3. Werkbladen om de op het terrein verzamelde gegevens ... - V.O.B.
3. Werkbladen om de op het terrein verzamelde gegevens ... - V.O.B.
3. Werkbladen om de op het terrein verzamelde gegevens ... - V.O.B.
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
SITUATIESCHETS VAN DE BESTUDEERDE BIOTOOP<br />
WERKBLADEN<br />
Situering van <strong>de</strong> bioto<strong>op</strong> + aanduiding van <strong>de</strong> plaatsen waar <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> werkgroepen actief<br />
waren:<br />
- 27 -
Duid <strong>op</strong> on<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> figuur <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> vegetatielagen aan:<br />
……………………<br />
……………………<br />
……………………<br />
………………………<br />
Overzicht van <strong>de</strong> abiotische factoren (<strong>op</strong>nameblad 2)<br />
luchttemperatuur (°C)<br />
temperatuur tegen <strong>de</strong> grond (°C)<br />
bo<strong>de</strong>m pH (-5 cm)<br />
relatieve luchtvochtigheid (%)<br />
weersgesteldheid<br />
Groep 1 2 3 4 5 6<br />
WERKBLADEN<br />
- 28 -
DE ABIOTISCHE COMPONENT VAN DE BODEM<br />
WERKBLADEN<br />
Voor <strong>de</strong> bepaling van <strong>de</strong> diverse abiotische factoren factoren moeten er <strong>op</strong> een uniforme manier<br />
grondstalen gen<strong>om</strong>en wor<strong>de</strong>n. Hiervoor ga je als volgt te werk:<br />
12345678901234567890123456789 123456789012345678901234567890<br />
123456789012345678901234567890<br />
12345678901234567890123456789<br />
12345678901234567890123456789 123456789012345678901234567890<br />
123456789012345678901234567890<br />
12345678901234567890123456789<br />
12345678901234567890123456789 123456789012345678901234567890<br />
123456789012345678901234567890<br />
12345678901234567890123456789<br />
12345678901234567890123456789 123456789012345678901234567890<br />
123456789012345678901234567890<br />
12345678901234567890123456789<br />
12345678901234567890123456789 123456789012345678901234567890<br />
123456789012345678901234567890<br />
12345678901234567890123456789<br />
12345678901234567890123456789 123456789012345678901234567890<br />
123456789012345678901234567890<br />
12345678901234567890123456789<br />
12345678901234567890123456789 123456789012345678901234567890<br />
123456789012345678901234567890<br />
12345678901234567890123456789<br />
12345678901234567890123456789 123456789012345678901234567890<br />
123456789012345678901234567890<br />
12345678901234567890123456789<br />
12345678901234567890123456789 123456789012345678901234567890<br />
123456789012345678901234567890<br />
12345678901234567890123456789<br />
12345678901234567890123456789 123456789012345678901234567890<br />
123456789012345678901234567890<br />
12345678901234567890123456789<br />
12345678901234567890123456789 123456789012345678901234567890<br />
123456789012345678901234567890<br />
12345678901234567890123456789<br />
123456789012345678901234567890<br />
12345678901234567890123456789<br />
1. Hangwater<br />
➟<br />
cilin<strong>de</strong>r in <strong>de</strong><br />
grond duwen<br />
af<strong>de</strong>kken met<br />
plankje<br />
➟<br />
➀ ➁ ➂<br />
123456789012345678901234567890<br />
12345678901<br />
12345678901<br />
123456789012345678901234567890<br />
123456789012345678901234567890<br />
12345678901<br />
12345678901<br />
123456789012345678901234567890<br />
123456789012345678901234567890<br />
12345678901<br />
12345678901<br />
123456789012345678901234567890<br />
123456789012345678901234567890<br />
12345678901<br />
12345678901<br />
123456789012345678901234567890<br />
123456789012345678901234567890<br />
12345678901<br />
12345678901<br />
123456789012345678901234567890<br />
123456789012345678901234567890<br />
12345678901<br />
12345678901<br />
123456789012345678901234567890<br />
123456789012345678901234567890<br />
12345678901<br />
12345678901<br />
123456789012345678901234567890<br />
123456789012345678901234567890<br />
12345678901<br />
12345678901<br />
123456789012345678901234567890<br />
123456789012345678901234567890<br />
12345678901<br />
12345678901<br />
123456789012345678901234567890<br />
