Kees van den Bos over rechtvaardigheid en conflict. - Factor Vijf

More documents

Recommendations

Info

helft uit. Als het zwaailicht aan stond, dan reageerden de geïnterviewden veel heftiger. Kennelijk hadden ze dan veel meer behoefte aan rechtvaardige bejegening – zonder dat ze bewust doorhadden dat het zwaailicht aanstond. Deze bevindingen suggereren dat mensen vooral tijdens alarmerende omstandigheden meer behoefte hebben aan rechtvaardige bejegening. Een schouderklopje maakt dat je er in moeilijke situaties weer tegen kan. Rechtvaardigheid heeft ook te maken met vertrouwen, las ik in uw artikelen. Wat mensen in essentie willen weten: zijn anderen te vertrouwen? Die ander kan een persoon, een organisatie of een instituut zijn. Het antwoord op deze vraag staat helaas niet op iemands voorhoofd of op de gevel van een organisatie geschreven. Dus leid je het af uit andermans gedrag. Dat betreft vaak rechtvaardigheidsinformatie. Mensen zijn ruwweg onder te verdelen in drie groepen: een groep die altijd vertrouwen heeft in de ander, een groep die de ander altijd wantrouwt en een groep – de grootste – die het niet zeker weet. Deze mensen gaan op zoek naar informatie: hoe communiceert de ander met je? Is dat met respect en aandacht? Stel dat je ergens solliciteert en de werkgever doet je een salarisaanbod; hoe moet je dat aanbod interpreteren? Meestal is dat lastig, want je hebt geen informatie over wat andere werknemers kregen. Dus ga je af op cues: hoe goed word je in het sollicitatieproces behandeld? Procedurele rechtvaardigheid werkt als een vervangingsmiddel voor vertrouwen. Zo van: ze behandelen me goed, dan durf ik er ook wel op te vertrouwen dat het salaris dat ze me bieden, fatsoenlijk is. U schrijft ook over een persoonlijk contract. Leg dat eens uit? Mensen sluiten persoonlijke contracten af met de mensen om zich heen. Niet alleen op papier, maar ook impliciet. In intieme relaties vinden veel mensen ontrouw heel erg. Het verbreekt het persoonlijk contract met de ander. Ook met een werkgever hebben mensen meer dan alleen een formeel contract; ze hebben ook een psychologisch contract. Ze voelen een soort binding: ‘Ik zet me heel erg in voor deze organisatie, en in ruil daarvoor verwacht ik niet alleen een salaris, maar ook respect.’ Een van de ergste dingen is dat een leidinggevende je om onterechte redenen niet ziet zitten. Het persoonlijk contract is een belangrijk coördinatiemechanisme tussen mensen. U doet zowel fundamenteel als toegepast onderzoek. Kunt u van beide enkele opmerkelijke bevindingen vertellen? We hebben ontdekt dat mensen in sommige omstandigheden TC-2011-04-007 zoveel druk ervaren – ze voelen zich bijvoorbeeld heel kritisch beoordeeld – dat een onrechtvaardige procedure juist heel prettig kan zijn. Want dan ligt een negatieve uitkomst niet aan henzelf. Stel dat jij een felbegeerde promotie niet krijgt, maar het vriendje van de baas wel. Dan ligt het niet aan jou, maar aan die onrechtvaardige procedure. Je hebt dan de mogelijkheid om die afgewezen promotie toe te schrijven aan iets buiten jezelf – externe attributie. Dat kan een prettig excuus zijn. Als je de promotie niet gekregen had terwijl de procedure hartstikke correct was, dan kun je alleen maar concluderen dat het aan jezelf ligt. Dit mechanisme hebben we aangetoond in fundamenteel onderzoek. Later heeft een promovendus van mij vergelijkbare effecten aangetoond in bedrijven die reorganiseerden. Daar zagen we dat als de druk om jezelf kritisch onder de loep te nemen heel groot is, mensen op zoek gaan naar mogelijkheden voor externe attributie: ‘Ja, maar er deugt ook niets van het management’, dat idee. Hoe hebt u kunnen aantonen dat onzekerheid zo belangrijk is als het om onrechtvaardigheid gaat? Deep down zijn we allemaal onzeker over onszelf. Je kunt mensen daaraan herinneren – je laat ze bijvoorbeeld opschrijven hoe onzeker ze zich over zichzelf voelen en hoe ze dat ervaren. Je hebt dan hun onzekerheid saillant gemaakt. In die situatie zie je mensen veel heftiger reageren op een rechtvaardige of onrechtvaardige procedure dan wanneer onzekerheid niet saillant is. INTERVIEW TIJDSCHRIFT CONFLICTHANTERING Nummer 4, 2011 Sdu Uitgevers 11
