6de jaargang - Variaties

Zesde jaargang - 2007 - I
SECRETARIAAT : Leopold Taghon, Ter Walle 22 9880 Aalter
09/374 28 22 – leopold.taghon@skynet.be
rek.nr. Dialectgenootschap 442-6657671-09
CONTACT : Erik Wille, Sint-Pietersveld 25 8750 Wingene
051/65 50 29 - erik.wille@skynet.be
Beste dialectspreker,
Met dit nuumerotsje starten we onze zesde (!) jaargang. Ge hebt toch al uw
abonnementgeld gestort of betaald
aan een van onze
genootschapsleden? Zo niet dreigt
het tweede nummertje in 2007 niet
meer in uw boade te vallen! Nu,
wij mogen niet klagen van de
stiptheid van betaling van onze
ruim 600 abonnees.
Waarvoor veel dank!
Misschien vraagt u zich af hoelang
we zo zullen doorgaan? Wel, we
voorzien nog zo’n drietal jaren.
Zoals als meermalen gezegd en
geschreven, zou ons
2007 - I - 1

langverwachte dialectwoordenboek dan moeten verschijnen. Er is nog
verschrikkelijk veel werk aan de winkel, maar vanaf dit jaar stevenen we er
rechtstreeks op af. We houden u op de hoogte van de ‘werkzaamheden’.
Ondertussen waren we met een vijftal mensen van ons genootschap op de
dialectendag in Mechelen. Die werd georganiseerd door de Stichting
Nederlandse Dialecten (daar zijn de Hollanders ook bij), in samenwerking met
Variaties vzw (de koepelorganisatie voor dialecten en oraal erfgoed in
Vlaanderen, waarvan wij deel uitmaken) en het Vlaams Centrum voor
Volkscultuur vzw.
Wie Mechelen zegt, denkt misschien aan het Speelgoedmuseum aldaar. Wel,
een van de werkwinkels op de dialectendag ging over ‘De benamingen voor
enkele kinderspelen in de zuidelijk-Nederlandse dialecten’ door ons
genootschapslid Tineke De Pauw.
Ondertussen is ook de eerste aanvulling van onze uitgave ‘Volkse Kinderspelen
uit het Meetjesland’ verschenen. Met iets vertraging, maar toch nog vóór den
uitkomen. Daar moesten we ons dit jaar wel voor haasten….
Groot nieuws! Het Mechels Speelgoedmuseum viert dit jaar zijn 25 ste
verjaardag. Bij die gelegenheid biedt zij de verenigingen die in Vlaanderen met
erfgoed bezig zijn een interactieve tentoonstelling aan over spelen en speelgoed
uit de 20 ste eeuw (‘Spelen – Géén verloren droom’). Die komt ter gelegenheid
van septemberkermis naar Aalter! Maar daar hoort u ongetwijfeld meer over in
de komende maanden.
Genoeg inleiding! We moeten u nog het thema van volgend nummer meegeven:
‘molenaar en bakker’. Hedde ui’n meulnoare versmuuerd of hedde nog ’n
bakte op zoldre? Laat het ons weten.
Erik Wille
ETYMOLOGIE
Etymologie is het stadhuiswoord voor ‘waar komt het dialectwoord of de
dialectuitdrukking vandaan?’. Als ge verweten wordt voor muddn is dat – net
als voor vele andere namen van beesten – nu niet direct een copplement.
MUDDN (mutten: 1. nuchter kalf; 2. dwaas)
Een pasgeboren kalf dat nog niet heeft gezogen, wordt MUTTEN genoemd. Dat
woord concurreert in het (Zuidwest-)Meetjesland fel met het minder poëtische
kalf of de omschrijving nuchter kalf. Op taalkaarten blijkt mutten binnen ZWM
het sterkst in Lo voor te komen, maar verder oostelijk, in het land van Nevele, is
het nog couranter.
In de tweede betekenis, dwaas, is mutten minstens zo bekend. Die betekenis is
trouwens niet moeilijk af te leiden uit de eerste: runderen in het algemeen
hebben al geen goede naam wanneer het op het geestelijke vermogen aankomt,
en een pasgeboren kalf is dan nog het meest onwetend. Het woord is
waarschijnlijk al heel oud, en maakt deel uit van de Germaanse
erfwoordenschat. Dat zien we aan het achtervoegsel (mutt)-en, waarschijnlijk
van -îna, dat in het Germaans vaak voorkwam in namen voor jonge dieren.
