Het boek is niet meer leverbaar, maar is hier als ... - Familie Brandsma

Doniaga S H hh K R G P Totaal
1765 3 0 2 12 4 0 1
1766 1 0 2 14 4 0 1
1767 1 0 2 14 4 0 1
1768 1 0 2 9 2 0 1 17-18-:
1769 1 0 2 14 0 0 1 13-14-:
1770 1 0 2 13 2 0 2 16-10-0
1771 1 0 2 13 3 0 2 17-4-:
1772 1 0 2 15 4 0 2 17-11-:
1773 1 0 2 12 7 0 1 19-6-1
1774 1 0 2 17 1 0 2 17-14-:
1775 1 0 2 14 4 0 2 19-13-:
1776 1 0 2 18 1 0 2 18-12-:
1777 1,5 0 2 16 3 0 2 20-:-:
1778 1,5 0 2 17 5 0 2 21-3-:
1779 1,5 0 2 19 2 0 1 22-11-:
1780 1,5 0 2 19 2 0 1 22-4-:
1781 1,5 0 2 17 2 0 2 21-10-:
1782 1,5 0 2 16 4 0 2 21-10-:
1783 1,5 0 2 16 2 0 2 20-16-:
1784 1,5 0 2 17 0 0 2 20-16-:
1785 1,5 0 2 16 2 0 1 20-2-:
1786 1,5 0 3 16 4 0 2 23-:-:
1787 1,5 0 3 17 2 0 2 23-:-:
1788 1,5 0 3 17 4 0 2 23-14-:
1789 1,5 0 3 17 4 0 2 23-14-:
1790 1,5 0 3 16 4 0 2 23-:-
deze notitie vervolgens doorstreept en vermeldt dat
Schelte Abes er zijn intrek heeft genomen. Schelte en
Wiebrichje werken hard om het bedrijf op te bouwen.
En het lukt. Aan de hand van de speciekohieren valt
het verloop van de opbouw af te lezen.
Vijf jaar nadat Schelte en Wiebrichje op Dunegea
25/26 zijn begonnen, worden ze aangeslagen voor 16
caroliguldens en 10 stuivers. Ze hebben twee schoorstenen
dichtgemetseld, dat scheelt £ 6 per jaar. Het
bedrijf dat ze opbouwen is een melkveebedrijf, hun
veestapel bestaat uit 14 koeien. Veel groei heeft er
in de eerste vijf jaar niet ingezeten. Dat had alles te
maken met de derde veepestepidemie die grote delen
van Friesland in de 18e eeuw teisterde. De eerste golf
duurde van 1713 tot 1719, de tweede van 1744 tot
1765 en was de hevigste, de derde veepestgolf duurde
van 1769 tot 1786. Het leek maar een kleine terugslag
te zijn, maar toch stierf in Doniaga in 1769 maar liefst
86% van het aanwezige vee. Uit het overzicht blijkt
dat Schelte er nog goed doorheen komt. Zijn veestapel
is wel gekrompen, maar van decimering is gelukkig
geen sprake.
Hoofdgeld werd door Schelte en Wiebrichje niet
betaald, wel half hoofdgeld. Dat betekent dat ze niet
gerekend werden tot de gegoeden. Ze hadden misschien
wat vermogen opgebouwd, maar geen aanzien-
lijk bedrag. Later zullen we zien dat daar verandering
in komt. Ook voor ‘gezaai’ wordt niets geheven.
Omdat de bodem in Doniaga vooral uit laagveen
bestaat, is deze niet geschikt om er gewassen op te
verbouwen. Dat maakte de bedrijfsvoering in tijden
van veepest overigens een stuk kwetsbaarder. Schelte
en Wiebrichje konden niet, zoals veel boeren in andere
delen van Friesland, bij sterfte van het vee overschakelen
op gewassen. Ze verdienden hun inkomen met
hun vee. Niet zozeer vanwege de melk – die werd in
die tijd nog niet zo veel gedronken als tegenwoordig -,
maar met de verkoop van boter en kaas. Faber 111
heeft berekend dat een koe jaarlijks 2½ vierendeel
(van 80 pond) boter opleverde en 1 schippond (= 300
pond) kaas. Gezamenlijk leverde dat per koe zo’n £ 55
per jaar op. In 1770 leverde de kudde van Schelte dus
zo’n £ 715 op.
