangspunt is.
Maar standaardisatie geeft verenigingen beter inzicht in kosten en te verwachten baten. In
overleg kan worden gekeken wat verenigingen zelf kunnen doen.
Ook werd benadrukt dat duurzaamheid meer is dan “energie”. Initiatieven vanuit
sportverenigingen kunnen verder worden gebracht door samenwerking te zoeken met dorpen,
wijken of buurten. De overheid zou het proces moeten faciliteren en ook zorg dragen voor
kennisuitwisseling en verspreiding. Dit symposium is met 140 ervaringsdeskundigen vanuit
diverse invalshoeken een goed voorbeeld. Het idee wordt geopperd kennis cafés te
organiseren.
7

Een andere oplossing die wordt aangedragen vanuit het panel was om een breed expertise
team samen te stellen dat na gaat denken over de vraag hoe op een efficiënte manier vragen
vanuit verenigingen op maat kunnen worden beantwoord. Diverse panelleden gaven aan hier
positief tegenover te staan. Ook liggen hier kansen voor kennisinstituten, opleidingscentra en
belangenverenigingen. Eerder op de avond werd al aangegeven dat studenten van diverse
opleidingen graag werken aan uitdagende opdrachten. Studenten zoeken stages bij
opdrachtgevers die oplossingen zoeken voor praktische energievraagstukken en invulling
willen geven aan maatschappelijk verantwoord ondernemen.
Na afloop van de paneldiscussie zijn veel bezoekers gebleven voor de borrel. Onder het genot
van een hapje en een drankje hebben deelnemers nader kennis gemaakt en is nagepraat.
Vervolg
Hoe kunnen we de energierekening van buitensportaccommodaties in Fryslân verlagen? Deze
vraag stond centraal op het symposium Duurzame sportaccommodaties. Doelstelling van het
symposium was te verkennen welke kansen, knelpunten en mogelijkheden er zijn om
duurzame accommodaties te realiseren. Maar hoe nu verder?
We hebben gemerkt dat de belangstelling voor het onderwerp duurzame sportaccommodaties
groot is. Daarom wil de provincie ervaring opdoen met het besparingspotentieel van
sportaccommodaties en de clubaanpak. Dit doen we in een pilot, zoals aangekondigd op het
symposium. Er hebben zich vijf belangstellende sportverenigingen gemeld. Met deze
verenigingen bekijken we welke mogelijkheden er zijn om de pilot uit te voeren. Ook zijn we in
gesprek met partners zoals Sport Fryslân en de KNVB om uit te zoeken hoe we kunnen
samenwerken. Ook zijn we in gesprek met partners zoals Sport Fryslân en de KNVB om uit te
zoeken wat verdere samenwerkingsvormen zijn.
We hopen dat we met dit symposium aanjager zijn geweest. Dat we op deze wijze mensen
met elkaar in contact hebben gebracht en dat het enthousiasme zal leiden tot vruchtbare
samenwerkingsvormen.
Dit verslag is tot stand gekomen in samenwerking tussen Dr. André Bus (docent en
onderzoeker Saxion Hogescholen), Ir. Harrie van Bommel (Hoofddocent en onderzoeker
Saxion Hogescholen) en de provincie Fryslân.
8

Bijlage 1: Overzicht van Kansen en Knelpunten
De opzet van de rondetafelgesprekken is mensen actief aan het denken te zetten en
informatie met elkaar delen. Gezien de tijd is er bij de meeste teams geen sprake van een
doordachte top 10. Wel hebben de teams een lijst gemaakt van punten die zijn besproken. Uit
alle lijsten die wij hebben ontvangen is onderstaande opsomming samengesteld. De
opsomming bevat kansen en knelpunten onderverdeeld naar onderwerp.
