De Hedonistische Sciëntisten - Merlijn Koch

COÖRDINATOR
JOEP
DOHMEN
Over Bronnen van het zelf | Merlijn Koch 0040007
[Type text] Page 1
DE HEDONISTISCHE SCIËNTISTEN
01-05-2009
Page1

Inleiding
Wat te doen met heer O.B. Bommel? Ik heb zijn identiteit gestolen en voor mijn eigen kar gespannen
om verbeelding te geven aan de ideeën van Charles Taylor. Dit is natuurlijk geenszins een rationele
overdenking geweest. Maar als men wil een romantische opwelling, die ik haast niet kon negeren.
Al is het een ingeving geweest, het maakt het wat mij betreft alsnog een noodzakelijke stap om het
werk van de heer Taylor te vertalen. Het gaat in Bronnen van het zelf om beïnvloedende ideeën die
als de bouwfundamenten van de moderne identiteit begrepen kunnen worden. Het gaat vooral niet
om kleine denkers te beginnen bij Plato en Augustinus. Het zijn dan ook niet zozeer de specifieke
denkers, maar de omslagen in het denken en tendensen in de ontwikkeling van onze huidige
beschaving waar Taylor zich op richt. De specifieke denkers zijn dan niet zonder belang geweest.
Hier wil ik meteen twee dingen even kort door de bocht stellen. Taylor is een kundig intellectueel die
een groot raamwerk opzet over de moderne identiteit en hij doet dat als oprecht moraalridder. Wat
maakt hem een oprecht moraalridder? Taylor heeft al de kritiek gehad, en dit is veel besproken in de
colleges, dat er geen fabriek of werkplaats in zijn boek voorkomt. De kritiek dat het boek in 773
bladzijden elk greintje humor ontbeert heb ik echter nog niet gehoord. Dit is wat mij betreft veel
belangrijker, dat maakt Taylor een typische en voorbeeldige moraalridder. Er zit geen spel in het
boek, geen bokkensprongen en geen echte verbeelding. Het is stijf, het boek slaat je 773 stijve
bladzijden om de oren.
Een zijsprong: Als we kijken naar pedagogische en psychologische studies tikken we vanzelf aan bij
het concept van de ervaring ofwel manieren van denken. Een belangrijke notie is voor mij het
onderscheid dat C.G. Jung maakt tussen ‘directed’ thinking en’ fantasy’ thinking. Directed thinking is
een modus van denken waarin we ons denken samenstellen gericht op de werkelijkheid die ons
omringd in letterlijke omschrijvingen. Fantasy thinking is een meer archaïsche modus van denken
waarin mythe en fantasie de enige manier is om een ervaring uit te drukken die zich niet laat
uitdrukken in rationele termen. (Palmer, M. 1997 p. 95-97) Jung zegt dat in de omslag naar
rationaliteit in het westerse denken het directed thinking de overhand heeft gekregen. Deze omslag is
ook binnen de traditie te zien. In dit onderscheid van Jung komt het concept naar voren dat er een
andere manier van denken is die de wereld niet benadert zoals hij is door gemeenschappelijke cultuur
en gefixeerde betekenis waarin de wereld vaststaat. De pedagoog M.J. Langeveld noemt in zijn boek
(let op de titel) ‘Scholen maken mensen’ juist dit verschil tussen een persoonlijke wereld en
gemeenschappelijke wereld. (Langeveld 1967)Hij zegt dat op plekken als een zolder de alledaagse
gefixeerde betekenis van dingen verdwijnt en we creatief kunnen zijn. Na een dergelijk moment van
terugtreden vallen de gemeenschappelijke wereld en de persoonlijke wereld meer samen. Verder zegt
hij dat mensen die het vermogen hebben verloren zich een persoonlijke wereld te maken op een
zolder zich heel eenzaam zullen voelen. Voor die mensen is dat de plek waar ze zich ophangen tussen
de rest van de spullen die geen betekenis hebben.
Nu is natuurlijk de vraag wat en denker als Taylor op die zolder zou doen? Enige oplettende lezers
zullen naar mijn vermoeden kunnen raden. Maar dit is meer dan een grappige uithaal naar de theorie
van Taylor. Het is niet alleen dat Taylor geen praktijk noemt in zijn boek. Dit onderbouwt hij tevens
erg goed en een boek zonder praktijk hoeft geen aanleiding tot kritiek te geven. De echte kritiek zou
moeten zijn dat Taylor in het geheel niks doet met de ideeën. Het lijkt een beschrijving van een
gedekte tafel, mes, vork, glas, bord, tafelkleed en daar gaat de volgende generatie aanzitten. Het zijn
Page | 2

dingen die hij beschrijft en geen levende, bruisende symbolen in het denken. Taylor mist een stap
van het denken, van het persoonlijk maken. Als we het eerder genoemde onderscheidt van C.G. Jung
erbij halen, kunnen we concluderen dat Taylor in zijn werk alleen maar directed thinking gebruikt
(zelfs de literatuur die hij aanhaalt is letterlijk door hem verwerkt). Dat is recht in de lijn van de
moderne identiteit, erger nog het is een radicalisering ervan.
Het maakt het ook wat minder leuk om te lezen.
Wat te doen met de heer O.B. Bommel? Wij hebben zijn hulp nodig, Taylor heeft zijn hulp nodig. En
een nobele heer als Olivier ontzegt zulks natuurlijk niet. Daarom heb ik zijn identiteit geleend en met
al mijn kunnen getracht Taylor te doen verschijnen in een verhaaltje. Want sinds wanneer wordt
moraal niet meer onderwezen in verhalen? Hierbij vraag ik bij voorbaat al excuses, ik ben geen
meester-schrijver en ik kan zeker Marten Toonder niet evenaren. Maar het is een goedbedoelde
poging en ik vraag de lezer het ook op die manier te lezen.
Een laatste opmerking hier betreft de structuur van de paper. Ik ben mij zeer bewust van de eisen
aan het aantal woorden en een bepaalde vorm en inhoud. Vandaar dat ik heb besloten in allerijl het
verhaal te fabriceren en dit te gebruiken als kapstok voor een paper van het eerder bepaalde aantal
woorden, die eventueel zonder het lezen van het verhaal beoordeeld kan worden.
Page | 3

Inhoudsopgave
Inleiding ..............................................................................................................................................2
De hedonistische sciëntisten ...............................................................................................................5
Waarom O.B. Bommel?..................................................................................................................... 21
Genealogie ....................................................................................................................................... 23
Innerlijkheid .................................................................................................................................. 24
De bevestiging van het gewone leven ........................................................................................... 25
De stem van de natuur .................................................................................................................. 27
Subtielere talen............................................................................................................................. 29
Conclusie (van Taylor) ................................................................................................................... 30
Rechtzetten ...................................................................................................................................... 32
Conclusie .......................................................................................................................................... 37
Literatuur.......................................................................................................................................... 39
Toegift .............................................................................................................................................. 40
Page | 4

De hedonistische sciëntisten
Op een schrille vrijdagavond zat heer Bommel in zijn studeerkamer, zijn glas was reeds leeg en zijn
pijp uitgedoofd. Buiten woedde een zeer heftige storm die hem ontstemde. “Dit is geen weer voor
een fijngevoelige heer, hoe anders kan ik dan weemoedig worden”, mompelde de heer Ollie tegen
zichzelf. De luiken van de torenkamer piepte en kraakte in hun voegen en heer Bommel overpeinsde
dat hij toch niet Joost in dergelijk weer naar buiten kon sturen om dit euvel te verhelpen. Aan de
andere kant bedacht hij zich dat Joost dit al eerder had moeten doen, het zou zijn eigen schuld zijn.
Een volgende windvlaag deed heer Ollie bibberen en hij vreesde zijn gezondheid.
Joost, Joost, schreeuwde heer Bommel. De knecht had zich die avond spoedig van al zijn taken
gekweten en had zich ingenesteld in een warme deken voor de tv om een spannende detective te
volgen. Hij had zich één van de sigaren van heer Bommel toegeëigend en een glas van de betere port
ingeschonken. “Men moet zich goed voorbereiden op een dergelijke stormachtige avond, ik snap niet
dat heer Bommel in die tochtige studeerkamer wil verblijven”, overdacht hij.
“Joost!” Heer Ollie had het voor elkaar gekregen de storm even te overschreeuwen. De knecht
schrok op, waarbij hij zijn sigaar liet vallen op de deken waarin hij zich had gewikkeld. De deken vatte
vlot vlam, maar de geschrokken knecht was snel en trapte het vuurtje uit. De knecht mompelde “wat
onheil, niets dan onheil kan zo een avond brengen”. Hij haastte zich naar de studeerkamer waar heer
Ollie het schreeuwen had opgegeven en verslagen in het dovende vuur van de brandhaard keek.
Heer Bommel keek langzaam op naar Joost die nog niet helemaal bekomen was van de schrik. “Ben
je daar eindelijk”, zie heer Ollie vermanend. “Mijn vuur is bijna uit, de wind waait door de kieren van
de slecht onderhouden luiken en mijn drankje en versnaperingen zijn al langer op. De ontberingen
die een heer moet doorstaan als zijn personeel niet denkt aan zijn teergevoelige gezondheid.” Dit
laatste mompelde de heer Ollie in zichzelf.
Verbeten snelde Joost zich om het vuur op te stoken, enkele uitgewaaide kaarsen aan te steken en
een extra deken voor zijn werkgever te halen. Kort aangemeten maakte hij excuses aan heer Ollie en
vroeg of hij nog iets anders kon beteken. Heer Ollie die zich direct al meer verwarmd voelde door de
goed brandende haard en de excuses van Joost, besloot verder mild te zijn. “Het is al goed Joost, het
is ook geen avond waardig om mee te maken. Wat meer dan onheil kan het brengen?”
Alsof zij beidde het onheil hadden aangeroepen bonsde professor Prwlytzkofsky met stevige slag op
de kasteeldeuren en hing met heel zijn gewicht aan de antieke bel. “Her Boml, open der tür, bid ik u”,
schreeuwde de professor. Joost kwam al gauw, geschrokken van de onverwachte bezoeker. “In dit
weer, welk onverlaat of verloren ziel kan dit zijn?” Joost gaf zich houding en opende statig de deur,
terwijl hij probeerde te verhullen dat zijn knieën knikte. “Der Bomlfiguur, der weeromstandigheden
zijn ja niet een excuus om fortuinlijkheid weg te lanterfanten, waar kan ik hem vinden? Joost
antwoordde beleefd dat hij de professor voor zou gaan naar de studeerkamer om hem te
introduceren, maar de professor snelde bij het woord studeerkamer al vooruit. “Is het ja deze kant?”
Joost snelde er verward achteraan. “Ik kondig u graag aan, als u mij toestaat.” De professor moest de
knecht volgen omdat hij zelf de weg niet kon vinden. Op ongeduldige toon maande hij hem tot meer
snelheid. “uwer trage tred kost mij geld, ich bid u zich economischer op te stellen.”
Page | 5

De oplettende lezer die zich enigszins heeft verdiept in enkele figuren van de avonturen van heer
Bommel, zal al opgemerkt hebben dat de professor wat uit zijn doen is. Het is tenslotte een
wetenschapper niet gewoon in economische termen mensen pogen te manipuleren voor het eigen
gewin. Maar de professor was enkele maanden eerder begonnen aan een studie van de economische
systemen en was erachter gekomen dat een dergelijke studie niet-wetenschappelijke
persoonsveranderingen tot gevolg had. Een hoogstaand wetenschapper als de professor zal zich
daardoor niet snel laten belemmeren meer te weten te komen en hij besloot dan ook te volharden
terwijl hij de persoonsveranderingen psychologisch vastlegde voor latere analyses. Zodoende
stormde de professor nu de tochtige studeerkamer van heer Bommel binnen en bestookte de arme
heer met grote economische termen en economische verplichtingen van een vermogend man. “Uw
oppotteren is een ja kwalijke zaak, als das geld niet rolt werkt der system nicht mehr. Das toeval wil
dat ik uwer gelden ernstig nodig heb en einer heer van uwer stand wil toch niet verzaken de
wetenschap en de economie te steunen.” Heer Bommel had niet alles begrepen of kunnen verstaan,
maar de dingen die hij had opgevangen waren vleiend, hoewel hij niet helemaal begreep wat de
professor bedoelde met een kwalijke zaak. Hij antwoordde dus maar bevestigend: “Ja, ja voor een
heer van mijn stand speelt geld geen rol.”
“Och her Boml, geld speelt alle rol! Maar wij hebben weinig tijd en ik persoonlich hatte weinig geduld
om uw weiniger begripsvermogen uit te houden. Wij moeten snel sein, want Onania is bloot komen
te liggen in de zee. Wij hebben de mogelikheid haar te besuchen en de geïsoleerde samenleving te
aanschouwen.”
Even geleden had de professor een signaal opgevangen via zijn vele ontvangstapparatuur van een
geïsoleerde bevolking die een hoogstaand technisch en economisch niveau had bereikt. Zij waren
afgescheiden van de rest van de wereld door kolkende zeeën, die slechts in een zeldzame storm als
deze, tijdens de avond waar dit avontuur begint, bereikt kon worden door een ontstaand oog in de
storm. De professor had lange tijd gesproken met de bevolking en zijn economisch bewustzijn was
erdoor stevig versterkt. Geld vragen was nu een noodzaak en een gunst voor de ander en niet langer
meer een ethische kwestie, het had allemaal te maken met het systeem. De professor begreep dit
heel goed.
Heer Bommel echter begreep er des te minder van, maar hij wilde zijn plicht als heer niet verzaken
en zich toch vooral niet armoedig voordoen. Daar kwam bij dat hij in de uitleg van de professor had
begrepen dat er een volk was dat een nobele redder als hijzelf nodig had. Hij hoefde slechts even aan
de lessen van zijn vader te denken om in te zien dat het noodzaak was deze mensen van hulp te
voorzien.
Heer Ollie knikte en zei dat hij de professor zal vergezellen op zijn tocht om hem geestelijk en
materieel bij te staan, zoals een goed heer betaamt die een nobel doel nastreeft. De professor had
hierop gerekend.
Heer Bommel liet zich meeslepen door de professor naar een extravagante taxi die stond te wachten
op hen. De professor stormde de taxi in en gaf de chauffeur bevel verkwistend gas te geven. Heer
Ollie probeerde nog in te stappen terwijl hij met één been buiten de taxi genoodzaakt was een stuk
mee te lopen tot hij bij een vertraging van de taxi kans zag om daadwerkelijk in de taxi te gaan zitten
en de deur te sluiten. De professor keek naar het bezwete hoofd van heer Ollie en overhandigde hem
een dikke en hoog kwalitatieve handdoek die standaard in de taxi lag. “Dep uzelf, uw geur en natte
aangezicht doen uw status zo niet goed.”
Heer Ollie wist niet wat hem overkwam en depte vertwijfeld zijn gezicht niet wetende wat hij aan
moest met de gang van zaken die de professor zo had opgezet. De taxi remde met piepende banden
Page | 6

voor het statige bankgebouw en de professor haastte zich om uit de taxi te geraken en aan het
aangrenzende huis voor de tweede keer die avond stevig aan een bel te gaan hangen. Een chagrijnig
gezicht kwam te voorschijn achter het raam van deur. “Wie daar? “ vroeg de bankdirecteur die
verbaasd was over de onverwachte oproep. “Zaken!” Schreeuwde de professor.
“Geld speelt geen rol, maar dit is toch wel gortig.” Bedacht heer Ollie terwijl hij de uitgezakte
taxichauffeur een exorbitant bedrag betaalde voor de korte rit. Als snel kwam er van wie weet waar
een muizige persoonlijkheid aangesneld in het stormachtige weer. Het persoontje kwam direct op de
heer Bommel aflopen. “Professor Prwlytzkofsky astublieft?”
Heer Ollie wapperde slap met zijn hand in de richting van de professor die net de bankdirecteur in
weinig meer dan een pyjama aan de hand meesleepte naar het bankgebouw. Het ventje met het
muizige gezicht snelde naar de professor, sprak een klein woord met deze en kwam direct terug
rennen naar heer Ollie. “De professor bid u dat u meeloopt naar binnen, er moeten zaken gedaan
worden.” Heer Bommel keek verongelijkt naar het ventje, maar wist hem van geen rechtvaardige
terechtwijzende repliek te dienen en sjokte dus maar achter de professor aan de bank binnen, terwijl
hij zijn hoofd schudde om de vreemde gang van zaken. De bankdirecteur had plaatsgenomen achter
zijn statig bureau en vroeg beleefd waar hij de heer Bommel mee van dienst kon zijn op dit late uur.
Heer Ollie begon een uitgebreide verontschuldiging voor de plotse oproep en hij wilde de
bankdirecteur verzekeren dat er belangrijke dingen op het spel stonden die deze gang van zaken
rechtvaardigde. Maar de professor onderbrak voor hij goed en wel was begonnen. “Loopt u het vuur
uit der schloffen, der schlome. Veertig goudstaven van der kluis van Boml.” Het laatste blafte de
professor haast. Heer Bommel prevelde zachtjes een bezwaar dat hij toch al lange tijd een goede
band had onderhouden met de bankdirecteur. Maar de professor besteedde geen aandacht aan
overbodige woorden of plichtplegingen van Bommel of enig ander persoon wat dat betreft, dat was
te premodern in zijn economische visie. De professor knipte in zijn vingers en het ventje kwam
toesnellen. Heer Bommel vond het maar een vreemde knaap want hij praatte al een tijdje tegen
zichzelf. Het knaapje stak een vinger omhoog naar de professor om aan te geven dat hij nog in
gesprek was verwikkeld. Met wie dan vroeg heer Ollie zich af. Maar het werd al snel duidelijk toen
het ventje zijn kleine oortelefoon uitklikte. Hij keek vragend, met een zeer actieve houding naar de
professor. De professor gebood hem zich te ontfermen over de goudstaven.
Heer Bommel had toch wel bewondering voor de actieve en snelle dienstverlening van het ventje.
“Daar kan Joost nog wel wat van leren, hoewel ik toch wel de persoonlijke gevoeligheid mis bij dit
knaapje. Hij is zo steriel, als dat het juiste woord ervoor is.” Praatte hij door tegen de professor en
wachtte zijn bevestigende reactie af die natuurlijk niet kwam want de professor schreeuwde
ondertussen al naar de bankdirecteur. “Der schlome, klant is koning, anders mist u omzet. Windt u
tot ongewone prestaties ja en kom als gisteren al met die goudstaven.” Nu werd het de heer Bommel
te erg en hij pakte de professor bij de schouder en maande hem tot betere omgangsvormen.
“Neen, neen”, weerlegde de professor hem ferm. “Deze man moet zijn gram krijgen, we hebben het
hier over een economische dienst en we kunnen de economie niet op halve kracht laten draaien.” De
bankdirecteur kwam zwetend aanzetten en was beledigd door de gang van zaken. Hij liet dan ook als
wraak bij het aanrijden van de veertig goudstaven, de laatste snel in zijn bureaula verdwijnen. Want
tenslotte kostten extra diensten stilzwijgend extra geld, dat is een economische regel. Maar daar
moet je klanten niet mee lastig vallen, want dat merken zij in hun haast toch niet.
Ondertussen was er een gigantische auto voorgereden waar het knaapje de goudstaven inlaadde. Dit
kostte noodzakelijk wat tijd zodat heer Bommel de schicht, zijn dierbare auto, van ver de straat in
Page | 7

