download - Broeders van Liefde

ZIeZO-zine #2
Jaargang 1 - editie 2 - 2011
INGE ROCK VINDT ZICHZELF MAAR EEN GEWOON MENS
ZIeZO BEGELEIDER KLAAS DE LEEUW AAN HET WOORD
LUT CELIE KENT DE TAAL VAN DE BINNENWERELD
DE BELANGRIJKHEID VAN DE STEM VOOR ZUSTER ELISABETH
JONELLE LOSTAK AAN HET WOORD

IN DEZE EDITIE
ZIeZO en vrijwilligerswerk in het Sint-Laurensinstituut te Zelzate 4
Inge Rock aan het woord 5
ZIeZO-begeleider Klaas Deleeuw 8
Zuster Elisabeth en haar verwachtingen bij een bezoek 10
ZIeZO jongeren op pad 12
Filmtips 13
Jongeren getuigen 14
Leerlinge Jonelle Lostak aan het woord 16
Voorziening in de Kijker: Huize Betanië, Knesselare 17
ZIeZO voor Hans De Weirdt 18
Gezocht 19
Dementie en depressie bij bejaarden 20
Plots was hij niet meer 22
Lut Celie en de taal van de binnenwereld 24
2

VOORWOORD
“Bouwen aan de toekomst van onze maatschappij, bouwen aan de
toekomst van mensen.” Deze gedachte staat centraal in ons ZIeZOproject.
Met het tweede nummer van ons magazine willen we deze
gedachte vanuit verschillende standpunten toelichten. We laten
begeleiders, mensen met een beperking en jongeren aan het woord
die hun ervaringen vertellen. Telkens zijn het verhalen die laten aanvoelen
dat bouwen aan de toekomst betekent: ”Werken aan jezelf is
in relatie treden met anderen, het is immers in relatie met anderen
dat we onszelf beter leren kennen en onze persoonlijkheid kunnen
ontwikkelen.”
We kunnen het niet beter verwoorden dan zoals het in de doelstelling
van ZIeZO is geformuleerd: “Het is de bedoeling dat de leerling
een persoonlijke ontmoeting heeft op basis van gelijkwaardigheid.
Vanuit deze ontmoeting voelt de leerling zich aangesproken door de
specifi eke noden van de ander. Dankzij de confrontatie met de breekbaarheid
en talenten van de ander, leert de leerling zijn eigen talenten
ontdekken en zijn eigen breekbaarheid aanvaarden. We hopen dat
elke leerling een naaste mag worden van elke medemens.” We hopen
dat we er ook dit werkjaar weer in slagen deze ontmoeting tussen
mensen te kunnen helpen realiseren .
We wensen jullie alvast veel leesplezier met het tweede nummer van
ons magazine.
Regionale Overste
3

4
ZIeZO en vrijwilligerswerk
in het Sint-Laurensinstituut te Zelzate
Aan alle leerlingen van het zesde jaar vraagt men in het Sint-Laurensinstituut te Zelzate een vorm
van sociaal engagement op te nemen. Een engagement via ZIeZO is één van de mogelijkheden dat
zij bijzonder willen aanbevelen. De leerlingen kunnen kiezen uit een waaier van mogelijkheden,
maar wie via ZIeZO een keuze maakt, kan rekenen op een zinvolle begeleiding. Ook een aantal leerkrachten
van de school zet zich vrijwillig in en werkt mee aan de begeleiding van de leerlingen.
Bij een aantal leerlingen merken ze aanvankelijk een zekere weerstand, vooral in de zin van: “Moeten
wij daar ook nog tijd voor vrijmaken?”. Deze weerstand verdwijnt bij de meesten vrij vlug wanneer ze
merken dat hun inzet zinvol is en gewaardeerd wordt. Soms verneem je dan uitspraken als : “Ik had
eigenlijk niet veel zin om te starten en de eerste kennismaking verliep nogal stroef… daarna werd
het een moment waarnaar ik uitkeek en iets totaal anders dan de klassieke schooltaken”.
Vrijwilligerswerk is niet alleen nuttig en zinvol voor wie er van kan genieten maar enorm verrijkend
voor wie de inzet verwezenlijkt. Het is dikwijls een ervaring die onze leerlingen niet zullen vergeten
omdat ze op een persoonlijke manier dienstbaar zijn geweest en vooral omdat ze leerden de kwetsbaarheid
van een persoon te respecteren. Sommigen getuigen ook van de bewondering voor
mensen die zich met hart en ziel binnen de zorgsector inzetten. Leerlingen leren empathisch, zorgend,
geduldig om te gaan ...
Fundamenteel is dat jongeren kunnen proeven
van een inzet die losstaat van schoolresultaten,
fi nanciële voordelen of andere belangen. Hun
houding en inzet krijgen een deugddoende
bevestiging wanneer ze merken dat personen
zich door hun engagement een stukje gelukkiger
voelen.
Door dit project leren de leerlingen vanuit solidariteit
tot een onbaatzuchtige inzet komen en
werken ze mee aan een maatschappij waarin iedere
mens zich waardevol mag weten. Wij willen
oog blijven hebben voor noden van kwetsbare
personen en vinden het de moeite waard om op
school een sociaal engagement aan te bieden.
Tekst & foto: S.Calant
Sint-Laurens Zelzate, campus Maria Middelares (3e graad), Patronagestraat 51, 9060 Zelzate
tel. 09 326 88 96 - info.mm@sint-laurens.be - http://aso1.sint-laurens.be

Tekst & foto’s: S.Calant
Wat gebeurt er met je denken
in ontmoeting? Wat is zorg dragen?
Hoe omgaan met stilte?
Hoe stel je je grenzen? Een
reeks vragen waarmee jongeren
in het ZIeZO-project geconfronteerd
worden. ZIeZO ging
daarover een gesprek aan met
‘personal coach and inspiring
speaker’ Inge Rock. Inge Rock
richt zich op het begeleiden
van mensen in hun persoonlijke
ontwikkeling. De titel van
haar boek zegt het helemaal: ‘Je
wordt wat je denkt.”
Inge Rock:
“Ik ben – voor mezelf – een heel
gewoon iemand die door de
harde klappen van het leven
groot geworden is. Ik ben wel
gestopt met groeien op 1m64
(lacht). Het denken van de mens
heeft mij altijd mateloos geboeid.
Op die manier zelfs dat ik
op mijn zestiende psychologe
wilde worden. Van dat idee ben
ik afgestapt aangezien psychologen
in die tijd gezien werden
als mensen die een ‘vijs’ misten.
Twintig jaar later, op een koude
wintermiddag liep ik in de stad
en viel bij toeval mijn oog op een
boek van Carl Vandevelde, ‘Tien
stappen naar succes en geluk’.
Aanvankelijk dacht ik: “Wat is dat
nu voor een titel?” Ik nam het
voordeel van de twijfel en kocht
het boek. Ik las het op drie uur uit.
Mijn eerste reactie was woede. Ik
was echt razend dat niemand mij
dat eerder had gezegd. Waarom
INTERVIEW INGE ROCK
niet op school? Waarom vertelt nooit iemand iets over hoe je werkelijk
zelf je leven kunt creëren? Heel de wereld moet dit weten. Dat was
mijn grootste AHA-moment. Alles wat ik kon doen om mij onder te
dompelen in die materie deed ik. Ik ben een “mensen-mens”. Ik omgeef
mij graag met mensen. Ik hou van mensen. Dit is ook een voorwaarde
om te doen wat ik doe. Elke persoon heeft een eigen verhaal en dat
vind ik fantastisch.”
Inge Rock heeft net als elk van ons een missie. Als je mensen
ontmoet, met mensen werkt, als je in een gezin leeft, als je onder je
vrienden bent, als je werkt, als je op school zit, draag je een missie.
Misschien niet uitgesproken of niet altijd zichtbaar, maar ze is er…
Wie het ZIeZO-project instapt, heeft bijvoorbeeld de missie om iemand
te leren kennen, bij te leren van de ander, zorg te dragen voor
de ander en op die manier ook zorg te dragen voor zichzelf. Wat is
de taak waarvoor jij perfect uitgerust bent, meer dan ieder ander op
deze wereld? Een missie is meer dan werk alleen. Een missie komt
5

