Richtlijn voor het opmaken van een stedelijk groenplan - Invexo

Richtlijn voor het opmaken
van een stedelijk groenplan
Harmonisch Park- en Groenbeheer
Harmonisch
Park- en Groenbeheer
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Grontmij
i.s.m.
Bas Smets
Econnection

Vlaanderen is een stad. Je hoort het meer
en meer mensen zeggen. En vanuit de
lucht bekeken lijkt het in elk geval te
kloppen.
Vanop de grond is Vlaanderen eerder een
lappendeken van steden. De ruimte tussen
steden en gemeenten is beperkt en
bezaaid met behoeften van allerlei aard:
landbouw, industrie, woon- en natuurgebied.
Het is dus heel belangrijk dat we die steden
en gemeenten leefbaar houden. Groen is
daarbij van levensbelang. Dat heeft de
Vlaamse overheid goed begrepen. In haar
ambitieus plan Vlaanderen in Actie (ViA)
staat dat minstens de helft van de stedelijke
of kleinstedeljke gebieden tegen 2020 een
stadsbos moet hebben of er één heeft
opgestart.
Niet elke stad of –laat staan- gemeente kan
het zo ambitieus aanpakken. Dat is ook niet
erg, soms kunnen kleine ingrepen, een
groot verschil maken. Als het maar
gestructureerd en doordacht gebeurd. En
daarbij kan deze richtlijn helpen.
Groen speelt op verschillende vlakken een
belangrijke rol in het stedelijk- en
buitengebied. Op sociaal vlak is de groene
ruimte een omgeving waar de mens kan
verblijven, uitrusten, bewegen, spelen
en/of andere mensen ontmoeten. Groen
wordt ook erkend als essentieel beeldbepalend
element in straten en op pleinen.
Daarnaast heeft groen in meer of mindere
mate een ecologische waarde. Zo vormt
groen niet enkel een biotoop van fauna en
flora maar kan groen ook een rol spelen in
de reductie van fijn stof, in het bufferen van
geluid of storende zichten, in de
klimaatregeling van de binnensteden en in
integraal waterbeleid.
Toch staat dat groen in de bebouwde
omgeving onder grote druk van sterkere
sectoren zoals huisvesting, industrie, …
Bovendien heeft het zwaar te lijden onder
een aantal randvoorwaarden zoals
vervuiling, verharding, …
Het belang van een samenhangende, goed
functionerende groenstructuur kan dus
nauwelijks onderschat worden.
Ruimtelijke kwaliteit en beleving worden
steeds belangrijker.
Maar er moet ook aandacht uitgaan naar
een optimale verdeling van het
groenareaal. Maatschappelijk gezien is
het immers van belang dat iedere burger
toegang heeft tot groen, ook mensen
zonder tuin. Voor veel steden en
gemeenten is hier een uitdaging
weggelegd.
Met de richtlijn opmaak van een stedelijk
groenplan wenst het ANB tips te geven
om deze uitdaging aan te gaan. De
richtlijn laat toe om gestructureerd aan de
slag te gaan en de dialoog tussen de
verschil-lende diensten te bevorderen.
Het ANB hoopt hiermee de kwaliteit van
de publieke ruimte een duw in de rug te
geven.
Marleen Evenepoel
Administrateur-generaal
Agentschap voor Natuur en Bos
Augustus 2009
VOORWOORD

1# INLEIDING
WAAROM EEN STEDELIJK GROENPLAN
OPZET VAN DE HANDLEIDING
TOEPASSINGSGEBIED, LEESWIJZER EN COLOFON
2# DOELSTELLINGEN EN OPGAVEN VAN EEN STEDELIJK
GROENPLAN
WAT IS ‘GROEN’
HOE HET STRUCTUREEL GROEN BINNEN DE GEMEENTE BEPALEN
GROEN = GROEN + BLAUW + GEEL
RELATIE MET FUNCTIENIVEAUS UIT DE LANGETERMIJNPLANNING
GROENVOORZIENING
WAT IS EEN STEDELIJK GROENPLAN
RELATIE VAN HET STEDELIJK GROENPLAN MET ANDERE PLANNEN
DOELSTELLINGEN VAN EEN STEDELIJK GROENPLAN, WAARDEN VAN GROEN EN
TIJDSHORIZON
3# STAPPENPLAN VOOR DE OPMAAK VAN EEN STEDELIJK
GROENPLAN
4# STAP 1: AFBAKENING STUDIEGEBIED
BESCHRIJVING EN GEWENSTE OUTPUT
WERKWIJZE
5# STAP 2: ANALYSE
BESCHRIJVING EN GEWENSTE OUTPUT
2A BESTAANDE GROENSTRUCTUUR: BESCHRIJVING EN GEWENSTE
OUTPUT
WERKWIJZE INVENTARISATIE VAN GROEN
WERKWIJZE WAARDERING VAN GROEN
1
3
5
6
7
9
11
11
13
15
17
19
21
25
27
29
31
33
35
37
47
INHOUD
WERKWIJZE ANALYSE VAN BESTAANDE RUIMTELIJKE TYPOLOGIEËN EN
STRUCTUREN
2B PLANNINGS- EN BELEIDSCONTEXT: BESCHRIJVING EN GEWENSTE
OUTPUT
WERKWIJZE
2C: GROENBEHOEFTE: BESCHRIJVING EN GEWENSTE OUTPUT
WERKWIJZE
2D: EVALUATIE EN PLANOPGAVE: BESCHRIJVING EN GEWENSTE OUTPUT
WERKWIJZE
6# STAP 3: VISIE- EN CONCEPTVORMING
BESCHRIJVING EN GEWENSTE OUTPUT
WERKWIJZE ALGEMENE UITGANGSPUNTEN EN DOELSTELLINGEN
WERKWIJZE PLEKSPECIFIEKE UITGANGSPUNTEN EN DOELSTELLINGEN
WERKWIJZE ONTWIKKELEN VAN STRATEGIEËN VOOR DE REALISATIE VAN DE
GROENSTRUCTUUR
FICHES VOOR TYPOLOGIEËN
7# STAP 4: ACTIEPLAN
BESCHRIJVING EN GEWENSTE OUTPUT
WERKWIJZE
8# ADDENDUM: PROCES VAN EEN STEDELIJK GROENPLAN
9# BRONNEN
Bas Smets Econnection JULI 09
000
55
65
67
73
75
85
87
89
91
93
95
101
115
125
127
129
135
147

1
INLEIDING

Waarom een stedelijk groenplan ?
Ambities voor een groene gemeente
Groen wint de laatste jaren aan belang in
Vlaanderen als beleidsthema. Groen heeft
steeds in min of meerdere mate een
natuurlijke en ecologische waar-de: niet
alleen vormt groen de biotoop van fauna en
flora, groen speelt ook een rol in de reductie
van fijn stof, in het bufferen van geluid of
storende zichten, in de klimaat-regeling
1
van binnensteden , in integraal waterbeleid
enzovoort. Groen wordt ook erkend als
essentieel beeldvormend element in onze
straten of pleinen en groen vervult een rol in
de vrijetijdsbe-steding van vele mensen
(fietsen, wandelen, spelen ,...). Groen
wordt hier beschouwd in de meest brede
zin, dus ook waterlopen, agrarische
gebieden,... kunnen tot de groenstructuur
worden gerekend (zie ook blz 11).
Het belang van een samenhangende, goed
functionerende groenstructuur kan dus
nauwelijks geminimaliseerd worden:
economisch kan de groenstructuur een rol
spelen in het creëren van een aantrek-kelijk
vestigingsklimaat voor bedrijven, inwoners,
maar kan het ook toeristen en recreanten
aantrekken. Op het sociaal vlak is de
groene ruimte een omgeving waar de mens
kan verblijven, uitrusten, bewegen, spelen
en/of andere mensen ontmoeten, maar ook
een ruimte die ons beschermt tegen
overstromingen (denk bijvoorbeeld aan
Bas Smets Econnection
overstromingsgebieden). En op ecologisch
en natuurlijk vlak heeft de groenstructuur
een bufferende en biotoopvormende
functie.
Ruimtelijke kwaliteit en de beleving van het
groen worden daarbij steeds belangrijker.
Groen wordt daarom meer en meer in zijn
ruimtelijke context en samenhang
bekeken: het onderling verbinden van
groengebieden, het verbeteren van de
bereikbaarheid van groene parken of
groene verbindingen met het platteland
vanuit de woonomgevingen, water als
element van de groenstructuur doorheen
open én bebouwde ruimte kan een
meerwaarde voor de inwoners en/of natuur
betekenen. Daarbij moet de aandacht ook
uitgaan naar een optimale (rechtvaar-dige)
verdeling van het groenare-aal.
Maatschappelijk gezien is het immers
noodzakelijk dat elke mens toegang heeft
tot groen, ook mensen zonder tuin. Voor
sommige gemeenten is hier een uitdaging
weggelegd.
Tezelfdertijd staan ons een aantal nieuwe
uitdagingen te wachten op het vlak van
natuur- en milieubeleid: de reductie van
onkruidbestrijdingsmiddelen, de ver-dere
aandacht voor integraal waterbeleid en de
in opmaak zijnde deelbekkenbeheerplannen,
de EU-luchtkwaliteitsnormen
1 We verwijzen hiervoor naar het
zogenaamde ‘hitte-eilandeffect’, of ‘urban
heat island effect’ (UHI). Dit effect komt
overal ter wereld voor en wordt door de
klimaatveranderingen op veel plaatsen in
de toekomst ook sterker.
Temperatuurverschillen tussen de
(binnen)stad en landelijke omgevingen
kunnen oplopen van 3° C tot 10° C. Die
bandbreedte verschilt naargelang de
energieprestaties van gebouwen, maar
voor de openbare ruimte geldt hetzelfde:
als veel warmte overdag wordt
opgeslagen in verhardingen - en niet
wordt omgezet in energie zoals
vegetaties of water dat doen - is de
verhardingsgraad een maat voor de hitteuitstraling
‘s nachts. Groen en water
kunnen dus in aanzienlijke mate
bijdragen tot een gezonde
klimaatregeling in de bebouwde
omgeving.
INLEIDING
JULI 09
003
1

(2011), de EU-kaderrichtlijn Water (2015),
...
Om deze uitdagingen nu en in de toekomst
te kunnen aangaan, is het gewenst dat
lokale besturen nadenken over een
optimale groenstructuur in hun gemeente.
Het stedelijk groenplan vormt hier bij uitstek
het hulpmiddel voor.
004 JULI 09
Bas Smets Econnection

Voor lokale besturen // Deze leidraad wil
lokale besturen in Vlaanderen bijstaan bij
de opmaak van een stedelijk groenplan.
Stappenplan // Aan de hand van een
stappenplan wordt iedere fase in het
proces van de opmaak van een stedelijk
groenplan belicht, en wordt ook een inzicht
geboden op de praktische realisatie en
implementatie van het stedelijk groenplan.
Bas Smets Econnection
Opzet van de handleiding Een pragmatische leidraad
Bij de opmaak van een stedelijk groenplan
moet men steeds verschillende fasen
doorlopen. Om dit proces te begeleiden
werd een leidraad of handleiding ontwikkeld.
Het betreft een objectiverende
methode om de bestaande groenstructuur
te analyseren, de groenbehoefte te
bepalen en een onderbouwde visie te
ontwikkelen op de toekomstige groenstructuur
in een gemeente.
Hoewel in Vlaanderen het instrument
'stedelijk groenplan' nog niet systematisch
toegepast wordt, is dit geen nieuw concept.
Ook in onze buurlanden wordt het instrument
gebruikt. Om tot een pragmatische
handleiding te komen, werd de methodiek
voor ruimtelijke plannen voor de groenstructuur
in Vlaanderen vergeleken met
groenplannen zoals die in het buitenland
worden toegepast (voornamelijk in de ons
om-ringende landen).
Voor een overzicht
van voorbeelden, zie blz 149-150.
Deze informatie wordt zoveel mogelijk
vertaald naar een eenduidige leidraad voor
lokale besturen in Vlaanderen. De
handleiding probeert de link te maken met
bestaande voorbeeldplannen en projecten.
Als 'rode' (groene?) draad doorheen de
handleiding wordt de case van Dendermonde
gehanteerd.
INLEIDING
De handleiding is opgebouwd volgens de
verschillende onderdelen (chronologische
fasen) die doorlopen worden bij de opmaak
van een stedelijk groenplan.
Voor elke fase wordt aangegeven welke
stappen ondernomen moeten worden, en
worden ook bijkomende tips, aanwijzingen
voor een meer ambitieuze aanpak en
voorbeelden gegeven.
Deze handleiding maakt het dus mogelijk
om via een heldere, haalbare en duidelijke
methodiek een visie op de groenstructuur
in elke gemeente in Vlaanderen uit te
bouwen, van bij de start tot aan de vertaling
van deze visie in concrete acties.
JULI 09
005
1

Toepassingsgebied
De handleiding legt de focus volledig op het
lokale niveau. We streven na dat de
leidraad zowel voor de grotere steden als
voor de meer landelijke gemeenten in
Vlaanderen gebruikt kan worden.
De hoofdopzet van de methodiek blijft in
landelijke kernen gelijkaardig als in grotere
steden. Het kan echter wel zijn dat binnen
de gemeente specifieke klemtonen of
problemen meer leven dan andere. Dit zal
ook een andere klemtoon of invalshoek
betekenen voor het stedelijk groenplan,
echter zonder dat de minimaal noodzakelijk
te nemen stappen wijzigen. Die eigen
klemtonen kunnen gelegd worden, ze zijn
duidelijk onderscheiden weergegeven als
tips of aanwijzingen voor een ambitieuze
aanpak in de leidraad. Ook de praktijkvoorbeelden
kunnen inspiratie bieden.
Leeswijzer Colofon
Opbouw / Deze handleiding is opgebouwd
volgens een stappenplan, dat is
weergegeven op bladzijde 22 en 23. De
verschillende
stappenplan.
hoofdstukken volgen dit
Rechter- en linkerbladzijden / Voor elke
stap in het stappenplan wordt toege-licht
welke methodes en instrumenten kunnen
gebruikt worden bij de opmaak van een
stedelijk groenplan. De toelichting van te
nemen stappen, methoden en instrumenten
wordt op de rechterbladzijden
weergegeven, de verduidelijkende schema’s,
figuren en praktijkvoorbeelden worden
op de linkerbladzijden weergegeven.
Case Dendermonde / Als rode draad
doorheen de handleiding wordt de case
Dendermonde aangehaald. Dit is duidelijk
weergegeven op de ‘groene’ bladzijden
met de aanduiding ‘case Dendermonde’.
De voorbeelduitwerking voor Dendermonde
maakt als apart addendum ook deel uit
van deze handleiding. Dit document bevat
een meer uitgebreide uitwerking van deze
case, in deze ‘handleiding’ komen slechts
delen van deze voorbeelduitwerking terug.
Concept stedelijk groenplan -
Handleiding bij de opmaak van
stedelijke groenplannen voor lokale
besturen
Opdrachtgever:
Agenschap voor Natuur en Bos
Inhoud, redactie en lay-out:
Grontmij
(Guy Bourdet, An Vanhulle, Rebecca
Devlaeminck, David Verhoestraete, Sofie Depauw, Rik
Houthaeve en Johan Huybrechts)
met inhoudelijke medewerking van
Bureau Bas Smets (Bas Smets, Dries Rodet)
Econnection (Paul Durinck, Bert Meskens)
en van de leden van de stuurgroep:
Veerle
Heyens en Nele Hardies (ANB), Tarcy Verstraeten, Chris
Delens en Wendy Janssens (Stad Dendermonde), Wim
Verheyden (Stad Antwerpen), Antonia Geerts (stad Aalst),
Fons Van Dam (Stad Mechelen), Geert Heyneman (Stad
Gent), Geert Lakiere (Stad Kortrijk) en Patricia Ryelandt
(gemeente Ingelmunster).
Datum: april 2009
Agentschap voor Natuur en Bos
Koning Albert II-laan 20 bus 8
B-1000 Brussel
anb@vlaanderen.be
www.natuurenbos.be
Grontmij Gent
Meersstraat 138A
B-9000 Gent
gent@grontmij.be
www.grontmij.be
006 JULI 09
Bas Smets Econnection

2
DOELSTELLINGEN EN OPGAVEN
Stedelijk groenplan

(waardevolle) beplanting
langs wegen, dreven
boulevards, entrees van de
stad
rivier- en beekvalleien
parken
restgronden (infrastructuur,
industrie,...)
stads(rand)bossen en
randstedelijke natuur
bermen en gazons langs
woonstraten en woonblokken
pastorietuin
wijkspeeltuintje, plantsoenen
Een stedelijk groenplan kan een visie bevatten
over een vrij ruim gamma aan groentypes.
Voorbeelden van elementen van de
‘hoofdgroenstructuur’ zijn hier weergegeven.
008 JULI 09
Bas Smets Econnection

Wat is ‘groen’?
De hoofdgroenstructuur en het
structureel groen
Een stedelijk groenplan zal in de eerste
plaats een visie ontwikkelen op de
zogenaamde ‘hoofdgroenstructuur’.
De hoofdgroenstructuur kan een uitgebreid
gamma aan groen en natuur
omvatten, gaande van cultureel groen tot
1
meer spontane natuur .
De hoofdgroenstructuur zal in de eerste
2
plaats “ de openbare, open ruimten”
bevatten. Hiertoe behoren zowel bijvoorbeeld
parken en laanbomen.
Vanuit de invalshoek van de beleving kan
de hoofdgroenstructuur ook omschreven
worden als “alle groene ruimten die door de
inwoners van de gemeente of stad
gepercipieerd worden als open en groene
3
ruimte” . Hoewel het voorwerp van een
stedelijk groenplan in de eerste plaats het
groen in eigendom en beheer van de
gemeente is, blijkt uit deze definitie dat in
het geval groen in eigendom van derden
een belangrijke rol speelt in het ruimtelijk
beeld van een gemeente, ook dit groen
behandeld dient te worden in het stedelijk
groenplan.
Bas Smets Econnection
Vanuit een gebruiksinvalshoek kan de
hoofdgroenstructuur omschreven worden
als alle groene ruimten waar de inwoners
van de stad of gemeente kunnen
recreëren, elkaar kunnen ontmoeten en
waar ruimte, rust en contact met de natuur
ervaren kunnen worden.
Samenvattend kunnen we al het ‘groen’ in
een gemeente indelen in twee grote typen:
het ‘structurele’ groen, dat een
belangrijke functie heeft op het vlak van
landschap en beeld, cultuurhistorie,
4
ecologie en gebruik. Dit groen vormt de
hoofdgroenstructuur aangezien het de
stad of gemeente mee structureert. Het
vormt als het ware een groen raamwerk
het overige groen: tussen het groene
raamwerk komen groene invullingen op
wijkniveau voor. Dit zeer lokale groen
(bijvoorbeeld wijkgroen), heeft slechts op
beperktere schaal een functie en
betekenis voor de onmiddellijke
omgeving. Dit groen behoort tot de
detailgroenstructuur.
Het stedelijk groenplan focust zich dan
ook in hoofdzaak op het ‘structurele’
groen. Desgewenst kan de gemeente ook
ingaan op het detailgroen (in functie van
5
lokale klemtonen of problemen ).
DOELSTELLINGEN
& OPGAVEN
1 Bron: HEYN, M & HERMY, M. (2001):
Lange termijnvisie gebiedsgericht
natuurbehoud in stedelijke en
verstedelijkte omgeving. Tussentijds
rapport. In: Lange termijnvisie op het
gebiedsgericht natuurbehoud in
Vlaanderen. MINA/113:9902. K.U.Leuven
in opdracht van AMINAL.
2 Bron: DIENST GROEN, STUDIEGROEP
MENS EN RUIMTE VZW &
VERENIGING VOOR OPENBAAR
GROEN VZW in opdracht van AMINAL
(1993): Lange Termijnplanning
Groenvoorziening. Onderzoek in
opdracht van Aminal Bestuur
Natuurbehoud en -ontwikkeling.
3 Bron: NULENS, G. (2004):
Belevingswaardenonderzoek naar groen
in stedelijk gebied. Exploratieve
literatuurstudie en toepassing in de
ruimtelijke planning. Scriptie ingediend tot
het behalen van de academische graad
van gediplomeerde in de aanvullende
studies GAS-Ruimtelijke Planning.
4 Ecologie wordt hier beschouwd in de
meest brede zin, dus ook
milieubufferende aspecten
(luchtkwaliteit,...), integraal waterbeleid of
de invloed van groen op het stadsklimaat
(concept van de ‘hitte-eilanden’). Zie ook
blz. 03.
5 Zo kan het van belang zijn in te gaan op
het belang van bomen op parkings
(schaduwwerking, tegengaan van
hittevorming, beeldkwaliteit) en/of het
verspreid voorzien van losse bomen over
het grondgebied (in functie van
luchtkwaliteit) en kan het
groenstructuurplan hier minimumnormen
voor bevatten.
JULI 09
009
?

In het Groenplan voor de stad Arnhem maakt men
onderscheid tussen het structureel groen en het 'flexibel
groen'.
Het flexibel groen behoort tot de detailgroenstructuur. Bij dit
groen is sprake van meer flexibiliteit in de te kiezen
inrichting en beheer van dit groen. Het onderscheid flexibelstructureel
is bepalend voor de mate van
bewonersparticipatie die wordt nagestreefd. Voor het
flexibele groen beslissen bewoners mee over inrichting,
gebruik en beheer (binnen de beleids- en beheerskaders).
Bij het structurele groen ligt de nadruk op meedenken in
plaats van meebeslissen. De visie op inrichting, gebruik en
beheer van het structurele groen wordt immers vastgelegd
in het groenplan.
Bron: GEMEENTE ARNHEM
( BELKSMA A. ET AL . ) (2004):
Groenplan Arnhem 2004-2007/2015.
Hoofd- en detailgroenstructuur in het groenplan Arnhem

Hoe het structureel groen binnen
de gemeente bepalen?
De voorgaande definitie van structureel en
overig groen kan misschien nog tot twijfels
en misverstanden leiden.
Het bepalen van welk groen tot de
hoofdgroenstructuur behoort en welk groen
tot de detailgroenstructuur, hoeft echter
geen ‘exacte wetenschap’ te zijn. De
opmaker van het stedelijk groenplan kan
hierbij steunen op zijn eigen inzicht en visie
op de ruimtelijke structuur. Mogelijk kan het
onderdeel ‘groenvoorzieningen’ of ‘open
ruimte’ binnen het gemeentelijk ruimtelijk
structuurplan of uit de toelich-tingsnota bij
de afbakening van het stedelijk gebied
bijkomend inzicht bieden in de structurele
werking van het groen in de gemeente.
Indicatief kunnen we ook stellen dat
groenelementen groter dan 0,5 ha
beschouwd kunnen worden als structureel
groen. Dit is echter een indicatieve
aanduiding, elementen met een kleinere
oppervlakte kunnen eventueel wel worden
opgenomen binnen de hoofdgroenstructuur
als ze structurerend werken voor de
stad of gemeente of als zich hier specifieke
planopgaven stellen die de gemeente
wenst op te lossen via het stedelijk
groenplan. Naast deze ‘vlakken’ groter dan
0,5 ha behoren ook de structurerende
groene en blauwe ‘lijnen’ tot de
hoofdgroen-structuur (water,
groenassen,...).
Bas Smets Econnection
Groen = groen + blauw + geel!
Water en oevers behoren eveneens tot de
groenstructuur. Groen is immers vaak
gekoppeld aan de waterstructuur, water
heeft net als groen verschillende functies:
het is belangrijk voor de natuurlijke
structuur (eigen fauna en flora), heeft een
waterbergende en klimaatsregeluerende
functie en net als groen is water in een
gemeente vaak sterk beeldbepalend en
wordt aan het water vaak een recreatieve
functie gekoppeld.
Daarnaast kunnen ook agrarische gebieden
tot de hoofdgroenstructuur behoren.
DOELSTELLINGEN
& OPGAVEN
Het gaat dan om agrarische landschappen
(openruimtegehelen) die, naast een landschappelijke
en/of ecologische functie ook
een recreatieve functie kunnen hebben
(wandelen, fietsen,...). Een nuttige bron
voor het bepalen van deze openruimtegehelen
is het gemeentelijk ruimtelijk
structuurplan (onderdeel open ruimte).
Voor het evalueren van de ecologische,
natuurlijke, recreatieve,... waarde van
groen, blauw en geel verwijzen we naar de
criteria zoals vermeld op blz. 47-49.
Onderdelen van de groenstructuur in het Groenplan Arnhem (Gemeente Arnhem 2004)
JULI 09
011
?

Indeling van het groen in functieniveaus
Afstand is de belangrijkste factor voor het bezoek aan
groene ruimten. Barrières beperken de aantrekkingszone.
De meeste internationale normsystemen zijn opgebouwd
volgens een hiërarchie, die de afstandscriteria vertaalt naar
geografische functiegebieden zoals buurt, stadsdeel,... en
koppelt aan minimumoppervlakten. In de Lange
Termijnplanning Groenvoorziening werd volgend overzicht
vastgelegd (aangepast aan internationaal onderzoek en
aangevuld met omschrijving).
Bron: VAN
STEERTEGEM, M.
(2000) Milieu- en natuurrapport
Vlaanderen: Scenario’s Mira-S 2000,
blz. 503
en
DIENST GROEN, STUDIEGROEP MENS
EN RUIMTE VZW & VERENIGING VOOR
OPENBAAR GROEN VZW in opdracht
van AMINAL (1993): Lange
Termijnplanning Groenvoorziening.
Onderzoek in opdracht van Aminal Bestuur
Natuurbehoud en -ontwikkeling,
blz 157-158
en
HERMY, M; ism AFDELING BOS EN
GROEN EN GROEN EN VELT (2005),
Groenbeheer een verhaal met toekomst,
blz. 27
FUNCTIENIVEAU MAXIMUMAFSTAND
TOT
WOONOMGEVING
woongroen
buurtgroen
wijkgroen
stadsdeelgroen < 1600 m
stadsgroen
stadsgroen
(stadsbos)
< 150 m
< 400 m
< 800 m
< 3200 m
< 5000 m
OMSCHRIIJVING GROOTTEORDE
MINIMUMAREAAL
groen in directe woonomgeving,
gemeenschappelijke en privétuinen,
straatplantsoen, tegeltuintjes
groter, meestal toegankelijk groenelement
in of naast directe woonomgeving
binnen wandelafstand
groter zelfstandig groenelement
voor recreatief gebruik, natuurbeleving
en verpozing
grootschalige groenvoorziening voor
de bevolking van enkele wijken of van
de hele stad met verschillende voorzieningen
vaak buiten de eigenlijke stad
gelegen,dikwijls in fusiegemeenten,
dient voor de hele stedelijke agglomeratie
met een groot scala aan
voorzieningen (vaak provinciale
domeinen)
vaak buiten de eigenlijke stad
gelegen,dient voor de hele stedelijke
en omgevende agglomeraties
0,5 ha
5 ha (park)
10 ha
10 ha (park)
30 ha
60 ha
200-300 ha

Relatie met functieniveaus uit de
Lange Termijnplanning Groenvoorziening
In de Lange Termijnplanning Groenvoor-
1
ziening worden 6 functieniveaus voor
groen onderscheiden:
woongroen;
buurtgroen;
wijkgroen;
stadsdeelgroen;
stadsgroen;
stadsrandgroen (stadsbos)
Deze classificatie van groen naar functieniveau
laat toe de behoeften aan groen te
kwantificeren en is van belang voor de
integrale planning van groen in een
stedelijke structuur.
Deze functieniveaus worden gekoppeld
aan drempelwaarden voor bereikbaarheid
en oppervlakte.
Voor het bepalen van de hoofdgroenstructuur
zullen vooral de 5 laatste functieniveaus
een rol spelen (van buurt- tot
stadsrandgroen). Zoals hiervoor aangegeven,
spelen daarnaast ook groene en
blauwe assen een belangrijke structurerende
rol, naast de openruimtegehelen.
Deze classificatie is daarnaast vooral van
belang voor het bepalen van de groenbehoefte
(zie blz. 73 en volgende).
Bas Smets Econnection
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
DOELSTELLINGEN
& OPGAVEN
1 Bron: DIENST GROEN, STUDIEGROEP
MENS EN RUIMTE VZW &
samenvattend
VERENIGING VOOR OPENBAAR
GROEN VZW in opdracht van AMINAL
(1993): Lange Termijnplanning
Groenvoorziening. Onderzoek in
opdracht van Aminal Bestuur
Natuurbehoud en -ontwikkeling.
Het stedelijk groenplan legt de
focus op het groen dat een structurele
rol heeft, het woongroen
krijgthierbijminder aandacht.
De groenstructuur ondersteunt de
ruimtelijke structuur in een gemeente
of stedelijk gebied maar is
tezelfdertijd ook richtinggevend
voorderuimtelijke structuur.
JULI 09
013
?

De Lange Termijnplanning Groenvoorziening (1993)
omschrijft een stedelijk groenplan als een samenhangend
pakket van doelstellingen, uitgangspunten en hoofd- en
bijzaken voor de gewenste kwaliteit van
groenvoorzieningen in de openbare ruimte als geheel,
uitmondend in voorstellen voor duurzame ontwikkeling en
gepaard gaande met afstemming van
verantwoordelijkheden en financiën.
In het groen(structuur)plan van de Nederlandse gemeente
Oisterwijk wordt volgende definitie geformuleerd: een
stedelijk groenplan geeft aan welke structuren de stad
herbergt, wat de waarde en functie van deze structuren is
en hoe zij te handhaven of zelfs te versterken zijn.
Bron:
DIENST GROEN, STUDIEGROEP MENS
EN RUIMTE VZW & VERENIGING VOOR
OPENBAAR GROEN VZW in opdracht
van AMINAL (1993): Lange
Termijnplanning Groenvoorziening.
Onderzoek in opdracht van Aminal Bestuur
Natuurbehoud en -ontwikkeling
samenvattend
We kunnen de reikwijdte van een
stedelijk groenplan als volgt
samenvatten:
Een stedelijk groenplan biedt een
antwoord op de vragen 'Wat is er
op heden?, 'Wat willen we
bereiken?' en 'Welke instrumenten
worden hiervoor ingezet?’
Een stedelijk groenplan vormt een
insteek/kader voor het beoordelen
van ruimtelijke ontwikkelingen en
het formuleren van kwalitatieve
randvoorwaarden.
Een stedelijk groenplan vormt de
basis voor de prioriteitstelling van
het groenbeleid en groenbeheer
voor de stad of gemeente.
Het stedelijk groenplan is zowel:
Een toetsings- en afwegingskader voor de ruimtelijke
ontwikkeling en is in die zin kaderstellend voor
stedenbouwkundige en infrastructurele projecten. Vanuit dit
oogpunt vertegenwoordigt het stedelijk groenplan de
sectorale belangen van groen, die bij de planvorming rond
een ruimtelijk project afgewogen worden tegenover andere
sectorale belangen
Een eerder 'actief' (beleids)instrument,
het uitgangspunt voor
de ontwikkeling van een ruimtelijk groenbeleid en bij het
beheer van het openbaar domein. Het plan vormt een
leidraad voor de uitvoering van een programma voor de
groenstructuur en probeert dan ook de ter beschikking
staande middelen voor beheer en ontwikkeling doelmatig in
te zetten. Het stedelijk groenplan vormt dus ook het kader
voor investeringen aangezien prioritaire acties worden
vastgelegd in het groenprogramma.

Wat is een stedelijk groenplan?
Hoewel in Vlaanderen het instrument
stedelijk groenplan' nog niet systematisch
toegepast wordt, is dit geen nieuw concept.
Ook in onze buurlanden wordt het instrument
gebruikt.
In principe vormt een stedelijk groenplan
een richtinggevend document voor het
beleid voor wat betreft de gewenste
kwantiteit en kwaliteit van het groen.
Een stedelijk groenplan geeft aan welke
groenstructuren de gemeente herbergt,
wat de waarde, samenhang en functie van
deze structuren is en hoe zij te handhaven
of zelfs te versterken zijn.
Een goede visuele weergave van de
inventarisatiegegevens en de gewenste
groenstructuur is een belangrijke
meerwaarde.
Bas Smets Econnection
Het stedelijk groenplan moet een antwoord
bieden op de vraag aan welke eisen
het structurele groen moet voldoen, hierbij
rekening houdend met het multifunctionele
karakter ervan en biedt aanbevelingen
naar inrichtings-principes. Een stedelijk
groenplan bevat met andere woorden een
samen-hangende visie op de ontwikke-
ling, inrichting en het beheer van het groen
in en om de gemeente, en dit vooral op de
langere termijn.
Het stelt echter niet alleen eisen en
randvoorwaarden aan het groen, maar ook
aan toekomstige ruimtelijke of
infrastructurele ingrepen in de gemeente.
Het stedelijk groenplan biedt dan ook een
kader voor de toekomstige heraanleg van
straten en pleinen of het ontwerp van
nieuwe stedenbouwkundige structuren en
infrastructurele projecten
woonweefsel.
in of rond het
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
DOELSTELLINGEN
& OPGAVEN
Bijgevolg benadert het stedelijk groenplan
groen niet enkel als een sectoraal gegeven.
Groen is een geïntegreerd concept waarin
natuur, beleving, land-schap, recreatie,
cultuurhistorie, milieu-kwaliteit en water
input vormen, en er tevens een afweging
plaatsvindt tegen andere sectorale
belangen zoals verkeer, woningbouw of
bedrijvigheid (zie ook blz. 3) .
JULI 09
015
?

Relatie van het stedelijk groenplan
met het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan
In sommige Nederlandse voorbeelden bevat het stedelijk
groenplan de bouwstenen voor de herziening van het
gemeentelijk ruimtelijk structuurplan. De resultaten van het
stedelijk groenplan van de gemeente Tiel zullen verwerkt
worden in een volgende versie van het structuurplan.
Bron:
ARCADIS (2005): Groenstructuurplan Tiel.
Zichtbaar landschap, leesbare stad. In
opdracht van de gemeente Tiel
samenvattend
Relatie van een stedelijk groenplan
met andere 'groene'
plannen
Stedelijk groenplan:
beleidsniveau, lange termijn (zie
tijdshorizon blz 19: 10 tot 20 jaar),
behandelt de aard en omvang van
het groen, inrichting en gebruik
Groenbeheerplan: beheersniveau,
middellange termijn (vb 5 jaar),
behandelt de verzorgingsgraad
van het groen, het
onderhoudsprogramma
Groenwerkplan/bestek:
operationeel niveau, korte termijn
(1-2 jaar), behandelt de uitvoering
en organisatie van het onderhoud
Het stedelijk groenplan geeft uitwerking aan het
gemeentelijk ruimtelijk structuurplan voor wat
de groenstructuur betreft.
Het plan dient toetsingskader voor het
beoordelen van ruimtelijke plannen en
projecten.
Het plan vormt een basis voor mogelijke
toekomstige subsidies en voor koppeling aan
projecten en programma's van andere partijen.
Het plan biedt de basis voor de planologische
bescherming van waardevolle gebieden, op
basis van het plan kunnen randvoorwaarden
worden meegegeven aan stedenbouwkundige
projecten. Juridische en planologische
verankering (in het actieplan) is een noodzaak
om tot een duurzame groenstructuur te komen.
Zie voor het bestaande wettelijk kader blz. 65
e.v. en voor de terugkoppeling naar het beleid
blz. 107.
Het plan biedt helderheid bij de prioritering en
programmering van het gemeentelijk
groenbeheer.
Het plan biedt daarnaast de kaders voor
vergunningverlening en handhaving.

