Thomas' Natuurwet en de Natuurwet - Wackywong.net

Thomas’ Natuurwet en de Natuurwet
Man Hin Wong s0751987
1 maart 2010
1

Kelsen heeft kritiek op de natuurwet als een wetbepalend authoriteit. Om
kritiek te leveren geeft hij in zijn essay 1 een beschrijving van de natuurwet en
hoe men tot die wet komt. Robert George geeft in zijn essay 2 echter aan dat
Kelsens kritiek op de natuurwet (in het algemeen) wellicht terecht is, maar dat
dezelfde kritiek geen vat heeft op de natuurwet zoals het door Thomas van
Aquino gepostuleerd is. Volgens George komt Aquino dus op een andere manier
tot de natuurwet dan gebruikelijk is en in zijn essay legt hij uit op welke manier
Aquino’s natuurwet verschilt en waarom Kelsens kritiek daarop niet toepasbaar
is. In dit essay worden beide posities behandeld, vervolgens wordt er getracht na
te voltrekken hoe Aquino tot zijn natuurwet komt om vervolgens te concluderen
of George gelijk heeft. Overigens bestaat George’s kritiek uit drie delen. De
nadruk in dit essay zal zich vooral toespitsen op het eerste deel: Kelsens kritiek
dat natuurwettheoretici de ‘ought’ van de ‘is’ afleiden.
Volgens de natuurwet, zoals Kelsen die opvat 3 , kan men uit de natuur, mits
adequaat geobserveerd, wetmatige regels uit af leiden die de mensheid kan gebruiken
als maatgevend en rechtsbepalend voor het menselijk handelen. In de
teleologisch ordening door de natuurwet richten natuurfenomenen zich op een
doel, alsof de natuur een eigen wil en intelligentie bezit. Deze vermeende wil en
intelligentie is Gods inbreng, dus door de natuur te bestuderen kan men Gods
wil en intelligentie (de goddelijke voorzienigheid) uit ‘aflezen’.
Met het idee dat de natuur geordend is door Gods voorzienigheid, menen natuurwettheoretici
dat de morele waarde van een handeling afhangt van de mate
waarin het overeenkomt met de natuurlijke toestand. Doordat natuurwettheoretici
normen en waarden afleiden uit de feitelijke natuur lijkt de positieve wet
overbodig. Kelson, geciteerd door George:
Faced by the existence of a just ordening of society, intelligible in
nature, the activity of positive-law makers is tantamount to a foolish
effort to supply artificial illumination in bright sunshine. 4
Desalniettemin hebben de natuurwettheoretici, volgens Kelsen, niet de daadkrachtigheid
om de positieve wet in zijn geheel af te wijzen. Sterker nog, velen
1 Hans Kelsen, “The Natural-Law Doctrine before the Tribunal of Science”, What is Justice?:
Justice, Law, and Politics in the Mirror of Science: Collected Essays by Hans Kelsen,
Berkeley and Los Angeles 1957, p. 137-173
2 Robert P. George, “Kelsen and Aquinas on the Natural Law Doctrine”, in: St. Thomas
Aquinas and the Natural Law Tradition: Contemporary Perspectives, ed. John Goyette e.a.,
Washington 2004, p. 237-259
3 “The natural-law doctrine undertakes to supply a definitive solution to the eternal problem
of justice, to answer the question as to what is right and wrong in the mutual relations of
men. The answer is based on the assumption that it is possible to distinguish between human
behaviour which is natural, that is to say which corresponds to nature because it is required
by nature, and human behaviour which is unnatural, hence contrary to nature and forbidden
by nature. This assumption implies that it is possible to deduce from nature, that is to say
from the nature of man, from the nature of society, and even from the nature of things certain
rules which provide an altogether adequate prescription for human behaviour, that by careful
examination of the facts of nature we can find the just solution of our social problem. Nature
is conceived of as a legislator, the supreme legislator.” (Kelsen, Natural-Law Doctrine, p. 137)
4 George, Kelsen and Aquinas, p. 247
2

