Praktische leidraad ter voorkoming van schade aan ondergrondse ...

VLAAMSE OVERHEID
DEPARTEMENT MOBILITEIT EN OPENBARE WERKEN
PRAKTISCHE LEIDRAAD TER VOORKOMING VAN
SCHADE AAN ONDERGRONDSE LEIDINGEN EN
INSTALLATIES BIJ WERKEN
versie van 15 januari 2010
Graaf de Ferraris-gebouw, Koning Albert II-laan 20, 1000 BRUSSEL
Tel. 02-553.71.09 - Fax 02-553 71 05 - e-mail: Beleid@mow.vlaanderen.be

Inhoud
Blz.
Inleiding 3
1 Ontwerpfase 5
1.1 Inleiding 5
1.2 Bij opzetten van het ontwerp te nemen schikkingen 5
2 Opdrachtdocumenten 8
2.1 Te verstrekken inlichtingen 8
3 Uitvoeringsfase 10
3.1 Verzekeringen 10
3.2 Aanvullende bepalingen 10
3.3 Verplichting van de aannemer 10
3.4 Maatregelen te treffen als voorbereiding tot eigenlijke uitvoering van
het werk
11
3.5 Maatregelen te treffen tijdens de eigenlijke uitvoering van het werk 13
Bijlage : Verklarende lijst van gebruikte termen 21
Versie: 15 januari 2010
2

INLEIDING
Deze leidraad is bedoeld om bij de voorbereiding en de uitvoering van
werkzaamheden in de ondergrond een vlotte informatieverschaffing en
communicatie te bevorderen zodat de werken zoveel mogelijk ongestoord en
zonder schade aan ondergrondse leidingen en installaties kunnen worden
uitgevoerd.
De woordenlijst achteraan de leidraad (bijlage) omschrijft nauwkeurig wat er
verstaan moet worden onder een aantal belangrijke termen in dit document,
inzonderheid als ze niet in hun gewone betekenis worden gebruikt.
Deze leidraad wordt opgelegd als een dienstorder.
Door opname van deel 3 in de standaardbestekken zal deze leidraad eveneens
verplichtend zijn voor de aannemers die werken in opdracht van deze
administraties.
Andere overheden of instanties kunnen er uiteraard ook voor opteren om deze
leidraad toe te passen.
Deze leidraad is dus in elk geval van toepassing bij werken die door of in opdracht
van de betrokken administraties worden uitgevoerd op het gewestdomein.
Deze leidraad doet geen afbreuk aan de bepalingen van het decreet van 18
december 1992 houdende bepalingen tot begeleiding van de begroting 1993 en
het Retributiebesluit dat uitvoering geeft aan dit decreet (besluit van de Vlaamse
Regering van 29 maart 2002 betreffende het toekennen van vergunningen, het
vaststellen en innen van retributies voor het privatieve gebruik van het openbaar
domein van de wegen, de waterwegen en hun aanhorigheden, de zeewering en
de dijken). Deze regelgeving is voornamelijk van toepassing op nutsbedrijven die
gebruik wensen te maken van het openbaar domein voor het aanleggen van
leidingen.
In uitvoering van deze regelgeving werd er vervolgens, onder de vorm van een
contract, met sommige nutsbedrijven het Protocol voor infrastructuur- en
nutswerken op het domein van het Vlaamse Gewest afgesloten. Dit protocol heeft
echter een dubbel voorwerp, nl enerzijds werken op het domein van het Vlaamse
Gewest met een nutsbedrijf als opdrachtgever, maar anderzijds ook
aanpassingswerken en verplaatsingswerken met het Vlaamse Gewest als
opdrachtgever. De voorliggende leidraad moet dan ook worden samengelezen
met dit protocol.
Deze leidraad doet geen afbreuk aan de sectorspecifieke regelgeving die
betrekking heeft op de veiligheid in het algemeen en de veiligheid van
nutsleidingen in het bijzonder (ARAB, AREI, KB van 25 januari 2001
betreffende de tijdelijke of mobiele bouwplaatsen, KB van 21 september 1988
betreffende de voorschriften en de verplichtingen van raadpleging en
informatie bij het uitvoeren van werken in de nabijheid van installaties van
vervoer van gasachtige en andere producten door middel van leidingen,
enz.).
Versie: 15 januari 2010
3

In die zin moet er ook bijzondere aandacht worden besteed aan de procedures en
termijnen die noodzakelijk zijn voor het verplaatsen van leidingen overeenkomstig
deze sectorspecifieke regelgeving. Het Vademecum Verplaatsen nutsleidingen te
vinden op
http://www2.vlaanderen.be/overheidsopdrachten/docs/leidingvademecnov2009.pdf
biedt daarvoor een goede handleiding. Dit Vademecum heeft specifiek betrekking op
de relatie domeineigenaar of -beheerder versus vergunninghouders. Het bevat de
algemene principes zoals deze zijn opgenomen in de wetgeving op nutsleidingen,
evenals de door rechtspraak gesanctioneerde standpunten die in diverse situaties
worden ingenomen.
Versie: 15 januari 2010
4