tot uiting in alle aspecten van je
leven.
Inge Rock: “Mijn missie is
mensen wakker maken.
Enerzijds wil ik daarvoor zeer
dicht bij de mensen blijven,
mensen hun harten raken. Anderzijds
wil ik in de Coaching Academy
zoveel mogelijk coaches
opleiden die mensen kunnen
bereiken. De verandering zit in
elke mens. Om mijn missie waar
te maken, richtte ik een eigen
onderneming op. Als jong meisje
fietste ik al in de stad om tombolalotjes
te verkopen. Ik ben dus
een geboren
verkoopster. Hoe meer geld er
binnenkomt in de onderneming,
hoe meer ik kan terug investeren
in de wereld, hoe meer ik kan
geven aan Jeanne Devos. Die
vrouw zit heel diep in mijn hart. “
Vanuit het Steunpunt ZIeZO
worden ontmoetingen aangeboden
aan jongeren. Een
jongere van de derde graad
secundair onderwijs gaat één
uur per week/ twee uur om de
twee weken op bezoek bij een
bejaarde, een persoon met
een psychische, mentale en/of
motorische beperking of ... Ze
ontmoeten mekaar, gaan gesprekken
aan, leren mekaar ken-
6
nen, … Ze worden geconfronteerd
met eigen beperkingen en
beperkingen van de ander, met
eigen kwaliteiten en kwaliteiten
van anderen.. Wat is nu een
ontmoeting voor Inge Rock? Wat
met angst?
Inge Rock: “Voor mij is elke persoon
die ik ontmoet in mijn leven
een spiegel van wie ik ben. Ik
ontmoet elke persoon met open
armen zonder angst. Als ik in de
angst zou staan, zou ik mijzelf
daarmee te kort doen. Ik weet
ook dat elke ontmoeting iets heel
waardevols en leerrijks heeft. Mijn
intuïtie is daarin mijn grootste
kompas. Dat wil niet zeggen dat
ik daarom met iedereen meega of
niet iedereen volg. Ik heb wel een
soort openheid om te luisteren en
niet onmiddellijk te oordelen.
Ik ben van nature gigantisch
nieuwsgierig: “Wie is die persoon,
wat drijft die, waar is die mee
bezig, wat zijn zijn/haar dromen,
wat zijn zijn/haar angsten/ idealen,
hoe leeft hij/zij, hoe beleeft
hij/zij de dingen,… Dat is een
ontmoeting voor mij. Er is niets
dat moet.”
Stel je dit voor, als jongere
ontmoet je een persoon, een
persoon die uitkijkt naar je con-
tact, maar tegelijkertijd ook veel
van je gaat verwachten waardoor
je het gevoel hebt dat je bijvoorbeeld
ook een verple(egst)
er moet zijn of ... Als je dat dan
niet doet, wil de persoon je plots
(helemaal) niet meer zien. Inge
Rock deelt enkele tips:
Inge Rock: “Als iemand veel van
je gaat verwachten en je dan
plots laat vallen, gaat het om
‘loslaten’. Ik vind dat jammer
voor die persoon, want ‘ik blijf ik’.
De pijn zit hem niet in wat die
mensen met je doen, maar in
de ommekeer die teweeg wordt
gebracht in hun persoonlijkheid.
Ineens ben je de slechte, je deugt
niet meer, want je hebt het beeld
dat zij van jou hebben niet kunnen
invullen. Dat gaat ook niet
en dat is de reden waarom zoveel
relaties/contacten mislopen.
Mensen kunnen verliefd worden
op je enthousiasme, op je leven,
op … Anderen kunnen je niet
uitstaan. Dat is normaal en dat is
oké. Mijn teleurstelling komt vaak
uit de reactie van een persoon
naar mij toe, gelukkig vertelt mijn
bewustzijn mij daar onmiddellijk
na dat die reactie veel meer over
de persoon gaat vertellen die
ontgoocheld is in mijn gedrag of
in zijn spiegel van mijn gedrag. Je
kunt mensen ‘iets’ geven, maar zij
moeten het willen aanvaarden.
Hier staan bijvoorbeeld twee
paarden in de wei. Je kunt hen de
beste haver geven, als zij geen zin
hebben, eten ze niet.”
Jongeren dragen in het ZIeZOproject
zorg voor hun medemens,
tegelijkertijd leren ze verantwoordelijkheid
dragen. Wat is
‘zorg dragen’ voor jou?
Inge Rock: “In eerste instantie is
zorgen, zorg dragen voor mijzelf
zowel de spirit als het fysieke.
Denk bijvoorbeeld aan het
zuurstofmasker in een vliegtuig.

Je wordt geleerd om eerst het
zuurstofmasker zelf om te doen
en dan aan je kind. Geef je het
eerst aan je kind, is het voor jou te
laat. Vanuit de zelfzorg kun je zorg
dragen voor anderen.
Tijdens een ontmoeting met een
aanvankelijk nog onbekende
persoon geen enkel woord wisselen,
voelt niet prettig. Je hebt niet
altijd zo maar gespreksstof paraat.
Moet een gesprek wel ‘volgepraat’
worden’? “Wat kan ik
nog zeggen”, vragen sommige
jongeren zich af. Wat wil jij meegeven
aan jongeren wat ‘stilte’
betreft?
Inge Rock:
“Belangrijk om te vermelden is de
wet van de polariteit. Aan alles is
namelijk een tegengestelde. Die
tegengestelden ‘moet’ iedereen in
zichzelf ‘leren’ ontdekken. Je hebt
mensen die extravert zijn, zoals
ik. Je hebt mensen die introvert
zijn. Geen van beide extremen is
goed. Belangrijk om weten is dat
die tegenpool ook in ons zit. De
grootste smoes van de wereld
is: “Zo ben ik niet, zo ben ik nu
eenmaal, ik ben nu eenmaal luid,
ik ben nu eenmaal stil, dat ben
ik”. Dat is niet waar, ik heb dat zelf
moeten leren omarmen. Je kunt
niet altijd luid zijn, dat is gigantisch
vermoeiend. Je kunt niet
altijd stil zijn, je doet jezelf tekort.
Het is niet normaal dat je nooit
boos kunt worden, het is niet
normaal dat je nooit uitzinnig van
vreugde kunt worden. In elke persoon
zitten twee kanten. Je grens
wordt bepaald door de persoon
die jij werkelijk bent, niet wie jij
denkt te zijn. Dat is moeilijk. Hoe
jonger, hoe moeilijker. Toch is het
slechts en enkel angst die ons
tegenhoudt om die andere kant
ook te zijn. Luidruchtige mensen
zijn bijvoorbeeld bang van stilte:
“Zolang ik babbel, moet ik niet
naar anderen luisteren en zeker
niet naar mezelf.” Mensen die dan stiller zijn, denken dit: “Zolang ik niet
moet babbelen komt niemand iets van mij te weten, kan ik niets misdoen
en gaan ze mij niet uitlachen. Geen van beiden is juist.’” Ik geloof
en heb ervaren dat je geluk vindt in de twee tegengestelden durven
toe te laten. De stilte heb ik ook moeten leren toelaten en dat is heel
confronterend in het begin. Het is veel te gemakkelijk om te zeggen:
‘Zo ben ik nu eenmaal.’ De hele wereld zit vol tegenstellingen van licht
en donker, van goed en kwaad, van hard en zacht,… Het één bestaat
niet zonder het ander, breek uit jezelf! Laat de stilte toe, je hoeft niet elk
moment vol te praten.”
Een ontmoeting met iemand houdt verder ook in rekening houden
met deontologie. Je behandelt een ander zoals je zelf behandeld wil
worden. Je gaat niet zomaar dingen verspreiden over een ander, dat
noemt men roddelen. Een ontmoeting houdt ook in je grenzen stellen,
wat wil ik al dan niet kwijt? Wil ik wel mijn gsm-nummer geven
of durf ik het niet te weigeren, …
Inge Rock:” Vergelijk ‘grenzen stellen’ met een gsm tijdig opladen …
Als een ‘batterij’ leeg is, merk je al snel de reactie: “Oh nee, nu toch niet.”
Stop je stekker op tijd in je gsm en doe je gsm dicht. Neem ook die
oplaadtijd voor jezelf. Als iets niet goed voelt omdat je er bang voor
bent, doe het dan niet. Compromissen ken ik niet. Je kunt wat geen
match is niet tot match maken, dat wreekt zich. Een puzzelstuk dat niet
past, doen passen... Dat zal niet lukken, integendeel je krijgt een kapot
stukje.”
Think and Grow Rich, Napoleon Hill: Andrew Carnegie, een rijke
Schot wilde vanuit zijn eigen nieuwsgierigheid weten hoe de meest welstellende
mensen tijdens de Industriële Revolutie (jaren dertig) leefden.
Hij vroeg aan Napoleon Hill om 25 jaar van zijn leven te investeren in het
bestuderen van 500 gelukkige, succesvolle mensen. Hij vond 499 mannen
en één vrouw.
Zo ben ik nu eenmaal, Willem van der Does
DIT NAJAAR IN DE ZALEN
Ik is een idioot: http://www.ingerock.be/ik_is_een_idioot_nl.htm
Inge is een podiumbeest. Haar ego heeft haar lang proberen wijs te maken
dat dat niet zo was. ‘Ik is een idioot’ schreef Inge samen met Peter Perceval.
Het verhaal, de monoloog laat je op een andere manier naar jezelf kijken.
Want wat met je ego in ontmoeting? Inge zong als meisje in een jeugdkoor,
maar heeft nu het podium gekozen met een heel andere doelstelling: een
boodschap brengen heel dicht bij de mensen, dit op een ongedwongen
manier. “Wie komt voor een puur theatertechnische voorstelling zal op zijn
honger zitten. Ik ben geen actrice. Ik breng 60% billenklets en 40% psychologie.”
7