kon zien rijden. Hij was blij Joost en Tom poes te kunnen ontwaren in de schicht. Joost was ongerust
geweest over het snelle vertrek van heer Bommel en had besloten Tom Poes te vragen heer Ollie bij
te staan. Zodra hij wat versnaperingen en noodzakelijke dingen had ingepakt voor heer Bommel was
hij langs Tom Poes gereden en hem het verhaal gedaan. Tom Poes had aandachtig geluisterd en
bedacht dat het inderdaad beter was als hij heer Bommel vergezelde want het kon nog wel eens uit
de hand gaan lopen. Want onze kleine vriend weet dat als wetenschappers plots van gedachten
worden, het loos gaat met alle uitkomsten.
Zo kwamen zij aanscheuren en de professor observeerde aandachtig terwijl Joost zijn goede kant liet
zien, door heer Bommel met zijn goed bedoelde zorgen een hart onder de riem te steken. Heer Ollie
prees Joost om zijn vriendelijke bejegening en zorgen. Maar de professor kwam tussenbeide. “Uw
sentiment is doch stuitend van der romantischer periode. U doet er goed aan uw eigenbelang beter
te peilen en na te streben. Dat is beter voor der economie, als iedereen aan zichzelf denkt wordt
iedereen voorzien in hun behoeften en wordt het lijden gereduceerd. Het is daarbij ja, zeer
onprofessioneel van u, zelf na te denken. Daarmee verstort u de orde van uw uitvoerende functie.
Minder denken en meer werken is het credo. Uw vrijwillige dienstbaarheid…” Daar stokte de
professor want hij werd geïnformeerd dat de ontzettend grote auto ingeladen was. “Wir mussen jetz
gaan, het ventje kan mee als uw persoonlijke assistent, anders heeft hij geen waarde.” Heer Bommel
was ontzet. “Jongeheer Tom Poes is een zeer gewaardeerd gezelschap, hoewel hij nog veel te leren
heeft natuurlijk.”
De professor knikte: “dat is hoe dan ook bijzaak. Het is werkelijk noodzakelijk dat hij zich economisch
rechtvaardigt als hij wil deelnemen aan deze unieke ervaring.” Heer Bommel hield zijn woorden voor
waar en liet zijn hoofd zakken. “Dat kan ik niet vragen van de kleine vriend hier.” Hij keek op naar
Tom Poes. “Het is spijtig jonge vriend, hier staan economische eisen die ik niet aan je wil stellen, als
je begrijpt wat ik bedoel. Men moet zich niet onbezonnen en met te weinig onderwijs begeven in het
maatschappelijk domein van de economie.”
Tom Poes keek even bedenkelijk en vond het gedrag van de professor zeer storend, maar besloot toe
te geven. “Het is goed heer Ollie, als uw persoonlijk assistent kan ik ook veel van u leren. Ik vind het
niet erg om het even mee te spelen.” Heer Bommel klaarde op. “Daar ben ik erg blij om en natuurlijk
is het geen slechte ervaring voor je om onder mijn bezielende leiding je economisch licht te
ontwikkelen.”
Heer Bommel keek nog even naar de grote auto voor hij instapte. “Hummer, een vreemde naam voor
een vreemde auto. Het lijkt meer een drukdoenersbak en niet zozeer voor een heer op stand met
een gevoeligheid voor stijl.” Maar die woorden waren verloren geraakt onder het luidde gebrul van
de auto en de vele boxen die lage bassen dreunde. Heer Bommel zag Rommeldam aan zich
voorbijflitsen. Aan de andere kant was brigadier Bas het verkeer scherp in de gaten aan het houden
na een aantal klachten die binnen waren gekomen over eerdere overtreding van een taxi. Brigadier
Bas was van plan degene die te hard reed ernstig te straffen omdat hij in dit rotweer op de been
moest om gevolg te geven aan de melding die was binnen gekomen. De Hummer reed zowat de
brigadier uit zijn broek. Deze herstelde zich kort en zette de achtervolging in. Met loeiende sirenes en
piepende wielen trachtte de brigadier het grote onding bij te houden, maar hij slaagde er slechts in
de Hummer enigszins in zicht te houden.
Ondertussen had heer Bommel zijn kaken strak op elkaar gezet en zijn ogen dichtgeknepen. Dit was
begrijpelijk, want een heer is niet gewend onder zulke omstandigheden vervoerd te worden, maar
Page | 8

erg slim was het niet. Want hierdoor had heer Ollie niet door dat de grote auto vol remde en
zodoende schoot heer Bommel dan ook tegen de achterkant van de voorste stoel en bezeerde zich
lelijk. Veel tijd om zich te bekommeren had hij echter niet want hij werd ongeduldig meegesleept
door de professor in een nieuwerwetse helikopter. “Laat daar uwer persoonlijke assistent maar naar
kijken, we hebben toch wat ledige uren voor der boeg. Es is nicht anders, zelfs nicht in deser
nieuwste realisierung van technischer innovatie.” De professor maakte zichzelf ondertussen wel
nuttig door eerst zijn assistent aantekeningen te laten maken van de zelfreflectieve analyses van zijn
evidente persoonsveranderingen om daarna snel verder te studeren in enige artikelen betreffende
economie. Heer Ollie kreunde en bekommerde zich om het feit dat zijn maag zo op de proef was
gesteld dat hij niet kon genieten van de zorgvuldig klaargemaakte versnaperingen van Joost. Tom
Poes had met hem te doen, maar vond het ook zijn eigen schuld omdat hij zich zo gemakkelijk had
laten meeslepen. Tom Poes was slim genoeg om dat niet op dit moment te berde te brengen. Zo zat
Tom poes stilletjes in een hoekje terwijl hij één van de artikelen van de professor las. “Dit zijn
opzwepende teksten, je raakt zo verstrikt in deze systeemgedachten en persoonoverdenkingen”,
dacht Tom Poes terwijl hij wantrouwig verder las. “Dit is niet goed, hier kan heer Bommel maar beter
geen kennis van nemen, dan weet ik niet welke persoonveranderingen hem zullen tergen.” De
zorgen van Tom Poes waren terecht. Het moment en de situatie lieten hem echter geen ingrijpen toe.
Hij kon niet anders dan meegaan in de stroom van gebeurtenissen tot hij in een kleine stilstand
misschien even met heer Ollie kon praten en hem gewaar zou kunnen maken van de situatie. Het is
nochtans een geluk dat Tom Poes een sterk ontwikkelde innerlijke stem heeft en zich niet zo
gemakkelijk laat meeslepen of veranderen. Anders was de deze situatie met slechte vooruitzichten
zo mogelijk nog slechter geweest.
De helikopter landde op een schip met een landingsplatform. De storm was hier op het hevigst.
Bliksem kwam over de hele horizon in constante flitsen naar beneden. Het donderde zo luid en zo
aanhoudend dat het verspilde moeite was te proberen elkaar te verstaan. Heer Bommel stapte uit de
helikopter en werd door de eerste de beste windvlaag bijna meteen het schip afgeblazen. Zijn
gewicht was zijn redding. Maar slechts tot de eerste golf die het schip trotseerde sinds heer Ollie was
uitgestapt. Nog niet bekomen van de windvlaag rolde heer Bommel hulpeloos van de ene kant van
het schip naar de andere, waar hij hard tegen de reling botste en dan weer de andere kant op rolde.
Tom Poes die iets oplettender was geweest bij het uitstappen, hield zich stevig vast. Behoedzaam
bewoog hij zich naar de reddingsboei en toste deze naar rollende heer Ollie.
“Heer Bommel, pakt u de reddingsboei dan kunt u zich hieraan optrekken.”
De professor bekeek dit allemaal met arrogante vermakelijkheid. “Het zijn toch altijd de sterken die
steunen op de zwakken. Dit is een economische wetmatigheid ja, die der overheid probeert te
wederkeren door de zwakken te laten steunen op de sterken. Maar ach ziet, dat is fysiek onmogelijk
wanneer der omgekeerde wet geldt, das voorbeeld hier duidt het onomstotelijk aan.”
Heer Ollie klauterde met moeite aan de hand van de reddingboei schuin omhoog naar de professor
en Tom Poes. Al puffend en waterproestend van al die opgeslagen golven waar hij geen weerstand
tegen had kunnen bieden proestte heer Bommel dat de professor zich toch wel had kunnen snellen
om een heer in nood bij te staan. “Het is kuch, kuch, toch een soort van plicht, als u begrijpt wat ik
bedoel.”
“Nee, nee, her Boml, daar is uw persoonlijke assistent voor. Anders leidt het tot functieverwarring.
Daarbij, als ik mij zou gaan bezig houden met uwer ongelukkiger handelingen zou ik mijzelf naar
Page | 9

eneden trekken. Begrijpt u, in de hierarchie van sterken kan ik mijzelf niet aan u optrekken. Wir
mussen niet trachten das systeem tegen te werken. Wir kunnen slechts een klein bischen tegen de
zwaartekracht opspringen.”
Tom Poes had zich ondertussen al gerept om een dikke deken te halen voor heer Ollie en met alle
voorzichtigheid leidde hij hem naar de kapiteinskombuis. Deze was bereid geweest zijn kamer tegen
stevige vergoeding uit te lenen aan heer Bommel zodat deze zich kon verwarmen.
Tom Poes had als persoonlijk assistent zijn handen vol om warme thee en kaakjes aan te slepen. Heer
Bommel bleef maar mompelen. “Verschrikkelijk, verschrikkelijk.” Tom Poes was licht bezorgd om de
gesteldheid van heer Ollie, die als een kameleon wisselde van gezichtskleur van groen, naar blauw en
paars. “Hij moet in een shock zijn”.
Gelukkig herstelde heer Ollie zich na enkele slokken thee en een paar kaakjes enigszins. Hij voelde
zich nu wat door elkaar geschud en zeeziek, maar kon in ieder geval weer samenhangend denken.
“Ach, jonge vriend. Dit is niks voor een heer. Dat geren en gehaast. Het zint me ook niet dat geld zo
een grote rol speelt.”
Tom Poes wilde net beamen dat heer Bommel zich misschien wat moest distantiëren van de
professor die wel erg een geld bewuste en beluste wetenschapper was geworden.
Hij kreeg echter niet de kans, want de professor stormde efficiënt binnen, dat wil zeggen door de
kortste weg te nemen en plichtplegingen achterwege te laten.
“De kapitein is in onderhandeling en der tijd dringt zich, wij bevinden ons aan der rand van das oog
van der storm en hij wil het niet binnen gaan. Aber er ist wel voor rede vatbaar, wir mussen slechts
einer kleine som maken voor seiner persoon.”
“Wat, wat..de storm binnen gaan, ik bedoel is dat niet gevaarlijk?” Vroeg heer Ollie.
“Ach kwatsj, es risico is berekend, daarom moet de kaptein ook meer geld. Es ist allerzins logisch. Her
Boml dit is nicht de moeilijkste der wetenschappen.”
Heer Bommel voelde zich wat aangetast in zijn imago en bralde terug: “…en hoeveel krijg ik dan
betaald voor dat risico als u begrijpt wat ik bedoel.”
De professor tuitte ongeduldig met zijn lippen, de tijd drong maar hij besefte dat hij heer Bommel
toch moest overhalen. “Ach, das verkopen hort dabei” mompelde hij en stak kort nog een uitleg af.
“Her Boml, u bent de groter geldschieter, al het geld komt altijd bij u weer terug. Dat is de wet van
grote massa’s, die trekken altijd meer massa aan in een bepaalde cirkel. De ontsnappingssnelheid is
zeer groot. U bent het zogezegd economischer zwarte gat, de grote versneller, de buiger van
krachten.”
Heer Bommel begreep niet alles van deze uitleg, maar het stond het hem helder voor ogen dat hij
wetenschappelijk belangrijk was in de theorie van de professor en dat hij die eer en plicht niet
zomaar kon verzaken.
“Nu ja, ik heb a gezegd en ik zal niet verzaken ook b te zeggen. Hier hebt u enige duiten om de zaak
recht te trekken als u begrijpt wat ik bedoel.”
Tom Poes schudde zijn hoofd toen het geld van hand tot hand ging en hun aller lot bestempeld was.
Hij besefte maar al te goed dat hij economisch te klein was om hier wending aan te geven.
Toen de professor de kamer gehaast verlaatte richtte Tom Poes zich tot heer Bommel. “Heer Ollie u
had ook de kapitein kunnen betalen om rechtsomkeert te maken. U bent per slot van rekening de
hoogste bieder.”
“Nee jonge vriend, je hebt hier nog wat te leren. Als grote versneller mag ik niet afremmen, dat staat
me heel helder voor de ogen. De professor heeft het heel elegant uitgelegd, maar je zat zeker weer
te suffen. ” Heer Bommel zei dit met grote zekerheid, maar hij voelde zich in het diepe geworpen.
Page | 10

Maar ja, wie gaat er nu discussiëren met een wetenschapper, die heeft er tenslotte veel meer en op
hoger niveau over nagedacht.
Zo geschiedde het dat het grote schip in de draaikolk veertig rondes draaide alvorens op een gek
geplaatste zandbank te midden van de oceaan strand te lopen. Het leek alsof zij op het afvoerputje
van de oceaan waren geland met het verschil dat hier nu juist geen water door ging.
De professor kwam de kamer instormen met een stopwatch. “Tijd is het grootste belang, deser oog
beweegt zich met een gestadig tempo naar een kleiner formaat, over precies 96 uhr, 23 minuten en
12 seconden is er een moment van 23,45 seconden waarin een onderstroom ener opstuwende
kracht zal geven, waarin het schip als door het oog van de naald jeder op de golven zal kunnen
worden geworpen. Wij mogen das moment onder geen bedding missen.”
Tom Poes kon dit niet helemaal volgen, maar begreep dat deze draaikolk niet eeuwig kon aanhouden
en dus ineen zal vallen. Hij was blij dat het niet van boven naar beneden in zou storten en hen hier
voor altijd zou beknellen. Maar hij wist niet wat hij moest denken van een onderstromen dat hun heil
zou moeten zijn. En een oog van een naald is niet heel groot. Het kon nog wel een gevaarlijker
worden dan heer Ollie beseft dacht hij.
De loopbrug werd zeer stijl naar beneden afgelegd en de kleine groep geleid door de professor liep
over de zandbank naar het midden waar het ineens heel steil naar beneden ging. Heer Bommel wees
op het gat. Dat is het enige wat hier is en we kunnen er slechts invallen, wat is de bedoeling van deze
expeditie. “In das gat vallen ja, das ist ja onzer bestemming.” Heer Ollie was er niet op berust en
naderde het gat heel voorzichtig en helde voorover om te zien hoe stijl het wel niet was. Maar onze
held was zich niet bewust van de zuigende werking van nat zand. Zijn voet zoog zich naar beneden en
in paniek gaf heer Bommel een grote ruk aan zijn been en voor de tweede keer in korte tijd was hij
speelbal van de zwaartekracht. Hij sukkelde door het gat, stootte tegen de randen en gleed zonder
pardon door de welvingen van de glijbaanstructuur van de oceanische afvoerput. Hij was dan ook blij
toen hij na lang glijden, struikelen en tevergeefs houvast proberen te grijpen eindelijk een einde zag
aan de gang. Korte tijd was hem een blik verschaft op de grote stad die ver onder hem verscheen. Zo
graag als hij eerst uit de gang wilde komen, zo graag wilde hij nu in de gang blijven. Het enige wat
hem namelijk toescheen was dat hij uit de gang naar beneden zou storten en zijn einde zou vinden in
een vreemde stad. “Nee dan toch liever thuis, op gepaste wijze met dierbare vrienden en
bewonderaars aan mijn graf.”
Maar de uitgang van het gat hing niet recht boven de stad, maar helemaal aan het uiteinde ervan.
Daar had een welvarende bewoner een grote zeef gebouwd met een fabriek eromheen, om het
water af te laten en alle rommel van de bewoonde wereld om te zetten in producten die hij met
grote winst kwijt kon in stad. Maar ook deze ondernemer zag dat zijn markt eigenlijk te klein was om
verder door te groeien. Daarom was hij verheugd over het bericht dat buitenoceaners de welvarende
stad zouden bezoeken. Hij was erop uit om een deal te sluiten om zijn producten op een ruimere
markt kwijt te kunnen. Dat zou zijn aanbod per publiek kleiner maken ofwel dus de totale vraag
groter maken en dus zou hij met meer winst het kunnen afzetten. Daar komt nog eens bij dat hij
minder voorraad zou hoeven houden maar directer en met meer zekerheid het zou kunnen
wegzetten. Handenknijpend had hij dan ook opdracht gegeven een trap te maken van de uitgang van
de oceaan naar de top van zijn geweldige wolkenkrabber. Dit is dan ook waar Heer bommel
tegenstribbelend op stuiterde na het ongewillig verlaten van de gang. Door zijn tegenstribbelen had
heer Bommel juist alleen maar vaart gemaakt en kon daardoor ook niet goed landen en stilhouden
op de trap. Hij stuiterde veertig treden op zijn kont de lange trap af voor hij enige grip kon hervatten.
Page | 11