1 Ontwerpfase
1.1 Inleiding
1.1.1 Deze afdeling handelt over de werkzaamheden van de bouwheer, de
ontwerpers en vergunninghouders, die met betrekking tot de
ondergrondse leidingen en installaties inlichtingen moeten vragen en/of
geven, die tegelijk nodig zijn voor:
- het maken van het voorontwerp en het ontwerp;
- het voorschrijven van veiligheidsmaatregelen tijdens de uitvoering van
werken in de nabijheid van de installaties;
- het geven van inlichtingen nodig voor het opmaken van de offertes door
de inschrijvers.
1.2 Bij het opzetten van het ontwerp te nemen schikkingen
1.2.1 In geval de ontwerper niet de domeinbeheerder is, verzoekt hij, zodra het
voorontwerp ten laatste in het stadium van de liggingplannen is, de
betreffende domeinbeheerders op wiens grondgebied de werkzaamheden
gepland zijn, hem te laten weten welke vergunninghouders installaties
bezitten in de zone van de voorgenomen werken.
De domeinbeheerders winnen deze informatie in door middel van het
gebruik van het KLIP en KLIM-CICC.
1.2.2 De ontwerper zendt vervolgens aan ieder van de mogelijke
vergunninghouders een exemplaar van de plannen met de kenmerken van
de geplande werken, met het verzoek hem binnen de kalendermaand de
volgende informatie te bezorgen om de verzamelplans te kunnen opmaken
op basis van de verkregen inlichtingen:
a de eigen liggingplans, met ondermeer aanduiding van de eventuele
lussen, van bestaande leidingen en installaties van de betrokken
vergunninghouder of van leidingen en installaties die binnen de drie jaar
gepland zijn in de zone van de betreffende werkzaamheden.
Deze bevatten de lengte- en breedtecoördinaten bij voorkeur in
Lambertcoördinaten, en voor de ondergrondse leidingen en installaties
de ingravingsdiepte voor zover deze laatste beschikbaar is. Onderdelen
waarvan de ligging in belangrijke mate t.o.v. een rechtlijnig tracé
afwijken, worden degelijk aangegeven. Als dit mogelijk is, worden de
plans in elektronische vorm bezorgd;
b de naam en coördinaten van de persoon die als aanspreekpunt van de
vergunninghouder zal fungeren;
c algemene en eventuele bijzondere voor elke sector of
vergunninghouder geëigende richtlijnen voor de uitvoering van de
werken in de nabijheid van leidingen en installaties.
Op basis van deze gegevens maakt de ontwerper de verzamelplans op in
Lambertcoördinaten en vermeldt voor de ondergrondse leidingen en
installaties, indien mogelijk, eveneens in de ingravingsdiepte.
Versie: 15 januari 2010
5

1.2.3 Dadelijk bij ontvangst van de door de vergunninghouders meegedeelde
plans en andere documenten onderzoekt de ontwerper de weerslag van
de aanwezigheid van de bestaande en de gekende installaties en van de
algemene en bijzondere richtlijnen van de vergunninghouders op het
voorgenomen bouwwerk.
De ontwerper belegt een eerste coördinatievergadering (CV1) met de
betrokken vergunninghouders en openbare besturen en de
domeinbeheerder om de gevolgen van de aanwezigheid van de bestaande
en gekende leidingen en installaties op de geplande werken na te gaan en
het voorontwerp eventueel bij te sturen.
De nutsmaatschappijen maken na deze CV1 de gegevens omtrent de
geplande nutswerken over voor opname in het CPW. Van zodra het
GIPOD operationeel is, zorgen de nutsmaatschappijen zelf voor de juiste
en tijdige ingave van hun geplande werken in het CPW.
Dit in overleg uitgevoerde onderzoek:
a bepaalt de nauwkeurigheidsgraad van de ligging van de bestaande
installaties en de bijzondere aandachtspunten zoals
verplaatsingsvoorwaarden en uitvoeringsmodaliteiten in verband met
de bestaande en toekomstige leidingen en installaties;
b heft de eventuele tegenstrijdigheden tussen de ontvangen inlichtingen
op;
c bepaalt of het mogelijk is de bestaande leidingen en installaties te
behouden, met inachtneming van de nodige en van de wettelijke
minimumafstanden tussen de bestaande installaties en het
voorgenomen werk;
d bepaalt de te nemen maatregelen of voorzieningen zoals geulen,
wachtbuizen, bezoekkamers of dienstgalerijen, waarin de leidingen
behoorlijk kunnen worden gelegd;
e bepaalt de nieuwe tracés wanneer verplaatsingen van installaties
onvermijdelijk zijn om het bouwwerk te kunnen uitvoeren;
f bepaalt de termijn nodig voor het verplaatsen van leidingen, rekening
houdend met mogelijke externe factoren zoals het verkijgen van de
nodige MB’s of KB’s, de mogelijkheid tot buitendienststelling, Vogel- en
habitatrichtlijn, leveringstermijn van sommige constructies enz.
g bepaalt voor de installaties die gedurende de uitvoering van de werken
binnen de grenzen van het desbetreffende werk moeten worden
behouden, de vereiste bijzondere voorzieningen om de continuïteit van
hun uitbating te verzekeren;
h bepaalt de verlaten leidingen en installaties.
Versie: 15 januari 2010
6

1.2.4 In dit stadium oordeelt de ontwerper, steeds in overleg met de
vergunninghouders en domeinbeheerders, of een wijziging van het
voorontwerp aangewezen is, rekening houdend met de
investeringskosten, de economische gevolgen, de verplaatsingstermijnen
van sommige installaties, de hinder t.g.v. de noodzakelijke verplaatsingen,
de kosten van de door de aanwezigheid van de installatie of het
beschadigingrisico vereiste werken, en dit na onderzoek van de mogelijke
alternatieven.
Besluit de bouwheer tot een dergelijke wijziging, dan moet het hierboven
beschreven vooronderzoek worden herhaald voor de niet bij het
onderzoek van het eerste voorontwerp betrokken zones.
1.2.5 Na het uitvoeren van de hierboven vermelde acties kan er worden
overgegaan tot het opstellen van een definitief ontwerp.
Indien een termijn van meer dan 1 jaar verlopen is tussen de aanvraag
van de plans en de bekendmaking van de aanbesteding, of wat daarmee
overeenstemt dan zal de bouwheer of ontwerper er bovendien over waken
dat de erin opgenomen gegevens nog actueel zijn.
Voor documenten die een kortere geldigheidstermijn vermelden, gebeurt
dit bij het verstrijken van de vermelde einddatum.
1.2.6 Overeenkomstig het KB van 25 januari 2001 betreffende de tijdelijke of
mobiele bouwplaatsen stelt de aanbestedende overheid een
coördinatorontwerp aan. Zo nodig past de ontwerper het ontwerp aan in
functie van de richtlijnen van de coördinatorontwerp.
1.2.7 Telkens dit noodzakelijk is, wordt er een coördinatievergadering
georganiseerd door de ontwerper met alle betrokken partijen
(vergunninghouders, openbare besturen, betrokken domeinbeheerders…).
Voor werken met een mogelijke impact op leidingen en installaties wordt er
minstens één coördinatievergadering (CV2) belegd tijdens de ontwerpfase
en vóór het in aanbesteding stellen van de werken. Hierop wordt de impact
van de voorgenomen werken op de bestaande en geplande installaties
toegelicht en worden er bindende afspraken gemaakt over:
• het in stand houden van de bestaande leidingen en installaties;
• de te nemen beschermingsmaatregelen voor de bestaande leidingen
en installaties;
• de aan te passen leidingen en installaties;
• de te verplaatsen leidingen en installaties;
• het buiten dienst stellen en verwijderen van buiten gebruik gestelde
leidingen en installaties.
Versie: 15 januari 2010
7