Klaas De Leeuw, pastorale
medewerker, fungeerde dit jaar
als ZIeZO-begeleider in de
voorziening WZC Sint Coleta.
Klaas ondersteunt de liturgische
vieringen in de voorziening en
biedt hij wekelijks gebedsvieringen
aan . Hij organiseert ook culturele
activiteiten, zoals diamontages
over kunstenaars. Het gaat
dan om religieus geïnspireerde
werken waarbij de aalmoezenier
begeleidende teksten bezorgt.
Gezamenlijke filmmomenten
en zangstonden staan ook op
het programma. Men probeerde
in het verleden een koor op te
richten met de bejaarden van de
voorziening, maar de stem laat
dit op een bepaalde leeftijd niet
meer toe.
8
INTERVIEW MET ZIeZO-BEGELEIDER
KLAAS DE LEEUW
Klaas geniet in zijn job ook van
het alledaagse menselijke contact.
Dit is minstens even
belangrijk als de organisatie van
elke dag.
“Wij gaan bij de mensen vanaf het
moment dat we weten dat ze het
graag hebben.”
“Bezoekjes worden niet opgedrongen”,
zegt Klaas. “Je voelt
op je ronde al snel aan bij wie je
gewenst ben op een dergelijk
moment of wie er al dan niet
behoefte heeft aan een bezoek.
Er zijn ook mensen die er expliciet
om vragen.”
Zorg dragen is voor Klaas eigenlijk
méér voor de andere voelen
dan voor jezelf. Hij heeft zijn
eindwerk filosofie gemaakt rond
Levinas. Levinas gaat uit van het
volgende: “Wanneer ik met de
anderen omga, moet ik altijd de
anderen behandelen als mijn
meerdere en niet als mijn gelijke.”
Ook de werkelijkheid bevestigt
dat het leven meer deugd doet
als je voelt dat de anderen in je
leven belangrijker worden dan als
jijzelf meer het centrum bent in je
leven. Als de anderen een grote
rol beginnen te spelen in je leven,
begint het leven er boeiender uit
te zien dan als je op jezelf blijft.
Volgens Levinas zit er trouwens
een asymmetrie in de richting
tussen de mensen: “Wanneer ik
naar een andere kijk, is het niet
mijn levensbeeld, maar altijd
de andere waarvoor ik iets kan
doen. Als iemand mij aankijkt, is

het iemand waar ik iets voor kan
doen dat ik en niemand anders
op dat moment voor hem/haar
kan doen. Levinas heeft het ook
over de kleine goedheid. Elke
misviering legt de priester zijn
stole, teken van diakenschap over
zijn schouders, zodanig dat de
diaken voelt: ik ben wie ik ben.
Deze kleine dingen of de kleine
goedheid, die voor die mens op
dat moment belangrijk zijn, tonen
véél meer dan woorden kunnen
omschrijven.
Toen ik een periode had in mijn
leven waar ik eigenlijk mijn
dagbesteding nog niet volledig
in mekaar gepuzzeld had en dus:
veel tijd vrij had, vroeg een vriend
me om vrijwillig te gaan helpen
in het rusthuis. Dat is goed meegevallen
omdat ik daar geleerd
heb, dat als je uit jezelf treedt en
je gaat bij andere mensen op bezoek
om iets te doen/ te helpen,
is je dag anders geweest. Toen
er een job vrijkwam hier in het
rusthuis, ben ik van start gegaan
als pastorale medewerker.
Je hoort vaak zeggen dat
oudere mensen vandaag de
dag kregelig of vervelend zijn.
Hoe ga je daarmee om, vind je
dat een vooroordeel?
“Je moet niet oud zijn om kregelig
te worden. Pijn kan ervoor zorgen
dat het beeld van kregeligheid
wordt gecreëerd. We helpen de
mensen niet vooruit met daarop
in te gaan. Het is de kunst om te
blijven proberen om hen de positieve
kant te laten zien.”
“Ik vind het goed dat jonge
mensen aangezet worden tot
goed werk. Het mag echter geen
verplichting zijn. Het dagelijkse
leven leert dat sommigen soms
eens dat extra duwtje moeten krijgen.
Het is ook zo dat een project
het dagelijkse doorkruist: er komt
iemand op bezoek bijvoorbeeld,
maar de persoon is ernstig ziek.
Een ander voorbeeld: je komt
op bezoek en verneemt dat de
persoon die je bezoekt stervende
is of misschien gestorven… Dit
zijn allemaal aspecten waar we
ook in ons alledaagse leven mee
te maken krijgen. Het is telkens
op zoek gaan naar een manier
om het een plaatsje te bieden. Ik
herinner me nog heel goed hoe
een meisje geconfronteerd werd
met iemand die stervende was.
Haar spontane reactie toonde het
menselijke van haar project: ze
belde meteen haar vrienden op
om naar het rusthuis te komen
om deze persoon samen bij te
staan.
Ik heb enkele jongeren ontmoet
die een aantal keer op bezoek zijn
geweest. Deze waren zeer vriendelijk
en loyaal. Het vriendelijk
zijn doet veel, de gewone
dagelijkse omgang met mekaar.
Als je mekaar helemaal niet
kent, is het uiteraard helemaal
geen evidentie om in gesprek te
komen. Hoe ontmoet je iemand?
Hoe maak je kennis, hoe rond je
af…? Vragen die je automatisch in
de praktijk gaat omzetten.
Levinas haalde aan: “Een
ontmoeting met iemand anders
is traumatiserend. Hier wil ik
nog bij stilstaan als je het over
ontmoeten hebt. Als je geraakt
wordt, kan het heel je leven overhoop
halen. Niet in de zin van
hoe psychologen spreken over
een trauma, maar in de zin van
een verandering in je die plaatsvindt
wanneer anderen in je leven
komen.Trauma wordt positief
gemaakt op die manier. Mensen
vragen spontaan: ‘Komt die nog
terug?’ Mensen laten sowieso
sporen na, verdwijnen niet helemaal
uit de gedachten. De liefdadigheid
is op zich een positieve
waarde, of ze nu met of tegen je
zin is. Je moet toch met anderen
leren omgaan.
Men spreekt vaak over ‘grenzen’
in de zorg. Waar ben jij op je
grenzen gestoten?
“Soms kan je ongewenst gast zijn
en kan je bezoek misschien niet
onmiddellijk doorgaan. Dat zijn
grenzen waarmee je moet leren
omgaan. Je toont op die manier
dat je respect hebt voor hoe de
andere tegenover jou staat. Het
gaat om aanvaarding. Je kan niet
altijd zijn wat je voor mensen wilt
zijn, mensen hebben daar niet altijd
behoefte aan. Je kan dit dan
ofwel aanvaarden en loslaten of
gewoon betere tijden afwachten.
Dat ligt in jouw kamp.”
Wat zou je graag aan jongeren
meegeven wat betreft ‘zorg
dragen’? (Een citaat, een zin?)
“Ik grijp daarvoor naar een citaat
uit het evangelie: “
“WIE ZIJN LEVEN
VOOR ZIJN VRIENDEN GEEFT,
IS DE MOEITE WAARD
OM TE LEVEN.”
9

In Sint-Coleta vind je op de bovenste verdieping van het rusthuis in elk kamertje een Karmelietzuster,
de meeste uit Geraardsbergen. Zuster Elisabeth, een Karmelietes, nam even de tijd
om met me te praten over haar verwachtingen bij een bezoek.
Zou je het leuk vinden moest er iemand op bezoek komen?
Natuurlijk, maar de jongeren die komen, komen gewoonlijk om een familielid dat hier verblijft te bezoeken.
Ik heb hier één medezuster. Mijn gezinsleden zijn er jammergenoeg niet meer. Ik blijf als laatste over. We
zijn met tien geweest, ik was de vierde van tien. Van de familie komen alleen nichtjes op bezoek, ofwel mijn
schoonzuster. Gewoonlijk vertellen ze wederwaardigheden die in de familie gebeurd zijn. Luisteren kan ik
namelijk nog heel goed. Ik ben nog maar drie jaar blind.
Het is begonnen met staar zien, dat noemen ze ook cataract. Ik heb één oog laten opereren. Daar heb ik
nooit meer door gezien: niets meer. Na die vaststelling bleek ik valse beelden te zien. Dat wil zeggen: ik zag
dingen die er niet waren. Bijvoorbeeld: grote rijen bomen, grote muren met grote stenen en op een bepaald
moment stond er een jongetje van tien met me te lachen. Maar dat was er allemaal niet. Men heeft mij dan
naar een neuroloog gebracht. Men stelde vast dat er aan mijn ogen niets meer te doen was, dat het voortkwam
uit mijn hersenen. Ze waren wel verwonderd dat ik in mijn toestand mijn verstand nog had: dat is
buitengewoon!
Bij een bezoek, is voor mij de stem zeer belangrijk. Om goed te luisteren, moet je verstand ook nog fris
zijn, want anders kan je dat niet. Van heel de dag in het donker te kijken, ben ik ’s avonds moe en dan is het
vooral mijn hoofd dat pijn doet. Nu ondervind ik maar hoeveel dat ik mis.
Als je geen ogen hebt, zie je zwart. Je moet je ogen maar eens dichtdoen. Met de tijd leer je om aan iemands
stem te horen hoe iemand is, maar dat kan je niet onmiddellijk. Dat is ook de moeilijkheid dat je de
mensen wil kennen en om die te leren kennen, stel je altijd maar vragen: wie is dat nu? De verpleegsters
bijvoorbeeld, daar kan ik maar niet toe komen van een gezicht te zetten op wie ze zijn, omdat ik ze nooit
gezien heb. Mensen die je gezien hebt, die herinner je je. Dan heb je een beeld. Ik heb geen beeld.
10
ZUSTER ELISABETH

Als een jongere me zou bezoeken, is voor mij het
belangrijkste dat ze zeer duidelijk spreken. Dat ze
spreken op een manier dat ik hen kan verstaan en
bereid zijn meerdere keren te herhalen wat ze gezegd
hebben, dat ze geduld hebben… Dan denk ik dat ik
waarschijnlijk stilaan zou weten wie ik voor me heb. En
daarbij: het is een beetje de gewoonte van de jonge
mensen van tegenwoordig om veel te snel te gaan
spreken. Da’s een oefening, ik denk dat mijn generatie
duidelijker gaat spreken omdat het vroeger anders was.
Wij moesten op school goed onze woorden uitspreken
opdat een ander het goed kon verstaan. De stilte is en
blijft ook wel van groot belang. In stilte hoor je meer
dan woorden zeggen kunnen en dan komt er veel meer
licht in het verstand als je stil bent.
Ik zou mensen aanraden om in hun jonge tijd trachten
te leven zoals ze zouden willen zijn als ze groter zijn. Het
heeft geen belang van je te laten gaan om dan achteraf
een leven te willen hebben dat niet ‘hun’ leven is. Van
jongsaf jezelf aanvaarden en zijn zoals je zou willen zijn.
11

