“Het echt ánders durven doen - Kennisbank Platform 31 - Platform31

“De stedelijke vernieuwing die niet meer het uitrollen van
een programma (stad maken), maar het voortdurende
doorontwikkelen van het gebied (stad zijn) als uitgangspunt
heeft, met een permanente uitnodiging om initiatief te nemen,
zal kansen bieden om nieuwe manieren van werken en andere
financieringsmodellen mogelijk te maken. Dat klimaat is er niet
van de ene op de andere dag. De proposities liggen nog niet
voor het oprapen.”
4 Bouwend Nederland Podium | 08 | 11 oktober
(uit: ‘Stedelijke vernieuwing op uitnodiging’)
INTERVIEW
Een denktank van ruim 70 professionals heeft op verzoek van het
ministerie van BZK, IPO en VNG een essay opgesteld dat de opstap
moet vormen naar een andere aanpak van stedelijke vernieuwing.
Die andere aanpak is nodig omdat na 2014 het Investeringsbudget
Stedelijke Vernieuwing (ISV) ophoudt te bestaan. Kern van de
boodschap: we moeten het echt ánders durven doen. Met andere
spelers, een andere rolverdeling en minder regels.
Het essay en het bijbehorende rapport (“Toekomst van de stedelijke vernieuwing
na 2014”) kwamen tot stand onder leiding van KEI Kenniscentrum Stedelijke
Vernieuwing en Nicis Institute (intussen met Nirov en SEV gefuseerd tot
Platform31). Bianca Seekles, hoofd Initiatief en Concept van ERA Contour in
Zoetermeer en Olof van de Wal, destijds directeur van KEI en nu lid van het
managementteam van Platform31, maakten deel uit van de denktank van
professionals.
Stedelijke vernieuwing is zo oud als de stad zelf, aldus Van de Wal. “Midden
jaren ’90 is er beleid op gemaakt dat ook een stevige impuls heeft gegeven. Nu
de ISV ophoudt te bestaan, moeten we kijken hoe we verder kunnen. Want
vernieuwing hoort nu eenmaal bij de stad. Dat is iets anders dan de stad steeds
opnieuw uitvinden. En met dat laatste zijn we de laatste jaren wel erg bezig
geweest. De stad is er en hoeft niet meer gemaakt te worden. We moeten na
de stevige ingrepen van de afgelopen jaren nu teruggaan naar een manier van
werken die minder afhankelijk is van grote bouwstromen. En die aandacht
heeft voor versterking van de stad, zijn bewoners en zijn economie.”
Steden sterker maken
Seekles voegt eraan toe: “Het gaat erom steden sterker te maken. We moeten
dat voor elkaar zien te krijgen los van de geijkte, vaste patronen. Het is vooral
een kwestie van het op een andere manier durven doen. En nu de overheid een
stevige stap achterwaarts maakt, hopen we dat andere partijen durven opstaan
en durven nadenken op welke plekken iets nodig is. Dat betekent loskomen
van de bestaande manier van werken.”
Van de Wal: “Die andere manier van durven aanpakken betekent niet steeds
dezelfde oplossing aandragen voor verschillende plaatsen. Den Haag-West
heeft heel andere componenten en aandachtspunten nodig dan Rotterdam-
Zuid. De laatste jaren is de aanpak er een geweest van alles met dezelfde saus
overgieten. Met als gevolg dat initiatieven geen aandacht hadden voor hun
‘unique selling points’, maar vooral voor de subsidiestromen. Natuurlijk, het
wegvallen van die subsidiestromen zal het er niet gemakkelijker op maken.
Mensen zullen er in bepaalde gevallen last van ondervinden. Maar we moeten
niet meer proberen alle problemen tegelijkertijd op te lossen, maar steeds een
paar tegelijk. Daardoor zullen we bovendien betere oplossingen krijgen die
meer toegespitst zijn op die bepaalde plek.”
Seekles: “Het gaat vooral om een ander soort houding, een andere kernfunctie.
Het betekent nadenken over flexibeler met elkaar omgaan. Passend bij de
opgave.”
Rol van de overheid
Van de Wal: “Hoewel de overheid in financiële zin een belangrijke stap achterwaarts
maakt, zal diezelfde overheid toch een belangrijke rol moeten spelen.