INTERVIEW Wat is de praktische waarde van uw onderzoek? Onze ideeën over rechtvaardigheid hebben we laatst getoetst in onderzoek voor de Nationale Coördinator Terrorismebestrijding. Onderzoeksvragen waren: wanneer gaan rechtse, autochtone Nederlanders radicaliseren? Wat zijn daar de voedingsbronnen van? Hoe kan dat tot terroristisch gedrag leiden? De antwoorden hebben te maken met waargenomen onrechtvaardigheid in combinatie met onzekerheid. Als mensen het idee hebben dat hun groep wordt achtergesteld en onzeker worden. Uit onderzoek blijkt dat als we mensen onzeker maken – bijvoorbeeld door hen aan hun sterfelijkheid te herinneren – zij een schrikreactie ervaren. Het alarmsysteem gaat aan, men wordt waakzaam. Het probleem is dat we tot nu toe er geen begrip voor hebben getoond dat deze mensen zo’n schrikreactie ervaren. Wat zou helpen is dat de overheid juist wel accepteert en begrijpt dat mensen schrikreacties hebben. En vervolgens uitlegt waarom de situatie is zoals hij is. En daarna aanbiedt Deep down zijn we allemaal onzeker over onszelf. Je kunt mensen daaraan herinneren ze voelen zich bovendien onzeker over hun positie in de samenleving, dan vergroot dat de kans dat zij radicaal gaan denken – in termen van wij versus zij. Opmerkelijk daarbij is dat rechtse, autochtone Nederlanders zich vooral afzetten tegen de moslims. Zo van: ‘Zij pakken onze huizen, onze banen en – heel symbolisch – onze vrouwen af.’ Terwijl moslims op hun beurt niet hetzelfde doen. Zij ervaren vooral dat de autoriteiten in de samenleving – de minister-president, de regering, maar ook de manager van Albert Heijn om de hoek – niet voor hun belangen opkomen. Wrok tegenover PVV-stemmers ervaren ze niet of nauwelijks. Met andere worden, moslims ervaren verticale onrechtvaardigheid, terwijl rechtse, autochtone Nederlanders horizontale onrechtvaardigheid ervaren. De overheid zou daarop in kunnen spelen. Ons onderzoek wijst erop dat moslims vooral naar de regeringsleiders kijken. Dus kom maar op met dat Suikerfeest, maak daar een nationaal feest van. Dat zou wel eens een belangrijk symbool kunnen zijn, waardoor moslims meer rechtvaardigheid gaan ervaren. En wat kan de overheid doen om rechtse autochtone mensen rechtvaardigheidsgevoelens te geven? Dat weet ik eerlijk gezegd niet zo goed. Deze mensen zijn moeilijk te bereiken, ook omdat ze zijn weggedreven van de Nederlandse autoriteiten. Wat volgens mij helpt is informatie. Mensen zijn sterk gericht op informatie, continu bezig met informatie verwerken. Dus als je mensen relevante informatie geeft, dan gaan ze daarmee aan de slag. Maar het blijft lastig om die groep te bereiken, de juiste kanalen voor die informatie te vinden. Hoe hebben ze die gevoelens van onrechtvaardigheid überhaupt gekregen? Waar komt dat vandaan? Ik denk dat dat komt doordat ze stelselmatig door overheden genegeerd zijn. Het gaat bijvoorbeeld over mensen die al jaren in Kanaleneiland wonen en op een gegeven moment merken dat ze niemand meer verstaan in hun trapportaal. Ze merken ook dat niemand daar aandacht voor heeft. Dat creëert onvrede en maakt dat mensen zich niet meer thuis voelen, mensen te helpen, door goed naar hen te luisteren. Tot nu toe is dat onvoldoende gebeurd. Daardoor hebben mensen zich van de politiek afgekeerd. Zo van: het heeft toch geen zin. Dat klinkt als aangeleerde hulpeloosheid. Ja. Het heeft te maken met een belangrijke bron van zelfvertrouwen, namelijk zelfredzaamheid. Als mensen niet geleerd hebben om hun onvrede op een bepaalde, juiste manier te uiten, dan uiten ze zich op een manier die ze wel kennen; bijvoorbeeld via fysieke agressie. Dat moet je zien te voorkomen. Bijvoorbeeld door middel van trainingen op middelbare scholen. Dus de oplossing zit in wat de essentie van rechtvaardigheid is: zorg ervoor dat je mensen altijd met respect en aandacht behandelt. Ja, dat is het idee. Wat moeten mediators in hun oren knopen over rechtvaardigheid? Heeft u een paar wijze lessen voor hen? Veel mensen ervaren een geschonden contract met anderen, met instituties of met de samenleving. Dat vertrouwen moeten mediators op de een of andere manier zien te herstellen. Dat kan door informatie te geven. Of door ervoor te zorgen dat de andere partij excuses aanbiedt. De eerste stap van mediators zou moeten zijn: is er eigenlijk wel een conflict, of kan ik met additionele informatie ervoor zorgen dat partijen het conflict integratief kunnen oplossen, omdat ze dankzij die informatie opeens veel meer oplossingsmogelijkheden zien? Als dat niet lukt, dat moeten mediators in elk geval zorgen dat partijen een open, empathische houding aannemen. Het helpt als mensen zich verplaatsen in de ander en de ander zo nodig kunnen vergeven. Als er echt sprake is van een grove schending, dan moeten partijen het idee krijgen dat hun recht wordt hersteld. Dat is de kern van conflictoplossing. Ik vind dat mediators met die kern bezig zouden moeten zijn. 12 NMI TIJDSCHRIFT CONFLICTHANTERING Nummer 4, 2011
Page 1: INTERVIEW Kees van den Bos over rec

Kees van den Bos over rechtvaardigheid en conflict. - Factor Vijf

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?