12
ZIeZO-jongeren op pad

Le Gamin au vélo
Cyril is net geen twaalf. Hij loopt weg uit het kindertehuis
waar zijn vader hem achtergelaten heeft met de
belofte hem te komen halen. Tijdens zijn zoektocht
naar zijn vader, ontmoet hij Samantha, een vrouw die
hem liefde zou kunnen geven en zijn woede zou kunnen
sussen...
Ben X
Ben is anders. Zijn leven zit vol vreemde rituelen. Hij
lijkt te leven in zijn eigen universum,
dat zich voor meer dan de helft afspeelt in de wereld
van online computergames. In de echte, harde wereld
van een technische school is het leven voor hem een
dagelijkse hel, met twee kerels die hem het leven bijna
letterlijk onmogelijk maken. Ben heeft een plan. Een
plan van één woord: moord!
Dan komt zijn internetvriendin Scarlite in zijn leven.
Le huitième jour
De drukke zakenman Harry, met een bolstaande
agenda vol locaties waarop waar hij lezingen moet
geven over hoe je uitstraling je zakelijke successen kan
bepalen, komt Georges tegen, een levenslustige man
die lijdt aan het Down-syndroom. Geen moment was
slechter geweest voor de in relatieproblemen verkerende
Harry. Georges beschouwt hem als zijn grootste
vriend, ...
King’s speech
Een fi lm over de onzekere prins George die, nadat
zijn broer aftreedt, de nieuwe koning van Engeland
wordt als George VI. Probleem is echter dat de nieuwe
koning een spraakprobleem heeft, wat hem niet
echt koninklijk doet overkomen. Daarom schakelt hij
de hulp in van de spraaktherapeut Lionel Logue, wat
resulteert in een ongewone vriendschap...
Badpakje 46
Deze fi lm portretteert Chantal, een 12-jarig meisje
dat enkel door haar omgeving merkt dat mollig zijn
een issue is. Rustig en gracieus als ze is, draagt ze
haar eenzaamheid met stijl en getuigt ze op haar
jonge leeftijd al van een zekere maturiteit. Thuis boft
ze met haar begripvolle stiefvader, die de irritante
aanwezigheid van haar stiefbroer compenseert. Haar
moeder bezaait Chantals weg met goede bedoelingen,
maar blijkt er toch zo eentje die het vroegtijdige
puberen van haar dochter af en toe niet meer aan
kan. Chantal focust dan maar op haar voornaamste
missie: een nieuwe zwembril bemachtigen en de
zwemwedstrijd winnen. Met behulp van de aanmoedigingen
van haar zwemcoach zou dat wel
moeten lukken.
13

Bijzonder moment
(Turnhout: K. Van Eijndhoven)
Beste
Met mij gaat het goed en met mijn
zorgpersoon ook. Ik ben ondertussen
weer enkele keren geweest en alle ongemakkelijkheid
lijkt uit onze gesprekken
verdwenen te zijn. Al ben ik misschien
wel wat meer aan het woord dan E.
De laatste keer dat ik geweest ben, was
echt geweldig. We waren aan het praten
over boeken en ‘schrijven’. Voor ik het
wist, was ik voor aan het lezen uit mijn
eigen zelfgeschreven teksten en gaf zij
commentaar. Dat klinkt misschien niet
zo speciaal, maar dan moet je wel weten
dat ik deze teksten nog nooit door iemand
heb laten lezen. Voor mij was het
dus een heel bijzonder moment.
Het is heel fijn om jezelf te kunnen
blootgeven, wetende dat je niet bekritiseerd
zal worden.
Groetjes K.
Verdergaan
(Leopoldsburg, S. Merlevede)
Dag
Met mijn zorgpersoon gaat alles goed
en met mij ook. Wat ik zeker meeneem
naar volgend schooljaar toe is het
zelfvertrouwen dat ik gekregen heb. Ik
heb ook heel veel liefde gekregen van
mijn zorgpersoon tijdens de bezoeken.
Ik vind het spijtig dat het op zijn einde is,
want ik vind het super leuk om te doen.
Wat mij ook nog zal bijblijven, is dat
mijn zorgpersoon mij altijd een knuffel
gaf bij aankomst en dan was mijn dag
weer goed begonnen. Ik heb ook een
vraag: “Zou ik tijdens de vakanties naar
mijn zorgpersoon mogen ook al is het
ZIeZO-project afgelopen?” Ik kan het niet
over mijn hart krijgen om daar niet meer
naartoe te kunnen gaan.
Groetjes S.
14
JONGEREN GETUIGEN
Eenzaamheid doorbreken
(Leopoldsburg, Magalie)
Beste
Vorige zondag ben ik weer langs geweest. Door een druk schema van het weekend
daarvoor kon ik niet gaan, maar dat vond ze niet erg. Nu begint het echt wel duidelijk
te worden dat ze graag naar buiten wil, alleen het weer laat het niet echt toe. Ik zou
zo graag met haar gaan wandelen, zodat ze buiten komt. De gesprekken beginnen
echt vlot te gaan. Het lijkt voor mij alsof ik naar mijn eigen oma ga. Ik vind het echt
aangenaam om langs te gaan. Wat ik mee neem naar volgend schooljaar is dat er
toch veel eenzame mensen zijn en dat daar eigenlijk iets aan gedaan moet worden.
Het zou misschien ook tof zijn als er wat meer activiteiten waren, want mijn zorgpersoon
zit bijna heel de dag alleen. Het is natuurlijk niet altijd mogelijk, maar proberen
kan geen kwaad.
M.
Gaan we nog een spelletje
spelen?
(5e jaar, Visitatie)
Ik ben net terug thuis van mijn bezoekje. M.J. was opnieuw blij mij te zien. Ik heb
eerst wat met haar gebabbeld over tv-programma’s, daarna hebben we wat gekaart.
Ik had een spel kaarten meegenomen om samen met haar iets te kunnen doen. Na
10 minuutjes vroeg ze: ‘Gaan we nog een spelletje spelen?’ Dan hebben we bijna
een half uur gekaart. Ze ging er echt in op. Het was leuk om te zien hoeveel plezier
ze had.
Aandacht = integraal naar haar
(5e jaar, Emmaüsinstituut)
Het effect is dat ze mij meer vertrouwt. Ik mag haar jas en schoenen aandoen. Ze
neemt mijn hand vast om te gaan wandelen. Wanneer ik haar aandacht geef, bloeit
ze direct open. Ze geniet echt van dat moment waarop alle aandacht integraal naar
haar gaat.
Gelukkig maken met een bezoekje
(5e jaar, Sint-Victor)
“Ik heb in de krant vanmorgen gelezen dat er een kwart miljoen bejaarden minder
dan 1x per maand iemand zien en dus in eenzaamheid leven. Ik heb geleerd dat
iemand blij kan zijn met een simpel bezoek, wat eigenlijk niet veel betekent. Dat dan
in contrast met mensen die met overvloedig veel nog niet genoeg hebben dankzij
ons kapitalistisch systeem. Er zijn mensen die gelukkig gemaakt kunnen worden met
alleen maar een bezoekje, dus waarom niet?”