12345678901<br />
123456789012345678901234567890<br />
123456789012345678901234567890<br />
123456789012345678901234567890<br />
123456789012345678901234567890<br />
123456789012345678901234567890<br />
voorzichtig uitgraven en<br />
on<strong>de</strong>rzij<strong>de</strong> gelijk strijken<br />
met spa<strong>de</strong><br />
12345678901<br />
12345678901<br />
12345678901<br />
12345678901<br />
12345678901<br />
12345678901<br />
12345678901<br />
12345678901<br />
12345678901<br />
12345678901<br />
➟ inhoud in<br />
1234567890123456789<br />
1234567890123456789<br />
1234567890123456789<br />
1234567890123456789<br />
1234567890123456789<br />
1234567890123456789<br />
1234567890123456789<br />
1234567890123456789<br />
1234567890123456789<br />
1234567890123456789<br />
plastic zakje<br />
1234567890123456789<br />
1234567890123456789<br />
gieten en<br />
goed sluiten.<br />
Nummer van<br />
<strong>op</strong>nameplaats<br />
<strong>op</strong> zakje zetten<br />
1234567890123456789<br />
1234567890123456789<br />
1234567890123456789<br />
- Laat grond aan <strong>de</strong> lucht drogen<br />
- Neem hiervan 100 ml (1)<br />
- Doe in een trechter een<br />
filterzakje<br />
- Giet <strong>de</strong> 100 ml aar<strong>de</strong> erin<br />
en <strong>de</strong>k af met een vochtig<br />
papiertje (2)<br />
- Giet voorzichtig 100 ml water<br />
(=V ) <strong>op</strong> <strong>de</strong> aar<strong>de</strong> (3)<br />
W<br />
- hoeveelheid hangwater = V = Vw - Vw h d<br />
% hangwater = 100 x V h / 100 ml = [V h ]<br />
—> % hangwater = ………… %<br />
④<br />
- 29 -
2. Actueel watergehalte<br />
- Weeg 200 g verse aar<strong>de</strong> (= Gv)<br />
- Laat drogen <strong>op</strong> 105 °C<br />
- Weeg <strong>op</strong>nieuw (= Gd)<br />
- Hoeveelheid water = Gw = Gv - Gd<br />
Actueel watergehalte = % H 2 O = 100 x Gw/Gv e = …………… %<br />
<strong>3.</strong> Doorsijpelingssnelheid<br />
- Giet 50 ml luchtdroge en gezeef<strong>de</strong> grond in een trechter met filtreerzakje (1)<br />
- Dek af met een vochtig filtreerpapiertje (2)<br />
- Giet voorzichtig water bij totdat <strong>de</strong> grond met water verzadigd is (3)<br />
- Giet 100 ml water <strong>op</strong> <strong>het</strong> vochtige grondstaal (4)<br />
- Noteer <strong>de</strong> tijd die <strong>het</strong> water nodig heeft <strong>om</strong> volledig door te sijpelen<br />
- Druk <strong>het</strong> resultaat uit in ml/min.<br />
doorsijpelingssnelheid = ……………… ml/min<br />
WERKBLADEN<br />
- 30 -
4. Actueel luchtgehalte<br />
WERKBLADEN<br />
- Stevig bo<strong>de</strong>mloos blik met gaten in <strong>het</strong> <strong>de</strong>ksel wordt in <strong>de</strong> grond gekl<strong>op</strong>t (leg een houten<br />
blokje <strong>op</strong> <strong>het</strong> <strong>de</strong>ksel, zodat dit bij <strong>het</strong> kl<strong>op</strong>pen niet wordt beschadigd.)<br />
- Uitgraven en aar<strong>de</strong> mooi gelijk met rand strijken<br />
- I<strong>de</strong>ntiek blik (zon<strong>de</strong>r gaten in <strong>het</strong> <strong>de</strong>ksel!) vullen met water en in een beker met water<br />
plaatsen (1).<br />
- Het waterniveau noteren (V ) 1<br />
- Blik leeggieten in beker en in <strong>de</strong> plaats <strong>het</strong> blik met aar<strong>de</strong> zetten (2)<br />
- Wachten tot geen luchtbellen meer ontsnappen<br />
- Opnieuw <strong>het</strong> waterniveau noteren (V ) 2<br />
- Luchtvolume = V = V - V L 1 2<br />
Actueel luchtgehalte (% bo<strong>de</strong>mlucht) = 100 x V L /V 1<br />
—> % bo<strong>de</strong>mlucht = ………… %<br />
5. Gehalte aan vaste <strong>de</strong>eltjes en poriënvolume<br />
- Doe in een beker van 250 ml 100 ml water<br />
- Giet hierbij voorzichtig 100 ml gezeef<strong>de</strong> en ovendroge grond<br />
- Laat enkele minuten staan en noteer <strong>het</strong> eindvolume (Ve)<br />
- Volume vaste <strong>de</strong>eltjes = V = 200 ml - Ve<br />
v<br />
% vaste <strong>de</strong>eltjes = 100 x V v / Ve = ………… %<br />
poriëngehalte = 100 - % vaste <strong>de</strong>eltjes = ……………%<br />
- 31 -
