Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Boeren in het ... - Boerenbond

GEMEENSCHAPPELIJK
LANDBOUWBELEID
BOEREN IN HET HART VAN EUROPA

inhoud
Recht op voedsel 4
Maar hoe doe je dat?
Gemeenschappelijk Landbouwbeleid: hoe het begon 6
Europese samenwerking
de eerste periode van het GLB: tweeprijzenbeleid
de eerste hervormingen 8
1984: productiebeheersing
1992: naar een éénprijssysteem (MacSharry)
Een andere filosofie
Een breder perspectief 10
Een groter Europa
De ‘Mid Term Review’ (MTR)
Health Check
na 2013: wat nemen we mee van vroeger? 14
Een stabiele markt: dat gaat niet vanzelf 16
Een voedseltekort: het kan opnieuw
De landbouwmarkt schommelt sterk
Het GLB zorgt voor een stabielere voedselaanvoer
het GLB waakt over voedselveiligheid 18
Crisissen: sein tot actie
Het GLB herstelt het vertrouwen
Veilig is duurder
het GLB: niet zo duur als het lijkt 20
32 eurocent per dag
Wordt dat geld goed besteed?
Schadelijk voor de ontwikkelingslanden?
het GLB van de toekomst 22
een duurzaam samenspel van verschillende functies
het GLB garandeert een verantwoord landgebruik 24
Herstel en behoud van het platteland
Behoud van diversiteit
het GLB zet zich in voor het milieu 26
Minder uitstoot
Alternatieve brandstoffen
het GLB stimuleert plattelands ontwikkeling 28
Plattelandstoerisme
Plattelandsontwikkeling
Werkgelegenheid
Verdeling landbouwbudget 30

Piet Vanthemsche
Voorzitter Boerenbond
3
VooRwooRd
Onze generatie is opgegroeid in de Europese Unie (EU). We vinden de Unie, die
geëvolueerd is van zes naar 27 lidstaten, en haar voordelen vanzelfsprekend. Wanneer
ik als kind met mijn ouders mee reisde naar het buitenland, werden wij aan
echte grensovergangen gecontroleerd. Als je naar een ander Europees land reisde,
moest je vooraf zorgen voor “vreemde” munten. Mijn vader vroeg aan mijn moeder:
heb je Frans geld bij? Wie leefde van import en export naar de buurlanden, werd
geconfronteerd met een gigantische administratieve rompslomp, waarvoor de hulp
van expeditiebedrijven nodig was.
Vandaag reizen we ongehinderd door gans Europa, betalen we met de euro, de eenheidsmunt
en kunnen we vrij handel drijven in de Europese economische ruimte.
En we vinden dat allemaal heel vanzelfsprekend.
Zo ook het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB), één van de grote politieke
projecten bij de start van de EU meer dan 50 jaar geleden. Lekker en heel betaalbaar
voedsel, het veiligste van de wereld, een leefbaar platteland met familiale landbouwbedrijven,
ook dat vinden we heel vanzelfsprekend.
In deze brochure geven wij duiding bij het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, bij
het belang ervan voor Europa en de Europeanen, voor landbouwers, consumenten
en plattelandsbewoners.
Piet Vanthemsche, voorzitter Boerenbond
September 2010

Veelzijdigheid
van de Europese
land- en tuinbouw
Zweden
Polen
Spanje
4
REcht op VoEdsEL
Recht op voedsel is een universeel erkend mensenrecht. Elke overheid heeft de
plicht dit recht te verzekeren. De beste garantie op voldoende voedsel is een voldoend
grote zelfvoorzieningsgraad na te streven. Overal ter wereld voert men hiervoor
in meerdere of mindere mate een landbouwbeleid. Dit landbouwbeleid houdt
rekening met maatschappelijke eisen. Die zijn cultuurgebonden en verschillen van
samenleving tot samenleving net zoals landbouwsystemen regio- en cultuurafhankelijk
zijn.
De land- en tuinbouwsector is een economische sector. Toch volgt deze sector niet
alle economische wetmatigheden. Land- en tuinbouw zijn zeer weersafhankelijk. Ze
staan bloot aan dieren- en plantenziektes en hebben te weinig ‘vering’ om de marktschokken
snel op te vangen. De cycli in de dierproductie duren relatief lang. Ook
tussen zaaien en oogsten zitten vele maanden, soms jaren. Er moet rekening gehouden
worden met vruchtafwisseling. De bewaartijd van vele producten is zeer kort en
de nood aan arbeid is geen constante maar kent pieken doorheen het seizoen. Land-
en tuinbouw gebeurt ook niet achter hoge bedrijfsmuren, maar in een open platteland.
Bij het uitbouwen van een landbouwbeleid moet de overheid rekening houden
met de eigenheid van de land- en tuinbouwsector.
Overal ter wereld, ook in Europa, is de boer de zwakke schakel in de voedselketen.
De prijs wordt bepaald door de markt en te vaak slaagt de individuele boer er niet in
zijn kosten door te rekenen. Om als land of regio de eigen voedselproductie te verzekeren
moet de garantie op een leefbaar landbouwinkomen bewaakt worden. Tegelijk
moet het voedsel tegen een redelijke prijs aan de consument aangeboden worden.
Enkel zo is voedsel beschikbaar voor iedere burger en wordt ingespeeld op het universele
recht op voedsel. En waar voldoende voedsel is, kan een samenleving zich
ontwikkelen. Landbouw is bijgevolg de basis van alle economieën.
Voedselzekerheid garanderen met aandacht voor de maatschappelijke eisen en de
eigenheid van de landbouwsector, een leefbaar inkomen voor boer en tuinder garanderen
en betaalbare consumentenprijzen nastreven. Dit gebeurt niet vanzelf en de
markt krijgt dat niet allemaal voor elkaar. Enkel een degelijk uitgebouwd landbouwbeleid
kan dit realiseren.
Maar hoe doe je dat?
In 1958 richtten zes landen de Europese Economische Gemeenschap op. Landbouw
was meteen het belangrijkste aandachtspunt. Tot vandaag de dag is landbouw bij
ons de enige economische sector waarvan het beleid volledig gestuurd en gefinancierd
wordt door het verenigde Europa, dat nu 27 landen telt. We spreken over het
Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). De doelstellingen van het GLB werden

vastgelegd in het Verdrag van Rome (1958) en werden ongewijzigd overgenomen in
het Verdrag van Lissabon (2009). Het voortbestaan van het GLB ligt vast. De toekomstige
invulling ervan is minder duidelijk.
Het GLB in zijn huidige vorm is van kracht tot 2013, om de eenvoudige reden dat het
huidige Europese budget gepland is tot 2013. Tot dan weten we hoeveel geld er in de
Europese Unie naar landbouw gaat en hoe dat geld gebruikt wordt. En vanaf 2014?
Daarvoor worden nu al plannen gemaakt maar er is nog niets beslist.
De afgelopen jaren was er relatief gezien steeds minder geld voor landbouw, terwijl
de Europese Unie wel uitgebreid werd, vooral met landen waar een groot deel van de
bevolking nog landbouwer is. Je zou dus kunnen denken dat Europa opnieuw meer
geld moet besteden aan landbouw maar nogal wat mensen zijn het daarmee niet
eens. Dat komt doordat het GLB flink wat kritiek gekregen heeft, vooral in de jaren
1970 en 1980. Die oude verwijten klinken nog altijd na, hoewel het GLB ondertussen
hervormd en gemoderniseerd is.
Moet Europa nog geld besteden aan een Gemeenschappelijk Landbouwbeleid? In
deze brochure proberen we duidelijk te maken dat landbouw zo belangrijk is en dat
landbouwers zo’n onzeker bestaan hebben, dat Europa inderdaad beter de nodige
steun blijft geven.
5