Relatie van het stedelijk groenplan
met andere plannen
Structureel groen bepaalt in belang-rijke
mate de aantrekkelijkheid van een woonen
vestigingskli-maat en is in die zin dan
ook belangrijk voor de ruimtelijke
ontwikkeling van een stad of gemeente.
In het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan
1
wordt 'groen' vaak te globaal benaderd ,
zodat de nood kan ontstaan een meer
diepgaande en gedifferentieerde visie op
het structurele groen op te maken.
Het stedelijk groenplan kan ook meerwaarde
bieden ten opzichte van de gemeentelijke
natuurontwikkelingsplannen (GNOP’s)
of milieujaarprogramma’s. In GNOP’s en
milieujaarprogramma’s wordt vooral
gewerkt volgens thema's, waarvan groen
slechts één thema is. De aanpak is vaak
ook verschillend van GNOP tot GNOP, niet
elk GNOP is even grondig en systematisch
uitgewerkt. Bovendien vertrekt een GNOP
hoofdzakelijk van de bestaande toestand
en wordt het niet echt gebruikt als
planningsinstrument.
Bas Smets Econnection
Het gemeentelijk groenbeleid wordt via
het stedelijk groenplan gekoppeld aan het
gemeentelijk (en bovenlokaal) ruimtelijk
beleid.
Zoals hiervoor gezegd, bevat het stedelijk
groenplan vooral een visie op langere
termijn. Het is in de eerste plaats een
beleidsplan, een soort ‘verdiepende
aanvulling’ van het gemeentelijk ruimtelijk
structuurplan.
Een stedelijk groernplan is met andere
woorden een kader voor de gemeentelijke
overheid en heeft geen rechtstreekse
doorwerking voor de burgers.
Het is wel de bedoeling dat het stedelijk
groenplan verder uitgewerkt wordt naar
uitvoeringsgerichte plannen en programma's.
Op basis van het groenprogramma
dat opgenomen is in het stedelijk groenplan,
kunnen meer concrete vervolgstappen
worden uitgewerkt in vervolgplannen,
zoals beheerplannen,
werkplannen, meerjarenprogramma's en
dergelijke. Bepaalde concrete acties
kunnen ook worden opgenomen in de
Samenwerkingsovereenkomsten (SO)
tussen de gemeenten en het Vlaamse
Gewest (de vroegere milieuconvenanten,
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
DOELSTELLINGEN
& OPGAVEN
clusters ‘Natuurlijke entiteiten’ en ‘water en
hinder’,...).
1 Zo worden in de studie ‘Stimuleren van
duurzaamheid in ruimtelijke instrumenten
om te komen tot een beter stedelijk
beleid’ ondermeer volgende knelpunten
aangehaald:
afval, energie, bodem, lucht en
materialen krijgen te weinig aandacht in
gemeentelijke ruimtelijke
beleidsdocumenten;
duurzame maatregelen komen zo goed
als nooit in bindende bepalingen van het
GRS of RUP-beheer;
duurzaamheid vereist een beheersmatige
invulling, maar dit kan moeilijk
afgedwongen worden in een RUP;
in structuurplannen worden meestal geen
oppervlaktenormen voor (toegankelijk)
groen opgenomen.
JULI 09
017
?

De verschillende waarden van groen
groenstructuurplan Utrecht
samenvattend
Doelstellingen van het groenstructuurplan Utrecht:
Ontwikkelen van een samenhangende, ruimtelijke,
ecologische en recreatieve visie op het structurele groen in
de gemeente, op de langere termijn (zie tijdshorizon). Het
groenstructuurplan maakt de gemeentelijke groenambities
duidelijk.
Inspiratiebron en leidraad voor zowel groene als stedelijke
ontwikkelingen.
Het bestaand stedelijk groen beschermen, verbeteren en
verder ontwikkelen tot een samenhangende structuur.
Kansen op externe samenwerking rond groen verhogen
(voor concrete uitwerking en voorbeelden, zie blz. 130 e.v.).
Bron:
GEMEENTE UTRECHT (2007):
Groenstructuurplan Utrecht. Stad en
land verbonden.

Doelstellingen van een
stedelijk groenplan
Groen levert een belangrijke bijdrage in het
leefbaar houden en maken van onze leefomgeving.
Aan het groen wordt dan ook
een belangrijke functie toegekend. Het
gaat hierbij niet enkel om een esthetische
of ecologische functie, maar ook de
maatschappelijke functie van groen wordt
steeds meer erkend. Algemene
doelstellingen voor het groen volgens
MIRA-S 2000 zijn:
het creëren van een kwaliteitsvol milieu;
voldoen aan de huidige behoeften;
voldoen aan toekomstige behoeften;
sociale gelijkheid;
publieke participatie.
Uit toetsing van deze doelstellingen blijkt
de noodzaak van de opmaak van een
onderbouwde visie op het groen-beleid in
verstedelijkte gebieden. Strate-gieën zoals
het ontsnipperen van bestaan-de groene
ruimtes of het creëren van nieu-we groene
ruimten, vereisen een zekere integratie van
het milieubeleid in (ruimtelijke)
planvormingsproces-sen en dit in een zo
vroeg mogelijk stadium. Hiertoe vormt een
stedelijk groenplan een instrument.
Bas Smets Econnection
Waarden van groen Tijdshorizon van het
stedelijk groenplan
Groen vormt in belangrijke mate een
vestigingsfactor voor mensen en bedrijven.
Het multifunctionele karakter van groen
werd hiervoor reeds aange-haald: groen
heeft zowel een recreatie-ve,
cultuurhistorische, ecologi-sche,
natuurlijke, educatieve, wetenschappelijke,
stedenbouwkun-dige en
beeldwaarde (verkeersbege-leiding,
oriëntatie, buffering,...). In sommi-ge
gevallen heeft het groen zelfs een di-recte
economische functie (water-wegen,
productiebos,…).
Vaak is er sprake van een hoofdfunctie en
een of meerdere nevenfuncties. In een
aantal gevallen is de hoofdfunctie
1
dominant .
Sociaal-psychologisch heeft groen een
positief effect op de gezondheid en dus
leefbaarheid van mensen, milieu en natuur.
Bovendien draagt het groen bij tot een
betere oriëntatie in de stad of gemeente.
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
DOELSTELLINGEN
& OPGAVEN
De meeste stedelijke groenplannen hanteren
een tijdshorizon van 10 tot 20 jaar. De
nadruk ligt immers op de langetermijn visie
en ambities. Het kan aangewezen zijn de
tijdshorizon af te stemmen op de
planhorizon van het gemeentelijk ruimtelijk
structuurplan.
De uitwerking en uitvoering van het
stedelijk groenplan heeft vanuit praktische
overwegingen een kortere tijdshori-zon.
Deze tijdshorizon (op te nemen in het
groenprogramma) wordt maximaal afgestemd
op de gemeentelijke programmatie.
Er kan gewerkt worden met jaarplannen of
beheerplannen en meerjarengroenprogramma’s
voor bijvoorbeeld 3 of 5 jaar.
1 Bron: HEYN, M & HERMY, M. (2001):
Lange termijnvisie gebiedsgericht
natuurbehoud in stedelijke en
verstedelijkte omgeving. Tussentijds
rapport. In: Lange termijnvisie op het
gebiedsgericht natuurbehoud in
Vlaanderen. MINA/113:9902. K.U.Leuven
in opdracht van AMINAL.
en
DIENST GROEN, STUDIEGROEP
MENS EN RUIMTE VZW &
VERENIGING VOOR OPENBAAR
GROEN VZW in opdracht van AMINAL
(1993): Lange Termijnplanning
Groenvoorziening. Onderzoek in
opdracht van Aminal Bestuur
Natuurbehoud en -ontwikkeling.
JULI 09
019
?

3
STAPPENPLAN

MODEL STEDELIJK GROENPLAN
CATALOGUS METHODIEK OPBOUW STEDELIJK GROENPLAN
basis groentypologie:
catalogiseren van de groentypologie
VISIE
ALGEMENE VISIE,
DOELSTELLINGEN
EN UITGANGSPUNTEN
* cf. duurzaamheidsaspecten
oplossingen per groentypologie
1. AFBAKENING VAN HET STUDIEGEBIED
2 ANALYSE
1.A. projectgebied
1.B. onderzoeksgebied
2.A. Bestaande groenstructuur
(BGS)
3. VISIE- EN CONCEPTVORMING
4. ACTIEPLAN
evaluatie evaluatie evaluatie
{
3.A. plekspecifieke strategieën
4.A. financiering
4.D. prioritering en fasering
2.B. Plannings- en
beleidscontext
planopgave
3.B. plekspecifieke vertaling naar typologieoplossingen
1.A
1.B
2.C. Groenbehoeftenonderzoek
inrichtingsvoorstellen
(groenontwikkeling en -
transformatie)
beheersmaatregelen
terugkoppeling naar
beleid/planningscontext
flankerende maatregelen

Stappenplan voor de opmaak van
een stedelijk groenplan
De opmaak van een stedelijk groenplan verloopt
via een aantal stappen. Deze stappen
zijn op het schema hiernaast weergegeven.
Afhankelijk van het ambitieniveau en het
projectgebied van het stedelijk groenplan,
kan elke stap ofwel op hoofdlijnen ofwel
uitgebreid uitge-voerd worden. Zo kan een
lokaal bestuur oordelen dat de kwantitatieve
groenbehoefte eerder summier wordt
behandeld in het stedelijk groenplan als het
doel van het groenplan vooral de
kwalitatieve verbetering van het stedelijk
groen is. Anderzijds is het van belang in te
zien dat kwantiteit en kwaliteit van het groen
nauw met elkaar verbonden zijn en
complementair werken. Het kan
aangewezen zijn een kwantitatieve eis te
stellen (op basis van een bepaalde
groennorm, zie blz. 73 en volgende) en deze
te koppelen aan een kwalitatief traject.
Ruwweg onderscheiden we volgende
stappen:
Stap 1: afbakening van het studiegebied;
Stap 2A: inventarisatie van de huidige
toestand;
Stap 2B: plannings- en beleidscontext;
Stap 2C: kwantitatief groenbehoeftenonderzoek;
Stap 2D: bepalen van planopgave;
Stap 3: visie- en conceptvorming;
Stap 4: actieplan (programma).
Het groenstructuurplan omvat een visie op het
Bas Smets Econnection
Elementen van het stappenplan
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
STAPPENPLAN
De benadering van groen binnen het Harmonisch Park- en Groenbeheer (HPG) gaat uit van
het multifunctionele groen en het belang van communicatie en participatie. Binnen het Harmonisch
Park- en Groenbeheer staan 6 pijlers centraal: duurzaamheid, dynamiek, diversiteit,
mensgerichtheid, natuurgerichtheid en milieugerichtheid. Ook organisatiegerichtheid
hoort hierbij thuis.
Deze pijlers werken door binnen het stramien stedelijk groenplan en worden vertaald in
volgende principes:
Het stedelijk groenplan omvat een visie op het behoud en versterken van groen waarbij de lokale
potenties (bestaande groenstructuur op verschillende schaalniveaus, maatschappelijke parameters,
e.a.) de basis vormen.
Zowel binnen de inventarisatie, analyse en visie- en conceptvorming wordt rekening gehouden met
de verschillende functies die een afzonderlijk groenelement en een groenstructuur als geheel
vervullen. Ook binnen het actieplan wordt het multifunctionele karakter van het groen ondersteund.
Er wordt rekening gehouden met de bestaande plannings- en beleidscontext, om de
implementeerbaarheid van het stedelijk groenplan te optimaliseren.
Er wordt gestreefd naar een voldoende aanbod aan kwalitatief groen. Een behoeftenonderzoek
biedt hierbij een meerwaarde.
Optimaal omvat een stedelijk groenplan zowel visie-elementen op korte als op langere termijn. Dit
impliceert dat het een flexibel document dient te zijn waar omgegaan wordt met in de tijd
veranderende kenmerken en behoeften.
Er is voldoende aandacht voor communicatie naar lokale belanghebbenden en de mogelijkheid tot
participatie.
Tenslotte dienen de visie-elementen en acties getoetst te worden aan de criteria uitvoerbaarheid en
haalbaarheid.
JULI 09
023

MODEL STEDELIJK GROENPLAN
CATALOGUS METHODIEK OPBOUW STEDELIJK GROENPLAN
basis groentypologie:
catalogiseren van de groentypologie
VISIE
ALGEMENE VISIE,
DOELSTELLINGEN
EN UITGANGSPUNTEN
* cf. duurzaamheidsaspecten
oplossingen per groentypologie
1. AFBAKENING VAN HET STUDIEGEBIED
2 ANALYSE
2.A. Bestaande groenstructuur
(BGS)
3. VISIE- EN CONCEPTVORMING
4. ACTIEPLAN
1.A. projectgebied
1.B. onderzoeksgebied
evaluatie evaluatie evaluatie
{
3.A. plekspecifieke strategieën
2.B. Plannings- en
beleidscontext
planopgave
3.B. plekspecifieke vertaling naar typologieoplossingen
4.A. financiering
4.D. prioritering en fasering
1.A
1.B
2.C. Behoeftenonderzoek
inrichtingsvoorstellen
(groenontwikkeling en -
transformatie)
beheersmaatregelen
terugkoppeling naar
beleid/planningscontext
flankerende maatregelen

4
AFBAKENEN STUDIEGEBIED

CASE DENDERMONDE
afbakening onderzoeks- en projectgebied
het onderzoeksgebied voor het stedelijk groenplan Dendermonde:
Het onderzoeksgebied vormt een logisch geheel waarvan het projectgebied
deel uitmaakt. Voor Dendermonde betekent dit dat ook de
situering ten opzichte van de Schelde- en Dendervallei relevant zijn.
het projectgebied voor het stedelijk groenplan Dendermonde
Het projectgebied wordt afgebakend als een logisch geheel binnen de
verstedelijkte invloedssfeer van Dendermonde. Aangezien Baasrode
mee zal opgenomen worden binnen de afbakening van het kleinstedelijk
gebied, wordt dit mee opgenomen binnen het projectgebied. Het
gebied wordt afgebakend door duidelijke fysische grenzen, met name
de Dender in het westen, de Schelde in het noorden, de Ringweg in het
oosten en de gemeentegrens in het zuiden.

BESCHRIJVING
STAP 1 AFBAKENING STUDIEGEBIED
DOEL: AFBAKENING VAN DE TE ONDERZOEKEN ZONE
Het belang van de relatie tussen een
stad of dorp met zijn omgeving wordt
steeds duidelijker erkend. Processen,
groengebieden, rivieren,... stoppen
immers niet aan de grens van een dorp
of stad. Daarom is het zowel bij de
inventarisatie, analyse als bij de
visievorming van belang deze relaties
te erkennen.
Om dit mogelijk te maken is een
adequate afbakening van het
studiegebied nodig. Er wordt dan ook
een onderscheid gemaakt tussen het
onderzoeksgebied en het
projectgebied.
Bas Smets Econnection
GEWENSTE OUTPUT
projectgebied
onderzoeksgebied
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
Het projectgebied is het gebied waarvoor
het gemeentebestuur prioritair een visie
wil ontwikkelen en/of concrete
(groen)projecten wil realiseren. Het
gemeentebestuur selecteert dan ook het
projectgebied voor het stedelijk
groenplan.
Het onderzoeksgebied is meestal
ruimer dan het projectgebied. Het is
immers van belang in de analysefase
de ruimtelijke relatie van de groenelementen
of ruimtelijke typologieën
met hun ruimere omgeving te
onderzoeken. Het onderzoeksgebied
kan pragmatisch bepaald worden op
basis van de thema’s die in de
analysefase aan bod komen. Het is
ook mogelijk dat afhankelijk van het
analysethema, het onderzoeksgebied
wijzigt. Bij voorkeur wordt in het
stedelijk groenplan voor het hele
onderzoeksgebied een visie
opgemaakt.
JULI 09
027
X

het onderzoeksgebied voor het Groenplan Eilandje-Antwerpen:
Antwerpen-Noord
het Eilandje is niet los te zien van zijn relatie met de stadskern
van Antwepren, de Scheldekaaien en de Scheldedokken.
het projectgebied voor het Groenplan Eilandje-
Antwerpen:
de stadswijk ‘het Eilandje’

STAP 1 AFBAKENING STUDIEGEBIED
DOEL: AFBAKENING VAN DE TE ONDERZOEKEN ZONE
Hoe te werk gaan bij de selectie van het
projectgebied?
De selectie van het projectgebied hangt
nauw samen met wat het gemeentebestuur
als doelstelling ziet van het stedelijk
groenplan.
Is het de bedoeling acties uit te werken voor
het groen in een bepaalde wijk of buurt, dan
kan het projectgebied beperkt blijven tot de
grenzen van deze wijk.
Wil men acties ontwikkelen voor de
volledige groenstructuur van de gemeente,
zal het projectgebied samenvallen met de
gemeentegrenzen (bebouwde en niet
bebouwde ruimtes).
Het is ook mogelijk dat bepaalde kernen of
deelgebieden (ruimer dan een wijk) binnen
de gemeente worden geselecteerd als
projectgebied. Dit kan te maken hebben met
specifieke groenbehoeftes die het
gemeentebestuur ontwaart in deze
deelgebieden, of ook met landschappelijke
of ecologische structuren. Zo is het mogelijk
dat het projectgebied beperkt blijft tot enkel
de bebouwde kom.
Om een te fragmentarische aanpak te
vermijden, dient het projectgebied echter
steeds gerelateerd te worden aan de
analyse en visie die wordt uitgewerkt voor
het onderzoeksgebied (zie hiernaast).
Bas Smets Econnection
Hoe te werk gaan bij de selectie van het
onderzoeksgebied?
Het onderzoeksgebied vormt een samenhangend
structureel en functioneel geheel en
hoeft dan ook niet te stoppen aan de
gemeentegrenzen.
De afbakening van het onderzoeksgebied
moet toelaten om een inzicht te krijgen in de
processen en relaties die het functioneren van
de groenstructuur in het projectgebied
bepalen.
Afhankelijk van de lokale situatie en de klemtonen
die men wil leggen tijdens de
analysefase zal de afbakening van het
onderzoeksgebied variëren. Het is dan ook
niet nodig om ‘harde’, algemeen geldende
vuistregels voor deze afbakening te
formuleren.
Zo kan het onderzoeksgebied samenvallen
met de grotere landschappelijke of
ecologische gehelen waartoe het
projectgebied behoort, zoals een traditioneel
landschap (raadpleeg hiervoor de
landschapsatlas), een riviervallei, een
(groot)stedelijke agglomeratie,...
In het groenstructuurplan Utrecht werd een
zone van ongeveer 10 km rond de bebouwde
kom als onderzoeksgebied geselecteerd,
omdat het groen binnen een straal van 10 km
potentieel per fiets bereikbaar is voor de
bewoners van de gemeente.
Men kan ook de kritische kijkafstand hanteren
voor het selecteren van het onderzoeksgebied:
Van der Ham et al (1970) stellen deze
gelijk aan 1200 m omdat deze overeenkomt
met de afstand waarop stereoscopisch zicht
mogelijk is met het menselijk oog.
BRONMATERIAAL
Administratieve gemeentegrenzen
Grenzen van statistische sectoren
Topografische kaarten: ligging van fysieke barrières, morfologische eenheden,...
Orthofotokaarten: ligging van fysieke barrières, morfologische eenheden,...
Atlas van traditionele landschappen: grenzen van traditionele landschappen
Deelbekkenbeheerplannen: grenzen van deelbekkens
Gemeentelijk/Provinciaal Natuurontwikkelingsplan: begrenzing van ecologische deelzones,..
Afbakening van de stedelijke gebieden: grens van het stedelijk gebied
Gemeentelijk/Provinciaal Ruimtelijk Structuurplan: grenzen van ruimtelijke eenheden (bv riviervallei,...)
JULI 09
029
X

MODEL STEDELIJK GROENPLAN
CATALOGUS METHODIEK OPBOUW STEDELIJK GROENPLAN
basis groentypologie:
catalogiseren van de groentypologie
VISIE
ALGEMENE VISIE,
DOELSTELLINGEN
EN UITGANGSPUNTEN
* cf. duurzaamheidsaspecten
oplossingen per groentypologie
1. AFBAKENING VAN HET STUDIEGEBIED
2 ANALYSE
2.A. Bestaande groenstructuur
(BGS)
3. VISIE- EN CONCEPTVORMING
4. ACTIEPLAN
1.A. projectgebied
1.B. onderzoeksgebied
evaluatie
evaluatie evaluatie
{
3.A. plekspecifieke strategieën
2.B. Plannings- en
beleidscontext
planopgave
3.B. plekspecifieke vertaling naar typologieoplossingen
4.A. financiering
4.D. prioritering en fasering
1.A
1.B
2.C. Groenbehoeftenonderzoek
inrichtingsvoorstellen
(groenontwikkeling en -
transformatie)
beheersmaatregelen
terugkoppeling naar
beleid/planningscontext
flankerende maatregelen

5
Stap 2
ANALYSE

BESCHRIJVING
STAP 2 ANALYSE
DOEL: INZICHT IN BESTAANDE SITUATIE, PLANNEN EN BEHOEFTEN
De analysefase heeft als doel inzicht te
verkrijgen in de bestaande toestand
van de groenstructuur in het
onderzoeksgebied. Bestaande
kwaliteiten, potenties, knelpunten en
behoeften worden geïnventariseerd,
rekening houdend met het
multifunctionele karakter van groen.
Daarnaast is het ook van belang
voldoende inzicht te verkrijgen in alle
toekomstplannen voor het
projectgebied en zijn omgeving en de
beleidscontext.
De analyse staat uiteraard niet los van
de volgende fase: de visie- en
conceptvorming. Enkel datgene dient
dus te worden onderzocht, wat als
noodzakelijke input wordt beschouwd
voor het ontwikkelen van een visie voor
het projectgebied. Uit de analyse volgt
dan ook de formulering van een
planopgave.
GEWENSTE OUTPUT
bestaande groenstructuur (2A)
plannings- en beleidscontext (2B)
inzicht in aanbod en behoeften
aan groen (2C)
synthese: evaluatie en planopgave (2D)
Bas Smets Econnection CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
JULI 09
033

MODEL STEDELIJK GROENPLAN detail
2.A. Bestaande groenstructuur
(BGS)
2.A.1. MACRO (STEDELIJKE)
GROENSTRUCTUUR /
HOOFDGROENSTRUCTUUR
lijn
vlak
nat droog
{
a. functie
a.1. hoofdfunctie
a.2. nevenfunctie
b. gebruiksniveau
2.A.2. BESTAANDE RUIMTELIJKE
TYPOLOGIEËN EN SYSTEMEN
maximaal gebruiksniveau in functie van oppervlakte (gis)
1ha 10ha 30ha 60ha
200/300ha
woon buurt wijk stadsdeel stad stadsbos regionaal
c. waarderingsaspecten
bebouwd/groen
fijnmazig/
grofmazig
{ publiek/
150m 400m 800m 1600m 3200m 5000m
c.1. ecologische en milieuwaarde
c.2. cultuurhistoriek
c.3. gebruikswaarde, beeldkwaliteit,
continuïteit (barrièrewerking),
bereikbaarheid en toegankelijkheid
c.4. beschermingsstatus
privaat

BESCHRIJVING
WAARDERING VAN HET GROEN DOOR ANALYSE VAN:
functieniveau (blz. 47)
gebruiksniveau (blz. 47)
waarderingsaspecten (natuurlijkheid milieu- en ecologische kwaliteiten,
landschappelijke en cultuurhistorische waarde en gebruikswaarde: verspreiding,
oppervlakte, variatie, functie, toegankelijkheid en beleefbaarheid) (blz. 49)
beschermingsstatus
van het groen in het onderzoeksgebied
ANALYSE VAN BESTAANDE
EN STRUCTUREN
RUIMTELIJKE TYPOLOGIEEN
deelgebieden (blz. 55)
2a
STAP 2 ANALYSE
bestaande groenstructuur
DOEL: INZICHT IN BESTAANDE SITUATIE VIA OMGEVINGSANALYSE
Het onderzoeksgebied wordt op
hoofdlijnen beschreven en onderzocht
om dominante patronen en processen
te kunnen beschrijven, de samenhang
ervan weer te geven en de relevantie
ervan voor het interventiegebied aan
het licht te brengen.
In deze omgevingsanalyse wordt
gesteund op bestaand bronmateriaal
(vooral kaarten) om de hoofdstructuur
het onderzoeksgebied te beschrijven
wat betreft
landschappelijke/cultuurhistorische,
ecologische/milieu en
functionele/gebruiksrelaties.
Bas Smets Econnection
INVENTARISATIE VAN:
cultuurhistorische en landschappelijke eenheden,
incl fysische ondergrond (blz. 37)
groengebieden (vlakken) (blz. 39)
groene verbindingen (lijnen) (blz. 39)
structurerende groene punten (bv solitaire bomen) (blz. 39)
in het onderzoeksgebied
structurerende lijnen en accentpunten (bijzondere plekken) (blz. 55)
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
JULI 09
035
2A

voorbeelden van analyses van landschappelijke eenheden:
Groenplan Arnhem en Groenstructuurplan Utrecht
(gemeente Arnhem, 2004 en gemeente Utrecht, 2007)

1: INVENTARISATIE VAN GROEN
Hoe te werk gaan bij de inventarisatie van
cultuurhistorische en landschappelijke
eenheden?
Het is aangewezen om de inventarisatie van
het groen in het onderzoeksgebied aan te
vangen met een onderzoek naar de
fysische ondergrond
(bodemgesteldheid, water,...) en de
cultuurhistorische landschappelijke
eenheden.
Deze aspecten vormen als het ware de
fysische onderlegger van het groen,
maar ook van de bebouwde ruimte
Bas Smets Econnection
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
2a
in het onderzoeksgebied. Het is dan ook
van belang de structurerende werking
van de ondergrond op de ontwikkeling van
het onderzoeksgebied zichtbaar te maken.
Bovendien geeft deze informatie directe
input voor de visievorming: analyse van de
bodemgesteldheid is bijvoorbeeld van
belang om bij nieuwe groenaanplantingen
de soorten maximaal te kunnen afstemmen
op de ondergrond.
De cultuurhistorische landschappen binnen
het onderzoeksgebied zijn vaak onderdelen
STAP 2 ANALYSE
bestaande groenstructuur
van gemeentegrensoverschrijdende
gebieden. Deze gebieden hebben meestal
een agrarische of natuurfunctie, en
dergelijke gebieden kunnen in aanmerking
komen voor agrarisch medebeheer of
beheerovereenkomsten inzake kleine
landschapselementen. Ook kenmerkende
(bijzondere) vlakken en lijnen dienen in
kaart te worden gebracht (lijnrelicten,
puntrelicten aandacht voor groene
elementen vb monumentale bomen,
relictzones, ankerplaatsen).
BRONMATERIAAL
deskresearch: topografische kaart, bodemkaart, kaart van de waterlopen, deelbekkenbeheerplannen,
historische kaarten (Ferraris, Vandermaelen, Dépot de la Guerre, MGI), landschapsatlas,
landschapskenmerken, biologische waarderingskaart, kaart van natuurreservaten,
bossen, VEN-gebieden, habitat- en vogelrichtlijngebieden, overige beschermde natuurgebieden,
beschermde landschappen, stads- en dorpsgezichten, metadataset groenvoorzieningen,
inventaris autochtone bomen en struiken, parkeninventaris, Atlas der Buurtwegen,...
Veel materiaal kan gehaald worden uit bestaande plannen, zoals het gemeentelijk/provinciaal
ruimtelijk structuurplan, het GNOP, Provinciaal Natuurontwikkelingsplan,...
Verschillende kaartlagen zijn te vinden op AGIV (http://www.agiv.be/gis).
Indien gewenst kan het deskresearch aangevuld worden met bijkomend en diepgaander
veldwerk in het onderzoeksgebied (evt aangevuld met internettoepassingen zoals Microsoft
Virtual Earth (met ‘birds eye’-toepassing: http://maps.live.com), Google Earth,...)
Indien gewenst kan het deskresearch ook aangevuld worden met informatie verkregen uit
interviews of gegevens van actoren en gebruikers van het groen in het onderzoeksgebied
JULI 09
037
2A

voorbeeld van een inventaris en analyse van lijnelementen:
Groenstructuurplan Utrecht
voorbeeld van een inventaris van groene
vlakken: Groenstructuurplan Utrecht

1: INVENTARISATIE VAN GROEN
Hoe te werk gaan bij de inventarisatie van
groengebieden (vlakken), groene
verbindingen (lijnen) en punten?
Al het vlak-, lijn- en puntvormig groen met
een duidelijke functie voor het
onderzoeksgebied wordt geïnventariseerd.
Het gaat met andere woorden om het
structurele groen. Zie voor een definitie van
het structurele groen en de
hoofdgroenstructuur naar blz. 9 van deze
handleiding.
Voorbeelden van ‘lijnen’
Bomenrijen, dreven;
kanalen of rivieren, sloten,…;
langzaamverkeersverbindingen;
weg- en spoorbermen;
…
Voorbeelden van ‘punten’
Dit komt neer op het inventariseren van
bijzondere solitaire bomen; de opsteller van
het stedelijk groenplan kan hierbij zelf
bepalen welke solitaire bomen in functie van
de groenstructuur relevant zijn (interessante
info is ook te vinden in het gemeentelijk
bomenplan - indien beschikbaar).
Bas Smets Econnection
Voorbeelden van ‘vlakken’
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
2a
Golfterreinen;
Stadsparken en plantsoenen;
Begraafplaatsen;
Volkstuinen;
Sportterreinen;
Forten, vesten;
Kasteel- of kloostertuinen en -parken,
begijnhoven;
Kruidtuinen en botanische tuinen;
STAP 2 ANALYSE
bestaande groenstructuur
Groenzones rond openbare gebouwen;
Recreatiedomein incl water;
Watervlakken (zwemvijver, jachthaven,
vijvers,…)
Speelbossen of -velden;
Centrumpleinen, squares;
natuurgebieden;
buffergroen, schermgroen (kan ook lijn zijn);
…
BRONMATERIAAL
deskresearch: topografische kaart, bodemkaart, kaart van de waterlopen, deelbekkenbeheerplannen,
historische kaarten (Ferraris, Vandermaelen, Dépot de la Guerre, MGI), landschapsatlas,
landschapskenmerken, biologische waarderingskaart, kaart van natuurreservaten,
bossen, VEN-gebieden, habitat- en vogelrichtlijngebieden, overige beschermde natuurgebieden,
beschermde landschappen, stads- en dorpsgezichten, metadataset groenvoorzieningen,
inventaris autochtone bomen en struiken, parkeninventaris, Atlas der Buurtwegen,...
Veel materiaal kan gehaald worden uit bestaande plannen, zoals het gemeentelijk/provinciaal
ruimtelijk structuurplan, het GNOP, Provinciaal Natuurontwikkelingsplan,...
Verschillende kaartlagen zijn te vinden op AGIV (http://www.agiv.be/gis).
Indien gewenst kan het deskresearch aangevuld worden met bijkomend en diepgaander
veldwerk in het onderzoeksgebied (evt aangevuld met internettoepassingen zoals Microsoft
Virtual Earth (met ‘birds eye’-toepassing: http://maps.live.com), Google Earth,...)
Indien gewenst kan het deskresearch ook aangevuld worden met informatie verkregen uit
interviews of gegevens van actoren en gebruikers van het groen in het onderzoeksgebied
JULI 09
039
2A

inventarisatie: nuttig bronnenmateriaal: AGIV
Een belangrijke informatiebron bij het analyseren van een
groenstructuur is de door AGIV aangeboden GIS-omgeving
met verschillende online kaarten. Op de website
http://www.agiv.be/gis is de doelstelling van AGIV te lezen:
"Het AGIV heeft immers als opdracht om het gebruik van
GIS in Vlaanderen te promoten en te optimaliseren.
Geografische gegevens ontsluiten en diensten aanbieden
staan daarbij centraal. Daarom werkt het AGIV aan een
(geo)portaal om transparant de gebruikers toegang te
geven tot deze diensten en gegevens."
Op deze website (vooral van belang is ‘Geo-Vlaanderen’)
worden verschillende kaarten gratis ter beschikking gesteld.
Het gaat daarbij onder meer om:
luchtfoto's;
de Vlaamse Hydrografische atlas;
de watertoets;
de biologische waarderingskaart;
bodemkaart;
boskartering, speelzones in bossen en natuurreservaten;
Natura 2000;
de verschillende ecosyteemkwetsbaarheidskaarten
(gebiedsbeleid, ecosysteemverlies, eutrofiëring, verdroging
en verzuring) en de ecologische habitat- en barrièrekaarten
voor verschillende soorten;
traditionele landschappen;
onroerend erfgoed (ankerplaatsen, relictzones, lijnrelicten,
puntrelicten en bescherm erfgoed) met de vaak zeer
uitgebreide tekstuele beschrijving van grote
groendomeinen;
gebieden van VEN en IVON;
Databank Ondergrond Vlaanderen (DOV), met topokaarten
en informatie over verschillende aardlagen, resultaten van
grondboringen en sonderingen (informatie over
grondstalen), grondwaterinformatie, beschermingszones
waterwingebieden;
enz…
Algemene randopmerking is dat steeds de datum van de
bronnen dient te worden nagekeken. Niet alle kaarten zijn
immers even up-to-date. Het is alleszins ook aangewezen
om niet enkel op kaarten af te gaan, maar ook op
terreinbezoek.