6. Bo<strong>de</strong>mtextuur (% zand, leem en klei)<br />
WERKBLADEN<br />
- Doe tot <strong>op</strong> een hoogte van 10 cm<br />
luchtdroge en gezeef<strong>de</strong> grond in een<br />
grote maatcilin<strong>de</strong>r (1)<br />
- Water toevoegen tot aan 20 cm, afslui<br />
ten en goed schud<strong>de</strong>n <strong>om</strong> alle lucht te<br />
verwij<strong>de</strong>ren (2)<br />
- Water toevoegen tot aan 30 cm, afslui<br />
ten en weer krachtig schud<strong>de</strong>n (3)<br />
- Neerzetten en onmid<strong>de</strong>llijk tijd noteren<br />
(4)<br />
- Duid <strong>de</strong> hoogte aan van <strong>het</strong> bezinksel na 2 min. = h = zand<br />
Z<br />
- Duid <strong>de</strong> hoogte aan van <strong>het</strong> bezinksel na 18 h = h2 - h - h = h = leem<br />
2 Z L<br />
- Duid <strong>de</strong> hoogte aan van <strong>het</strong> bezinksel nadat <strong>het</strong> water hel<strong>de</strong>r is = h3 - h - h = h = klei<br />
3 2 K<br />
% zand = 100 x h / h = …………… %<br />
Z 3<br />
% leem = 100 x h / h = …………… %<br />
L 3<br />
% klei = 100 x h / h = …………… %<br />
K 3<br />
Duid nu <strong>op</strong> on<strong>de</strong>rstaand driehoeksdiagram met een ro<strong>de</strong> stip <strong>de</strong> samenstelling aan van <strong>het</strong> bo<strong>de</strong>mmonster:<br />
- 32 -
WERKBLADEN<br />
On<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> tabel geeft een alternatieve manier <strong>om</strong> <strong>de</strong> grondsoort te <strong>de</strong>termineren:<br />
1. Kan <strong>de</strong> vochtige grond een samenhangen<strong>de</strong> bol vormen?<br />
a) gemakkelijk —> 2<br />
b) met veel moeite => lemig zand (controleer door 2 en 3 uit tevoeren)<br />
c) neen => zand<br />
2. Wat gebeurt er, wanneer je <strong>de</strong> bol tussen duim en wijsvinger perst?<br />
a) hij wordt geplet zon<strong>de</strong>r uiteen te vallen —> 3<br />
b) hij heeft neiging <strong>op</strong>en te breken => zandige leem (controleer door 4 en 5 uit te voeren)<br />
<strong>3.</strong> Maak <strong>de</strong> bol langzaam iets natter. Kan <strong>de</strong> bol nu tot een cilin<strong>de</strong>r van 5 mm dik uitgerold wor<strong>de</strong>n?<br />
a) ja —> 4<br />
b) neen, hij valt uiteen => lemig zand<br />
4. Maak <strong>de</strong> bol langzaam nog iets natter. Kan <strong>de</strong> cilin<strong>de</strong>r tot een 2 mm dik staafje uitgerold wor<strong>de</strong>n?<br />
a) ja —> 5<br />
b) neen => zandige leem<br />
5. Kan <strong>het</strong> staafje hoefijzervormig rond <strong>de</strong> pols gebogen wor<strong>de</strong>n zon<strong>de</strong>r te breken?<br />
a) ja —> 7<br />
b) neen —> 6<br />
6. Hoe voelt <strong>de</strong> grond aan bij <strong>het</strong> herwerken en <strong>het</strong> natter maken?<br />
a) zeer zacht => silt<br />
b) zacht, als <strong>de</strong>eg => silt tot leem<br />
c) ruw, afgeschuurd => leem<br />
7. Kan je een ring van ca 25 mm diameter vormen door bei<strong>de</strong> uitein<strong>de</strong>n met elkaar te verenigen zon<strong>de</strong>r dat hij<br />
breekt? (Vervorm <strong>het</strong> materiaal, maak iets natter en begin <strong>op</strong>nieuw)<br />
a) ja —> 9<br />
b) neen —> 8<br />
8. Hoe voelt <strong>de</strong> grond aan na <strong>het</strong> herwerken en natter maken?<br />
a) zeer korrelig => zandige klei tot leem<br />
b) matig ruw => klei tot leem<br />
c) kleverig => siltige klei tot leem<br />
9. Kun je, na herwerken zon<strong>de</strong>r natter te maken, een <strong>op</strong>pervlak met <strong>het</strong> materiaal insmeren?<br />
a) ja, we bek<strong>om</strong>en een fijn wasachtig laagje met weinig te on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n korreltjes —> 10<br />
b) ja, maar zandige korreltjes zijn dui<strong>de</strong>lijk zichtbaar => zandige klei<br />
c) neen —> 8<br />
10. Hoe blijft <strong>de</strong> volledig natgemaakte grond aan <strong>de</strong> vingers hangen?<br />
a) zeer sterk => klei<br />
b) matig sterk => silthou<strong>de</strong>n<strong>de</strong> klei<br />
- 33 -
7. Organische bestand<strong>de</strong>len<br />
WERKBLADEN<br />