Met zere kont strompelde hij de volgende 160 treden af naar het gebouw. Hij keek af en toe
achterom of de rest van de groep ook zou komen. “Ze zijn vast geschrokken van mijn vallen en
komen nu heel voorzichtig met een touw afdalen om mij te redden. Laat ik maar kijken of zij in deze
stad misschien ook een gastvrije herberg hebben waar ik kan bekomen van deze verschrikking.”
De rest van de groep liet inderdaad op zich wachten, niet omdat de professor nu zo was geschrokken.
Maar om de lading goud op juiste wijze door het gat te krijgen en veilig te stellen dat het heer Ollie
niet zou raken. Daar had Tom Poes zorg voor gedragen. De professor had even gemopperd dat een
dergelijke kluns het zelf in de hand had gewerkt, maar Tom Poes had slim gedreigd de expeditie en
het goud in gevaar te brengen en had daarmee heer Ollie gered. De professor koos namelijk
redelijkerwijs de weg van de minste weerstand en hervatte zijn zaken met kleine nieuwe
aanwijzingen jegens zijn personeel voorzichtig om te springen met de klungelige figuur in de gang.
Het was dus ook zeker een uur later voor de rest van de groep op beheerste wijze de trap afdaalde.
Aan het einde van de trap had heer Ollie de pech dat hij niet werd opgevangen door de magnaat die
de wolkenkrabber bezat. Deze was net druk in gesprek over een lichte teruggang in de marktwaarde
van zijn aandeel. Want met de storm was ook de aanvoer van producten kort gestopt en dat had
aandeelhouders verontrust. Hij sprak met enige financiële experts over het introduceren van
berichten over de buitenoceaners die grote voorspoed brachten voor zijn onderneming. Hij hield de
telefoon dichter tegen zijn oor en omsloot zijn hand erom zodat hij niet zo worden gehoord.
“Verspreid maar vast het gerucht dat ik een megadeal heb kunnen sluiten, verse varkens hoor je wel.
Niet zomaar wat ons komt aanspoelen van wat buitenoceaners kwijt moeten om de prijs hoog te
houden. En suiker, zie je het voor je.” Aan de andere kant van de telefoon waren ze zeer verbaasd.
“Heeft u dat kunnen afsluiten, hoe gaat het dan met vervoer. Wat willen ze dan terug en hoe gaan
we dat sturen tegen het oog in?”
De magnaat fluisterde geagiteerd dat het natuurlijk helemaal nog niet rond was, maar dat het details
waren van de onderhandelingen. Daarnaast hadden zij geen zaak bij de werkelijkheid, hun enige
opdracht was het gerucht te verspreiden.
Zo kwam het dat heer Bommel ongemerkt in dat kleine onbewaakte ogenblik door het gebouw
bewoog en na kort zoeken een uitgang vond. Sommige lezers zal dit verbazen, want een dergelijk
groot gebouw als een wolkenkrabber zit vol met hardwerkende mensen en veinzers. Maar deze
lezers moeten zich bedenken dat in de hypereconomische dynamiek mensen het aangezicht van de
ander niet snel opmerken. Tenzij ze een bevrediging van behoeften verwachtten bij de ander. Maar
de kleding van heer Bommel viel uit de toon in deze stad en niemand vermoedde dat zij hier met een
vermogend heer op stand te maken hadden.
Zo liep heer Ollie zonder tegenwerking door de ruime elektrische schuifdeuren van de opzichtige
wolkenkrabber en struikelde bij buitenkomst bijna over een zwerver.
“Excuseert u mij zich toch vooral, ik bedoel ik zag u niet zo zitten…ehr u zit ook niet zo handig in de
loop ziet u, zodoende.” Het is duidelijk dat Heer Bommel niet zo gewend is te struikelen over een
zwerver. Maar de zwerver leek het gewend dat men over hem heen loopt en gaf onverstoord zijn
waarschuwing, zoals hij aan iedere voorbijganger deed.
“Laat u niet gek maken door de hedonistische sciëntisten.”
Heer Ollie bekommerde zich om deze zwerver die een heel integer en intelligent voorkomen had.
“Hebt u hulp nodig beste man? U hoeft niet te zwerven als u mijn erbarmelijke raad en steun neemt,
als u begrijpt wat ik bedoel?” Hierop was het antwoord van de zwerver even verbazend als
doeltreffend. “Nee, nee, ik wil niet meer dan wat ik hier heb en raad geeft iedereen al.”
Page | 12

Heer Ollie voelde zich beschaamd, haast afgewezen. “Als men de hulp van een heer al niet meer kan
gebruiken, wat moet er dan komen van…van wat niet eigenlijk.” Met zijn hoofd naar beneden
strompelde heer Bommel weg van de zwerver. Hij was zich plots bewust van zijn moeheid, van alle
tegenstromen van zijn reis hierheen. Het viel hem opeens ook op dat er geen zon kon schijnen zo aan
onderkant van de oceaan. Er groeide dan ook geen bloem in deze natie waar heer Bommel zich plots
zo eenzaam voelde. “Het is een lichtpuntje dat ik onderhand een drukker centrum lijk te bereiken.”
Heer Ollie liep een winkelstraat in, hoge gebouwen torende heel donker boven hem uit en de
neonlichten van de grote logo’s en weelderige reclames konden slechts zijn ogen verblinden, maar
zijn voetstappen niet verlichten. Heer Ollie zocht in het winkelpubliek een keurig uitziende persoon
waarbij hij informatie zou kunnen winnen over de dichtstbijzijnde herberg. Een net uitziend meisje
passeerde hem en hij schoot haar aan. Heer Ollie schrok danig toen hij zag dat slechts de ene helft
keurig was. De andere kant van de tuniek van het meisje was laveloos en haar gezicht zat onder de
gaten en piercings die allesbehalve natuurlijk waren. Heer Ollie kon op haar buik een deel van een
felrode tatoeage ontwaren. Het was een zon waarvan de stralen uitmondde in slangen die met
felrode lichamen en gifgroene koppen naar heer Bommel grijnsde. Heer Bommel was wat uit het veld
geslagen, maar sprak haar toch aan. “Mevrouw weet u misschien een herberg te vinden voor een
vermoeide heer die erg toe is aan goede verzorging?” Het meisje schokte achteruit waarbij heer
Bommel geschokt zag hoe een van haar tepels uit het gescheurde deel van haar tuniek danste. “Wat
denk je wel, ouwe freak. Flikker op, ga je moeder neuken!”
Het werd heer Ollie lichtrood om de schaamkaken en hij begreep dat hij hier weinig kon goedmaken
en liep snel door. Terwijl hij wegliep hoonde passieve voorbijgangers naar hem. Terwijl heer Ollie
snel doorliep naar een ander deel van de winkelstraat merkte hij dat mensen hem de hele tijd achter
zijn rug om en soms zelfs recht in het gezicht aan het uitlachen waren.
“Het is alles vreselijk, hoe men hier een heer weghoont. Er is hier geen erbarmelijkheid, de straten
zijn leeg als men begrijpt wat ik bedoel.” Heer Bommel keek omhoog in de grauwe bedoening en zag
een glimmende reclame met grote gele titel: “UV-sofa, uw trip naar gelukzaligheid.” en daaronder:
“beter dan de zon!” De hele reclame gaf een indruk van luxe, weelderige baden, prettig licht,
gelukkige mensen. Aan de zijkant was ook nog klein bijgeschreven: Make-over specialisten,
haarboetiek en pedicure in huis.”
Heer Bommel keek een tijdje naar de reclame. “Het ziet er wel leuk uit, al die lachende mensen.
Maar ik mis toch Joost en één van zijn voedzame maaltijden.”
Toch volgde heer Bommel de pijlen van de reclame want het had zijn zware gedachten iets verlicht.
Hij liep over een prachtige oprit met aan weerszijden plastic palmen en rode lopers over een
marmeren stoep. “Ze weten wel hoe ze hier een entree moeten maken, het is een heer waardig.
Jammer dat ze niet een dergelijke voorziening hebben in Rommeldam. Ik zal toch eens moeten
overleggen met de kleine club.” Zo liep hij naar binnen en werd aangesproken door een lieftallig
meisje waarbij deze keer beide kanten van de tuniek klopte. “Ah u komt voor een make-over
meneer…”
“Nee, nee. Ik zou graag een maaltijd nuttigen en gebruik maken van een sofa terwijl ik wacht op mijn
reisgezellen.”
“Wilt u dan niet gelukkig worden?”
Heer Bommel was even stil na deze vraag.
“Wel wat is geluk voor een heer?”
Page | 13

“Geluk is ook voor u hoor, maakt u zich maar geen zorgen. Ik zal een hapje verzorgen en sofa regelen
waarna u direct een gesprek hebt met Ima. Hij is geweldig.” Het meisje wiegde en lachte lief tijdens
dat ze sprak. Ze knipoogde naar heer Bommel en liep weg.
Heer Bommel was blij verrast met deze vriendelijke bejegening. “Geluk halen, wat een apart concept.
Maar precies waar ik nu behoefte aan heb. Voor het eerst deze reis lijk ik wat geluk…geluk te hebben
dat ik geluk kan krijgen.” Heer Bommel lachte om zijn eigen grapje.
De verzorging was uitstekend en heer Bommel voelde zich verrijkt toen Ima aanklopte. “Heer
Bommel?” Een zeer verzorgd hoofd stak de hoek om. De man had grijs en zwart golvend haar, bruine
ogen met lange wimpers en rechte witte tanden. “Oei la la la. heer Bommel hoe heeft u het zo ver
kunnen laten komen.” De man stapte nu binnen en heer Bommel zag zijn zwarte overhemd dat om
zijn zeer strak getrainde buik zat. “We hebben verschillende programma’s, ik kan u wat bijwerken of
ik kan u president maken van onze trotse natie. Dat laatste is wel erg duur moet ik u waarschuwen,
maar als president verdient u het wel weer terug.”
“Och, geld speelt geen rol.” Heer Bommel was erg blij dat hij die uitspraak eindelijk weer zonder
commentaar kon zeggen.
“Ik ben Ima Goedsucces, bent u klaar voor uw reis naar de top?” Ima stak zijn hand ver naar voren en
heer Ollie pakte hem stevig vast. “Dank u wel.”
Tom Poes was ondertussen doorgedrongen tot de wolkenkrabber van de groot fabrieksmagnaat en
hij was wel opgemerkt. Samen met de professor en diens persoonlijke knecht werden zij onthaald
door de magnaat. “Eindelijk daar bent u dan professor. Ik zie dat u kleine assistenten hebt
meegenomen, heel slim.” De grootfabriek directeur richtte zich op de Tom Poes en de muizige
assistent van de professor: “Als jullie deze gang uitlopen komen jullie bij het bureau van mijn derde
secretaresse. Zij kan jullie wel wijzen naar de kantine op deze verdieping. Ik neem aan dat jullie wel
even toe zijn aan een kop koffie?” Daarop omarmde de magnaat de professor en liep naar zijn
gigantische kantoor dat als een koningsverblijf uitkeek over de hele natie. De directeur zakte in een
gigantische leren leunstoel en wees zijn gast op een bijna even luxe uitziende zitting tegenover hem.
Een knecht kwam aanstormen met gekoelde drankjes en exclusieve hapjes. Dat was tot waar Tom
Poes kon zien want hij werd meegesleept door de persoonlijke assistent. “Het is niet netjes hier te
blijven staan kijken, dit is niet voor ons.” Tom Poes werd tegen zijn zin een stukje meegesleept, maar
zag zijn kans schoon toen zij langs een opengaande lift bewogen. Hij rukte zich wat los van de
assistent en rende de lift in. “Het spijt me, maar ik moet heer Bommel bijstaan.”
De assistent keek Tom Poes bewonderend na: “wat een professional. Misschien moet ik mij ook eerst
afvragen wat ik nog voor de professor kan betekenen voor ik een welverdiende pauze neem.”
Tom Poes struikelde ook over de zwerver. “Laat je niet gek maken door de hedonistische sciëntisten!”
Deze uitspraak was voor Tom Poes voldoende om even naast de zwerver te gaan zitten en de man uit
te horen. Want hoewel de reuk niet altijd optimaal is, weet Tom Poes dat een zwerver heel veel kan
weten van het werkelijke gezicht van een natie. Het gezicht zonder opsmuk die je met ochtendadem
en al tegenkomt pas nadat je echt intiem bent geweest. Het is waardevolle informatie en daarom
deelde Tom Poes enige versnaperingen die hij eigenlijk had meegenomen voor heer Bommel en de
zwerver vertelde.
Het was al laat toen Tom Poes verder de stad in trok om heer Bommel te vinden.
Page | 14

Het was niet moeilijk heer Bommel te vinden, want hij reed zeer opzichtig door de winkelstraat in
een open Hummer met een jacuzzi achterin. “Legt u me toch eens uit hoe het zit met die Hummers,
heer Ima, ze zijn mijn inziens stijlloos.” Ima glimlachte. “Heer Bommel, u heeft helemaal gelijk. Ze zijn
afzichtelijk, overdadig en lomp. Wansmaak is ‘het’ helemaal, als er maar heel veel geld achter zit,
snapt u.” Heer Bommel keek hem verward aan. “Een heer moet toch stijl hebben.”
Nu lachte Ima hardop. “Och heer Bommel, u bent een uniek geval. Alsof u in een grot geleefd hebt.
Alles draait om geld en gezien worden. Dat moet u inprenten ”
Het was wel lastig om heer Bommel te herkennen. Tom Poes had al een hele tijd met verbazing
gekeken naar de grote auto en de patser die erin zat toen hij ontdekte dat het heer Ollie was. “Heer
Ollie, heer Ollie!”
Heer Bommel keek opzij naar het rumoer naast zijn auto en was blij Tom Poes te zien. “Ah jonge
vriend, stap in.”
Tom Poes steeg in en keek wantrouwend naar de nieuwe verschijning van heer Bommel en het
aparte figuur naast hem. “Ik was bang dat u verdwaald zou zijn in deze stad, ik hoorde dat het een
gevaarlijke en onvriendelijke omgeving kan zijn.”
Heer Bommel keek Tom Poes bedenkelijk aan. “Daar zeg je wat, toen ik aankwam was ik inderdaad
niet op mijn gemak. Het is heel goed als ik president ben om de jongelui wat met vriendelijke
bejegening en wijsheid te onderwijzen om meer fatsoenlijk met elkaar om te gaan. Och, helemaal het
hysterische meisje wat ik eerder tegenkwam. Maar met de juiste onderwijzers kan er wat aan gedaan
worden.”
“Hou dat vast heer Bommel. Dat is wat u nodig hebt. U doet zich voor als een aardige oom en geeft
een plan en de hoop om de verharding van de samenleving aan te pakken. Dit moet een speerpunt
van u worden. U excelleert hierin. Mijn baan gaat makkelijker worden dan ik dacht.” Meneer
Goedsucces was helemaal lyrisch geworden over de woorden van heer Bommel en die op zijn beurt
was erg blij met de positieve waardering van Ima.
Alleen Tom Poes humde. “wat hum je nu toch weer Tom Poes. Juist als mijn inzichten als heer zo
goed op waarde worden geschat door Ima.”
“Nu het is alleen maar dat er misschien wel meer aan de hand is in de stad als een gebrek aan
onderwijs. Ik sprak met Govel IJver en die had erg veel te zeggen over de stad.”
“Jonge vriend, je moet je niet bemoeien met het presidentschap. Dat is te hoog gegrepen voor jou,
hier rust de taak van een heer die met rechtvaardige en harde hand uithaalt naar de schobbejakken
en met zachte welwillende hand de harde werkers ondersteunt.”
Ima kakelde van geluk. “Dit wordt een stemmentrekker.”
“Heer Bommel wat is er ook gebeurd met uw uiterlijk. Is dat horloge niet veel te zwaar voor uw pols
en dat pak. Het lijkt me niets voor u. U moet zich niet anders voor gaan doen dan u bent heer Ollie,
dat is niet goed.”
Heer Bommel begon nu een beetje kwaad te worden op Tom Poes. “Zit niet te raaskallen jonge
vriend, je bederft mijn gelukkige stemming en daar heb ik juist goed voor betaald.”
“U heeft betaald voor geluk?! Dat kan niet, dat is oplichterij!” Tom Poes keek kwaad naar Ima. “Het
spijt me heer Ollie, maar ik denk dat u bedrogen bent. Het is beter gewoon naar huis te gaan. Dit is
geen land om te verblijven.”
Heer Bommel had het gehad met Tom Poes en verordonneerde dat de auto onmiddellijk gestopt
werd. “Dit is een belediging naar mijn nieuwe vriend en ik wordt president van dit land waar jij niet
Page | 15

wil verblijven. Het is jammer dat je me dit misgunt Tom Poes en ik vind je opstelling kwalijk. Je moet
beter weten, ik bedoel …als je niet verbeterd kan je liever uitstappen.”
Tom Poes was verongelijkt dat heer Bommel boos op hem werd terwijl hij hem goede raad gaf en
stapte uit de auto. “Dan moet u het zelf maar weten.”
Tom Poes wilde weglopen, maar heer Bommel schreeuwde hem uit woede nog achterna dat hij
ontslagen was als persoonlijke assistent. Tom Poes stak zijn hand in de lucht en liep stug door zonder
om te kijken.
Ima keek tevreden naar heer Bommel. “Het is beter zo, de kleine jongen remt u te veel af in uw weg
naar de top. Uw jonge vriend is te stug om zich de weg naar de top te banen. Ik zou hem niet eens
kunnen veranderen.” Heer bommel knikte peinzend. Hij hield er niet van ruzie te hebben met Tom
Poes. Hij was tenslotte een vriend.
Maar Ima praatte op hem in over succes, geslaagde borrelavonden met belangrijke mensen,
bewonderend publiek, net zo lang tot heer Bommel het voorval vergeten was en helemaal
opgetogen was over wie hij was geworden in zo een korte tijd. “Ik heb er goed aan gedaan u te
betalen heer Ima. Geluk is inderdaad te koop. Mijn slechte stemming is teniet gedaan.”
Wij stoppen even met het volgen van heer Bommel en zijn weg naar succes en concentreren ons op
Tom Poes die al dwalend in één van de slechtere gedeelten van de stad belandde. Met zijn hoofd
naar beneden sjokte hij door een paar verlaten straten. Hij vroeg zich af of hij niet te streng was
geweest voor heer Ollie. Het leek hem inderdaad voor de wind te gaan. Misschien was het wel goed
voor hem om zoveel mensen te hebben die voor hem juichen. Nee, als Tom Poes Govel mocht
geloven was dit een gevaarlijke stad waar je makkelijk in kan verzinken. Ondergedompeld in weelde
vindt niemand zichzelf nog terug. Meer kon Tom Poes echter niet bedenken want hij werd gestopt
door een groep gure figuren. “Wat kom je doen onderdeurtje, in onze wijk. Heb je het leven niet lief?”
Dit was de voorste van de groep die sprak en de hele groep lachte om zijn woorden. “Heb je geld?”
Tom Poes dacht kort na hoe hij zich het beste kon redden uit deze situatie. “Wel, wel. Ons
doodzwijgen is niet beleefd hé!”de groep ging dreigend om Tom Poes heen staan. Maar deze was
niet heel bang. “Wel ik heb geen geld en momenteel weinig leven. Ik probeerde uit de grimas te
komen door een baan aan te nemen in het centrum, begrijp je. Alles gedaan voor de grote baas.
Maar het is willekeurig. Zonder enige overweging ben ik ontslagen. Wat wil je van mij hebben dat ik
zou kunnen geven? Want mijn leven kan je alleen nemen, als ik het kon geven had ik dat al eerder
gedaan.” De groep keek met enige deelneming naar onze jonge vriend. De voorste van de groep
schraapte zijn keel. “Sorry maat. Je hebt ons verkeerd begrepen. Wij stelen alleen van mofo’s, vat je?
Tom Poes keek verbaasd, maar was het niet. Hij had namelijk de kennis van Govel toegepast om zich
te redden in deze situatie. “Wat is een mofo?” De voorste van de groep antwoordde weer. “Een
mofo is een motherfucker, vat je. Een klootzak in zijn pak, met rijke ouders en goede opleiding. Die
met een burgerlijke trut en dito auto het leven veinzend doorcruisen. Vat je. Die denken dat zij beter
dan ons zijn.” Een van de andere jongens lachte. “trip, trip, trip!” De hele groep lachte hard mee.
Tom Poes keek weer verbaasd, maar deze keer kon hij niet weten waar het om ging. “Mofo’s zijn ook
hoestdranken en hoesttabletten. Daar zit DMX in, dat brengt je weg van deze gruwelzooi en recht de
hemel in. Soms letterlijk.” De jongen lachte nogmaals. “Soms gaat het mis man, dan trip je dus recht
de hemel terwijl ze je lijk snel erna via een kort bezoek aan het ziekenhuis afleveren aan het
mortuarium.” Tom Poes keek zorgelijk naar de groep, want het klonk helemaal niet zo leuk dat
trippen en nog eens gevaarlijk ook. “Maak je zorgen kleintje, vanavond mag je met ons mee. We
gaan stelen, neuken en trippen man.” De groep lachte weer.
Page | 16