In de kijker
(John Crombez, SP.A-politicus en ex-Bloemenstedeling in Knack - 2 nov 2011)
“Ik heb dan wel economie gestudeerd en gedoceerd. De gehandicaptensector grijpt mij het meest aan. Vanaf mijn vijftiende stak
ik enkele jaren lang mijn energie in de organisatie van kampen voor mentaal gehandicapten bij vzw Bloemenstad. Een leraar in
het middelbaar onderwijs had me letterlijk meegesleept: “Dat is iets voor u.” Ik kende er niets van. Ik wist van ver wat een ‘mongool’
was,om het in de volkstaal te zeggen en daar stopte mijn affiniteit met mentaal gehandicapten. Intussen hebben mijn ervaringen
met die mensen mij meer gevormd dan mijn doctoraat over de beurzen of mijn job als kabinetschef op Begroting.”
Goed begonnen
(5e jaar, Sint-Michiel)
Ik vind het spijtig dat het bijna op zijn
einde is, want ik vind het super leuk om
te doen. Wat mij altijd bij zal blijven, is
dat mijn zorgpersoon altijd een knuffel
gaf toen ik aankwam. Dan was mijn dag
weer goed begonnen.
Sociaal contact =
zeer belangrijk voor IEDEREEN
(5e jaar, Sint-Victor)
Het gaat heel goed met mij! En ook met mijn zorgpersoon. Onze band wordt echt
nog sterker. Soms denk ik dat dat onmogelijk is, maar het gebeurt effectief wel. Wat
ik meeneem naar het volgende studiejaar is dat sociaal contact zeer belangrijk is voor
IEDEREEN! Ook al schep je maar een kleine band met iemand... Vriendschap is iets dat
iedereen nodig heeft. Zonder vriendschap en sociaal contact met anderen kan een
persoon niet verder leven. Tot wederhoren!
Hij heeft me gemist …
(5e jaar, Sint-Michiel)
Wij, mensen op deze wereld bestaan er om elkaar te helpen en niet enkel om de
wereld om zeep te helpen. Wij geven liefde en hulp aan onze zorgpersoon. Ik zie nu
al als ik een paar weken niet bij D. ben geweest dat hij anders is. Hij heeft me gemist
en dat is waarom ik het doe. Het gevoel van bevestiging krijgen en weten dat je iets
betekent voor iemand. Ik vind dus dat zowel jongens als meisjes; zowel ASO als TSO
en BSO zo’n project moeten doen. Het kan nooit kwaad om opener en assertiever
te worden. Je wordt er rijper van en krijgt meer zelfvertrouwen. Zo krijg je ook een
andere visie op het leven.
Dus ik zeg: doen ! Jammer, voor degene die er niet voor open staan. Want zij zullen
nooit weten, voelen wat wij weten, voelen !
Getuigenis van een voorziening, De Moester Sint-Denijs-Westrem
Beste
Wij werken nu een derde jaar mee aan het ZIeZO-project. Het is een leuke ervaring.
Ook voor onze mensen. Het idee om een goede band op te bouwen met één persoon
komt niet veel voor in onze sector en vormt voor ons als dagcentrum zeker een
meerwaarde. Mensen kunnen veel aandacht krijgen, wat voor ons als begeleiding
niet altijd lukt door tijdsgebrek.
Mvg, S.
Hij houdt net zoveel van dieren als ikzelf…
(6e jaar, Sint-Paulus)
Toen we terug in het begeleidingshuis waren liet hij me de kippen zien en gaf hij
deze te eten en drinken. Hij houdt net zoveel van dieren als ikzelf en hij had dit ook
onmiddellijk door. D. is eigenlijk een heel verstandige man waarmee je heel serieuze
gesprekken kunt voeren. Het is gewoon door zijn “afwijking” dat mensen hem niet
meer zo heel serieus gaan nemen, wat ik wel heel jammer vind.
Rustig blijven en opnieuw en opnieuw
(6e jaar, Sint-Laurens)
Aanvankelijk dacht ik niet dat het ZIeZO-project me persoonlijk zou veranderen,
maar misschien is dat wel zo. Voor ik A. uitleg begon te geven, kon ik vaak gefrustreerd
raken wanneer ik iemand iets probeerde uit te leggen, maar ik niet begrepen
werd. Door in het ZIeZO-project te stappen heb ik geleerd rustig te blijven en
opnieuw en opnieuw alles uit te leggen. In plaats van roepen op haar of weglopen,
moest ik alles opnieuw bekijken, andere invalshoeken zoeken.
De moeite waard!
(5e jaar, Sint-Victor)
Een gezegde dat ik wil meegeven: ‘Moed
staat aan het begin van de daad, geluk
wacht bij de voltooiing.’ Hiermee bedoel
ik maar dat sommige dingen moeilijk
zijn in het begin, niet de moeite waard
lijken, maar dit toch blijken te zijn als je
wordt verrast door de andere.
Ze vertelt heel graag…
(5e jaar, Viso Cor Mariae)
We zijn vandaag op kennismakingsbezoek
geweest en het is zeer goed meegevallen.
Ik heb een meisje uit het eerste
leerjaar, het is een zeer lief meisje. Het
contact is zeer goed verlopen, ze voelde
zich vrij snel op haar gemak en vertelde
vlot over haar mama en papa en zusje.
Ze was heel blij dat ik gekomen was
en na een kwartier kroop ze al op mijn
schoot.
Ze vertelde mij ook dat ze huiswerk had
en wou al wat huiswerk maken met mij.
We hebben dan samen haar rekenoefeningen
opgelost wat vrij vlot ging en
daarna liet ze me zien wat ze allemaal
al kon lezen. Daarna maakte ze een
zeer mooie tekening voor mij. Ik had
zeker niet verwacht dat dit zo vlot ging
verlopen omdat het ook nieuw was voor
het kindje. Wat me is opgevallen is dat
het meisje heel graag vertelt, maar toch
wel snel is afgeleid i.v.m. het huiswerk. Ik
had zeker niet verwacht dat dit zo leuk
ging zijn.
15

Wie ben je?
Ik ben Jonelle, 16 jaar jong en ik
probeer altijd in een goede bui
te zijn. Op school (Sint-Michiel, te
Leopoldsburg) volg ik STW (Sociaal
Technische Wetenschappen).
Ik ben een sociaal, creatief en
assertief persoon.
Wat doe je in je vrije tijd?
Vroeger deed ik vanalles wat:
lopen, zwemmen, basket, Chiro.
Deze vrijetijdsbestedingen zijn
jammer genoeg héél hard uitgedund.
Ik ga nog elke week
lopen en ik begin binnenkort met
fi tnessen. Voor de rest probeer ik
zoveel mogelijk met vrienden op
te trekken en ik probeer ook altijd
nieuwe mensen te ontmoeten.
Wat trok je aan om voor ZIeZO te
kiezen?
Ik zag dit als een uitdaging voor
mezelf. Ja, ik geef toe, ik kon
me aanvankelijk niet vinden in
mensen met een beperking. Ik
dacht in mezelf: ‘Doe dit, dan leer
je ook hen kennen’. En ja in dat
opzicht ben ik zelf veranderd. Ik
ben nooit een persoon
geweest die mensen ging wegduwen.
Maar ik schrok toch wel toen
D. me voor de eerste keer knuffelde.
En nu praktisch een half
jaar later, is dat toch wel 1 van de
zaligste dingen die er zijn. Een
oprechte knuff el en een bedankje,
mooier kan iets toch niet zijn ?
Wie heb je ontmoet? Wat heb je
zoal samen gedaan?
Mijn zorgpersoon of mijn nieuwe
vriend is D. en hij is net 27 jaar. D.
heeft het syndroom van Down.
16
Leerlinge aan het woord
Wat toch wel even aanpassen was
als ik een activiteit in elkaar moest
knutselen. Wij hebben vanalles
gedaan ! De eerste keer zijn we
samen naar de kermis gegaan, hij
was een echte heer ( meisjes voor
laten gaan in de attracties,…)
Ik heb 1x 2uur lang ‘mens erger
je niet’ gespeeld. Je kan zeggen
wat je wil maar ik begon me echt
te ergeren en daar had D. dan
weer plezier in. Aangezien hij wat
achteruit gaat, heb ik ook eens 10
rekenoefeningen opgeschreven.
Had hij ze allemaal juist dan kreeg
hij HET diploma. En natuurlijk
kreeg hij dit. De glimlach op zijn
gezichtje was geld waard. Hij
was zo blij ! Later hebben we een
verjaardagskaart voor zijn mama
geknutseld, dan hebben we eens
rond sinterklaas gewerkt. En zo
hield ik me altijd bezig !
Schrijf eens vijf goede dingen
over je zorgpersoon?
5 dingen ?? Ik kan D. niet beschrijven
in een aantal zinnen. Het is
een oprechte, zachtaardige en
zelfstandige jongen. D. is ook een
echte lachebek! Je kan aan hem
merken wanneer hij iets echt
niet graag doet. Hij is zorgzaam
en heel sociaal. En zo kan ik door
blijven gaan !
Welke veranderingen merk je bij
jezelf na twee trimesters ZIeZO in
je contact met je zorgpersoon?
Ik was altijd al een vlotte. Maar ik
ben behulpzamer en ben meer
verantwoordelijk geworden. Het
is soms zwaar om een 27jarige te
begeleiden als je zelf nog maar 16
bent. Maar gelukkig werkt D. heel
goed mee. En ben ik beetje bij
beetje zelfzekerder geworden. Ik
ga het jammer vinden mocht het
Jonelle Lostak
dit jaar eindigen met D. want als
ik wegga zie ik soms zijn gezichtje
‘verdrietig’ worden. Jammer.
Zijn er veranderingen die zich
doorzetten in andere situaties?
Wat ik daar geleerd, gezien en
gehoord heb kan ik zeker en
vast toepassen in andere situaties
waar ik blij om ben. Dit zorgt
ervoor dat ik zelf de wereld kan
ontdekken en zelf situaties kan
oplossen.
Welke raad zou je geven aan kandidaten
die volgend jaar ZIeZO
willen doen?
Blijf jezelf en doe was je zelf wil.
Als jij denkt: ‘Dit is iets voor mij
maar wat gaan mijn vrienden
zeggen?’ Let daar niet op! OK, je
moet wel een paar uur ‘opoff eren’
maar wat je terugkrijgt is heel
veel vriendschap en genegenheid!
Ikzelf kom er sterker uit. En
dat wil toch iedereen? Sterker
worden en groeien?