Tijdens de CV2 worden ook de voorwaarden bepaald waaraan de
nutsmaatschappijen zich moeten houden in het kader van minder hinder
maatregelen bij het verplaatsen van hun kabels en leidingen. Dit gaat over
de toegelaten werkuren, de totale termijnen, de toegankelijkheid van
percelen, de inname van openbaar domein (rijstrook, fietspad, …), de
lengte van de werkzones, de tjidelijke verhardingen, enz. Deze
voorwaarden zullen ook overgenomen worden in de vergunningen die
worden afgeleverd aan de nutsmaatschappijen.
Op deze coördinatievergadering maken de ontwerper en de (respectieve)
vergunninghouder(s) samen een inschatting van het te verwachten aantal
peilingen dat redelijkerwijze zal moeten worden uitgevoerd en van de
methode waarop dit zal moeten gebeuren. De vergunninghouder
onderzoekt in welke omstandigheden de elektronische methode voor de
plaatsbepaling van de installaties mogelijk is en deelt de resultaten van dit
onderzoek mee aan de bouwheer.
De bouwheer stuurt het verslag van de coördinatievergadering naar alle
betrokken partijen. Voor de nutsmaatschappijen wordt dit verslag van
CV2 gehecht aan de officiële verplaatsingsopdracht.
Van zodra de verplaatsingsopdracht is gegeven, dienen de
nutsmaatschappijen de verplaatsingen concreet voor te bereiden
(synergieafspraken, planning, aankoop materialen, keuze aannemer, enz.)
volgens de termijnen en afspraken van het Protocol voor infrastructuur- en
nutswerken.
De nutsmaatschappijen dienen na deze CV2 de gegevens omtrent de
geplande nutswerken bij te werken voor update in het CPW. Van zodra
het GIPOD operationeel is, zorgen de nutsmaatschappijen zelf voor de
juiste en tijdige update van hun geplande werken in het CPW.
2 Opdrachtdocumenten
2.1 Te verstrekken inlichtingen
De aanbestedende overheid verschaft de inschrijvers de nodige
inlichtingen die hen in staat stellen in hun offertes rekening te houden met
de aanwezigheid van ondergrondse leidingen en installaties.
Wanneer men de inschrijvingsprijs op basis van onder meer de
moeilijkheidsgraad en de planning bepaalt, houdt men tevens rekening
met de in het bestek vermelde bestaande, te verplaatsen, aan te passen
en te vernieuwen leidingen en installaties.
Versie: 15 januari 2010
8

Het bestek bevat onder meer de volgende elementen:
a de verplichting om de voorschriften van deze leidraad toe te passen;
b de standaardbestekken die van toepassing zijn;
c een lijst van de gekende vergunninghouders die leidingen en installaties
in de zone van de werken hebben en die door de aannemer moeten
worden geraadpleegd;
d voor zover reeds bekend, een opgave van:
- de voor de aanvang van de werken uit te voeren verplaatsingen en
aanpassingen aan leidingen en installaties door de vergunninghouders;
- de tijdens de aannemingswerken voorziene verplaatsingen en
aanpassingen aan leidingen en installaties door de vergunninghouders;
- de leidingen / installaties die voor / tijdens / na de werken moeten
worden in stand gehouden en beschermd door de aannemer;
- de leidingen en installaties die na tijdelijke verplaatsing zijn terug te
plaatsen door de vergunninghouder;
- het vermoedelijke aantal van de door de aannemer uit te voeren
peilingen en de zones waar gepeild moet worden en dit rekening
houdend met de in het bestek vermelde toegelaten
uitvoeringsmogelijkheden.
e de bijzondere voorschriften die nagekomen moeten worden met het oog
op de veiligheid van de installaties, voorzover deze niet vervat zijn in de
bijzondere richtlijnen van de vergunninghouders;
f een verwijzing naar de algemene richtlijnen en een opname van de
eventuele bijzondere richtlijnen van de vergunninghouders (deze zijn
rechtstreeks bij deze laatste te verkrijgen);
g de aanbevelingen van de coördinatorontwerp;
h een lijst van documenten die ter inzage liggen bij de aanbestedende
overheid, zoals bijvoorbeeld de ontvangen liggingsplans van de
vergunninghouders.
Versie: 15 januari 2010
9

3 Uitvoeringsfase
3.1 Verplichtingen van de aannemer
De aannemer legt elke derde waarop hij beroep doet de verplichting op
deze leidraad te eerbiedigen.
De aannemer zorgt ervoor dat het documentatiemateriaal dat door deze
leidraad voor preventiedoeleinden wordt geëist op de bouwplaats
beschikbaar is.
Op de aannemer rust de plicht tot vrijwaring van de belangen van derden.
De aannemer en desgevallend zijn onderaannemers nemen deel aan de
coördinatievergaderingen georganiseerd door de leidende ambtenaar.
De aannemers winnen de lijst van de vergunningshouders die leidingen en
installaties hebben binnen de werfzone in, door middel van het gebruik van
het KLIP en KLIM-CICC.
3.2. Verzekeringen
De aannemer is verplicht voor de duur van de werken gedekt te zijn door
een verzekering voor burgerlijke aansprakelijkheid.
De verzekering burgerlijke aansprakelijkheid dekt eveneens de
aansprakelijkheid van de aannemer voor alle mogelijke schade die
ontstaan is door de uitvoering van de werken, rechtstreeks of
onrechtstreeks, voorzien of onvoorzien, berokkend door hem, door zijn
werknemers of onderaannemers,aan de bouwheer of aan derden. De
aannemer is gehouden de bouwheer te vrijwaren tegen iedere vordering
ingesteld uit kracht van artikel 544 BW of artikel 14 van het decreet van de
Vlaamse Raad van 24 januari 1984 houdende maatregelen inzake het
grondwater.
De overeenstemmende verzekeringspolis mag in principe geen andere
dan de hierna opgesomde tegenover de bouwheer en de
vergunninghouders te stellen uitsluitingsvoorwaarden bevatten: de
vernietigingen, uitzonderingen of het vervallen van dekking voor de van de
wet van 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst afgeleide
schade.
3.3. Aanvullende bepalingen
- Het verwijderen van verlaten leidingen en installaties is ten laste van de
vergunninghouder. Uitzonderlijk en mits akkoord van de
domeinbeheerder mogen de verlaten leidingen en installaties worden
opgevuld. Dit opvullen is ten laste en op risico van de
vergunninghouder.
Versie: 15 januari 2010
10