Een dikke auto, weer een Hummer kwam voorrijden en de hele bende sprong erin. Zodra Tom Poes
een plek bij het raam had bemachtigd scheurde het asfaltmonster met piepende banden weg naar
het uitgaanscentrum van de stad. Tom Poes keek toe hoe een groepje net uitziende jongens werden
beroofd en een beetje in elkaar geslagen werden. Eén van de guur uitziende figuren stopte met
inbeuken op de ribben van één van beroofde jongens. “Nu heb ik zin in een dikke mofo, begrijp jullie
me. Laat deze mofo’s maar voor wat ze zijn. Ik moet trippen.” Hij lachte er heel hoog bij. De rest van
de groep kon instemmen. Zo maakte Tom Poes mee hoe de hele groep wegzakte in de gebruikte
sofa’s van het bouwvallige pand waar ze zich ophielden. De bendeleider begon plots tegen hem te
praten. “Weet je, wij zijn dieven. Dieven zijn niet geketend door de regels van de samenleving.
Daarom willen ze ons echt ketenen, met dikke ijzeren ringen aan nog dikkere bakstenen muren, vat
je?” Tom Poes knikte. “Op de één of andere manier moet je geketend worden, snappie.” Tom Poes
knikte weer. “Kijk we hebben beperkte opties, het is vechten, vluchten of gevangen zitten. Wij gaan
vechten. Het moet om ons te bevrijden en we moeten blijven vechten om die vrijheid te houden
survival of the fittest vat je?” Tom Poes knikte van nee. “Wel, we kunnen hier blijven en als Robin
Hood mensen beroven en wachten tot de goede koning terugkomt. Maar dit is geen sprookje, er
komt geen goede koning en betere tijden.” Tom Poes knikte: “Ik denk dat ik het begrijp, maar wat
gaan jullie dan doen?” De bendeleider lachte zacht. “We gaan vechten, tegen de president. Want hij
is niet de sterkste en wij zijn dat wel.”
Tom Poes wachtte het moment af dat de hele groep dieper in roes en slaap was gezakt en maakte
zich uit de voeten. Hij moest heer Bommel gaan waarschuwen. Het zou er niet goed uit zien als die
bende echt gaat vechten. Hij rende naar de wolkenkrabber toe die het hoogst uitstak en natuurlijk
het gebouw was van de groot fabriekhouder die hem had verwelkomd in Onania. Hij bonsde op de
glazen schuifdeuren en die gingen vrij snel open. De professor ontmoette hem bij de uitgang. “Het is
bijna ja tijd om weder te gaan. Ik heb genug observaties. Daarbij verwoekert der economie door al
mijn gedachten. Als ik dit participatief experiment langer volhoudt kan ik mijn wetenschappelijker
objectiviteit nicht mehr waarborgen. Waar est her Boml, ik hatte hem danig op de proef gesteld, est
is doch niet sehr humanistisch geweest von mir.” Tom Poes deed zijn verhaal en de professor
reageerde verontrust. “Das ist ja een kwalijke zaak, wir mussen her Boml stonde vinden anders kan
ich es nicht meer controlerren.”
De professor bestelde een taxi en won informatie in bij de chauffeur over de inmiddels zeer bekende
aanstormend politicus en smaaksetter O.B.B. Het huis was één van de weinig vrijstaande huizen en
was vijf verdiepingen hoog. Tom Poes en de professor kwamen bij de portier die hen zonder morren
binnenliet. Heer Bommel had namelijk een beschrijving gegeven van Tom Poes en had
verordonneerd dat hij altijd binnengelaten mocht worden. Hij had het spijtig gevonden dat er een
ruzie was geweest en hij kon ook nog eens zijn advies goed gebruiken.
Zo kwamen de professor bij heer Bommel binnen die vertwijfeld voor de spiegel stond. “Ah jonge
vriend, het spijt mij van de andere dag. Ik was mijzelf niet zo, als je begrijpt wat ik bedoel?”
“Het is al goed heer Ollie. Ik heb de professor ook meegebracht. Het wordt al gauw tijd om weer
terug te gaan.”
“Jonge vriend, weet je dan niet dat ik op het punt sta president te worden van deze zonloze natie. Ik
kan nu niet verzaken. Al die mensen die op mij gestemd hebben en mijn bezielende leiding
verwachten. Als ik die met een kluitje in het riet instuur wat er moet er dan komen van ze? Daarbij is
heer Ima een goede vriend geworden van mij de afgelopen tijd. Ik kan hem toch niet teleurstellen,
ook al heb ik hem in dienst genomen.”
Page | 17

Heer Bommel draaide wat voor de spiegel. “Tom Poes, zeg nu alsjeblieft. Ima dacht dit een goede
outfit zal zijn voor de verkiezing morgen. Ik heb geen verstand meer van wat kleding is voor een heer
als je begrijpt wat ik bedoel. Dat is mij heel stevig onder de neus gewreven de afgelopen dagen.”
Heer Bommel bekeek zich van alle kanten. “Psychologisch gezien betrekken mensen het uiterlijk op
de innerlijke psyche van de mens en dusdanig bepaalt of mensen een leider zien of no-go, hoe
noemde Ima het? Ow, ja een “geen ganer”, die persoon die nergens komt. Je ziet jonge vriend deze
bezigheid is uiterst belangrijk voor een heer. Daar was ik mij eerder nooit zo bewust van.”
“Heer Bommel, waar is uw geruite overhemd dat u altijd draagt. Daar is toch niets mis mee?”
“Luister je dan helemaal niet jonge vriend, Ima heeft mijn dierbare overhemd verbrand omdat het
geen heerschappij uitdraagt en zeg nu zelf, wat is een heer zonder heerschappij?”
Ima kwam binnenlopen en zag vol trots zijn creatie aan. “Oh Olivier, je ziet er uit als een winnaar.
Werkelijk subliem. We moeten onze zinnen even oefenen. Het is van het grootste belang wat je
morgen zegt, hoe je staat en de gebaren die je maakt.”
“Het spijt me jonge vriend. Zou je ons willen excuseren terwijl wij voorbereiden voor morgen? De tijd
dringt mij.”
Tom Poes probeerde nog heer Ollie te bevragen dat een heer toch geen oefening nodig heeft om zich
voor te doen als een heer. Dat is alleen als men geen heer is. Maar heer Ollie had de simpele repliek
dat de samenleving van hem vraagt zich te tooien als een pauw, zodat zij op kunnen kijken naar de
geslaagde mens die hen gaat leiden.”
“Vindt u het erg als de professor en ik uw oefenen bijwonen?”
“Oh, de professor, u was me nog niet opgevallen. Misschien hebben jullie nog aanvullend advies
terwijl ik mij de kunst van het openbaar spreken volledig eigen maak.”
Het was geen toeval dat de professor nog niet zo was opgevallen. Hij had zich wat verdekt opgesteld
zodat hij de situatie zo goed mogelijk kon analyseren zonder subjectief ermee gemengd te worden.
De professor en Tom Poes gingen zitten en Bommel stak het verhaal af vanaf een kartonnen bord dat
Ima ophield. Met overdreven gebaren ondersteunde heer Bommel zijn verhaal.
“Beste lieden, het is uit met de betutteling als u mij verkiest. Ik ga harde werkers niet lastigvallen met
allerlei procedurele regels en hoge belastingen. Nietsdoeners hangen onnodig aan de voedende tiet
van het huidige kabinet.” Heer Bommel hakkelende hier even want het was geen taal die hij
doorgaans bezigde. “We moeten deze klaplopers afstoten, zij moeten werken en niet parasiteren.
We moeten meer politie inzetten en niet langer zo streng zijn met de rechten van de dader, maar
strenger met de onschendbaarheid van het slachtoffer. Toegepast geweld door politiefunctionarissen
moet mogelijk gemaakt worden. Normen en waarden moeten weer geleerd worden op school, we
beseffen niet genoeg wat het is om burger te zijn. Het draait allemaal om verantwoordelijk hebben
en nemen. Daar gaat mijn kabinet heel hard om strijden.”
Heer Bommel keek even bedenkelijk. “Heer Ima, dit is niet helemaal wat ik gedachten had. Ik bedoel
het is goed jonge mensen degelijk te onderwijzen in het respectvol accepteren van het gezag van
ouderen en de politie moet aanwezig zijn om kwetsbare lieden te beschermen tegen
schermutselingen. Maar als heer zijnde moet ik ook erbarmelijk zijn met de minder bedeelde
individuen. Dit ieder voor zichzelf klinkt nauwelijks heerlijk.” Heer Bommel bedoelde natuurlijk niet
heerlijk, maar passend bij een heer en dat zorgde voor enige verwarring in de opvolgende discussie,
want Ima reageerde fel. “Olivier, wat is er niet heerlijk aan. Het is de juiste man op de juiste plaats als
ieder voor zichzelf geldt. Mensen komen niet hoger als zij horen, de winnaars krijgen wat hen
toekomt en de verliezers bijten in het stof. Uiteindelijk wordt er daardoor het meeste geproduceerd,
gaat er het meeste geld rond en worden er zoveel mogelijk mensen rijk. De meeste mensen hadden
Page | 18

heel arme voorouders in vergelijking tot nu. De arme mensen nu krijgen kinderen die door dit
systeem al weer veel rijker worden dan zijzelf. Anders wordt de vooruitgang geremd en worden de
armste families over tijd nooit meer rijker en de rijken alleen maar armer.”
Ima was bij deze rede zijn normale goede voorkomen verloren. Terwijl hij vurig sprak vlogen er
klodders kwijl uit zijn mondhoeken en zijn lichaam raakte plots uit balans. Direct na zijn rede kwam
hij tot besef dat hij zich had laten gaan en werd rood rond de kaken. “Excuseer voor deze
onbeheerste uitspatting, maar u begrijpt wat ik bedoel, heer Bommel?”
“Als u bedoelt dat ik voor mijn onderdanen zal zorgen door hen mijn steun te ontkennen, juist
diegene die het niet kunnen ontberen, dan is dat niet heerlijk.”
Ima beheerste zichzelf deze keer beter. “U wilt toch president worden en zonder mijn hulp valt u
door de mand. We hebben weinig tijd, laten we het zo doen.”
“Het is niet heerlijk en dus kan ik het niet doen! Mijnheer Ima, u moet dit toch aanvoelen.”
“Ik zou u helpen president te worden en nu wilt u ineens niet meer. Is dit een geval van
plankenkoorts? Van angst? Want ik kan a.s.a.p. een personal coach aanroepen die u erdoorheen
loodst. Dat is geen probleem.”
Heer Bommel begon in vertwijfeling te geraken.
Hier besloot de professor in te grijpen want hij had zijn analyse afgerond. “Ima? Als ik het zo gut heb
verstehen. Her Boml had er op gedoeld te zeggen dat seiner vader ein heer was die hem het
heerschap aangeleerd heeft. Het gaat hem te ver seiner ziele zover in de schaal te leggen om de door
u beloofde roem te proeven.”
Dit raakte een snaar bij heer Bommel, maar dat had Ima niet in de gaten en die gaf een directe
repliek die heer Bommel het verkeerde keelgat in schoot. “Prof, u gaat over een lijn. Ik ben bezig met
advies aan mijn klant hier. Het is zo al moeilijk genoeg. Wat moeten wij met zijn vader en diens
lessen over heer zijn? Hij zat er naast. Heren bestaan niet die worden gemaakt in opinies en wij
blijven het elkaar zolang wijs maken tot het heerschap door de mand valt. Want doen ze altijd.”
Op dit punt was heer Bommel rood geworden. “U matigt zich nogal wat aan, mijn vader en zijn lessen
zo laag te waarderen Ima Goedsucces. Een heer leeft bij regels, die onvervreemdbaar zijn. Een heer
valt niet door de mand.”
“Heel goed heer Ollie”, juichte Tom Poes. “Het is maar goed ook want ik nog vertellen dat een stel
ongure figuren morgen de macht wilde overnemen.”
Heer Ima schrok van deze uitspraak. “Een getto-opstand? Dat is niet best. Het spijt me heer Ollie ik
neem ontslag uit uw dienst. Gettoklanten lijken morgen aan de macht te komen en daar kan ik heel
veel aan verdienen.”
Tom Poes was verbaasd over deze uitspraak.”U bedoelt dat die figuren u zullen aannemen?!”
“Natuurlijk onderdeurtje”, zie Ima arrogant. “Aan de top is iedereen hetzelfde en hebben ze allemaal
een imagoadviseur nodig. Zonder imago geen macht, dat is duidelijk.”
Het is te begrijpen dat bij een machtscoupe nogal wat geweld plaats zal vinden en onze avonturiers
hadden weinig trek in dergelijke maatschappelijke ondeugden betrokken te raken. Zij maakte zich
dan ook snel uit de voeten.
Exact zoals de berekeningen van de professor werd het schip door een opwaartse golf door het
sluitende oog in de oceaan getild en landde verbazend zachtjes op het rustige wateroppervlak. De
zon scheen verwarmend op het dek waar heer Bommel, de professor en Tom Poes aan de reling
stonden. Een grote glimlach verscheen om hun gezichten. “Wat een weldaad is deze zon voor het
gemoed van een mens, geluk is niet te koop maar schijnt over ons allen.” Dit mooie inzicht kwam van
Page | 19

heer Bommel die niet alleen genoot van de zon maar ook de frisse zeewind over zijn gezicht en de
rust van niets te moeten zijn wat hij niet was. Het ging precies op zijn tempo en dat is zeldzaam
besefte hij. “Heer Ollie bent u dan niet teleurgesteld dat u geen president hebt kunnen worden?”
Vroeg Tom Poes. “Nee jonge vriend, je had gelijk, Ima was een oplichter. Hij verkoopt lucht en daar
worden mensen opgeblazen van. Het was een waarlijk beproeving voor mij, stel je voor hoe ik bijna
de lessen van mijn vader had verlaten. De tussenkomst van de professor was erg prettig, die weet
waar het om gaat bij het zielenleven bij een heer.” De professor knikte bevestigend bij dit
compliment aan zijn adres. “U had uw ziel aan de duivel verkocht. Succes vereist
persoonveranderingen. Das heb ik selbst ondervonden. Es ist ein ja nabije moglichkeit in deser zeit
op te klimmen nach der top door es opgeven van uwer persoon. Das noemt men winst, het vergroten
van het menselijk kapitaal. Haha, kwatsj is het en nicht meer.”
Heer Bommel hief deftig zijn vinger. “Een heer is niets anders als een heer, daar kan niet aan
getoornd worden hoewel men het heel goed kan proberen, als u begrijpt wat ik bedoel.” Na deze
concluderende woorden liep heer Bommel statig en vervuld naar de kapitein om een schatting te
vragen van de verwachte reisduur, want hij keek vooruit naar een maaltijd van Joost.
Tom Poes informeerde bij de professor hoe hij had geweten dat hij heer Bommel kon doen omslaan
bij het noemen van zijn vader en diens lessen. De professor lachte en zei dat het al te simpel was:
“De capaciteit van Boml en zijn onschuldige denkwijze zijn niet sterk genoeg om zijn ouders te
ontgroeien. Het is beter als hij niet tot volwassendom groeit. Hij zou zich geen horizon weten en als
een dolleman rondrennen. Het is maar weinig mensen toegekend zich zonder enige irrationele
handvaten te volgroeien naar volwassendom. Gelukkig weet heer Bommel zijn vader durend te eren
en daarmee zijn persoon vast te houden.” Dit klinkt erg moeilijk maar voor de professor wiens
dagelijks werk het is de betoverende lagen van de wereld te pellen was dit een al te gemakkelijke
analyse geweest. Tom Poes kon alleen maar knikken.
Bij thuiskomst moest één en ander nog uitgelegd worden aan het politiële apparaat vanwege de
verkeersovertredingen en niet voldoen aan een oproep. Na enige telefoontjes en het trekken aan de
juiste touwtjes was heer Bommel in staat geweest de problemen te keren in enthousiasme bij de
andere partijen. Hij had zelfs een congres kunnen organiseren onder zijn naam waar de professor zijn
bevindingen zou kunnen presenteren.
Maar voor het zo ver was nodigde heer Bommel de hele onderzoeksgroep en enkele vooraanstaande
figuren en ook de bankdirecteur uit voor een diner bij zijn kasteel. Voor de aanvang van het eten
maakte hij zoals gebruikelijk een toost: “Mijn waarde gasten, ik waardeer jullie aanwezigheid zeer
vanavond. In de afgelopen dagen is mijn persoonlijkheid danig op de proef gesteld. Ik ben
uitgelachen in het vreemde land en opgevangen door de valse beloften en verleid in het kopen van
geluk door enige aanpassingen aan mijzelf te doen. Gelukkig is dit alles achter ons en kan ik als heer
genieten van de geneugten van een ambachtelijk klaargemaakte maaltijd door mijn trouwe knecht
die altijd zorgt voor een welkom thuis. Dat kan men niet kopen, dat is aan de persoon, als u begrijpt
wat ik bedoel. Misschien kunt mij volgen als ik zeg dat er uiteindelijk niets boven een goede maaltijd
gaat.”
Daarop klonken de glazen en het werd een waarlijk gezellige avond waarbij heer Bommel als
gastheer uitblonk.
Page | 20