- Weeg een porseleinen schaaltje (G ) = …………… g<br />
1<br />
- Voeg een koffielepel ovendroge en gezeef<strong>de</strong> grond toe en weeg <strong>op</strong>nieuw (G ) = ………… g<br />
2<br />
- Bepaal <strong>het</strong> gewicht van <strong>de</strong> grond : G = G - G G 2 1<br />
- Verhit <strong>het</strong> schaaltje met aar<strong>de</strong> zeer hevig ; hierdoor calcineren <strong>de</strong> organische bestand<strong>de</strong>len<br />
en ontsnappen on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> vorm van gassen<br />
- Laat <strong>het</strong> geheel afkoelen en weeg <strong>op</strong>nieuw (G ) = …………… g<br />
3<br />
- Gewicht organische bestand<strong>de</strong>len = G = G - G = …………… g<br />
O 2 3<br />
8. Anorganische ionen<br />
% organische bestand<strong>de</strong>len = 100 x G O / G G = ………… %<br />
+ - - On<strong>de</strong>rzoek <strong>de</strong> bo<strong>de</strong>m <strong>op</strong> <strong>de</strong> aanwezigheid van NH , NO2 , NO3 volgens <strong>de</strong> handleiding bij <strong>de</strong><br />
4<br />
testkits —> + NH : …………………<br />
4<br />
—> - NO : …………………<br />
2<br />
—> - NO : …………………<br />
3<br />
9. Humustype<br />
Met welk humustype heb je in je <strong>op</strong>namegebied te doen?<br />
……………………………………………………………………<br />
O i<br />
O e<br />
O a<br />
A<br />
- 34 -
Klassikale resultaten bo<strong>de</strong>manalyse<br />
actueel watergehalte (%)<br />
% hangwater<br />
actueel luchtgehalte (%)<br />
% vaste <strong>de</strong>eltjes<br />
poriëngehalte (%)<br />
doorsijpelingssnelheid (ml/min.)<br />
% zand<br />
% leem<br />
% klei<br />
% organische bestand<strong>de</strong>len<br />
ammoniumionen<br />
nitrietionen<br />
nitraationen<br />
1 2 3 4 5 6<br />
Bespreking van <strong>de</strong> abiotische c<strong>om</strong>ponent van <strong>de</strong> bo<strong>de</strong>m<br />
WERKBLADEN<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
- 35 -
DE BIOTISCHE COMPONENT VAN DE BODEM<br />
WERKBLADEN<br />
Wanneer we een analyse willen maken van <strong>de</strong> leven<strong>de</strong> organismen die een gemeenschap vormen<br />
in een bepaald habitat, dan moeten we<br />
bepalen a) welke soorten organismen er voork<strong>om</strong>en<br />
b) en in welke aantallen<br />
De bo<strong>de</strong>mfauna<br />
We zullen <strong>de</strong> bo<strong>de</strong>morganismen <strong>op</strong> twee manieren verzamelen:<br />
1°door 40 cm2 van <strong>de</strong> strooisel- en humuslaag te verzamelen en hieruit in <strong>de</strong> klas<br />
alle diertjes te verwij<strong>de</strong>ren<br />
2°door kleine bo<strong>de</strong>mvallen te plaatsen (zie afbeelding hieron<strong>de</strong>r)<br />
bo<strong>de</strong>m<br />
lokaas<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
12345678901234567890123456789012123456<br />
plankje<br />
nagel<br />
<strong>op</strong>en<br />
bokaal<br />
Om <strong>de</strong> grotere organismen te i<strong>de</strong>ntificeren gieten we <strong>het</strong> strooisel in een witte schaal en we<br />
doorzoeken systematisch <strong>het</strong> materiaal.<br />
Om organismen kleiner dan 2 mm uit <strong>het</strong> bo<strong>de</strong>mstaal te verwij<strong>de</strong>ren maken we gebruik van een<br />
Tullgren-trechter. Doordat bo<strong>de</strong>morganismen<br />
lichtschuw zijn en uitdroging vermij<strong>de</strong>n, vluchten<br />
ze naar bene<strong>de</strong>n, waar ze in <strong>de</strong> trechter vallen<br />
metalen reflector<br />
en <strong>op</strong>gevangen wor<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> ethanol.<br />
Werkwijze :<br />
Spreid <strong>het</strong> staal van <strong>de</strong> strooisellaag uit <strong>op</strong> <strong>de</strong><br />
zeef, maar zodanig dat <strong>de</strong> zeefrand overal ± 1 cm<br />
rond<strong>om</strong> vrij blijft. De <strong>op</strong>stelling minstens 3<br />
dagen laten staan en vervolgens <strong>de</strong> verzamel<strong>de</strong><br />
organismen met behulp van een binoculaire loep<br />
trachten te <strong>de</strong>termineren. Breng hiertoe wat van<br />