2007 - I - 2

Bronnen : CD-rom Woordenboek der Nederlandsche Taal, lemma MUTTEN – Woordenboek
van de Vlaamse Dialecten, Rund 1, lemma JONG KALF.
VEETEELT
In een ver verleden waren alle gemeenten (of zeg maar dorpen…) uit onze
streek landbouwgemeenten (of zeg maar boerendorpen…). De oogst voor ons
thema ‘veeteelt’ was
daardoor bijzonder groot.
Uit hun jeugd herinneren
zich velen de boerenstiel
met zijn beperkt arsenaal
machinerie (dus veel
handenarbeid) en de grote
verscheidenheid aan beesten
die het boerenerf bevolkten.
’t Liep er bij wijlen
gruisdikke.
Mensen werden dikwijls
vergeleken met dieren, maar
dat was in de meeste
gevallen niet vleiend voor de persoon in kwestie. Meestal ging het bij discussie
of ruzie over ‘verwijten’. Als men tegen ne knechtjoo’n of manspersoon zei: o
gij muddn, kalf, eezle, hond, kiekn, erple, rend,… dan was dat niet om het
prijzen van zijn grote intelligentie of had de betrokken persoon iets doms
uitgestoken. Hetzelfde geldt voor een meisjonk of een vrèèmense: kwene,
steekkoe, goele, gesgieede, simple duive,… Het verwijten kon men
desgevallend nog versterken met de adjectieven ‘gruuet’, ‘gloe’nde’, ‘godvers’
of ‘dom’.
Eric Blondia schrijft: ik ben opgegroeid op een boerderij en daar liep nogal wat
rond. Wij deden ons werk met een gewoon boerepeird. Andere boeren
gebruikten daarvoor een krezee of een stekkre. Vooral deze laatste soort mocht
men niet teveel haver geven, anders werd hij te brat en konden ze somtijds
stirmen. Een paard kan soms een verwaaidheid krijgen.
Een drachtige koe kan haar kalf schiedn. Soms hadden we een minte en per
uitzondering een raar kalf, een kweene. Tegenwoordig zijn het bijna allemaal
peirdegaddn en peirdekalvers, maar vroeger was dat de uitzondering. Na het
kalven moet een koe schuuene moakn, anders moest de peirdemieester komen
voor het schuuen af te halen.
Een koe wordt tichtig een zeu’ brimstig. Peetrèins hadden we niet.
Mee mesjans moest ge opletten: ze zouden er u opleggen! Eén keer hebben we
moeten mostoard eedn.
Het pluimvee sliep op de hinneroest en we hadden enkele keudn lopen, o.a.
engelse hoane. Pondaars hebben we maar één keer gekweekt, want ze maakten
te veel lawèt. Goeln hadden we ook, o.a. barberiedn.
2007 - I - 3

Een klokhinne mee kiekskes liep ook elk jaar rond op ons hof, maar de andere
hinn’ kloktigen soms als het niet gewenst was…
Twoane De Fruyt gaf ons de benamingen van opgroeiende rendsbieestn. Ne
muddn is een nuchter kalf, m.a.w. als het nog niet gezogen heeft. Het wordt kalf
als het gezogen heeft. Een rend is een kalf van één jaar en een veize is éénmaal
bevrucht, maar heeft nog niet gekalfd. Een munte heeft dan wel al één keer
gekalfd. En zoals iedereen weet is nen osse een stier zonder rijbewijs…
Een kweene is volgens onze ‘specialisten’ een hermafrodiet kalf, vaginaal niet in
orde en zeker niet vruchtbaar. Dat kwam ook voor bij een zwijn en dan zieekteg’
het omhoog…
Een kachtelgat, peirsgat of peirdebieeste was bij de runderen eigenlijk een
misvorming. Een stier die kwam bevruchten en dikbillen gaf werd afgekeurd
omdat in de meeste gevallen een normale geboorte niet mogelijk was. Dan
moest de peirdemieester komen voor een kèizerssnee.
Op Stoasiekirmesse in Aalter hield men vroeger naast hondenkoers ook een
gieedekeurij’. De geit was ‘de koe van de werkman’ en het was algemeen
bekend dat ne gieedebuk op zijn best is als hij mager staat en stinkt!
Maar volgens Julien Braeckveldt is een geit het gezondste dier die er bestaat!