Waarom O.B. Bommel?
Marten Toonder schrijft de avonturen van heer Bommel altijd met een sterke moraal. Deze moraal is
altijd onlosmakelijk verweven met een maatschappijkritiek. Hij verliest hier ook nooit posities in de
maatschappij uit het oog. Een mooi voorbeeld is de manier waarop heer Toonder in 1982 het
Boekenweekgeschenk “De andere wereld” heeft geschreven. Ik kwam het vorig jaar tegen in een
tweedehands boekenzaak voor een halve euro en was verrast over actualiteit die het boek nog
steeds bezit. Ik wijdt het aan de kunde van Toonder om bepaalde maatschappelijke problemen zo
kernachtig te beschrijven dat bepaalde fenomenen die langer blijven gelden mooi boven komen
drijven. In dit Boekenweekgeschenk is ook te lezen hoe heer Bommel is ontstaan als figurant in de
verhalen van Tom Poes. Daar is hij begonnen als rijke luiaard zonder manieren en later als ophakker
zonder achtergrond en als een materialistische lekkerbek. In het licht van de strijd van Taylor tegen
de lockiaanse hedonist zonder achtergrond is dat uiterst interessant. Tom Poes wordt gesteld als een
bedacht figuurtje, dat in het brein geboren werd en daardoor altijd uiterst redelijk gebleven is. (M.
Toonder 1982) Daarnaast is Tom Poes niet alleen heel redelijk maar ook moralistisch. Hij kiest nooit
voor zijn eigen genot. Hij is de tegenhanger van de hedonistische zelf-eerst-moraal. Hij is daarmee
enigszins een Kantiaans figuur. Later is het Bommelfiguur een heer geworden voor wie geld geen rol
speelt.
In de opzet van de persoon Bommel zie ik een tendens die interessant is. Namelijk dat heer Bommel
een soort Donald Duck is. Beide hoofdpersonen lijken meer op de normale mens die niet met
uitstekende denkvermogens of hoogstaande moraal begiftigd zijn. Ze bedoelen het vaak goed, maar
komen in de problemen door allerlei minder gewaardeerde eigenschappen. Zogezegd de
schaduwkant van hun persoon is ook sterk aanwezig zoals normaal is bij het gewone leven. We
kunnen dit misschien scharen onder de aandacht voor het gewone leven die ontstaat in de 18 e eeuw.
Dat wordt bevestigd in de huidige tijd. Bij Aristoteles ging het om het goede leven dat naast en
buiten het alledaagse stond. In de achttiende eeuw werd het goede leven begrepen in de uitvoering
van het gewone leven. (Taylor, C. 2007) Maar de tendens past ook enigszins bij de aandacht in de
Romantiek voor de schaduwkant, onze natuur. Het zoals Toonder beschrijft in “De zelfkant” (M.
Toonder 1983) over een zwarte magister die probeert Bommel slecht te maken. In dit verhaal staat
een bomenkring waarin iedereen met meerdere kanten wordt gesplitst. Alleen een elementaal kan
daar zonder gevaar doorheen lopen. Maar wij zijn verre van elementaal en worden gemakkelijk
gesplitst.
Maar deze tendens gaat verder als O.B. Bommel en Donald Duck. Ook de langstlopende comedyserie
the Simpsons (ook niet zonder moraal) gebruikt een zelfde hoofdfiguur. Nieuwe series als Familyman
en American Dad hebben weer hetzelfde. Het is niet alleen het simpele hoofdfiguur met al zijn
hedonistische neigingen. Het is altijd het hoofd van de familie of in ieder geval degene met autoriteit
die niet altijd goed luistert. Ze worden altijd tegen gehangen door figuren die uiterst slim, redelijk en
moralistisch uitmuntend zijn (Tom Poes, Kwik, kwek en kwak, Lisa Simpson). Deze figuren lossen heel
veel op maar hebben nauwelijks macht. Vandaar in mijn verhaal de metafoor de zwakken steunen de
sterken. Dat is de huidige moraal lijkt het wel, want het wordt in heel veel verhalen verteld. Dit sluit
ook aan op de kritiek dat Taylor weinig rekening houdt met machtverhoudingen en natuurlijk de
verleidingen en onoplosbare dilemma’s die de samenleving ons levert. Dit is nog een reden dat de
structuur van de Bommelverhalen zich zo goed lenen om Taylor mee te mengen.
Page | 21

Een ander ding dat hier naar voren komt is de verwarring die Taylor wel beschrijft. Dat we sympathie
voelen voor held en antiheld. We verkeren in conflict wat het betekent om het gewone leven te
bevestigen. We zien dit conflict in al deze verhalen steeds terug door de ondersteuning van de
antiheld door een meer heldhaftig persoon.
Een ander thema in de Bommelavonturen is de vraag naar juist die verhevenheid van de hogere
klassen. Het thema speelt in elk verhaal van Toonder. Het wordt steeds bekritiseerd en tegelijkertijd
wordt het doorgeschoten gelijktrekken bevraagd. Zeer sprekend is het verhaal “Het platmaken” van
Toonder. In dit verhaal draait alles om het gelijktrekken van de verhoudingen in de samenleving en
de verontwaardiging over mensen die denken dat ze beter zijn als degene tegenover hen. Dan vraagt
heer Bommel zich af: “Is dat allemaal nu wel waar? Is de één nu werkelijk niet beter als de ander?
Waar blijft een heer op die manier? Maar aan de andere kant zijn er teveel dikdoeners op de wereld,
dat is zeker!” (M. Toonder 1969)
Dat lijkt me nu juist het probleem van de huidige tijd. We kunnen wel dikdoen maar onszelf niet
meer verheffen, dat leidt tot hoongelach. Dat moet gelijk getrokken worden en platgemaakt. Want
er zijn teveel dikdoeners. Het is een lastige problematiek waar Taylor op een andere manier mee
worstelt. Taylor zoekt het steeds in waarden die buiten onze subjectiviteit bestaan. We zien dit in de
Bommelverhalen terug komen in de principes van een heer die vaker gebruikt worden bij
beslissingen die de heer Bommel moet maken in de verhalen.
Een andere reden dat ik de Bommelverhalen heb gekozen als mijn kapstok is dat heer Bommel met
die spanning omtrent verhevenheid toch niet kiest voor het gewone leven. In al zijn simpelheid
hanteert hij onwrikbare principes van een heer. In het verhaal de ‘zelfkant’ wordt hij geconfronteerd
met gigantische tegenslagen en hij verliest alles. Hij krijgt de mogelijkheid voorgeschoteld om met
weinig moeite uit zijn problemen te geraken door wat vuil illegaal te lozen. Maar hier zet heer
Bommel zichzelf liever aan de kant als dat hij zich schuldig maakt aan gedrag dat een heer niet
waardig is. Eenzelfde ethiek zie ik terug in de populaire Japanse animatieserie Naruto. Wederom
draait het om een intellectueel onvermogend figuur. Naruto, de hoofdpersoon, is in opleiding een
ninja te worden en formuleert daarbij zijn eigen wijze. Dit houdt in dat bereid is zichzelf op te offeren
voor de vriendschap en dat hij een vriend niet zou achterlaten. Dit wordt geformuleerd in de ‘will of
fire’ die alle dorpsbewoners hebben en waardoor het dorp blijft bestaan. Dit is natuurlijk een
bekende legermoraal, jezelf te offeren voor een hoger doel. Maar hier gaat het nog sterker om de
identiteit. Het is erger de identiteit te verliezen dan het leven. Dit is wat Taylor bedoelt dat moraal te
maken heeft met wie ben ik en welke waarden zijn belangrijk. Maar we moeten ons afvragen of met
het carpe diem denken, het gewone leven deze principes en het bewonderenswaardige leven zijn
weggevallen. Zoals Taylor beschrijft was dit gewone leven eerst nog theologisch en door God
geheiligd. Bij het verwerpen van de theologische basis van het leven is het gebruik van hogere
betekenis van het gewone leven weggevallen. Dit is een specifiek zijnsdenken dat redelijk uit toon
valt tegenwoordig. Vandaar dat heer Bommel zo uit toon valt in Onania. Taylor brengt deze beweging
vooral in het nieuwe omgaan met lijden. We zijn er hedonistisch in geworden en aanvaarden geen
lijden meer.
Page | 22

Genealogie
Toen ik klein was, een jaar of acht zat ik bij een opa en oma op het platteland en keek uit over de
ellenlange lappen niet gemaaid gras. Daar heb ik een tijd gezeten en toen de grasmaaimachine
uitgevonden. Verheugd informeerde ik mijn ouders, die mij natuurlijk vreemd aankeken want ik was
zeker niet de eerste die het bedacht had. Op een zelfde manier heb ik mij door filosofie op de
middelbare school heen gewerkt. Ik zat altijd achterin te flirten met een meisje terwijl de docent
doorkakelde. Vlak voor een tentamen las ik enkele regels van een betreffende filosoof en leefde mij
dan in. Bij Schopenhauer bedacht ik me dat ik een depressieve klootzak was en ging dan de vragen
van het tentamen beantwoorden. Dat ging uitstekend. Ik heb het vak dan ook met een 9 afgesloten
waar anderen met veel leren net een zes haalde. Mijn punt is hier niet om op te scheppen over mijn
intellectuele vermogens, want die zijn niet opzienbarend hoger dan andere studenten. Mijn punt hier
is dat het niet altijd moeilijk is om bepaalde ideeën te her-bedenken met maar weinig voorkennis. Zo
heb ik ook Frans gehaald. Ik had eerst havo gedaan en daar had ik het vak al snel uit mijn pakket
gehaald want mijn gevoel van grammatica van talen is waanzinnig slecht. Daarna op het vwo kreeg ik
weer Frans. Met de mazzel dat het slechts leesvaardigheid was. Ik hoefde slechts een titel te vertalen
en misschien een eerste en laatste zin van een alinea om mij zonder een snars van het Frans te
begrijpen met succes door test heen te slaan. Het is misschien te begrijpen als een sudoku (een
populair spelletje op het moment). Enkele cijfers zijn gegeven en de rest kan daarmee ingevuld
worden. Hierbij rijst natuurlijk de vraag van oorspronkelijkheid. Wanneer vullen we een sudoku in en
wanneer zetten we een eigen op?
Dit is samengevat de theorie van Taylor. Door de loop van de geschiedenis zijn er verschillende
denkramen opgezet, waarbij af en toe drastische wijzigingen zijn gekomen en de moderne identiteit
is in bepaalde mate het invullen van de vooropgezette sudoku. Met de pest dat een deel van die
opzet inhoudt dat we denken dat we het hele denkraam zelf hebben opgezet. Taylor’s doel is ons die
bronnen terug te geven waarin wij de sudoku opzetten om de mogelijkheid te hebben een andere
identiteit te maken. Een wijziging in de opzet als je wil. Natuurlijk is dit veel te individualistisch
uitgelegd. Taylor zou eerder spreken over een tapijt, een weefsel van onze moderne samenleving en
probeert daarvan de draden terug te volgen naar het uiteindelijke ontwerp van dit tapijt in wording.
We moeten hier de hoge behoefte aan orde en structuur herkennen van Taylor, dat hem
onuitgesproken nog eens extra plaatst tegenover verlichting en postmodern denken, waar willekeur
en zelf denken veel belangrijker is.
In het bijzonder het punt waar we onszelf ontbinden van onze hummuslaag 1 zoals Harry Kunneman
en Ton Jorna het noemen en gaan voor winst, waarbij de wereld om ons heen uitleggen in een
sciëntistisch verklaringsmodel. Dat werkt niet volgens Taylor. Daar moeten we ons tegen verzetten.
Verder is een gemis in deze genealogie van Taylor dat hij zich niet eerst heeft gewend tot het werk
van C.G. Jung. Het is natuurlijk een veel vergeten denker, die ook nog eens onterecht wel eens wordt
verwezen naar de esoterische hoek. Jung heeft een zeer uitgebreide studie gedaan naar
terugkerende ideeën in samenlevingen. Het valt hem op dat in talloze onderzochte verhalen van zeer
uiteenlopende culturen, maar ook alchemie steeds een zelfde structuur of idee naar voren komt.
Deze ideeën worden steeds heel helder opnieuw bedacht, zonder dat de bedenker enige kennis
1 Het begrip ‘humuslaag’ gebruikt Kunneman op meerdere plaatsen in zijn boek. Hij refereert hier aan gedeelde
waarden, verhalen, levensverhalen, ervaringen en voorbeelden die vanuit de cultuur worden overgebracht en
wat tussen mensen ontstaat. Het is hierin dat mensen een interactieve hermeneutische proces van eigen
levensverhaal vormen laten plaatsvinden.
Page | 23

heeft van de klassieke schrijvers. Jung verklaart het door uit te gaan van bepaalde denkstructuren,
disposities van het denken. Hij zegt daarop dat we met alle beschaving nog steeds een continuïteit
kunnen zien van de primitieve geest zoals Jung uitlegt als hij spreekt over archetypes (disposities van
het denken). (Jung, C.G. 1996) Hij zegt dat het geen wonder is dat wij dergelijke onbewuste beelden
nog dragen omdat wij ter wereld zijn gekomen met een menselijk brein dat vandaag de dag
waarschijnlijk nog op dezelfde wijze functioneert als bij de oude Germanen. (Jung, C.G. 1995 p.22) Dit
is waar het me om gaat, met de omslagen van het denken laat Taylor een veranderde identiteit zien,
maar ook een veranderd denken. Juist hierdoor mist hij dat de ‘God’ inhouden blijven opspelen
alleen in een andere taal. Deze inhouden worden nu toegevoegd aan het eigen vermogen (dit is wel
een stap die Taylor beschrijft). We hebben dus te maken met een nieuwe mindset in de moderne tijd
die ook nog steeds in bepaalde opzichten primitief is. Juist de plaats van het primitieve is
problematisch. Zonder dit kunnen we niet serieus naar de moderne identiteit kijken. Uitdrukkingen
hiervan zie je wel in het vroege humanisme van Van Praag die de betekenis erkende van een
levensvisie die eenheid gaf in de fragmentarische beleving. De termen die hij gebruikt voor heelheid
van de persoonservaringen is volgens Jung een dergelijke dispositie van het denken die je typisch ziet
in verhalen over profeten en concepten van Goden.
Taylor heeft de voortgang van het denken en de bronnen van de moderne identiteit in herkenbare
delen opgedeeld in zijn boek. Die structuur zal ik hieronder volgen om de kernpunten van zijn theorie
te kunnen vatten.
Innerlijkheid
Het eerste deel van de genealogie gaat om de wending naar de innerlijkheid als concept van het zelf
in de westerse cultuur. Hierbij begint Taylor noodzakelijk bij Plato die uitgebreid schrijft over de
persoon die als het ware blind voor de waarheid en de orde van de wereld leeft. Maar men kan
ontsnappen aan deze betreurenswaardige staat door zich te wenden naar de echte wereld. Dit is
waar de filosoof verblijft. Dit kunnen wij alleen door het hogere deel van onszelf aan te spreken en te
ontwikkelen. Dit is de ratio die over het lagere deel van onszelf, onze hartstochten, moet heersen. Als
wij op die manier onszelf beheersen kunnen we de kosmische orde van de wereld bewonderen. Als
wij eenmaal de echte wereld hebben kunnen aanschouwen zullen wij niet meer terug willen naar
onze relatieve blindheid. We kunnen hier een wantrouwen jegens onszelf herkennen dat heel veel
later nog wordt geuit in de psychologie. Verder kunnen we zien dat Plato zich richt op het uiterlijke
zien van de kosmos.
Augustinus neemt de volgende stap door het gedachtegoed van Plato op te nemen in een idee van
innerlijkheid. Hierbij ging hij uit van ons innerlijke oog dat ons door God is gegeven. Maar wij zien
niet zomaar de prachtige orde van God, wij worden tegengehouden door onze eigen wil die eerder
neigt naar het lagere deel van onszelf. Wij moeten de genade van God winnen door ons naar binnen
te wenden en onze wil te beteugelen. Via deze innerlijke weg komen we pas uit bij de kosmische
orde buiten ons die wij bewonderen en waarvan de aard voor ons een openbaring is en ons verlicht.
In het geval van Augustinus is dit God. Bij Augustinus is de bron van moraliteit nog steeds buiten ons,
alleen moeten we daarvoor een innerlijke weg afleggen.
Descartes die in zekere zin de innerlijke weg van Augustinus volgt maakt hier een heel belangrijke
wending. Daarvoor moeten we begrijpen dat er een omslag heeft plaatsgevonden in de wetenschap.
Page | 24

Het natuurbegrip van Aristoteles heeft veel kritiek te verduren gekregen en heeft moeten
plaatsmaken voor een begrip van de natuur die wij kennen van de moderne natuurwetenschappen.
Hiermee verliest de natuur een belangrijke normatieve lading en het wordt gemaakt tot een object.
Het tot object maken van de wereld is een neutrale houding innemen tegen dit zijnsdomein, waar
het eerder normen en maatstaven verleende aan ons. Om op deze manier te kijken naar de wereld
moeten we onthechten van de directe ervaring met de wereld. We moeten niet alleen de wereld van
een rationele afstand onderzoeken als een object, maar ook onszelf moeten we benaderen als een
object. Daarmee komt Descartes op een onderscheid tussen lichaam een geest. In de geest zit onze
toegang tot God, door het pure inzicht van de rede. De geest krijgt daarmee het vermogen van de
morele rede, terwijl het bij Augustinus nog een bron buiten ons was. We moeten dit begrijpen als dat
de rede inzicht en controle heeft op de instrumentele hartstochten en dat rationele controle en de
instrumentele houding tegenover de wereld en onszelf de hoogste deugd wordt.
Door de theorie van Locke en denkers van de verlichting wordt dit standpunt van Descartes
geradicaliseerd in wat Taylor het puntvormige zelf noemt. Waar Descartes nog een concept van de
geest hanteerde die vrij was van de mechanische aard van het lichaam, hartstochten en wereld, daar
mechaniseert Locke ook de geest. Het puntvormige zelf heeft volgens Taylor geen punt buiten het
zelf waar het zich nog op kan richten, het is een vervreemding van het zelf door een vergevorderde
onthechte visie op onszelf.
Naast deze ontwikkeling van het onthechte zelf ziet Taylor nog een andere bron van de moderne
identiteit die een wending neemt naar het innerlijke dat verschilt en soms tegenover het idee van het
onthechte zelf staat. Montaigne is een goede representatief van deze stroming. Het gaat in deze
stroming niet zozeer om het objectiveren van onszelf. Het doel is eerder onszelf te onderzoeken wat
we zijn om onze identiteit beter vast te kunnen stellen. De vooronderstelling is dat we nog niet
weten wie we zijn voor het zelfonderzoek.
Beide ontwikkelingen noemt Taylor onder het concept van radicale reflexiviteit. Taylor bedoelt
hiermee dat de wereld niet van een positie wordt bekeken alsof de persoon die kijkt niet uitmaakt,
maar een radicaal keren naar diegene die kijkt en met inachtneming van die werking van het subject
wordt er naar het zelf gekeken.
Deze ontwikkelingen, zelfonderzoek en onthechte zelfbeheersing worden herkenbaar als deel van de
moderne identiteit in de achttiende eeuw als ze uitmonden in aspecten van het moderne
individualisme: zelfverantwoordelijke onafhankelijkheid en erkende individualiteit. Een derde aspect
van het individualisme die Taylor ziet is de persoonlijke toewijding. Die vindt zijn wortels in de
ontwikkeling van religie. Met name bij de opkomst van protestantisme, waar de halve uitvoering van
religie in het katholicisme wordt bekritiseerd. Er wordt geredeneerd dat het bij religie en moraliteit
gaat om een volledige toewijding en dat er geen tussenweg of minimale regels zouden moeten
bestaan.
Een laatste belangrijke ontwikkeling in dit keren naar innerlijkheid is dat de geest een vaste plaats
wordt gegeven in de hersenen. Vanaf dat gaat men ook proberen vermogens te plaatsen in delen van
het brein. Een ander gevolg hiervan is dat het subject tegenover het object komt te staan in een
scherp onderscheid.
De bevestiging van het gewone leven
Page | 25