<strong>de</strong> alcohol<strong>op</strong>lossing in een petrischaal.<br />
lamp van 100 W<br />
bo<strong>de</strong>mstaal<br />
metaalgaas<br />
glad<strong>de</strong> trechter<br />
50 % ethanol +<br />
wat <strong>de</strong>tergent<br />
- 36 -
18<br />
8<br />
13<br />
ENKELE BODEMORGANISMEN<br />
( niet <strong>op</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> schaal getekend )<br />
1<br />
5<br />
14<br />
19<br />
9<br />
2<br />
6<br />
10 11 12<br />
1. rups van mot 7. pseudoschorpioen 15. ra<strong>de</strong>rdiertje<br />
2. larve van roofkever 8. draadworm 16. gastrotrich<br />
<strong>3.</strong> hooiwagen 9. engerling 17. nemato<strong>de</strong><br />
4. spin 10, 11 en 12. mijten 18. echytree<br />
5. larve van langpootmug 1<strong>3.</strong> keverlarve 19. aardworm<br />
6. vliegenlarve 14. larve van houtwesp 20 en 21 : beerdiertjes<br />
15<br />
3<br />
7<br />
20<br />
4<br />
16<br />
17<br />
21<br />
WERKBLADEN<br />
S<strong>om</strong>mige kleine organismen kan men niet <strong>op</strong> <strong>de</strong>ze manier uit <strong>het</strong> bo<strong>de</strong>mstaal krijgen; men moet<br />
dan zijn toevlucht nemen tot een z.g. natte extractie met een Baermann-trechter :<br />
Door <strong>de</strong> warmte van <strong>de</strong> lamp<br />
warmt <strong>het</strong> water bovenaan <strong>op</strong>, wat<br />
diertjes in <strong>het</strong> bo<strong>de</strong>mstaal (vooral<br />
nemato<strong>de</strong>n) doet vluchten naar <strong>de</strong><br />
koelere on<strong>de</strong>rkant. Uitein<strong>de</strong>lijk<br />
verzamelen ze zich on<strong>de</strong>raan in <strong>de</strong><br />
trechter en <strong>het</strong> volstaat <strong>de</strong> klem te<br />
<strong>op</strong>enen <strong>om</strong> <strong>het</strong> water met <strong>de</strong><br />
bo<strong>de</strong>mdiertjes te laten afvloeien<br />
in <strong>de</strong> beker met alcohol. Bekijken<br />
met <strong>de</strong> binoculaire loep en met <strong>de</strong><br />
microsco<strong>op</strong>.<br />
metalen reflector<br />
lamp van 40 W<br />
glazen staafje<br />
touwtje<br />
mousseline zakje met grondstaal<br />
water<br />
klem<br />
rubberen buisje<br />
50 % ethanol + wat <strong>de</strong>tergent<br />
- 37 -
Klassikaal overzicht bo<strong>de</strong>mfauna<br />
Synthese van <strong>de</strong> <strong>op</strong>namebla<strong>de</strong>n 3-1 t.e.m. 3-4<br />
F. Arthr<strong>op</strong>oda<br />
groep<br />
Organisme<br />
1<br />
F. Rotifera ra<strong>de</strong>rdiertjes<br />
F. Gastrotricha gastrotricha<br />
F. Nematoda bo<strong>de</strong>maaltjes<br />
F. Mollusca naaktslakken<br />
(weekdieren) huisjesslakken<br />
F. Annelida regenwormen<br />
(ringwormen) enchytreeën<br />
F. Tardigrada beerdiertjes<br />
bastaardschorpioenen<br />
K. Arachnida hooiwagens<br />
(spinachtigen) mijten<br />
spinnen<br />
K. Crustacea<br />
(schaaldieren) pissebed<strong>de</strong>n<br />
K. Myriapoda miljoenpoten<br />
(veelpotigen) duizendpoten<br />
K. Hexapoda<br />
(insecten)<br />
dubbelstaarten<br />
franjestaarten<br />
kniptorlarven<br />
kortschildkevers<br />
langpootmuglarven<br />
lieveheerbeestjes<br />
lo<strong>op</strong>kevers<br />
lo<strong>op</strong>keverlarven<br />
mieren<br />
oorwormen<br />
springstaarten<br />
trips<br />
groep<br />
2<br />
groep<br />
3<br />
groep<br />
4<br />
WERKBLADEN<br />
groep<br />
5<br />
groep<br />
6<br />
- 38 -
Voedseltabel<br />
WERKBLADEN<br />
Insecten<br />
Bladluizen plantensappen<br />
Bladhaantjes bla<strong>de</strong>ren<br />
Boktorren hout en bla<strong>de</strong>ren<br />
Dubbelstaarten plantenafval<br />
Franjestaarten plantenafval<br />
Kniptorlarven rottend hout, wortels van kruidachtige planten<br />
Kortschildkevers wormen, slakken, insectenlarven, primitieve insecten<br />
Langpootmuglarve wortels, bladstrooisels, rottend hout<br />
Lieveheerbeestjes bladluizen, schildluizen<br />
Lo<strong>op</strong>kevers kleine insekten, rupsen, bladwesplarven, vliegenma<strong>de</strong>n…<br />
Lo<strong>op</strong>keverlarven wormen, slakken, insectenlarven, primitieve insecten<br />
Mieren insecten<br />