Daarnaast zijn op het internet nog verschillende andere
interessante bronnen raadpleegbaar die kunnen helpen bij de
inventarisatie. Hierbij kan in de eerste plaats gedacht worden aan
sites met gedetailleerde lucthfoto’s en 3D-zichten, zoals Google
Earth of Microsoft Virtual Earth ( http://maps.live.com).
Deze laatste
site biedt gratis gedetailleerde ‘birds eye’ foto’s aan van de centra
van de grote steden in Vlaanderen. Dit kan een waardevolle
aanvulling betekenen voor veldwerk. Binnenkort zou Google Maps
ook ‘street view’-beelden aanbieden op haar site
http://maps.google.be (aangekondigd voor Vlaanderen, momenteel
enkel beschikbaar voor grote buitenlandse steden zoals Parijs of
New York).
Informatie over de recreatieve ontsluiting voor wandelaars en
fietsers in het langzame netwerk kan gevonden worden in de ‘Atlas
der Buurtwegen’. Deze atlas is per provincie raadpleegbaar:
Voor Oost-Vlaanderen: http://www.gisoost.be/ATLASBW
Voor Antwerpen:
http://www.provant.be/bestuur/grondgebied/gis/atlas_buurtwegen/R
aadplegen.jsp
Voor Limburg:
http://gis.limburg.be/gislimburg/simpelmapactiewithatlas.do?mapAct
ie=initMap&mapServiceNaam=overview&resize=true
Voor West-vlaanderen: http://www.giswest.be, doorklikken op
‘Leefomgeving’, en hieronder ‘Trage Wegen’ kiezen.
Voor Vlaams-Brabant: vooralsnog niet raadpleegbaar op internet.
‘birds eye’-applicatie van Microsoft Virtual Earth (enkel voor grote steden)
Atlas der buurtwegen: uittreksel uit de Atlas voor Dendermonde, raadpleegbaar op GIS Oost
inventarisatie: overig nuttig bronnenmateriaal
041

CASE DENDERMONDE
inventarisatie groen
Inventarisatie van landschappelijke eenheden: Het terrein is getekend door haar
hydrografie. Het samenspel van waterlopen, meanders, polders, broeken,
omwallingsgrachten en kanaliseringen creëren een specifiek landschap.
Door het kanaliseren van de Dender en het gedeeltelijk overwelven van de Oude
Dender heeft de stad aan leesbaarheid verloren. De groenstructuur voor
Dendermonde moet deze fragmenten opnemen in een duidelijke landschappelijke
structuur van grotere orde.
inventarisatie van landschappelijke en cultuurhistorische eenheden
(Cultuur)historische inventarisatie:
De grachtengordel maakte van Dendermonde een goed te
verdedigen stad (kaart boven: 1750-Ferraris). In 1999 (kaart
onderaan) is de infrastructuur verdubbeld met onder andere
de N41. Treinsporen in drie richtingen zorgen voor een
uitstekende bereikbaarheid.

Het bomenbestand lijkt op het eerste gezicht fragmentarisch, maar is
verbonden aan de valleien van Dender en Schelde.
inventarisatie vlakken, lijnen, punten
Speelterrein De Stad
(Kwintijnpoort)
Volkstuintjes langs de Oude
Dender (Krijgem)
Pastorie/kloostertuin Abdij
van Zwijveke
De Oude Dender als
lijnelement
Valleitje Vondelbeek met
Fort Rozebroek
Plantsoen met standbeeld
(KoninginAstridlaan)
Noordlaan met vrij recente
groenbeplanting
Straatbeplanting
(Koning Boudewijnlaan)
Dokter De Witteplein met
kaatsterrein
Binnenhof Begijnhof
Parkje Stationsstraat met
speeltoestellen
Stadspark-fortengordel
(westelijk deel)
Voorbeelden van groenelementen binnen het geïnventariseerde gebied
van Dendermonde.
inventarisatie groen
CASE DENDERMONDE
043

CASE DENDERMONDE
inventarisatie groen
inventarisatie punten, lijnen, vlakken (deze figuur is ook als afzonderlijke bijlage gevoegd bij dit document)

Om een nauwkeurig overzicht te verkrijgen
van de bestaande groenstructuur en
aanwezige groenelementen als basis van
het stedelijk groerplan werd een
gedetailleerde inventarisatie uitgevoerd.
Deze inventarisatie gebeurde in eerste
instantie binnen een gebied dat werd
afgesproken binnen de interne
projectgroep, namelijk gelegen binnen
duidelijke fysische grenzen, met name de
Dender in het westen, de Schelde in het
noorden, de Ringweg in het oosten en de
gemeentegrens in het zuiden. Deze eerste
inventarisatie werd uitgevoerd in de
periode april-juni. Tijdens de
voorstellingsvergadering met de
opdrachtgever en de stad Dendermonde
op 27 juni werd geopteerd deze
inventarisatie uit te breiden met Baasrode
vermits dit gebied mee zal opgenomen
worden binnen de afbakening van het
kleinstedelijk gebied. De aanvullende
inventarisatie werd uitgevoerd begin juli.
Voorafgaand aan de inventarisatie werd
een inventarisatiefiche opgemaakt die op
het terrein per groenelement wordt
ingevuld. Om een juiste en gelijkvormige
waardering te kunnen geven werden aan
de kolom 'Groenwaarde' toetsingscriteria
vooropgesteld (zie tabel). Later werd
hieraan nog een beeldwaarde-waardering
en een aanduiding of het groenelement al
dan niet een geheel of gedeeltelijk
openbaar karakter heeft aan toegevoegd.
Via het eenvoudig aankruisen van de
voorziene vakjes in het invulformulier kan
snel de nodige informatie verzameld
worden aangaande het element. In het vak
'Beschrijving' wordt verdere informatie
genoteerd over de verschillende
componenten die in het gebied voorkomen
(bv. gazon, beplantingen), het soort voorzieningen (zitbanken, speeltoestellen, vuilnisbakken), de
soortensamenstelling van de beplantingen (vooral hoofdboom- en struiksoorten), de periode van aanleg en
aanlegstijl, de toegankelijkheid e.d. In het vak 'Opmerkingen' worden specifieke zaken genoteerd zoals de
(verzorgings)staat van het groenobject.
Tegelijkertijd met de opmaak van de fiche werd het groenobject ingetekend op een topografische kaart en
genummerd (nummer corresponderend met de fiche). Indien de afbakening niet duidelijk op het terrein te doen
was, werd later aan de hand van de orthofoto een nauwkeuriger afbakening ingetekend. Van elk groenelement
werd meestal minstens één digitale foto genomen.
Naast de inventarisatie van specifieke groenelementen werden ook de open-ruimtegebieden in kaart gebracht
waarbij een onderscheid werd gemaakt tussen echte agrarische gebieden en valleigebieden. Dit is van belang
voor de ontwikkeling van de visie.
inventarisatie en waardering van vlakken, lijnen, punten
inventarisatie groen
CASE DENDERMONDE
045

voorbeeld van een inventaris en analyse van lijnelementen:
Groenplan Arnhem
BRONMATERIAAL
voor natuurlijkheid, milieu- en ecologische kwaliteiten:
topografische kaart;
deelbekkenbeheerplannen;
biologische waarderingskaart;
kaart van natuurreservaten;
VEN-gebieden;
habitat- en vogelrichtlijngebieden;
overige beschermde natuurgebieden;
GNOP, PNOP;
veldwerk;
overzicht van Rodelijstsoorten (fauna en flora);
informatie uit interviews of van actoren en
gebruikers van het groen;
voor informatie rond dimensioneringen van
ecologische corridors: ALTERRA (2001):
Handboek Robuuste verbindingen;
ecologische randvoorwaarden, met onder
meer ‘TOVER-model’ (Toetsing en Ontwerp
VERbindingszones’). Overige bronnen zie blz.
149-150.
voor landschappelijke en cultuurhistorische waarde:
historische kaarten;
landschapsatlas;
landschapskenmerken;
beschermde landschappen;
beschermde monumenten, stads- en
dorpsgezichten;
gemeentelijk/prov ruimtelijk structuurplan;
veldwerk (beeldwaarde, gaafheid);
informatie uit interviews of van actoren en
gebruikers van het groen.
voor gebruikswaarde:
topografische kaart;
gemeentelijk/prov ruimtelijk structuurplan;
veldwerk;
evt nformatie verkregen uit interviews of
gegevens van actoren en gebruikers van
het groen (bv enquête bij bevolking).

2: WAARDERING VAN GROEN
Hoe te werk gaan bij de waardering van
groengebieden (vlakken), groene
verbindingen (lijnen) en punten?
Voor elk vlak, lijn en punt worden:
functie;
schaal (gebruiksniveau);
en waarderingsaspecten
beschreven.
De verschillende mogelijke functies
(waarden) van groen zijn weergegeven op
blz.19 van deze handleiding. Bedoeling is
om eventuele hoofd- en nevenfuncties
te vermelden.
Het schaalniveau wordt bepaald aan de
hand van de functieniveaus zoals weergegeven
op blz. 12 van deze handleiding. Het
is dus van belang de oppervlakte van elk
vlak te kennen en een indicatie te geven
van de afstand tot de woonomgeving. Voor
lijnen bestaat geen eenduidige methodiek
om het schaalniveau te bepalen. Men kan
desgewenst onderscheid maken in hoofden
secundaire groenassen.
Hoofdgroenassen verbinden gebieden van
bovenlokaal niveau, secundaire assen
verbinden gebieden van lokaal niveau.
2a
Waarderingsaspecten
De waardering van een groenelement is
zeer complex en kan daarom niet vanuit
één criterium benaderd worden.
De waardering gebeurt dan ook via vier
overkoepelende thema's,
namelijk:
natuurlijkheid en ecologische kwaliteiten;
landschappelijke en cultuurhistorische
waarde (incl beeldwaarde);
gebruikswaarde;
beschermingsstatus.
Deze thema's bieden inzicht in zowel de
kenmerken van het groen (bijvoorbeeld
STAP 2 ANALYSE
bestaande groenstructuur
biologisch zeer waardevol) als de context
van het groen (bijvoorbeeld gelegen langs
een drukke invalsweg). De beschermingsstatus
vormt een belangrijke randvoorwaarde
bij het ontwikkelen van de visie.
Afhankelijk van de functie van het groenelement,
zijn bepaalde vorm-, situerings- en
kwaliteitseisen van belang. Toegankelijkheid
en bereikbaarheid zijn bijvoorbeeld belangrijk
waar recreatie en andere gebruiksfuncties
centraal staan. Waar fauna- en florabescherming
de hoofdfunctie is, worden eisen
gesteld aan onder meer abiotische standplaatskenmerken
en vegetatiestructuur.
BRONMATERIAAL
deskresearch: topografische kaart, bodemkaart, kaart van de waterlopen, deelbekkenbeheerplannen,
historische kaarten (Ferraris, Vandermaelen, Dépot de la Guerre, MGI), landschapsatlas,
landschapskenmerken, biologische waarderingskaart, kaart van natuurreservaten,
bossen, VEN-gebieden, habitat- en vogelrichtlijngebieden, overige beschermde natuurgebieden,
beschermde landschappen, stads- en dorpsgezichten, metadataset groenvoorzieningen,
inventaris autochtone bomen en struiken, parkeninventaris, Atlas der Buurtwegen,...
Veel materiaal kan gehaald worden uit bestaande plannen, zoals het gemeentelijk/provinciaal
ruimtelijk structuurplan, het GNOP, Provinciaal Natuurontwikkelingsplan,...
Verschillende kaartlagen zijn te vinden op AGIV (http://www.agiv.be/gis).
Indien gewenst kan het deskresearch aangevuld worden met bijkomend en diepgaander
veldwerk in het onderzoeksgebied (evt aangevuld met internettoepassingen zoals Microsoft
Virtual Earth (met ‘birds eye’-toepassing: http://maps.live.com/), Google Earth,...)
Indien gewenst kan het deskresearch ook aangevuld worden met informatie verkregen uit
interviews of gegevens van actoren en gebruikers van het groen in het onderzoeksgebied
Bas Smets Econnection CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
JULI 09
047
2A

voorbeeld van een analyse van de gebruikswaarde:
Groen op de kaart, Amsterdam-Noord
Over bereikbaarheid en toegankelijkheid...
De middenbermen bij een op- en afrittencomplex zijn moeilijk
bereikbaar en wettelijk gezien ontoegankelijk voor onbevoegden.
Zijbermen van meer lokale wegen zijn vaak wel toegankelijk (en worden
vaak informeel gebruikt als groen om de hond uit te laten), maar kunnen
dan weer in sommige gevallen moeilijk bereikbaar zijn, door de
barrièrewerking van het verkeer op de weg.
Een landbouwgebied is doorgaans bereikbaar (weinig (drukke) barrières
in open ruimte), maar de toegankelijkheid van een landbouwgebied
hangt samen met de aanwezigheid van voldoende recreatieve
ontsluitingsmogelijkheden (bijvoorbeeld trage wegen).

2a
2: WAARDERING VAN GROEN:WAARDERINGSASPECTEN
Eerste waarderingsaspect: natuurlijkheid
milieu- en ecologische kwaliteiten
In deze stap worden de biologische, milieuen
ecologische waarde van het geïnventariseerde
groen geanalyseerd. Mogelijke criteria
voor het bepalen van deze waarde zijn:
Bepalen van vegetatietypen (bossen,
struwelen, zomen, graslanden, ruigten,
oevervegetaties, watervegetaties, vegetaties
van storingsmilieus);
Zeldzaamheid van soorten (fauna en flora).
Zo kan de aanwezigheid van
Rodelijstsoorten worden nagegaan;
Soortenrijkdom. Komen er in het
geïnventariseerde groen zeer veel
verschillende soorten (fauna en flora) voor?
Of is er een eerder beperkt aantal soorten?;
Nagaan van corridorfunctie (in functie van
ecologisch netwerk): hierbij is de
dimensionering (voornamelijk breedte) van
de corridor van belang - zie bronnen blz. 46);
Waardering volgens de biologische waarderingskaart
(w, wz en z: hoge waardering);
Beschermingsstatus (ook habitat-,
vogelrichtlijngebieden,...;
Waardering van de milieuwaarde: bufferende
functie (waterretentie, lucht- en/of
geluidskwaliteit,...);
Negatieve factoren: verstoring, verzuring,
vervuiling, vermesting, verdroging,
versnippering, klimaatsverandering,...
Bas Smets Econnection
Tweede waarderingsaspect:
landschappelijke en cultuurhistorische
waarde
In deze stap wordt nagegaan of bij het
geïnventariseerde groen cultuurhistorisch
waardevolle of beeldbepalende vlakken
(bijvoorbeeld landschappen), punten of
lijnen zijn.
Voorbeelden van mogelijk landschappelijk
of cultuurhistorisch waardevolle elementen
zijn solitaire bomen, boomgroepen, lanen of
beschermde elementen zoals
ankerplaatsen, relictzones, lijn- en
puntrelicten, beschermde dorps- of
stadsgezichten, beschermde
landschappen,...
Het beeldbepalend karakter van de
groenelementen hangt samen met
morfologische aspecten (hoogte, vorm,…)
maar ook met de context. Morfologie en
context samen zorgen voor een bepaald
beeld en sfeer.
Mogelijke criteria voor het bepalen van de
waarde zijn:
fysieke kwaliteit (gaafheid, conservering);
inhoudelijke kwaliteit (informatiewaarde,
zeldzaamheid, historiciteit,
herinneringswaarde);
contextwaarde, ensemblewaarde;
beschermingsstatus.
BRONMATERIAAL: zie blz 47
STAP 2 ANALYSE
bestaande groenstructuur
Derde waarderingsaspect:
gebruikswaarde
Om de gebruikswaarde van het
geïnventariseerde groen te bepalen, kunnen
verschillende criteria gehanteerd worden.
Op een macroniveau kan eerst worden
bekeken hoe het groen in het onderzoeksgebied
verspreid is. Vooral de ligging ten
opzichte van woongebieden is van belang.
Daarmee gepaard moet ook de
bereikbaarheid van het groen (gekoppeld
aan barrières) geëvalueerd worden;
Ook de oppervlakte van de groengebieden
speelt een rol: gaat het om kleine zones of
zit er voldoende variatie in (cfr.
schaalniveaus blz. 12);
De variatie in het type groen kan ook
nagegaan worden (bijvoorbeeld zijn er
naast intensief gebruikte parken ook meer
natuurlijke gebieden waar aan zachte
recreatie kan worden gedaan, zijn er
groenvoorzieningen voor alle leeftijden,...).
Meestal hangt dit samen met de
aanwezigheid van specifieke voorzieningen;
Ook de toegankelijkheid en beleefbaarheid
kan worden nagegaan: zijn alle punten,
lijnen en (vooral) vlakken permanent
toegankelijk, worden ze soms afgesloten of
zijn ze niet toegankelijk (in het laatste geval
hebben ze enkel een functie als ‘kijkgroen’).
Dit laatste aspect hangt ook samen met de
eigendomssituatie van het groen.
JULI 09
049
2A

CASE DENDERMONDE
inventarisatie groen
In Dendermonde kan de groenstructuur
gekaderd worden in een aantal
systemen/lagen die elk specifieke
programmatische eisen stellen aan de
inrichting en het beheer van de groene
ruimte in Dendermonde: het
watersysteem, het ecologisch systeem,
het milieubuffersysteem, het recreatief
systeem, en het verkeersgeleidend
systeem, het landschappelijke en
erfgoed en de landbouwentiteiten.
Als voorbeeld wordt in deze handleiding
het ruimtelijk functioneren van het wateren
ecologisch systeem geanalyseerd en
worden de knelpunten en/of potenties
toegelicht. In het addendum bij deze
handleiding worden ook de andere
systemen toegelicht.
Natuurlijkheid en ecologische kwaliteiten
Watersysteem
(abiotisch systeem)
Het watersysteem van Dendermonde
bestaat uit volgende hoofdelementen
met eigen ruimtelijke karakteristieken:
Watersysteem van de Schelde
De Schelde met de buitendijkse
gebieden (slikken en schorren) vormt
een samenhangend estuarien
watersysteem dat onderhevig is aan de
getijdewerking vanuit de Noordzee. De
getijamplitude ter hoogte van
Dendermonde varieert met ca. 3,75 m.
Het overgrote deel van de buitendijkse
gebieden van de Schelde zijn in het
verleden ingepolderd waardoor de
dynamiek van de getijdenwerking is
Waarderingsaspecten
overzicht verschillende oppervlaktewatersystemen
ingesnoerd. De ingepolderde gebieden vormen vandaag lagergelegen gebieden waarvan de
waterstand kunstmatig geregeld wordt door middel van een pompgemalen en sluizen. Hiermee is
het grootste deel van het waterbufferend vermogen en de waterdynamiek en natuurlijkheid van
het Scheldesysteem verloren gegaan.

Waardering watersysteem: knelpunten
en opportuniteiten
Het systematisch inpolderen,
rechttrekken en bedijken van de
natuurlijke overstromingsgebieden in het
Schelde- en Dendersysteem en het
bekensysteem heeft geleid tot
versnippering van karakteristieke
ecosystemen en sterke schommelingen
in het waterregime van de verschillende
watersystemen. Hierdoor ontstaan
piekdebieten in natte periodes en kunnen
beeklopen droogvallen in zeer droge
periodes.
Opportuniteiten ontstaan door het
Sigmaplan, het terug openmaken van
delen van de Oude Dender tussen het
Nieuwe Denderkanaal en de Schelde, en
de aanleg van overstromingsgebieden
langs de Dender (zie beleidskader).
Watersysteem van de Dender
De Dender is niet meer onderhevig aan de getijdenwerking van de Schelde als gevolg van
het sluizencomplex t.h.v. de Meerdam. Door de aanleg van het Denderkanaal is de loop
van de Oude Dender omgevormd tot een geïsoleerd gestuurd watersysteem dat geen
enkele relatie meer heeft met het Dendersysteem of het Scheldesysteem. Als gevolg van
systematische bedijking is het natuurlijke overstromingsgebied van de Dender afgesloten
geraakt van de rivierloop en is een groot deel van het waterbufferend vermogen verloren
gegaan.
Watersysteem van de Vondelbeek, Steenbeek en Volaardebeek.
De Volaardebeek is een onbevaarbare waterloop van 3de categorie. De waterloop heeft
slechts een klein debiet en vormt geen risicozone voor overstromingen. De Vondelbeek
en de Steenbeek zijn onbevaarbare waterlopen van 1ste categorie. De vallei van de
Vondelbeek en de Steenbeek wordt gekenmerkt door een smalle waterloop en een breed
natuurlijk overstromingsgebied grenzend aan de waterloop. Als gevolg van de
systematische rechttrekking en insnoering van beide waterlopen is een probleem van
wateroverlast ontstaan. Grote delen van de valleigebieden vormen dan ook risicozones
voor overstromingen. Om wateroverlast in de toekomst te vermijden zijn vrij recent diverse
ingrepen uitgevoerd: enerzijds het verknopen van beide waterlopen zodat de waterafvoer
bij hevige regenval evenwichtiger kan worden afgevoerd, anderzijds het inrichten van een
deel van het natuurlijke overstromingsgebied als wachtbekken zodat ruimte voor
piekdebieten wordt gecreëerd. Daarnaast werd de Vondelbeek ter hoogte van Kalendijk
terug in open bedding gelegd.
Overige watersystemen
In het centrumgebied van Dendermonde kunnen we volgende watersystemen
onderscheiden:
De vestinggordel rondom het centrum van Dendermonde;
De loop van de Oude Dender (tussen het Denderkanaal en de Schelde);
De deels uitgegraven verlenging van het Denderkanaal.
De loop van de Oude Dender maakte vroeger integraal deel uit van het Dendersysteem.
Vandaag vormt het een geïsoleerd watersysteem dat niet langer onderhevig is aan de
dynamiek van het hoofdsysteem, wat heeft geleid tot een achteruitgang van de
waterkwaliteit. Bovendien is een belangrijke zone gedempt. De vestinggordel daarentegen
wordt gekenmerkt door een goede waterkwaliteit en vormt hiermee een specifiek habitat
voor flora en fauna.
Waarderingsaspecten
inventarisatie groen
CASE DENDERMONDE
051

CASE DENDERMONDE
inventarisatie groen
Ecologisch systeem
Binnen deze studie wordt ervoor
geopteerd om de term 'ecologisch
systeem' niet in een enge betekenis van
natuur- en bosgebieden te gebruiken,
maar te verbreden naar diverse zones
die potentieel een habitatfunctie
vervullen voor de fauna en flora binnen
het verstedelijkte gebied. Daarom wordt
ook geopteerd om groenzones,
plantsoenen, e.d. mee in dit systeem op
te nemen.
Binnen het onderzoeksgebied kunnen
biologisch waardevolle tot zeer
waardevolle zones onderscheiden
worden, waaronder de Vlassenbroekse
Polder, de Meerdam, het
Denderbellebroek en de vesten
(stadspark). Deze zijn gekoppeld aan het
functioneren van de hierboven
beschreven abiotische systemen.
Lineaire groenelementen
Bermen, laanbeplanting,...
Vnl in clusters of netwerken relevant
Puntvormige groenelementen
Bijzondere bomen, kleine bosjes, kleine
parken, plantsoenen
Open ruimtegebieden en overige vlakvormige
groenelementen
Buitendijkse zoetwatergetijdengebieden
Zoetwatergetijdengebieden zijn
buitendijkse gebieden (slikken en
schorren) die gekoppeld zijn aan de
getijdenwerking van de Schelde. Het zijn
Waarderingsaspecten
biologische waardering
unieke en op Europees niveau zeldzame ecosystemen met belangrijke (potentiële) natuurwaarden.
De natuurwaarden zijn in belangrijke mate gekoppeld aan de getijdendynamiek en de daarmee
samenhangende variatie aan gradiënten (sedimentatie en uitschuring door eb en vloed).
Binnendijkse meersengebieden
Binnendijkse meersengebieden zijn laaggelegen natte graslanden op de ingepolderde natuurlijke
overstromingsgebieden langsheen de Dender, de Oude Dender en de Schelde. De natuurwaarden
van de binnendijkse meersengebieden zijn in belangrijke mate gekoppeld aan het gehanteerde
waterpeil in het fijnmazige netwerk van sloten en greppels en het gevoerde beheer.
Beekvalleien
Beekvalleien zijn laaggelegen overwegend natte gronden binnen het natuurlijk
overstromingsgebied van de beken. De natuurwaarden van de beekvalleien zijn in belangrijke

Waardering ecoloigisch systeem:
knelpunten en opportuniteiten
De verstedelijking en infrastructuren hebben
geleid tot een ruimte-inname, versnippering
en degradatie van de verschillende
karakteristieke ecosystemen. Versnippering is
het proces waarbij een voorheen
aaneengesloten leefgebied uiteenvalt in
fragmenten die geïsoleerd zijn en kleiner dan
het oorspronkelijke leefgebied. De
habitatkwaliteit van een fragment wordt
bepaald door de milieucondities, het beheer,
de oppervlakte en de mate van isolatie ervan.
Om de natuurwaarde van allerlei groene
elementen te optimaliseren, zijn aangepaste
beheertechnieken nodig. Het gaat onder meer
over het beheer van de graslanden in de
meersengebieden, omvorming van populierenbestanden,
beheer van poelen en andere
kleine landschapselementen, enzovoort.
Opportuniteiten ontstaan daar waar
fragmenten met elkaar verbonden kunnen
worden, waar de kwaliteit door een aangepast
beheer of inrichting verbeterd kan worden,
waar nieuwe stukjes 'natuur' ingericht kunnen
worden,…
De opgemaakte instandhoudingsdoelstellingen
worden vertaald in Natuurrichtplannen.
Ook in de gebieden van het VEN-IVON
alsook in de groen-, bos- en parkgebieden
kunnen natuurrichtplannen worden
opgemaakt. Het stedelijk groenplan moet
hierbij aansluiten.
Het stedelijk groenplan kan als uitgangspunt
voor het onderzoek naar zones voor
eventuele bosuitbreiding fungeren (zie
herziening GRS).
drie typen ecosystemen met sterke relatie met het watersysteem: buitendijkse
zoetwatergetijdengebieden (paars), binnendijkse meersengebieden langsheen de
Dender, de Oude Dender en Schelde (lichtgroen) en beekvalleien (donkergroen)
mate gekoppeld aan de waterdynamiek, de natuurlijke oeverstructuur en
beekdynamiek, het beheer/gebruik van de gronden en het aanpalende bodemgebruik.
De vestinggordel met zijn kenmerkende fauna en flora
Parken en pleinen: stadspark, wijkpark, buurtpark, kasteelparken
Kerkhof
Groene zones bij openbare gebouwen
Agrarische open ruimte (zie ook ‘landbouwentiteiten’)
Waarderingsaspecten
inventarisatie groen
CASE DENDERMONDE
053

Historische centra bestaan veelal uit een netwerk van relatief smalle,
organisch gegroeide kronkelende straten met gesloten bouwblokken
zonder voortuin. Het groen concentreert zich in deze buurten in kleine
parken of pleinen als oriëntatiepunten in de buurt. Meestal zijn deze
parken of pleinen gekoppeld aan centrale, op zichzelf staande
voorzieningen (kerk, gemeentehuis, markt, klooster,…). Mogelijkheden
voor de uitbouw van de groenstructuur situeren zich dan ook vooral op
deze 'betekenisvolle' plekken en op verkeersassen die voldoende
breed zijn om openbaar groen in te passen. In smalle straten kunnen
gevelgroen of groendaken een bijdrage leveren.
Woonwijken uit de late 19de tot begin 20ste eeuw worden vaak gekenmerkt
door een tekort aan groen. De bebouwing komt voor in gesloten
bouwblokken en strokenverkavelingen. De rijwoningen zijn vaak klein,
met geen of een kleine achtertuin en openbaar groen is meestal
beperkt. Vaak komt een rationeel, orthogonaal stratenstelsel voor. Het
straatprofiel laat vaak geen laanbeplanting toe. Grotere groenvlakken
of parken kunnen wel voorkomen in de nabijheid en zijn eveneens
vaak gekoppeld aan wijkvoorzieningen. Ook in deze wijken situeren de
mogelijkheden voor de uitbouw van een groenstructuur zich vooral
rond deze voorzieningen of in het 'ontpitten' van deze buurten (het
slopen van onleefbare woningen en vervangen door buurtgerichte
parkjes).
Latere woonwijken (interbellum) worden over het algemeen gekenmerkt
door ruimere huizen, met grotere tuinen en vaak ook een voortuin. Het
bebouwingsweefsel is deels open, deels gesloten. De wegen zijn
ruimer geconcipieerd, vaak is er een duidelijke wegenhiërarchie en
worden de hoofdlanen begeleid door beplanting. In de meeste plannen
voor interbellumwijken gaat de aandacht ook uit naar centrale groene
parken of pleintjes die aangelegd worden voor de bewoners.
Hoogbouwwijken worden gekenmerkt door een hoge dichtheid aan
woningen zonder tuin. Het groen is meestal openbaar of semiopenbaar
rond de hoogbouw aangelegd. Vaak is in hoogbouwwijken
ook relatief veel snippergroen. Mogelijkheden voor het versterken van
de groenstructuur bestaan in deze wijken vooral in het aanbrengen van
een hiërarchie in en een kwalitatieve verbetering van de huidige
groenvoorzieningen en in het verbinden van deze buurten met de
omgeving (groene dooradering).
Woonwijken uit de jaren 70 en 80 worden dan weer vaak gekenmerkt door
een 'doolhof'-structuur. De wijken hebben een groen beeld, veelal door
de private tuinen bij de vrijstaande woningen. Mogelijkheden voor de
verdere uitbouw van een groenstructuur zijn meestal beperkt en ook
minder urgent door het relatief groene beeld (hoewel er toch wijken
zijn waar niet alle bewoners toegang hebben tot privaat groen);
eventueel kunnen hoofdontsluitingswegen beklemtoond worden met
laanbeplanting;
In meer recente woonwijken, tuinwijken en tuindorpen wordt over het
algemeen meer aandacht besteed aan openbaar groen en minder aan
het private groen. Dit openbaar groen krijgt de vorm van centrale
groene pleintjes of groene assen, gekoppeld aan de water- of
langzaamverkeersstructuur. Mogelijkheden voor een verdere uitbouw
bestaan in het behoud en waar nodig versterken van deze bestaande
openbare groenvoorzieningen;
Bij grotere voorzieningen (scholen, ziekenhuizen,…) komen vaak grote semipublieke
groenvoorzieningen voor. Deze zijn vaak sterk beeldbepalend
voor de omgeving, maar behoren meestal niet tot het openbaar
domein. Mogelijkheden voor de uitbouw van de gemeentelijke groenstructuur
liggen in de ruimtelijke afstemming tussen de bestaande
private groenvoorzieningen en het openbaar groen, hiervoor is ook
communicatie en samenwerking met de eigenaars van belang;
Op klassieke bedrijventerrein komt nagenoeg geen openbaar groen voor.
Het beeld van de meeste terreinen wordt bepaald door de kwaliteit van
de private groenaanleg op elk bedrijfsperceel. De beperkte openbare
ruimte biedt meestal geen mogelijkheden voor een openbare groenstructuur.
Bij recentere bedrijventerreinen gaat de aandacht meer en
meer uit naar een centrale en openbare groenaanleg, eveneens vaak
gekoppeld aan de water- of ontsluitingsstructuur van het bedrijventerrein.
Op bedrijventerreinen dient de aandacht ook uit te gaan naar het
belang van zogenaamde ‘tijdelijke’ natuur (in afwachting van ingebruikname
van bedrijfskavels) voor sommige ecologische doelstellingen.
Buiten de bebouwde kom
wordt het beeld grotendeels bepaald door
agrarische activiteiten, natuurgebieden en/of versnipperde bebouwing.
Het recreatief netwerk bepaalt hier mee de ontsluiting en dus de
toegankelijkheid van het gebied. Belangrijke aangrijpingspunten voor
de uitbouw van een groenstructuur zijn naast landschapsrelicten en
de openbare wegenis (incl langzaamverkeersverbindingen) - de
schaal, richting en maat van de omgeving: perceelsstructuur,
aanwezigheid van randbegroeiing/houtkanten,…
typologie van wijken: voorbeelden en belang voor groenstructuur

2a
STAP 2 ANALYSE
bestaande groenstructuur
3: ANALYSE VAN BESTAANDE RUIMTELIJKE TYPOLOGIEEN / STRUCTUREN
Hoe te werk gaan bij de analyse van
bestaande ruimtelijke typologieën en
structuren?
Verschillende deelgebieden of zones binnen
het onderzoeksgebied hebben een
duidelijke ruimtelijke eigenheid. Ze vormen
min of meer homogene eenheden die
basisblokken van het interventiegebied
vormen. Deze ruimtelijke typologieën
kennen eigen uitdagingen en potenties en
vereisen bijgevolg een aangepast
1
groenbeleid . Het is dan ook belangrijk deze
ruimtelijke typologieën te herkennen.
De ruimtelijke typologieën worden
onderscheiden aan de hand van hun
ontwikkelingsgeschiedenis, morfologische
kenmerken en (hoofd)functie. Bij deze
analyse zijn twee aspecten belangrijk:
de bebouwde structuur;
de groenstructuur.
Bedoeling is om tot synthesekaarten te
komen van de bestaande toestand.
Bas Smets Econnection
Eerste synthese: bestaande
groenstructuur en typologieën
Op basis van het voorgaand inventarisatieen
waarderingswerk kan - in woord én beeld
- een synthese opgemaakt worden van de
bestaande groenstructuur.
Alle
geïnventariseerde vlakken, lijnen of punten
worden weergegeven, kleur of symboliek
kan helpen om typologieën of waarden weer
te geven.
Eventueel kan beeldende naamgeving
gebruikt worden voor elementen en
structuren: ‘groene vinger’, ‘groene ring’,
‘groene radiaal’, ‘groenblauwe gordel’,...
1 Bron: HEYN, M & HERMY, M. (2001):
Lange termijnvisie gebiedsgericht
natuurbehoud in stedelijke en
verstedelijkte omgeving. Tussentijds
rapport. In: Lange termijnvisie op het
gebiedsgericht natuurbehoud in
Vlaanderen. MINA/113:9902. K.U.Leuven
in opdracht van AMINAL.
en
KUIPER COMPAGNONS (2006):
Integraal Plan openbaar domein Stad
Gent. 'Methodiek' voor het opstellen van
inrichtingsplannen. Een publicatie van
Stad Gent. Dienst Stedenbouw en
Ruimtelijke Planning.
Tweede synthese: bestaande ruimtelijke
structuur en typologieën (bebouwde
structuur)
Voor dit onderdeel kan gesteund worden op het
gemeentelijk ruimtelijk structuurplan of afbakeningsplannen
voor stedelijke gebieden, waar een
kaart ‘bestaande ruimtelijke structuur’ is opgenomen.
In functie van het stedelijk groenplan dient de
aandacht vooral uit te gaan naar:
Typologie/morfologie van wijken:
de analyse
van de ruimtelijke structuur en typering van buurten
kan de basis vormen voor een gebiedsgerichte visie
voor deelgebieden. De typologie van buurten is
veelal gelinkt aan ontstaansperioden. Van belang
voor het stedelijk groenplan zijn het stratenpatroon,
de overzichtelijkheid, de aanwezigheid van
voorzieningen, het voorkomen en karakter van
private tuinen,… ;
Structurerende lijnen:
naast de geïnventariseerde,
bestaande groene 'lijnen' gaat het hier om
lijnen die minstens de potentie hebben om tot groene
verbindingen te ontwikkelen. Het gaat om
verbindingen voor mensen, fauna en flora. Omwille
van hun (potentieel) oriënterend vermogen zijn deze
lijnen van belang voor het stedelijk groenplan.
Voorbeelden: dijk, woonlint, boulevard,…;
Accentpunten en bijzondere plekken:
dit zijn
oriëntatiebakens in de openbare ruimte.
Voorbeelden: stationsomgevingen, het centrum,
parken,…, of op een lager niveau: sportparken,
schoolterreinen,…
JULI 09
055
2A