Een geit is volledig kiemvrij en dus ook haar melk. Als een geit vroeger ziek
werd ging ze van tiene nee’n dood. Maar misschien is dat met de medicamenten
van nu wel te verhelpen.
Voor die eigenschap hielden veel boeren vroeger een paar geiten in hun koestal
en mengden geitenmelk bij hun koemelk. Als er een gevaarlijk besmetting de
ronde deed waren de geiten eerst besmet en stierven. Dat was het teken om de
veetrieneir te laten komen voor de koeien.
De koeischuuene was destijds, en misschien nu nog, zeer gegeerd door de
farmaceutische en cosmetische industrie voor het aanmaken van medicijnen en
schoonheidsproducten. Vrouwen, denk daar eens aan als ge iets op uw
aangezicht smeert…
VERTELSELKES VAN BIJ ONS
Als ge verweten wordt voor een dwoas kiekn, dan is dat dubbel erg! Een kip
wordt al niet voor het slimste der dieren aanzien en dan nog eens dwaas
bovenop…
Een aantal verhalen werd ons toegestuurd i.v.m. het slachten van kippen. Het
kwam altijd op hetzelfde neer: een kip werd met het kapmes op de kapblok de
kop afgekapt om ze van het leven te beroven. Blijkbaar werken nog een paar
(loop)zenuwen na, zodat ze tot algemene hilariteit nog een paar ogenblikken
zonder kop kan rondlopen…
Maar dé methode om de kip efficiënt te doden komt van een niet nader te
noemen persoon. Men neemt een grote tsjoep (fluoriserende roodwitte kegel)
van de wegenwerken en plaatst hem over de kip. Eenmaal in het donker ziet de
kip bovenaan de opening en steekt er de kop door. De slachter staat klaar met
een hoagschoare en… knibbe de poeize!
2007 - I - 4

DE ZONDAGNOENE BIJ MEETSJE
Meetsje en peetsje zagen ons geirn en daarom mochten ik en mijn broer elk
zijnen toer de zondag bij hen gaan eten. Op weg daar naartoe passeerde ik de
boltente, waar grootvader zijne vuuernoene sleet. Daar binnen ving ik ook de
strijdvaardige taal van de kaarters op. ‘Sepit’ van de famielde kon het niet
nalaten mij te triddren en grobbelde naar… Algemeen gelach als ik mij in een
schrikreactie wegtrok: ziet ge, Fons, ui’ kleinzeune hee wa weg te steekn!
Dicht genoeg bij peetje kruipen kon niet anders dan 5 frank drinkgeld opleveren.
En dan vierklèèns naar Vastershaeghens winkeltje om een plastieken figuurtje te
kopen en zo de collectie aan te vullen.
Zo fier als een gieter zette ik de tocht verder, er wel op lettend dat ik ten
haolvertwaolvn in Hèddem was. De zondagkost was meestal gekookte
opgeblomde toadn mee preutsjessèise en een lapke buustik. Alleen al van de
reuke van de andsjuun begon ik te kwijlen…
En om de goadn van den dilte te vullen daarna nog een spoelkom soebe. Als ik
dan meetje vroeg welke soep het was, hefte peetje zich op in de zetel, keek in de
kom op de Leuvense stoof en zei: grachtsoebe, joo’ne! Aan meetje heur weeizn
te zien was ze met die bepaling niet content…
KIEKESOEBE
Tjienne van ’t Druuenbruued
Mijn gebuur, nen Hollandre, moest van zijn wijf een hinne pakken voor in de
soebe. Wat hij ook probeerde, de hennen kropen in de struiken en werden
hardnekkig verdedigd door een zeer agressieve haan.
Op dat moment kwam zijn schoonzoon, een stoeferke, bij hem thuis en zei: ’t
zal hier gèwe gedaan zijn!
Hij pakte zijn karabientsje uit zijne koefre en schoot er twee, drie keren glad
nevenst. De derde scheude was ’t er op, maar hij trof alleen de vleere van die
hinne, die er daardoor los afhing. Hij mikte opnieuw… haalde de trekker over,
maar op ’t eigenste moment vloog de haan, vroed van koleire, recht naar hem en
stuikte dood neer! Buurman riep woedend: ben je nou helemaal belazerd?