innovatie in de jaren ‘50
innovatie in de jaren ‘80
6
GEMEEnschappELijK
LandBouwBELEid:
hoE hEt BEGon
Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) is een beleid van de Europese Unie. Dat
betekent dat niet elke afzonderlijke lidstaat van de EU voor zichzelf uitmaakt hoe het
met de eigen landbouw verder moet. Ze maken allemaal samen afspraken over de richting
die de gezamenlijke landbouw in de hele Unie inslaat. Dat gebeurt zo al meer dan
vijftig jaar. Landbouw was de eerste economische sector, en vooralsnog de enige, waarvan
het beleid helemaal naar Europa geheveld werd.
Europese samenwerking
Wat nu de Europese Unie is, startte als de Europese Gemeenschap voor Kolen en
Staal. Die Gemeenschap werd opgericht met de ondertekening van het Verdrag van
Parijs in 1951. Er waren zes lidstaten: België, Nederland, Luxemburg, Duitsland,
Frankrijk en Italië. Belangrijke beslissingen over de mijnbouw en de staalindustrie
werden niet langer genomen door de landen afzonderlijk maar door een overkoepelende
raad.
In 1957 ondertekenden de zes landen nog twee andere verdragen. Het ene regelde de
samenwerking op het vlak van atoomenergie, het andere lag aan de basis van de
Europese Economische Gemeenschap (EEG). Dat laatste verdrag, dat bekend staat
als het Verdrag van Rome, moest de samenwerking regelen in zowat alle sectoren
van de economie. De zes lidstaten vormden één markt en zouden samen beslissen
hoe ze zich opstelden tegenover markten buiten de EEG.
Het Verdrag van Rome bevatte ook een aantal bepalingen over een gemeenschappelijk
beleid in de landbouwsector. We kunnen die bepalingen in feite opsplitsen in
twee groepen:
• zorgen voor genoeg voedsel dat betaalbaar is voor iedereen door de productiviteit
van de landbouwsector te verbeteren;
• zorgen voor een stabiele economische markt, waardoor landbouwers zeker zijn
van een goed inkomen.
De bepalingen over de landbouw in het Verdrag van Rome leidden tot het Gemeenschappelijk
Landbouwbeleid. Het werd voorgesteld in 1960 en werd van kracht in
1962.
de eerste periode van het GLB: tweeprijzenbeleid
Het idee van genoeg en betaalbaar voedsel voor iedereen kwam voort uit de periode
tijdens en na de Tweede Wereldoorlog, toen er een voedseltekort heerste in West-
Europa. Met het GLB wou de Europese Economische Gemeenschap garanderen dat
er nooit meer een tekort was. De landbouw moest een stabiele sector met een hoge

Familiefoto jaren ‘60
opbrengst worden. Een voldoend hoge graad van zelfvoorziening moest bereikt
worden.
De EEG had veel geld over om het GLB te laten slagen. Landbouwers kregen steun
om hun bedrijven productiever te maken door ze groter te maken, te investeren in
nieuwe productietechnieken en opleidingen te volgen. Veel boeren gingen zich specialiseren
in een bepaalde tak van de landbouw. Het GLB had zijn doel al na enkele
jaren bereikt. De opbrengsten waren enorm toegenomen en de prijzen in de winkels
gedaald. Tegelijk beschermde het verenigde Europa zijn markt tegen de invoer uit
goedkopere landen en zorgde het ervoor dat de eigen landbouwers onder alle
omstandigheden een goede prijs kregen per geproduceerde eenheid. Die prijs die in
Europa betaald werd voor landbouwproducten lag doorgaans (veel) hoger dan de
wereldmarktprijs. Er was sprake van een tweeprijzenbeleid. Stilaan verloor de landbouwsector
hierdoor de voeling met de markt. De productie werd gestuurd door
wat Europa betaalde, niet door wat de markt vroeg.
De landbouw draaide goed maar werkte te eenzijdig. Aan het eind van de jaren 1960
en in de loop van de jaren 1970 was er te veel melk, te veel boter en te veel wijn, te
veel granen en te veel rundvlees. Omdat elke landbouwer toch een goed inkomen
zou behouden, kocht de Europese overheid die overschotten zelf op. Ze bewaarde ze
om ze later opnieuw op de markt te kunnen brengen of voerde ze uit naar andere
landen, waar ze aan een fractie van de prijs verkocht werden met behulp van exportrestituties.
Stilaan groeide er protest tegen de manier waarop de EEG de landbouw steunde.
Veel mensen vonden het ongehoord dat op een bepaald moment ruim driekwart van
het Europese budget naar landbouw ging. Goedkoop Europees melkpoeder verstoorde
de markten in ontwikkelingslanden terwijl die landen zelf geen suiker aan
Europa mochten leveren. Iedereen werd zich er ook stilaan van bewust dat de Europese
landbouw te weinig oog had voor het milieu.
Aan het begin van de jaren 1980 besefte het verenigde Europa, dat ondertussen tien
lidstaten telde, dat het met de landbouw anders moest. Er moest een einde komen
aan de overproductie en er moest aandacht zijn voor meer duurzame productiemethodes.
Het GLB moest een andere weg inslaan.
7

8
dE EERstE
hERVoRMinGEn
Tijdens de voorbije 50 jaar heeft het GLB geregeld een nieuwe weg ingeslagen. De
redenen daarvoor waren telkens verschillend. Aan het begin van de jaren 1980 was
er de noodzaak om de overschotten weg te werken. Vanaf de jaren 1990 moest het
GLB rekening gaan houden met de veranderende maatschappelijke structuren en
verwachtingen. In de jaren 2000 vond de uitbreiding richting Oost-Europa plaats.
Het GLB kende heel wat hervormingen.
1984: productiebeheersing
Door de selectie van planten en dieren, door het gebruik van (kunst)meststoffen en
gewasbeschermingsmiddelen en door de inzet van machines, waren de Europese
landbouwers er in geslaagd de productiviteit in plant- en dierproductie enorm te
verhogen en dit met steeds minder mensen. Doordat de Europese Economische
Gemeenschap de prijzen kunstmatig hoog hield bleven land- en tuinbouwers produceren,
meer dan de Europeanen konden eten. Bij aanvang kocht de EEG de overschotten
op en bewaarde ze in koelinstallaties of bracht ze buiten de EEG op de
markt tegen een fractie van de prijs. Dit gebeurde met behulp van exportrestituties.
De buitenlandse markten raakten ontregeld.
Die manier van werken was duur en veroorzaakte zoveel protest van consumenten
en belastingbetalers, dat de EEG besloot om maatregelen te nemen tegen overproductie.
De melkveehouders mochten nog maar een bepaald aantal liters melk per
jaar produceren, de zogenoemde melkquota. Overschreden ze die hoeveelheden,
dan kregen ze een boete. Europa paste die melkquota verscheidene keren aan, telkens
in functie van de markt.
Om de overschotten van wijn in de hand te houden werden wijnboeren vergoed voor
het rooien van druivelaars. Het teveel aan graan werd weggewerkt door eerst de vrijwillige
(1988) en later de verplichte braak (1992) in te voeren. Daardoor kreeg een
akkerbouwer een vergoeding voor die gronden die hij niet meer in productie nam.
Het interne evenwicht tussen vraag en aanbod werd hersteld.
1992: naar een éénprijssysteem (Macsharry)
De hele wereld schoof steeds meer op in de richting van een vrije markteconomie en
de internationale gemeenschap werkte aan het verlagen van exportsubsidies, handelsbeperkingen
en handelsverstorende subsidies tijdens een onderhandelingsronde
van de GATT, de Wereldovereenkomst voor Tarieven en Handel. Een beschermde
Europese markt waarbij desnoods de overheid betaalde voor onrendabele producten
en overschotten, was niet langer aanvaardbaar.