staan er op dat de positieve wet noodzakelijk is. Wat volgens Kelsen resulteert
in een contradictie. De natuurwet impliceert namelijk dat de mens van nature
goed is, maar het bestaan van de positieve wet kan alleen verklaard worden
vanuit de slechtheid van de mens.
George’s repliek is dat, hoewel alle andere natuurwettheoretici de redelijkheid
van het menselijk handelen afleiden uit de mate waarin het handelen
natuurlijk is, er bij Thomas iets dergelijks niet aan de orde is. Bij Thomas is
dat juist andersom. Menselijk handelen is natuurlijk of onnatuurlijk in zoverre
het respectievelijk redelijk of onredelijk is. 5 De morele waarde van een handeling
is dus niet af te leiden van de feitelijkheid, maar slechts afhankelijk van de mate
waarin het overeenkomt met de ‘regels’ waaraan het praktische verstand deel
heeft. Deze ‘regels’ noemt Thomas beginselen en zijn zelf nergens van afgeleid.
Ze zijn “klaarblijkelijke beginselen”. 6
Ook verwerpt Aquino, volgens George, het idee dat de natuur gezien wordt als
wetbepalend. Aquino geeft toe dat die handelingen die door de mens als moreel
waardevol gezien worden afhankelijk is van de menselijke natuur, met andere
woorden als de mens een andere natuur had dan zouden andere handelingen
moreel waardevol geacht worden, maar niettemin hangt de morele waarde af
van het praktische verstand in zoverre deze verordent volgens de natuurwet en
niet van de menselijke natuur:
The force of practical –including moral– principles, according to
Aquinas, is rational; these principles state reasons for action and
restraint; to defy them is wrong inasmuch as it is unreasonable. 7
Morele waarde heeft dus in die zin zijn waarde in zoverre het redelijk is.
Aquino onkent dus met klem, dat morele waarden afgeleid kunnen worden uit
de natuur of natuurlijke toestand.
Als laatste is het, volgens George, noodzakelijk dat er naast de natuurwet ook
de positieve wet bestaat ten bate van het algemeen welzijn. Hoewel het goede
gedaan en nagestreefd moet worden, en het kwade vermeden neemt het niet
weg dat het kwade gebeurt. Mensen zijn in staat om kwaad te doen terwijl ze
dachten dat ze goed deden. Hun reden om ‘goed’ te doen was weliswaar inadequaat
(onredelijk), maar volgens George niet (persé) irrationeel. Menselijke
emoties kunnen nu eenmaal ons verstand vertroebelen (soms ten goede van het
morele handelen). En dit feit is voor een deel waarom er naast de natuurwet
ook een positieve wet nodig is. 8
De natuur (in zijn geheel) wordt, volgens Aquino, bestuurd door het goddelijke
verstand. Deze ‘besturing’ wordt de eeuwige wet genoemd. 9 Deze eeuwige
5 George, Kelsen and Aquinas, p. 239
6 Thomas van Aquino, Theologische Summa van den H. Thomas van Aquino, deel X Over
de Wetten: Ia, IIae, Q. 90-108, vert. ‘groep Dominicanen’, Antwerpen 1928, p. 86
7 George, Kelsen and Aquinas, p. 239
8 George, Kelsen and Aquinas, p. 249
9 Aquino, Theologische Summa, p. 18
3

wet is niet kenbaar voor ons, maar behalve iets in zichzelf kennen kan men ook
iets kennen door middel van een uitwerksel. Zoals men de zon niet direkt kan
zien zo kent men toch de zon door middel van zijn uitstraling. 10 Deze ‘uitstraling’
is dus een uitwerking van de eeuwige wet, zoals de notie dat een kunstenaar
in zijn hoofd heeft ook kunst wordt genoemd zonder dat deze reeds gerealiseerd
is. 11 Door het indrukken van de eeuwige wet in de schepping heeft alles de
neiging tot een daad en doel. Dit is de goddelijke voorzienigheid. Doordat de
mens zichzelf en anderen leidt, deelt het in de voorzienigheid. Aquino schrijft
verder:
Vandaar deelt het redelijk schepsel ook in het eeuwige verstand,
waardoor het een natuurlijke neiging onvangt tot de verschuldigde
daad en doel. Deze deelhebbing van het redelijk schepsel aan de
eeuwige wet wordt natuurwet genoemd. 12
De natuurwet is dus wat gekend wordt door de mensen en begrepen wordt
door de mensen als een ‘uitstraling’ van de eeuwige wet.
Wat houdt deze natuurwet in? Zoals de goddelijke wet bestuurt, zo bestuurt
ook de natuurwet. De natuurwet kent een aantal voorschriften. Het praktische
verstand bestuurt het menselijke handelen volgens deze voorschriften. Doordat
de voorschriften een doel voor ogen hebben zal het menselijk handelen ook
gericht zijn op een doel: geluk. 13 En omdat ieder deel uit maakt van een geheel
(één mens is altijd een deel van een gemeenschap 14 ) heeft de natuurwet dus
betrekking op het algemeen welzijn. In de voorschriften van de natuurwet zit
een hiërarchie. Het eerste voorschrift van de wet is volgens Aquino: “Het goede
moet gedaan worden en nagestreeft worden, het kwade vermeden.” 15 Alle andere
voorschriften impliceren altijd het eerste voorschrift.
George’s kernpunt in zijn kritiek tegen Kelsen is dat Aquino geen normen en
waarden afleidt uit de natuurlijke toestand van de wereld, dit in tegenstelling tot
traditionele natuurwettheorieën. Een handeling heeft niet zijn morele waarde
omdat de handeling ‘natuurlijk’ is, maar omdat het redelijk is. Redelijk omdat
het overeenstemt met het praktische verstand die steunt op het eerste beginsel:
het goede moet gedaan worden en nagestreeft worden, het kwade vermeden.
Maar hoe kan het praktische verstand dit vatten als zijnde waar? Volgens
Aquino omdat ze klaarblijkelijk is. Finnis (Finnis is de auteur waarnaar George
veelvuldig naar verwijst) over deze zelfevidentie:
[...] any deep understanding of human nature, i.e of the capacities
which will be fullfilled by action which participates in and
10 Aquino, Theologische Summa, p. 60
11 Aquino, Theologische Summa, p. 55-56
12 Aquino, Theologische Summa, p. 22
13 Aquino, Theologische Summa, p. 8
14 Aquino, Theologische Summa, p. 8
15 Aquino, Theologische Summa, p. 88
4