Voorziening in de kijker
huize Betanië, Knesselare
BETROKKENHEID OP ELKAAR ALS BEGIN-
VEREISTE VAN ZORG
ZIeZO sprak met Hans De Weirdt,
coördinator van huize Betanië.
Huize Betanië heeft als doelstelling
mensen met zingevings- en
religieuze vragen op op te vangen.
“De bewoners maken een
moeilijke fase in het leven door,
soms ontbreekt hen de kracht kracht om
door te gaan”, aldus Hans.
“Ik weet weet geen weg meer met mijn mijn
leven, kan ik ik daar met jou eens
over praten?”
Een veelgestelde vraag van
mensen in nood, mensen die in
de complexiteit van wat er zich in
hun leven afspeelt ten einde raad niet kunnen veranderen van haar diagnose, het gevoel hebben dat alle
zijn. Het vraagt een samen op zekerheden wegvallen … Dat overkomt je. Joke klopte aan bij huize
weg gaan, tijd en ruimte maken Betanië. Huishoudelijke taken werden bijna onmogelijk, daarom vroeg
tot verhaal. Een vrouw maakte
bijvoorbeeld een schilderij om
ze steun en onderdak. En dat kreeg ze.
over ‘haar verhaal’ te commu- ZORG BEREIK JE DOOR BETROKKEN TE ZIJN
niceren. Praten, is zeer belangrijk Als men over zorg spreekt, spreekt men over een positieve ingesteld-
op welke manier dan ook:
heid van ‘betrokkenheid op elkaar’, m.a.w. “Ik wil dat jij er beter van
schrijven, schilderen, … Mensen wordt, ik wil me inzetten zodat jij er beter van wordt.’”Zorg leunt heel
kunnen hun verhaal vertellen en sterk aan bij de defi nitie van liefde, soms ten koste van jezelf. Bij elk
dat is wat telt.
aanvaardingsproces is er ook zeer veel liefde en mildheid nodig voor
Mensen zijn betekeniswezens. Ze zichzelf en de omgeving. Als een persoon tot mij komt met zijn/haar
willen aan alles betekenis geven. verhaal, dan is het belangrijk dat de ander voelt: “Als ik iets kan doen
Als mensen praten, gaan ze vaak waardoor jij je beter voelt, dan ben ik er.’” Een eenvoudig voorbeeld kan
hun ideeën aftoetsen, nagaan of zijn: “Ik merk dat jij er moe bij loopt en als ik jou als mens beter kan
het beeld klopt dat zij van zichzelf laten worden door hier en nu een slaapplaats aan te bieden, dan doe ik
of iemand hebben.
dat.’” Vaak gaan mensen op zoek naar een invulling voor hun innerlijke
Welke betekenis geef jij hier aan? leegtes. Het is goed om tijdens die zoektocht stil te staan bij de initiële
Ann: “In dit huis kan je gewoon
mens zijn en word je gerespect-
vraag: “Is dat goed voor mij? Kan ik wel loslaten…?”
eerd zoals je bent.
ZORG KENT OOK ZIJN GRENZEN
Je krijgt huiselijke warmte.” Natuurlijk is alle zorg en betrokkenheid ook beperkt en kent het zijn
Kort nadat Joke de diagnose CVS/ grenzen. Wij bieden bij huize Betanië geen dagvullende programma’s
ME (chronisch vermoeidheidssyn- aan, net omdat de mensen ook nog een leven hebben buiten Betanië.
droom) vernam, kwam ze in een Het is belangrijk stil te staan bij zelfzorg en eigenliefde: “Hoe kan ik
isolement terecht.
zorg dragen voor mezelf?”
Het machteloze gevoel van het In ieder geval kom je dan aan bij religie, zingeving, fi losofi e, …
17

18
ZIeZO VOOR
HANS DE
WEIRDT…
ZIeZO is een levensgrote kans om
uit de drukken dat je het goede
voor iemand anders wilt, dat je
‘zorg’ wil dragen voor iemand die
het meer dan nodig heeft. Niet
zomaar een vriend of klasgenoot,
maar een onbekende die voor
je open staat omdat je hem met
zorg tegemoet wil treden…, omdat
hij naar je uitkijkt. Gewoon
betrokken zijn en relatie opbouwen
ten voordele van de ander…
, en er zeker en vast zelf beter van
worden.
ZIeZO-leerlingen geven in Betanië aan zoekende en gekwetste mensen de kans om frisse spontane relaties
op te bouwen. Een relatie die niet weegt, een relatie van ont-moeten en samen eens iets leuks doen, ver
van alle zorgen weg.
INFOFICHE
Betanië, opvang en verblijf voor mensen met zingevings- en religieuze vragen. Betanië kan 8 personen
tegelijk opvangen met een maximale verblijfsduur van 6 weken.
Wie kan er terecht?
Mensen die een rouwproces (dood, echtscheiding,…) of een geloofscrisis doormaken, te kampen
hebben met relatie-, schuldproblematiek of een beginnende depressie, … en nood hebben aan
residentiële opvang.
Wie kan er niet terecht?
Mensen met een uitgesproken psychiatrisch ziektebeeld, verslavingsproblematiek, met nood aan
zware medische verzorging en vluchthuissituaties. Deze mensen worden verwezen naar een geschikt
therapeutisch centrum of opvanghuis.
OPNAME
Na een telefonische afspraak volgt een kennismakingsgesprek. Daarna wordt overgegaan tot verwijzing
of opname. De kostprijs is democratisch en in functie van het gezinsinkomen. Betanië biedt
een luisterend oor, helpt bij het verwerken van verdriet en/of bepalen van keuzemogelijkheden.
Betanië biedt een geborgen huis en een rustige omgeving om tot zichzelf te komen. Betanië staat
respectvol tegenover de individuele spirituele zoektocht.
Info
Betanië, Kloosterstraat 77, 9910 Knesselare
Coördinator
Hans De Weirdt
Contact
09 375 14 15, enkel tijdens de kantooruren
hans.de.weirdt@fracarita.org - www.fracarita.org; klik: bijzondere initiatieven

P
R
I
K
B
O
R
D
TE
SCHRIJVEN
GEZOCHT:
IEMAND OM ....
FOTO’S
TE
KIJKEN
SAMEN
MUZIEK
TE
BELUISTEREN
BIJ TE
PRATEN
19

DEMENTIE
EN
DEPRESSIE
BIJ BEJAARDEN
In Sint-Victor te Turnhout krijgen de jongeren de taak om dieper in te gaan op de problematiek die ze bij
hun zorgpersoon ontdekken. P. (leerling 5e jaar Humane Wetenschappen) stond stil bij dementie en
depressie bij zijn zorgpersoon.
INVLOED VAN DEMENTIE EN DEPRESSIE OP MIJN ZORGPERSOON
(Leys - leerling 5e jaar Humane Turnhout)
M. was altijd een zeer optimistische en lieve vrouw, maar is toch veranderd de afgelopen jaren volgens één
van haar dochters. Door haar dementie komt ze afstandelijker over en nooit echt betrokken bij het gesprek.
Alzheimer is pas later bij M. voorgekomen, daardoor is het nog steeds mogelijk om met haar min of meer
normale gesprekken te voeren, ook al staat er geen norm op wat als ‘normaal’ wordt beschouwd. Het langetermijngeheugen
van M. is nog niet aangetast, daarom zit ze ook niet in de zwaar gedementeerde afdeling
maar onder de andere gepensioneerden. Het lijkt wel alsof ze door haar dementie steeds weer over de nare
gebeurtenissen praat in haar leven en daarom een kleine inzinking veroorzaakt. Daarom lijkt een gesprek
met M. vaak op een vicieuze cirkel van praten over het verleden, een inzinking krijgen, weer opgewekt ger-
aken en dan uiteindelijk weer beginnen over haar verleden.
Dit is een van de redenen waarom een gesprek met M. (dat je zelf niet een beetje stuurt) zal uitlopen tot een
kleine inzinking en misschien zelfs meerdere. Soms als ik met M. praat, zegt ze dat haar tijd gekomen is, dat
het tijd wordt dat ze haar fakkel van leven moet doven en net als haar moeder op een respectabele leeftijd
moet sterven zodat ze zich nooit onnuttig zal moeten voelen. Om het met de woorden van Neil Young te
zeggen “ It’s better to burn than to fade away.”
M. probeert toch nog zo veel mogelijk te helpen waar het kan. Ze wil niet dat ze zich onnuttig gaat voelen,
ze helpt tijdens het middagmaal de verzorgers met het dekken van de tafels en het bedienen van degene
die zich niet meer kunnen behelpen. Ik denk dat als M. in de situatie gaat komen dat ze zich niet meer nuttig
voelt en ze niemand meer tot dienst is, dan gaat het echt bergaf gaan. Ze gelooft niet meer in haar kunnen,
ze wil ook niet geholpen worden( ze wil een zeker autonomie behouden) ook al kan ze eigenlijk niet zonder
hulp.
Al deze factoren kunnen leiden tot een inzinking waar ze misschien niet meer uitgeraakt en daardoor het
leven niet meer ziet zitten en ook tegenover haar familie niet meer hetzelfde reageert. Ze is deze fase zeer
langzaam aan het binnen komen maar ik denk dat het toch nog enige tijd zal duren voordat ze echt onhandelbaar
wordt en er niet meer mee valt te praten, daarom zijn mijn bezoeken en die van haar familie zeer
belangrijk. Zo blijft ze sociaal actief en blijven haar hersenen een constante werking verrichten en natuurlijk
geeft zo een gesprek veel liefde vrij waardoor de zin in het leven zal terug komen. Ik ben benieuwd hoe M.
de komende jaren zal evolueren en ik hoop dat ze nog veel jaren kan doorkomen zonder al te veel depressie
te moeten meemaken, ik wens haar veel liefde en vriendschap toe.
20

* Dementie wordt door DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual
of Mental Disorders) beschreven als een geheugenstoornis en één
of meer van de volgende cognitieve stoornissen: Afasie(stoornis
van de spraak en taal), Apraxie (stoornis van het handelen), Agnosie
(stoornis in het herkennen van objecten) of stoornis van uitvoerende
functies. Tevens: duidelijke beperking in sociaal of beroepsmatig
functioneren, duidelijke beperking t.o.v. vroeger niveau.
* Depressie; de depressieve stoornis valt volgens de DSM-IV in de
categorie stemmingsstoornissen. Kenmerkend voor een depressieve
stoornis is een aantal specifi eke stemmingsklachten, zoals rusteloosheid,
een verminderd gevoel van eigenwaarde en concentratieproblemen,
in combinatie met een langere periode van geen interesse of
plezier in gewone dagelijkse activiteiten en of van langdurige
neerslachtige gevoelens.
21