Rood van schaamte droop de schoonzoon af. En zijn karabijn? Die ligt nu op ’t
ipperste…
Wies van de wiedauwbos
KIRNEN…
Mijn grootvader langs vaders kant was een keuterboerke in de Lindestraat. Hij
had een beetje land, een koe of twee en een zwijntje. Zeven joo’ns moesten
gevoed worden! De koe leverde de melk voor de pap en een tasse melk
tsjnuchtinks voor er een beetje kloek op te staan. Als het zwijntje geslacht werd,
was het kermis, maar toch ging er eerste een zende naar mijnheer de paster. Er
liepen ook wat hinnen op ’t hof voor d’ èè’rs en soms een èw hinne voor de
soebe. De kirn voor de bodre stond in ’t achterhuis en als er teveel was gingen
ze er mee naar de markt.
2007 - I - 5

Binst de oorlog was er natuurlijk controle op de boter; Als ze dan toekwamen
wanneer mijn grootmoeder juist aan ’t karnen was kon men de karn niet meer
wegzetten. Dan zette ze zich op de karn om de boter te verstoppen. Met haar
lange, wijde rok was alles verdoezeld. Maar ja, als die controle een beetje te
lang duurde begon de boter wel te smelten…
DUIVEMELKERSPROAT
Cecieleke van de patronage
Ik ken eigenlijk niets van duiven, maar ik ben wel veel met duiveploddn (de
weergoande van peirdeploddn…) in contact geweest. Als ik te vrèè’n ging bij
meester Schrijvers, hoorde ik soms over niets anders spreken dan over duiven,
vooral als een van zijn broers uit Poeke, allemaal melkers, op bezoek waren.
’t Waren natuurlijk allemaal voaegeurs mee een goeie peedigree. Geen
krobbers, turtels of
panneschijders! Ik hoorde ze
vertellen, niet eenvoudig weg
over een duiver of een
duivinne, maar over ‘mijne
widdn, mijne rosten, mijne
getikkelden; ’t es nen troa’n,
ne rappn; maar ook mijne
kampioen, mijne Rebry (of
andere coureurs), mijne
Poulidor (altijd tweede), mijne
Limoges (naar de gewonnen
bestemming), mijn Vermeire
(naar de kweker), enz.’
We mochten niet onder de appelaar zitten, de zondag in de voormiddag, als ze
gingen vallen en als Paula haar wit klieedseken aan had! En heel dikwijls werd
een geplande uitstap of familiebezoek uitgesteld of afgelast, omdat ze nog niet
gevallen waren. Dan was’t: goa gulder moar allieene…
Meester Donckers
HONDEKOT
Riedn De Ram was een volkse figuur in Aalter. In de jaren zeventig woonde hij
in de Stoasiestroade, maar verhuisde dan op een doeningske op de hoek van de
Vrijhofstraat en de Kestelstraat. Hij heeft altijd een hond gehouden en deed elk
jaar mee aan de hondenkoers op Statiekermis.
Nu hij na verhuis over een groot hof beschikte,
besloot hij voor het beest een
hondekot te bouwen. Henri had altijd bij de metsers op travaux gewerkt en wist
dus wel hoe het moest. Maar hij was ook niet vies van eentje te pakken en heeft
waarschijnlijk in licht benevelde toestand het bouwwerk aangevat.
Het resultaat was prachtig! Met kasseistenen in een soort iglo-stijl
pronkte het
hondekot midden op het erf. Hij was de opening niet vergeten, alleen… die was
veel te klein zodat de hond er niet in kon!
Riekske van Aolter Ploatse
2007 - I - 6

GETEMDE KOE’N…
Tuur Leize van ’t Hoekske (hij heette eigenlijk ArthurVan Lersberghe en was de
nonkel van Julien De Visch) woonde op een proper boerdereike. Hij had wat
pluimvee op ’t hof lopen,
maar zijn schoonste bezit
waren zijn twee koeien, die
bij wijze van spreken van
hem niet weg te slaan waren.
“O’ Tuur ziet, zie’ zijn
koe’n”, werd algemeen
gezegd.
Tuur had
een stukje land en
een weide achter de
spellewirkschole, waar hij ze
elke dag naar toe bracht. Hij
had niet veel haast: als hij met
zijn koeien indraaide aan De
Oude Smisse bij Lena,
begosten ze al te grazen in de
geskant en lieten Tuur zijn goeste
doen…
Tuur had nog een andere specialiteit: hij leerde de jonge gasten smuuern! Hij
kweekte een beetje toebak voor eigen gebruik op een hoekje van zijn land. Hij
droogde en sneed hem zelf. Bij Tuur leerde men sigaren draaien en alle truukn
van het smoren. Als ge bij Tuur had leren roken, dan waart ge een grote vent!