- In het geval de leidingen en installaties niet op de door de
vergunninghouder aangeduide plaats liggen, is de aannemer verplicht
de vergunninghouder onmiddellijk te contacteren met afschrift aan de
aanbestedende overheid.
Als blijkt dat er:
• leidingen liggen, terwijl dit niet gebleken was uit alle bij de
vergunninghouders ingewonnen inlichtingen;
• leidingen op een niet conform de door de vergunninghouder
aangeduide plaats liggen,
dan wordt de vergunninghouder, tot bewijs van het tegendeel,
aansprakelijk geacht voor alle eruit voortvloeiende schade.
- Het opsporen van te verplaatsen leidingen en installaties en het effectief
verplaatsen ervan is ten laste van de vergunninghouder.
- Het opsporen en het in stand houden van niet te verplaatsen leidingen
en installaties, incl. alle nodige werkzaamheden en tijdelijke
beschermingsmaatregelen, zijn een aannemingslast. De aannemer is
bovendien verantwoordelijk voor het instandhouden van verplaatste
leidingen binnen de werfzone.
3.4 Maatregelen te treffen als voorbereiding tot de eigenlijke uitvoering
van het werk
3.4.1 Coördinatie
De aannemer maakt de te volgen planning op, rekening houdend met de
instructies van het bestek en voor de leidende ambtenaar, met de omvang
der werken en met de plaatselijke omstandigheden.
De aannemer herneemt de rondvraag bij de vergunninghouders zo vlug
mogelijk nadat hij de kennisgeving van de opdracht ontvangt en in ieder
geval voor de laatste coördinatievergadering voor het begin van de werken
die de ondergrondse leidingen en installaties kunnen beïnvloeden en licht
zijn uitvoeringsmethode(s) toe. De vergunninghouder verschaft binnen de
15 werkdagen alle plans en nodige informatie aan de aannemer.
De leidende ambtenaar organiseert coördinatievergaderingen (CV3),
eventueel op vraag van de aannemer, een vergunninghouder, een
gemeente of een openbaar bestuur. Hierop worden desgevallend ook
andere betrokken administraties uitgenodigd.
De leidende ambtenaar stuurt de verslagen van de
coördinatievergaderingen, met inbegrip van de planning van de werken
naar alle betrokken partijen.
De nutsmaatschappijen dienen na deze CV3 de gegevens omtrent de
geplande nutswerken bij te werken voor update in het CPW. Van zodra
het GIPOD operationeel is, zorgen de nutsmaatschappijen zelf voor de
juiste en tijdige update van hun geplande werken in het CPW..
Versie: 15 januari 2010
11

3.4.2 Aanvullende handelingen van de aannemer ingeval de begindatum van de
werken of de termijn gewijzigd wordt of bij onderbreking van de werken
3.4.2.1 Wijziging van de termijn of van de begindatum van de werken of
onderbreking van de werken
De leidende ambtenaar is verplicht de gemeenten, eventuele andere
openbare besturen en de vergunninghouders te verwittigen van elke
belangrijke wijziging van de uitvoeringstermijn en/of voorziene
aanvangsdatum van de werken of van onderbrekingen, teneinde:
a de invloed te bepalen van die wijzigingen op de planning van de
eventuele verplaatsingen door de vergunninghouders;
b zich ervan te vergewissen of er inmiddels geen wijzigingen of
toevoegingen aan de installaties van de vergunninghouders hebben
plaatsgevonden (nieuwe plannen) of gepland zijn binnen de nieuwe
termijn.
Elke partij die na aanbesteding wijzigingen ten opzichte van het op
moment van de aanbesteding gekende gegevens doorvoert, draagt de
volledige aansprakelijkheid voor alle gevolgen van die wijzigingen.
3.4.2.2 Langdurige of geografisch gespreide werken
Wanneer de werkzaamheden geografisch gespreid zijn of zich over een
lange periode uitstrekken, actualiseert de aannemer de bij de openbare
besturen en de vergunninghouders verkregen inlichtingen, telkens
wanneer hij een nieuw deel van de werken aanvat. Hierbij deelt hij door
middel van duidelijke referenties of plannen de betrokken
vergunninghouders mee in welke zones de werken zullen worden
uitgevoerd. De hieraan verbonden kosten zijn voor rekening van de
aannemer.
3.4.3 Werken zonder voorafgaand onderzoek
Als de aanbestedende overheid werken laat uitvoeren waarvoor geen
voorafgaande navraag is gedaan en die omwille van de continuïteit van de
uitbating onmiddellijk moeten worden uitgevoerd, doet de leidende
ambtenaar onmiddellijk het nodige om in samenwerking met de aannemer
de eventueel ontbrekende gegevens te bekomen, bij voorbeeld door
middel van schriftelijk te bevestigen telefonische contacten.
Versie: 15 januari 2010
12