100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
8.000
1950
gemiddelde opbrengst wintertarwe in België (in 100 kg/ha) - bron: LEI
1959
1970
1975
1980
1985
1990
Onder druk bron: van bedrijfseconomische die internationale boekhouding ontwikkelingen BB
7.000
voerde de toenmalige Europees
commissaris gem. melkgift voor landbouw, (kg/koe) (België)- de bron: Ier LEI
6.000
Ray MacSharry, in 1992 de eerste grote hervorming
van het GLB door. De gegarandeerde minimumprijzen voor landbouwproduc-
5.000
ten werden verlaagd. De bedoeling was om het tweeprijzenbeleid geleidelijk aan af
4.000
te bouwen. Het kon niet langer dat de prijs op de Europese markt sterk bleef afwij-
3.000 ken van de prijs op de vrije markt. De prijsondersteuning voor vlees- en graanpro-
2.000 ductie werden geleidelijk verlaagd, andere sectoren volgden enkele jaren later.
Directe inkomenssteun hielp het inkomenverlies gedeeltelijk te compenseren. Eerst
1.000
was die inkomenssteun gekoppeld (dus bepaald door de productiehoeveelheid),
0
vanaf 2005 ontkoppeld (dus onafhankelijk van de productiehoeveelheid en de aard
van de teelt). De ontkoppeling werd beslist in het kader van de Mid Term Review van
2003. Dit moest de boeren ertoe aanzetten hun productie af te stemmen op de
marktvraag. Door de voeling met de markt te stimuleren wil Europa het concurrentievermogen
van zijn landbouwers vergroten.
1950
gem. opbrengst (in 100 kg/ha)
gem. melkgift (l/koe) (Vlaanderen) -
1959
1970
1975
gemiddelde melkgift per jaar
1980
1985
1990
Een andere filosofie
Hoewel er nog vele hervormingen volgden, spreken sommigen nu over het GLB voor
en na MacSharry. Er was een eerste stap gezet naar een nieuwe manier van subsidiëren:
niet de productiehoeveelheid bepaalde het inkomen van de boer maar de
manier waarop hij zich aanpaste aan de markt. De prijzen van Europese landbouwproducten
schoven geleidelijk op in de richting van het niveau elders in de wereld.
In de loop van de jaren 1990 kreeg het GLB ook meer aandacht voor het leefmilieu.
De landbouw lag geregeld onder vuur door het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen,
door de mestoverschotten en het eenzijdige gebruik van open ruimte. De
gekke koeienziekte en het dioxineschandaal toonden de nood aan goede controlesystemen
voor voedselveiligheid aan. Europa besefte dat landbouw zich moest aanpassen
aan de groeiende vraag naar verantwoord landbeheer, duurzame productiemethoden
en veilig voedsel.
1995
1995
2000
2000
2005
2005
2008
2008
10
0
8.000
7.000
6.000
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
0
1950
1950
1959
1959
1970
1970
9
1975
1975
1980
1985
1990
gemiddelde melkgift per jaar
gem. melkgift (l/koe) (Vlaanderen) -
bron: bedrijfseconomische boekhouding BB
gem. melkgift (kg/koe) (België)- bron: LEI
1980
1985
1990
1995
1995
2000
2000
2005
2005
2008
2008

1957
1973
1981
1986
1995
2004
2007
10
EEn BREdER
pERspEctiEf
Rond de eeuwwisseling werden de doelstellingen van het GLB herbevestigd maar legde
de EU ook de nadruk op algemene plattelandsontwikkeling en budgetbeperking. De
voorbije tien jaar stonden de aanpassingen aan het GLB vooral in het teken van de uitbreiding
van de Europese Unie en de toenadering tot de vrije markt door de ontkoppeling
van premies. De MTR legde vooral hierop de nadruk. Verder spelen de wereldwijde
evoluties zoals de klimaatverandering en de stijgende vraag naar andere functies van
landbouw. In 2008 onderging het GLB een grondige ‘gezondheidscontrole’.
Een groter Europa
Uitbreidingen in 2004 en 2007 zorgden ervoor dat de Europese Unie momenteel 27
lidstaten telt. De nieuwkomers behoorden bijna allemaal tot het zogenoemde ‘Oostblok’,
landen die zwaar beïnvloed werden door de voormalige Sovjet-Unie. De
levenskwaliteit is er doorgaans lager dan in het ‘Westen’.
In 1999 publiceerde de Europese Unie ‘Agenda 2000’. Dat was een pakket hervormingsmaatregelen
dat de Unie moest voorbereiden op de komst van die nieuwe lidstaten.
De doelstellingen van ‘Agenda 2000’ waren een betere levenskwaliteit voor
inwoners van armere gebieden, de garantie op een gezond leefmilieu en op gezonde
voeding voor iedereen, een redelijk inkomen voor landbouwers en een verantwoord
beheer van de Europese financiën.
‘Agenda 2000’ stelde een grondige modernisering van het GLB voor, de weg naar een
milieubewust en afgeslankt Europees landbouwmodel. De voorstellen waren voor
een deel gebaseerd op de hervormingen van 1992 maar het nieuwe beleid trok resoluut
de kaart van algemene plattelandsontwikkeling wat eigenlijk al van bij aanvang
in de GLB-doelstellingen stond. Pas bij de eeuwwisseling wordt hier echter ten
volle aandacht aan besteed en worden de nodige financiële middelen uitgetrokken.
Landbouwers zouden in overleg met andere groepen uit de maatschappij de natuurlijke
hulpbronnen en landschappen duurzaam moeten gaan beheren. Ze werden
aangemoedigd om hun activiteiten uit te breiden met hoeveverkoop en plattelandstoerisme.
Zo kwam ook het regionale belang van landbouw onder de aandacht.
Het nieuwe GLB werd administratief flink vereenvoudigd, met in sommige sectoren
veel minder regels dan vroeger. Het budget werd strikter gecontroleerd en het geld
moest doeltreffender gebruikt worden. Tot 2002 mochten de uitgaven voor landbouw
nog stijgen, daarna moesten ze ondanks de geplande uitbreidingen van de
Europese Unie dalen.

de ‘Mid term Review’ (MtR)
‘Agenda 2000’ had de krijtlijnen uitgezet voor het GLB tot in 2006. Maar al in 2003
werd het GLB opnieuw bijgestuurd. Die bijsturingen staan gekend als de Mid Term
Review (MTR). De MTR diende om het GLB betaalbaar te houden ondanks de uitbreiding
naar 27 lidstaten. Op financieel vlak was de belangrijkste aanpassing dat de
steun aan de landbouwers losgekoppeld werd van hun productie. Het oude principe
‘hoe meer je produceert, hoe meer steun je krijgt’ was daardoor voorgoed over boord
gezet. De boeren ontvingen voortaan een vast inkomen per bedrijf. Dat inkomen
hangt samen met de zogenoemde randvoorwaarden: de bedrijven moeten beantwoorden
aan normen op het vlak van natuurbehoud, milieuzorg, dierenwelzijn en
voedselveiligheid, zo niet verliezen ze geheel of gedeeltelijk dit vaste inkomen. Waar
de bijsturing van het GLB in 1992 resulteerde in het terugdringen van de overschotten,
slaagde de MTR er ten volle in om boeren meer markt gericht te laten produceren.
De ontkoppelde steun, of ook de directe inkomenssteun genoemd, goedgekeurd
in 2003 en in voege sinds 2005, dient als buffer en zorgt voor een minimum
garantie op vlak van inkomen voor de boer en op het vlak van duurzame productiewijze
voor de maatschappij. De MTR zorgde voor meer marktgerichtheid en concurrentieverbetering.
Het Europees beleid beperkte zich ook niet meer uitsluitend tot een landbouwbeleid
maar breidde uit tot een plattelandsbeleid. Hiermee speelt Europa in op de groeiende
betrokkenheid van de maatschappij in het plattelandsgebeuren. Het platteland is
niet langer uitsluitend het werkterrein van de boeren, maar is ook de leef- en vrijetijdsruimte
van de bevolking. De MTR verbeterde de leefbaarheid en toegankelijkheid
van het platteland. De aandacht voor landschappen steeg, maar ook voor
innovatie die ten goede komt aan het milieu, het dierenwelzijn, energieverbruik en
–productie, kwaliteit en veiligheid,… Duurzaamheidscriteria worden opgelegd en
worden dankzij Europese financiering versneld geïmplementeerd op de Europese
land- en tuinbouwbedrijven.
health check
Bij de MTR van 2003 besliste de Europese Commissie om in 2008 het GLB te onderwerpen
aan een grondige gezondheidscontrole. Die ‘Health Check’ bekeek enerzijds
hoe de hervormingen van 2003 verfijnd konden worden. De financiële steun op
basis van productiecapaciteit moest in sommige landen verder afgebouwd worden
en er moest meer geld naar plattelandsontwikkeling in achtergestelde gebieden
gaan. De regels konden nog een stuk eenvoudiger. Anderzijds moest de Europese
11
België, duitsland
frankrijk, italië
Luxemburg en nederland
denemarken, ierland en
Verenigd Koninkrijk
Griekenland
spanje, portugal
finland, oostenrijk en
Zweden
cyprus, Estland
Letland,Litouwen
hongarije, Malta
polen, slowakije
slovenië en tsjechië
Roemenië, Bulgarije
1957
1973
1981
1986
1995
2004
2007