Maar er zullen er wel af en toe met een bescheten broek thuis gekomen zijn…
IK NEEM DE PEN TER HAND…
Zors van ’t Hoekske
… om u te schrijven.
En of er geschreven werd! Het thema was blijkbaar populair, waardoor het
andermaal noodzakelijk was een selectie te maken uit de toegestuurde en –
gemailde artikels. Ge moet u daarvoor niet inhouden, want de rest wordt zoals
gewoonlijk gestockeerd.
We
kregen ook dialectwoorden en –uitdrukkingen in handen van Roger
Schelstraete en Marc De Vlieger (uit Florida in Amerika!).
Aan allen onze hartelijkste dank! God zal ’t ui luue’n, es ’t in de toadn niet, ’t
es in de buue’n…
Het
thema van ons volgend nummer is ‘molenaar en bakker’. Brood en
‘aanbelangen’, dus. Vroeger in ’t ovenbuur, de trog, molens, de kuste, enz.
En… “’t Woas op nen Niejoaraovend, den bakker sloeg zijn wijf. Aol mee die
hieede paole, zo deirlijk op heur lijf…”
We moeten het u niet wijsmaken, er valt ook
veel over te zeggen!
2007 - I - 7

WOORDENSCHAT
Veel dialectwoorden van
(neerhof)dieren staan uitgelegd in de rubrieken zelf.
Bvb munte: koe die éénmaal heeft gekalfd.
nuumerotsje:
nummertje boade: brievenbus
copplement: compliment gruisdikke: veel, dicht
bij mekaar
erple: woerd, mannelijke eend gieede: geit
goele: eend, vrouwelijke eend stekkre: zeer slank paard
krezee: kruising tussen een verwoaidheid: soort stressziekte
bij
boerenpaard en een stekker
paarden
kalf schiedn: miskraam bij koeien
stirmen ( Kn): op hol slaan
peirdekalf: dikbilkalf schuuen: nageboorte bij koeien
schuuen moakn: nageboorte afstoten peirdemieestre/veetreneir: veearts
tichtig (Kn) – tuchtig (Aa): loops bij
brimstig (Kn) – brunstig ( Aa):
koeien
bronstig, loops bij zeugen
peetrèins:
varkens met zwarte vlekken hinneroest: (kleine) ruimte
waar de
en dikke billen
kippen slapen
keud: kriel, kleine
kippensoort pondaars: parelhoenders
lawèt: lawaai barberiedn:
eendensoort)
muskuseenden
(grote
mesjan: (marchant) koopman klokhinne: kip met kuikentjes
kiekskes: kuikentjes twoane: Antoine
rendsbieestn: runderen zieekn: plassen, urineren
gieedebuk: geitebok elk zijn’ toer: elk om beurt
triddren: plagen grobblen: grabbelen
haolvertwaolve: half twaalf
buustik: biefstuk
andsjuun: ajuin heur weeizn: haar gezicht
soebe: soep stoefre: bluffer
koefre: koffer vleere: vlerk
kirnen: karnen bodre: boter
voaegeur: (voyageur) reisduif klieedseken: (vrouwen)kleedje
guldre: jullie spellewirkschole: kantwerkschool
smuuern: (hier) sigaretten roken toebak: tabak
toadn: aardappelen kuste: korst
ipperste: zolder niejoaraovend:
oudejaarsavond
W ERKTEN MEE AAN DIT NUMMER:
Ides
Vandewiele (PC-bewerking) en de namen in de rubrieken vermeld.
Foto’s: Jozef De Doncker – Jan Caemerlinxk – ‘Het Aalterse van toen’ en ‘Het Knesselare en
Ursel van toen’ (Alfons Ryserhove – Roger Defruyt)
De leden van het dialectgenootschap : Julien Braeckevelt, Kathy Daeninck, Renaat De
Blaere, Ivan De Keere, Marc D’hooge, Tineke De Pauw, Etiënne Van Eeghem, Trui De
Zutter, Chris De Wulf (‘Etymologie’), Ria Maes, Leopold Taghon (Secretariaat –
Abonnementbestand), Chris Vandenberge (database Access), Jozef Vandeveire, Erik Wille
((eind)redactie).
2007 - I - 8