3.5 Maatregelen te treffen tijdens de eigenlijke uitvoering van het werk.
3.5.1 Veiligheidsmaatregelen
Op het opzoeken, het plaatsen en verplaatsen, het instandhouden en
beschermen en het verwijderen van leidingen zijn artikel 25 tot en met 36
(veiligheidsplan en gezondheidsplan, coördinatiedagboek en
postinterventie dossier) van het KB van 25 januari 2001 betreffende de
tijdelijke of mobiele bouwplaatsen van toepassing.
De bij de uitvoering van werken te treffen veiligheidsmaatregelen,
inzonderheid in de nabijheid van ondergrondse leidingen en installaties,
maken deel uit van de wezenlijke verplichtingen en lasten van de
aanneming.
3.5.2 Organisatie van het werk
3.5.2.1 Aanstelling van een met de veiligheidsmaatregelen belaste afgevaardigde
In overeenstemming met het KB van 25 januari 2001 betreffende de
tijdelijke of mobiele bouwplaatsen stelt de aanbestedende overheid op zijn
kosten een coördinator-verwezenlijking aan die gemachtigd is om de
veiligheidsmaatregelen voor te stellen bij werken in de nabijheid van
leidingen en installaties van vergunninghouders en, behoudens bezwaar
vanwege de vergunninghouders, ook veiligheidsmaatregelen kan
voorstellen bij het aanpassen, verplaatsen of instandhouden van
nutsleidingen.
3.5.2.2 Plannen en eventuele andere documenten van de vergunninghouders
3.5.2.2.1 Vanaf de opening van de bouwplaats moeten de door de
vergunninghouders verstrekte plannen en andere documenten door de
aannemer ter beschikking worden gesteld op de bouwplaats.
Indien deze plans wegens hun geheime of vertrouwelijke aard niet kunnen
worden medegedeeld, dan geeft de vergunninghouder aan de aannemer
ter plaatse alle nodige inlichtingen.
3.5.2.2.2 De aannemer houdt een inventaris bij van de plannen en documenten
waarvan sprake in voorgaande alinea.
3.5.2.2.3 De aannemer materialiseert op het terrein de bovengrondse
referentiepunten die zijn aangeduid op de grondplans van de aanneming,
ziet de bovengrondse referentiepunten na op de plannen van de
vergunningshouders en die door hen aangeduid zijn op het terrein en doet
het nodige nazicht. Ingeval van onverenigbaarheden wordt overleg
gepleegd met de leidende ambtenaar resp. de vergunninghouder(s). De
daaraan verbonden kosten zijn voor rekening van de aannemer.
3.5.2.2.4 De aannemer vervolledigt de plans van de aanneming waarop het tracé
Versie: 15 januari 2010
13

van de leidingen en installaties voorkomt met gegevens van bijzondere
punten die hij heeft ontvangen op basis van inlichtingen die hij ter plaatse
of op eigen verzoek heeft verkregen en die niet voorkomen op de
aanbestedingsdocumenten. De daaraan verbonden kosten zijn voor
rekening van de aannemer.
3.5.2.2.5 Bij onverenigbaarheden op of tussen de plans van de vergunninghouders,
raadpleegt de aannemer de vergunningshouders en stelt de leidende
ambtenaar hiervan onverwijld in kennis.
3.5.2.3 Ontbreken van plans van leidingen en aftakkingen
Als er noch plans noch instructies die leiden tot het lokaliseren van de
ondergrondse leidingen en installaties beschikbaar zijn, wordt de ligging
van de leidingen en aftakkingen ter plaatse aangeduid door de
vergunningshouders in aanwezigheid van de aannemer. De kosten die de
vergunninghouders hiervoor maken, zijn voor hun rekening.
Als de aanbestedende overheid werken laat uitvoeren waarvoor geen
plans beschikbaar zijn, noch andere informatie beschikbaar is en die
omwille van de continuïteit van de uitbating onmiddellijk moeten worden
uitgevoerd, doet de leidende ambtenaar onmiddellijk het nodige om in
samenwerking met de aannemer de eventueel ontbrekende gegevens te
bekomen, bijvoorbeeld door middel van schriftelijk te bevestigen
telefonische contacten.
3.5.2.4 Verplaatsing van leidingen en installaties
Verplaatsingen worden uitgevoerd door de betrokken vergunninghouders
of door een derde mits akkoord en onder toezicht van de
vergunninghouders. De vergunninghouder informeert de aannemer, de
leidende ambtenaar en de coördinatorverwezenlijking over deze
verplaatsing. De vergunninghouder informeert de aannemer onmiddellijk
over de ligging van de verplaatste leidingen en installaties in de zone van
de werken via een aangepast plan. Dit plan moet de aannemer toelaten de
verplaatste leidingen eenduidig te lokaliseren. De kosten die hieraan
verbonden zijn, maken deel uit van de verplaatsingskosten en zijn ten
laste van de vergunningshouder.
3.5.3 Plaatsbepaling van ondergrondse leidingen en installaties
3.5.3.1 Algemene bepalingen
3.5.3.1.1 De plaatsbepaling van de ondergrondse leidingen en installaties heeft tot
doel het de aannemer mogelijk te maken de leidingen en installaties te
situeren met de juistheid en nauwkeurigheid die vereist zijn, gelet op de
middelen die hij voornemens is in te zetten binnen het kader van zijn
werken, om aldus de risico's van beschadigingen te beperken en de
maximale bescherming en vrijwaring van de ondergrondse leidingen en
installaties te verzekeren.
Versie: 15 januari 2010
14

3.5.3.1.2 Zodra hij de plans of andere inlichtingen vanwege de vergunninghouders
ontvangen heeft, lokaliseert de aannemer de leidingen en installaties die
zich in een werfzone bevinden waar er een gevaar is voor beschadiging
ten gevolge van de uitvoering van de werken en/of door het werfverkeer of
andere mechanische werktuigen. Indien nodig pleegt hij hierover overleg
met de vergunninghouders.
De keuze van de plaatsbepalingsmethode gebeurt in samenspraak met de
vergunninghouders, namelijk:
a plaatsbepaling door peilinggraafwerk;
b plaatsbepaling langs elektronische weg en peilinggraafwerk ter
bevestiging.
De plaatsbepaling wordt tijdig verricht zodat de daarbij eventueel ontdekte
tegenstrijdigheden het vlotte verloop van de werf niet kunnen hinderen.
3.5.3.1.3 Wanneer de diepteligging van de ondergrondse leidingen en installaties
onvoldoende nauwkeurig gekend is, voert de aannemer de peilingen uit in
aanwezigheid van de betrokken vergunningshouders. De eraan verbonden
kosten voor de vergunningshouder zijn ten laste van de vergunninghouder,
inbegrepen het aanpassen van hun liggingsplannen.
3.5.3.2. De singuliere plaatsbepaling
3.5.3.2.1 Plaatsbepaling door peilinggraafwerk
3.5.3.2.1.1 Locaties van de uit te voeren peilingen
De locaties van de uit te voeren singuliere peilingen worden bepaald,
rekening houdend met de door de aannemer gekozen bijzondere
uitvoeringsmiddelen en uitvoeringswijze, de door de vergunninghouder
gestelde veiligheidsvoorwaarden en de voorwaarden van het bestek,
evenals met de adviezen van de coördinatorverwezenlijking, zo nodig in
overleg met de vergunninghouder, en na goedkeuring door de leidende
ambtenaar.
In elk geval worden ten minste de volgende singuliere peilingen verricht:
- één peiling voor de kruising van een ondergrondse leiding en installatie
met een sleuf of een boring, met inbegrip van aftakkingen en
dienstleidingen;
- de nodige peilingen op al de delicate plaatsen die in het bestek zijn
beschreven en/of tijdens de uitvoering aan het licht komen.
3.5.3.2.1.2 Uitvoering van de peilingen
Er wordt gepeild met behulp van handwerktuigen.
De oppervlaktelaag mag echter met de nodige voorzichtigheid met behulp
van mechanische tuigen (pneumatische hamers, enz...) worden
weggenomen.
Versie: 15 januari 2010
15