Oorwormen plantenafval, aas, bloem<strong>de</strong>len,kleine insecten<br />
Rupsen naargelang <strong>de</strong> soort : bla<strong>de</strong>ren of plantenwortels<br />
Springstaarten plantaardig en dierlijk afval<br />
Trips humus, schimmels, plantensap<br />
Spinachtigen<br />
Hooiwagens slakken, mijten<br />
Mijten plantaardig afval, s<strong>om</strong>mige zuigen plantensappen<br />
Roofmijten aaltjes, springstaarten, enchytreeën, mijten<br />
Pseudoschorpioen insecten zoals springstaarten, mijten, franjestaarten…<br />
Wolfsspin insecten<br />
Schaaldieren<br />
Pissebed<strong>de</strong>n plantaardig afval, maar ook verse planten<strong>de</strong>len<br />
Weekdieren<br />
Slakken verse planten<strong>de</strong>len, ook plantaardig afval<br />
Duizendpoten geleedpotige dieren, wormen en weekdieren<br />
Miljoenpoten bla<strong>de</strong>ren, plantaardig afval<br />
Ron<strong>de</strong> wormen<br />
Aaltjes-afvaleters dierlijk en plantaardig afval<br />
Aaltjes-planteneters wortels<br />
Aaltjes-rovers ra<strong>de</strong>rdiertjes, nemato<strong>de</strong>n, dierlijke protisten<br />
Aaltjes-schimmeleters schimmeldra<strong>de</strong>n<br />
Gele<strong>de</strong> wormen<br />
Ra<strong>de</strong>rdiertjes vooral bacteriën<br />
Enchytreeën schimmels, bacteriën, protisten<br />
Dierlijke protisten an<strong>de</strong>re protisten, bacteriën, schimmels<br />
- 39 -
Stel een voedselweb <strong>op</strong> van <strong>de</strong> ge<strong>de</strong>termineer<strong>de</strong> bo<strong>de</strong>morganismen<br />
(maak hiervoor gebruik van <strong>de</strong> <strong>gegevens</strong> <strong>op</strong> <strong>de</strong> twee vorige bladzij<strong>de</strong>n)<br />
WERKBLADEN<br />
- 40 -
Bespreking van <strong>de</strong> biotische c<strong>om</strong>ponent van <strong>de</strong> bo<strong>de</strong>m<br />
WERKBLADEN<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
- 41 -
DE PLANTAARDIGE COMPONENT VAN DE BIOTOOP<br />
WERKBLADEN<br />
Het doel van <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rzoek van <strong>de</strong> vegetatie is een beschrijving te geven van <strong>de</strong> plantengroei en<br />
van <strong>de</strong> or<strong>de</strong>ning erin, alsook een <strong>om</strong>schrijving te geven van <strong>de</strong> relatie tussen plantengemeenschappen<br />
en <strong>het</strong> milieu.<br />
Het b<strong>om</strong>en- & struikenbestand<br />
We zullen volgen<strong>de</strong> <strong>gegevens</strong> verzamelen :<br />
welke b<strong>om</strong>en en struiken groeien in <strong>het</strong> <strong>op</strong>namegebied?<br />
Het <strong>de</strong>termineren van <strong>de</strong> ≠ soorten doen we met behulp van dichot<strong>om</strong>ische tabellen<br />
is er een verband tussen <strong>de</strong> bo<strong>om</strong>- of struikensoort en <strong>de</strong> standplaats?<br />
Dit aspect wordt bij voorkeur on<strong>de</strong>rzocht <strong>op</strong> een hellend <strong>terrein</strong>, waar er een dui<strong>de</strong>lijke overgang<br />
merkbaar is qua vochtigheidsgraad of bo<strong>de</strong>msamenstelling. Men kan ook een zui<strong>de</strong>lijk georiënteer<strong>de</strong><br />
helling vergelijken met een noor<strong>de</strong>lijk georiënteer<strong>de</strong>.<br />
beïnvloe<strong>de</strong>n ze elkaars groei?<br />
Om dit te controleren zullen we een alleenstaand exemplaar vergelijken met een analoog<br />
exemplaar (± zelf<strong>de</strong> hoogte) dat dicht bij an<strong>de</strong>re b<strong>om</strong>en staat. We zullen dan <strong>de</strong> grootte van <strong>de</strong><br />
kruin en <strong>de</strong> <strong>om</strong>trek van <strong>de</strong> stam vergelijken.<br />
hoeveel bedraagt <strong>het</strong> volume van een bo<strong>om</strong> <strong>op</strong> stam?<br />
hoeveel bedraagt <strong>de</strong> primaire houtproductie?<br />
We zullen ons hier beperken tot <strong>het</strong> berekenen van <strong>de</strong> primaire houtproductie van z<strong>om</strong>ereiken.<br />
- 42 -
Inventaris van <strong>de</strong> b<strong>om</strong>en + grondplan van <strong>het</strong> volledige perceel<br />