ealizes those goods, those perfections, is an understanding which
has amongst its sources our primary, undemonstrated but genuine
practical knowledge of those goods and purposes. 16 (nadruk
toegevoegd)
Het problematische aan Aquino’s eerste beginsel is dat het te abstract dreigt
te worden en anders te subjectief. Abstract omdat het ‘goede doen’ geen adequate
richting lijkt te geven welke handeling nu het beste is of zoveel mogelijk
overeenkomt met het goed. En subjectief, omdat het ‘instinctief’ vatten van de
morele waarde van een waarlijk goede handeling, dat wil zeggen een handeling
dat ons vervult van goedheid, niet direkt inzichtelijk is. Finnis claimt echter
dat deze wel degelijk direkt inzichtelijk is:
[...] the human goods to which practical reason’s first principles
direct us are not abstract, ‘ideal’, or ‘quasi-Platonic forms’. They
are perfections, aspects of the fulfillment, flourishing, completion,
full-being, of the flesh-and-blood human beings (and the palpable
human groups or communities) in whom they can be instantiated.
Everyone who understands the relevant sense of the word ‘good’
understands it in the sense of ‘good for’, ‘beneficial for’, ‘more or
less perfective of’. 17
Afgezien van het feit dat Finnis een empirische argument 18 geeft voor de
zelfevidentie van het eerste beginsel, blijft het abstract tenzij toegepast. En
alleen door toepassing is het inzichtelijk wat er bedoelt wordt met “good”. De
huidige samenlevingen in deze wereld zijn van dusdanig complexiteit dat het
niet zonder meer zelfevident is welk doel als goed nagestreeft moet worden. Een
(verlichte) despoot kan met het oog op het algemeen welzijn er voor kiezen om
een deel van zijn volk te verordenen om te verhuizen, vanwege het feit dat men,
bijvoorbeeld, enorme dammen wilt bouwen. Deze dammen zijn noodzakelijk om
het land van energie te voorzien. De despoot handelt dus in landsbelang oftwel
het algemeen welzijn. En omdat de despoot verlicht is compenseert hij 19 (in zijn
goedheid?) voor een deel de kosten aan de mensen die gedwongen worden te
verhuizen. Gezien de collectivistische aard van dit volk zien ook zij in dat deze
verhandeling goed is omdat het gedaan wordt met het oog op het algemeen welzijn.
Dit komt overeen met Aquino. 20 Echter, de gemiddelde westerling ziet deze
schending van de rechten van het individu als verwerpelijk. Aquino wijst deze
hedendaagse, want subjectieve opvatting van zijn eerste beginsel waarschijnlijk
16John Finnis, Aquinas: Moral, Political, and Legal Theory. Oxford University Press 1998,
p. 91
17Finnis, Aquinas, p. 91
18Voor een uitgebreidere dissertatie, zie: Gordon Graham, Eight Theories of Ethics, Londen
en New York 2004, p. 54-56
19Despoten kunnen ook vrouwen zijn.
20 “Daar nu de eeuwige wet het begrip is van het bestuur in den hoogsten bestuurder, moeten
alle begrippen van het bestuur in de lagere bestuurders, afgeleid worden van de eeuwige wet.”
(Aquino, Theologische Summa, p. 64)
5