CASE DENDERMONDE
ruimtelijke typologieën
historische binnenstad stadsuitbreiding begin 20ste eeuw transformatie van Dendermonding
arbeiderswijken uit de eerste helft van de
20ste eeuw
stadswallen met grootschalige
voorzieningen
naoorlogse ‘groene’ wijken in de
stadsrand
overgang naar de Scheldevallei
lintbebouwing uiteengelegde stad
Groenstructuurplan Dendermonde: ruimtelijke typologieën

Aanalyse ruimtelijke typologieën
De bebouwde ruimte in Dendermonde wordt
gekenmerkt door verschillende typologieën;
een aantal vaak voorkomende zijn weergegeven
op de kaart: binnenstedelijke omgeving
(1), verkavelingen (2), landelijke woonlinten
(3), industriezones (4), enz.
Deze typologieën werden diepgaander
geanalyseerd voor enkele deelzones in
Dendermonde, deze kaartanalyse is te
vinden in het addendum bij deze
handleiding en is exemplarisch voor een
diepgaande analyse van een projectgebied.
Aangezien dergelijke typologieën ook elders
in Vlaanderen voorkomen, werd op basis
van de case Dendermonde, een
samenvattende analysefiche opgemaakt
voor deze vier typologieën. Deze zijn hierna
weergegeven. De fiches bevatten naast een
(ruimtelijke) analyse, ook een weergave van
knelpunten en opportuniteiten, en daarmee
samenhangend ook de mogelijke strategieën
die in een dergelijke typologie kunnen
worden toegepast (zie ook blz. 115 e.v.).
BINNENSTEDELIJK WOONGEBIED VERKAVELING BEDRIJVENTERREIN LANDELIJK WOONLINT
Analyse Ruimtelijke typologieën
ruimtelijke typologieën
CASE DENDERMONDE
057

Ruimtelijke analyse van en mogelijke strategieën voor verschillende typologieën

Ruimtelijke analyse van en mogelijke strategieën voor verschillende typologieën
059

Ruimtelijke analyse van en mogelijke strategieën voor verschillende typologieën

Ruimtelijke analyse van en mogelijke strategieën voor verschillende typologieën
061

voorbeelden van bestaande groenstructuur:
Integraal plan Openbare ruimte Gent, Groen op de kaart (Amsterdam-
Noord) en Groenplan Arnhem
De bestaande groenstructuur
in Arnhem wordt als volgt
getypeerd:
Grote groen om de stad:
Veluwe
Rivierengebied
Betuwe
Grote groen in de stad:
Stadsparken
Groenblauwe lijnen (groenassen
als recreatieve groene
verbindingen tussen stad en
het omliggend landschap)
Stadslanen (radialen, lanen
buitengebied, stedelijke aders)
Polderlinten (dijken, oude
linten, groene ring Elden)
Wijkgroen:
Groen langs wijkwegen
(subradialen, tangenten
ontsluitingswegen)
Wijkparken

voorbeeld van ruimtelijke typologieën (deelgebieden):
Integraal plan Openbare ruimte Gent
063

MODEL GROENSTRUCTUURPLAN detail documenten en informatielagen
2.B. Plannings- en beleidscontext
2.A. Bestaande groenstructuur
(BGS)
Biologische waarderingskaart
Metadataset stedelijke groenvoorzieningen
Inventaris autochtone bomen en struiken
Parkeninventaris
Landschapsatlas
Historisch kaartmateriaal
{
Ferraris
Vandermaelen
Dépot de la Guerre
MGI
Bodemkaart
...
2.B. Plannings- en
beleidscontext
KADERSTELLEND
gemeentelijk
provinciaal
vlaams
Structuur-, uitvoeringsplannen &
inrichtingsstudies
Mobiliteitsplannen
STRUCTUUR-
PLAN
2.C. Behoeftenonderzoek
UITVOERINGS-
PLAN
INRICHTINGS-
STUDIE
Beschermde monumenten,
dorps- en stadsgezichten & landschappen
VEN
Natura 2000
Kaderrichtlijn Water
EU luchtkwaliteitsnormen
Natuurdecreet
Bosdecreet
Beschermde soorten
algemene principes uit het milieubeleid: voorzorgsbeginsel,
stand-still principe, integratiebeginsel,...
...
INDICATIEF
Gemeentelijk Natuurontwikkelingsplan
Relevante sectorale beleidsplannen
Europees groenboek over het stadsmilieu
...

BESCHRIJVING
2b
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
STAP 2 ANALYSE
plannings- en beleidscontext
DOEL: INZICHT IN JURIDISCHE EN BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDEN EN AANBEVELINGEN
In deze fase moet inzicht worden
verkregen in juridische en
beleidsmatige randvoorwaarden,en
dit op verschillende beleidsniveaus:
Europees, federaal, Vlaams,
provinciaal en gemeentelijk. De
meeste van die randvoorwaarden zijn
bindend of minstens sterk
kaderstellend (bijvoorbeeld
beschermingen), andere elementen uit
de beleids- en planningscontext
kunnen eerder als indicatieve
‘aanbevelingen’ en intenties
beschouwd worden.
Ook toekomstige plannen en
projecten moeten in beschouwing
genomen worden.
Bas Smets Econnection
GEWENSTE OUTPUT
overzicht van:
juridische en beleidsmatige
kaderstellende (bindende)
randvoorwaarden
juridische en beleidsmatige
indicatieve randvoorwaarden
toekomstplannen en projecten
in het onderzoeksgebied
(ontwikkelingsprojecten, bijvoorbeeld
nieuwe woongebieden, nieuwe bedrijvenof
dienstenzones, geplande infrastructurele
projecten, groenprojecten,...)
Op de volgende bladzijden wordt een
algemeen kader geschetst waarbinnen
het groenbeleid in Vlaanderen zich
situeert. Het is echter belangrijk te
realiseren dat lokale
(beleids)initiatieven, acties en
programma's in rekening gebracht
dienen te worden om een
groenstructuur op maat van de
gemeente of stad te realiseren.
JULI 09
065
2B

Juridisch en
beleidsmatig kader Datum Relevantie
Europees
Groenboek over het stadsmilieu
Mededeling van de Commissie aan
de Raad en het Parlement
NATURA 2000, Speciale
Beschermingszones
federaal en Vlaams
Decreet van 18 mei 1999 houdende
de organisatie van de ruimtelijke ordening
Decreet betreffende de ruimtelijke ordening,
gecoördineerd op 22 oktober 1996
Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen
Ruimtelijke bestemmingsplannen:
gewestplan, BPA’s, RUP’s
Decreet integraal waterbeleid
Bosdecreet
Decreet betreffende het natuurbehoud
en het natuurlijke milieu
06/06/1990
1992
18/05/1999
28/10/1996
1997
1972-heden
18/07/2003
+ aanvullingen
13/06/1990
+ wijzigingen
21/10/1997
+ aanvullingen
Een groenboek (green paper) is een document dat
uitgebracht wordt door de Europese Commissie,
waarin zij een probleem inventariseert en
aanbevelingen doet voor het te voeren beleid.
Vogel- en Habitatrichtlijngebieden
Regelt de organisatie van de ruimtelijke ordening
in Vlaanderen, onder meer de stedenbouwkundige
vergunningen
Gecoördineerde tekst van de voormalige
Stedenbouwwet van 1962 en latere aanvullingen
Bermbesluit 27/06/1984 Beheer van wegbermen.
Decreet houdende vermindering van het
gebruik van bestrijdingsmiddelen door
openbare diensten in het Vlaamse Gewest
Lange Termijnplanning
Groenvoorziening (AMINAL)
Samenwerkingsovereenkomst
Vlaams Gewest/Provincies/Steden en
Gemeenten. Milieu als opstap naar
duurzame ontwikkeling
21/12/2001
1993
2002-2004
2005-2007
2008-2013
Algemene doelstellingen voor stedelijke gebieden
en buitengebied
Juridische bestemmingen van de ruimte en
afbakening van grootstedelijke gebieden
Legt de principes, doelstellingen en structuren
vast voor een duurzaam waterbeleid conform de
bindende bepalingen van de Europese
Kaderrichtlijn Water.
Regelt het behoud, bescherming, aanleg en
beheer van bossen in Vlaanderen. Artikel 4
bepaalt dat de Vlaamse regering parken kan
aanwijzen of erkennen.
Heeft tot doel een verregaande bescherming,
ontwikkeling en herstel van de natuur, het
natuurlijk milieu en de milieukwaliteit te
verwezenlijken. Belangrijk hierbij zijn de standstill-,
voorzorgs- en integratieprincipes.
Verbod op gebruik van bestrijdingsmiddelen door
openbare diensten
Beschrijft algemene en bijzondere doelstellingen
voor het groenbestand, de groenfuncties en het
beleidsinstrumentarium.
Omvat tien thema's waaronder duurzame ontwikkeling,
milieuverantwoord productgebruik, water, natuurlijke
entiteiten.
Juridisch en
beleidsmatig kader Datum Relevantie
Beschermde dieren en planten
Beschermde monumenten, stadsen
dorpsgezichten
Decreet betreffende de
landschapszorg
Decreet op het archeologisch
patrimonium
Landschapsatlas
Beleidsvisie Harmonisch Park- en
Groenbeheer
provinciaal
Provinciaal Ruimtelijk Structuurplan,
provinciale ruimtelijke uitvoeringsplannen
en inrichtingsstudies
Provinciaal Natuurontwikkelingsplan
(enkel provincie Antwerpen)
gemeentelijk
Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan,
gemeentelijke ruimtelijke uitvoeringsplannen
en inrichtingsstudies
Gemeentelijke stedenbouwkundige
verordeningen
Gemeentelijk mobiliteitsplan
16/02/1976
22/09/1980
09/09/1981
+wijzigingen
03/1976
+wijzigingen
16/04/1996
+wijzigingen
30/06/1993
28/02/2003
15/06/2001
(voorstelling)
2002
Milieuconvenant (vervangen door Samenwerkingsovereenkomst
- SO) en Gemeentelijk
Natuurontwikkelingsplan (GNOP)
Bescherming van bepaalde in het wild levende
plantensoorten, inheemse diersoorten en vogels.
Regelt de bescherming, instandhouding, onderhoud en
herstel van monumenten, stads- en dorpsgezichten
Regelt de bescherming van landschappen en de instandhouding,
het herstel en het beheer van beschermde
landschappen, ankerplaatsen en erfgoedlandschappen.
Stelt maatregelen vast voor de bevordering van de
algemene landschapszorg. Ankerplaatsen kunnen worden
aangeduid bij besluit van de Vlaamse regering. Wanneer
de bepalingen uit de ankerplaatsen worden opgenomen in
de ruimtelijke uitvoeringsplannen, spreekt men van
erfgoedlandschappen.
Regelt de bescherming van het archeologisch patrimonium
Inventaris van de landschappelijke relictgebieden:
relictzones, ankerplaatsen, lijnrelicten, puntrelicten en
zichten.
Beleidsvisie voor het beleid en beheer van parken en
openbaar groen
Het PRS behandelt de structuurbepalende elementen op
provinciaal niveau, onder meer de natuurlijke structuur en
de afbakening van stedelijke gebieden
Visie op groen- en natuurontwikkeling op provinciaal
niveau
Het GRS behandelt de structuurbepalende elementen op
gemeentelijk niveau, onder meer de natuurlijke structuur
Behandelen onder meer verordeningen met betrekking tot
beplantingen, baangrachten en het vellen van bomen
gewenste ruimtelijke en verkeersontwikkelingen vanuit
mobiliteitsoogpunt, samenhangende verkeersmaatregelen
en ruimtelijke en ondersteunende maatregelen, concrete
acties
GNOP kaderde in het milieuconvenant (overeenkomst
tussen de Vlaamse en lokale overheden) en heeft als
bedoeling om op gemeentelijk vlak het natuurbestand in
kaart te brengen en het beleid te schetsen dat ervoor moet
zorgen dat de natuur maximale overlevings- en
ontplooiingskansen krijgt, meestal vertaald in specifieke
acties. Milieuconvenanten zijn nu vervangen door
Samenwerkingsovereenkomsten (SO)

Hoe te werk gaan bij de inventarisatie van
juridische en beleidsmatige
randvoorwaarden en aanbevelingen?
De wet- en regelgeving specifiek
voor groen is erg beperkt. Het beheer van
parken komt aan bod binnen het
Bosdecreet. Verder zijn de principes van het
Harmonisch Park- en Groenbeheer
richtinggevend voor het groenbeleid.
Daarnaast geldt ook sectorale wetgeving
rond natuur en water (zie tabel hiernaast).
Bij het opstellen van een stedelijk groenplan
Bas Smets Econnection
2b
dient echter ook met juridische en
beleidselementen uit andere
sectoren rekening gehouden te worden.
De tabel hiernaast geeft een overzicht van
een aantal relevante elementen die het
kader vormen waarin het groenbeheer in
Vlaanderen zich situeert. Echter, deze tabel
zal bij de opmaak van ieder individueel
stedelijk groenplan verder aangevuld en
verfijnd moeten worden.
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
STAP 2 ANALYSE
plannings- en beleidscontext
DOEL: INZICHT IN JURIDISCHE EN BELEIDSMATIGE RANDVOORWAARDEN EN AANBEVELINGEN
Provincie West-Vlaanderen:
model van stedenbouwkundige
verordening voor lokale
besturen
De provincie West-Vlaanderen heeft
een model van gemeentelijke
stedenbouwkundige verordening
opgemaakt dat gemeenten kunnen
gebruiken om groen in hun gemeente
te beschermen of te stimuleren. In dit
model worden verschillende aspecten
belicht, zoals maatregelen rond de
verplichting van groenaanleg bij
bouwtechnische werken (groenaanleg
als onderdeel van de
stedenbouwkundige verordening);
advies in verband met het al dan niet
vergunningsplichtig maken van
groenaanleg (bijvoobeeld in
beschermde landschappen) en
verplichtingen rond het rooien van
houtige kleine landschapselementen.
Lokale gemeentebesturen kunnen dit
model opvragen bij de Provincie Westvlaanderen.
JULI 09
067
2B

voorbeeld van een inventaris van de provinciale beleidscontext:
groenstructuurplan Tiel

plannings- en beleidscontext (uittreksels)
CASE DENDERMONDE
069

CASE DENDERMONDE
plannings- en beleidscontext (uittreksels)

plannings- en beleidscontext (uittreksels)
CASE DENDERMONDE
071

CASE DENDERMONDE
plannings- en beleidscontext (uittreksels)
Uittreksels uit ‘Concept voor de Oude
Dender tussen het nieuwe Denderkanaal
en de Schelde’ (aanknooppunten voor
visievorming in binnenstad)

BESCHRIJVING
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
STAP 2 ANALYSE
2c groenbehoefte
DOEL: NAGAAN OF HUIDIG OPENBAAR GROENAANBOD VOLDOENDE GROOT IS
Voor de (leef)kwaliteit is de
beschikbaarheid van voldoende
kwalitatief groen belangrijk. Woon- en
buurtgroen moeten voldoende
aanwezig zijn in de onmiddellijke
nabijheid van de bewoner, terwijl de
aanwezigheid van grotere
groeneenheden en de
tegemoetkoming aan bepaalde,
specifieke eisen op een hoger
schaalniveau ingevuld moet worden.
Binnen het behoeftenonderzoek wordt
de behoefte aan groen berekend op
basis van functieniveaus (zie blz. 12-
13 van deze handleiding).
Deze kwantitatieve methodiekwerkt
complementair aan het kwalitatieve
onderzoek van stap 2A.
Bas Smets Econnection
GEWENSTE OUTPUT
De oppervlakte openbaar groen die per
inwoner van een statistische sector ter
beschikking is.
Berekening van de kwantitatieve behoefte
aan openbaar groen
GIS-weergave van dit groenaanbod
BRONMATERIAAL
bevolkingsgegevens per statistische sector
kadastergegevens, topkaarten, gewestplan:
basis voor omzetting van groenvlakken in
shapes voor GIS-omgeving
(gegevens over oppervlakte en eigendoms
statuut van de groene vlakken).
(inter)nationale richtnormen voor aanbod
aan openbaar groen
Hoewel in niet alle stedelijke groenplannen een groenbehoefteanalyse wordt opgenomen, is een
dergelijke analyse wel aan te bevelen. De praktijk van aanbod-behoefteanalyse wordt immers ook
toegepast voor andere ‘ruimtelijke’ sectoren, zoals woongebieden of bedrijventerreinen (zie
gemeentelijke ruimtelijke structuurplannen en afbakeningsplannen voor stedelijke gebieden). Inzicht
in de groenbehoefte kan complementair werken aan de hiervoor geïnventariseerde ruimtelijke en
kwalitatieve aspecten van de groenstructuur (stap 2A). Zoals eerder in deze handleiding vermeld, zijn
kwantiteit en kwaliteit van groen sterk met elkaar verbonden.
De kwantitatieve analyse van de groenbehoefte dient in eerste instantie indicatief gebruikt te
worden. Het is een belangrijke indicator voor de nood aan (bijkomend) groen in het stedelijke
weefsel. Als indicator mag de kwantitatieve groenbehoefte niet exclusief bekeken worden.
Kwalitatieve aspecten dienen (minstens) evenwaardig bekeken te worden. In die zin dienen de
verschillende aspecten van de analyse holistisch bekeken te worden om een sterke planopgave als
basis voor een werkbare visievorming te kunnen opbouwen.
Met andere woorden, het gepaste antwoord voor het invullen van een groentekort (uit de
kwantitatieve groenbehoefte) kan/zal bestaan uit een goed evenwicht tussen een optimalisatie van
de bestaande groenvoorzieningen, het strategisch omgaan met groenstructuren en -concepten en
de gerichte invulling van nieuwe groenaanbod. Gelijkaardig betekent een voldoende of ruim
aanbod aan bestaande groenvoorzieningen niet noodzakelijk dat er geen nieuw, bijkomend aanbod
gecreëerd hoeft te worden.
JULI 09
073
2C

CASE DENDERMONDE
groenbehoefte
De groenbehoeftestudie heeft als doel een indicatie te geven van de
eventuele tekorten aan openbaar groen op buurt-, wijk-, stadsdeel- en
stadsniveau in de stad Dendermonde. De groenbehoeftestudie
bestaat uit twee delen:
Een analyse van de beschikbare statistische data op
gemeenteniveau en een vergelijking van deze statistische data
met de nationale en internationale groennormen.
De analyse geeft
een eerste algemeen beeld van de kwantitatieve tekorten aan
openbaar groen in Dendermonde;
Een behoefteberekening naar openbaar groen in Dendermonde op
basis van GIS. De groenbehoefte in GIS wordt berekend voor drie
verschillende scenario's.
Het totale aandeel aan openbaar groen
is de som van alle sportterreinen,
speelterreinen, parken en volkstuinen.
De helft van de totale oppervlakte aan
openbaar groen bestaat uit parken en
volkstuinen, terwijl ongeveer één
derde bestaat uit sportterreinen.
sportterreinen
speelterreinen
parken
volkstuinen
totaal openbaar groen
ha %
14
8
17
5,11
45
31
18
39
11
100
De totale oppervlakte aan openbaar
groen is vergeleken met de algemene
groennorm uit de Lange Termijnplanning
Groenvoorziening van 1993. Hieruit
blijkt dat er een groot tekort
(10,3 m²/inw) is aan openbaar groen in
vergelijking met de aanbevolen
richtnorm (30 m²/inw). Dit betekent dat
de huidige gekadastreerde oppervlakte
aan sportterreinen, speelterreinen,
parken en volkstuinen ontoereikend is
om aan de algemene groenbehoefte van
Dendermonde te voldoen. Slechts 34%
van de richtnorm wordt behaald.
totaal openbaar groen
richtnorm LangetermijnplanningGroenvoorziening
vergelijking met
richtnorm
m²/inw %
10,3
30
34%
1 analyse van de statistische data
Voor de analyse van de statistische data met betrekking tot het
openbaar groen wordt gebruik gemaakt van kadastrale gegevens van
2005 en de beschikbare data uit de volkstuinenstudie van 2007.
In eerste instantie zijn de oppervlaktegegevens van sportterreinen,
speelterreinen, parken en volkstuinen op het grondgebied van
Dendermonde onderling vergeleken.
Hierdoor ontstaat een beeld van
het oppervlakteaandeel van de elke functie ten opzichte van de totale
oppervlakte aan openbaar groen.
In tweede instantie worden de oppervlaktegegevens vergeleken met
de (inter-)nationaal geldende richtnormen voor de desbetreffende
functies.
Hierdoor ontstaat een beeld van enerzijds het algemene
tekort aan openbaar groen (% t.ov. van de groennorm) en anderzijds de
differentiatie van het groentekort van elke functie.
Het algemene tekort aan openbaar kan
verder worden gedifferentieerd naar
functie. Uit de vergelijking van de
kadastrale oppervlakte aan sportterreinen
met de richtnorm uit de
Planologische Kengetallen voor sportterreinen
voor een gemeente met eenzelfde
bevolkingsomvang blijkt dat er
een beperkt tekort (3,2 m²/inw) in
vergelijking met de aanbevolen
richtnorm (5,5 m²/m). 59% van de richtnorm
wordt behaald.
sportterreinen
richtnorm voor
sportterreinen
vergelijking met
richtnorm
m²/inw %
3,2
5,5
(22 ha)
59%
Uit de vergelijking van de effectieve (dus
niet de kadastrale) oppervlakte aan
volkstuinen met de richtnorm uit de
Planologische Kengetallen voor volkstuinen
voor een gemeente met eenzelfde
bevolkingsomvang blijkt dat er een
beperkt tekort (1,2 m²/inw) is in
vergelijking met de aanbevolen richtnorm
(2 m²/inw). 64% van de richtnorm wordt
behaald.
volkstuinen
richtnorm voor
volkstuinen
vergelijking met
richtnorm
m²/inw %
1,2
2
(9 ha)
64%

CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
STAP 2 ANALYSE
2c groenbehoefte
DOEL: NAGAAN OF HUIDIG OPENBAAR GROENAANBOD VOLDOENDE GROOT IS
Hoe te werk gaan bij de analyse van het
huidige aanbod aan openbaar groen?
Maak gebruik van de beschikbare
kadastrale gegevens of beschikbare
data rond oppervlakte van
groenvlakken uit eerdere studies.
Voor de verschillende categorieën van
groenvlakken wordt nagegaan
hoeveel oppervlakte ze innemen. Dit wil
zeggen: de totale oppervlakte van alle
sportterreinen, van alle parken,... wordt per
categorie samengeteld. Deze gegevens
kunnen onderling worden vergeleken.
Hierdoor ontstaat een beeld van het
oppervlakteaandeel van elke functie ten
opzichte van de totale oppervlakte aan
openbaar groen.
Daarna dienen deze oppervlaktegegevens
vergeleken te worden met de (inter-)
nationaal geldende richtnormen voor
de desbetreffende functies. Hierdoor ontstaat
een beeld van enerzijds het algemene tekort
aan openbaar groen (% t.ov. van de
groennorm) en anderzijds de differentiatie van
het groentekort van elke categorie.
Bas Smets Econnection
METHODE
De kwantitatieve groenbehoefte is gebeurd op basis van de bestaande groenstructuur
en op basis van de principes en normen die uitgewerkt zijn in het Mira-S 2000-rapport
en de Lange Termijnplanning Groenvoorziening (Bron: AGENTSCHAP VOOR NATUUR
EN BOS & VRIJE UNIVERSITEIT BRUSSEL, Kaarten - Parken in Vlaanderen)..
Eventuele afwijkingen of interpretaties van deze methodiek worden in volgende
teksten geëxpliciteerd.
Merk op: enkel het openbaar
groen wordt in rekening gebracht. Dit
is uiteraard maar een fractie van het
totale groen in het gebied. Toch is het
interessant om enkel met het openbare
groen te werken. Meestal is dit ook het
groen dat altijd (of minstens meestal)
toegankelijk is, en bovendien heeft dit
groen over het algemeen de grootste
gebruiksintensiteit.
Praktisch gezien is het overigens ook
het meest werkbaar om enkel met de
openbare groenvoorzieningen te
werken (duidelijke kadastergrenzen en
bijkomende gegevens over gebruik) en
ook de internationale normeringen zijn
enkel op het openbare groen gericht.
Merk op:
om praktische redenen
wordt het onderzochte gebied
meestal beperkter gehouden dan het
onderzoeksgebied (zie blz. 27 en
volgende). Voor de groenbehoefte
wordt het onderzoeksgebied meestal
afgestemd op de grenzen van
statistische sectoren, omdat de
bevolkingsgegevens ook per
statistische sector beschikbaar zijn.
Groennormen:
Mira-S 2000 // Lange Termijnplanning
Groenvoorziening:
30 m² groen/inwoner
Nederlandse groennorm:
75 m² groen/woning
JULI 09
075
2C

CASE DENDERMONDE
groenbehoefte
2 behoefteberekening
De behoefteberekening naar openbaar groen in Dendermonde wordt
berekend op basis van GIS. De groenbehoefte wordt berekend voor
drie verschillende scenario's:
In het eerste scenario worden enkel de openbare parken in rekening
gebracht voor de bepaling van de groenbehoefte.
In het tweede scenario wordt de groenbehoefte berekend voor alle
openbare parken, volkstuincomplexen en recreatiegebieden zoals
weergegeven op het gewestplan.
In het derde scenario wordt de groenbehoefte berekend voor alle
openbare parken, volkstuincomplexen, recreatiegebieden en
groene bestemmingen zoals weergegeven op het gewestplan.
Het eerste scenario vormt een minimaal scenario, het tweede een
uitgebreid scenario en het derde een maximaal scenario.
FUNCTIENIVEAU MAXIMUMAFSTAND
TOT
WOONOMGEVING
woongroen
buurtgroen
wijkgroen
stadsdeelgroen
stadsgroen
stadsgroen
(stadsbos)
< 150 m
< 400 m
< 800 m
< 1600 m
< 3200 m
< 5000 m
OPPERVLAKTE
PARK
< 0,5 ha
0,5-5 ha
5-10 ha
10-60 ha
60-200 ha
200-300 ha
Voor elk scenario worden telkens vier kaarten aangemaakt. Op basis van
deze gegevens wordt het aanbod vergeleken met de behoefte:
Figuur (1): Situering groengebieden
Kaart met topgrafische onderlegger, aanduiding van de
gemeentegrenzen, de statistische sectoren en de afbakening van de
groengebieden die in het desbetreffende scenario worden meegenomen
voor de groenbehoefteberekening.
Figuur (2): Bereik groengebieden
Kaart met aanduiding van de gemeentegrenzen, de statistische sectoren,
de afbakening van de geselecteerde groengebieden (i.f.v. het scenario)
en het bereik van de desbetreffende groengebieden. Het bereik van een
groengebied is de theoretische afstand die een bezoeker wil afleggen om
een bepaald groengebied te bereiken. Deze afstand is gecorreleerd met
de oppervlakte van het groengebied (zie tabel links en blz 12 van deze
handleiding).
Door middel van lineaire interpolaties tussen de drempelwaarden op de
verschillende functieniveaus wordt het bereik berekend voor elk
groengebied in functie van zijn oppervlakte. Ieder groengebied wordt
daarbij als een cirkel voorgesteld waarvan de straal (het bereik) berekend
wordt aan de hand van de effectieve oppervlakte van het groengebied.
(merk op: er wordt in deze methodologie om praktische redenen geen
rekening gehouden met barrières, hoewel deze een belangrijke invloed
kunnen hebben op de bereikbaarheid).
Figuur (3): Oppervlakte groengebied per inwoner (m²/inwoner)
Kaart met aanduiding van de gemeentegrenzen, de afbakening van de
geselecteerde groengebieden (i.f.v. het scenario) en de aanduiding van
de statistische sectoren. De statistische sectoren zijn ingekleurd in functie
van de beschikbare groenoppervlakte per inwoner. Donkergroen staat
voor statistische sector met veel groen per inwoner, lichtgroen staat voor
statistische sector met weinig groen per inwoner.
Figuur (4): Groenaanbod in functie van bevolkingsdichtheid
Kaart met aanduiding van de gemeentegrenzen, de afbakening van de
geselecteerde groengebieden (i.f.v. het scenario) en de aanduiding van
de statistische sectoren. Per statistische sector wordt de beschikbare
oppervlakte groengebied per inwoner, de groennorm en de
bevolkingsdichtheid vergeleken.

CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
STAP 2 ANALYSE
2c groenbehoefte
DOEL: NAGAAN OF HUIDIG OPENBAAR GROENAANBOD VOLDOENDE GROOT IS
Hoe te werk gaan bij de
behoefteberekening aan openbaar
groen?
Ga voor elk groenvlak dat in beschouwing
wordt genomen (keuze afhankelijk van
scenario’s, zie case Dendermonde), na wat de
oppervlakte en het bereik van het vlak is.
Vergelijk deze gegevens met de spreiding van
de bevolking volgens statistische sectoren.
Per statistische sector kan vervolgens
nagegaan worden of wordt voldaan aan de
minimum groennorm (uitgedrukt in minimum
aantal m² per inwoner).
Kaartmateriaal (in GIS) kan de resultaten
inzichtelijk maken.
Evaluatie/besluit van het kwantitatief
behoeftenonderzoek
De evaluatie van het kwantitatieve
behoeftenonderzoek houdt in dat het
groenaanbod per inwoner getoetst wordt aan
de normen wat betreft groenbehoefte in de
Lange Termijnplanning Groenvoorziening.
Hieruit wordt afgeleid of voor een gebied al
dan niet voldoende groen voor de bewoners
aanwezig is en waar de eventuele knelpunten
zich voordoen.
Bas Smets Econnection
Richtnormen voor minimaal groenaanbod in functie van de bevolkingsdichtheid
(bron: Lange Termijnplanning Groenvoorziening)
bevolkingsdichtheid (inw/ha) minimaal groenaanbod (m²/inw)
= 40
>= 10
>= 15
>= 20
>= 25
>= 30* (40/bevolkingsdichtheid) 1
1
Bij een bevolkingsdichtheid van 40inw/ha of meer daalt het maximaal realiseerbare
groenaanbod met toenemende bevolkingsdichtheid. Als de bevolkingsdichtheid 40 inw/ha groot
is, dan wordt de drempelwaarde voor de vereiste parkoppervlakte per inwoner op 30 m²/inw
gezet; als de bevolkingsdichtheid 80 inw/ha groot is, dan wordt de drempelwaarde voor de
vereiste parkoppervlakte per inwoner op 15 m²/inw gezet
JULI 09
077
2C

CASE DENDERMONDE
groenbehoefte
2 behoefteberekening (vervolg)
Onderstaande tabel geeft een overzicht voor de codering van de
verschillende combinaties.
kaartcode bevolkingsdichtheid groenaanbod
(inw/ha)
(m²/inw)
51
= 10
41
6-15
>= 15
31
15-25
>= 20
21
25-40
>= 25
11
>= 40
50

2 behoefteberekening (vervolg)
Scenario 1 (vervolg)
Kaart 2: Bereik groengebieden
Kaart 3: Oppervlakte groengebied per inwoner
In het centrum van Dendermonde hebben de statistische sectoren ten
noorden van de Oude Dender (Ter Berm, Dendermonde O.L-Vrouw, en
Het Schijf) het meest openbaar groen per inwoner (90-120 m²/inw),
evenals de statistische sectoren Ouburg en Varenberg in de
deelgemeente Oudegem.
Kaart 4: Groenaanbod in functie van bevolkingsdichtheid
Besluit scenario 1:
In dit scenario heeft ongeveer ¼ van het grondgebied van Dendermonde
een voldoende groenaanbod. Het betreft het centrum van Dendermonde
(historische kern + 19de en 20ste eeuwse woonwijken), de
deelgemeenten Appels en Oudegem en het zuidelijke deel van
Grembergen.
CASE DENDERMONDE
groenbehoefte
079

CASE DENDERMONDE
groenbehoefte
2 behoefteberekening (vervolg)
Scenario 2
In dit tweede scenario wordt de groenbehoefte berekend voor de
openbare parken,devolkstuincomplexen enderecreatiegebieden
op het gewestplan. Het betreft volgende recreatiegebieden op het
gewestplan:
Recreatiegebieden (code 0400)
Gebieden voor dagrecreatie (code 0401)
Kaart 1: Situering groengebieden
Het betreft in totaal 28 groengebieden. Het merendeel van de
groengebieden is gelegen in en rondom het centrum van
Dendermonde. Een groengebied met een belangrijke invloed op de
behoefteberekening is het meersengebied Meerdam in de bocht van de
Dender. Dit groengebied is op gewestplan bestemd als recreatiegebied
heeft als gevolg van zijn oppervlakte (71 ha) een groot bereik (2200m).
Kaart 2: Bereik groengebieden

2 behoefteberekening (vervolg)
Scenario 2 (vervolg)
Kaart 3: Oppervlakte groengebied per inwoner
Nagenoeg het volledige centrum van Dendermonde en de deelgemeente
Oudegem kennen een hoge dichtheid aan openbaar groen (120-240
m²/inw), evenals de statistische sectoren Ouburg en Varenberg in de
deelgemeente Oudegem.
Kaart 4: Groenaanbod in functie van bevolkingsdichtheid
Besluit scenario 2:
In dit scenario heeft ongeveer de helft van grondgebied van
Dendermonde een voldoende groenaanbod. Een belangrijke
kanttekening hierbij is het recreatiegebied Meerdam. Op de kaart beslaat
het bereik van Meerdam een groot gedeelte van de deelgemeente
voorbeeld Grembergen, van ruimtelijke terwijl in realiteit typologieën de Dender (deelgebieden):
een belangrijke barrière voor de
Integraal bereikbaarheid plan Openbare ervan. Hierdoor ruimtebeslaat Gent het effectieve bereik enkel de
zuidzijde van het groengebied.
CASE DENDERMONDE
groenbehoefte
081

CASE DENDERMONDE
groenbehoefte
2 behoefteberekening (vervolg)
Scenario 3
In dit scenario wordt de groenbehoefte berekend voor de openbare
parken,de volkstuincomplexen,derecreatiegebieden op het
gewestplan en onderstaande groene bestemmingen op het
gewestplan:
Groengebieden (code 0700)
Natuurgebieden (code 701)
Groengebieden met vissershutten (code 0733)
Bosgebieden (code 0800)
Bufferzones (code 0600), natuurgebieden met wetenschappelijke
waarde of natuurreservaten (code 0702) en bosgebieden met
ecologisch belang zijn niet meegenomen in de behoefteberekening.
Kaart 1: Situering groengebieden
Het betreft in totaal 65 groengebieden. De groengebieden zijn tamelijk
evenwichtig gespreid over het volledige grondgebeid van
Dendermonde. De grote groengebieden met een groot bereik zijn
gelegen in de Scheldevallei. Het betreft een deel van de
Vlassenbroekse Polder en het Grembergen-broek. In het zuiden is de
vallei van de Grote Beek een groengebied met een belangrijke invloed op
de behoefteberekening.
Kaart 2: Bereik groengebieden

2 behoefteberekening (vervolg)
Scenario 3 (vervolg)
Kaart 4: Groenaanbod in functie van bevolkingsdichtheid
Besluit scenario 3:
In dit scenario heeft nagenoeg het volledige grondgebied van
Dendermonde een voldoende groenaanbod. Concreet betekent dit dat
indien alle recreatiegebieden en alle groen- natuur-, en bosgebieden op
het gewestplan publiek toegankelijk zouden worden gemaakt het huidige
voorbeeld tekort aan openbaar van ruimtelijke groen typologieën is ingelost. (deelgebieden):
Integraal plan Openbare ruimte Gent
CASE DENDERMONDE
groenbehoefte
083

KNELPUNTEN
Beperkte bereikbaarheid van het groen voor verschillende
vervoersmodi (met grootste aandacht voor langzaam verkeer
en openbaar vervoer);
Barrières voor de natuurlijke ontwikkeling (spoorlijnen, kanalen,
wegen, bruggen, viaducten, rivieren/duikers,...);
Onderbroken of niet consequent doorgezette lijnen of
verbindingen;
Te kleine dimensies van de groengebieden, ook beperkte
breedte van de groenassen (versnippering,
soortenarmoede,...);
Te lage natuurlijkheid van het groen;
Te beperkt aanbod groen voor recreatief gebruik (aanbod
voldoet niet aan behoefte);
Te weinig verspreid aanbod aan groen;
te weinig gevarieerd aanbod aan groen;
Aanbod aan groen is te weinig toegankelijk, met als gevolg een
te hoge gebruiksintensiteit in het toegankelijke groen (wat op
zijn beurt leidt tot verstoring van natuurwaarden);
Geen of weinig (groene) identiteitsdragers, beperkte
beeldwaarde van het huidige groen, visuele
‘aanwezigheid’ van
het groen op strategische plaatsen (ter hoogte van stations,
spoor- of snelwegen, op- en afritten, invalswegen naar het
centrum,...);
Relatie tussen bebouwde omgeving en landschap is niet ideaal:
bijvoorbeeld de bebouwde omgeving keert zich af van het
omgevende landschap, gebrek aan verbindingen,…;
Eigendomssituatie van het groen: indien in handen van derden:
moeilijker te beheren/ontwikkelen / ook moeilijkheden met
gemeentegrensoverschrijdende groengebieden;
Ontevredenheid bij gebruikers, bezoekers of lokale actoren in
verband met de groenstructuur;
...
als de hier gepresenteerde knelpunten niet voorkomen in het
onderzoeksgebied, of juist het tegendeel geldig is, kan dit
aangeduid worden als kwaliteiten.
BEDREIGINGEN
Barrières voor de realisatie van de gewenste groengebieden uit
de plannings- en beleidscontext ( spoorlijnen, kanalen, wegen,
bruggen, viaducten, rivieren/duikers,...);
Relatie tussen bebouwde omgeving en landschap wordt
bedreigd: bijvoorbeeld toekomstplannen waarbij de gemeente
uitbreidt in landschappelijk niet geschikte gebieden;
Geplande infrastructurele of stedenbouwkundige plannen met
een mogelijke negatieve impact op de groenstructuur;
weinig beschermd groen;
...
KANSEN
veel geplande bijkomende groenvoorzieningen in de planningsen
beleidscontext;
Geplande infrastructurele of stedenbouwkundige plannen waar
groen een structurerende rol kan spelen;
...
voorbeelden van knelpunten/kwaliteiten, kansen en bedreigingen voor de groenstructuur
(niet limitatief)

BESCHRIJVING
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
2d
STAP 2 ANALYSE
evaluatie en planopgave
DOEL: INZICHT IN KNELPUNTEN, RANDVOORWAARDEN, KANSEN IN HET ONDERZOEKSGEBIED
In deze laatste fase van stap 2 wordt al
de verzamelde informatie vertaald
naar een duidelijke planopgave.
Er
wordt antwoord gezocht op vragen als:
wat is te behouden? Wat zijn
knelpunten in de groenstructuur?
Door de bestaande groenstructuur te
evalueren, uit de plannings- en
beleidscontext de belangrijkste
randvoorwaarden, kansen en
bedreigingen te destilleren en door de
evaluatie van het eventuele tekort aan
groen, kan een planopgave voor het
onderzoeksgebied worden opgemaakt.
Deze planopgave vormt de overstap
naar de visie (stap 3). Desgewenst
kan ook een bevraging bij betrokken
partijen (gemeentelijke diensten,
bewoners, bezoekers,...) input geven
voor het formuleren van de
planopgave.
Bas Smets Econnection
GEWENSTE OUTPUT
(kernachtig) overzicht van:
kwaliteiten (waarden) in de huidige groen- en
ruimtelijke structuur
knelpunten in de huidige groen- en
ruimtelijke structuur
kansen (potenties) voortvloeiend uit de huidige
groen- en ruimtelijke structuur en uit de
randvoorwaarden uit de beleids- en
planningscontext
bedreigingen voortvloeiend uit de huidige
groen- en ruimtelijke structuur en uit de
randvoorwaarden uit de beleids- en
planningscontext
als overstap naar de
visievorming (stap3)
Voor de evaluatie en planopgave
grijpen we terug naar de voorgaande
stappen. Bedoeling is om in deze stap
een kernachtig overzicht te geven van
kwaliteiten, knelpunten, kansen en
bedreigingen. Dit kan gebeuren aan de
hand van een puntsgewijze
opsomming.
Hiervoor kan opnieuw gebruik gemaakt
worden van de overkoepelende
thema’s:
natuurlijkheid en ecologische
kwaliteiten;
landschappelijke en cultuurhistorische
waarde;
gebruikswaarde;
bestaande ruimtelijke structuur;
bestaande groenstructuur;
randvoorwaarden uit de beleids- en
planningscontext;
evaluatie van de kwantitatieve
behoefte.
JULI 09
085
2D

CASE DENDERMONDE
evaluatie en planopgave
voorbeeld van synthesekaarten van de planopgave:
groenstructuurplan Tiel
De belangrijkste knelpunten en potenties voor de onderzochte
systemen, de planningscontext en het groenbehoeftenonderzoek
vormen de basis voor de planningsopgave. Deze omvat:
integraal waterbeheer van de waterlopen met aandacht voor zowel
waterkwaliteit als waterkwantiteit;
ontsnippering van het ecologisch, landschappelijk en recreatief systeem;
opwaarderen milieukwaliteit;
aangepast (groen)beheer conform doelstellingen Harmonisch Park- en
Groenbeheer;
afstemming op beheerplannen en toekomstige natuurrichtplannen,
instandhoudingsdoelstellingen en eventuele bosuitbreiding;
visie omtrent de bufferzones rond bedrijventerreinen, meer bepaald
uitbreiding van bedrijventerrein Hoogveld;
opwaarderen en uitbreiden van het 'langzaam' recreatief netwerk;
voldoende aanbod van volkstuinen;
er is een voldoende aanbod aan groen voor wat betreft het centrumgebied
van Dendermonde, maar de bereikbaarheid dient geoptimaliseerd te
worden;
verhogen van de verkeersleesbaarheid door verkeersgeleidende
groenstructuren;
verhogen toegankelijkheid en beleefbaarheid (landbouw)landschappen;
aanleg, inrichting en beheer van landschapselementen volgens
landschapskenmerkende typologie;
opportuniteiten door aansluiting op Sigmaplan, terug openmaken van
delen van de Oude Dender tussen het Nieuwe Denderkanaal en de
Schelde, de aanleg van overstromingsgebieden langs de Dender, het
fietsroutenetwerk, de herinrichting van de N17, Schelde-Landschapspark,
enz.

Hoe te werk gaan bij het formuleren van
de planopgave?
De punten, lijnen en vlakken die in de
voorgaande analyses hoog gewaardeerd
werden (zie blz. 39, 47 en 49 van deze
handleiding), komen in deze evaluatie naar
voor als minstens te behouden kwaliteiten.
Missing links, verstorende elementen en
dergelijke kunnen worden geduid als
knelpunten.
Ook word gepoogd om de achterliggende
oorzaken te achterhalen van bepaalde
knelpunten.
Zo wordt de natuurlijke en ecologische
kwaliteit grotendeels bepaald door volgende
factoren:
beschikbare ruimte en dimensies (breedte
en lengte) van de (punten,) lijnen en
vlakken;
menselijk ingrijpen (gebruik);
het beheer;
de samenhang tussen de groengebieden
onderling en met het buitengebied. Groene
verbindingen zijn dus uitermate belangrijk
voor de natuurlijke en ecologische kwaliteit
van de groenstructuur.
Bas Smets Econnection
De gemeentelijke overheid kan ingrijpen op
elk van die factoren, maar vooral de laatste
twee factoren zijn het gemakkelijkst te
realiseren. Het vergroten van de
oppervlakte/breedte van gebieden of lijnen
is niet altijd mogelijk door het beperkt
aanbod aan beschikbare ruimte. Menselijk
gebruik is tot op zekere hoogte te sturen,
maar controle op oneigenlijk gebruik is
moeilijk.
Verbindingen daarentegen kunnen vaak met
beperkte middelen uitgebouwd of versterkt
worden en beheer is meestal volledig in
handen van de gemeentelijke overheid. Het
stedelijk groenplan moet zo vooral kansen
duidelijk maken die relatief eenvoudig
kunnen leiden tot de gewenste
groenstructuur. Hierbij dient aandacht uit te
gaan naar de dimensies en ecologische
inrichting van deze verbindingen om als
ecologische corridor te kunnen functioneren
(zie ondermeer blz. 46: TOVER).
Bij de evaluatie van de plannings- en
beleidscontext kan nagegaan worden of de
geformuleerde beleidsdoelstellingen
doorwerken in de bestaande groenstructuur,
en of de in de beleidscontext vastgelegde
groene bestemmingen volledig gerealiseerd
zijn.
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
2d
STAP 2 ANALYSE
evaluatie en planopgave
DOEL: INZICHT IN KNELPUNTEN, RANDVOORWAARDEN, KANSEN IN HET ONDERZOEKSGEBIED
Bij voorkeur worden de kwaliteiten,
knelpunten, kansen en bedreigingen
zowel in woord én beeld
samengevat.
Een voorbeeld van een
synthesekaart is weergegeven op de
bladzijde hiernaast.
JULI 09
087
2D

MODEL GROENSTRUCTUURPLAN
CATALOGUS METHODIEK OPBOUW STEDELIJK GROENPLAN
basis groentypologie:
catalogiseren van de groentypologie
VISIE
ALGEMENE VISIE,
DOELSTELLINGEN
EN UITGANGSPUNTEN
* cf. duurzaamheidsaspecten
oplossingen per groentypologie
1. AFBAKENING VAN HET STUDIEGEBIED
2ANALYSE
2.A. Bestaande groenstructuur
(BGS)
3. VISIE- EN CONCEPTVORMING
4. ACTIEPLAN
1.A. projectgebied
1.B. onderzoeksgebied
evaluatie
evaluatie evaluatie
{
3.A. plekspecifieke strategieën
4.A. financiering
4.D. prioritering en fasering
2.B. Plannings- en
beleidscontext
1.A
planopgave
3.B. plekspecifieke vertaling naar typologieoplossingen
1.B
2.C. Behoeftenonderzoek
inrichtingsvoorstellen
(groenontwikkeling en -
transformatie)
beheersmaatregelen
terugkoppeling naar
beleid/planningscontext
flankerende maatregelen

6
Stap 3
VISIE- EN CONCEPTVORMING

BESCHRIJVING
STAP 3 VISIE- EN CONCEPTVORMING
DOEL: FORMULEREN VAN ALGEMENE EN PLEKSPECIFIEKE DOELSTELLINGEN EN OPLOSSINGEN
Op basis van
de aanwezige waarden en potenties;
het beleid;
de groenbehoefte;
de wensen van de betrokken partijen
wordt een streefbeeld voor de
groenstructuur opgemaakt. Dit
streefbeeld gaat zowel in op de
gewenste groenstructuur zelf, als op
inrichting- en beheersmaatregelen. De
tekstuele visie wordt bij voorkeur ook
in een synthetiserend beeld
voorgesteld. Dit beeld kan een schets
zijn van de gewenste groenstructuur,
met aanduiding van huidige en
gewenste:
grote groengebieden (vlakken);
groenassen (lijnen);
specifieke puntvormige
groenelementen;
deelgebieden met verschillende
groentypologie.
De gewenste groenstructuur dient op
elk van deze vier niveaus uitspraak te
doen.
Bas Smets Econnection
GEWENSTE OUTPUT
algemene doelstellingen en visie
plekspecifieke strategieën
plekspecifieke typologie-oplossingen
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
aandacht voor plekspecifieke
oplossingen
In de voorgaande analysestappen
hebben we veel aandacht besteed aan
het detecteren van specifieke typeelementen
van de groenstructuur
(vlakken, lijnen en punten) en aan het
detecteren van typologieën en
deelgebieden.
Deze typologieën vormen de basis voor
een plekspecifieke visievorming: voor
elke onderscheiden groentypologie,
maar ook voor de gedetecteerde
deelgebieden en bijzondere plekken
wordt een visie en type-oplossingen
voorgesteld.
JULI 09
091

De doelstellingen van het groenstructuurplan Tiel worden
samengevat in het motto 'zichtbaar
landschap,
leesbare stad'.
De klemtoon ligt op het verbinden van de stad en het
omliggende landschap, en op het 'binnentrekken' van dit
landschap in de stad zelf. Bovendien worden de
landschappelijke structuren als uitgangspunt voor de verdere
ruimtelijke ontwikkeling van de stad genomen.
a/ landschappelijke structuur als basis voor
ontwikkelingen
Natte komgronden en uiterwaarden vormen geen goede
bouwlocaties. Dit zijn niet enkel risicozones voor
overstromingen, maar zijn ook voor de natuurlijke en
landschappelijke structuur van belang door hun openheid en
natuurwaarden. Stedelijke uitbreidingen worden bijgevolg
maximaal op de hoger gelegen gronden voorzien, terwijl de
lager geleden gronden landschappelijk, recreatief en natuurlijk
versterkt worden.
b/ benutten van bestaande landschappelijke
waarden en relaties
De landschappelijke lintdorpen dienen als groene assen
versterkt te worden. Hierbij moeten de landschappelijke
kenmerken van de omgeving (kleinschalige perceelsstructuur,
groene coulissen, aanwezigheid van bloesembomen,…)
maximaal worden benut. Daarnaast is het van belang om op
strategische plaatsen 'stedelijke balkons' te realiseren, waarbij
het landschap wordt gebruikt om de stad aan zijn omgeving te
presenteren. Ook worden voorstellen gedaan om de overgang
van stad naar land te verzachten, bijvoorbeeld door
waterbeheer- en recreatieve voorzieningen voor een
bedrijventerrein te voorzien in de overgangszone naar de
open ruimte.
c/ infrastructuur als visitekaartje
Snel- en spoorwegen worden maximaal ontwikkeld als groene
ruggengraat, met zowel een recreatieve als ecologische
betekenis. Groene spoorbermen dienen een representatieve
begeleiding door Tiel naar het stationsgebied te zijn. De
stationsomgeving zelf wordt verder uitgebouwd als
hoogwaardige openbare ruimte met slechts gedeeltelijk een
groene invulling.
voorbeeld van doelstellingen (algemeen en plekspecifiek):
groenstructuurplan Tiel
De andere wegen worden onderverdeeld in drie typen:
De lussen, met een te ontwikkelen beeld van zeer landschappelijk tot hoogstedelijk;
Landschappelijke wegen als stedelijke uitvalswegen naar het landschap;
Overige hoofdwegen met een herkenbaar, eenduidig consequent beeld over het hele traject.
Strategische punten langs de wegen worden uitgebouwd als stadsentrees of poorten. Groen speelt
ook hierbij een belangrijke rol
d/ versterken van de interne structuur
Dit uitgangspunt richt zich op het versterken van de onderscheidende kenmerken van de wijken, om
te komen tot een minder diffuus stedelijk weefsel, en het versterken van de landschappelijke en
overige lijnen tussen stad en open ruimte. Deze lijnen krijgen zowel een recreatieve als in sommige
gevallen een ecologische betekenis.

Hoe te werk gaan bij het formuleren van
algemene uitgangspunten en
doelstellingen?
Bedoeling is om de knelpunten op te lossen,
de kwaliteiten minstens te behouden en
waar nodig verder te versterken, de kansen
optimaal te benutten en de bedreigingen te
milderen.
Het formuleren van de uitgangspunten en
doelstellingen heeft dus een directe
relatie met de planopgave.
Probeer de doelstellingen ook
maximaal af te stemmen op de 6 pijlers
van het Harmonisch Park- en
Groenbeheer. Deze pijlers zijn
weergegeven op blz. 23 van deze
handleiding.
Bas Smets Econnection
STAP 3 VISIE- EN CONCEPTVORMING
DOEL: FORMULEREN VAN ALGEMENE EN PLEKSPECIFIEKE DOELSTELLINGEN EN OPLOSSINGEN
Voorbeelden van algemene
uitgangspunten en doelstellingen (niet
limitatief):
Verhogen van de kwaliteit en kwantiteit van het
openbare groen, in samenhang met het
landschap en de ruimtelijke opbouw van de
gemeente. De lokale potenties vormen hierbij de
basis;
Vergroten van de herkenbaarheid, identiteit,
beeldkwaliteit en landschappelijke beleving van
het groen;
Tegengaan van versnippering;
De 'onderlegger' en ontstaanswijze van de
gemeente zijn afleesbaar uit het beeld van de
stad en zijn omgeving;
Het behoud en versterken van de
cultuurhistorische waardevolle elementen;
Verhogen van de soortenrijkdom, een
groenstructuur als versterking van de
ecologische infrastructuur, met voldoende
oppervlakte aan natuurlijke gebieden,
voldoende ecologische verbindingen en een
aangepast beheer;
(Al dan niet) versterken van het contrast
bebouwde-open ruimte aan de randen van het
bebouwd gebied;
Ontwikkelen van een groenstructuur doorheen
de gemeente, met een
natuurverbindingsfunctie en met aandacht voor
water in de gemeente;
Voldoen aan de groenbehoefte op buurt-, wijk,
stadsdeel, stads- en gemeentelijk niveau;
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
Zonering van het gebruik van het groen naar
draagkracht van de ruimtelijke typologiëen en
intensiteit van gebruik. Een goede verhouding
tussen de verschillende zones is van groot
belang voor een optimaal woongenot;
Ontwikkeling van een multifunctionele
groenstructuur;
Een aangename leefomgeving scheppen en het
versterken van de eigenheid van de wijken;
Een groen netwerk ontwikkelen voor fietsers en
voetgangers;
Efficiënt en duurzaam beheer en inrichting van
het openbaar groen. De soorten worden
afgestemd op de bodemgesteldheid binnen de
gemeente;
Groen meer bereikbaar maken;
Aanzet geven voor de incorporatie van groen bij
inrichtingsplannen voor de publieke ruimte en
andere ruimtelijke projecten;
compacte stad / gedeconcentreerde bundeling
als ruimtelijk ontwikkelingsprincipe (deze
doelstelling moet gelinkt worden aan
doelstellingen uit het gemeentelijk of
provinciaal ruimtelijk structuurplan);
multifunctionaliteit , verzoenen van
verschillende groenfuncties;
inschakelen van het groen in een
langzaamverkeersnetwerk en/of
speelruimteweefsel,...;
...
JULI 09
093

Uitgangspunten in het groenstructuurplan
Arnhem
De doelstellingen worden samengevat in een
aantal motto’s:
Bewaren en versterken;
Zuinig omgaan met bestaande en potentiële
kwaliteiten;
Groen blijft groen;
Kansen benutten;
Alles op zijn plaats;
Tegengaan van versnippering;
Schoon en netjes;
Beheer afgestemd op streefbeeld.
Mogelijke strategieën voor lijnen
Bestaande verbindingen opwaarderen en waar
nodig verbreden (bomenlanen, aanpassen van
verkeerspunten). Zowel voor recreanten als voor
dieren is het van belang in het stedelijk groenplan
een minimale breedte voor de groene assen e
bepalen.
Mogelijke doelstellingen en strategieën in de bebouwde omgeving
het plaatselijk intensiveren van het groen;
de gebruikswaarde, toegankelijkheid en/of bereikbaarheid van het groen verhogen. Dit laatste dient te gebeuren
door barrières weg te werken. Om de toegankelijkheid te verhogen, is het mogelijk noodzakelijk dat de gemeente
afstemt met eigenaars of indien nodig grondpositie verwerft;
Bij projectontwikkelingen binnen de bebouwde kom kunnen minimale percentages openbaar groen/speelruimte
opgelegd worden (voorbeelden in Nederland gaan uit van 30 tot 75m²/woning);
Naast deze kwantitatieve norm, kunnen ook meer kwalitatieve normeringen worden opgenomen in
bestemmingsplannen (voor elk project afzonderlijk) of gemeentelijke verordeningen (bepalen van een algemeen
kwaliteitsniveau voor groen, bijvoorbeeld regels mbt geveltuinen en bloembakken, zie figuur Gent);
de multifunctionaliteit van het groen verhogen: een variatie aan belevingskwaliteiten (ruimtelijkheid, natuurlijkheid,
cultuur en historie, rust en stilte, uitrusting,..) inspireert tot een waaier aan activiteiten (spel, recreatie,
natuurstudie,…) en tal van andere functies (natuurontwikkeling, buffering, klimaatregeling,...);
geveltuinen, groendaken,... zijn relatief ‘eenvoudige’ maar effectieve inrichtingsmaatregelen in een
(dicht)bebouwde omgeving.
De realisatie van groene verbindingen is gericht
op het behoud, herstel en de nieuwe aanplant
van houtsingels, houtwallen en/of bomen, oevers,
grasstroken,…. Dit kan op eigen initiatief van de
gemeente gebeuren, maar kan ook gebeuren
door het stimuleren van particulieren. Mogelijke typologie-oplossingen in de
bebouwde kom:
visie op geveltuinen en bloembakken,
Integraal plan
Openbaar Domein Gent

Hoe te werk gaan bij het formuleren van
plekspecifieke uitgangspunten en
doelstellingen?
Een praktische insteek is het formuleren
van doelstellingen voor minstens volgende
deelgebieden of deelelementen:
het groen binnen het bebouwde
gebied.
Binnen het bebouwde gebied kan
nog onderscheid gemaakt worden naar
deelgebieden (op basis van verschillende
typologieën, zie blz. 95 e.v. van deze
handleiding) en bijzondere plekken;
de groene verbindingen
(lijnelementen), die niet enkel groene
elementen binnen het bebouwde gebied
verbinden, maar ook verbindingen maken
tussen het bebouwde gebied en de open
ruimte. Onderscheid kan worden gemaakt
naargelang de functie/schaal/gebruik/locatie
van de lijnelementen;
het groen rond de bebouwde ruimte
(dus in de open ruimte). Ook hier kan
desgewenst onderscheid gemaakt worden
in deelgebieden en bijzondere plekken.
Bas Smets Econnection
STAP 3 VISIE- EN CONCEPTVORMING
DOEL: FORMULEREN VAN ALGEMENE EN PLEKSPECIFIEKE DOELSTELLINGEN EN OPLOSSINGEN
“Beter groen binnen de bebouwde
kom”
Dit betekent dat lokaal maatwerk vereist
is. De bestaande verschillen tussen de
wijken/buurten in de gemeente worden als
uitgangspunt genomen en er kan desgewenst
een wijk- of buurtspecifieke 'sfeer' worden
vastgesteld. Versterking van deze kenmerken
betekent niet noodzakelijk meer groen
(meestal is de beschikbare ruimte beperkt),
maar veelal een betere openbare ruimte.
“Meer groen rond de bebouwde kom”
Om het aanbod te versterken, kan bijkomend
recreatief groen worden aangelegd buiten de
bebouwde kom. Aandacht dient hierbij uit te
gaan naar de bereikbaarheid van dit nieuwe
groen. Anderzijds kan het ook van belang zijn
het groen rond de stad te beschermen tegen
stadsuitbreiding (zie voorbeeld
Groenstructuurplan Tiel blz. 92).
Interessant en inspirerend bronmateriaal voor
plekspecifieke typeoplossingen is te vinden in
het ‘Vademecum Bomen’.
BRONMATERIAAL
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
“Sneller naar buiten”, aandacht voor
groene verbindingen
De verbindingen tussen:
Groengebieden onderling;
Woongebieden/centrum en groengebieden;
Groengebieden en de open ruimte
zijn van het allergrootste belang, zowel voor de
natuur-ecologische waarde als voor de recreatieve
gebruikswaarde van de groenstructuur.
Belang voor de natuurlijke en ecologische
waarde
Waar afzonderlijke groengebieden soms te
klein kunnen zijn voor de populaties, kan door
verbindingen een samenhang worden gecreeerd
zodat de oppervlakte van het leefgebied
groter wordt. Verbindingen kunnen zowel
groen als groen-blauw zijn en naast radiale
groenassen is ook concentrisch groen van
belang om een fijnmazig vertakt netwerk
(raamwerk) tussen grotere en kleinere
groenelementen te bekomen.
Het versterken van ecologische relaties is in
sommige gevallen ook op een minder zichtbaar
niveau nodig. Zo zal het voor in het water
levende soorten aangewezen zijn constructies
zoals duikers maximaal te vermijden.
Belang voor de recreatieve waarde
Via groene verbindingen worden recreatieve
en andere gebieden beter bereikbaar voor
langzaam verkeer. De assen op zich vormen
eveneens aantrekkelijke zacht-recreatieve
verbindingen.
JULI 09
095

“beter groen in de stad” “sneller naar buiten” “meer groen rond de stad”
voorbeelden van algemene conceptvorming en gewenste groenstructuur:
Groenstructuurplan Amsterdam-Noord (bovenaan links en onderaan) en groenstructuurplan Utrecht (bovenaan rechts)

De visie wordt bij voorkeur vertaald naar een
synthesebeeld met ruimtelijke reservering.
Hierbij kan eventueel gebruik gemaakt worden
van het synthesebeeld voor de gewenste
groenstructuur in het gemeentelijk ruimtelijk
structuurplan als basis voor deze kaart. Meestal
zal het echter noodzakelijk zijn deze kaart op
basis van de doelstellingen verder te verfijnen.
zie voorbeelden Amsterdam-Noord
(vorige bladzijde) en Utrecht (boven)
voorbeeld van gewenste groenstructuur: groenstructuurplan Utrecht
voorbeeld van een visuele vertaling van algemene doelstellingen
groenstructuurplan Tiel
voorbeeld van ruimtelijke typologieën (deelgebieden):
Integraal plan Openbare ruimte Gent
097

Uit de analyse van de bestaande toestand bleek in het Eilandje, een voormalige industriële site
in Antwerpen, de impact van de solitaire bomen op de perceptie van de ruimte beperkt tot
onbestaande te zijn. De ruimte kenmerkte zich immers door grote dimensies, veel openheid en
een industrieel rasterpatroon. De verspreide solitaire bomen verdwenen als het ware in het niets
bij de grote schaal van de buitenruimte. Als strategie op maat van de buurt, wordt in het
groenplan voorgesteld om de solitaire bomen zoveel mogelijk te vervangen door bomenclusters.
Door het introduceren van bomenclusters wordt de oorspronkelijke openheid van de buurt niet
teniet gedaan, maar wordt wel een bijdrage geleverd tot een hogere woonkwaliteit. Om aan te
sluiten bij het eigen karakter van het Eilandje, worden echter geen typisch binnenstedelijke
bomen geïntroduceerd.
De soortenkeuze werd bepaald door een aantal criteria:
kleinere soorten, omdat deze dicht bij de voetgangers kunnen aansluiten, met garantie van vrije
doorzichten tot op een hoogte van 2m80;
verschillende soorten met verschillende groeisnelheden en ook verschillende hoogten om relatief
snel een gevarieerd beeld te krijgen. De snelgroeiende bomen worden beschouwd als 'wijkers',
duurzame bomen als 'blijvers'. De positie van de blijvers is van belang, zij worden in een
specifieke lijn aangeplant, als aanzet van een laanritme. Door het na verloop van tijd uitdunnen
van de wijkers kunnen de blijvers verder doorgroeien, het eindbeeld zal hoofdzakelijk door de
blijvers bepaald worden;
soorten die refereren aan de bomen die spontaan groeien langs de Schelde. Het gaat hier dus
bewust om niet-binnenstedelijke (geen 'decoratieve') bomen.
De bomen krijgen een gemeenschappelijke groene bodembedekking en worden dicht op elkaar
aangeplant met het oog op een zo groot mogelijke ruimtelijke impact zonder een te groot
aandeel van de buitenruimte in te nemen. Groene bodembedekking brengt ook een minimum
aan onderhoud met zich mee. Op strategische plaatsen worden de groene bodembedekkers
vervangen door siergrassen of platines met groene voegen (voor doorwaadbare gedeelten).
Het groenconcept opgenomen in het beeldkwaliteitplan voor de
Mechelse binnenstad gaat uit van een tweeledige strategie (conceptuele
weergave schema’s onderaan):
Enerzijds worden de potenties van de grote publiekeruimte-entiteiten
maximaal benut. Het gaat dan vooral om grote groenvlakken en lijnen
zoals de Vaart, de Dijle, de Kruidtuin en de Zuidelijke vesten (zie schema
bovenaan: midden);
Anderzijds wordt de groenstructuur bepaald door kleinschalige
groenimpulsen (schema boven, rechts). Het gaat dan om:
Punten: solitaire groenelementen.
Het groenconcept gaat enkel uit
van de reeds bestaande waardevolle groenelementen. Nieuwe
'punten' (solitaire groenelementen) worden niet gestimuleerd
aangezien de structurerende waarde beperkt is;
Lijnen:
langs de belangrijkste wegen (hoofdlanen, boulevards,…)
worden groene bermen en begeleidende beplanting voorzien of verder
vervolledigd;
Vlakken:
op een beperkte oppervlakte wordt groen strategisch
aangebracht op een beeld- en ruimtestructurerende wijze. Het groen
kan bestaan uit bomengroepen of plantvakken voor struiken en wordt
zoveel mogelijk opgeladen met functie(s), zoals een halte voor het
openbaar vervoer, verlichting, informatieborden, fietsenstallingen,…
voorbeelden van een plekspecifieke vertaling naar
typologie-oplossingen voor
de bebouwde kom: Groenplan Eilandje (links) en
Beeldkwaliteitplan Mechelen (rechts)

Op de belangrijkste lijnen op stadsniveau, zoals stadslanen en
groenblauwe lijnen, horen bomen van eerste grootte thuis.
In deze brede groene zones vormen struweelbeplanting en bomen
samen de drager. Dit kunnen een of meer doorgaande of onderbroken
rijen bomen zijn.
De boomsoort is gerelateerd aan de landschappelijke onderlegger.
Op de stuwwal worden soorten van de Veluwe en de landgoederen
gebruikt, bijvoorbeeld eik, beuk, linde en esdoorn;
In het poldergebied staan soorten van rivier en polder, bijvoorbeeld
populier, es, wilg en fruitbomen. De bomen voor het buitengebied zijn
allen inheemse soorten, mede vanwege de natuurwaarde;
In het hoogstedelijk deel van de stad staan boomsoorten die goed
tegen het stadsklimaat kunnen en in de stedelijke sfeer passen
(bijvoorbeeld plataan, robinia);
Binnen de wijken zelf worden deze landschapsprincipes zoveel
mogelijk doorgezet, maar de beschikbare ruimte en gebruikseisen zijn
hier echter meer leidend. Zowel uit- als inheemse soorten worden hier
toegepast.
Afhankelijk van de locatie van de wegen,
wordt een typeoplossing voorgesteld voor
de inpassing van groen in het wegprofiel:
In de stedelijke profielen (midden) is een
tweezijdige laanbeplanting in groene
bermen gewenst;
Waar deze wegen meer landschappelijk
ingebed zijn, kan de boombeplanting op
het landschap reageren (bijvoorbeeld
laan, losse bomen, los verband of geen
bomen, zie boven);
Voor de belangrijkste wegen op wijkniveau
gelden dezelfde principes als voor de
wegen op stadsniveau, alleen is de maat
kleiner. Hier kunnen ook bomen van de
tweede en derde grootte als
laanbeplanting aanwezig zijn (onder).
voorbeeld van ruimtelijke typologieën (deelgebieden):
Integraal plan Openbare ruimte Gent
voorbeelden van een plekspecifieke vertaling naar typologieoplossingen
voor de verbindingen (lijnelementen):
Groenplan Arnhem
099

inrichtingsvoorstellen en beheersmaatregelen op basis van de gewenste
groenstructuur voor Arnhem.
voorbeeld van plekspecifieke strategieën: groenplan Arnhem
Inrichtingsvoorstel voor de groenstructuur in een binnenstedelijke omgeving met hoge
representativiteit en beperkte beschikbare ruimte: het voorzien van verplaatsbaar groen.
Het groen kan weggenomen worden als op bepaalde momenten (markt, stoeten,
manifestaties,...) meer ruimte nodig is. Bovendien kan het groen aangepast worden aan de
seizoenen waardoor een gevarieerd beeld kan ontstaan in de binnenstad.
Voorbeeld van een inrichtingsvoorstel voor de representatieve delen
van een stad:
Integraal plan Openbaar Domein Gent

Hoe te werk gaan bij het ontwikkelen van
strategieën voor de realisatie van de
gewenste groenstructuur?
De realisatie van het wensbeeld kan op
verschillende sporen gebeuren:
formuleren van inrichtingsvoorstellen
voor groenontwikkeling
en -transformatie // Het uitvoeren van
concrete acties;
beheersmaatregelen // Het wegwerken
van achterstallig beheer en het invoeren
van een gedifferentieerd groenbeheer;
terugkoppeling naar beleid en
planningscontext // Het opnemen van
de streefbeeldambities als randvoorwaarden
bij ruimtelijke planvorming;
Het nemen van flankerende
maatregelen (communicatie, overleg,…).
Bas Smets Econnection
STAP 3 VISIE- EN CONCEPTVORMING
DOEL: FORMULEREN VAN ALGEMENE EN PLEKSPECIFIEKE DOELSTELLINGEN EN OPLOSSINGEN
Hoe inrichtingsvoorstellen voor de
groenontwikkeling en -transformatie
formuleren?
De eerste strategie heeft tot doel de kwaliteit
van het bestaande groen te verbeteren en de
groenstructuur verder te versterken door de
ontwikkeling van nieuwe groenvlakken of -
lijnen (punten, dwz solitaire aanplantingen,
hebben slechts een geringe structurerende
werking, althans bij nieuwe elementen).
De inrichtingsprincipes voor het groen
worden bij voorkeur in functie van de locatie,
het gewenste gebruik en de gewenste
waarden van het groen uitgewerkt. Zo zullen
andere inrichtingsprincipes gelden voor het
centrum, de woonwijken of een overgangszone
tussen bebouwde en niet-bebouwde
omgeving.
Afhankelijk van de functie die het groen
heeft/krijgt worden deze principes verder
uitgediept en zal het groenvlak of de lijn een
eerder natuurlijke inrichting dan wel een
inrichting gericht op intensiever gebruik
krijgen. Het is ook mogelijk dat deelzones
binnen de vlakken of lijnen eigen accenten
krijgen.
Eerder natuurlijke zones met beperkte,
gecontroleerde toegankelijkheid (natuurkern,
wandelgroen,…);
Zones met meer gebruiksmogelijkheden en
dus meer verstoring (speelgroen, stadsgroen,
groen voor specifiek gebruik,…).
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
JULI 09
101

Voor de ontwikkeling van deze
voormalige industriële site tot een
woonomgeving worden op
verschillende plaatsen
bomenclusters geïntroduceerd. De
locatie van deze clusters wordt als
volgt bepaald:
Eerst wordt de niet beplantbare
ruimte gedetecteerd (rijweg,
voetpaden), wat overblijft is de
'plantzone';
Binnen de plantzone worden
lineaire stroken gezocht
(plantstroken);
Binnen de lineaire stroken kunnen
bomenclusters worden aangeplant.
De maximale lengte van deze
clusters wordt bepaald door de
lengte van de lineaire stroken, de
breedte wordt vastgelegd op 5
meter. Bij de maatgeving van de
bomenclusters wordt rekening
gehouden met inritten,
parkeerplaatsen en looplijnen.
Voorbeeld van
inrichtingsvoorstellen in
de bebouwde kom:
Groenplan Eilandje
In het groenplan worden ook 'tijdelijke
landschappen' voorzien op plaatsen waar op
langere termijn bebouwing wordt voorzien. Deze
plekken worden tijdelijk ingevuld met snel
realiseerbare, groenzones, zoals:
Parkeerplaatsen met een groen karakter;
Publieke ruimte met een groen karakter;
Volledige groenzones.
Aangezien het gaat om tijdelijke landschappen
wordt de aanleg- en onderhoudskost zo laag
mogelijk gehouden met het oog op een maximaal
resultaat. Hiervoor werd een systeem uitgedacht
met groenaanleg op de bestaande infrastructuur.
Dit systeem bestaat uit een laag teelaarde op de
bestaande bestrating (60-80 cm teelaarde) die
beplant wordt met siergrassen en bloemen.