in miljard €
70
60
50
40
30
20
10
0
De GLB hervorming en de GLB uitgaven: een evolutie - bron: Europese Commissie
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
12
1989
1990
1991
1992
1993
1994
EU-10 EU-12 EU-15 EU-25 EU-27
Uitvoersubsidies
Ontkoppelde betalingen
Marktsteun
Plattelandsontwikkeling
1995
1996
1997
1998
1999
Rechtstreekse steun
2000
Aandeel in EU-BBP
2001
Unie zich afvragen hoe ze met het GLB kon inspelen op de grote veranderingen in de
wereld. Hoe kan de landbouw zich wapenen tegen de gevolgen van de klimaatverandering?
Welk evenwicht moet landbouw vinden in het leveren van voedsel en het
leveren van grondstoffen voor bio-energie? Hoe behoudt Europa de nodige biodiversiteit?
De landbouw staat weer voor grote uitdagingen.
Aangezien het budget van de Europese Unie vastligt tot 2013, gaat ook het GLB nog
minstens door tot 2013. Sommigen vragen zich hardop af of er in het budget vanaf
2014 nog plaats moet zijn voor het GLB. Het oude GLB is al grotendeels vervangen
door een marktgerichter systeem. Is het dan niet beter om landbouw volledig over te
laten aan de vrije markt? Of blijft de behoefte aan een GLB, omdat de markt niet
alles kan oplossen en een zekere regulering nodig blijft?
2002
2003
2004
2005
2006
2007
0.7%
0.6%
0.5%
0.4%
0.3%
0.2%
0.1%
% van het BBP

Europa in cijfers
2008-2009
aantal lidstaten: 27
aantal inwoners: 500 miljoen
aantal landbouwbedrijven: 14 miljoen
landbouwareaal: 172 miljoen ha
gemiddeld Eu­landbouwbedrijf: 12 ha
ter vergelijking Verenigde Staten (VSA):
aantal landbouwbedrijven: 2 miljoen
landbouwareaal: 369 miljoen ha
gemiddeld Vsa­landbouwbedrijf: 185 ha
Europees budget voor
landbouw- en plattelandsbeleid:
55 miljard € (= 42% van het Eu budget)
hiervan gaat
• € 41,7 miljard naar marktgericht landbouwbeleid
en
• €13,7 miljard naar plattelandsbeleid
of
• 31% naar marktgericht landbouwbeleid
• 11% naar plattelandsbeleid
aandeel landbouw in Eu­budget
1980: 71%
2009: 42%
2013: 40%
aandeel landbouw in budget Eu + budget
van de 27 lidstaten = 1,3%
Eu­budget voor GLB
= 119 euro per Vlaming per jaar
= 32 cent per dag
hiervoor krijgt de belastingsbetaler
• een gegarandeerde voedselzekerheid
• met invulling van maatschappelijke
eisen en verwachtingen
• tegen een redelijke prijs
GLB = uw gezinspolis voor voldoende,
kwaliteitsvol en betaalbaar voedsel én
voor een leefbaar platteland
14
na 2013: wat nEMEn
wE MEE Van VRoEGER?
De eerste plannen voor een Europees landbouwbeleid ontstonden niet zo lang na de
Tweede Wereldoorlog. Europa had toen hongersnood gekend. Om te vermijden dat
er ooit nog een voedseltekort zou komen, wilden de lidstaten van de EEG een sterke
landbouw, die in alle omstandigheden genoeg zou produceren om in de eigen
behoefte te voorzien.
Om het beroep van landbouwer aantrekkelijk te maken, trok het verenigde Europa
heel wat geld uit om de eigen landbouwmarkt te beschermen. Boeren kregen een
vaste prijs voor hun producten en landen uit andere delen van de wereld hadden het
moeilijk om hun producten hier te verkopen.
Tekorten zijn er al lang niet meer geweest. Er werd op sommige momenten zelfs te
veel geproduceerd. De voorbije twintig jaar is de bescherming dan ook flink verminderd.
Landbouwers moeten meer en meer opboksen tegen concurrentie op een vrije
markt. Sommigen pleiten ervoor om ook het laatste restje marktbescherming weg
te nemen. Maar is dat een goed idee? Landbouw is nu eenmaal geen sector als de
andere.

Verenigde Staten
Brazilië
16
EEn staBiELE MaRKt:
dat Gaat niEt VanZELf
Vandaag vinden we het vanzelfsprekend dat er genoeg voedsel in de winkel ligt tegen
een betaalbare prijs. Dit is in feite het grootste succes van het GLB: Europa voorziet
grotendeels in zijn eigen behoeften en de consument betaalt minder voor eten dan
vroeger. Opdracht volbracht, daarvoor hebben we alvast geen GLB meer nodig. Of toch?
Een voedseltekort: het kan opnieuw
In 2007 schoot de graanprijs de hoogte in. Het was plotseling niet zeker meer dat de
landbouwers genoeg graan konden leveren om aan de vraag te beantwoorden. Als er
een tekort op de markt dreigt, stijgen de prijzen. Hoe was het zover kunnen komen?
Wereldwijd stijgt de vraag naar voedsel voortdurend. Enerzijds wordt de bevolking
in sommige landen enorm groot, zoals in China en in India. Anderzijds gaat de algemene
welvaart in die landen erop vooruit. Meer en meer inwoners kunnen zich de
voedingsgewoonten van het zogenoemde Westen permitteren, wat betekent dat ze
meer vlees en zuivelproducten gaan eten. Er is dus ook meer diervoeder nodig, dat
vaak op basis van graanproducten gemaakt wordt. De OECD en de FAO verwachten
dat de vraag naar voedsel tegen 2050 zal stijgen met 70%.
Het wordt een hele uitdaging om alle gronden, bruikbaar voor land- en tuinbouw,
maximaal te benutten. Daarenboven moeten we ook op zoek naar een nieuw evenwicht
tussen landbouwproducten als bron van voeding, voeders, brandstof en
vezels. Het komt er dus op aan om op zoveel mogelijk oppervlakte zoveel mogelijk
opbrengst te halen. In 2007 liep het fout. De graanoogsten in Australië mislukten
door de droogte. De kans op mislukte oogsten zal in de toekomst nog groter worden
door het veranderende klimaat.
de landbouwmarkt schommelt sterk
Een grotere vraag in de zogenoemde groeilanden en een lager aanbod in Australië.
Voelen we dat in de Europese Unie? Als de markt vrij is: jazeker. De EU voert een deel
van zijn graan in en moet dus hogere prijzen op de internationale markt betalen.
Europese landbouwers kunnen verleid worden om meer graan uit te voeren naar het
‘buitenland’, waardoor het aanbod hier daalt en nog meer invoer nodig is. Zo komt
de beschikbaarheid en de betaalbaarheid van voedsel in Europa in het gedrang.
Dit is bovendien een mogelijk vervolgscenario. Stel dat de Europese landbouwers
door de grote vraag het volgende jaar meer graan zaaien en dat wereldwijd de oogsten
uitstekend lukken, terwijl de vraag even niet stijgt. Daardoor dalen de prijzen.
De boeren krijgen minder geld en blijven met overschotten zitten, terwijl ze meer
geïnvesteerd hebben. Een compleet vrije markt laat niet toe dat de overheid het ver-