Kansen
Eigen kracht
1. Energiekosten zijn hoog, groot besparingspotentieel (2x)
2. Energiescan geeft inzicht in kosten en baten, inclusief vastrecht en piekbelasting
3. Verlagen energiekosten door:
- Kostenvermindering door besparen op energie verbruik (5x)
- Opwekken van eigen energie (PV panelen 4x, Houtpallets, aardwarmte etc)
- Groene energie wordt volwassen
- Omgevingsverwarming uitwisselen met bedrijven omgeving
4. Besparingen op exploitatie & winst inzetten bij productie voor andere doeleinden (2x)
5. Onafhankelijk van energie (prijzen) door eigen corporatie
6. Nieuwbouw/verbouw gebruiken als momentum om energiemaatregelen te treffen
Bewustwording en uitstraling
1. Vereniging als voorbeeldfunctie maatschappelijk verantwoord ondernemen (trots)
2 Voorbeeldfunctie voor de leden en kinderen (2x)
3. Imago/uitstraling (beter voor milieu CO 2 besparing) (2x)
4. Milieubewustzijn beïnvloeden van eigen mensen
5 Versterken bewustwording energieverbruik (4x)
6. Energiescan (draagt bij aan inzicht, bewustwording)
Samenwerken
1. Maak gebruik van kennis en netwerk in de club, denk ook aan betrekken van sponsors
(3x)
2. Kracht van vrijwilligers en bereidheid om zich in te zetten.
3. Samenwerking tussen verenigingen zonder eigen identiteit te verliezen (bv inkoop)
(3x)
4. Combinaties zoeken (verenigingen - omwonenden)
5. Combineren budgetten (doorbreken schotten cultuur)
6. Realisatie multifunctionele gebouwen (fusie mogelijkheden) kan investering sneller uit
(3x)
7. Samenwerken met bedrijfsleven wat betreft kennisuitwisseling en advies
8. Stimuleer meer mogelijkheden voor medegebruik, combinaties andere functies bv.
Scholen (2x)
Samenwerken marktwerking
1. Samen energie inkopen (sportstroom) Collectiviteit (3x)
2. Gezamenlijk energie opwekken
3. Groen financiering Revolving funding
4. Lange termijn return investment
5. Omgevingsverwarming uitwisselen met bedrijven omgeving
6. Prijsvechters en belang van kwaliteitscontrole
7. Inverdienmodellen creëren (verdeling van kosten en baten helder) (3x)
8. Aantrekkelijke financieringsvorm zoeken voor voorfinanciering (renteloos- lage rente)
9. Werkgelegenheid (inzet werkloze bouwvakkers en installateurs voor kennisoverdracht
en ondersteuning (2x)
10. Crisis stimuleert creativiteit: innovatieve uitvraag markt vanuit opdrachtgever mogelijk
9

Kennis opbouwen, uitwisselen
1. (Advies) rol overheden vanuit duurzame ontwikkeling (provincie, gemeente) (2x)
2. Positieve insteek ministerie Tweede Kamer
3. Eenduidig beleid voor langere tijd t.a.v. subsidies zodat men weet waar men aan toe
is.
4. Kennisdelen o.a. beschikbaar stellen gegevens energiescan (4x)
5. Samenwerking en meedenken van lokale energie corporaties
6. Technische kennis delen info met bijvoorbeeld architecten, gemeenten, constructeurs
bouwaannemers e.d.