Bas Smets Econnection
STAP 3 VISIE- EN CONCEPTVORMING
DOEL: FORMULEREN VAN ALGEMENE EN PLEKSPECIFIEKE DOELSTELLINGEN EN OPLOSSINGEN
Mogelijke inrichtingsmaatregelen
Verbreden van waterlopen, aanleg van of
herinrichting tot natuurvriendelijke oevers,
verflauwen van oevers, waarbij uiteraard
rekening wordt gehouden met de eisen die
vanuit de scheepvaart en door de waterbeheerder
worden gesteld (zie oeverprofielen
Amsterdam Noord);
Aanleggen van poelen, drassen en waterlopen.
Poelen vormen een ideaal milieu voor
amfibieën en libellen;
Aanleg van hengelsteigers, rust- en uitkijkplekken,
oordeelkundig lokaliseren van
recreatieve voorzieningen (recreatief gebruik
concentreren op aantal specifieke plaatsen);
Aanleg van bomenrijen, bomengroepen,
houtwallen, grasstroken,… op strategische
plaatsen. Het aanleggen van bomen heeft als
bijkomend voordeel dat het oneigenlijk
gebruik van bermen (bijvoorbeeld parkeren op
de berm) wordt ontmoedigd;
Aanleg van doorgangen, faunapassages,
ecoducten, bruggen voor langzaam verkeer,…
Dergelijke maatregelen kunnen gekoppeld
worden aan infrastructuurplannen. De
inrichting van passages is essentieel voor het
gebruik ervan (door mens en dier). Bepaalde
dieren zullen een kale onderdoorgang niet
passeren. Liggen er bijvoorbeeld boomstobben
of zware stenen die dekking bieden,
dan wordt de passage al aantrekkelijker. Een
groenstrook of watergang met geleidelijk
aflopende oever is nog beter, maar daarvoor
is niet altijd ruimte. Voor de mens is goede
verlichting, een duidelijk profiel en doorzicht
(zicht op de ruimte achter de doorgang) dan
weer belangrijk;
Herinrichting van drukke, onoverzichtelijke
kruispunten en andere hindernissen voor
wandelaars en fietsers op recreatieve routes.
Ook het vervolledigen van routes (paden,
realiseren van missing links) en het aanbrengen
van een duidelijke en landschappelijk
ingepaste bewegwijzering behoort hiertoe.
Het plaatsen van bomen langs de weg kan
eveneens bijdragen tot een betere leesbaarheid
en veiligheid van de weg. Door bijvoorbeeld
de bomen dicht tegen het rijweggedeelte
te voorzien, wordt de weg visueel versmald,
wat kan leiden tot het afremmen van het autoverkeer
en dus tot een grotere verkeersveiligheid;
Herinrichting van drukke hindernissen voor
natuur: dit is over het algemeen moeilijker te
realiseren omdat hier wordt ingegrepen in
bestaande (bebouwde) functies. In sommige
concrete gevallen is dit echter mogelijk. Zo
wordt in het groenplan voor Amsterdam-Noord
opgenomen dat de ingang van een winkel
verplaatst zal worden in functie van een
betere overgang naar een nabijgelegen
groengebied;
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
In dichtbebouwde, stedelijke gebieden kan
het groen ook verplaatsbaar of tijdelijk zijn.
Hier kan het ook nuttig zijn om uitspraken te
doen over het algemene beeld en de inrichting
van tegeltuinen e.d. (zie voorbeeld
Integraal plan openbaar domein blz 94 en 100
en Groenplan Eilandje op de bladzijde
hiernaast).
JULI 09
103

Voorbeelden van inrichtingsvoorstellen voor oevers en groene
langzaamverkeersverbindingen: Groenplan Amsterdam-Noord
Voorbeeld van functiespecifieke beheersniveaus:
groenstructuurplan Tiel
De hoofdgroenstructuur wordt vertaald in drie typen groene
netwerken, met elk een eigen gewenst beeld. Het beheer zal hieraan
worden aangepast:
Oriëntatiegroen: de leesbare groenstructuur, veelal gekoppeld aan
infrastructuur, maar ook herkenbare accenten en structuurelementen
(meestal lijnen);
Recreatief groen: ontspanningsgroen, waarbij verbindingen naar het
omliggende landschap te onderscheiden zijn, veelal gekoppeld aan
landschappelijke elementen in de stad, als interne verbindingen en
stadsparken;
Ecologisch groen: groen met natuurwaarde, natuurlijke
groenelementen als stadsparken die door de landschappelijke
elementen in de stad verbonden zijn met de ecologische structuren
in de stad.
Voorbeeld van functiespecifieke beheersniveaus:
groenvisie Noordenveld
In deze groenvisie worden 5 mogelijke kwaliteitsniveaus bepaald
voor het onderhoud van de groenstructuur (cultuurlijk groen):
Zeer hoog: perfect onderhouden, verzorgd (gesnoeid, teruggezet,…)
en net (geen zwerfvuil, geen onkruid);
Hoog: goed verzorgd en onderhouden (eventueel beperkte schade
en enkele te zware takken), net (bijna geen zwerfvuil of onkruid);
Basis (voldoende): redelijk onderhouden, een kleine achterstand in
het onderhoud is mogelijk (snoeiwonden, rijsporen,…), het beeld is
niet vuil (acceptabele hoeveelheid zwerfvuil en onkruid) en er doen
zich geen onveilige situaties voor;
Laag: vuil, storend beeld, structurele achterstanden in het beheer;
Zeer laag: onveilig, structureel onherstelbare achterstanden, zeer
vuil. De toestand is met beheer alleen niet meer te herstellen.
Bedoeling is dat het beheer voor het volledige structurele groen in de
gemeente minstens op het basiskwaliteitsniveau wordt gebracht.
De gewenste beheersniveaus en tijdstippen voor beheer van de
verschillende groenelementen wordt bij voorkeur in
afzonderlijke beheerplannen of schema's uitgewerkt, met als
basis het stedelijk groenplan. Een belangrijk onderdeel van
deze beheerplannen is het bepalen van het onderhoudsbudget
(zie ook stap 4 van deze handleiding, blz. 127 e.v.).

Hoe beheersmaatregelen formuleren
Beheer is erg bepalend voor de beleving van de
groenstructuur in de gemeente, maar ook voor
de natuurwaarden van het groen.
Beheer kan variëren van niets doen tot intensief
beheer. Variatie in beheer zorgt voor aantrekkelijke
milieus en ecologische structuurrijkdom.
De variatie aan biotopen neemt toe, wat de
biodiversiteit en de afwisseling in het beeld van
de gemeente ten goede komt.
Het is een misvatting ecologisch beheer te
verwarren met 'geen beheer'. Chemische
bestrijding wordt gebannen.
Het is uiteraard ook mogelijk dat binnen
intensief beheerde gebieden ook extensief
beheerde deelzones zijn, en andersom.
De beheerniveaus dienen aangepast te worden
volgens de gewenste functie van het groen
(locatie en functie van het groen). Er kan
gewerkt worden met verschillende beheersniveaus
(zie voorbeeld Groenvisie Noordenveld).
Dit betekent dat het duidelijk onderscheid
tussen structureel groen en het 'andere' groen
(detailgroen) zich bij voorkeur ook vertaalt in het
financieel beleid en de beheerprogramma's: de
meeste inspanningen (mankracht, financiële
middelen,...) zouden moeten gaan naar het
structurele groen. In veel gemeenten neemt
echter vooral het niet-structurele, versnipperde
detailgroen reeds een grote hap uit het
beheersbudget.
Bas Smets Econnection
STAP 3 VISIE- EN CONCEPTVORMING
DOEL: FORMULEREN VAN ALGEMENE EN PLEKSPECIFIEKE DOELSTELLINGEN EN OPLOSSINGEN
In sommige gemeenten zal het noodzakelijk zijn
de eerste jaren een overgangsbeheer te voeren,
waarbij het beheer gericht is op het bereiken van
het gewenste streefbeeld vertrekkend vanuit de
huidige situatie. Eens het streefbeeld bereikt is,
kan overgegaan worden naar
instandhoudingsbeheer.
Vanuit een ecologisch perspectief is het
noodzakelijk het beheer ook af te stemmen op
de voortplantingsperiode van de belangrijkste
diergroepen die door de beheermaatregelen
worden getroffen, zeker in gebieden die van
hoge natuurlijke of ecologische waarde zijn.
Zowel vanuit het perspectief van de beleving als
vanuit een ecologisch perspectief kan het plaatselijk
gewenst zijn om het beheer maximaal te
spreiden in tijd en ruimte. Dit opdat er geen al te
bruuske veranderingen in het vestigingsmilieu
voor de populaties zou ontstaan (ecologisch) en
opdat het beeld van een groengebied, laan,…
door een volledige 'kaalslag' niet te plots zou
veranderen (beleving). Bovendien laat het
spreiden van het beheer in ruimte en tijd toe dat
de afzonderlijke 'onderdelen' van de groenstructuur
beleefbaar zijn: de inwoner, bezoeker,…
kan als het ware de verschillende 'stadia' van de
ontwikkeling van groenelementen beleven.
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
Wat is beheer?
Beheer is het sturen van de natuurlijk
successieprocessen. Zonder beheer gaat quasi
elke vegetatie uiteindelijk over naar bos. Beheer
is zowel vanuit een ecologisch perspectief als
vanuit het perspectief van de beleving
noodzakelijk:
Vanuit een ecologisch perspectief: beheer heeft
een functie in het bestendigen van bepaalde
levensgemeenschappen. De populatie van een
soort moet een bepaalde minimale omvang
hebben opdat ze levensvatbaar zou zijn. Deze
zogenaamde kernpopulatie verschilt van soort
tot soort. Elke soort stelt andere eisen aan de
omgeving, het gaat dan voornamelijk om eisen
rond oppervlakte en gebruik van het groen. Wil
men met het beheer bepaalde soorten
handhaven of stimuleren, zal het beheer gericht
moeten zijn op het scheppen van de ideale
omstandigheden voor die bepaalde soort.
Vanuit het perspectief van de beleving: het
bestendigen van een bepaald beeld en niveau
van bruikbaarheid (functies). Achterstallig
beheer leidt tot slecht begaanbare paden, tot
het dichtgroeien van gewenste doorkijken en
algemeen tot een 'rommelig' beeld.
BRONMATERIAAL
Interessant bij het opstellen van een beheervisie
(zie blz. 149-150):
Vademecum Bomen (Harmonisch Park- en Groenbeheer),
Agentschap voor Natuur en Bos
Vademecum Beheerplanning Harmonisch Park- en
Groenbeheer, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap,
Afdeling Bos en Groen
www.ecologisch-groenbeheer.nl
JULI 09
105

Paarden en ossen beheren mee de natuur in het Osbroek
Het Osbroek is een groen wandelgebied ten zuiden van de
stadskern van Aalst, tussen Aalst en Erembodegem. Het gebied
omvat een stadspark, sportterreinen, een groot bosgebied, akkers
en weilanden, ...
Door middel van extensieve jaarrondbegrazing wordt een
gevarieerd landschap gecreëerd. Dit houdt in dat een aantal grote
grazers, in dit geval Konikpaarden en Gallowayossen, gans het
jaar vrij rondlopen in het gebied, bij zo'n lage bezetting echter dat
er voldoende ruimte is voor spontane landschapsvormende
processen zoals struweel-, bos- en ruigtevorming. Hierdoor blijft 's
zomers het grootste deel van de kruidlaag onaangeroerd. Deze
zomerruigtes komen over het ganse terrein verspreid tot bloei en
zaad en bieden onderdak en voedsel aan grote aantallen
insecten, vogels, zoogdieren, enz...
Het Osbroek is steeds toegankelijk voor het publiek. Wandelaars
zijn binnen de afbakening van het graasgebied ook buiten de
paden welkom.
(bron: www.aalst.be)
Voorbeelden van variatie in beheer: Osbroek en
Amsterdam-Noord (rechts)
In het groenplan voor Amsterdam-Noord wordt onderscheid gemaakt tussen gebieden met
intensief en extensief beheer.
Voorbeeld van functiespecifieke beheersniveaus:
groenvisie Noordenveld
Voorbeeld van efficiënter beheer: uitgifte van snippergroen
Snippergroen is per definitie onderdeel van de detailgroenstructuur. Het is beperkt van afmeting
(kleiner dan 100 m²) en sluit aan op een woning of een tuin. Doordat het moeilijk en relatief duur te
onderhouden is, heeft het vaak een lage kwaliteit. Bij verlies van dit snippergroen blijft er nog genoeg
groene kwaliteit over. Om ervoor te zorgen dat het gewenste eindbeeld van een wijk wordt bereikt en
tegelijkertijd de beheerkosten in de hand worden gehouden, wordt snippergroen bij (her)inrichting
zoveel mogelijk voorkomen of samengevoegd met ander groen. Uitgifte van snippergroen gebeurt
tegen marktconforme tarieven. In een huursituatie wordt het huurcontract voor het snippergroen in
samenwerking met de verhuurder (veelal een woningcorporatie) gekoppeld aan de woning. Onder de
volgende randvoorwaarden kan het snippergroen worden verhuurd of verkocht aan de aanwonenden:
De grond sluit aan op de eigen woning of tuin;
De groenstrook is niet groter dan 100 m² (in
sommige gevallen kan hiervan worden afgeweken,
dit is ter beoordeling van de gemeente);
De grond heeft geen andere functie dan alleen
voor de direct aanwonenden;
De sociale- en verkeersveiligheid komen niet in het
gedrang;
Het groene beeld van de wijk blijft intact;
Het ontwerp van de wijk wordt geen geweld
aangedaan;
Alleen volledige groenstroken worden uitgegeven
en het uitgeven leidt niet tot onlogische grenzen
(bijvoorbeeld 1 huis wel, twee aangrenzende
huizen niet);
Er zijn geen publiekrechtelijke eigendommen
aanwezig (bijvoorbeeld riolering);
Er staan geen waardevolle bomen op;
De grond is niet door de gemeente beschikbaar
gesteld aan derden (voor bijvoorbeeld kabels en
leidingen, reclame,…);
Het (eventueel) resterende deel van de grond
waarvan het snippergroen afgaat, heeft voldoende
omvang;
In het koop-/huurcontract worden aanvullende
voorwaarden opgenomen (bijvoorbeeld dat de
grond niet los van het huis mag worden verkocht,
dat het groene beeld moet blijven bewaard,…).

Hoe streefbeeldambities als
beleidsrandvoorwaarden
bij
ruimtelijke planvorming opnemen?
De gemeentelijke overheid kan verschillende
maatregelen nemen om het gewenste
streefbeeld voor de groenstructuur te
waarborgen bij toekomstige plannen. Dit
betekent dat de gemeente een terugkoppeling
maakt naar de (eigen gemeentelijke) planningsen
beleidscontext en deze eventueel aanvult of
wijzigt.
Volgende maatregelen zijn mogelijk:
Beschermen van bestaande elementen
van de groenstructuur.
Een voorbeeld kan
zijn om het gemeentelijk kapvergunningsbeleid
af te stemmen op de gewenste groenstructuur of
een gemeentelijke 'bomenplan' op te maken.
Waardevolle groenelementen kunnen verder
gedefinieerd en omschreven worden in het
vergunningenbeleid.
Vastleggen van
compensatieregelingen bij de
aantasting van de groenstructuur.Bij
een eventuele aantasting van de bestaande
elementen van de groenstructuur, dient een
compensatie te gebeuren elders in de
groenstructuur. Groencompensatie is een
instrument dat de effecten van ruimtelijke
ingrepen en de omvang van herstelmaatregelen
inzichtelijk maakt en de hoeveelheid groen in
balans houdt.
Bas Smets Econnection
STAP 3 VISIE- EN CONCEPTVORMING
DOEL: FORMULEREN VAN ALGEMENE EN PLEKSPECIFIEKE DOELSTELLINGEN EN OPLOSSINGEN
Randvoorwaarden aan de locatie en
aard van ruimtelijke ingrepen
(stedenbouwkundige en
infrastructurele projecten). Het is van
belang dat de gemeente deze projecten niet
louter ziet als een 'bedreiging' voor de
groenstructuur, maar juist als een uitgelezen
kans om de gewenste groenstructuur te
realiseren (zie ook stap4-meeliften en
aanhaken, blz. 131). Hiervoor is het van belang
dat groen reeds in een vroeg stadium betrokken
wordt in de planvorming. Projecten dienen
steeds afgestemd te worden op de gewenste
groenstructuur. Bij voorkeur worden
ontbrekende delen van de groenstructuur
ontwikkeld als onderdeel van het project, of
worden deze delen minstens opengehouden
(gereserveerd) in afwachting van een realisatie.
Een mogelijke eis die de gemeente kan stellen
aan ontwikkelaars is dat zij bij de (her)inrichting
van grotere gebieden naast een bouwplan, ook
een landschapsplan moeten voorleggen.
Positief bestemmen van structureel
groen in bestemmingsplannen en -
voorschriften.
Het bestemmingsplan is bij
uitstek het instrument om kwetsbare gebieden
planologisch te beschermen. Bij de
actualisering van bestemmingsplannen worden
de gewenste groenstructuur en de begrenzing
van het structurele groen vertaald naar
bepalingen voor doeleinden en gebruik.
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
Dit betekent ook dat voldoende ruimte moet
vrijgehouden worden voor het beheer van de
groenstructuur. De bereikbaarheid voor
onderhoud is vooral bij waterwegen van belang.
Bij voorkeur wordt langs weerszijden van de
waterloop een zone van5mvrijgehouden van
bebouwing. Eén zijde kan vrijgehouden worden
voor onderhoud van de waterloop, de andere
zijde kan in functie van natuurontwikkeling
gevrijwaard worden. Een ander voorbeeld van
een concrete randvoorwaarde in functie van de
groenstructuur is de eis om leidingenstroken
aan 1 kant van de weg te concentreren in
leidingenkokers, zodat maximale mogelijkheden
open blijven voor laanbeplanting.
Gebiedsgerichte visies voor de
groenstructuur vertalen naar
structuurplannen en (indien van
toepassing) afbakeningsplannen voor
stedelijke gebieden
Op een hoger niveau betekent dit dat gebieden
die landschappelijk niet geschikt zijn voor
stadsuitbreiding, niet worden bebouwd. Indien
nodig zal bijgevolg een terugkoppeling naar het
gemeentelijk ruimtelijk structuurplan of het
afbakeningsplan voor een stedelijk gebied
moeten gebeuren.
Behoud en ontwikkeling van de groenstructuur
is op plaatsen met duidelijke kwalitatieve en/of
kwantitatieve tekorten van groter belang dan
elders.
JULI 09
107

Alle bos en natuur dient bij aantasting door een onvermijdbare ruimtelijke ingreep,
waarvoor geen alternatieve locatie aanwezig is, gecompenseerd te worden, zowel in
oppervlakte als in kwaliteit.
Uitgangspunt hierbij is dat de totale hoeveelheid natuur en bos niet vermindert.
Uitgangspunt bij de afname van groenareaal is het herstel van gelijke groenwaarden en
oppervlaktes.
Als dat niet mogelijk is, komt kwaliteitsverbetering in beeld. Er verdwijnt dan weliswaar
groenareaal, maar reeds aanwezig groen kan in kwaliteit worden opgewaardeerd.
Het streven is de compensatie zo dicht mogelijk bij de plaats van het groenverlies te
realiseren.
In gevallen waarin het verlies aan groen niet kwantitatief of kwalitatief gecompenseerd
kan worden (en enkel in die gevallen), kan ook gedacht worden aan het financieel
compenseren van het verdwenen groen. Opbrengsten in het kader van
groencompensatie worden ingezet ter verbetering van de kwaliteit en kwantiteit van het
groen in de gemeente (groenfonds)
voorbeeld van compensatieregeling bij aantasting van de groenstructuur:
groenplan Arnhem

Voorbeelden van flankerende
maatregelen
Ondersteunen van en communicatie met
actoren binnen de gemeente (wijk-, buurt-,
gemeenteniveau) die (in)direct betrokken zijn
bij het beheer van water en groen. Het kan
zeer verrijkend zijn om de kennis en deskundigheid
die bij deze groepen leeft, te benutten.
Omgekeerd kunnen deze groepen
ondersteund worden door uitwisseling van
kennis en materiaal (vb natuurverenigingen,
vrijwilligersgroepen, milieuwerkgroepen,…);
Oprichten van gemeentelijke klankbord- of
adviesgroepen,…;
Samenwerking en overleg met buurgemeenten
voor grensoverschrijdende projecten;
G erichte communicatie,
samenwerking en
overleg met terreinbeheerders of eigenaars
van voor de groenstructuur essentiële onder-
delen. De mogelijkheden tot het openbaar of
minstens toegankelijk maken van bepaalde
onderdelen kunnen via communicatie en
overleg worden nagegaan. Eveneens kan
door overleg sturing worden gegeven aan het
beheer van het privaat domein. In sommige
gevallen ( bijvoorbeeld wanneer medewer-
king van de private eigenaars of van buurgemeenten
noodzakelijk is voor de realisatie
van de gewenste groenstructuur ) zal het
aangewezen zijn een communicatieplan op te
maken als vervolgactie van het stedelijk
groenplan (zie ook proces en communicatie,
blz 137 e.v. van deze handleiding) .
Bas Smets Econnection
STAP 3 VISIE- EN CONCEPTVORMING
DOEL: FORMULEREN VAN ALGEMENE EN PLEKSPECIFIEKE DOELSTELLINGEN EN OPLOSSINGEN
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
JULI 09
109

Voorbeelden van gebiedspecifieke, plekspecifieke en typologie-gerichte maatregelen en voorstellen
groenplan Arnhem

voorbeeld van ruimtelijke typologieën (deelgebieden):
Integraal plan Openbare ruimte Gent
Voorbeelden van gebiedspecifieke, plekspecifieke en typologie-gerichte maatregelen en voorstellen
groenplan Arnhem
111

CASE DENDERMONDE
visie- en conceptvorming
Watersysteem Watersysteem Ecologisch systeem Milieubuffersysteem
Verbindingssysteem Recreatief systeem
Elk groensysteem wordt gekenmerkt door een eigen ruimtelijke
logica en kent een doorvertaling in een specifieke gewenste
ruimtelijke structuur.
De integratie en afstemming van deze complementaire en
elkaar versterkende - groenstructuren resulteert in een
samenhangend raamwerk dat op macroniveau de drager vormt
van het stedelijk groenplan. In tweede instantie wordt het
landschappelijk raamwerk 'opgedikt' en 'opgeladen' tot een
stedelijke groenstructuur op schaal van Dendermonde. Het feit
dat deze basisstructuur ondersteund wordt door sectorale
ruimteclaims (water, natuur, lucht, erfgoed, recreatie,
landbouw) heeft als belangrijk voordeel dat hiermee een
stevige basis wordt gelegd voor de lange termijnontwikkeling
van stedelijk groen.
Visie- en conceptvorming - macro

Op mesoniveau krijgen de mazen van het landschappelijke netwerk een doorvertaling
in groenstrategieën per wijk/buurt en op microniveau wordt gekeken naar specifieke
groenstrategieën per groentypologie met bijhorende inrichtings- en
beheermaatregelen.
Op basis van de gewenste macrostructuur en de typologie-oplossingen (zie fiches
hierna) gebeurde een vertaling naar de concrete situatie in Dendermonde. Dit
gebeurde voor het deelgebied tussen Dendermonde-binnenstad en Baasrode. Dit
deelgebied werd gekozen omwille van de complexiteit en variatie in ruimtelijke
typologieën (van binnenstad naar vestinggordel, verkavelingen en bedrijventerreinen
over een landelijk woonlint richting Baasrode-dorp) en de verzuchting van de Stad
Dendermonde om via het stedelijk groenplan een oplossing te kunnen formuleren voor
een betere verbinding tussen Dendermonde en Baasrode.
Voor de volledige toelichting bij de visie- en conceptvorming voor de case
Dendermonde, wordt verwezen naar het addendum bij deze handleiding.
Visie- en conceptvorming: meso en micro (typologie-oplossingen)
visie- en conceptvorming
CASE DENDERMONDE
113

Voor een aantal in Vlaanderen veel voorkomende
ruimtelijke typologieën (landelijk woonlint, verkaveling,
industriegebied en binnestedelijke omgeving) wordt een
groenstrategie aangeboden in fichevorm. De fiches
bevatten een ruimtelijke-typologische analyse, voorstellen
voor ruimtelijke principes en strategieën, een
structuurschets van de gewenste groenstructuur voor een
dergelijke typologie, met op de achterzijde maatregelen op
het vlak van inrichting, beheer, de terugkoppeling naar
beleid en planningscontext en flankerende maatregelen
specifiek gericht op de problematiek in een dergelijke
typologie. De fiches worden vervolledigd met een overzicht
van mogelijke financiële middelen en mogelijke partners
voor de uitvoering van de maatregelen en enkele
referentiebeelden. De fiches werden opgemaakt op basis
van ontwerpend onderzoek in Dendermonde, maar zijn zo
opgesteld dat ze bruikbaar zijn voor heel Vlaanderen.
Visie- en conceptvorming -
plekspecifieke vertaling naar
typologie-oplossingen

TYPE1:LANDELIJK WOONLINT
Typologische analyse
Straten
Bebouwing
Functies
Tuinen
Totaal
onbebouwde
ruimte
OPP.
OPP.
TOEG.
OPP.
TOEG.
Structuurschets bestaande structuur
Relatief groot ingesloten landbouwgebied
begrensd door vrijstaande
woningen en hoeves
met tuinen. Naast landbouwfunctie
ook enkele landschapsrelicten,
KLE’s en restanten van
voetwegen. Binnengebied niet of
nauwelijks toegankelijk.
Openbaar toegankelijke ruimte
beperkt tot openbare wegenis,
geen groene toegankelijke
ruimte.
Ruimtelijke
principes/
strategieën
externe structuur:
verbindingen
tussen delen van (macro)
groenstructuur, relatie tussen
stapstenen
gebruikswaarde/toegankelijkheid:
fysieke toegankelijkheid
van open ruimte vergroten
oude voetwegen
belevingswaarde van open ruimte/
relicten vergroten
(vista’s, variatie van het landschap
voelbaar maken, met behoud landbouwfunctie)
interne structuur: vervolledigen
van landschappelijke structuren,
continuïteit van groenstructuren
Structuurschets gewenste groenstructuur
Legende
herstelde voetweg
vista’s/toegankelijkheid vanuit aanpalende woningen
vervolledigen/beschermen van (kleinschalige) landschapselementen (beekvalleien, houtkanten,
bomenrijen, poelen, solitaire boom,...)