lies compenseert. Voor de landbouwers duurt het alweer een jaar voor ze zich kunnen
aanpassen aan de nieuwe situatie. Die ondertussen alwéér kan veranderen.
Het is duidelijk dat het in de landbouwsector moeilijk is om vraag en aanbod op
korte termijn met elkaar in evenwicht te brengen. De markt is te afhankelijk van
risicofactoren zoals het weer om ooit stabiel te kunnen zijn. Tegelijkertijd is landbouw
letterlijk van levensbelang, waardoor een stabiele markt net nodig is. Die
zorgt voor een verzekerde aanvoer van producten tegen een betaalbare prijs.
het GLB zorgt voor een stabielere voedselaanvoer
Door de groeiende nood aan voedsel komt een van de eerste principes van het ‘oude’
GLB weer onder de aandacht: genoeg voedsel voor iedereen. Een volledig vrijgemaakte
markt biedt die garantie niet. Daarom alleen al blijft het GLB noodzakelijk.
Door een minimum aan regulering te behouden, zorgt het GLB ervoor dat de markt
niet op hol slaat. De directe inkomenssteun biedt een zekere bescherming tegen lage
prijzen. Als de prijzen echter gevaarlijk laag dreigen te dalen, ondersteunt Europa
de prijs door gericht producten op te kopen. Zo stabiliseert ze de markt, weliswaar
op een heel laag niveau, en vermijdt ze dat de prijs zo laag zakt dat voor vele boeren
het faillissement dreigt.
Voedseltekort komt in de EU overigens meer voor dan je zou denken. Het GLB
besteedt jaarlijks meer dan 500 miljoen euro aan voedselhulp voor minderbedeelden
in Europa, zoals daklozen, kinderen in risicosituaties en anderen die in armoede
leven. In 2006 konden meer dan 13 miljoen mensen van die steun genieten.
17
Guinee
Australië

18
hEt GLB waaKt oVER
VoEdsELVEiLiGhEid
Zorgen voor genoeg en betaalbaar voedsel is één zaak. Maar in Europa willen we
vandaag de dag meer dan ooit zeker weten dat wat we eten veilig is. Vaak zijn we er
ons niet van bewust dat die zekerheid handenvol geld kost en verbazen we ons erover
dat Europese producten daardoor duurder zijn dan andere. Het GLB heeft mee voor
controlesystemen voor voedselveiligheid gezorgd.
crisissen: sein tot actie
In de jaren 1990 volgde de ene voedselcrisis de andere op. De gekke koeienziekte, de
varkenspest en het dioxineschandaal waren dramatisch voor de landbouw. Miljoenen
dieren werden vernietigd, boerderijen in quarantaine geplaatst, producten uit
de handel genomen. De uitvoer viel stil en de prijzen stortten in elkaar. Nogal wat
landbouwers moesten hun bedrijf stopzetten. Dat zorgde ook voor problemen bij
leveranciers en afnemers.
Om dergelijke rampen voortaan te voorkomen, werden plannen gemaakt voor strenge
controlesystemen. Die moesten de hele voedselketen omvatten. Het ging niet
alleen om de dieren zelf maar ook om het voeder dat ze aten en om de manier waarop
hun vlees verwerkt werd.
het GLB herstelt het vertrouwen
In de jaren na de crisissen werkten de verschillende sectoren sluitende kwaliteitssystemen
uit. De sleutelbegrippen waren controle en traceerbaarheid. Wie een landbouwproduct
kocht, wat dat ook was, moest kunnen controleren waar het vandaan
kwam en hoe het behandeld was, van de allereerste tot de allerlaatste stap. In de
rundvleesketen, bijvoorbeeld, begint traceerbaarheid al bij de geboorte van de kalfjes.
Via een uniek oormerk kan hun hele verdere levensloop gevolgd worden. Veetelers
die voeder kopen, kunnen nagaan waar de grondstoffen vandaan komen en of
de kwaliteit voldoende gecontroleerd is.
Het GLB stelde kwaliteitsnormen op en ontwikkelde labelsystemen voor voedsel, die
in de afzonderlijke lidstaten soms nog verder verfijnd werden. De labels garanderen
de consumenten dat ze een veilig product in handen hebben. Ze kunnen informatie
opvragen over de oorsprong van het voedsel en de productiemethodes. Het GLB
zorgde er mee voor dat consumenten opnieuw vertrouwen kunnen hebben in de
producten van boerderijen binnen de EU.

Veilig is duurder
De garantie op veilig voedsel vraagt veel inspanningen van de Europese landbouwers.
Europa legt veel strengere veiligheidsnormen op dan de WTO. De Europese
boeren moeten met heel wat extra voorschriften rekening houden. Het kost tijd en
geld om de boerderij aan te passen aan de nieuwe productie- en controletechnieken.
Het lijkt voor de hand te liggen dat die bijkomende kosten doorgerekend worden bij
de verkoop van de producten. Maar zo werkt het niet.
In de winkel kan de Europese consument immers kiezen uit een rijk aanbod van
Europese en niet EU-producten. Deze laatste zijn vaak onder minder strenge veiligheids-
en duurzaamheidsnormen geproduceerd en dus tegen een goedkopere productiekost.
In de winkel wordt de Europese burger ‘consument’ en laat hij zich bij
zijn aankopen vooral leiden door de prijs. De hoge productienormen die hij als burger
afdwingt staan in schril contrast met zijn aankoopgedrag als consument. Hij
kiest vaak voor de goedkopere niet EU-producten. Het strenge veiligheidsbeleid
maakt het de Europese landbouwer dus moeilijk. De boer heeft extra kosten die hij
niet meteen kan doorrekenen want hij heeft een nadelige positie ten opzichte van
zijn goedkopere concurrenten. Zonder tussenkomst van de overheid is zo’n manier
van werken niet rendabel en komt de leefbaarheid van Europese landbouwbedrijven
in het gedrang. Een klassieke oplossing is een marktcorrectie, zodat de eigen producten
beter beschermd worden tegen de invoer uit andere delen van de wereld.
Maar die bescherming was net een van de belangrijkste punten van kritiek op het
klassieke GLB.
Het GLB zorgt daarom op een andere manier voor compensatie. Landbouwers die
investeren om zo goed mogelijk te beantwoorden aan de normen voor veilig voedsel,
worden daarin gesteund. Het GLB financiert deels de modernisering van het
bedrijf.
19

80%
75%
70%
65%
60%
55%
50%
45%
40%
Aandeel lanbouwbudget in totale EU-budget - bron: Europese Commissie
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Aandeel landbouw-uitgave in totale overheidsuitgave 1 - bron: Europese Commissie
1,3%
1,2%
1,1%
1,0%
0,9%
0,8%
0,7%
1995
1996
1997
1998
1999
2000
1 Totale overheidsuitgave = totaal van alle overheidsuitgaven van de individuele
lidstaten inclusief hun bijdrage aan EU-budget
2001
2002
2003
20
2004
2005
hEt GLB:
niEt Zo duuR
aLs hEt LijKt
Ooit ging driekwart van het budget van het verenigde Europa naar landbouw.
De belastingbetaler vond dat niet alleen overdreven veel, hij was het geregeld ook
niet eens met de manier waarop dat geld gespendeerd werd. De voorbije jaren is het
aandeel van landbouw in het Europese budget voortdurend gedaald en wordt het
anders besteed. Toch zal de discussie over het GLB na 2013 grotendeels een financiële
discussie worden. Maar kost dat GLB wel zo gek veel, als je bekijkt wat je ervoor
in de plaats krijgt?
2006
2007
32 eurocent per dag
Het GLB was en is het enige economische beleid dat volledig door de
Europese Unie bepaald en gefinancierd wordt. Dat verklaart het
grote aandeel van het GLB in het Europese budget. De jongste jaren
heeft Europa zijn bevoegdheden uitgebreid en daarvoor was ook
geld nodig. Toch is het totale Europese budget niet toegenomen in
verhouding tot de uitbreiding van de bevoegdheden. Het aandeel
van de landbouw is daardoor gedaald.
In 1980 ging 71 procent van het Europese budget naar landbouw. In
2009 was dat nog 42 procent, zo’n 55 miljard euro. Daarvan ging
ruim 41 miljard naar marktgericht landbouwbeleid en een kleine 14
miljard naar plattelandsontwikkeling. Omgerekend betalen we in
Vlaanderen 119 euro per persoon per jaar voor het GLB, of 32 eurocent
per dag. In ruil krijgen we de zekerheid dat we genoeg en veilig
voedsel tegen een redelijke prijs kunnen kopen. Maar ook het milieu,
de natuur, het landschap en het dierenwelzijn varen er wel bij.
Voor wie eraan zou twijfelen dat de prijzen voor voedsel in de Europese
Unie redelijk zijn: de gemiddelde Europeaan spendeert tegenwoordig
16,8 procent van zijn huishoudelijk budget aan eten en niet
alcoholische dranken. In België ligt dat gemiddelde op 13, 5 procent.
Op het eind van de jaren 1980 was dat voor België nog meer dan 16
procent. Dat hebben we in de eerste plaats te danken aan de relatieve
prijsdaling van voedsel.
wordt dat geld goed besteed?
Het GLB kreeg geregeld kritiek voor de manier waarop het landbouwgeld
gebruikt werd, zoals het opkopen van nutteloze boterbergen
en melkplassen. Hoewel het beleid flink hervormd is, sleept het