af en legt de nadruk op de ordening in de objectieve samenleving of natuur. 21
Zelfs in dat geval is het moeilijk om een despoot te categoriseren als goed,
aangezien hij de vrijheid van een samenleving beperkt. Doordat de despoot vrijheidsbeperking
verordent heeft deze haar wettelijke geldigheid, dat wil zeggen
dat de beperking van vrijheid een afstraling is van de natuurwet. Kan het
eerste beginsel leiden tot vrijheidsbeperking? Is dit wat Aquino zou bedoelen?
Deze vragen hangen samen met de moeilijkheid bij het invullen van het begrip
zelfevidentie als het gaat om de noties ‘goed (doen)’ en ‘kwaad (vermijden)’.
Beschouw de volgende twee zelfevidenties:
1. Een lijn is de kortste weg tussen twee punten. 22
2. Alle vrijgezellen zijn ongetrouwd.
Niet alleen begrijpt men wat de betekenis is van alle particuliere kernbegrippen
(lijn, punt, kortste weg, vrijgezellen, ongetrouwd) in de propositie, maar
men begrijpt het eenduidig omdat deze hun betekenis hebben gekregen door de
ervaring waardoor iedereen die begrijpt wat de kernbegrippen betekenen dan ook
de zelfevidentie er van inziet. 23 Dit is een mogelijkheidsvoorwaarde voor kennis.
24 Aquino’s eerste beginsel “Het goede moet gedaan worden en nagestreeft
worden, het kwade vermeden” wordt door alle redelijke wezens weliswaar begrepen,
maar niet eenduidig. Zonder een eenduidige betekenis (gebaseerd op de
ervaring) blijft het dus abstract (‘leeg’ in Kants woorden).
Om terug te komen op de oorspronkelijk discussie tussen Kelsen en George.
Kelsens kritiek dat natuurwettheoretici (álle natuurwettheoretici, dat is dus inclusief
Aquino hoewel hij niet expliciet vermeld wordt in zijn essay) morele waarden
afleiden uit de natuur wordt door George gepareerd. Hij meent namelijk
dat de morele waarde in Aquino’s natuurwettheorie niet ‘afgelezen’ wordt uit
de natuur maar afhankelijk is van de mate waarin het overeenkomt met de natuurwet
zoals die verordend wordt door het verstand. Met andere woorden, iets
is natuurlijk niet omdat het overeenkomt met zijn of haar natuur maar omdat
het redelijk is:
The truth is, however, that for Aquinas things work precisely the
other way round: it is the reasonableness or unreasonableness of
a choice or action that controls judgment as to its naturalness or
unnaturalness in any morally normative sense. 25
21Anthony J. Lisska, Aquinas’s Theory of Natural Law: An Analytical Reconstruction,
Oxford 1996, p. 225
22Parafrase van Euclides’ eerste axioma: twee punten kunnen verbonden worden door een
rechte lijn. (http://en.wikipedia.org/wiki/Euclidean geometry)
23Aquino maakt hierover een opmerking maar concludeert echter niet dat de ‘geleerdheid’
waarmee men de klaarblijkelijkheid in kunnen zien het resultaat is van de ervaring. (Aquino,
Theologische Summa, p. 86-87
24Mogelijk is dat iets dergelijks geformuleerd is door Immanuel Kant.
25George, Kelsen and Aquinas, p. 239
6

Waarin ik George wel gelijk in kan geven is dat Aquino’s natuurwettheorie
zo kan werken in de metafysische zin (meta-ethisch?); waarbij de geldigheid
ingegeven is door iets anders dan de niet-supernatuurlijke ervaring. Maar de
redelijkheid van een handeling is alleen in die zin redelijk doordat het (praktische)
verstand participeert aan de voorschriften van de natuurwet. Vervolgens
is de waarheid van deze voorschriften volgens Aquino zelfevident. Als er kritisch
gekeken wordt naar de totstandkoming van deze zelfevidentie en de ambiguïteit
die voortvloeit uit deze zelfevidentie, blijkt deze filosofisch gezien niet houdbaar.
Een van de mogelijke verklaringen is dat Aquino (onbewust) de zelfevidentie
van de voorschriften van de natuurwet stoelt op ‘de wereld’. In dat geval levert
Kelsen daarmee kritiek op de natuurwettheoretici inclusief Thomas van Aquino.
Literatuurlijst:
1. Aquino, Thomas van. Theologische Summa van den H. Thomas van
Aquino, deel X Over de Wetten: Ia, IIae, Q. 90-108, vert. ‘groep Dominicanen’,
Antwerpen 1928, p. 1-29, 53-107
2. Finnis, John. Aquinas: Moral, Political, and Legal Theory. Oxford University
Press 1998, p. 86-94
3. George, Robert. “Kelsen and Aquinas on the Natural Law Doctrine”,
in: St. Thomas Aquinas and the Natural Law Tradition: Contemporary
Perspectives, ed. John Goyette e.a., Washington 2004, p. 237-259
4. Graham, Gordon. Eight Theories of Ethics, Londen en New York 2004,
p. 53-70
5. Lisska, Anthony. Aquinas’s Theory of Natural Law: An Analytical Reconstruction,
Oxford 1996, p. 223-226
7