22
PLOTS WAS HIJ NIET MEER
Als leerling bezoek je je zorgpersoon, je bouwt er een band mee op, je verlangt om hem/haar terug te zien,
maar wat als je zorgpersoon plots sterft, wat als je het niet op voorhand wist en toekomt en op de tafel van
overlijdensberichten zijn/haar foto ziet staan, wat als … ?
Het is en blijft onvoorspelbaar, mensen hebben bij een overlijden ook vaak enorm veel aan hun hoofd …
Hoe ga je er nu als mentor mee om? Het Is uiterst normaal dat je emoties de bovenhand krijgen, elk reageert
anders. Zoals jullie wellicht weten, bestaat er géén vast recept om hiermee om te gaan, maar wat
wel zeer belangrijk is, is luisteren naar de behoefte van de persoon die met het verlies geconfronteerd
wordt… Je vooral niet opdringen, maar indien nodig ‘aanwezig zijn’… Heeft de leerling(e) nood aan stilte,
zorg dan even voor wat terugtrektijd en een plaats waar de leerling(e) op adem kan komen. Is er nood aan
‘schrijven’, geef de leerling(e) tijd het van zich af te schrijven… Positieve herinneringen aan de zorgpersoon
neerschrijven om later nog eens terug te blikken naar die fi jne momenten kan een meerwaarde zijn, zelfs
een kracht worden op moeilijke momenten. Misschien kan de leerling(e) haar verhaal vertellen aan een
vertrouwenspersoon, aan iemand waar ze zich veilig bij voelt… Misschien wil de leerling(e) er wel met de
verzorg(st)er en het team van de voorziening over praten en wil ze aanwezig zijn op de begrafenis.
Het gaat hem hier vooral om tijd maken en luisteren naar de behoefte van de leerling(e).
Alles is afhankelijk van het moment, de situatie, maar vooral van wat de leerling(e) zelf aangeeft. Begeleiden
betekent een stuk op weg vergezellen. Het heeft een meer persoonlijke betekenis dan ‘helpen’. Het
betekent namelijk niet de problemen voor anderen oplossen, maar hen zodanig steunen dat ze zelf hun
problemen aankunnen. Het kan een stuk op weg gaan zijn alsook stilstaan bij de beslissing ‘breng ik nog
een laatste groet?’. Hierbij is het zeer belangrijk waakzaam te zijn over het feit dat men het eigen normenstelsel
en de eigen visie niet tot norm van anderen maakt…
Een ZIeZO-leerlinge werd dit jaar geconfronteerd met het overlijden van O., haar zorgpersoon… In wat
hierop volgt, zie je hoe zij hiermee omgaat, maar zoals eerder gezegd, elk doet dit op zijn/haar eigen
manier…
FOTO: IILLUSTRATIE
TEKST: Stephanie Calant

Dag
Ik ging vandaag normaal langs bij O. Toen ik aankwam zag ik op het
tafeltje van de overledenen een foto staan, die van O... Hij stierf gisteren. Het
ging al een tijdje niet goed met hem maar het is toch schrikken. Dit zal dus
het laatste verslag zijn dat ik over zijn leven ga schrijven. Ik ben er zelf heel
erg van aangedaan. Nu pas merk je welke band je had. Het is dinsdag de begrafenis
en ik zal dus proberen gaan. Ik ben er zeker van dat hij nu in vrede
rust, bij zijn geliefde vrouw.
Ik heb ooit een tekstje over een oude man geschreven, ik wil dat graag aan
hem op dragen.
Groetjes,
L.
De ervarene
Zucht.
Ik keek achter mij en zag hem,
de oude man.
Tranen rolden over zijn wangen.
Stil vroeg ik mij af of die breekbare tranen
nu van geluk of verdriet waren.
Het leek of de oude man wel wist wat er omging in mijn gedachten.
Een diep doordringende stem doorbrak mijn gedachtegang.
‘Het leven kan mooi zijn maar toch zo zwaar
mijn kind.’
Wat kon ik zeggen,
nog zo jong en kwetsbaar.
Iets in mij gaf aan dat de man gelijk had.
De afgeleefde maar tevreden man
die gelijk had.
Groot gelijk.
De oude man en zijn groot gelijk.
Zonder ik het besefte was ik weer in verre gedachten verzonken.
Zijn diepe, oude stem bracht mij weer naar de werkelijkheid.
23

24
LUT
CELIE
De taal van de binnenwereld
Verlies, we maken het allen mee. Zichtbaar of onzichtbaar. Het maakt
deel uit van het leven, van onze binnenkant, van ons vat. Het mag er
zijn. Laat ons de tijd nemen en geven om verlies toe te laten, een taal te
vinden waardoor het geuit kan worden. Hetzij al tekenend, al zingend,
al schrijvend, al …
ZIeZO ging een gesprek aan met psychotherapeute Lut Celie. Lut Celie schreef samen met Annemie Struyf
het boek ‘Het kleine sterven’. Enkele jaren later schreef ze ‘Luister nu eens naar mij! Ondergesneeuwde
gevoelens bij kinderen en jongeren.”
Lut Celie: Het centrale gegeven in mijn leven, is het volgen van mijn hart en mijn organische
groei. Je start op en punt en automatisch rol je van het één in het ander. Daar ben
ik dankbaar om. Ik ben begonnen als verpleegkundige bij een chirurg in de maxillofaciale
chirurgie. Daar heb ik tien jaar gewerkt als de rechterhand van de chirurg. Ik heb de wereld
niet afgereisd, maar toch veel gezien. Ik heb operaties meegedaan, postoperatieve zorgen,
… Kortom een heel pakket dat ik zielsgraag deed, maar ik leefde niet meer. Ik werkte dag
en nacht, sliep welgeteld drie à vier uur per nacht. Na het overlijden van mijn vader ben ik
de zorg ingegaan. Ik voelde dat hetzelfde patroon terugkwam: dag en nacht werken, bezig
zijn, mezelf geven vanuit mijn gedrevenheid, mijn temperament. Eigenlijk had ik niet geleerd
om op te komen voor mijn grenzen, voor mezelf, …
Wat later kwam het Kinderkankerfonds op mijn weg. Met mijn gedrevenheid en enthousiasme
ging ik op stage in Parijs. Ik had op korte duur een heel pakket klaarliggen.
In Parijs had ik namelijk heel veel vertrouwen gekregen, omdat ze op de pediatrische afdeling
werkten met thuiszorgteams die dagelijks op weg trokken naar kinderen en jongeren.
Op een bepaald moment stond ik voor een groep dokters en professoren met mijn pakket
en kreeg ik de vraag: “Lut, wat ga jij doen met al dat verdriet dat op je afkomt?” Die vraag
is voor mij een handdraai in mijn leven geweest. Toen besefte ik: “Ik sta hier weer met mijn
handen in de lucht: ik geef aan iedereen en mijn eigen vat (mijn eigen binnenkant) zit zelf
nog zo vol. Zelfs de dood van mijn vader zit er nog. Ik heb het nog niet kunnen loslaten.
Ik ben alleen maar met anderen bezig geweest en nu weer. Dat is mijn switch geweest.
Ofwel stapte ik er toen uit, ofwel ging ik verder maar niet op die manier.” Kort nadien ben
ik begonnen aan een therapieopleiding aan de academie voor integratieve psychologie.
Ik mocht hieropvolgend Annemie Struyf ontmoeten, een bijzondere ontmoeting in mijn
leven. Zij maakte in mij iets anders wakker en dat was goed. Over deze intensieve periode
in het werken met ernstig zieke kinderen schreef ik samen met Annemie Struyf het boek
- Het kleine sterven - uitgegeven bij Van Halewijck. Aanvankelijk dacht ik: ‘Ik heb al zoveel
werk!’ Maar ’t was bijzonder om dit samen te doen. Dat zijn scharniermomenten die je
leven in een andere richting laten stromen.