Een peiling wordt uitgevoerd door loodrecht boven de vermoedelijke
leidingsas een sleuf te graven, d.w.z. op de plaats aangeduid op het plan
of ter plaatse aangegeven door de vergunninghouder, en deze
symmetrisch en loodrecht op de richting van die as aan weerszijden over
een zekere afstand uit te breiden en te verifiëren totdat de leiding
gevonden wordt.
Boven een bocht van de leidingsas wordt er een uitgraving gemaakt
met middelpunt boven het vermoedelijke krommingsmiddelpunt van de
bocht, op zulke wijze dat de tracérichtingen voor en na de bocht
vastgesteld kunnen worden.
Ingeval bij peilingen zoals boven beschreven de aangegeven leiding of
bocht nog niet werd gevonden op een diepte van 0,50 m beneden de
aangegeven ingravingsdiepte, of horizontaal op meer dan 0,75 m van de
vermoedelijke ligging, moeten de vergunninghouder en de leidende
ambtenaar worden verwittigd. De leidende ambtenaar stelt dan in overleg
met de vergunninghouder de werkwijze vast die het de aannemer mogelijk
maakt de opsporing verder te zetten op basis van een aantal peilingen, dat
gebruikelijk is voor een dergelijk installatietype en bij gelijkaardige
omgevingsfactoren.
De hierboven vermelde afstanden van 0,50 m (verticaal) en 2 x 0,75 m
(horizontaal) zijn algemeen van toepassing voor zover hieromtrent geen
voorbehoud opgenomen werd in de contractuele documenten van de
aanneming.
Dit eventuele voorbehoud moet door de vergunninghouder in zijn antwoord
op het bij toepassing van artikel 1.2.2. hem door de ontwerper toegestuurd
schrijven geformuleerd worden.
3.5.3.2.2 Plaatsbepaling langs elektronische weg met peilinggraafwerk ter
bevestiging
Wanneer deze methode toegelaten is, mag ze enkel aangewend worden
voor de vakken die zich daartoe lenen. Tegelijk wordt ook de
ingravingsdiepte vastgesteld.
Vermits de plaatsbepaling langs elektronische weg weinig zekerheid biedt,
wordt ze - nadat het tracé en de diepte aldus bepaald zijn - steeds
nagezien door manuele graafpeilingen.
3.5.3.2.3 Toezichtskosten
De singuliere peilingen worden door de aannemer uitgevoerd onder
toezicht van de leidende ambtenaar en, indien gewenst, een
afgevaardigde van de vergunninghouders.
De kosten voor het uitvoeren van deze singuliere peilingen worden aan de
aannemer vergoed onder afzonderlijke posten opgenomen in het bijzonder
bestek. De toezichtkosten van de vergunninghouders worden niet
vergoed.
Versie: 15 januari 2010
16

3.5.3.3 Afwijkingen ten opzichte van de ontvangen inlichtingen
Ingeval de aannemer afwijkingen ten opzichte van de ontvangen
inlichtingen en / of plannen vaststelt, zoals bijvoorbeeld:
- een op de plannen aangeduide leiding is niet aanwezig;
- er is een leiding aanwezig die niet is aangeduid op de plannen;
- er is een belangrijke afwijking ten opzichte van de plannen;
- er is een tegenstrijdigheid tussen de plannen;
dan verwittigt hij de leidende ambtenaar en de gekende
vergunninghouder(s) om de invloed vast te stellen die deze afwijkingen
zouden kunnen hebben op het vervolg van de werken. Ingeval van de
aanwezigheid van een niet aangeduide leiding bevestigen de gekende
vergunninghouders schriftelijk en na controle ter plaatse op de werf of ze
er al dan niet eigenaar van zijn.
De vergunninghouder past zijn plannen aan indien deze onvolledig of
onvoldoende nauwkeurig zijn en overhandigt deze plannen aan alle
betrokkenen.
3.5.4 Merking, bebakening of liggingkentekens op basis van de peilgegevens
3.5.4.1 Het merken, bebakenen of plaatsen van liggingkentekens door de
aannemer heeft tot doel het uitvoerend personeel in staat te stellen zich
visueel rekenschap te geven van de ligging van de ingegraven leidingen
en installaties.
3.5.4.2 De bakens hebben tot doel de verticale projectie en de ingravingsdiepte
van de ondergrondse leidingen en installaties op grondniveau aan te
wijzen.
Behoudens tegenstrijdige aanduiding, wordt aangenomen dat het tracé
van de ondergrondse leidingen en installaties tussen de bakens rechtlijnig
of gebogen is naargelang de gegevens vermeld op de plannen van de
vergunningshouders.
Om elk misverstand te vermijden, duiden de bakens op duidelijke wijze
aan met welk soort leiding men te maken heeft en of haar tracé rechtlijnig
of gebogen is.
Om de juistheid van de inplanting steeds te kunnen nagaan, worden in
onderstaande gevallen de merkpunten, de bakens en de liggingkentekens
op plan door de aannemer aangegeven t.o.v. een vaste meetbasis:
- bij werken van lange duur;
- op vraag van de coördinatorverwezenlijking.
Versie: 15 januari 2010
17