TYPE1:LANDELIJK WOONLINT
Maatregelen (niet-limitatieve lijst van mogelijke maatregelen)
Inrichting
Beheer
Terugkoppeling
naar beleid
en
planningscontext
Flankerende
maatregelen/
flankerend
beleid
(her)aanplant KLE’s: (knot)bomen(rijen), hoekbomen, houtkanten, kapelletjesbomen, poelen,...
afbakenen en inrichting trage wegen
erfbeplanting
aanleg bufferstroken, bermen, (overhoeken)
structuurverbeterende inrichtingsmaatregelen (bv. hermeandering, oevers, verbeteren
soortensamenstelling beplantingen, …)
ecologisch berm- en oeverbeheer
ruimen poelen
onderhoud knotbomen en KLE’s
beheer gras- en bufferstroken (maaien), (overhoeken),...
juridisch beschermen (vb (her)bestemming bij opmaak RUP, bij verlenen van een
stedenbouwkundige vergunning, gemeentelijke reglementen...) van essentiële onderdelen van
groenstructuur: voetwegen, waterlopen en oeverzones, bomen,...
gemeentelijke compensatieregeling bij verdwijnen houtkanten, bomen, voetwegen,... , bijvoorbeeld
door evenwaardige heraanplant op plaatsen essentieel voor de groenstructuur
opnemen van de essentiële elementen in (ruimtelijke) beleidsplannen (structuurplannen,
afbakeningsplannen, mobiliteitsplan): selectie als element van de groenstructuur, categorisering en
selectie van trage voetwegen (rol voor langzaam verkeer),...
subsidieregelingen t.b.v. KLE's (gemeente, provincie, Monumenten & Landschappen) en voor
kleinschalige waterzuivering (gemeente)
beheerovereenkomsten landbouw, stimuleren bedrijfsplanning
Regionale landschappen (arbeidersploegen voor uitvoering werken)
wetgeving op buurtwegen
kavelruil
adviesverlening (gemeente, Reg. Landschap)
Financiële middelen voor uitvoering van de maatregelen (naast gemeentelijke middelen)
subsidieregelingen t.b.v. KLE's (gemeente, provincie, Monumenten & Landschappen, ANB,...)
Regionale landschappen (arbeidersploegen voor uitvoering werken)
Europese subisidieregelingen: Interreg, Leader, Euregio, …
Beheersovereenkomsten VLM
Mogelijke partners van de gemeente voor uitvoering van de maatregelen
Vlaanderen (ANB: subsidies, advies,...)
provincie (subsidies, provinciale reglementen, coördinatie van projecten, adviesverlening,...)
Monumenten & Landschappen (subsidies, adviesverlening,...)
Regionale landschappen (subsidies, leveren van mankracht (arbeidersploegen) voor uitvoering
werken, adviesverlening,...)
Toerisme Vlaanderen (projecten rond zachte recreatie, bijvoorbeeld inrichting voetwegen,
fietsroutes,...)
Europa (subsidies voor projecten in de landbouw, natuur en landelijk toerisme)
vzw ‘Trage Wegen’
landbouw, omwonenden (vb. horeca, jeugdbeleid,...: projectuitvoering, beheer)
Referentiebeelden
foto’s 1-5-6: © Regionaal Landschap Houtland, foto’s 2-3-4: © Econnection
1 2
3 4
5 6
1. Nieuw
aangelegde poel
2. Boomaanplant
bij kapelletje
(Rosstraat
Dendermonde)
3.Waardevolle
bloemrijke bermen
in het
buitengebied
(Donaustraat
Dendermonde)
4. Vlonder in
nieuw aangelegd
educatief
natuurgebiedje
(Destelbergen)
5.houtkanten
langs
landbouwpercelen
6. Waterloop
(beekvallei) als
ecologisch
element in het
landbouwgebied

TYPE2:VERKAVELING
Typologische analyse
Straten
Bebouwing
Functies
Tuinen
Totaal
onbebouwde
ruimte
OPP.
OPP.
TOEG.
OPP.
TOEG.
Structuurschets bestaande structuur
Woonwijk met diverse bebouwingstypes
(van appartementen tot rijwoningen en
vrijstaande woningen) met collectieve tot
grote private tuinen. Wijkgerichte
voorzieningen tussen de woningen, vaak
ingeplant in (publieke of private)
onbebouwde ruimte (grasveld,
sportfaciliteiten,...). Bij oudere verkavelingen
vaak weinig leesbare structuur, met een
versnipperd publiek domein, intern gericht
en vaak geringe gebruiksmogelijkheden
en/of weinig ecologische kwaliteiten. Enkele
straten met bomen.
Ruimtelijke
principes/
strategieën
externe structuur:
groene
verbindingen met groenstructuur
buiten de wijk
gebruikswaarde/toegankelijkheid:
inrichting van bestaande
onbebouwde ruimte optimaliseren
in functie van groen en
meervoudig ruimtegebruik
belevingswaarde: complementariteit
tussen de verschillende
onbebouwde ruimtes in de wijk
verhogen
interne structuur: via groen de
interne wegenstructuur en -hiërarchie
beklemtonen (waar mogelijk brede
profielen groener maken),
groene verbindingen tussen groenelementen
binnen de wijk // bestaande
groenelementen functie geven
leesbaarheid, continuïteit
Structuurschets gewenste groenstructuur
Legende
groene verbindingen
complementaire en ruimtelijk geoptimaliseerde groene ruimten
groen beklemtoont wegenhiërarchie / oorspronkelijke groenstructuur zichtbaar maken

TYPE2:VERKAVELING
Maatregelen (niet-limitatieve lijst van mogelijke maatregelen)
Inrichting
Beheer
Terugkoppeling
naar beleid
en
planningscontext
Flankerende
maatregelen/
flankerend
beleid
aanplant straatbomen, plantsoen
groene inkadering/herstructurering speelterreinen, kerkhoven,...
(meer) ecologische/multifuncitonele inrichting restgronden, plantsoenen, wegbermen, parkjes (bv.
bodembedekkers)
aanleg ecotuin/gemeenschappelijke composteerruimte
aandacht voor interne en externe groenstructuur en continuïteit van groenstructuur
(prioriteitenbepaling)
natuurtechnische aanleg grachten, waterlopen, bufferbekkens
ecologisch gericht beheer van plantsoenen, parkjes (bv. reductie herbicidengebruik), bermen
bomenplan ANB
natuurtechnisch onderhoud grachten, waterlopen, bufferbekkens
juridisch beschermen (vb (her)bestemming bij opmaak RUP, bij verlenen van een
stedenbouwkundige vergunning, gemeentelijke reglementen...) van essentiële onderdelen van
groenstructuur: waterlopen en oeverzones, straatbomen, plantsoenen/parkjes,...
gemeentelijke compensatieregeling bij verdwijnen bomen,... , bijvoorbeeld door evenwaardige
heraanplant op plaatsen essentieel voor de groenstructuur
opnemen van de essentiële elementen in (ruimtelijke) beleidsplannen (structuurplannen,
afbakeningsplannen, mobiliteitsplan, milieubeleidsplan, jeugdbeleidsplan,...): selectie als element
van de groenstructuur, categorisering en selectie van voetwegen/fietsroutes (rol voor langzaam
verkeer),...
adviesverlening voor/communicatie naar bewoners (bijvoorbeeld rond de soortenkeuze/onderhoud
tuinen)
samenwerking met lokale verenigingen, buurtscholen,... (groene acties in de wijk)
centrale rol van de gemeentelijke milieudienst
Financiële middelen voor uitvoering van de maatregelen (naast gemeentelijke middelen)
Projectsubsidies Harmonisch Park- en Groenbeheer ANB
Mogelijke partners van de gemeente voor uitvoering van de maatregelen
provincie (subsidies, provinciale reglementen, adviesverlening,...)
lokale (natuur-, jeugd-, sport-,...)verenigingen en scholen (mankracht projectuitvoering en input
visievorming)
Referentiebeelden
3
1 2
4 5
1. Laanbeplanting en onderhoudsarme
bodembeplanting
(verkaveling Hof ten Rode
Baasrode Dendermonde)
2. Woonproject uitbreiding
Clementwijk Sint-Niklaas:
masterplan voor duurzame
woonwijk met ecologische en
sociale kwaliteiten
3 en 4. Educatieve projecten
rond ecologische vijvers en
groenaanplant in buurtscholen
5. Nieuw aangelegde poel en
houtaanplant op restgrond
naast sportterrein in woonwijk
6 en 8. Woonproject
Clementwijk Sint-Niklaas:
integratie van bestaande
grachtenstructur in het
ontwerp, recreatieve en
landschappelijke
mogelijkheden van wadi’s en
grachten
7. Speelplein De Vliet
(Baasrode-Dendermonde):
mooie integratie van natuur en
speelterrein:
6
7 8
foto’s 1 en 7: © Econnection, foto’s 3-4-5: © Regionaal Landschap Houtland, foto 6 en figuren 2 en 8: © Grontmij ism Fris in het Landschap

TYPE3:BEDRIJVENTERREIN
Typologische analyse
Straten
Bebouwing
Functies
Tuinen
Totaal
onbebouwde
ruimte
OPP.
OPP.
TOEG.
OPP.
TOEG.
Structuurschets bestaande structuur
Rationeel verkavelde omgeving,
vaak aan een stadsrand of ringweg,
op overgang tussen bebouwde
omgeving en open ruimte. Vaak
pijpekopstructuur, weinig publieke
ruimte, ruigtes op restkavels.
Groen is meestal sterk versnipperd,
functioneel (bijvoorbeeld
bufferbekken) en individueel per
kavel georganiseerd. Op sommige
terreinen komen gemeenschappelijke
waterbekkens voor.
Ruimtelijke
principes/
strategieën
externe structuur:
buffers/overige
groenstructuren op het bedrijventerrein
als verbindingen tussen delen
van de (macro)groenstructuur /
tussen woonomgeving en open ruimte
gebruikswaarde/toegankelijkheid:
individuele functies (incl groen
en water) vervangen door collectieve
functies (vb bij uitbreiding of
reconversie)
belevingswaarde: groenstructuur
op het bedrijventerrein is multifunctioneel
(waterbuffering, visuele buffering,
collectieve recreatieve ruimte, collectief
restaurant/hotel/kantoor, fietsontsluiting,
accentueren van wegenhiërarchie
ifv leesbaarheid,...)
interne structuur: bestaande
groenstructuren of landschapsrelicten
opnemen in het
bedrijventerrein
Structuurschets gewenste groenstructuur
Legende
buffer als verbinding in macrogroen-
landschapselementen opgenomen in het bedrijventerrein structuur (betreedbaar indien onderdeel
van langzaamverkeersroute)
fietsontsluiting bedrijventerrein & langzaamverkeersverbinding tussen woonomgeving en buitengebied
representatief collectief bedrijfsgebouw collectieve groenzone collectieve waterbuffer

TYPE3:BEDRIJVENTERREIN
Maatregelen (niet-limitatieve lijst van mogelijke maatregelen)
Inrichting
Beheer
Terugkoppeling
naar beleid
en
planningscontext
Flankerende
maatregelen/
flankerend
beleid
aanplant straatbomen, plantsoen
ecologische inrichting restgronden, plantsoenen, bufferbekkens/bluswaterbekkens, grachten,...
aanleg robuuste (minimale breedte: 25m) en landschappelijk en ecologisch verantwoorde
groenbuffers, met streekeigen en standplaatsspecifieke soorten. Voor de aanleg van de buffers
wordt bij voorkeur schrale grond (geen teelaarde) gebruikt. Reliëfverschillen bieden mogelijkheid tot
structuurvariatie in de buffer. Buffers die een rol spelen in de langzame (zacht-recreatieve)
verbindingen dienen betreedbaar te zijn (langzaam verkeer). Buffers kunnen ook een rol spelen in
het waterbeheer van het terrein (voorkeur voor landschappelijk vorm gegeven grachtenstructuur)
indien ophoging van de gronden noodzakelijk is (liefst niet ophogen om bestaande groenstructuur
te vrijwaren!): bij voorkeur met schrale grond (biedt kansen voor ecologisch beheer)
aandacht voor verlichting (zo weinig mogelijk strooilicht,...)
ecologisch bermbeheer
ecologisch beheer buffers, plantsoenen en restgronden (bv. reductie herbicidengebruik, ecologisch
maaibeheer)
ecologisch beheer bekkens
juridisch beschermen (vb (her)bestemming bij opmaak RUP, bij verlenen van een
stedenbouwkundige vergunning, gemeentelijke reglementen...) van essentiële onderdelen van
groenstructuur: waterlopen en oeverzones, bomenrijen, relicten,...
opnemen van kwalitatieve inrichtingsprincipes in de RUP’s (zie inrichting)
gemeentelijke compensatieregeling bij verdwijnen bomen,... , bijvoorbeeld door evenwaardige
heraanplant op plaatsen essentieel voor de groenstructuur (bijvoorbeeld in bufferzones, collectieve
zones,...)
opnemen van de essentiële elementen in (ruimtelijke) beleidsplannen (structuurplannen,
afbakeningsplannen, mobiliteitsplan): selectie als element van de groenstructuur, categorisering en
selectie van voetwegen/fietsroutes (rol voor langzaam verkeer),...
adviesverlening voor/communicatie naar bedrijven (bijvoorbeeld rond de soortenkeuze/onderhoud
tuinen)
stimuleren van samenwerking tussen bedrijven en opzetten parkmanagement met collectief groen- en
waterbeheer
screenen/aanpassen bestekken/verkoopovereenkomsten (opname inrichtingsprincipes - zie inrichting)
Financiële middelen voor uitvoering van de maatregelen (naast gemeentelijke middelen)
financiële middelen van de bedrijven zelf (parkmanagement)
financiële middelen uit realisatie van bedrijventerrein (projectontwikkeling)
Mogelijke partners van de gemeente voor uitvoering van de maatregelen
provincie ( subsidies, provinciale reglementen, coördinatie van projecten, adviesverlening,... )
Vlaamse Overheid (subsidies voor duurzame economische projecten)
Europa (subsidies voor duurzame economische projecten)
projectontwikkelaar (aanleg waterbekkens, bufferzones,...)
bedrijven (via parkmanagement)
waterbeheerder (advies)
vzw Trage Wegen
Referentiebeelden
1
3
4
2
5
6
1. Afwateringsgracht voor bedrijventerrein
2. Integratie van fietspad in groen-blawue afstandsbuffer
voor bedrijventerrein (+aandacht voor beeldkwaliteit
bedrijfsgebouwen op randen van het terrein)
3. Gaverbeekse Meersen: integratie waterbeheer en groen
4. Varianten voor de inrichting van bufferzones
foto 1: © Regionaal Landschap Houtland, foto’s 2 en 3 en figuur 5: © Grontmij, figuur 4: © WES en
figuur 6: Bron: Vademecum Bedrijventerreinen, Stef van der Gaag
5. Gedifferentieerde groenstructuur als onderdeel van het
inrichtingsplan R4/N70 Oostakker (Gent)
6. Bedrijventerrein Eemspoort (Groningen): integratie van
te handhaven en te ontwikkelen weiden, oever- en
bermvegetaties.

TYPE4:BINNENSTAD
Typologische analyse
Straten
Bebouwing
Functies
Tuinen
Totaal
onbebouwde
ruimte
OPP.
OPP.
TOEG.
OPP.
TOEG.
Structuurschets bestaande structuur
Buurt met hoofdzakelijk rijwoningen of lage tot middelhoge
appartementsbouw. Tuinen zijn meestal klein, sommige woningen
en de meeste appartementen hebben geen private
buitenruimte. Wegen hebben vaak een smal en kronkelend
profiel. Verspreid in het kleinschalige weefsel komen (grootschalige)
voorzieningen voor (scholen, overheid,...), vaak
ingeplant in (publieke of private) onbebouwde ruimte (oude
kloostertuin, parkjes,...). Naast de grotere oppervlakten
openbaar groen, spelen in de binnenstad ook de kleinschaliger
oppervlaktes openbaar en privaat groen een rol. Op representatieve
plaatsen komen pleinen voor, gebruikt als
parking en/of (groene) verblijfsruimte. Water kan voorkomen,
soms als representatieve ruimte, soms overwelfd.
P
P
Ruimtelijke
principes/
strategieën
externe structuur:
radiale groene
verbindingen met groenstructuur
buiten de wijk (groenassen, groene
vingers) - zo diep mogelijk in
kleinschalig weefsel, bv langs water
gebruikswaarde/toegankelijkheid:
groene publieke doorgangen
creëren/opwaarderen, bvb langs water,
oude voetwegen tussen
bouwblokken, doorheen (semi-)
publieke functies,...
belevingswaarde: publiek domein
maximaal vergroenen op plaatsen
die als groene stapstenen/corridors
kunnen functioneren (bvb door
parkings dubbellagig of ondergronds
brengen, ontpitten van te dense,
niet-kwalitatieve bebouwing, water als
belevingselement,...)
interne structuur: ontsnipperen:
bestaande groene snippers
maximaal verbinden (bijvoorbeeld
langs water, kleine voetwegen, via
publieke of semi-publieke
parken,...)
Structuurschets gewenste groenstructuur
Legende
P herorganisatie en vergroening publiek domein
door herschikking parkings
water als belevingselement en as voor langzaam
verkeer/terug open leggen van overwelfde waterlopen
groene verbindingen tussen de kleinschalige groene stapstenen
P
vergroend stedelijk plein met grotere
verblijfswaarde
ontpitte en vergroende dense woonwijk

TYPE4:BINNENSTAD
Maatregelen (niet-limitatieve lijst van mogelijke maatregelen)
Inrichting
Beheer
Terugkoppeling
naar beleid
en
planningscontext
Flankerende
maatregelen/
flankerend
beleid
aanplant laanbomen, solitaire bomen, plantsoen
aandacht voor klein (openbaar) groen: gevel- en tegeltuintjes, groendaken, tuinen, water, parken,
stadswallen, wadi’s, volkstuinen, begraafplaatsen,...
openleggen waterlopen
onderhoudsvriendelijke (onderhoudsextensieve) beplanting
bodembedekkers
openstellen historische tuinen (herenhuizen, pastorietuinen, kloostertuinen,...)
duurzaam en multifunctioneel ontwerp en duurzame materialenkeuze (levensduur,
vandalismebestendigheid,...)
structuurverbeterende inrichtingsmaatregelen
pesticiden- en herbicidenreductie, gifvrij groenonderhoud
boomverzorging
plantsoenbeheer
behoud muurvegetaties
beheer verhardingen
aandacht voor multifunctioneel beheer (natuur, recreatie, erfgoed,...) en klein openbaar groen
juridisch beschermen (vb (her)bestemming bij opmaak RUP, bij verlenen van een
stedenbouwkundige vergunning, gemeentelijke reglementen...) van essentiële onderdelen van
groenstructuur: waterlopen, straatbomen, plantsoenen/parkjes,...
gemeentelijke compensatieregeling bij verdwijnen bomen,... , bijvoorbeeld door evenwaardige
heraanplant op plaatsen essentieel voor de groenstructuur
opnemen van de essentiële elementen in (ruimtelijke) beleidsplannen (structuurplannen,
afbakeningsplannen, mobiliteitsplan, milieubeleidsplan, jeugdbeleidsplan, bomenplan,
pecticidenreductieplan...): selectie als element van de groenstructuur, categorisering en selectie
van waterwegen/voetwegen/fietsroutes (rol voor langzaam verkeer),...
uitwerken subsidies/reglementeringen ivm gevel- en tegelgroen, groendaken,...
subsidiereglement gevel- en tegeltuintjes, groendaken,...
renovatiesubsidies
communicatie en participatie (bijvoorbeeld uitbouwen demonstratieprojecten)
(meer) samenwerking tussen groendienst, milieudienst, technische dienst, jeugddienst,...
Financiële middelen voor uitvoering van de maatregelen (naast gemeentelijke middelen)
Projectsubsidies Harmonisch Park- en Groenbeheer ANB
Subsidies uit Samenwerkingsovereenkomsten (vroegere milieuconvenanten, Vlaamse Overheid)
Mogelijke partners van de gemeente voor uitvoering van de maatregelen
Vereniging voor Openbaar Groen VVOG (advies)
ANB
privésector: eigenaars van (potentieel) structuurbepalend groen (scholen, ziekenhuizen,...), horeca
Agentschap Ruimtelijke Ordening - onroerend erfgoed stads- en dorpsgezichten, monumenten)
Simon Stevinstichting (Vlaams Vestingbouwkundig centrum), Toerisme Vlaanderen,...
Referentiebeelden
1
2
4
3
5
1. Plannen voor het openleggen van de gedempte
Dender in het centrum van Dendermonde
2 en 3. Drijvende groeneilanden op de binnenwaters
van het Gentse stadscentrum (roestvrij staal,
vlotters, cocosvezel en beplanting)
4. Waardevolle muurvegetaties (Sas Dendermonde)
5. Integratie van groen in stadsplein
figuur 1: © Arcadis Gedas ism Atelier JPLX, foto’s 2 en 3: © fietser.be, foto 4: © Econnection

MODEL GROENSTRUCTUURPLAN
CATALOGUS METHODIEK OPBOUW STEDELIJK GROENPLAN
basis groentypologie:
catalogiseren van de groentypologie
VISIE
ALGEMENE VISIE,
DOELSTELLINGEN
EN UITGANGSPUNTEN
* cf. duurzaamheidsaspecten
oplossingen per groentypologie
1. AFBAKENING VAN HET STUDIEGEBIED
2ANALYSE
1.A. projectgebied
1.B. onderzoeksgebied
2.A. Bestaande groenstructuur
(BGS)
evaluatie
3. VISIE- EN CONCEPTVORMING
evaluatie evaluatie
{
4. ACTIEPLAN
3.A. plekspecifieke strategieën
4.A. financiering
4.D. prioritering en fasering
2.B. Plannings- en
beleidscontext
1.A
planopgave
3.B. plekspecifieke vertaling naar typologieoplossingen
1.B
2.C. Behoeftenonderzoek
inrichtingsvoorstellen
(groenontwikkeling en -
transformatie)
beheersmaatregelen
terugkoppeling naar
beleid/planningscontext
flankerende maatregelen

7
Stap 4
ACTIEPLAN

BESCHRIJVING
STAP 4 ACTIEPLAN
DOEL: SELECTEREN VAN PRIORITAIRE ACTIES EN MAATREGELEN EN INZICHT IN FINANCIERING
In deze laatste fase is het de bedoeling
uit de hiervoor geformuleerde
maatregelen en voorstellen een
actieprogramma te selecteren.
Er worden prioriteiten gelegd op basis
van noodzaak en technische en
financiële haalbaarheid. Er wordt
daarnaast een fasering opgemaakt van
de te nemen maatregelen en er wordt
duidelijk gemaakt hoe de maatregelen
gefinancierd zullen worden.
Het actieplan moet een praktisch
bruikbaar instrument zijn met een grote
draagkracht, wat enkel kan bekomen
worden door overleg met de
verschillende partners en actoren,
zowel op het terrein als in het beleid
(zie verder: proces).
GEWENSTE OUTPUT
prioritering
fasering
globale kostenraming en
financieringsmogelijkheden
van de maatregelen en acties die
nodig zijn om tot de gewenste
groenstructuur te komen
Maatregelen: SMART!
Probeer de maatregelen in het actieplan zo
meetbaar mogelijk te formuleren. Doelen en
maatregelen moeten met andere woorden
zoveel mogelijk ‘SMART’ gesteld te worden.
SMART staat voor:
specifiek
meetbaar
aanvaardbaar
realistisch
tijdsgebonden
Bas Smets Econnection CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
JULI 09
127

Het systeem van gemeentelijke ‘groenfondsen’
Een gemeentelijk groenfonds kan extra middelen opleveren voor maatregelen en acties in de groenstructuur, naast de meer ‘klassieke’
begrotingspost voor beheer en inrichting van het openbaar domein.
Een dergelijk groenfonds kan gevoed worden met:
inkomsten uit de financiële groencompensatie, die niet op korte termijn ingezet kunnen worden om in de nabijheid van het groenverlies
kwalitatieve of kwantiatieve compensatiemaatregelen te financieren;
opbrengsten uit de grondexploitatie van grote projecten;
in het groenstructuurplan voor Arnhem wordt opgenomen dat het groenfonds ook gevoed kan worden met opbrengsten uit de eventuele
verkoop van bossen en andere groene terreinen en/of met beheergelden die daardoor vrijvallen. Dergelijke verkoop dient echter te passen in
de visie van het groenstructuurplan en moet doordacht afgewogen worden; het mag niet de bedoeling zijn om de kwaliteit van bepaalde delen
van het structureel groen te laten verminderen om op andere plaatsen het beheer van het groen te bekostigen.
In deze
meerjarenplanning
is steeds ook
20.000 € 'vrije
ruimte'
opgenomen. De
overheid neemt in
de maand juli van
het betreffende jaar
een besluit over de
besteding van deze
post. Dit geld moet
besteed worden
aan kleine, nieuwe
acties of aan
onvoorziene kosten
voor de reeds in
uitvoering zijnde
acties.
voorbeeld van een meerjarenprogramma:
groenplan Amsterdam-Noord

CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
STAP 4 ACTIEPLAN
DOEL: SELECTEREN VAN PRIORITAIRE ACTIES EN MAATREGELEN EN INZICHT IN FINANCIERING
Hoe te werk gaan bij het prioriteren van de
maatregelen en acties?
Het actieprogramma vertaalt de vereiste
middelen voor het uitbouwen van de
gewenste groenstructuur.
Toekomstige beleidsbeslissingen moeten
kunnen steunen op dit actieplan. Het
actieprogramma dient dan ook afgestemd te
worden op de beleidscontext. Mogelijk dient
de beleidscontext op sommige punten
aangepast te worden.
Het bepalen van het programma op basis
van de hiervoor geschetste strategie
betekent dat een selectie wordt
gemaakt van alle mogelijke
projecten op basis van noodzaak en
haalbaarheid.
Het is immers onmogelijk
om alle acties meteen uit te voeren.
Daarvoor ontbreken geld en tijd. Om
prioritering aan te brengen in de acties
kunnen criteria gehanteerd worden. Deze
criteria worden bepaald door het beleid.
Bas Smets Econnection
Mogelijke criteria:
In welke mate draagt de actie bij tot
de realisatie van het streefbeeld?
Betreft de actie een duidelijk zichtbare
verbetering voor recreanten en/of
duidelijk meer kansen voor natuur?
Is de actie snel uit te voeren,
of op te
nemen in een gepland stedenbouwkundig of
infrastructureel project (al dan niet van
externe partijen, sluit het aan bij het
Collegeprogramma of past het in
subsidieregelingen (zie financiering)?
Indien gewenst kan het vastleggen van
prioriteiten ook gebeuren in samenspraak
met de bevolking of met ‘groene’ actoren
binnen de gemeente.
Hoe te werk gaan bij het faseren van de
maatregelen en acties?
De geprioriteerde acties zijn evenmin
allemaal tezelfdertijd uitvoerbaar. Deze
worden bij voorkeur opgenomen in jaarof
meerjarenplannen of -
programma’s en zo gespreid over een
aantal jaar (af te stemmen op het
Collegeprogramma).
Eventueel kan aan het stedelijk groenplan
een monitoring gekoppeld worden. Met
deze monitoring wordt op geregelde tijdstippen
(bijvoorbeeld jaarlijks) nagekeken of
de inspanningen zijn uitgevoerd zoals ze
waren voorgenomen, en of de inspanningen
ook bijdragen aan de in het stedelijk
groenplan geformuleerde doelstellingen (zie
voorbeeld Arnhem op blz. 132).
JULI 09
129

Voorbeeld van een programma met duiding van prioriteiten en financieringsstrategieën:
groenstructuurplan Utrecht
Kansen op externe samenwerking rond groen
Een sectoroverschrijdende, integrale aanpak verhoogt de kans op slagen van
de projecten vastgelegd in het actieplan: financiering kan gevonden worden
bij externe partners, en als verschillende sectoren betrokken worden (ook bij
de vorming van het groenbeleid, zie ‘proces’, blz. 137 en volgende), verhoogt
ook het draagvlak voor de verschillende acties. Er kan gedacht worden aan
een samenwerking tussen volgende sectoren:
milieu;
sport;
jeugdbeleid (cfr. ‘speelruimteweefsel’);
toerisme;
economie (horeca en andere functies die zich in een groene omgeving willen
vestigen);
landbouw (cfr. beheerovereenkomsten VLM voor kleine
landschapselementen, agrarisch medebeheer van het landschap,...);
natuur (bv. beheer door natuurverenigingen), milieu-educatie;
mobiliteit: (bv. functioneel en recreatief netwerk van fietsers- en
voetgangersverbindingen, belang van trage wegen).
Door het gebruik van termen als ‘langzaam netwerk’ wordt er voor gezorgd
dat een aantal uiteenlopende doelstellingen gebundeld worden: recreatie,
fiets- en voetgangersvoorzeiningen, het speelruimteweefsel, het groenblauwe
netwerk,...

CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
STAP 4 ACTIEPLAN
DOEL: SELECTEREN VAN PRIORITAIRE ACTIES EN MAATREGELEN EN INZICHT IN FINANCIERING
Hoe te werk gaan bij het financieren van
de maatregelen en acties?
Het is aangewezen minstens een
globale kostenraming van de
uitvoeringskosten van elk geselecteerd
project op te nemen. Een dergelijke raming
geeft het stedelijk groenplan meer
slagkracht.
De kostenramingen zijn steeds globale,
indicatieve schattingen die bij het opstarten
van een actie nader gespecificeerd moeten
worden.
De kosten kunnen worden uitgesplitst in
kosten voor de voorbereiding en voor
de uitvoering.
Voorbereidingskosten
omvatten het onderzoeken van
medefinancieringsmogelijkheden, overleg
met betrokkenen, ontwerp en bestek
opmaken.
Subverdelingen kunnen nog gemaakt
worden naar kosten voor personeel,
onderhoud, vervanging en afschrijving en
investering. Aandacht dient uit te gaan naar
de kansen op medefinanciering door andere
partijen.
Bas Smets Econnection
De financiering van de programma's kan
gebeuren via verschillende kanalen:
Financiering door de gemeente zelf: het
gaat hierbij om de eerder ‘klassieke’
gemeentelijke begrotingsposten zoals voor
het beheer van of investeringen in het
openbaar domein,… maar er kan ook
gedacht worden aan een zogenaamd
‘groenfonds’ (zie voorbeeld op blz.128);
Financiering door derden:
Europese, federale/Vlaamse of provinciale
subsidies (zie overzicht, ook de opmaak
van een stedelijk groenplan kan worden
gesubsidieerd door ANB!);
‘meeliften’, medefinanciering via
externe projecten (zie kader
hiernaast en voorbeeld Utrecht blz. 130).
over ‘aanhaken’ en ‘meeliften’...
Het realiseren van de gewenste groenstructuur
kan op verschillende manieren:
Het initiëren en uitvoeren van zelfstandige
'groene' projecten;
Aanhaken bij geplande ruimtelijke (stedenbouwkundige
of infrastructuur) ontwikkelingsprojecten.
Omwille van de beperkte financiële
middelen voor autonome groene projecten, zal
het aan te raden zijn om zoveel mogelijk aan te
haken bij (en te anticiperen op) geplande
ruimtelijke projecten. Het is dus van belang dat
de gemeente deze projecten niet ziet als een
'bedreiging' voor de groenstructuur, maar juist
als een uitgelezen kans om de gewenste
groenstructuur te realiseren. Hiervoor is het van
belang dat groen reeds in een vroeg stadium
betrokken wordt in de planvorming;
'meeliften' met groene projecten van andere
(externe) partijen (hogere overheid,…). De
gemeente dient actief te lobbyen voor de
gemeentelijke groene belangen bij deze partijen
en zoveel mogelijk af te stemmen met externe
programma's. Hiervoor kunnen eventueel
samenwerkingsconstructies worden uitgewerkt
op plan- en/of projectniveau. Mogelijke 'groene'
partners van de gemeente zijn: de provincie,
VLM, ANB, Toerisme Vlaanderen,.... Externe
programma's waar kan worden meegelift:
Landinrichtingsprojecten (VLM);
Provinciale programma's;
Toeristische projecten (zachte recreatie);
Cultuurhistorische projecten;
Projecten rond ‘trage wegen’;
...
JULI 09
131

voorbeeld van een monitoring:
groenplan Arnhem

Het Vlaamse Gewest sluit sedert 1992 vrijwillige
overeenkomsten af met gemeenten en provincies om het
milieubeleid op lokaal niveau te stimuleren. In ruil voor het
uitvoeren van een aantal taken krijgen ze financiële en
inhoudelijke ondersteuning van de Vlaamse overheid.
Aanvankelijk heetten die contracten milieuconvenanten, maar
sinds 2002 spreekt de Vlaamse overheid van een
Samenwerkingsovereenkomst.
De vorige Samenwerkingsovereenkomst (2005-2007) met 249
(van de 308 Vlaamse) gemeenten en de vijf provincies liep af
op 31 december 2007. Vanaf 2008 kunnen gemeenten intekenen
op de nieuwe Samenwerkingsovereenkomst 2008-2013.
Deze nieuwe Samenwerkingsovereenkomst telt tien thema’s
waarvan elk een verplicht basisniveau, een facultatief
onderscheidingsniveau en een facultatief projectniveau heeft.
Hierbij is het perfect mogelijk dat een gemeente, zonder
projecten uit te werken, het onderscheidingsniveau
onderschrijft en acties ervan uitvoert. En even goed kan het
omgekeerde, namelijk dat een gemeente enkel projecten
uitwerkt, zonder het onderscheidingsniveau te onderschrijven.
Het basisniveau is evenwel altijd verplicht.
Via het thema Natuur van deze Samenwerkingsovereenkomst
kunnen gemeenten subsidies krijgen voor projecten rond
stedelijk groen, natuur en bos. In het basisniveau van dit
thema zijn gemeenten verplicht om het Bermbesluit op te
volgen, streekeigen soorten en autochtoon plantmateriaal te
promoten en gebruik te maken van de Code van Goede
Natuurpraktijk, opgesteld door het Vlaamse Gewest.
Er zijn 8 types van projecten waarvoor een subsidieaanvraag
in het kader van deze samenwerkingsovereenkomst kan
worden ingediend:
aankoop van gronden voor het behoud of de aanleg van
natuur, bos of park;
inrichting ten behoeve van natuur, bos, groen of landschap;
uitvoeren van een soortbeschermingsproject;
de opmaak van een Harmonisch Park- en Groenbeheerplan
(park- en bomenbeheerplannen, stedelijke groenplannen);
de opmaak of evaluatie van een bermbeheerplan;
de realisatie van een speelbos;
het uitvoeren van ingrepen gericht op de verbetering van
toegankelijkheid voor gehandicapten van een groengebied;
de aanleg van een groendak op een gebouw in beheer of in
eigendom van de gemeente.
Steden en gemeenten kunnen bovendien via de jaarlijkse
oproep 'Voorbeeldstellende en vernieuwende Groenprojecten
in het kader van het Harmonisch Park- en Groenbeheer' tot
150 000 euro (situatie 2008) subsidies ontvangen voor de
aanleg en/of inrichting van groen. In het totaal is er 750 000
euro beschikbaar voor lokale besturen (situatie 2008).
Met deze oproep wil het ANB projecten ondersteunen die een
voorbeeld zijn van Harmonisch Park- en Groenbeheer. De
oproep is voor het eerst gelanceerd in 2001. In totaal werden
tot en met 2007 al 40 projecten ondersteund, jaarlijks schuift
ANB een thema naar voor bij de projectoproep. Het ANB streeft
hierbij naar een integrale aanpak.
De projectoproep richt zich naar alle Vlaamse steden en
gemeenten. Enkel projecten die de aanleg en inrichting van
groen voorzien komen hiervoor in aanmerking. Zowel werken
voor groenaanleg als infrastructuurwerken kunnen
gesubsidieerd worden. Aankoop van gronden of de opmaak
van beheerplannen zijn niet subsidieerbaar.
Alle werken dienen gekaderd te zijn in een heel duidelijke visie
over het project.
Op de website van ANB zijn voorbeeldprojecten opgenomen
die reeds via de projectoproep gesubsidieerd werden. Ook de
criteria voor indiening en het inschrijvingsformulier zijn op
deze site te downloaden.
voorbeeld van ruimtelijke typologieën (deelgebieden):
Integraal plan Openbare ruimte Gent
Subsidiemogelijkheden bij ANB
(bron: http://www.natuurenbos.be, doorklikken op subsidies)
133

Naast de subsidiemogelijkheden bij ANB (zie
hiervoor), zijn nog andere subsidies mogelijk.
Een kort (niet limitatief) overzicht:
Europese subsidies (Interregio,...);
Stedenfonds;
Stadsvernieuwingsfonds;
Samenwerkingsovereenkomst;
Subsidies voor bebossing landbouwgrond;
Vanuit het bosdecreet zijn subsidies mogelijk
voor bebossing en herbebossing, openstelling,
ecologische doelstellingen of de opmaak van
een bosbeheerplan;
subsidies voor groene speelruimte (Steunpunt
Jeugd);
...
Bijkomende informatie is onder meer te vinden in
de studie ‘Financiële instrumenten voor natuur,
bos en landschap”, door de MINA-raad
Vlaanderen (2005).
Overige subsidiemogelijkheden