WERKBLADEN<br />
Hier k<strong>om</strong>t een bovenaanzicht van <strong>het</strong> b<strong>om</strong>en- en struikenbestand in <strong>het</strong> perceel (60 m x 15 m).<br />
Geef elke bo<strong>om</strong> en struik een nr., dat je terugvindt in <strong>de</strong> bijhoren<strong>de</strong> legen<strong>de</strong> (<strong>op</strong>namebl. 4)<br />
groep 1<br />
groep 2<br />
groep 3<br />
groep 4<br />
groep 5<br />
groep 6<br />
5 m<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
123456789012345678901<br />
Legen<strong>de</strong>:<br />
……………………………………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………………………………<br />
- 43 -
Profieldiagram van <strong>het</strong> b<strong>om</strong>en- en struikenbestand in <strong>het</strong> volledige perceel<br />
WERKBLADEN<br />
Je geeft hier een zijaanzicht van <strong>het</strong> b<strong>om</strong>en- en struikenbestand in <strong>het</strong> perceel (60 m x 15 m).<br />
Geef elke bo<strong>om</strong> en struik <strong>het</strong> zelf<strong>de</strong> nr. als <strong>op</strong> vorige blz. Stel weer een legen<strong>de</strong> <strong>op</strong>.<br />
20 m<br />
0 m<br />
15 m<br />
10 m<br />
5 m<br />
0 m<br />
Legen<strong>de</strong>:<br />
……………………………………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………………………………<br />
- 44 -
Hoogtebepaling van een bo<strong>om</strong>:<br />
Besluit uit <strong>de</strong> twee vorige blz.<br />
WERKBLADEN<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
Beïnvloe<strong>de</strong>n b<strong>om</strong>en elkaars groei?<br />
Vergelijk een alleenstaand exemplaar met een exemplaar in groep. Kies twee b<strong>om</strong>en uit met<br />
nagenoeg <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> stam<strong>om</strong>trek <strong>op</strong> 1,5 m hoogte (<strong>op</strong>nameblad 5).<br />
Bo<strong>om</strong>type : ……………………<br />
Besluit :<br />
alleenstaan<strong>de</strong> bo<strong>om</strong><br />
bo<strong>om</strong> in groep<br />
Materiaal<br />
• twee latjes van 20 cm lengte (<strong>de</strong>sgewenst kun je aan één <strong>de</strong>r<br />
latjes een kleine waterpas of schietlood bevestigen)<br />
• vouwmeter of meetlint<br />
Uitvoering<br />
• Houd <strong>het</strong> eerste latje evenwijdig met <strong>de</strong> bo<strong>de</strong>m, <strong>het</strong> ene uitein<strong>de</strong><br />
net on<strong>de</strong>r je oog. Aan <strong>het</strong> an<strong>de</strong>re uitein<strong>de</strong> van <strong>het</strong> eerste<br />
latje houd je <strong>het</strong> twee<strong>de</strong> latje verticaal.<br />
• Ga nu vooruit of achteruit, en verschuif <strong>het</strong> verticale latje<br />
<strong>om</strong>hoog of <strong>om</strong>laag, tot je tegelijk in <strong>het</strong> verleng<strong>de</strong> van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rkant<br />
ervan <strong>de</strong> voet van <strong>de</strong> bo<strong>om</strong>, en in <strong>het</strong> verleng<strong>de</strong> van <strong>de</strong> bovenkant <strong>de</strong> t<strong>op</strong> van <strong>de</strong> kruin ziet (zie fig.).<br />
De hoogte van <strong>de</strong> bo<strong>om</strong> is nu gelijk aan <strong>de</strong> afstand van jezelf tot <strong>de</strong> bo<strong>om</strong>.<br />
<strong>om</strong>trek stam<br />
(m)<br />
hoogte<br />
(m)<br />
diameter<br />
kruin<br />
(m)<br />
……………………………………………………………..……………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
- 45 -
Bepaling van <strong>de</strong> gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> primaire houtproductie van een z<strong>om</strong>ereik<br />
De primaire houtproductie (stam + takken) per jaar = 4m.π.∆r.c<br />
waar m = constante specifiek voor <strong>de</strong> bo<strong>om</strong>soort<br />
∆r = toename van <strong>de</strong> straal van <strong>de</strong> stam per jaar<br />
c = <strong>om</strong>trek van <strong>de</strong> bo<strong>om</strong>stam <strong>op</strong> 1,5 m<br />
Voor <strong>de</strong> z<strong>om</strong>ereik is m = 283,42 en ∆r = 1/π * 10 -2 m/j<br />
Gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> <strong>om</strong>trek = c = …………… m (<strong>op</strong>nameblad 5)<br />
Gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> primaire houtproductie (stam + takken)<br />
= 4.m.π.∆r.c<br />
= ………………………………………<br />
= ………………… kg/j. (1)<br />
Gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> primaire houtproductie (wortels)<br />
= 16 % van <strong>de</strong> totale primaire houtproductie<br />
= ………………………………………<br />
= ………………… kg/j. (2)<br />
Totale gem. primaire houtproductie per z<strong>om</strong>ereik = (1) + (2)<br />
= ………………… kg/j. (3)<br />
Gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> jaarlijkse brut<strong>op</strong>roductie van een z<strong>om</strong>ereik<br />
WERKBLADEN<br />
Willen we <strong>de</strong> totale jaarlijkse brut<strong>op</strong>roductie van een z<strong>om</strong>ereik kennen, dan moeten we nog <strong>de</strong><br />
bladproductie in rekening brengen. Deze bedraagt gemid<strong>de</strong>ld 3,8 kg/bo<strong>om</strong>, zodat we voor onze<br />
eik k<strong>om</strong>en tot een bladproductie van<br />
……… x 3,8 kg = …………… kg/j. (4)<br />
—> gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> jaarlijkse brut<strong>op</strong>roductie = (3) + (4)<br />
= …………… kg/j. + …………… kg/j.<br />
= ……………… kg/j.<br />
- 46 -
De kruidlaag<br />
Voor <strong>de</strong> studie van <strong>de</strong> kruidlaag maken we<br />
een transect over een afstand van 15 m.<br />
Langs één welbepaal<strong>de</strong> lijn wordt met behulp<br />
van kwadraten van 1 m 2 een <strong>op</strong>name<br />
gemaakt van <strong>de</strong> vegetatie; hiertoe wor<strong>de</strong>n<br />
per kwadraat <strong>de</strong> aanwezige plantensoorten<br />
ge<strong>de</strong>termineerd en wordt tevens hun<br />
be<strong>de</strong>kkingsgraad bepaald volgens <strong>de</strong> schaal<br />
van Braun-Blanquet (<strong>op</strong>nameblad 6).<br />
plant kwadraat ➝<br />
➝<br />
schaal betekenis<br />
r zeer weinig individuen (1 - 2)<br />
WERKBLADEN<br />
+ weinig individuen (< 20); be<strong>de</strong>kking < 5 %<br />
1 individuen talrijk (20 - 100); be<strong>de</strong>kking < 5 %<br />
2<br />
individuen zeer talrijk (> 100); be<strong>de</strong>kking < 5 % of<br />
aantal individuen willekeurig; be<strong>de</strong>kking 5 - 25 %<br />
3 aantal individuen willekeurig; be<strong>de</strong>kking 25 - 50 %<br />
4 aantal individuen willekeurig; be<strong>de</strong>kking 50 - 75 %<br />
5 aantal individuen willekeurig; be<strong>de</strong>kking 75 - 100 %<br />
be<strong>de</strong>kkingsgraad<br />
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18<br />
Maak <strong>op</strong> mm-papier een histogram aan <strong>de</strong> hand van bovenstaan<strong>de</strong> <strong>gegevens</strong>.<br />
- 47 -
Vogels in <strong>de</strong> bioto<strong>op</strong><br />
(<strong>op</strong>nameblad 7)<br />
WERKBLADEN<br />
Kruis aan, wat voor <strong>de</strong> waargen<strong>om</strong>en vogels van toepassing is (eventueel <strong>op</strong>zoeken) :<br />
vogel<br />
eet dierlijk<br />
materiaal<br />
eet<br />
plantaardig<br />
materiaal<br />
Bespreking van <strong>de</strong> biotische c<strong>om</strong>ponent<br />
standvogel trekvogel<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
……………………………………………………………………………………………………<br />
nest <strong>op</strong><br />
grond<br />
nest in<br />
struikgewas<br />
nest in bo<strong>om</strong><br />
- 48 -
Nog enkele mogelijkhe<strong>de</strong>n:<br />
WERKBLADEN<br />
1. Studie van plantengallen + verzamelen van <strong>gegevens</strong> i.v.m. <strong>de</strong> diertjes die <strong>de</strong> gallen veroorzaken<br />
documentatie: http://www.plantengallen.c<strong>om</strong>/<br />
http://www.geocities.c<strong>om</strong>/crcpel/Artikel-Eikengallen.html<br />
2. Studie van <strong>de</strong> factoren die <strong>de</strong> <strong>de</strong>nsiteit van kogelwier <strong>op</strong> een bo<strong>om</strong>stam beïnvloe<strong>de</strong>n<br />
<strong>3.</strong> Opzoeken van <strong>gegevens</strong> i.v.m. sociale insecten.<br />
- 49 -
Change language