7. Samenwerking kennisbank voor verenigingen: Benchmark (standaardisering)
8. Via kennisdelen positief domino- effect
Technische mogelijkheden nemen toe en worden betaalbaar
1. Oud gebouw maakt kans op verbetermogelijkheden groter, oppimpen(3x)
2. Isolatie van gebouw: dak, wanden, ramen, vloeren, installaties etc. (3x)
3. Technologische ontwikkelingen benutten en goed toepassen (2)
4. Zichtbaar maken energiegebruik (in gebouw), relatie met bewustwording
4. Energiezuinig bouwen
5. Componenten bouw
6. PV panelen (5x)
7. Houtpallets
8. Gebruik van aardwarmte
9. LED verlichting van de velden (3x)
10. Energiezuinige verlichting gebouwen o.a. kleedkamers, kantine
11. Slimme meters
12. Zuiniger apparatuur op moment dat ze aan vervanging toe zijn (2x)
13. Kunstgrasvelden (2x)
14. Kledinglocker
15. Slimme methodiek
16. Wateropvang (beregening + toilet)
17. Warmtewisselaar
18. Zonnewarmte voordeel opslag
19. Maken blauwdruk
Knelpunten
Eigenkracht
1. Betrokkenheid leden vergroten (3x), bij 30 - 50 jaar laag (1x)
2. Individualisme van leden vereniging
3. Regelgeving/bemoeizucht overheid (eigen prioriteitenlijsten)
4. Krimp verenigingen, levensvatbaarheid in relatie tot contributie opbrengst (3x)
5. Prioritering binnen vereniging voor energie is nog geen gemeengoed
6. Inzet vrijwilligers in nieuwbouw/verbouw vraagt stevige aansturing (logistiek)
7. Draagvlak creëren voor bezuinigingen in de toekomst
8. Toegang tot vrijwilligers is mede afhankelijk van vitaliteit vereniging
Financiering
1. Onvoldoende middelen voor investeringen (8x)
2. Achterstallig onderhoud
3. Scheiding eigenaar (investering) en gebruik (exploitatie) (kosten baten verdeling) 3x
4. Subsidieregelingen te star en dwingend (schottencultuur)
5. Beperkte subsidiemogelijkheden, terugloop door bezuinigen gemeente (2x)
6. Tijdelijkheid van subsidie regelingen, ad hoc (3x)
7. Rendement zonnepaneel en overige zaken na 20 jaar?
8. Kwaliteit van producten onder druk van marktconcurrentie
9. Bank draagt niet bij door gemis bedrijfsplan (voordelige lening) (2x)
10

10. Return on Investment
11. Onzekerheid energieprijzen omhoog of omlaag
12. Financieringsconstructie
13. Eigendomsverhoudingen (kleine verenigingen)
Samenwerking
1. Weerstand tegen samenwerking in achterban van vereniging
2. Verenigingen soleren te veel
3. Warmteleverancier failliet
4. Energiewereld is complex en dynamisch, veel adviseurs (verschillende geluiden)
5. Conservatisme bij energiemaatschappijen; Salderen is lastig tussen partijen (3x)
6. Bij gezamenlijk gebruik, hoe ga je om met beheer.
7. Tijd, budget, provincie, gemeenten, vrijwilligers inzet
8. Snelheid van besluitvorming (lange procedures) en motivatie
Bewustwording
1. Gedrag gebruikers, hoe gaan ze met nieuwe techniek om (3x)
2. Bewustwording gaat niet van zelf. Gegroeide cultuur van niet energiezuinig gedrag
(5x)
3. Vernieling, fout gebruik is zeer kostbaar (toezicht beperkt) (2x)
4. Benchmark, hoe is mijn verbruik, in calorieën
5. Berichtgeving beeldvorming
6. Gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel, energie geen onderdeel van sportbeleving
7. Iedereen moet meedenken, licht uit in kleedkamer en op velden
Kennis
1. Kennis van zaken mist in vereniging, wat is duurzaamheid, wat is mogelijk (4x)
2. Waar kan je aankloppen? Hoe mobiliseer je kennis?
3. Gebrek aan daadkracht (ondernemerszin) om zaken aan te pakken (keuzes maken)
(3x)
4 Slechte monitoring van energie verbruik en gebrek aan inzicht energieverbruik
5. Verspilling is niet altijd zichtbaar (Scan)
6. Weinig good practices
7. Weinig voorbeelden van LED verlichting Veld)
8. Gemis aan kennis over bestaande technische mogelijkheden
9. Onvoldoende kennis bij wisselende vrijwilligersbezetting om juist met duurzaam
gebouw en installaties om te gaan.
10. Ontwikkelen v/d vereniging clubs zijn niet te voorzien. Afnemende ledentallen. Wat zijn
consequenties voor energieverbruik voor terugverdienmodellen?
Techniek
1. Opslag van energie is lastig, smart grid is nog niet rond
2. Te korte gebruiksduur bij zonneboilers
3. Lichtmasten energiezuinig en goede kwaliteit?
11