De overheid staat immers voor maatschappelijk belang en maatschappelijke
keuzes. Hoe brengen we partijen bij elkaar? Gaan we voor participatie of moet
het anders? Dat soort regievragen zijn specifiek het domein van de overheid.”
In de aanpak van de stad zijn ook andere accenten nodig, aldus Van de Wal: “Tot
nu toe is er is veel langs de politieke lijn gegaan. De opgave voor de toekomst ligt
veel meer in de hoek van het aanboren van het economisch potentieel. Tot nu
toe dacht iedereen dan hooguit aan winkels, maar het is veel breder. Het gaat
om functies mengen, differentiatie en sociale doelstellingen realiseren. Je moet
financiële stromen goed gebruiken voor de totale waarde van de wijk. En waarde
creëren door andere mensen, andere bedrijven aan te trekken.”
Seekles: “En dat is precies wat de afgelopen tijd is overgeslagen. Op wijk- of
projectniveau is alleen naar eigen zaken gekeken. Nu is het tijd om in buurtontwikkeling
te investeren. Wat betekent mijn projectje voor deze buurt? Dat is
essentieel: verder durven kijken dan je eigen project en tegelijkertijd durven
indalen. Daarmee kun je mensen boeien en aan je binden. Als mensen in hun
wijk kunnen doen wat ze leuk vinden, dan zijn ze ook bereid daar met passie
aan te werken. Wie in een keurslijf zit, durft geen beslissingen te nemen.”
Het kan beter en sterker
Van de Wal: “Het vergt ook een zekere mate van ondernemerschap van de
bewoners. Het potentieel is er al. Bewoners willen best, als hun straat, hun
buurt, hun wijk er beter van wordt. Maar het kan nog beter en sterker. En juist
dat moet ondersteund en gestimuleerd worden. Dat kan een rol voor de
gemeente zijn, maar bijvoorbeeld ook voor een corporatie. Die kan haar diensten
ook aanbieden aan eigenaren. En wat vooral belangrijk is: het hoeft niet
ongelooflijk veel geld te kosten.”
Stedelijke vernieuwing:
“Het echt ánders d

Seekles: “Bewoners willen al heel veel zelf, maar het is vaak leuren en sleuren
om het voor elkaar te krijgen. Niet langer een heel bureaucratisch traject voor
elk lullig pandje, met telkens een nieuwe vergunning. Het kan en het moet. De
regelgeving staat het toe, maar het zijn de mensen die de regels interpreteren
die het vernieuwingsproces lastig maken. Het zegt iets over het bestuur van de
stad. Dat wordt nu uit de wind gehouden, want fouten zijn lastig en gevaarlijk.
Maar daar moet een omslag gemaakt worden. Dat het kan, bewijst de Crisis- en
herstelwet.”
Van de Wal: “Ook het feit dat het ministerie van BZK, IPO en VNG ons als
denktank met bijna 80 partijen hebben gevraagd om dit essay op te stellen,
laat zien dat die beweging naar meer openheid op gang begint te komen.
Tegelijkertijd realiseren we ons dat de praktijk weerbarstig is. Het gaat er niet
om van stedelijke vernieuwing een groot nationaal project te maken, maar
juist om op kleine schaal aan de slag te gaan. En dat gebeurt ook. Het ontstaat
op plekken als Enschede, Deventer en Rotterdam-Zuid. Nieuwbouw is een
mogelijkheid, maar er zijn ook andere oplossingen denkbaar. Partijen ter
plekke moeten vooral kijken welke stromen nodig zijn. En welke combinaties
er te vormen zijn. Van partijen, maar ook binnen projecten. Bijvoorbeeld van
een corporatie en particulier opdrachtgeverschap. Het gaat erom fijnmazig te
weten wat de vraag is.”