die slechte reputatie met zich mee. Daarom staat het budget nog
altijd onder druk: sommigen willen vooral de rechtstreekse steun
aan landbouwers verder afbouwen.
Nochtans kunnen de landbouwers die steun blijven gebruiken.
Het gemiddelde inkomen van een boerderij ligt een pak lager dan
het gemiddelde inkomen in andere sectoren. Een van de problemen
waarmee landbouwers geconfronteerd worden, is dat ze een
steeds kleiner aandeel krijgen van de prijs die de consument
betaalt in de winkel. Van de prijs van een biefstuk gaat er 20 procent
naar de landbouwer, van de winkelprijs van een brood is dat
amper 5 procent. Sinds 1996 zijn de voedselprijzen elk jaar met
3,3 procent gestegen en de kosten voor landbouw met 3,6 procent,
maar de prijzen die de landbouwers krijgen voor hun producten
met amper 2,2 procent.
Dat is niet voldoende om de kosten te dekken, laat staan om voor
een redelijk inkomen te zorgen. Bovendien is landbouw een
risico volle bezigheid. Een slecht jaar of een tegenslag kan meerdere
boeren tegelijk dwingen om te stoppen. Met directe betalingen
zorgt het GLB ervoor dat de landbouwers ook bij slechte
prijsvorming actief blijven. De directe betalingen laten een boer
toe het marktsignaal op te pikken en dus minder of een tijd niet
of iets anders te produceren. Daarnaast ondersteunt het GLB het
opzetten van verzekeringssystemen tegen schade door slecht
weer of door planten- en dierenziekten. Kortom: het geld van het GLB wordt nog
altijd voor een groot stuk gebruikt om ervoor te zorgen dat de voedselvoorziening
verzekerd blijft.
schadelijk voor de ontwikkelingslanden?
Het GLB werd er geregeld van beschuldigd dat het door exportsubsidies schade toebracht
aan landbouwers in ontwikkelingslanden. Maar dat beeld is volledig achterhaald.
Vandaag de dag vertegenwoordigen exportsubsidies minder dan 2 procent
van het totale budget voor het GLB. Slechts een heel klein deel van dat kleine bedrag
vindt nog zijn weg naar ontwikkelingslanden.
Anderzijds geeft de Europese Unie voor zijn invoer de voorkeur aan de 50 minst ontwikkelde
landen in de wereld. De EU voert in zijn geheel meer landbouwproducten
uit ontwikkelingslanden in dan de VS, Australië, Nieuw-Zeeland, Canada en Japan
samen. Zo steunt het GLB in feite de landbouw in ontwikkelingslanden.
Inkomen (in€)
125
120
115
110
105
100
95
90
45000
40000
35000
30000
25000
20000
15000
10000
5000
0
Evolutie van het arbeidsinkomen (AI) in EU 15 - bron: Europese Commissie
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2008 2008 1
1 geschatte waarde
AI landbouw EU 15 AI totale economie EU 15
Evolutie land- en tuinbouwinkomen (familiale en niet familiale landbouw)
versus inkomen loon- en weddetrekkenden in Vlaanderen - bron: Boerenbond
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Land- & tuinbouw (AI/VAK 1 )
Loon- en weddetrekkenden (inkomen/hoofd)
21
2009
(voorlopig)
1 Voltijdse arbeidskracht
Export van land- en tuinbouwproducten uit ACP-landen
Andere 17%
Canada 2%
Rusland 2%
India 3%
Japan 3%
China 5%
USA 11%
bron: COMTRADE
gemiddelde 2004-2008
EUR 25
57%

Fun
Fuel
22
hEt GLB
Van dE toEKoMst
een duurzaam samenspel
van verschillende functies
Door de geschiedenis heen heeft landbouw verschillende functies gekregen. Die
waren niet altijd even belangrijk. Voorzien in genoeg voedsel (Food) en voeder (Feed)
waren constant aanwezig, en vooral de hogere bevolkingsklassen hadden altijd wel
aandacht voor tuin en sierteelt (Flower). Door de uitvinding van moderne machines
en kunststoffen raakten twee oude functies lange tijd op de achtergrond: brandstoffen
(Fuel) en natuurlijke vezels (Fibre) leveren. Maar door de recente milieu- en klimaatproblemen
komen die weer op de voorgrond. De jongste tijd is er ook een
groeiende vraag naar ontspanningsmogelijkheden (Fun) op het platteland. Alle
functies samen geeft ons: 6F.
Sinds de jaren 1990 heeft het GLB meer en meer aandacht voor het verenigen van die
zes functies in één beleid. Dat past in het streven naar een duurzame landbouw. De
bekendste definitie van duurzame ontwikkeling is ‘het vervullen van de noden van
de huidige generatie, zonder de toekomstige generaties de kans te ontnemen hun
noden te vervullen.’ Duurzame ontwikkeling houdt niet alleen rekening met economische
factoren. Een duurzame activiteit is ook ecologisch verantwoord en voldoet
aan sociale normen en waarden.
Eerder al zagen we dat het GLB met zijn minimale regulering van de markt nodig
blijft om een duurzame economische situatie te scheppen. Op de volgende bladzijden
zullen we zien dat het GLB ook op ecologisch en sociaal vlak onmiskenbare
voordelen biedt.

Flower
23

24
hEt GLB GaRandEERt
EEn VERantwooRd
LandGEBRuiK
In het begin was het GLB vooral gericht op het produceren van zoveel mogelijk voedsel.
Dat ging soms ten koste van het milieu en de diversiteit op het platteland. De jongste
tijd is er meer en meer aandacht voor de manier waarop alles geteeld wordt. Het GLB
stimuleert landbouwers om duurzamer te werken en compenseert ze daar ook voor.
herstel en behoud van het platteland
Tijdens de eerste decennia na het ontstaan van het GLB was productiviteit de
belangrijkste doelstelling van de Europese landbouw. Elke vierkante meter grond
die in aanmerking kwam, werd gebruikt voor akkerbouw, veeteelt en tuinbouw.
Oude landwegen werden omgeploegd, sloten gedempt en rijen bomen geveld. Nieuwe
methodes voor selectie van plant en dier, bemesting en gewasbescherming zorgden
voor grotere opbrengsten maar verstoorden ook het natuurlijke evenwicht.
Maar het moderne GLB stimuleert tegenwoordig landbouwers om te produceren op
een manier die het landschap respecteert of om bijkomende landschappelijke waarde
te creëren. Zo krijgen boeren geld als ze akkerranden voortaan onbewerkt laten,
bomenrijen aanplanten of waterpoelen aanleggen. Ze moeten de vervuiling van
bodem en water minimaliseren. Hun bedrijf moet ook beantwoorden aan bepaalde
normen voor dierenwelzijn, met minder dieren op een bepaalde oppervlakte, bijvoorbeeld.
Dat resulteert in een afwisselender en schoner platteland.
Een verantwoord landbeheer moet op termijn ook leiden tot minder overstromingen
en bodemerosie, door andere ploegmethoden en het heraanleggen van sloten, bijvoorbeeld.
Het GLB wil verzekeren dat productieve landbouw en plattelandsbehoud
harmonieus samengaan. De financiële steun van het GLB laat Europese boeren toe
om de kosten voor duurzaam landbeheer te dekken, zodat ze kunnen concurreren
met bedrijven in andere delen van de wereld waar die normen nog niet gelden.
Behoud van diversiteit
Als landbouw alleen gedreven zou worden door economische motieven, zou de productie
geconcentreerd worden in de vruchtbaarste en best bereikbare streken. Dat
zou in die regio’s voor grote milieudruk zorgen, zowel door de landbouw zelf als
door de randactiviteiten die landbouw met zich meebrengt. De minder vruchtbare
gebieden zouden daarentegen braak blijven liggen en verlaten worden.
Dankzij het GLB is Europa erin geslaagd om over zijn hele grondgebied een rijke
diversiteit te behouden. Het GLB verhindert dat uitgestrekte regio’s maar één teelt
produceren. De grootste boerderijen in de Europese Unie, die viervijfde van de EUproductie
uitmaken, hebben een gemiddelde grootte van 69 hectare. Dat is in fel