Toen het boek - Het kleine sterven - uitkwam, stond de telefoon roodgloeiend: ‘Mijn kind heeft een spierziekte,
mijn kind is een hartenkind, kan mijn kind thuis verzorgd worden, alsjeblieft mijn kind zal sterven,
kunnen jullie onze kinderen thuis verzorgen?’ Jammergenoeg was het ‘antwoord’ neen, aangezien het geld
dat binnenkwam voor de kankerpatiënten bestemd was en niet voor hartenkinderen of andere kinderen…
Daar is het bij mij beginnen wringen. Ik besliste dan maar de coördinatie niet meer op mij te nemen. Ondertussen
kon ik aan het werk in het Begijnhof met cliënten en dat is alsmaar uitgegroeid. Op tien jaar tijd is
onze visie enorm gegroeid. We vertrekken vanuit normaliseren en niet elk gedrag diagnostiseren of medicamentaliseren.”
WAT HEB JIJ GEGEVEN AAN ANDEREN DAT JOU MEER MENS MAAKT?
Lut Celie: “Ik geef heel veel opleidingen, vormingen en lezingen op plekken waar kinderen en jongeren
komen. Ik wil mensen vooral deze boodschap meegeven: “Laat ons eens naar kinderen kijken met een dubbele
bril. Ik maak daar vaak twee stoelen van. De eerste stoel vraagt: “Wat tonen kinderen/jongeren in hun
gedrag en ‘vervelendheid’ en wat zit daar achter?” Stoel 2:” Wat is de echte boodschap?” En dat geldt ook
voor volwassenen. Leer ons wat meer erkenning geven, wat meer luisteren naar elkaar … “
Wanneer je iets verliest wat voor jou heel waardevol is, zoals een geliefd persoon, je gezondheid, je huisdier,
je baan, … Dan stort je vertrouwde wereld in en lijkt niets meer hetzelfde. In deze context is verlies dan ook
veel méér dan enkel ‘verlies’…
WAT IS VOOR JOU ‘VERLIES’?
Lut Celie: “Verlies is ook in contact komen met jongeren met eetstoornissen, vechtscheidingen, een jongere
die een vader of moeder verliest aan kanker, … Op die manier merk je dat ‘verlies’ heel breed is. Ik spreek
vaak over twee vormen van verlies. Je hebt zichtbaar verlies en onzichtbaar verlies.
We vertrekken vanuit normaliseren en niet elk gedrag diagnostiseren of medicamentaliseren.” vandaag
‘moet’ het allemaal snel gaan. Denk aan de ‘dood’, maar ook aan een vechtscheiding, … Belangrijk is realiseren
dat niets met ‘niets’ te vergelijken valt.
ZICHTBAAR VERLIES is het verlies waar niet altijd tijd voor wordt vrijgemaakt. In een
maatschappij als vandaag ‘moet’ het allemaal snel gaan. Denk aan de ‘dood’, maar ook
aan een vechtscheiding, … Belangrijk is realiseren dat niets met ‘niets’ te vergelijken valt.
ONZICHTBAAR VERLIES is het verlies aan vertrouwen, zelfvertrouwen, depressie (verlies
van eigen mogelijkheden). Buiten de grote psychiatriebeelden zoals schizofrenie, …
zit een verlies aan positieve gedachten. Dat is bijvoorbeeld iets niet kunnen verwerken, je
geraakt vast in je hoofd, je gevoel. Je hebt het niet geleerd - misschien in je vorige generatie
– om met je binnenwereld om te gaan. Let op, ik wijs hier niet met de vinger. Het is
dan aan elk van ons om zelf in dit leven wel die dingen te leren en dat kunnen we elk op
onze manier.
HET MANIFEST DAT DE NOORSE SCHUTTER ANDERS BEHRING BREIVIK PLEEGDE, SLOEG BIJ ONS AL-
LEMAAL ENORM HARD AAN… MEN SPREEKT VAN EEN ION WOLF (EEN ALLEENHANDELENDE TERROR-
IST)… VALT DIT ALLES DAN NIET OP TE MERKEN? HOE KAN IEMAND TOTAAL ANDERS ZIJN DAN HIJ/ZIJ
ZICH VOORDOET?
Lut Celie: “We gaan nooit kunnen voorkomen dat ‘zotten’ opstaan en beginnen te schieten… Dit is verschrikkelijk,
maar ik denk dat dat overal kan gebeuren … Maatschappelijk gezien denk ik dat het allemaal
zo snel moet gaan en we geen tijd meer hebben om met mekaar te leven, op het gemak te zijn en beluisterd
te worden. We leven in een verliescultuur. Als je hoort dat er één op drie koppels uit elkaar gaan, dan
weet ik dat er heel veel kinderen zijn die een ingrijpende gebeurtenis meemaken, kinderen die zeer veel
zorg en aandacht nodig hebben op emotioneel vlak. Wij moeten meer aandacht nemen en krijgen voor die
moeilijke dingen.”
25

BLIJF OOK STEEDS AANDACHT BESTEDEN AAN
ZORG VOOR JE EIGEN VAT.
26

IN HET ZIEZO-PROJECT BEGE-
LEIDEN MENTOREN JONGEREN.
EEN VERLIESERVARING KOMT
NOOIT OP ‘HET JUISTE TIJDSTIP’.
HET BRENGT TOTAAL UITEENLO-
PENDE REACTIES MET ZICH MEE
DIE OP ZICH ZEER ‘NORMAAL’
ZIJN. WAT GEEF JIJ MENTOREN
MEE BIJ EEN VORMING?
Een pasklaar antwoord op deze
vraag bestaat niet omdat elke
situatie zo anders is en niets met
niets vergeleken kan worden.
Toch wil ik deze tips meegeven.
Probeer te weten te komen:
of er zaken zijn die blijven hangen
vanbinnen, of de jongeren afzien
bij dementie en/of te maken
krijgen met een zorgpersoon die
voor euthanasie kiest, ...
LEER ZE OP ÉÉN OF ANDERE MANI-
ER OMGAAN MET WAT IN HUN BIN-
NENWERELD ZIT. LEER ZE EEN TAAL
VINDEN OM DIE BINNENWERELD
TOT UITING TE BRENGEN. DIT KAN
DOOR:
* POËZIE,
* MUZIEK,
* EEN TEKENING,
* CREATIEF AAN DE SLAG TE GAAN,
* EROVER TE SPREKEN MET EEN
VERTROUWENSPERSOON,
* …
Op veel plaatsen is het helaas
nog ‘schort aan de kapstok,
deur dicht’, maar dat klopt niet!
Probeer alles wat blijft hangen,
dat is alles wat je raakt (= meerwaarde
van het gevoel) te uiten.
Bekijk het op deze manier: als je
dicht kunt komen bij mensen,
je kunt hen aanvoelen, … Dan
ben je er al voor die persoon. Let
wel: ik zeg hier niet ‘ondergaan’,
maar ‘aanvoelen’. Blijf ook steeds
aandacht besteden aan zorg voor
je eigen vat. Het vat loopt van
onze keel tot aan de maagstreek.
Het is de plaats waar verdriet
en kwaadheid zitten. Leer daar
goed mee omgaan. Het is mooi
dat jullie als steunpunt jongeren
mee willen ondersteunen, want
zo kan een vrijwilliger van 17/18
jaar ongelofelijk veel leren van die
binnenwereld. Meer zelfs, om die
binnenwereld een taal te geven.
ZELFZORG IS EEN BELANGRIJK
THEMA VOOR EEN MENTOR.
WAT MET GRENZEN?
Grenzen voel je aan. Het is zoiets
als ‘ik heb adem nodig.’ Je mag
het met dingen moeilijk hebben,
maar we durven het allemaal véél
te weinig zeggen. Wees als mentor
oprecht met je eigen gevoel
en uit dit. De communicatie ligt
in het verwoorden van je eigen
onmacht en dat is heel mooi om
dat te kunnen. Stel er komt hier
een vrouw met het volgende
verhaal: ‘Mijn man is verongelukt
en het derde kind zit in mijn buik.
Wat moet ik doen?’ Wat ben ik
dan met tips. Ik besluit om mee
op weg te gaan met die vrouw
en samen te kijken wat nodig is
om eruit te geraken. Ik deel ook
mee: ‘Ik wil er af en toe zijn, maar
ik kan er niet altijd zijn. Als het
nodig is kun je bijvoorbeeld ‘het
steunpunt’ bellen.’ Stel je telkens
de vraag: “Wat doet dat verhaal
met mij? Hoe komt het dat mijn
grens is bereikt? Is het het verhaal
dat mij raakt? Zit ik zelf nog té
vol?” Realiseer je dat hoe meer
onverwerkte dingen je in je vat
meedraagt, hoe meer je ook ondergaat
met mensen. Je gaat dan
als het ware mee lijden. Zelfzorg
is een zeer belangrijk thema in de
begeleiding van een mentor.
JE RICHTTE VZW DE BLEEK-
WEIDE OP. VERTEL?
Vzw De Bleekweide bestaat nu uit
een team van 9 mensen die individuele
en groepsbegeleidingen
geven aan kinderen, jongeren
en volwassenen. Dit is gegroeid
vanuit de hartswereld. Belangrijk
is namelijk een taal geven aan de
binnenwerelden. Dit kan vanuit
muziek, vanuit creati-viteit …
Vzw De Bleekweide heeft
ook een meldpunt opgericht,
meer info kan je vinden op
;www.bleekweide.be/.
Onze vzw wil ook mensen
ondersteunen die de hulp
niet zomaar kunnen betalen.
Daarom richten we geregeld
een wafelbak, een concert
of een fietstocht in om geld
in te zamelen voor zij die het
financieel moeilijker hebben.
WAT HEB JIJ GEGEVEN DAT
JE NU OOK TERUGKRIJGT?
Lut Celie: “Mijn grootste
kracht - waar ik het meest
deugd aan heb gehad - is dat
ik mijn eigen binnenwereld
heb leren kennen. Dat ik mij
dus alsmaar zuiverder en
puurder heb gemaakt, veel
ballast heb laten liggen, mijn
weg ben gegaan, … Kortom
ik heb héél wat mogen leren
om te worden wie ik ben …
Daardoor is er ook heel wat
ruimte vanbinnen vrijgekomen
om anderen toe te
laten, om verdriet en pijn,
emotionele pijn en moeilijkheden
toe te laten zonder het
gevoel te hebben zelf over te
lopen.
Nu heb ik het gevoel dat
ik vanuit mijn eigen diepe
verbinding contact kan
maken met anderen. Ik voel
dat je mensen in verlies, rouw
en emotionele pijn vanuit
die diepe hartverbinding het
beste kunt benaderen zonder
zelf onder te gaan of in eigen
vluchtmechanismen te stappen.
Vanuit dat gevoel leid
ik af dat ik terugkrijg wat ik
geef. En daar leid ik mensen
in op. Wees niet bang van
je eigen vat, van je eigen
binnenkant. Laat het maar
stromen en maak verbindingen
vanuit je binnenwereld.”
27

28
Een uitgave van vzw Provincialaat der Broeders van Liefde