Maar er waren ook lasten die moesten worden betaald.
Hiervoor werden al ‘de vijf speciën’ genoemd.
Schelte Abes werd in 1770 aangeslagen voor £ 16
– 10 – 0 (16 caroliguldens en tien stuivers). Ook de
‘heffing op de floreen’ werd genoemd, een soort
onroerendgoedbelasting. De heffing daarvan werd
meestal verrekend met een andere grondbelasting:
de ‘reële goedschatting’. Deze belasting werd voor
het eerst geïntroduceerd in 1711 om de kosten van de
Spaanse successieoorlog te dekken. Het zou eenmalig
zijn, maar al in 1713 kwam de belasting terug om
pas in 1806 te verdwijnen. In de reële goedschatting
vormde de huurwaarde (‘Huyr’) van vaste goederen de
heffingsgrondslag. Als er al floreenrente was geheven,
werd het met elkaar verrekend. Dubbele belasting
betalen, hoefde gelukkig niet. In 1765 vermeldt het
reëelkohier dat op stemplaats 16 in Doniaga £ 21 –
0 – 4 ‘volle lasten’ worden geheven. Dat betekende
inclusief de heffing op de floreen en waterschapslas-
111 Faber, blz. 139 e.v.
112 DTB 220
113 DTB 220
114 DTB 220
115 DTB 220
116 DTB 220
117 DTB 221
ten (dijklasten). In het reëelkohier van 1766 lezen we
dat de boerderij wordt aangeslagen voor een ‘Huyr’
van £ 305. daarvan wordt £ 200 aan floreenrente
afgetrokken, waardoor £ 105 aan reële goedschatting
overblijft. Omgerekend tegen het toen geldende tarief
moet Schelte Abes in 1766 uiteindelijk £19 – 1 – 12
betalen. In 1770 is dat £ 18 – 3 – 10. Hiermee komt
het totaal aan belastingen (vijf speciën + floreenrente
+ reële goedschatting) voor Schelte Abes in 1770 op
£ 34 – 13 – 10.
Schelte houdt in 1770 dus ongeveer £ 680 over om de
pacht te betalen, zijn bedrijf te voeren en zijn gezin te
voeden en te kleden. Per maand is dat ongeveer £ 57.
Helaas valt nu niet meer na te gaan of dat gemakkelijk
lukte of dat elke stuiver moest worden omgedraaid.
Inmiddels heeft het gezin zich verder uitgebreid. Op
29 december 1766 wordt Gerben 112 geboren. Hij wordt
op 18 januari 1767 in Sint Nicolaasga gedoopt. Op
Gerben kom ik hierna nog terug. Twee jaar later ziet
Pietje 113 het levenslicht op 5 april 1769. Ze wordt op
23 april in Sint Nicolaasga gedoopt. Oud is ze niet
geworden, want op 8 juli 1770 krijgen Wiebrichje en
Schelte opnieuw een dochter die ze Pietje 114 noemen.
Van de acht kinderen die ze hebben gekregen, zijn
er inmiddels drie jong gestorven. Dat moet een groot
verdriet voor ze zijn geweest. Ook over Pietje is niet
meer bekend.
Op 3 april 1773 wordt Hendrik 115 geboren. Hij is de
volgende belangrijke schakel in de familiestamboom.
Op 18 april 1773 wordt Hendrik in de hervormde
kerk in St. Nicolaasga gedoopt. Tot slot wordt op
27 januari 1775 Gerbrig 116 geboren. Een maand later,
op 26 februari wordt zij in St. Nicolaasga gedoopt.
Gerbrig trouwt 117 op 3 juni 1798 met Jan Karsten uit
48 De vijfde generatie De vijfde generatie 49