contrast met andere ‘Westerse’ gebieden in de wereld, zoals de Verenigde Staten of
Australië, waar eenzijdige landbouw wordt bedreven op gigantische oppervlaktes.
Een ander belangrijke realisatie van het GLB is dat het landbouwers toelaat om verder
te werken in afgelegen of moeilijk terrein, zoals moerassige of bergachtige
gebieden. Net daar worden vaak ambachtelijke streekproducten van een hoge kwaliteit
gemaakt.
Dat afwisselende landgebruik heeft er in de eerste plaats voor gezorgd dat Europa in
hoge mate kan voorzien in de meeste landbouwproducten. De EU kan nagenoeg alle
landbouwproducten zelf produceren en bezet voor een aantal teelten zelfs de leidende
positie op de wereldmarkt. Het heeft geleid tot een rijke verscheidenheid op het
platteland en in de producten die beschikbaar zijn van streek tot streek.
Die verscheidenheid in de landbouw sluit overigens aan bij een algemene doelstelling
van het Europese beleid. Het wil binnen een verenigd Europa de grote culturele
diversiteit van het continent benadrukken, en de ontwikkeling van de zogenaamd
achtergestelde regio’s stimuleren. Streekproducten zijn een dankbaar middel om de
bekendheid van de regio’s te vergroten en om andere investeringen aan te trekken.
Het GLB voorziet dan ook in subsidies om streekproducten beter in de markt te zetten.
25

Mestinjectie
Mestverwerking
26
hEt GLB ZEt Zich in
VooR hEt MiLiEu
Landbouw wordt geregeld als de schuldige aangewezen als het gaat om milieuschade.
Nochtans zijn boeren zelf bij de eerste slachtoffers als het minder goed gaat met het
milieu: ze leven immers van het land. In het bijzonder de klimaatverandering kan ze
binnenkort voor grote problemen stellen. Het GLB gaat mee op zoek naar schonere
productiemethoden en energiebronnen. Het financiert ook de boeren die investeren in
duurzamere productiemethodes.
Minder uitstoot
Landbouwers worden als eersten echt geconfronteerd met de gevolgen van klimaatveranderingen.
De oogsttijden verschuiven en er is een grotere kans op gewasschade
door extreme periodes van droogte of regenval. Klimaatveranderingen zijn in wezen
een natuurlijk fenomeen maar men is het er ondertussen over eens dat de mens de
huidige klimaatverandering versnelt, onder meer door het massale gebruik van fossiele
brandstoffen zoals steenkool en aardolie, die broeikasgassen produceren.
Beschuldigende vingers wijzen ook naar de landbouw: runderen zouden wereldwijd
door hun oprispingen een kwart van de uitstoot van methaangas veroorzaken.
In de Europese Unie veroorzaakt de landbouwsector amper 9 procent van de broeikasgassen.
Tussen 1990 en 2006 is de sector er overigens in geslaagd de uitstoot met
20 procent te verminderen. Op korte termijn en op kleine schaal verminderen landbouwbedrijven
hun uitstoot door afval van oogsten en dieren te hergebruiken als
energiebron en meststof. Voorts daalde in Vlaanderen de voorbije tien jaar de uitstoot
van CO 2 door de glastuinbouw met meer dan 20 procent, terwijl er wel nog
kassen bijkwamen. Dat was mogelijk door de toepassing van energiebesparende
maatregelen en doordat tuinders vaker aardgas dan stookolie gingen gebruiken
voor de verwarming .
De steun van het GLB was daarbij noodzakelijk. De helft van de Vlaamse boeren die
investeerden in milieumaatregelen, bijvoorbeeld, zou dat niet gedaan hebben als ze
daarvoor geen ondersteuning hadden gekregen. De kosten van die aanpassingen
lopen immers soms hoog op. Het GLB investeert ook op langere termijn in onderzoek
naar duurzamere productiemethodes. Zo kunnen andere voedermethodes voor
vee de uitstoot van methaangas verminderen.
alternatieve brandstoffen
Hoewel landbouw geregeld als een van de schuldigen voor de klimaatverandering
aangewezen wordt, ligt de hoop op een betere situatie ook net bij de landbouw. Zelfs
als het milieu niet meteen een reden zou zijn, is er nog altijd het gegeven dat fossiele

andstoffen tegen het einde van deze eeuw wellicht uitgeput zullen zijn. Er is dus
heel wat onderzoek naar alternatieve brandstoffen, zoals de zogenoemde biobrandstoffen.
Het bekendst zijn biodiesel en bio-ethanol, die vooral gewonnen worden uit tarwe,
maïs, suikerbieten, koolzaad, suikerriet en soja. Dat zijn oogsten die ook gebruikt
worden voor voedsel en voeder, zodat sommigen bang zijn dat de productie van biobrandstoffen
de voedselvoorziening in het gedrang zal brengen. Dat geldt trouwens
ook voor andere toepassingen van de ‘groene chemie’, zoals plastic zakjes uit maïs
en aardappelen in plaats van uit aardolie.
Maar het ene hoeft het andere niet uit te sluiten. Van oliezaden, bijvoorbeeld, wordt
amper de helft gebruikt voor de productie van biodiesel, de rest dient als diervoeder.
De EU voert 80 procent van zijn eiwitrijk diervoeder in uit de Verenigde Staten,
Argentinië en Brazilië. De verhoogde productie van biobrandstoffen zal dus niet
alleen de klimaatverandering helpen te bestrijden. Het zal Europa ook minder
afhankelijk maken van import van eiwithoudende producten voor zijn veevoeder.
Bovendien kan de vrijgekomen grond in de vroegere toeleveringslanden dan
gebruikt worden voor weer andere teelten.
Het GLB kan zorgen voor een overkoepelend beleid dat de verschillende behoeften
van de Europese landbouw op elkaar afstemt: het verzekeren van voedselzekerheid,
onderzoek en nieuwe technieken aanmoedigen die bijdragen tot een beter milieu,
en landbouwers bijstaan om zich aan te passen aan de invloed van de klimaatverandering.
Dat zal in de toekomst van levensbelang zijn.
27
Koolzaad