Het tweede van de genealogie van Taylor gaat om de aandacht voor het gewone leven. Hier gaat het
om een idee dat een goed leven te behalen is in het gewone leven van de gewone man. Dit heeft tot
gevolg dat er een sociale nivellering plaatsvindt in het denken. Het zijn niet slechts enkele verlichte of
heilige figuren die een goed leven bereiken en speciale plaats innemen in het aardse leven en de
genegenheid van God. Wederom is het hier een theorie van Aristoteles die wordt omgegooid.
Aristoteles formuleerde een concept van het gewone leven dat draait om de continuering en
hernieuwing van het leven, deze alledaagse bezigheden moesten een ondersteuning zijn voor het
goede leven waarin men onalledaagse activiteiten betracht zoals politiek. Het gewone leven is
volgens Aristoteles geen volledig menselijk leven. De waardering van het gewone leven komt ook
voort uit de wetenschappelijke revolutie.
Francis Bacon zet zich in die tijd fel af tegen de geïsoleerde wetenschappen die intellectuele
voldoening geven, maar geen technologische vooruitgang geven of voor maatschappelijke
vooruitgang zorgen. Hier wordt wetenschap niet meer gewaardeerd als hogere activiteit
voorbehouden aan enkelingen, maar een activiteit die op een bepaalde manier moet bijdragen aan
de vooruitgang. Het draait om resultaten, niet om de activiteit. Wetenschap moet bijdragen aan het
verlichten van de omstandigheden van mensen. Dit draait het concept van het goede leven van
Aristoteles om. Wetenschap is niet een hogere activiteit die door het gewone leven ondersteund
moet worden. Wetenschap moet het gewone leven ondersteunen. Bacon concludeert in zijn theorie
dat tot dan toe ambachtslieden voor meer vooruitgang hebben gezorgd als filosofen. Deze conclusie
van Bacon vraagt om meer sociale nivellering. Er komt een nieuw levensideaal: dat van verstandige
en gedisciplineerde productie. De jacht op eer werd weggehoond.
Handel wordt ook in de theorieën steeds belangrijker gevonden. Handel wordt in tegenstelling tot
millitaire grootmacht door Albert Hirschman aangetoond als brenger van vrede en beschaving en
gezien als wat de basis vormt voor verfijnde zeden. De productie van de mens wordt een belangrijke
waarde. Hierbij haalt Taylor het verband tussen protestantisme en katholicisme aan. In deze
revolutie van religie komt de mens alleen te staan in zijn relatie tot God. Het idee is dat de volheid
van het christelijke leven niet meer wordt uitgevoerd in speciale meer heilige zones zoals het
klooster maar dat de volheid wordt geleefd in het gewone alledaagse leven van de gewone man.
Een andere ontwikkeling die Taylor noemt is in de lijn van de instrumentele houding jegens de natuur.
In deze wetenschappelijke ontwikkeling krijgt God ook noodzakelijk een andere plaats. In een
metafoor kunnen we God zien als groot klokkenmaker waarvan wij door zorgvuldige onderzoekingen
het mechanisme kunnen ontwaren en onze eigen plaats in het mechanisme kunnen begrijpen. Dit is
wat Taylor aanduidt als de voorzienige orde. Deze orde is net als de werking van de klok een eenheid,
waarin het gebruik van de verschillende delen logischerwijze in elkaar grijpen om het groter geheel
te doen werken. Op deze manier wordt de mens gezien als een onderdeel van een groter geheel
waarin de aard van de mens zal bijdragen aan het heil van het groter geheel. Daarvoor moeten wij
ons geluk nastreven, want wat ons gelukkig maakt dient het algemeen geluk in dit idee van een
voorzienige orde. Devotie aan God wordt hiermee een rationeel leven waarmee wij de juiste plaats
innemen in het ontwerp van God. Het geloof in God is in deze stroming nog oprecht, maar het gooit
wel veel orthodoxe tradities omver. In deze ontwikkeling is het dan ook gelegen om gemakkelijk de
stap te maken God als architect van de orde achterwege te laten en niet meer te geloven.
Wat belangrijk is in deze visie is dat met de onderzoekingen van de aard van de mens als onderdeel
van Gods ontwerp gevoelens niet langer als lager gezien kunnen worden. De gevoelens hebben ook
een belangrijke plaats in de doelstellingen van God. Hutcheson vraagt zich bijvoorbeeld af hoe de
mens moreel zou kunnen zijn als zij het gevoel ontberen. In deze tijd ontstaat dus een waardering
Page | 26

van het gevoel die eerder in de geschiedenis nog ongekend was. Dat geeft nieuwe kleur aan
innerlijkheid en aan de rechtvaardiging en doelstelling lijden te verminderen en meer genoeglijkheid
te creëren. Want dat ligt in Gods plan.
Op dit punt bevestigd Taylor dat deze ontwikkeling van de bevestiging van het gewone leven niet op
de conto van filosofen geschreven kan worden. Het gaat om een cultuurbrede stroming waar de
filosofen slechts een deel van uitmaken. Enkele dingen die Taylor uitlicht is de opkomst van de roman.
Het gaat in deze romans op persoonlijke verhalen, gevoelens zijn belangrijk en het gaat in
tegenstelling tot eerder niet meer zo om universele grote verhalen. Verder licht Taylor uit dat rond
dezelfde tijd het ideaal van liefde in het huwelijk de kop opsteekt. Een laatste wat Taylor hier uitlicht
is dat het belang van gevoelens voor het idee van het goede wortels legt voor wat later uitmondt in
meer emotionele vrijheid in het gezin.
De stem van de natuur
In het derde deel van de genealogie behandelt Taylor de vraag hoe wij ongelovig zijn geworden.
Dit is één van de delen waar de schrijfstijl van Taylor die toch al niet heel overzichtelijk is, een
enorme duik neemt in het vooral niet onderscheiden van hoofd -en bijzaak. Het komt misschien
omdat Taylor zich vooral verzet tegen deze ontwikkeling in de geschiedenis van de moderne
identiteit. Waar het Taylor om lijkt te gaan is dat de morele bronnen die eerst noodzakelijk aan God
verbonden waren worden losgeweekt van deze traditie in de Verlichting. Als wij God aanroepen voor
de kracht ons moreel te gedragen dan is dat tegelijkertijd een beroep op ons innerlijk. Als dit innerlijk
zoals hiervoor beschreven verandert in de manier waarop wij het zien en de controle over het
innerlijk groter wordt in die theorie, dan verdwijnt God van die plek in ons innerlijk. Dat kan alleen
door andere morele bronnen te vinden waar God niet noodzakelijk is. Dat is een deel van het project
van de Verlichting.
Om dit beter te begrijpen kunnen we ons beter wenden naar Luc Ferry die in Religie na de
religie een beschrijving geeft van deze voortgang. Ferry neemt het voorbeeld van de mensenrechten.
Hij zegt dat een gelijksoortige inhoud als de verklaring van de mensenrechten te vinden is in
religieuze geschriften en geboden. Het verschil is dat bij die eerdere geschriften God eraan vooraf
gaat. Bij de verklaring van de mensenrechten komt het voort uit een rationele bron van de
Verlichting, maar het komt uit bij een universeel gegeven. Het gaat volgens Ferry om het filosofisch
vertalen van religieuze moraal. (Luc Ferry &Marcel Gauchet 2005) Maar volgens Taylor is hier juist
een probleem.
In de 18 e eeuw en de Verlichting kwam een moraal op waarin het praktisch nut en het
wetenschappelijk bewegen naar meer geluk voorop stond. Het probleem van dit utilarisme is dat zij
de bronnen waarop zij parasiteren niet kunnen erkennen, zonder de theorie van het utilarisme te
ontkrachten. De bronnen zijn er dus wel in de ethiek van de verlichting, ze kunnen alleen niet meer
genoemd worden.
Een ander probleem dat Taylor ziet is het gevolg van de gerichtheid om ons van de
verdrukkende moraal te ontdoen in die tijd. Het gaat hier om de natuurlijke neigingen van de mens
te erkennen en niet meteen als slecht te bestempelen en te onderdrukken. Want dat is veelal
gebaseerd op slecht onderbouwde dwalingen in de wetenschap en bijgeloof. Dit is wat de
onvervalste eisen van de natuur worden genoemd. Benadrukt worden de wrede dwalingen van de
religie. Het opzij zetten van eerdere metafysische en religieuze leerstellingen over de menselijke
Page | 27

motivatie voor het hogere en het betere, de bevestiging van de fysieke aard van het morele leven en
de reductie van motivatie tot genotmatige impulsen maken dat het onderscheid van hogere waarden
die voor het leven gelden wegvallen. Dit is voor de denkers van de Verlichting de enige wijze waarop
we echt menslievend kunnen worden. Voor Taylor geeft dit een heel specifiek probleem voor de
uitwerking van zijn ethiek van sterke waardering. Hij onderscheidt onze motivatie in keuzes die
triviaal zijn van aard en daar waar hogere waarden en onze identiteit op het spel staan. De keuzes
waar onze hogere waarden op het spel staan kunnen we een sterke waardering maken waarbij we
kiezen voor wat belangrijk is in het licht van die hogere waarden. In de niet onderscheidende theorie
van de verlichting is die activiteit een onmogelijkheid volgens Taylor.
Hij noemt hier dat het vervallen van al het onderscheid tussen menselijk verlangens moet
leiden tot het meeste menselijke geluk. Dat doel is evenwel een moreel doel dat niet past in het
vervallen van het onderscheid. De morele motivatie kan niet meer worden geformuleerd en daarmee
vervalt een morele dimensie. Deze denkers verwijt Taylor dat zij verantwoordelijk zijn voor het
wegvallen van de morele horizon waardoor wij verward en gedesoriënteerd achterblijven. Deze
onuitgesproken premisse van een betekenisvolle en goede natuur mondt maar al te makkelijk uit in
het huidige cynische ontmaskeren zonder enige waardering van het goede.
Een andere ontwikkeling die Taylor ziet is dat door het zoeken naar de eigenlijke natuurlijke
aard van de mens en de erkenning van de betekenis ervan de sensuele vervulling als
nastrevenswaardig doel geformuleerd wordt. Dit is natuurlijk in de huidige tijd een groot goed om te
kunnen zeggen dat je sensueel vervuld bent. (welk mens is niet gelukkiger dan die sensueel vervuld is?
En wie chronisch niet gelukkig is, krijgt achter zijn rug om vaak het verwijt dat er “eens goed
overheen gegaan moet worden”)
Hij noemt nog een andere lijn: die van Hume en wittgenstein die het aanvaarden van wie we
zijn als het doel van zelfonderzoek zien, dit in een willekeurige wereld en willekeurig ontstane
levenswijze. Maar in het naturalisme is wel spiritualiteit te vinden in de erkenning van de grote
anonimiteit van de natuur. Taylor spreekt over een tegenbeweging en noemt dan Rousseau en Pascal.
Pascal staat tegenover Descartes door te zeggen dat we niet transparant zijn aan onszelf maar in de
zin van Augustinus zegt dat we de diepten van ons hart niet kennen. Rousseau introduceert het
concept van een innerlijke gids. Een innerlijke stem die gehoord kan worden, maar veel vaker wordt
overstemd of geïmiteerd. We moeten transformeren om een heel andere kwaliteit van wil te krijgen.
Rousseau is ook degene die zegt dat in het naturalisme geen plaats is voor deugdzaamheid en dat we
rijkdom niet moeten willen omdat het de burgerdeugd corrumpeert. Vanuit de impulsen van onze
eigen wezen weten we wat de natuur als betekenisvol aanduidt.
In deze twee stromingen van de verlichting waar het gaat om de natuur te kennen gaat het
om scherper te luisteren naar de natuur of om onze eigen natuurlijke aard meer te accepteren en
niet onredelijk te onderdrukken valt de menselijke controle over zijn natuur weg uit het centrum van
de theorie. Bij Kant komt dit terug. Hij is bezorgd om de vrijheid van de mens. Hij roept dan ook op
om zelf te denken. Kant erkent onze neigingen die zijn ingegeven door de natuur en ook ziet hij de
invloed van de mening en inzichten van anderen. Hij zegt: dit is geen vrijheid, wij kunnen ons niet de
wet laten voorschrijven door anderen en onze begeerten. Wij zijn in zekere mate vrij om onszelf de
wet te stellen, dat is autonomie. Het gaat bij Kant dus weer om het beheersen van onze lagere kant,
maar met een radicaal nieuwe benadering namelijk het erkennen van onze innerlijke redelijke
bronnen.
Page | 28

Een andere bron van de moderne identiteit komt uit de Romantiek. Taylor gebruikt voor het
beschrijven van de Romantiek de ontwikkeling van de kunst en literatuur van de Romantiek. In de
Romantiek gaat het om de bevestiging van de rechten van het individu, van de verbeelding, van de
gevoelens en in de Romantiek zet men zich af tegen rationalisme, traditie en formele harmonie. Als
we het op deze manier beschrijven dan wordt het verband met de filosofieën met de natuur als bron
duidelijk. De innerlijke stem van Rousseau is heel belangrijk voor dit begrip. Het gaat vaak om een
harmonie met de natuur en een vorm van voorzienige orde, maar dan is de toegang een innerlijke
weg. Het idee is dat we de natuur niet kunnen begrijpen vanuit een extern perspectief. Als je het niet
via de weg van innerlijkheid de natuur hebt beleefd, dan mis je een kwaliteit van de natuur die je op
een andere manier als de innerlijkheid niet kunt ervaren. Het draait dan om de kwaliteit van het
ervaren en niet het onthechte onderzoeken van het object. In deze theorie van de Romantiek gaat
esthetiek en ethiek samen op. De realisatie van de innerlijke stem van Rousseau is een expressie van
onszelf waarbij de expressie deel is van de boodschap. Het gaat om een realiseren van het zelf
waarbij een bepaalde diepte wordt aangesproken die zich alleen maar in bepaalde vorm kan uiten.
Zo wordt ook de natuur bewonderd om de essentie en de verborgen dieptes. Met deze stroming in
de Romantiek wordt de uniekheid van de mens belangrijk. Onze roeping wordt individueel en ook
het pad dat we nemen in het leven is niet langer vergelijkbaar met anderen. Maar heeft onpeilbare
dieptes waar onze eigenheid onvervreemdbaar ligt.
Subtielere talen
In dit laatste deel van zijn genealogie buigt Taylor zich over het gebruik van de bronnen en morele
vraagstukken in de moderne tijd. Daarvoor plaatst hij deze tijd nog in ideeënwereld van de
Verlichting en de Romantiek. Hij beredeneert dat we het misschien niet eens zijn met sommige
ideeën van die stromingen, maar de ideeën in de tijd ervoor zijn ons vreemd geworden. Het is nooit
meer voor te stellen wat hen aantrekkelijk heeft gemaakt. Dit is dus een grote culturele omslag
geweest. Maar omdat we nog steeds terug grijpen op het vocabulaire van de Verlichting en
Romantiek is het niet te denken dat we nu in het proces van een verglijkbaar grote culturele omslag
zitten. Deze stromingen hebben ons met de morele imperatieven universele menslievendheid,
universele rechtvaardigheid en het verminderen van het lijden achtergelaten. Deze imperatieven
hebben we in de twintigste eeuw volledig uitgewerkt en daarmee denken we dat we een unieke stap
hebben gemaakt in de geschiedenis ten opzichte van onze voorouders. Maar zegt Taylor, datzelfde
dachten onze voorouders ook al. De hoge eis die de morele imperatieven aan ons stellen, is niet
haalbaar of moeten we in ieder geval met een dosis relativisme nemen. Dan kunnen we ons enerzijds
geborgen voelen dat menslievendheid in de procedures en de structuur van onze samenleving is
opgenomen en anderzijds zien dat deze structuren ook hun eigen lijden veroorzaken en
buitensluitingen veroorzaakt en dat deze bureaucratie het lijden niet zozeer verlicht alswel
onzichtbaar maakt. Deze universele eis wordt door Taylor gezien als een concept dat geen rekening
houdt met onze morele grenzen.
Taylor gaat verder in dit laatste deel in op wetenschap religie heeft verdreven. Hij zegt dat die
opvatting te simpel is, maar dat het alleen mogelijk was ongelovig te zijn door het alternatief dat het
sciëntisme te bieden had. Het sciëntisme vertegenwoordigt een geloof in het principe
zelfverantwoordelijke rationele vrijheid en dat de procedure van het sciëntisme onze waarheid
Page | 29

engt. Verder geeft het een heroïsche inslag aan het ongelovig zijn. En als laatste een diepe
spirituele voldoening dat we tegenover de waarheid staan, hoe somber en troosteloos die ook is.
Uitgangspunt hierbij is dat we niet horen te geloven in wat we in onvoldoende mate kunnen
bewijzen. Het is de ethiek van niet voor te wenden iets te geloven waarin we niet geloven. Verder gaf
het sciëntisme geloof in de vooruitgang van de mens en het algemeen welzijn. Daarmee leek het de
juiste weg naar menslievendheid.
Taylor gaat verder op de ontwikkeling van de moderniteit dat aanvangt op het moment dat de
samenleving naar de inzichten van de Verlichting gevormd is. De wereld was gevormd door
technologie die ver verheven was boven het natuurbehoud. Er was sprake van standaardisering, de
vormgeving van de massasamenleving. Verder was een terugval in het gemeenschapsleven. Het
Modernisme verzette zich tegen deze stand van zaken. Maar niet op dezelfde manier als de
Romantiek. Het subjectivistische van de Romantiek werd bekritiseerd en tegelijkertijd was ook het
Modernisme zelf in hoge mate subjectivistisch. Maar zoals de titel van dit deel al zegt, dit gebeurt in
subtiele talen. De innerlijke diepten zijn niet zomaar in een tekst, maar in een zogenoemde
tussenruimte. Het woord dus niet opgeroepen door de tekst die een diepte ontsluit. Maar meer in de
manier waarop we ons verhouden tot de tekst kan iets ontstaan.
Een andere richting die Taylor noemt in het modernisme ligt meer in lijn met het moedig
tegenover de waarheid staan. Het gaat in deze stroming om het ja-zeggen (Nietzsche) tegen de
wereld, de wereld ontdoen van mooie desillusies en de wereld in al zijn lelijkheid weergeven. Een
laatste richting in de moderniteit waartegen Taylor zich verzet is die van Derrida en Foucault. In de
onbeteugelde vrijheid van het zelf dat zij beredeneren is er volgens Taylor niets meer dat zich kan
openbaren aan ons.
Conclusie (van Taylor)
In de conclusie stelt hij dat de moderne identiteit bestaat uit het hele complex van eerder genoemde
factoren. Hierin ziet hij drie spanningsvelden. Ten eerste ziet hij een verdeeldheid over de
constitutieve waarden in de samenleving. Hij zegt dat iedereen het wel eens lijkt te zijn over de
universele uitgangspunten maar dat de onderliggende bronnen wezenlijk van elkaar verschillen. Dat
is het tweede spanningveld dat hij daarmee ziet, dat we ons niet bewust zijn van onze bronnen.
Mensen die meer in de lijn liggen van de onthechte rede zijn zich niet bewust van de principes van
het Romantisch, Modernistisch verzet dat zij ook hanteren en visa versa natuurlijk. Het derde
spanningveld speelt zich af tussen persoonlijke vervulling en moraal. Hier brengt Taylor uit het niets
de ‘therapeutische triomf’ op die maakt dat we zo subjectivistisch bezig zijn met onze eigen
vervulling dat moraliteit daaraan ondergeschikt wordt. Daarmee komt hij op simpele wijze tot de
volgende zorg: “maar in een wereld van wisselende verbintenissen en relaties neemt het verlies aan
substantie, de verschraling van verbondenheid en de oppervlakkigheid van de dingen die we
gebruiken, in hoog tempo toe. En de publieke gevolgen zijn van nog directere aard. Een samenleving
van zelfvervullers, die hun verbintenissen meer en meer als herroepbaar zien, kan de sterke
identificatie met de politieke gemeenschap die publieke vrijheid nodig heeft, niet in stand
houden.”(Taylor 2007, p.656)
De oplossing is niet even simpel voor Taylor. Zijn belangrijkste punt is dat we niet de
onthechte rede volledig hoeven op te geven om voorbij het probleem te geraken. We moeten slechts
Page | 30

de exclusief subjectivistische wending beteugelen zodat het onderdeel is van het pakket van waarden
en evaluaties die wij maken en niet de enige of belangrijkste waarde en evaluatie die wij hanteren.
Als laatste komt Taylor nog terug op het eerste spanningveld dat we een gezamenlijke universele
moraal onderschrijven zonder de onderliggende bronnen gelijk te stellen of zelfs maar bewust te zijn.
Taylor ziet dit als een erfenis van eerdere generaties die nu als een externe verplichting op ons drukt
zonder we toegang hebben tot de onderliggende bronnen die ons kracht moeten geven te voldoen
aan deze hoge morele eis aan onszelf.
Taylor vraagt zich dus af of we wel kunnen opleven aan de universele morele eisen die
gelden in de moderne samenleving. Het grootste probleem van het gebrek aan bronnen bij deze
verlichtende moraal is dat het corrumpeert want het leidt tot schuld bij het niet vervullen en
zelfvoldaanheid bij het wel voldoen aan de verplichting. Taylor zegt dat menslievendheid in opdracht
van de verplichting iets vernederends heeft. Hier overdenkt hij de spanning tussen hoge morele eisen
en persoonlijke verminking die ermee gepaard gaat, of het vernietigende er niet aan kunnen voldoen.
Hier kan Taylor geen vrede mee hebben en wendt zich dan toch naar het theïsme dat als enige een
krachtig genoeg bron is om de hoge morele eis leven te geven. Hij beroept zich dan op de centrale
belofte van het theïsme van een goddelijke bevestiging van het menselijke, vollediger dan de mens
ooit zelf zouden kunnen bereiken.
Page | 31