3.5.4.3 Ingeval er geen bakens aangebracht kunnen worden of slechts ten dele,
wegens de aard van het ondernomen werk, moet de aannemer op een
plan duidelijk het tracé en de ingravingsdiepte van de niet bebakende
ondergrondse leidingen en installaties aanduiden en dat plan ter
beschikking van zijn uitvoerend personeel stellen.
3.5.4.4 De merkpunten en/of liggingkenmerken, die hij gevonden heeft op basis
van peilingen, worden geplaatst door de aannemer die de peiling
uitgevoerd heeft, en dit op zijn kosten.
Ingeval leidingen en installaties door de vergunninghouder verplaatst of
gewijzigd werden met het oog op de werken, moet de uitvoerder van deze
verplaatsingen of wijzigingen erover waken dat de leidingen en installaties
duurzaam afgebakend worden met het oog op de uitvoering van werken in
latere fasen.
3.5.4.5 De aannemer waakt er over dat de bakens behouden blijven tijdens de
werkzaamheden, zolang als dit nodig is in het kader van de werken.
3.5.5 Maatregelen te treffen tijdens het uitvoeren van de werken
3.5.5.1 Algemene principes:
a) tijdelijke beschermingsmaatregelen tijdens de uitvoering van de werken:
De aannemer beschermt op zijn kosten de leidingen en installaties tegen
elke beschadiging en treft daartoe de gepaste maatregelen om de
veiligheid van die leidingen en installaties niet in gevaar te brengen en de
continuïteit van hun uitbating te vrijwaren.
b) definitieve beschermingsmaatregelen na de uitvoering van de werken:
De kosten voor de definitieve beschermingsmaatregelen na de uitvoering
van de werken vallen ten laste van de vergunninghouder.
3.5.5.2 Maatregelen te treffen bij graafwerken
3.5.5.2.1 Werken waarvoor een ondergrondse leiding en installatie blootgelegd
moet worden
Vanaf de plaats waar de ondergrondse leiding en installatie door peilingen
gelokaliseerd is, wordt deze voorzichtig over de nodige lengte blootgelegd,
waarbij rekening wordt gehouden met de mogelijke aanwezigheid van
speciale stukken en hulpstukken van die installatie.
3.5.5.2.2 Graafwerk in een zone waar zich leidingen en installaties bevinden
Werken in de nabijheid van volgens de beginselen van de punten 3.3.3 en
3.3.4 opgespoorde en afgebakende installaties worden uitgevoerd met alle
vereiste voorzichtigheid om elke beschadiging te vermijden.
Versie: 15 januari 2010
18

Het begrip “nabijheid” kan niet in absolute waarde worden vastgesteld
aangezien het afhangt van meerdere factoren die wezenlijk veranderen
met de aard van het werk (b.v. hoe dieper de uitgraving, hoe uitgebreider
de kans op grondverschuivingen), de soort grond (b.v. rotsgesteente of
drijfzand), de aard en omvang van de ingezette machines (b.v. inheien van
palen), de soort installatie, de in de nabijheid gelegen constructies en hun
staat en ouderdom, enz.. De aannemer moet met al die elementen dan
ook rekening houden.
Wordt er bij het graafwerk op een obstakel gestoten dat niet
geïdentificeerd kan worden aan de hand van inlichtingen ingewonnen bij
de gekende vergunninghouders, dan verwittigt de aannemer de leidend
ambtenaar.
Enkel na bevel van de leidende ambtenaar mag het niet geïdentificeerde
obstakel worden afgebroken.
Bij graafwerk in de nabijheid van ondergrondse leidingen en installaties
wordt er voor de bescherming van eventueel vrijgegraven installaties
evenals voor de handhaving van hun stabiliteit gezorgd, namelijk:
- door te zorgen voor de stabiliteit van de ondergrond waarin zij
ingegraven zijn
(stutten, ...);
- door in overleg met de vergunninghouders geëigende steunen aan te
brengen die geschikt zijn om die stabiliteit te handhaven (blootleggen,
bouw van bruggetjes, ...).
De specie nabij de lokaal blootgelegde installaties wordt voorzichtig
weggeruimd.
3.5.5.2.3 Het dichten van sleuven
Het dichten van sleuven waarin installaties zijn blootgelegd en het dichten
van het uitgevoerde peilinggraafwerk moet volgens de regels van goed
vakmanschap geschieden met inachtneming van de wettelijke
voorschriften, de bestekvoorschriften en de richtlijnen van de
vergunninghouders.
De weggenomen veiligheidslinten en –netten en beschermdallen moeten
worden herplaatst en zo nodig vernieuwd.
Indien boven de leiding een veiligheidslint of -net met identificatie van het
nutsbedrijf was aangelegd, vraagt de aannemer aan het nutsbedrijf een
gelijkaardig lint om het vernietigde lint te vervangen. De herplaatsing van
het lint, net of beschermdallen moet gebeuren op dezelfde hoogte als
voordien en zonder onderbreking aansluiten op de niet te vervangen
signalisatie.
Versie: 15 januari 2010
19