Weten waar je ‘t over hebt
Seekles haalt een voorbeeld aan uit de recente praktijk: het project Oriënt in de
Haagse Transvaalwijk. “Aan een project beginnen betekent eerst met mensen
praten. Je moet willen weten waar je het over hebt. De Transvaalwijk heeft
veel Hindoestaanse ondernemers. Die woonden voor een groot deel in Wateringse
Veld. We hebben ze gevraagd waarom ze niet in de wijk wonen waar ze
ook werken. Het blijkt dat de woningbouw die daar de laatste jaren is gerealiseerd,
niet past bij de manier waarop zij willen wonen. Met het project Oriënt
hebben we kans gezien een flink aantal van die ondernemers weer terug te
halen naar de wijk. Als je luistert naar wensen en overwegingen en vervolgens
iets realiseert waar mensen wel willen wonen, kan dat het verschil maken. Dan
ontstaan er nieuwe samenwerkingsverbanden, nieuwe energie en nieuwe
impulsen voor de stad. Het is een kwestie van je verdiepen in de opgave.”
Van de Wal: “Het is vooral kijken naar wat er lokaal aan de hand is. Ik hoor nog
steeds projectontwikkelaars die zeggen: “wij weten nu echt wel wat de
bewoner wil”, en dan krijg je toch weer het standaardrijtje van vijf oplossingen.”
Seekles: “In de stad moet je dingen maken waar mensen echt willen wonen. Er
is ons als ERA wel eens verweten dat we denken als een corporatie. Maar het is
gewoon een kwestie van je willen verdiepen in de drijfveren van de mensen.
De arrogantie moet eruit.”
Kernpunt is in elk geval dat partijen de benodigde informatie vinden en wat ze
er vervolgens mee doen. Van de Wal noemt de stadsbouwmeester van Antwerpen
als voorbeeld. “Eenmaal per maand wil hij weten wat voor vergunningen
er worden aangevraagd om vast te stellen wat de markt vraagt. Daarop
kan het beleid dan verder worden afgestemd. Je moet vooral zorgen dat je op
de hoogte bent en nadenkt over wat dat betekent voor de stad en de bewoners.
Het kennen van de stad begint bij het aanvragen van de vergunning.”
Nederland wordt diverser
Het essay en het bijbehorende rapport zijn wat Van de Wal en Seekles betreft
het startpunt. Het is nu zaak de verschillende partijen te benaderen en met ze
in discussie te gaan. Van de Wal: “Het zou fantastisch zijn als we over twee jaar
kunnen zeggen: we zijn alweer een heel eind verder. Voor mij staat vast dat
Nederland diverser zal worden. Het verschil tussen de stad en de omliggende
regio zal groter worden. Het gaat niet naar nivelleren maar naar concentreren.
Steden zullen ieder hun eigen aantrekkingskracht op mensen krijgen. Zoals in
Rotterdam nu al het geval is. Daar kunnen mensen met een middeninkomen
bijvoorbeeld veel grotere huizen krijgen dan elders. Dat soort specifieke kenmerken
per stad, per wijk en per buurt zal nog nadrukkelijker worden.
Seekles: “Het zal er ook toe leiden dat mensen durven en kunnen kiezen. Ze
hoeven geen genoegen meer te nemen met het gemiddelde. Maar het zal nog
wel het nodige innovatieve vermogen van álle partijen vergen. Van bouwers,
van gemeenten, van beleggers en van partijen waar we misschien nu nog niet
eens aan denken. Maar dat er veel te gebeuren staat in de stedelijke vernieuwing,
staat voor mij wel vast.”
‘Stedelijke vernieuwing op uitnodiging’ is te downloaden op
http://www.kei-centrum.nl/pages/28628/E1-.html
durven doen”
“Stad zijn kan niet zonder een grotere rol van bewoners en
ondernemers in hun woon-, werk- en leefomgeving. Nederland
kampt met bezuinigingen en de institutionele partijen maken
een pas op de plaats, maar dat betekent niet er geen geld meer
is. Spaartegoeden zijn hoger dan ooit, grote uitgaven worden
beperkt, Nederlanders geven gul (4,7 miljard euro 2009); er is
voldoende kapitaal voor bewoners om hun eigen slagkracht in de
woonomgeving te organiseren. Nieuwe financieringsinstrumenten
als crowdfunding maken het mogelijk om ook zonder tussenkomst
van banken en overheden vraag en aanbod bij elkaar te brengen.”
(uit: ‘Stedelijke vernieuwing op uitnodiging’)
Foto: Hans Kuiper
Bouwend Nederland Podium | 08 | 11 oktober 5