Rechtzetten
Ik heb geprobeerd het uiten van kritiek en gedachten bij de beknopte weergave van de theorie van
Taylor in te houden en slechts de belangrijkste punten hier weer te geven. Dit om zeker te stellen dat
dit werkstuk geen boek op zichzelf wordt. Het eerste wat recht moet worden getrokken is de
wetenschappelijke omslag die Taylor wel noemt, maar steeds slechts als ondersteuning van een
ontwikkeling. Zo noemt hij ook het nivellerende effect van Bacon als deze spreekt over de waarde
van ambachtswerklieden. Als we kijken naar het werk en leven van Galileo zien we dat dit geen
nieuwe gedachte is maar al een langer lopende ontwikkeling. Galileo was een van de
wetenschappers die in zijn tijd zich fel uitte tegen de leer van Aristoteles. In het werk waarin hij laat
zien dat de aarde niet het centrum van het universum is, richt Galileo zich al op een breed publiek.
Zijn visie is dat iedereen zijn redenering zal kunnen volgen. Hierin zien we al grote waardering voor
de meer gewone mens. Helemaal in de opdracht die hij vrienden geeft nadat hij huisarrest heeft
gekregen van de Paus, om zijn werk uit te geven in de rest van de europa om iedereen de waarheid
in te laten zien. Het was al op dat punt dat men de exclusiviteit van de wetenschappelijke activiteit
omver wierp en in het domein van het algemeen toegankelijke plaatste. Bacon noemt zoals Taylor
aangeeft hoever de ambachtslieden al zijn gekomen in de ontwikkeling van techniek die de mens
vooruit helpt. Wat Taylor daarbij niet aangeeft is hoe het terrein van technische vooruitgang
gewonnen is in het verloop van de tijd.
Als we teruggaan naar de elfde eeuw en het feodale stelsel zien we een stilstand in de techniek,
hoewel nieuwere technieken al wel voorhanden zijn. In het bijzonder het gebruik van waterkracht
heeft een grote potentie die niet wordt ingewisseld. Dit heeft te maken met de strakke regie van
gildes en nog veel belangrijker de drukkende regie van de kerk. Deze macht van de kerk en gildes op
de handel en het gelijk houden van concurrentie door geen voorsprong toe te staan op anderen,
neemt af in de ontwikkeling van de samenleving. Het is moeilijk hier een goede waardering aan te
geven maar in deze voortgang ontstaat een voorzichtige herwaardering van geld en handel. Slimme
handelaren bouwen voorraad op en zo ontstaat een op opbouw van kapitaal. Met dit kapitaal
ontstaat er macht. (Sacha Bem 1985)
Een andere vroege ontwikkeling is het complexer worden van steden als meer mensen naar de stad
trekken en meer ambachten ontstaan. In die tijd wordt de klok ontwikkeld en komen er financiële
ambachten. (Sacha Bem 1985) Wat we hieruit moeten opmaken is dat er al vroeg een
machtsverschuiving is ontstaan waarin handelaren meer macht krijgen. Dit uit zich later in wat Taylor
noemt als handel belangrijker voor de beschaving wordt geacht als een militaire grootmacht. We
kunnen ons heel goed voorstellen dat handelaren een andere ethiek hanteren als kerkheren en
adelheren. In de ontwikkeling van de westerse cultuur is het dus kenmerkend dat de ethiek niet
alleen maar van hoger geplaatste lieden komt die de handel beheersen, maar dat de handelaarethiek
in bepaalde mate op zichzelf komt te staan en een eigen invloed heeft op de cultuur. We kunnen de
moderne identiteit niet begrijpen als we handel en de bijbehorende ethiek niet als belangrijke bron
met heel verreikende wortels zien. Dit valt wel enigszins onder het utilarisme, maar zonder de
bijbehorende machtverhoudingen kunnen we dit misschien maar moeilijk begrijpen.
Deze ontwikkeling sluit enigszins aan op het volgende punt dat ik hier wil noemen. Taylor
noemt enige kenmerken hier en daar en brengt het in de conclusie plots op: ‘de therapeutische
triomf’. Dit is een werkelijke misser van Taylor een dergelijk grote ontwikkeling zo licht te bespreken.
Page | 32

In een eerder historisch onderzoek heb ik geprobeerd te onderzoeken hoe de voortgang van de
psychologie heeft plaatsgevonden. De resultaten hebben mij in hoge mate verbaasd en nog meer dat
er zo weinig is geschreven over dit onderwerp. Er wordt steeds terugverwezen naar vroegere
bronnen als de ontwikkeling van de psychologie aan bod komt alsof dat genoeg van die stroming
verklaart. Dit doet grondig onrecht aan de positie van de psychologie. We kunnen wel spreken van de
een psychologisering van de maatschappij, van het zelf en grote levensvragen. In die volgorde. Ten
eerste moeten we begrijpen dat psychologie een utilaristische stroming bij uitstek is. Het is in
vroegere handelsvisies ontstaan om de productiefactor mens te beheersen. Maar het gaat veel
dieper, het gaat om de redelijke verdeling van posities in de samenleving op wetenschappelijke basis.
Hier zien we een leuze steeds terugkomen die voor het eerst wordt genoemd in de Frenologie: “De
juiste man op de juiste plaats!”
De Frenologie karakteriseert een ontwikkeling waarin mensen worden ingedeeld in de
maatschappij op basis van eigenschappen en geestelijke vermogens. Het is een stroming die vooral
onder een groot deel van de normale bevolking populair was. Aan het begin van de 20 e eeuw komt
deze leuze weer terug in het Nederlands psychologisch testinstituut voor beroepskeuze. (Strien,
Pieter J. en Jacques Dane (red.) 2001) Tot op de dag van vandaag worden mensen op het gebied van
arbeid en onderwijs ingedeeld op psychische vermogens wat in grote lijnen bepaalt welke
maatschappelijke positie iemand kan behalen. De prestaties van individuen wordt in de voortgang
van deze visie heel belangrijk. Op dat punt nemen mensen deze externe bepaling van vermogens in
eigen hand. We zouden misschien kunnen vatten in de leuze: “Wordt de juiste man voor de plaats
die je maar wilt.” In dit licht kunnen we heel veel persoonstesten verklaren in bijna alle hedendaagse
magazines, in bijna alle organisatieadviespraktijken en coachingspraktijken. Het gaat allemaal om
maximalisatie van jezelf. Wordt een betere minnaar, wordt een betere cowerker, pimp je IQ etc, etc.
Het is ook pas in deze ontwikkeling dat in Nederland het subjectivistische de plichtmoraal verdringt.
Dit is heel duidelijk te zien in de vraagrubriek van de Margiet (in andere Europese landen is een
vergelijkbare omslag te zien).
Vrouwen schreven die rubriek aan om advies in een persoonlijke situatie. Tot aan de jaren 50
werd het antwoord gegeven door een oudere vrouw die een moederlijk advies gaf en steeds
herinnerde aan de plicht van een vrouw. Men moet hier denken aan problemen van een
vreemdgaande man en het advies dat dit met liefde benaderd moet worden en dat een goede vrouw
haar goede zorgen blijft voortzetten in het volle vertrouwen dat haar man dan wel tot inzicht komt.
In tien jaar tijd is dit omgeslagen in de vraag wat de vrouw eigenlijk zelf wil in dit geval. Hierbij
worden nu ook deskundigen aan het woord gelaten in plaats van moederlijke types. (Brinkgreve, C.
en M. Korzec 1978) Het is deze ingewikkelde omslag in de moraal en de cultuur die we niet simpel
kunnen afdoen als een therapeutische triomf. Als we praten in omslagen waardoor we vervreemd
raken van voorgaande ideeën dan is dat er een exemplarisch voorbeeld van. Want weinig mensen
kunnen zich voorstellen hoe men in die plichtethiek zat. De bronnen hiervan en eerste tekenen zijn
natuurlijk eerder in de geschiedenis opgezet. Maar de echte uitwerking is van recentere aard. Zonder
begrip van de cultuur van de Psychologisering kunnen we het moderne individu niet begrijpen. Taylor
spreekt dan over het aanleren van nieuwe taal om buiten de puur subjectivistische bronnen te
geraken. Dat kan hij alleen zo stellen omdat hij geen goed zicht heeft op omvangrijkheid van deze
recente ontwikkeling, de voordelen en de nadelen.
Verder is een probleem met de conclusie van Taylor dat de milieuproblematiek wordt
aangedragen als voorbeeld van te grote subjectiviteit waardoor we het probleem niet kunnen
tackelen. Dit moeten we beter bestuderen. De eerste stap is te zien dat het in grote mate een
Page | 33

luxeprobleem is. Lees de volgende interne memo van chief economist Lawrence Summer van de
wereldbank (gevonden in het boek de eeuwige schaarste van Rutger Claassen): “Tussen jou en mij.
Zou de Wereldbank niet meer verplaatsing van vuile industrieën naar de minst ontwikkelde landen
moeten aanmoedigen? Ik kan daarvoor drie redenen bedenken: 1 Het meten van de kosten van
gezondheidsschadende vervuiling hangt af van de opgeofferde inkomsten door toegenomen ziekte en
sterfte. Vanuit dit gezichtspunt zou een gegeven hoeveelheid gezondheidsschadende vervuiling in het
land met de laagste kosten moeten plaatsvinden, wat het land is met de laagste lonen. Ik denk dat de
economische logica achter het dumpen van giftig afval in het laagstelonenland onberispelijk is en dat
we dat zouden met erkennen.2 De kosten van vervuiling zijn waarschijnlijk niet lineair, omdat de
initiële vermeerderingen van vervuiling waarschijnlijk erg lage kosten hebben. Ik heb altijd al gedacht
dat onderbevolkte landen in Afrika enorm onder - vervuilt zijn. 3 De vraag naar een schoon milieu
vanwege esthetische en gezondheidsredenen heeft waarschijnlijk een hoge inkomenselasticiteit.” (R.
Claassen 2004 p. 21-22)
Als we hebben geconstateerd dat milieu een luxe is en dat ‘en masse’ zorg voor de wereld dus pas
mogelijk is als de rest van de wereld (en dat is niet onaanzienlijk) een zelfde welvaartstand heeft als
wij hier hebben (vanwege de hoge inkomstelasticiteit van milieuzorg), dan weten we dat het dan al
lichtelijk te laat is. Verder moeten we hier toch gebruik maken van de onthechte rede om te zien dat
het probleem slechts tijdelijk en menselijk is. De aarde zal de mensheid vanzelf uitspugen en in
enkele miljoenen jaren is onze afdruk netjes uitgewist (dit is uiteraard een geloof in het
zelfherstellende systeem zoals in de verlichting opkwam). Dat moeten we voorkomen volgens Taylor.
In het slechtste geval is dit een primitieve overlevingsethiek en in het beste geval een ethiek
om het lijden van toekomstige generaties te reduceren. Als we dan verder redeneren, zien we dat de
mens een plaag is op deze wereld. De enige oplossing voor de mensheid lijkt te zijn de wil tot leven
op te geven, als we het moralistisch aan willen pakken. Enige andere oplossing die ik zie is dat we
selectief wat zware bommen gaan gooien op China, Rusland het volledige Midden-Oosten en last but
not least natuurlijk Afrika. Op die manier voorkomen we rigoureus technologische vooruitgang en
vermeerdering van vervuiling die aanstonds zijn in die continenten. Dan is het afwachten tot de
huidige trend zich in het westen voortzet waarin de kindergeboorte daalt en de levensverwachting
stijgt. Dan is het nog slechts een kwestie van verdere technologische vooruitgang om te zorgen dat
mensen minder hoeven te werken zodat er maximale tijd is voor het goede leven in Aristoteliaanse
zin. Dan komen we in een prachtig ecologische balans en het probleem van onderbevolking.
De enige belemmering is natuurlijk de eeuwig durende schuld die gevoeld wordt na een
dergelijke massamoord. Dat kan lang een cultureel verhaal blijven en dat is niet goed voor de
onderlinge moraal als dergelijk disrespect voor het leven op zo grote schaal wordt uitgevoerd. Een
dergelijke samenleving zou dus onleefbaar zijn. Dan blijft er slechts de optie over te wachten tot de
natuur met enkele rampen hetzelfde bewerkstelligd. Dan krijgen we weer het probleem van moraal
dat we de natuur meer gaan vereren, terwijl dan het probleem juist opgelost is. Mensen zullen dat
alleen niet inzien. Hiertoe kunnen we dan niet anders concluderen dat onze subjectieve bronnen niet
de beperking zijn van het aanpakken van de problematiek, maar dat de bronnen de problematiek zijn
en maken. We hoeven slechts immoreel te worden en onthecht te zijn om te doen wat de beste
uitkomst levert voor een kleine groep mensen in de toekomst. Maar dat is ongetwijfeld een eng
perspectief. Daarom kunnen we ons beter zoals Taylor voorstelt aan de genade van God werpen en
met onze ogen gesloten een heerlijke dood tegemoet gaan.
Een andere problematiek is hier dat Taylor weigert te zien welke andere waarden hier aan de orde
zijn. Namelijk het tegenovergestelde van sufheid. Noem het expansiedrift of krachtgeilheid, dat is mij
Page | 34

om het even, zaak is dat het niet onbelangrijk in het menselijk leven. De wens van Taylor onszelf te
beperken, achteruit te gaan (ja in economische waarden en termen) is compleet nonsense. In een
dergelijke krachtige taal van vooruitgang die behoort tot de moderne identiteit is er niet minder voor
nodig dan eenzelfde gewelddadige revolutie als mijn eerdere voorstel het grootste deel van de
bevolking uit te roeien. Als Taylor het meent met zijn oplossing doet hij misschien een even immoreel
voorstel.
Het werkelijke probleem van de moderniteit lijkt mij niet zozeer direct te liggen in het
overmatige subjectivisme, maar in het consumentistische denken van de overheid. Deze tendens
brengt bureaucratisch morele beslissingen in het speelveld van economische belangen en dat is een
kwalijke zaak. Het verwijt van Taylor is dat we die algemene menslievendheid onderbrengen in
bureaucratie. Mijn zorg is dat juist een omgekeerde tendens te zien is van belachelijke
zelfverantwoordelijkheid, die ons een ethische druk geeft die individueel niet te vervullen is.
Daarvoor kan ik het tweede probleem met milieu direct aandragen. Dat is de zorg om de
omgang met dieren. We kunnen argumenteren dat door onthechte rede de vleesproductie wat
onbetrokken het lot van dieren voltrekt. In deze problematiek komt onze identiteit als samenleving
dwingend naar voren, als wat wij toestaan aan barbaarse methoden. Hier komt het subjectivistische
om de hoek kijken als er een beroep wordt gedaan op de individuele consument te kiezen voor
biologisch vlees. Eerste bijkomend nadeel is natuurlijk de schetenwrijvende arrogantie van de
mensen die zich moreel verheven voelen over gedachteloos vleesverorberende medemensen. Groter
nadeel is echter dat de bureaucratie niet meer de belangrijkste weg is om deze problemen aan te
pakken. Het is namelijk geen kwestie van onze expansiedrift of krachtgeilheid te bedwingen, het is
alleen maar economisch belang. Het is dan uiterst simpel deze wijze moreel te verwerpen als niet
passend bij deze beschaving en overheidswege regels op te stellen die het economisch belang ietwat
beteugeld of in ieder geval minder hedonistisch overweegt. Maar hier is het probleem dat de keuze
wordt gelegd bij een economische grootmacht, de consument.
De bureaucratie heeft te lijden omdat dit niet meer als noodzakelijke morele bron van onze
moderne identiteit wordt gezien. Zelfs niet door Taylor die zo mooi de bronnen van de moderniteit
optelt. Dit is wanneer een morele keuze alleen maar subjectivistisch wordt en we ons zorgen moeten
maken. Dat is als we het bureaucratische systeem als morele bron buiten ons verwerpen en als we
een eigen keuze maken van wat in de hele samenleving als morele regel hoort te gelden. De
volgende stap zal wel zijn dat mensenrechten een keuze wordt van de consument. Sterker nog,
wacht even, dat is al zo. We kunnen kiezen voor fair trade producten die mensen rechten in acht
nemen. Zo wordt moraliteit een subjectivitische beslissing zonder morele bronnen buiten ons. Maar
dit moeten we steeds aanvullen door aan te geven dat het een subjectivistische economische
beslissing is die overheidswege als overkoepelende morele structuur wordt geweigerd.
Ditzelfde falende perspectief dat Taylor naar voren brengt is ook wat de humanistische educatie
vergiftigd. Het gaat opeens om burgerschap, om de subjectivistische verantwoordelijk te bevestigen
en te vermijden mensen bewust te maken welke rol de overheid hier hoort te spelen. Dit plaatst een
enorme druk op individuen. Het nieuwsartikel dat kinderen gebukt gaan onder zorgen over het
milieu was dan ook geen verassing voor mij, maar een bevestiging dat we een verkeerde weg inslaan
met onze analyse van de moderne identiteit en waartoe we moeten opleiden. Door deze
verplaatsing naar het individu en Taylor maakt zich hier schuldig aan door ons weer terug te
verwijzen naar een religie die persoonlijke vroomheid voorstaat, wordt de huidige tendens van
subjectiviteit bevestigd. Als dit zich voortzet kunnen we komende decennia verwachten dat het
ingrijpen van de overheid op het gebied van moraal steeds verder wordt verlaten en dat mensen die
Page | 35

dit overdenken vanuit een bewustzijn van de rol van de overheid steeds minder wordt tot we
inderdaad uiteindelijk geen morele bron buiten onszelf hebben. De oplettende lezer zal het hier
opvallen dat ik de scheiding tussen bronnen binnen ons en buiten ons fysiek maak (persoonlijke
ethiek en democratische ethiek). Ik zie niet in waarom Taylor dit onderscheid niet noemt in zijn
voortgang van bronnen van de moderne identiteit.
Voor een laatste punt van kritiek wend ik mij tot het Bommelverhaal dat ik heb geschreven.
Hierin wordt heer Bommel verleid zichzelf te veranderen voor roem en succes en eenzelfde lijn als
veel moderne make-over programma’s. Een onveranderlijk doel van die programma’s is meer succes
te bereiken, sociale acceptatie en erkenning te verkrijgen en gelukkig worden met jezelf. In de makeover
gaat het dan heel puur om de subjectivistische vervulling die Taylor hekelt. De moraal die de
professor in het verhaal te berde brengt is dat je makkelijk je ziel kan verkopen voor persoonlijke
vervulling. We gaan er makkelijk aan voorbij in het boek van Taylor, maar een essentie lijkt toch wel
een vorm van zielzorg te zijn. Want zoals het verhaal van Bommel laat zien is het in de moderne tijd
veel makkelijker om je ziel te verkopen aan grote verscheidenheid van cosmeticabeloften om maar
succes te winnen en gelukkig te worden ten koste van meer belangrijke waarderingen. Dit is exact de
zorg van Taylor en dat is misschien waarom hij ons wil doen terugkeren naar de religie die zorg
draagt voor onze ziel.
Page | 36