De installatie moet inzonderheid op een voldoende verdichte bodem
rusten en mag niet in aanraking komen met harde voorwerpen. Met de
verdichting van de opvulgrond mag pas worden begonnen nadat een
minimumdikte van 20 cm werd bereikt. Bij deze verdichting worden enkel
handwerktuigen ingezet.
3.5.5.3 Maatregelen in verband met het verkeer op de werf.
Het werfverkeer boven de ingegraven leidingen en installaties moet
geschieden met de nodige voorzichtigheid. Dit geldt vooral wanneer de
wegbedekking weggenomen is en/of wanneer het peil van het terrein
verlaagd is door het wegnemen van de bovenste lagen. Bijzondere en
plaatselijke aan de omstandigheden aangepaste voorzorgsmaatregelen,
die tevens voldoen aan de eisen van de vergunninghouder, moeten zo
nodig worden genomen..,
Het is dan ook streng verboden rollend materieel te laten rijden boven
water- en gasinstallaties zonder vooraf toereikende voorzieningen ter
versterking of bescherming te hebben getroffen.
Hetzelfde geldt voor elke zware geconcentreerde last.
Er dient bovendien voor gezorgd te worden dat het verkeer geen
abnormale trillingen of schokken in de ondergrond veroorzaakt.
3.5.6. Maatregelen te treffen bij een schadegeval
Mocht niettegenstaande alle getroffen voorzorgsmaatregelen zich toch
nog een schadegeval voordoen, dan treft de aannemer, onafhankelijk van
zijn wettelijke verplichtingen, de hierna vermelde maatregelen.
De aannemer moet onmiddellijk de noodzakelijke beschermende en
veiligheidsmaatregelen treffen, in voorkomend geval in samenspraak met
de vergunninghouders en met in acht name van hun bijzondere richtlijnen.
Behoudens expliciete toelating van de vergunninghouder, is het de
aannemer verboden om zelf tot herstelling over te gaan.
Bij voorkeur en zo mogelijk wordt niet overgegaan tot het herstellen van de
schade vooraleer er een tegensprekelijke vaststelling met beschrijving van
de schade is gebeurd. De aannemer en de vergunninghouder(s) noteren
de gegevens met betrekking tot de schade (eventueel gestaafd met foto’s
met uur- en datumaanduiding) in een schadevaststelling en ondertekenen
de documenten vooraleer de plaats van het ongeval te verlaten.
Als er een herstelling bij hoogdringendheid vereist is, neemt de aannemer
in elk geval eerst foto’s en laat de schade door de politie vaststellen.
Indien de vergunninghouder schade vaststelt, verwittigt hij de aannemer.
De aannemer verbindt zich ertoe binnen de twee uren ter plaatse te
komen.
Versie: 15 januari 2010
20

BIJLAGE
AFTAKKING:
VERKLARENDE LIJST VAN GEBRUIKTE TERMEN
Leiding(en) en toebehoren die de gebruikersaansluiting op de verdeelleiding vormen.
BAKEN:
Een tijdelijk paaltje geplaatst door de aannemer waarop een plaat is bevestigd met
vermelding van de naam van de nutsmaatschappij, de liggingkenmerken en de soort
van leiding of de kenmerken van de leiding en installatie.
CPW:
Het CoördinatiePunt Wegenwerken (CPW) houdt alle informatie bij over werken op
het openbaar domein, meer bepaald wegenwerken, rioleringswerken, nutswerken,
enz. Op basis van up to date informatie coördineert het CPW werken zodat er zo
weinig mogelijk hinderende interferentie is op verschillende niveaus. De
opdrachtgevers staan zelf in voor het up to date houden van de informatie in het
CPW. Via de website www.wegenwerken.be kan men de stand van zaken zien van
de werken die opgenomen zijn in de databank van het CPW.
GIPOD :
Het Generiek Informatie Platform voor het Openbaar Domein (GIPOD) is een
systeem dat door het Agentschap Geografische Informatie Vlaanderen (AGIV) wordt
uitgewerkt met als doel alle geo-gerelateerde informatie die voor verschillende
toepassingen, zoals het CPW, noodzakelijk is, via één systeem verwerkbaar te
maken. Eenmaal het GIPOD operationeel is zullen onder andere
nutsmaatschappijen de informatie van hun eigen opvolgingstools, rechstreeks
kunnen koppelen aan afgeleide producten als het CPW.
Binnen het GIPOD wordt ook een synergiemodule ontwikkeld waarbij de
nutsmaatschappijen kunnen bepalen voor welke verplaatsingen men met elkaar kan
samenwerken.
INGRAVINGSDIEPTE VAN EEN ONDERGRONDSE LEIDING EN INSTALLATIE:
Loodrecht gemeten afstand tussen de bovenste beschrijvende lijn van de leiding en
het terreinniveau.
Als de leiding in een mantelbuis geplaatst is, wordt de diepte voor ingraving gerekend
vanaf de bovenste beschrijvende lijn van de mantelbuis.
Versie: 15 januari 2010
21

INSTALLATIE:
Geheel gevormd door de ondergrondse leidingen en installaties en hun
beschermingsmiddelen en in voorkomend geval de daarmede samengaande
bovengrondse constructies.
KLIP : het Vlaamse Kabel en leiding informatie Portaal. (zie: www.klip.be)
KLIM-CICC : het federaal Kabels en Leidingen Informatie Meldpunt
LEIDING:
Elke soepele of onbuigbare buis, pijp, goot, kanaal, kabel of geleider of tot één streng
samengebundelde geleiders voor het vervoer of het verdelen van informatie,
grondstoffen of energie.
Bijvoorbeeld:
- elektrische kabels of lijnen voor transport of distributie, op laag-, midden- of
hoogspanning;
- telecommunicatielijnen;
- buizen voor transport of distributie van gas, water, ...;
- oliepijpleidingen;
- riolen, enz.
Wanneer een leiding mechanisch beschermd is, wordt die bescherming beschouwd
als een onderdeel van de leiding.
ONTWERPER:
Natuurlijke persoon of rechtspersoon gelast door de bouwheer met de studie van een
ontwerp en met de opstelling van de aanbestedingsdocumenten met het oog op de
verwezenlijking van een werk.
VERGUNNINGHOUDER:
Elke natuurlijke persoon, elke privaat- en publiekrechtelijke rechtspersoon (een
entiteit van het Vlaamse Gewest, private of publieke telecomoperatoren, bedrijven en
intercommunales voor elektriciteit, water, gasvervoer en gasdistributie, enz.) die
privatief gebruik maakt van het openbaar domein.
VERLATEN LEIDING EN INSTALLATIE:
Een leiding en installatie die niet meer gebruikt wordt, niet tot het netwerk behoort en
definitief afgeschreven is.
ZONE VAN DE WERKEN: (Werfzone)
Gebied dat betrokken is bij de uitvoering van een werk. Het is het gebied waarin niet
alleen de eigenlijke werkzaamheden uitgevoerd worden, maar eveneens waar
materialen of machines neergezet worden, machines of werfvoertuigen zich
verplaatsen of opgesteld zijn. Kortom, het is heel de ruimte waarin, wegens het
uitvoeren van het werk, schade aan de installaties zou kunnen worden berokkend.
Versie: 15 januari 2010
22