28
hEt GLB stiMuLEERt
pLattELandsontwiKKELinG
De jongste jaren brengen meer en meer mensen hun vrije tijd door op het platteland.
In dicht bevolkte gebieden is het zoeken naar een evenwicht tussen de noden
van de landbouw en de verlangens van andere groepen in de maatschappij, vooral
omdat die laatsten wel een mooi landschap willen maar niet bereid zijn om ervoor te
betalen. Het GLB zorgt voor de nodige structuren en het geld om het platteland naar
ieders behoefte te ontwikkelen.
plattelandstoerisme
Eerder zagen we dat de Europese overheid landbouwers vergoedde als ze extra
milieu-inspanningen leverden. In 2000 kwam er een beheersovereenkomst voor het
platteland tussen overheid en landbouwers. De overheid krijgt de garantie van een
evenwichtig landschapsbeheer en de boeren ontvangen daarvoor een vergoeding.
Dat is niet alleen belangrijk voor het milieu maar het beantwoordt ook aan een eis
van andere groepen in de maatschappij. Meer en meer mensen willen genieten van
de open ruimte op het platteland en er hun vrije tijd doorbrengen. Ze willen een
mooi landschap met bosjes, groene bermen en goed onderhouden paden om te wandelen
en te fietsen. Landbouwers zijn vaak de meest aangewezen mensen om, met
steun van de overheid, het platteland op een aantrekkelijke manier in te richten.
Het GLB stimuleert landbouwers overigens ook om hun bedrijf zelf open te stellen
voor het ruime publiek. Dat kan gaan om het organiseren van bezoeken voor klassen,
om hoeveverkoop van streekproducten of om het inrichten van gastenverblijven.
Dat vraagt heel wat inspanningen van de boeren. Ze moeten niet alleen tijd en
ruimte hebben om hun bedrijf om te bouwen en extra diensten aan te bieden. Het
vraagt ook bijkomende managementvaardigheden. Het GLB helpt daarbij en zorgt
dat het plattelandstoerisme zich op een duurzame manier kan ontwikkelen.
plattelandsontwikkeling
De bijkomende diensten die landbouwbedrijven meer en meer aanbieden, zijn voor
bepaalde regio’s extreem belangrijk. Ze trekken toeristen naar de streek en vaak
voorkomt toerisme dat de regio ontvolkt raakt en verwildert. Op die manier houdt
de landbouw enkele van de mooiste gebieden van de EU bereikbaar voor bezoekers.
Sinds 1990 ontfermt het GLB zich trouwens mee over de leefbaarheid van dorpen op
het platteland in het algemeen. Europa wou een einde maken aan de plattelandsvlucht,
waardoor het isolement van de achtergebleven bewoners toenam en de
tewerkstelling en de voorzieningen op het platteland achteruitgingen. De EU voorziet
in subsidies voor projecten die de leefbaarheid van het platteland garanderen.

werkgelegenheid
Zowel afnemers als leveranciers van de landbouw vestigen zich graag in de buurt.
Landbouw trekt andere economische activiteit aan en heeft dus een vermenigvuldigingseffect
op de tewerkstelling. De mensen die daardoor aangetrokken worden,
besteden hun inkomen in de regio en trekken op hun beurt verdiensten naar het
platteland. Zo blijft het platteland sociaal en economisch leefbaar.
De tewerkstellingscijfers onderschatten overigens het belang van de werkgelegenheid
in de landbouw omdat ze geen rekening houden met het werk dat uitgevoerd
wordt door de gezinsleden en door seizoensarbeiders. In de Europese Unie zijn 30
miljoen mensen tewerkgesteld op boerderijen. Daarbij komen 10 miljoen mensen
die werken in coöperatieven of verwante sectoren. Dat betekent dat 1 op 6 banen in
de EU afhangt van landbouwproductie.
In andere delen van de wereld concentreerde de landbouw zich in grootschalige
bedrijven. Als dat ook in de EU gebeurd was, zou het platteland er helemaal anders
hebben uitgezien en zouden er heel wat minder jobs geweest zijn. Dankzij het GLB
is er in de EU een geleidelijker overgang geweest naar grotere bedrijven, terwijl het
familiaal geleide bedrijf behouden bleef. De functie van het GLB om werkgelegenheid
te behouden in landelijke gebieden, is belangrijker dan ooit.
29

30
VERdELinG
LandBouwBudGEt
Gemeenschappelijk Landbouwbeleid vandaag (2010)
Verdeling besteding Europees landbouwbudget (55 miljard)
eerste pijler: landbouwbeleid tweede pijler: plattelandsbeleid
41,7 miljard euro 13,7 miljard euro
Marktondersteuning
Exportsubsidies
Interventie-aankopen
Steun private opslag
Verwerkingssteun
Voedselhulp
Promotie
Schoolmelk, -fruit en –groenten
Producentenorganisaties
Directe steun
SPS1 – EU 15
SAPS2 waarvan 33,5% voor As 1:
Verbetering van het concurrentievermogen
van de land- en tuinbouwsector
waarvan 43,5% voor As 2:
Verbetering van het milieu en het platteland
waarvan 17 % voor As 3:
De leefkwaliteit op het platteland en
diversificatie van de plattelandsecono-
– EU 12
mie
Gekoppelde betalingen
waarvan 6% voor As 4:
Leader
1 SPS: single payment system = betalingen op basis van historische referenties, al
dan niet al geëvolueerd naar een flat rate of in een hybride context, systeem van
de 15 oude EU lidstaten
2 SAPS: single area payment = hectarepremie voor de 12 nieuwe lidstaten bij
gebrek aan betrouwbare historische referentie.

coLofon
Deze brochure kwam tot stand met medewerking van:
Marc Rosiers, Anne-Marie Vangeenberghe, Piet Vanthemsche, Pieter Verhelst,
Jacques Van Outryve en Luc West.
Redactie: Luc West
Coördinatie: Anne-Marie Vangeenberghe
Fotografie: Marcel Bekken, Karlien Blum, Boerenbond, Europese Unie,
Plattelandstoerisme en Trias
Vormgeving: Studio Boerenbond
Drukkerij: Pro-Feeling
Eerste druk: september 2010
D/2010/0728/08
© 2010, Boerenbond
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door
middel van druk, fotokopie, elektronische drager of op welke wijze dan ook, zonder
voorafgaande schriftelijke toestemming van de Boerenbond.
Letterwoorden voluit
EEG: Europese Economische Gemeenschap
EU: Europese Unie
FAO: Food and Agriculture Organization
GATT: General Agreement on Tariffs and Trade
GLB: Gemeenschappelijk Landbouwbeleid
MTR: Mid Term Review
OECD: Organisation for Economic Co-operation and Development
WTO: World Trade Organisation
Gedrukt op 100% gerecycleerd, milieuvriendelijk papier.
Boerenbond, Diestsevest 40, 3000 Leuven, www.boerenbond.be
www.steunglb.be, www.defamiliepeeters.be
31

De familie Peeters
om duiding te geven bij het Gemeenschappelijk
Landbouwbeleid (GLB) heeft
de Boerenbond een campagne opgezet.
centraal staat de familie peeters. door
scènes uit het leven van dit doorsnee
gezin in beeld te brengen, ontdek je hoe
het GLB verweven zit in je dagelijks
leven. ook de koelkast heeft in deze
campagne zijn plaats.
Meer info over deze campagne vind je
op www.defamiliepeeters.be
De eerste koelkasten dateren van de jaren vijftig. Mensen gebruiken ze
om hun dagelijks voedsel in te bewaren. Het is een centraal meubel in
elke keuken. Niet mooi maar functioneel en niet weg te denken uit ons
dagelijks leven.
Ieder gezinslid doet de koelkast meerdere keren per dag open. Er
wordt gevloekt als ze te leeg is en er wordt lang getwijfeld als ze te vol
zit. Ooit al eens stil gestaan hoe die koelkast gevuld was bij je grootouders?
Geen smeerbare boerenboter, geen keuze uit vijf soorten yohurt
en kaas. Beperkt aanbod aan charcuterie en een fles gepasteuriseerde
melk met beperkte houdbaarheid. Vijftig jaar ‘koelkastgeschiedenis’
is ook vijftig jaar geschiedenis van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid
(GLB).
Dit GLB zorgt er al meer dan vijftig jaar voor dat de koelkasten gevuld
zijn, de tafels gedekt. We hoeven ons niet af te vragen óf we vandaag
eten, wel wát we vandaag eten. Het GLB biedt je immers het jaar rond
een uitgebreid, kwaliteitsvol en betaalbaar assortiment aan.
Smakelijk,
de land- en tuinbouwers