Conclusie
Ik ben deze paper begonnen met Taylor te verwijten dat hij gebrek aan humor en verbeelding heeft
en dat het hem classificeert als een echte moraalridder. We zullen moeten spelen met ideeën om het
eigen te maken en onszelf werkelijk te verhouden tot onze bronnen. We zien dan ook dat Taylor in
zijn werk de bronnen alleen maar optelt en er een aantal uitsorteert die aansluiten bij zijn visie op
moraal. Alleen dan kan men bij de gekke conclusie komen terug te gaan naar de bronnen en erin te
willen verblijven.
Ik krijg de kriebels bij het lezen van Taylor dat hij de genealogie slechts volgt naar de moderne
identiteit om te kijken waar het mis is gegaan. Dit moeten we met wantrouwen aanzien. We komen
namelijk dan al snel in de vergissing onszelf buiten de moderne identiteit te willen zetten en dan
gaan we simplificeren in heel grote verbanden zoals Taylor doet in zijn conclusie.
Dat is het onvermogen trots te zijn op de moderne identiteit, zoals ook onze voorouders de
Victorianen slechts kritiek konden uiten op de tijd waarin zij leefden. Daarmee sluit Taylor aan bij een
grote lijn van hedendaagse schrijvers waar humanisten geen klein deel aan nemen, die allemaal het
moderne individu verwerpen en teruggrijpen naar traditionele bronnen. Het is maar al te simpel het
normen en waarden debat in de huidige politiek maar weer eens te benoemen, of de poging van
Kunneman om traditionele waarden te verbinden met moderne waarden. (Kunneman, H. 2006)
Hoezeer die schrijvers ook beweren dat we de moderne ontwikkeling deels, in gematigde
vorm kunnen behouden, het blijft een polarisatie tussen twee bewegingen: een moderne en
premoderne. Dan komen we bij een impasse waar Jung ons streng voor waarschuwt. Dat we in
reactie op de premoderne positie in de moderne positie geraken en daar zodanig in doorschieten dat
we in reactie op het moderne weer terugneigen naar het premoderne. Daarmee raken we niet uit de
dynamiek van eerdere generaties. (Jung, C.G. 1950) De betere weg is natuurlijk de moderne identiteit
en status van de samenleving begrijpen en dan niet vanaf een buitenstaanders positie. Vanuit het
perspectief van de binnenstaander kunnen we de specifieke problemen van de moderniteit begrijpen
en eraan ontstijgen in een voortrekkersrol naar de toekomst.
Dit is niet wat Taylor doet met zijn onderzoek naar de moderne identiteit, of naar wat ik
vermoed ooit de opzet is geweest van zijn werk. De moderne identiteit sluit niet aan bij zijn idee van
moraal en daarom moet de moderne identiteit aangepast worden. Dat lijkt me een grote vergissing
die ook nog eens niet weinig gemaakt wordt in analyses van de status van onze cultuur.
Ik heb enige kanttekeningen geplaatst bij genealogie zoals Taylor het beschrijft. Zeer storend is dat
hij niet meer benadrukt hoe de handelethiek en later de economische wetenschappen (vanaf 1666;
Sacha Bem 1985) een belangrijk aandeel namen in het denken over onszelf. Het is heel moeilijk dit
soort kritiek te uiten omdat Taylor heel veel wel noemt, maar de verhoudingen en het belang is wat
hij niet naar voren doet komen. Dat heeft te maken met mijn eerdere verwijt dat hij veel te weinig
hoofdzaken van bijzaken onderscheidt. Anders gezegd Taylor maakt er teveel een letterlijke
optelsom van. Verder heb ik proberen aan te geven dat Taylor mogelijk iets mist in de bronnen.
Namelijk het belang van de psychologie en de wijdverbreidheid van de concepten ervan in de huidige
cultuur, zodanig dat we misschien wel kunnen spreken van een overgang. Ik ga hier misschien erg ver
te suggereren dat wij in een tijdperk leven dat heel goed het psychologische tijdperk genoemd kan
worden. Misschien ben ik ook niet de eerste die dit bedenkt.
Page | 37

Verder heb ik mij verzet tegen het terugkeren naar bronnen buiten onszelf door eerst proberen aan
te tonen dat het subjectivistische dat Taylor benoemt alleen een probleem is als de overheid een
economisch subjectivistische ethiek hanteert. Daarvoor noem ik een onderscheid tussen innerlijke
persoonlijke ethiek en de democratische ethiek. Taylor noemt wel dat menslievendheid is
opgenomen in de bureaucratie, maar geeft daar verder geen gevolg aan. Sterker nog, Taylor is ervan
overtuigd dat de bureaucratie het lijden verbergt en niet bestrijd. Juist het uitsluiten van de
bureaucratie als morele bron zie ik als een probleem. Daardoor worden we terug geworpen op
individuen die op hun beurt terug moeten grijpen op religie om morele bronnen buiten zichzelf te
vinden. Wederom is deze fout niet van Taylor alleen maar sluit hij weer aan bij een grote lijn van
schrijvers. Denk aan al de burgerschapsvorming theorieën die de kop opsteken, niet in de laatste
plaats vanuit het humanisme.
Natuurlijk was nog een punt van kritiek dat Taylor met deze genealogie iets zegt over de
oorspronkelijkheid van onze denken. Het is ongemerkt een visie die van wel heel veel heteronomie
uitgaat en weinig autonomie. In deze lijn moeten we misschien ook zijn conclusie begrijpen dat we
beter naar een heteronomie kunnen terugkeren die ons echt krachtig de les leest. Maar verder gaat
de genealogie ook voorbij aan herhaald voorkomen van ideeën in uitlopende culturen zoals Jung
aantoont in zijn megaproject van cultuurvergelijking. Dat leidt tot het niet inzien dat religieuze
inhouden in elke cultuur blijven spelen, maar dat het verschil zit in uitdrukkingenvormen en niveau
van de uiting. Maar in de moderne identiteit kunnen we in het verhaal van Taylor maar weinig
herkennen van dit soort constanten.
Als laatste heb ik een onderliggende structuur van zorg om de ziel ontsloten dat onderdeel is van de
retoriek van Taylor. Het is een heilsboodschap die niet slecht zou staan op één van de nieuwerwetse
folders om kerkleden te werven onder ongelovigen. “Wees gewaarschuwd tegen de verleiding van
de moderne identiteit om onze innerlijke stem te negeren en onze ziel te verkopen”. Dit inzicht
relativeert de conclusie van Taylor enigszins.
Wat blijft er eigenlijk over van het boek na al deze kritiek? Heb ik het in deze paper helemaal
afgebrand? Geen spaander van heel gelaten? Natuurlijk niet. Dat zou heel dom van mij zijn, niet in de
laatste plaats omdat dit boek door de beoordelende docent is uitgekozen omdat het een waarde
heeft voor ons humanistici. Niet voor niets heb ik nauwgezet de theorie van Taylor gevolgd. Om het
utilaristisch te stellen: het boek werkt. De bronnen die Taylor noemt zijn herkenbaar. De eerste
stappen van Plato en Augustinus klinken heel redelijk. Het juist lezen van de bronnen geeft ons meer
inzicht in de moderne identiteit, maar alleen als we het fragmentarisch lezen en onze eigen
conclusies trekken.
Om als afsluiting nog mijn laatste kritiek op Taylor naar voren te halen: de ontkenning van
krachtgeilheid van de mens. We moeten daar geen onrecht aan doen. Laat de mens de wereld
vertrappelen om recht te doen aan zijn grootsheid, maar doe het met principes want zoals heer
Bommel de moraal uitstekend samenvat: uiteindelijk gaat er niets boven een goede maaltijd.
Page | 38

Literatuur
- Abma, Ruud et al. (1995). Het verlangen naar openheid: over de psychologisering van het
alledaagse. Amsterdam: De Balie.
- Bem, Sacha (1985). Het bewustzijn te lijf: een geschiedenis van de psychologie. Meppel (etc.):
Boom
- Brinkgreve, C. en M. Korzec (1978). “Margriet weet raad” : gevoel, gedrag, moraal in
Nederland 1938-1978. Utrecht: Het Spectrum.
- Claassen, Rutger (2004). Het eeuwig tekort; een filosofie van de schaarste. Amsterdam; Ambo
- Ferry, Luc & Marcel Gauchet (2005). Religie na de religie; gesprekken over de toekomst van
het religieuze. Kampen; Uitgeverij Klement.
- Jansz, Jeroen en Peter van Drunen (red.) (1997). Met zachte hand: opkomst en verbreiding
van het psychologisch perspectief. Maarssen: Eslevier/De Tijdstroom.
- Jung, C.G. (1950). De mens op weg zelfontdekking; structuur en functie van het onbewuste
geestesleven. Amsterdam; H. Meulenhoff.
- Jung, C.G. (1987). Mens en cultuur; verzameld werk deel 9. Rotterdam; Lemniscaat.
- Jung, C.G. (1991). Ik en zelf. Tweede druk: Rotterdam: Lemniscaat (eerste druk 1982).
- Jung, C.G. (1995). Persoonlijkheid en overdracht; verzameld werk deel 3. Derde druk:
Rotterdam: Lemniscaat (eerste druk 1985)
- Kunneman, Harry (2006). Voorbij het dikke-ik; bouwstenen voor een kritisch humanisme.
Tweede druk: Amsterdam; Uitgeverij SWP (eerste druk 2005).
- Langeveld M.J. (1967). Hoofdstuk 4: de ‘geheime plaats’ in het leven van een kind. In: Scholen
maken mensen. Purmerend: Muusses. Opgenomen in Veugelers, W. en A.C. Suransky (2008)
reader GD2 deel 2: Pedagogiek. (vierde druk)
- Palmer, Michael (1997). Freud and Jung on religion. London: Routledge.
- Strien, Pieter J. en Jacques Dane (red.) (2001) Driekwart eeuw psychotechniek in Nederland:
de magie van het testen. Assen: Koninklijke van Gorcum.
- Taylor, Charles (2007). Bronnen van het zelf; de ontstaansgeschiedenis van de moderne
identiteit. Rotterdam; Lemniscaat.
- Toonder, Marten (1969). Het platmaken. In: Toonder, Marten (2005). Als je alles gehad hebt;
het beste van Bommel 4. Amsterdam: De Bezige Bij.
- Toonder, Marten (1983). De zelfkant. In: Toonder, Marten (2005). Als je alles gehad hebt; het
beste van Bommel 4. Amsterdam: De Bezige Bij.
- Toonder, Marten (1982). De andere wereld. Uitgegeven door de Commissie voor de
Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek ter gelegenheid van de Boekenweek 1982.
- Afbeelding Cover:
http://www.bommelprent.nl/popup.html?i=/albums/kaarten/2701828_G.jpg
Page | 39

Toegift
Zoals C.G. Jung mooi samenvat over analyses van de samenleving: wat mis is met de samenleving is
ook mis met ons. Juist in deze zaken is het slecht de subjectiviteit te ontkennen of het alleen maar
aan subjectiviteit te weiden. Onderstaande speech komt uit de geniale film ‘The 25th hour’ of zoals
de mooiere franse titel luidt ’24 Heures avant le nuit’. Een mooiere film over de moderne identiteit
en een stad in crisis na de vernietiging van de ‘Twin Towers’, waarmee de moderne samenleving over
de hele wereld is aangeslagen, is er niet te vinden. Dit komt niet in de laatste plaats door het
prachtige acteerwerk. De speech wordt afgestoken door het hoofdpersoon, Montgomery Brogan, die
nog slechts één dag in vrijheid leeft en op de wc voor de spiegel staat. Op de spiegel is een sticker
geplakt waarop ‘fuck you’ te lezen is. ‘Monty’ voelt zich hierdoor aangesproken.
(voor het videofragment online: http://www.youtube.com/watch?v=GXtDVov2drk )
Fuck me? Fuck you! Fuck you and this whole city and everyone in it.
Fuck the panhandlers, grubbing for money, and smiling at me behind my back.
Fuck squeegee men dirtying up the clean windshield of my car. Get a fucking job!
Fuck the Sikhs and the Pakistanis bombing down the avenues in decrepit cabs, curry steaming out
their pores and stinking up my day. Terrorists in fucking training. Slow the fuck down!
Fuck the Chelsea boys with their waxed chests and pumped up biceps. Going down on each other in
my parks and on my piers, jingling their dicks on my Channel 35.
Fuck the Korean grocers with their pyramids of overpriced fruit and their tulips and roses wrapped in
plastic. Ten years in the country, still no speaky English?
Fuck the Russians in Brighton Beach. Mobster thugs sitting in cafés, sipping tea in little glasses, sugar
cubes between their teeth. Wheelin’ and dealin’ and schemin’. Go back where you fucking came from!
Fuck the black-hatted Chassidim, strolling up and down 47th street in their dirty gabardine with their
dandruff. Selling South African apartheid diamonds!
Fuck the Wall Street brokers. Self-styled masters of the universe. Michael Douglas, Gordon Gecko
wannabe mother fuckers, figuring out new ways to rob hard working people blind. Send those Enron
assholes to jail for fucking life! You think Bush and Cheney didn’t know about that shit? Give me a
fucking break! Tyco! Imclone! Adelphia! Worldcom!
Fuck the Puerto Ricans. 20 to a car, swelling up the welfare rolls, worst fuckin’ parade in the city. And
don’t even get me started on the Dom-in-i-cans, because they make the Puerto Ricans look good.
Fuck the Bensonhurst Italians with their pomaded hair, their nylon warm-up suits, and their St.
Anthony medallions. Swinging their, Jason Giambi, Louisville slugger, baseball bats, trying to audition
for the Sopranos.
Fuck the Upper East Side wives with their Hermés scarves and their fifty-dollar Balducci artichokes.
Overfed faces getting pulled and lifted and stretched, all taut and shiny. You’re not fooling anybody,
sweetheart!
Fuck the uptown brothers. They never pass the ball, they don’t want to play defense, they take fives
steps on every lay-up to the hoop. And then they want to turn around and blame everything on the
white man. Slavery ended one hundred and thirty seven years ago. Move the fuck on!
Fuck the corrupt cops with their anus violating plungers and their 41 shots, standing behind a blue
wall of silence. You betray our trust!
Fuck the priests who put their hands down some innocent child’s pants. Fuck the church that protects
them, delivering us into evil. And while you’re at it, fuck JC! He got off easy! A day on the cross, a
Page | 40

weekend in hell, and all the hallelujahs of the legioned angels for eternity! Try seven years in fuckin
Otisville, Jay!
Fuck Osama Bin Laden, Alqueda, and backward-ass, cave-dwelling, fundamentalist assholes
everywhere. On the names of innocent thousands murdered, I pray you spend the rest of eternity with
your seventy-two whores roasting in a jet-fueled fire in hell. You towel headed camel jockeys can kiss
my royal, Irish ass!
Fuck Jacob Elinski, whining malcontent.
Fuck Francis Xavier Slaughtery, my best friend, judging me while he stares at my girlfriend’s ass.
Fuck Naturel Rivera. I gave her my trust and she stabbed me in the back. Sold me up the river. Fucking
bitch.
Fuck my father with his endless grief, standing behind that bar. Sipping on club soda, selling whiskey
to firemen and cheering the Bronx Bombers.
Fuck this whole city and everyone in it. From the row houses of Astoria to the penthouses on Park
Avenue. From the projects in the Bronx to the lofts in Soho. From the tenements in Alphabet City to
the brownstones in Park slope to the split levels in Staten Island. Let an earthquake crumble it. Let the
fires rage. Let it burn to fuckin ash then let the waters rise and submerge this whole, rat-infested
place.
No.
No fuck you Montgomery Brogan. You had it all and you threw it away you dumb fuck!
“25th Hour is een film uit 2002 onder regie van Spike Lee. De film is gebaseerd op David Benioff's The
25th Hour. Het boek werd door David Beniof zelf bewerkt tot een script, dat zich in de filmversie
afspeelt tegen het New York van ná 11 september. Zo werd de "fuck" monoloog veractualiseerd met
beelden van o.a. Osama Bin Laden en is in de film duidelijk te zien hoe het Amerika-gevoel is
versterkt in de stad. Ook speelt er zich een scene letterlijk af bij ground zero. De personages van
Barry Pepper en Philip Seymour Hoffman zitten hierin in een raam dat uitzicht biedt op de
opruimwerkzaamheden.
Kenmerkend aan "the 25th hour" is de "fuck" monoloog. Deze begint Montgomory Brogan tegen
zichzelf in een spiegel wanneer hij er de woorden "fuck you" op ziet staan. In 5 minuten tijd vloekt
Montgomery de hele stad New York, zijn inwoners en de wereld stijf met het woord "fuck", waarna
hij met de woorden "No, Montgomery Brogan. You had it all and you threw it away you dumb FUCK!"
zichzelf terugfluit en concludeert dat hij iedereen de schuld kan geven maar dat hij toch echt zelf te
ver is gegaan en dat hij de gevangenisstraf aan zichzelf te danken heeft. Voor vele kijkers is deze
monoloog, waarin maar liefst 40 keer het woord "fuck" wordt gebruikt, de reden waarom de film in
hun geheugen gegrift staat.” (Bron Wikipedia)
Page | 41