8
Addendum
PROCES VAN EEN
STEDELIJK GROENPLAN

PROCES VAN EEN GROENSTRUCTUURPLAN
Als een bestuur, bevoegde schepen of de
administratie een stedelijk groenplan willen
uitwerken voor hun gemeente/stad en dit
nadien stelselmatig gaan realiseren, dan
komen daar allerlei overwegingen,
overlegmomenten en beslissingen aan te
pas. Het is belangrijk om dit proces
weloverwogen aan te pakken en alle
betrokken actoren op de juiste momenten
én in voldoende mate - niet te veel, niet te
weinig - te betrekken.
Bas Smets Econnection
Belangrijke aandachtspunten
In de overweging van het te voeren proces
zijn er een aantal cruciale aspecten
waaraan aandacht moet worden besteed,
aangezien ze in grote mate het succes van
het plan zullen gaan bepalen:
Duidelijke opdrachtformulering
'Bezint eer ge begint'; dit gezegde slaat op
de nood aan het uitwerken van een
duidelijke opdrachtformulering voor het
stedelijk groenplan door het gemeentelijk
beleid. De opdrachtgever (de gemeentelijke
beleidsverantwoordelijken en de eigen
administraties en diensten) moet vooraf de
ambitie en de doelstellingen van het uit te
werken stedelijk groenplan zorgvuldig
definiëren en formuleren, zonder de
complexiteit van de opdracht uit de weg te
gaan. Hierdoor zal het voor alle betrokken
actoren in het verdere proces duidelijk zijn
wat men met het stedelijk groenplan wil
bereiken én wat niet.
De opdrachtformulering kan inhoudelijk
zeer diverse doelstellingen formuleren voor
hetstedelijk groenplan, zoals bijvoorbeeld:
Het plangebied: het gehele
grondgebied van de gemeente of enkel
de stads- of hoofdgemeentekern;
Iedere woonkern zijn eigen recreatieve
groenvoorziening;
Beperken van onderhoudsintensief
groen tot een beperkt aantal strategische
plekken in de gemeente/stad;
Uitwerken van een inrichtingsplan voor
een bepaalde prioritaire groenstructuren;
Rekening houden met bepaalde
eigenheden (cultuurlijk, evenementen,
bestuurlijk);
...
De gemeente/stad kan voor het uitwerken
van deze opdrachtformulering ook voor
advies terecht bij ANB, gezien hun ervaring
en kennis op het vlak van stedelijke
groenplanning.
Resultaat van de opdrachtformulering is
een op maat van de gemeente/stad
gemaakt document die o.a. volgende
elementen zal omvatten:
Aanleiding/Probleemstelling;
Ambitieniveau en beleidsdoelstellingen;
Programma van eisen: planning,
inrichting en beheer;
Overleg- en beslissingsforums;
Kwaliteitsbewaking;
Budgettering.
De opdrachtformulering heeft als doel een
heldere lijn uit te zetten en het verwachtingspatroon
duidelijk te maken voor beleid
en ambtenaren. Daarnaast maakt de
opdrachtformulering ook integraal onderdeel
uit van een bestek bij een eventuele
aanbestedingsprocedure in het kader van
de Wet op de overheidsopdrachten.
JULI 09
137

Grote interne gedragenheid
Het is van het grootste belang dat het
stedelijk groenplan een grote interne
gedragenheid heeft binnen de administratie
en het politiek beleid van de gemeente/
stad (indien mogelijk over meerderheid en
oppositie heen). Hiervoor zijn er verschillende
goede redenen:
De uitwerking van het plan, de
implementatie in de diverse gemeentelijke
beleidsplannen en de effectieve realisatie
op het terrein zullen al snel 15 à 20 jaar
vergen, nog los van het beheersaspect
dat 'eeuwigdurend' is. Dit betekent dat het
plan over beleidslegislaturen heen moet
kunnen getild worden én over de
aanwezigheid van enkele personen in de
gemeentelijke administratie.
Het stedelijk groenplan moet
opgenomen worden in de 'mental map'
van alle ambtenaren en politici van de
gemeente/stad. Want, het stedelijk
groenplan dient niet enkel te functioneren
als toetskader bij de (her)inirchting en het
beheer van publiek domein (straten,
pleinen, parken, speelbossen, enz.) voor
de technische dienst (openbare werken,
groendienst, milieudienst). Het stedelijk
groenplan moet ook een toets- en
inspiratiekader zijn bij de beoordeling van
bepaalde aanvragen tot stedenbouwkundige
en verkavelingsvergunningen
door de gemeentelijke stedenbouwkundige
ambtenaar, een toets- en
inspiratiekader bij de aanleg van bepaalde
fiets- en wandelroutes voor de
mobiliteitsambtenaar, een toets- en
inspiratiekader voor de inplanting van een
speelpleintje voor de jeugdconsulent, enz.
Om deze interne gedragenheid te kunnen
bewerkstelligen worden de ontwerpers,
inrichters en beheerders van de groenstructuren
best van bij de opmaak van het
plan actief betrokken. Nadien worden deze
ontwerpers, inrichters en beheerders ook
best betrokken bij de concrete uitwerking
van de technische uitvoeringsplannen én
vervolgens ook bij het beheer en eventuele
noodzakelijke bijsturingen.
Tweede belangrijk element om deze
interne gedragenheid te vergroten is de
planregie. Deze dient gevoerd te worden
door de gemeente/stad zelf, indien
mogelijk door een eigen ambtenaar. Deze
planregisseur is de 'motor' van het stedelijk
groenplan doorheen de opmaak, bij de
verschillende realisaties én bij overleg
omtrent het beheer. Dit kan een ambtenaar
zijn van de groendienst of milieudienst,
138 JULI 09
maar kan afhankelijk van de interne
organisatie van de administratie, ook een
ambtenaar zijn van de technische dienst,
dienst openbare werken, ruimtelijke
ordening of stedenbouw.
Aanstellen van een kwalitatief
ontwerpteam
Bij de uitwerking van een stedelijk
groenplan is het belangrijk om een creatief
ontwerpteam aan te stellen dat kwalitatieve
documenten aanlevert die een concreet
antwoord bieden op de ambitie en
beleidsdoelstellingen van de opdrachtformulering.
Hierbij is het duidelijk dat de opmaak van
een stedelijk groenplan een complexe
studieopdracht is, niet beperkt tot één
vakdomein of beleidsdiscipline. Daarom is
het aangewezen om een multidisciplinair
ontwerpteam aan te stellen dat de studie in
al zijn facetten kan omvatten. Het moet
uitgaan van een integrale benadering en
een geïntegreerde werkwijze. Het gaat
hierbij over o.a. de disciplines landschapsarchitect,
ruimtelijk planner, ingenieur
openbare werken, mobiliteitsdeskundige,
bioloog, hydroloog en communicatiedeskundige.
CONCEPT STEDELIJKE GROENPLAN Bas Smets Econnection

PROCES VAN EEN GROENSTRUCTUURPLAN
Deze disciplines hoeven zeker niet
allemaal 'buitenshuis' gezocht te worden bij
het externe studiebureau. De gemeente/
stad heeft vaak geschikte en ervaren
ambtenaren binnen de eigen administratie
die een aantal van deze disciplines zelf
kunnen gaan invullen. Hierdoor zal
trouwens de interne gedragenheid van het
uiteindelijke plan nog vergroot worden.
Bij de aanstelling van een extern ontwerpteam
door aanbesteding via de Wet op de
Overheidsopdrachten, is het belangrijk om
een goed bestek neer te leggen. Een 'goed'
bestek zal best rekening houden met
volgende elementen:
Keuze van een procedure die niet
louter gericht is op de kostprijs, maar die
de klemtoon legt op kwaliteitsaspecten;
In de selectiecriteria de verplichting
inbrengen van een multidisciplinair
ontwerpteam (die minimum bepaalde
disciplines moet omvatten);
In de gunningscriteria kwalitatieve
aspecten beoordelen. Dit kunnen o.a. zijn:
ervaring leden ontwerpteam met
stedelijke groenplannining, bijkomende
relevante disciplines (aanvullend op de
minimale disciplines aangegeven in de
selectiecri-teria), visie van de inschrijver
op de opdracht en/of het plangebied,
zinvolle voorstellen van de inschrijver
voor opdrachtoverschrijdende aanpak,
kwaliteit en volledigheid plan van
Bas Smets Econnection
Oog voor kwaliteitsbewaking
aanpak,...
Door voorgaande aandachtspunten zal
een hoogkwalitatief uitgewerktstedelijk
groenplan kunnen worden uitgewerkt. Om
in het verdere traject naar realisaties en
beheer toe dit zelfde kwalitatief hoogstaande
peil voor de doelstellingen en uitgewerkte
visie van het stedelijk groenplan aan te
kunnen houden is er nood aan kwaliteitsbewaking.
Dit kan gebeuren door:
Overleg tussen de betrokken
administraties en diensten (ook
beheersgerichte diensten!) bij de
uitwerking van de technische
uitvoeringsplannen voor de inrichting van
deelprojecten. Optimaal ware dat er een
permanente overlegstructuur wordt
georganiseerd, zodat ook beheersmatige
aspecten aan bod kunnen komen;
Uitwerken van een concreet
beheersplan gekoppeld aan de
voorgestelde inrichting;
Voor de inrichting en eventueel het
beheer van grotere deelprojecten kan aan
het aangestelde ontwerpteam van het
stedelijk groenplan een adviesfunctie
verleend worden;
Gerealiseerde deelprojecten durven
evalueren na een bepaalde periode van
ingebruikname en bijsturen indien nodig.
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
Cyclisch proces vereist
permanente overlegstructuur
Een stedelijk groenplan moet gezien
worden als een cyclisch proces. Dit niet
alleen bij de opmaak van het stedelijk
groenplan zelf, maar ook bij de
stelselmatige realisatie van deelprojecten
in de loop der tijd en eventuele wijzigingen
in het beheer.
Dit betekent dat een terugkoppeling tussen
de gewenste visie en de toestand op het
terrein een voortdurende vereiste om te
komen tot een bruikbaar resultaat. Om dit
procesmatig optimaal te kunnen aansturen
komt terug de organisatie van een
permanente overlegstructuur naar boven
die ook al voor de kwaliteitsbewaking
aangewezen was.
In de praktijk kan men deze overlegstructuur
inhoudelijk enkel beperken tot de
groenstructuur, maar het meest aangewezen
is het organiseren van een 'overleg
publieke ruimte' waarin alle projecten met
betrekking tot het publiek domein aan bod
kunnen komen met betrekking tot ontwerp,
inrichting en beheer. Zodoende wordt de
groenstructuur geïntegreerd benaderd in
het grote kader van het publiek domein.
JULI 09
139

Procesaanpak
Ten aanzien van de procesaanpak van het
stedelijk groenplan worden een aantal
algemene uitgangspunten gehanteerd:
Integraal en geïntegreerd werken
Zoals bovengaand aangehaald komt het
erop aan om gedurende het hele planproces
(én nadien) zowel het totaalbeeld in
het oog te houden (bij integraal denken
gaat men ervan uit dat het geheel groter is
dan de som der delen), als alle aspecten in
hun uitwerking op elkaar af te stemmen
(geïntegreerd werken).
Consensus
De keuzes die bij die afstemming moeten
gemaakt worden, gebeuren bij voorkeur in
consensus. Het combineren van de
verschillende doelstellingen, het op elkaar
afstemmen van de uiteenlopende aspecten
uit de verschillende vakdisciplines leidt tot
synergieën die de interne samenhang van
het project verbeteren en het gevoel van
betrokkenheid bij de participanten
verhogen. De interne gedragenheid bij
consensus is natuurlijk ook veel groter.
Lange en korte termijn
Beleidsstrategische overwegingen op
korte termijn leiden tot snel voorbijgestreefde
projecten. De aandacht voor
langetermijnoplossingen moet in het
proces doorwegen, zonder de noden op
korte termijn uit het oog te verliezen. Door
realisaties op korte termijn zal ook het
maatschappelijk krediet voor meer
ingrijpende acties verhogen.
Vernieuwend
Bij de uitwerking van het stedelijk
groenplan, de realisatie van deelprojecten
doorheen de tijd en het duurzaam beheer
moet men zien als uitdagingen voor nieuw
onderzoek; niet louter als een toepassing
van kennis en ervaring die reeds elders
werd toegepast. De vooraf vooropgestelde
ambities moeten voldoende ruimte bieden
voor een grensverleggend resultaat.
Vastleggen beslissingsmomenten
Op verschillende momenten in het
planproces worden op verschillende
niveaus beslissingen voorbereid en
voorgelegd aan de formele beslissings-
140 JULI 09
organen van de gemeente/stad, nl. het
college van burgemeester en schepenen
en de gemeenteraad.
Het is aangewezen om deze beslissingsorganen
op een aantal strategische
momenten in de loop van het planproces
om een principiële goedkeuring te vragen.
Zodoende worden zij actief betrokken bij de
opmaak van het plan (interne gedragenheid!),
wordt de 'richting' waarin het
stedelijk groenplan evolueert, afgetoetst en
wordt vermeden dat aan het einde van het
planproces fundamentele onderdelen van
het groenstructuurplan nog in vraag
worden gesteld.
Iedere beslissingsvergadering moet goed
worden voorbereid en inhoudelijk
gedocumenteerd. Het belang van die
vergaderingen moet vooraf goed worden
gecommuniceerd.
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN Bas Smets Econnection

Overleg, advies- en
beslissingsorganen
PROCES VAN EEN GROENSTRUCTUURPLAN
In het planproces worden vier fasen
onderscheiden:
Afbakening studiegebied;
Analysefase resulterend in een
planopgave;
Visie- en conceptvormingsfase;
Fase van het actieplan.
Bij de opmaak van het stedelijk groenplan
zijn er een aantal overleg-, advies- en
beslissingsorganen die dienen betrokken
te worden doorheen deze fasen van het
planproces:
Projectgroep
De projectgroep vormt de 'motor' van het
gehele planproces. Hier worden de
uitgewerkte voorstellen en ideeën
besproken, afgewogen en bijgestuurd. De
projectgroep werkt beleidsvoorbereidend
naar de beslissingsorganen college van
burgemeester en schepenen/gemeenteraad
toe. Deze treedt optimaal in werking
bij het opstarten van de voorbereidende
fase van het planproces, nl. bij de uitwerking
van het bestek voor het aanstellen van
een kwalitatief ontwerpteam.
In deze projectgroep zetelen:
projectregisseur;
vertegenwoordigers van de 'eerstelijns'
Bas Smets Econnection
betrokken gemeentelijke diensten en
administraties: groendienst, milieudienst,
diensten openbare werken, ruimtelijke
ordening en mobiliteit;
gemeentesecretaris of directeur;
schepen(en) bevoegd voor milieu en
groendienst;
vertegenwoordiger Agentschap natuur
& Bos (ANB);
extern ontwerpteam;
(eventueel communicatie-deskundige).
Het is belangrijk om in deze groep enerzijds
voldoende 'decision-makers' op te nemen,
maar anderzijds de groep compact te
houden zodat deze voldoende slagkracht
en flexibiliteit heeft.
De eigen ambtenaren moeten hiervoor een
mandaat krijgen en voldoende vrijstelling
om actief aan het planproces te kunnen
deelnemen.
College van burgemeester en
schepenen
Het college van burgemeester en schepenen
vormt het 'dagelijks' beleidsbeslissend
orgaan van het stedelijk groenplan. Op
geregelde tijdstippen én specifiek aan het
einde van elke fase wordt het college van
burgemeester en schepenen gebriefd over
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
de stand van zaken van het planproces,
geeft eventuele opmerkingen omtrent de
nodige inhoudelijke bijsturingen én maakt
tussentijdse principiële keuzes op voorstel
van de projectgroep.
Gemeenteraad(scommissie)
Aangezien het stedelijk groenplan louter
een visievormend document is, heeft het
geen juridische rechtskracht met een
formele goedkeuringsprocedure. Het is
een beleidsdocument waarin het gemeentelijk
beleid de lijnen en acties uitzet om op
termijn een kwalitatieve groenstructuur
voor (een deel van) het gemeentelijk
grondgebied uit te bouwen.
Om als intern beleidsdocument voor het
gemeentelijk/stedelijk beleidsapparaat te
kunnen fungeren is er wel een formele
beslissing nodig. In principe is een
goedkeuring door het college van burgemeester
en schepenen dan voldoende.
Rekening houdende met het langetermijnkarakter
van de visie en het streven naar
een grote interne gedragenheid is het
echter aangewezen om de gemeenteraad
volwaardig doorheen het planproces te
betrekken.
Aan het einde van de analysefase, de visie-
JULI 09
141

FASE 0: BESTEK AANSTELLEN KWALITATIEF ONTWERPTEAM
STARTVERGADERING
PROJECTGROEP
VOORONTWERP
BESTEK
PROJECTGROEP
(CBS)
DEFINITIEF BESTEK
GR (SCOMMISSIE)
STAP 1: AFBAKENING STUDIEGEBIED
STARTVERGADERING
PROJECTGROEP
(incl. ontwerpteam)
(CBS)
voorbeeld van een (uitgebreid) proces voor de opmaak van een
groenstructuurplan
STAP 2: ANALYSEFASE EN PLANOPGAVE
PROJECTGROEP
DOCUMENT ‘ANALYSE’
PROJECTGROEP
DOCUMENT
‘PLANOPGAVE’
PROJECTGROEP
CBS
AMBTELIJK ADVIES-
FORUM
STAP 3: VISIE- EN CONCEPTFASE
AANZET VISIE- EN
CONCEPTVORMING
PROJECTGROEP
VOORONTWERP
VISIE EN CONCEPT
CBS
AMBTELIJK ADVIES-
FORUM
GR (SCOMMISSIE)
GEMEENTELIJKE
ADVIESRONDE
BEVOLKING
PROJECTGROEP
DEFINITIEVE
VISIE EN CONCEPT
CBS
(CBS)
(BEVOL
KING)
STAP 4: ACTIEPLAN
AANZET ACTIEPLAN
PROJECTGROEP
VOORONTWERP
ACTIEPLAN
PROJECTGROEP
CBS
GR (SCOMMISSIE)
PROJECTGROEP
DEFINITIEF
EINDRAPPORT
CBS
GR
REALISATIE- EN BEHEERSFASE
PERMANENTE
OVERLEGSTRUCTUUR
CBS
GR (SCOMMISSIE)

Overleg, advies- en
beslissingsorganen
PROCES VAN EEN GROENSTRUCTUURPLAN
en conceptvormingsfase en de fase van het
actieplan wordt de gemeenteraad(scommissie)
gebriefd over de stand van zaken
van het planproces en geeft eventuele
opmerkingen omtrent de nodige inhoudelijke
bijsturingen. Aan het einde van het
planproces wordt het definitief document
ter goedkeuring voorgelegd.
Ambtelijk adviesforum
Zoals bovengaand aangegeven is het
opmaken van een groenstructuurplan een
complexe studieopdracht waarin visies van
diverse vakdomeinen geïntegreerd moeten
worden tot één samenhangende groenstructuur.
Dit betekent dat ook een groot
aantal andere administraties en diensten
van de gemeente, de provincie en de
Vlaamse overheid betrokken actoren zijn in
het planproces en vanuit een interessante
invalshoek ideeën en visie kunnen
aanreiken die de studie kunnen verrijken.
Voor het gemeentelijk beleidsniveau gaat
het o.a. over de jeugddienst, preventiedienst,
politie, dienst gemeentepatrimonium,...
Naast ANB die reeds in de projectgroep is
opgenomen, gaat het voor de Vlaamse
Bas Smets Econnection
overheid o.a. over de Afdeling Ruimtelijke
Planning van RWO of de gewestelijk
stedebouwkundig ambtenaar van de
provinciale afdeling van het Agentschap
RO.
Voor het provinciaal beleidsniveau gaat het
o.a. over de diensten bevoegd voor
ruimtelijke ordening, milieu en natuur,
toerisme en recreatie, enz.
Wie van de verschillende overheden moet
betrokken worden is afhankelijk van
stedelijk groenplan tot stedelijk groenplan.
Aan het einde van de visie- en conceptvormingsfase
en de fase van het actieplan
wordt dit ambtelijk forum gebriefd over de
stand van zaken van het planproces en
geeft eventuele opmerkingen omtrent de
nodige inhoudelijke bijsturingen.
Inzake de te gebruiken format kan er
afgewogen worden of dit best via schriftelijke
bevraging kan gebeuren, effectieve
toelichtings- en overlegmomenten of een
combinatie van beiden.
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
Gemeentelijke adviesraden
Om ook 'buiten' de overheid draagvlak te
zoeken is het aangewezen om ook een
gemeentelijke aantal adviesraden op
bepaalde tijdstippen in het planproces om
advies te vragen.
Hierbij wordt in eerste instantie gefocust op
de twee decretaal vastgestelde adviesraden:
Gemeentelijke commissie voor
ruimtelijke ordening (Gecoro);
Milieu- en natuurraad (MINA-raad).
In grotere gemeenten en steden zijn er
vaak nog andere adviesraden die indien
zinvol ook om advies kunnen worden
gevraagd. Het gaat o.a. over de mobiliteitsraad,
middenstandsraad, jeugdraad,
woonraad, enz.
Het is aangewezen om deze raden
minimaal in de visie- en conceptvormingsfase
om advies te vragen.
JULI 09
143

Bevolking
Om een maatschappelijk draagvlak voor
het stedelijk groenplan te vinden is het ook
belangrijk om de bevolking te betrekken bij
de uitwerking van het stedelijk groenplan.
Het meest aangewezen moment hiervoor
is aan het einde van de visie- en
conceptvormingsfase.
Men kan hierbij kiezen voor informeren,
inspraak verlenen of actief laten meedenken
aan de inhoudelijke invulling van het
stedelijk groenplan:
Wanneer men zich beperkt tot
informeren zijn de gemeentelijke
informatiekrant en website hiervoor zeer
geschikte mediums. Gekoppeld aan de
lokale pers kunnen heel wat
geïnteresseerde burgers bereikt worden.
Dit kan gebeuren in de verschillende
fasen van het planproces;
Inspraak verlenen is vooral zinvol in de
fase van de visie- en conceptvorming. De
groenstructuur is dan concreet gemaakt -
wat de burgers ook toelaat om het
voorstel te evalueren maar nog niet
definitief vastgelegd;
Indien men de bevolking actief wil
betrekken bij de uitwerking van het
groenstructuurplan dan is het
aangewezen om na een ruwe uittekening
van de groenstructuur aan het begin van
de visie- en conceptvormingsfase een
aantal 'workshops' te organiseren met
geïnteresseerde burgers. Om de materie
levendig te houden wordt best een
creatieve format gebruikt, bvb. via
begeleide fiets- en wandeldenktochten.
Aan het einde van de visie- en
conceptvormingsfase wordt vervolgens de
uitgewerkte groenstructuur voor toetsing
nogmaals voorgelegd;
De drie voorgaande kunnen natuurlijk
ook met elkaar worden gecombineerd.
144 JULI 09
Implementatie, realisatie en
beheer (zie ook stap 4: actieplan)
Na de goedkeuring van het stedelijk
groenplan door de gemeenteraad en de
kennis-geving hiervan aan alle betrokken
actoren, waaronder de hogere overheden,
wacht de moeilijke taak om deze
beleidsvisie als mentaal toetskader te
implementeren in de dagdagelijkse
werking van de gemeentelij-ke diensten en
administraties.
Daarnaast dient ook het papieren actieplan
geoperationaliseerd te worden door realisatie
van deelprojecten doorheen de tijd.
Het werken met een permanente overlegstructuur
is hierbij zeker een voordeel om
de doelstellingen van het stedelijk
groenplan gerealiseerd te krijgen. Tevens
kun-nen in dit overlegforum ook
beheersaspec-ten aan bod komen, naast
evaluatie en eventuele bijsturing van
gerealiseerde deelprojecten.
Voor het jaarlijks agenderen van de voortgang
van de realisatie van het groenstructuurplan
en de voorziene deelprojecten
voor het komende jaar of jaren is het
milieujaarprogramma het aangewezen
instrument. Dit document vormt ook de
onderbouwing voor het voorzien van de
nodige financieringsbudgetten op de
gemeentebegroting.
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN Bas Smets Econnection

PROCES VAN EEN GROENSTRUCTUURPLAN
De realisatie van het stedelijk groenplan
hoeft niet perse te leiden tot hele grote extra
uitgaven. Acties kunnen ook gekoppeld zijn
aan andere beleidsvisies zoals bvb. het
jeugdwerkbeleidsplan. Daarnaast biedt
ANB met zijn jaarlijkse thematische wedstrijd
'Harmonisch Park- en Groenbeheer'
ook subsidiemogelijkheden voor vernieuwende
projecten.
Voor het beheer van de groenstructuur is er
enerzijds het groenonderhoud dat omwille
van de efficiëntie en het gewenste
coherente beeld bij voorkeur bij één
gemeentelijke dienst (groendienst) gecentraliseerd
wordt. Anderzijds is er ook het
beheer van de openbare orde in de publiek
toegankelijke delen van de groenstructuur.
Hier speelt de lokale politie haar rol. Indien
er niet besloten wordt tot het instellen van
een permanente overlegstructuur, is het
minimaal aangewezen om tussen beide op
geregelde tijdstippen overleg te plegen.
Bas Smets Econnection
Bron: MINISTERIE VAN DE VLAAMSE
GEMEENSCHAP, AFDELING
GESUBSIDIEERDE
INFRASTRUCTUUR: Publieke ruimte,
een andere aanpak.
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
JULI 09
145

9
BRONNEN

ADRIAENS T., PEYMEN J. en DECLEER K. (2007): Natuurverbindingsgebieden in
Vlaanderen: achtergronden, afbakening en mogelijke inrichting. Rapport van het Instituut
voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2007.14, Instituut voor Natuur- en
Bosonderzoek, Brussel (160 pp).
ADVIESBURO VOOR TUIN- EN LANDSCHAPSPLANNING I.S.M.
PLANCOMPAGNONS (1999): Groenstructuurplan Mechelen. In opdracht van AMINAL
Afdeling Bos & Groen.
AGENTSCHAP VOOR NATUUR EN BOS (red: JOYE T. ET AL) (2008): Technisch
Vademecum Bomen. Harmonisch Park- en Groenbeheer, Agentschap voor Natuur en
Bos, Brussel (416 pp.).
ALTERRA (2001): Handboek robuuste verbindingen; ecologische randvoorwaarden.
Alterra Research instituut voor de Groene Ruimte, Wageningen (252 pp). Dit handboek
bevat ook de cd-rom TOVER (Toetsing en ontwerp van Verbindingszones). Het
handboek en de cd-rom zijn gemaakt in opdracht van de directie Natuurbeheer van het
Ministerie van LNV en beide zijn te raadpolegen op de website van Alterra. Met dit
handboek en de cd-rom zijn wetenschappelijke richtlijnen voor het ontwerpen en
inrichten van ecologische verbindingszones op een gebruiksvriendelijke wijze.
A MINAL, STUDIEGROEP MENS EN RUIMTE VZW EN VERENIGING VOOR
OPENBAAR GROEN VZW (1993): Lange Termijnplanning Groenvoorziening. Dienst
Groen. Onderzoek in opdracht van AMINAL Bestuur Natuurbehoud en ontwikkeling.
ARCADIS ( 2005): Groenstructuurplan Tiel. Zichtbaar landschap, leesbare stad. In
opdracht van de gemeente Tiel.
BEUNEN R. (2000): Het langzame net versnellen. Aandachtspunten voor de realisatie
van het ‘langzame netwerk’, Alterra, Wageningen (36 pp.).
BUREAU WAARDENBURG BV. MMV GROEN-PLANNING MAASTRICHT( VEEN P.J.,
CLAESSEN B. & MEIJER A.J.M. ) (1999): Groenstructuurplan Hellevoetsluis.
Opdrachtgever: Gemeente Hellevoetsluis.
BURO BOSSAERT I.S.M. SORESMA ( 1999): Groenstructuurplan Kortrijk. In opdracht
van AMINAL Afdeling Bos & Groen.
Bas Smets Econnection
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN
BRONNENLIJST
DE BRUYN L. & PEYMEN J. (2003): Stedelijk Milieu. In: Dumortier M. et al. Natuurrapport
2003. Toestand van de natuur in Vlaanderen: cijfers voor het beleid. Mededelingen van het
Instituut voor Natuurbehoud nr. 18, Brussel. pp. 177-180.
DERKS D. (2005): Groenstructuurplan gemeente Venray. Afdeling Openbare Ruimte, Cluster
Groen.
DESVIGNE LANDSCHAPSARCHITECTEN (SMETS B. ET AL.) (2005): Groenplan Eilandje-
Antwerpen. In opdracht van Stad Antwerpen
DWW (1997): Wegwerken van effecten van wegwerken. Voorlopige groslijst mitigerende
maatregelen voor auto(snel)wegen. Rapport nr. W-DWW-97-016. DWW-werkdocument,
Rijkswaterstaat - Dienst Weg- en waterbouwkunde, Delft (86 pp).
EELERWOUDE INGENIEURSBUREAU B.V. (FREUND A. & SPRING R.) ( 2003):
Groenstructuurplan Hof van Twente. In opdracht van Gemeente Hof van Twente.
GEMEENTE AMSTERDAM - DRO (DAALDER R. ET AL . ) (2004): Groen op de kaart.
Groenplan Amsterdam-Noord. Gemeente Amsterdam Dienst Ruimtelijke Ordening. In opdracht
van en in samenwerking met stadsdeel Amsterdam-Noord.
GEMEENTE ARNHEM ( BELKSMA A. ET AL . ) (2004): Groenplan Arnhem 2004-2007/2015.
GEMEENTE DEN HAAG (2005): Groen kleurt de stad. Beleidsplan voor het Haagse Groen
2005-2015.
GEMEENTE DEN HAAG (2008): Stedelijke ecologische verbindingszones in Den Haag.
Hoofdlijnen voor inrichting en beheer - Uitvoeringsprogramma 2008-2018. Concept. Dienst
Stadsbeheer-Stedelijke structuren, Den Haag (103 pp).
GEMEENTE NIJMEGEN (X): De Groene Draad. Kansen voor het Nijmeegse Groen.
GEMEENTE UTRECHT (2007): Groenstructuurplan Utrecht. Stad en land verbonden.
HERMY M. (2005): Groenbeheer. Een verhaal met toekomst. Velt vzw.
HEYN M. & HERMY M. ( 2001): Lange termijnvisie gebiedsgericht natuurbehoud in stedelijke en
verstedelijkte omgeving. Tussentijds rapport. In: Lange termijnvisie op het gebiedsgericht
natuurbehoud in Vlaanderen. MINA/113:9902. K.U.Leuven in opdracht van AMINAL.
JULI 09
149

INNOVATIE- EN KENNISCENTRUM GROENMANAGEMENT (LAMOOT I.) (2005):
Pleidooi voor een duurzaam groenmanagement in Vlaanderen (19 pp.).
JOYE T., RAMAEKERS J., VAN HERP P., DE WAEL J., GEERTS P. & SCHAUVLIEGE
M. ( 2008): Technisch Vademecum Bomen. Harmonisch Park- en Groenbeheer.
Agentschap voor Natuur en Bos, Brussel.
KEIZER P.J., VAN DEN HENGEL L.C. & GROSHART C. ( 2006): Leidraad beheer
groenvoorzieningen. Rijkswaterstaat, Dienst Weg- en Waterbouwkunde, Delft.
KUIPER COMPAGNONS ( 2006): Integraal Plan openbaar domein Stad Gent.
'Methodiek' voor het opstellen van inrichtingsplannen. Een publicatie van Stad Gent.
Dienst Stedenbouw en Ruimtelijke Planning.
L OOSE S. (2005): Inventarisatie parkgebieden Vlaanderen. Veldwerkhandleiding.
AMINAL Afdeling Bos & Groen.
MINA-RAAD VLAANDEREN (2005): Financiële instrumenten voor natuur, bos en
landschap.
MINISTERIE VAN DE VLAAMSE GEMEENSCHAP, AFDELING BOS & GROEN (red.
HENDRIKX C. ET AL) (2004): Vademecum Beheerplanning Harmonisch Park- en
Groenbeheer. Samen met Uitgangspunten en principes Harmonisch Park- en
Groenbeheer. Afdeling Bos en Groen, Brussel (300 pp.).
NULENS G. (2004): Belevingswaardenonderzoek naar groen in stedelijk gebied.
Exploratieve literatuurstudie en toepassing in de ruimtelijke planning. Scriptie ingediend
tot het behalen van de academische graad van gediplomeerde in de aanvullende studies
GAS-Ruimtelijke Planning.
PEYMEN J., OOSTERLYNCK P., DEFLOOR W., VAN GULCK T., VAN STRAATEN D. en
KUIJKEN E. (2000): Opstellen en beoordelen van ecosysteemkwetsbaarheidskaarten
met betrekking tot biotoopverlies en barrière-effect. Eindverslag van project 97/05. Studie
uitgevoerd voor rekening van de Vlaamse Gemeenschap binnen het kader van het
Vlaams Impulsprogramma Natuurontwikkeling iov Vlaamse Minister bevoegd voor
natuurbehoud, Instituut voor Natuurbehoud, Brussel (195 pp.).
VANDENBUSSCHE D., BIERMANS B. en TYBERGHEIN J. (Provinciaal Instituut voor Hygiëne)
(2004): Provinciaal Natuurontwikkelingsplan. Naar een natuurlijk geheel. Provincie Antwerpen,
Antwerpen (79 pp.).
STAD KORTRIJK ISM LEIEDAL (2005-2009): Project Secret Gardens. Dit project omvat onder
meer een studie naar groene interventies op het Budha-eiland als een landschapsproject rond
tijdelijke ‘tuinen’ in de Kortrijkse binnenstad (van mei tot oktober 2009).
STUDIEGROEP OMGEVING (VAN DEN BROECK P. & WUILLAUME P.) ( 2003 ) . Ruimtelijk
structuurplan stad Aalst.In opdracht van Stad Aalst.
VAN HERZELE A. ( 2003): Monitor voor bereikbaar en aantrekkelijk groen. De betekenis van de
groene ruimte voor de kwaliteit van de leefomgeving hanteerbaar gemaakt voor discussie,
afweging en besluitvorming. Ruimte en planning. 23(2):98-110.
VAN HERZELE A., WIEDEMANN T., DE CLERCQ E.
2004. Monitor voor bereikbaar en
aantrekkelijk groen, studie uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse Milieumaatschappij, MIRA,
MIRA/2004/05, VUB.
VEEN S. (2001): Uitwerking ecologische verbindingszones Kennemerzoom. Bureau
Waardenburg B.V. - Adviseurs voor ecologie en milieu iov Provincie Noord-Holland, Culemborg
(60 pp.)
VERHEYDEN W. (2008): Toetsingsinstrument voor de behoefte aan groenvoorzieningen.
Methodologie bij het groenbeleid van de stad Antwerpen. 189 pp. Online te raadplegen op:
https://doks3.khk.be/eindwerk/do/record/Get;jsessionid=76AF074A654557350A545C846F0275
54?dispatch=view&recordId=SKHKff80808116c8e2a70116f20cc1d006b3.
WAUTERS E., NULENS G., HAENTJENS G., CLOET B., DE SMEDT P. en SCHEPERS A.
(2006): Stimuleren van duurzaamheid in ruimtelijke instrumenten om te komen tot een beter
stedelijk beleid. Eindrapport. Deel 1: Algemeen Deel en Deel 2: Inputnota RSV.
WES ism BURO II (BOURDET G. ET AL.) (2005): Beeldkwaliteitplan publieke ruimte
binnenstad en stationsomgeving Mechelen, in opdracht van stad Mechelen.
X (2006): East London Green Grid (Primer, Plan en deelplannen)
X (X); Bedrijven in het groen
X (X): Tijdelijke natuur, permanente winst (Innovatienetwerk).
X (1990): Europees groenboek over het stadsmilieu.
CONCEPT STEDELIJK GROENPLAN Bas Smets Econnection
150 JULI 09