lees meer

ANTONIUS SPANOGHE
Figuur 1. Antonius Spanoghe, olie op doek behorende tot de abdij van Bornem
SPANOGHE (Antonius), ), zoon van Ludovicus en Petronella Kints
Peronnelle VAN BELLE, werd op 3 mei 1634 te Dendermonde geboren (1).
zoon van Ludovicus en Petronella Kints f a Antonius KINDT en
(1) « 5 Maij (1634) Bapt. Antonium, fil. Ludovici Spanoghe et Petrinae Kints, natum 3
hora duodecima de nocte » – Doopregister van de collegiale kerk van
Dendermonde, Dendermonde, stadsarchief
stadsarchief – Het obituarium van de abdij van S
geboorte van Ant. Spanoghe foutief op 30 april. Het huwelijk van zijn ouders werd op 27
september 1622 ingewijd ; in de akte heeft zijn moeder de voornaam
t 5 Maij (1634) Bapt. Antonium, fil. Ludovici Spanoghe et Petrinae Kints, natum 3
bernard vermeldt
Spanoghe foutief op 30 april. Het huwelijk van zijn ouders werd op 27
september 1622 ingewijd ; in de akte heeft zijn moeder de voornaam Périna
de hujus,
Onze-Lieve Vrouw te
bernard vermeldt de
Spanoghe foutief op 30 april. Het huwelijk van zijn ouders werd op 27
Périna.
Figuur 2. Wapen van Antonius Spanoghe, zijn credo « intende prospere »
1

Gezien in het wapen van Antonius Spanoghe, het wapen van de familie Collier
is opgenomen moet er een familieband zijn. In gepubliceerde stambomen over de
familie Spanoghe « la généalogy de la famille Spanoghe » en « Bruges et le Franc »
wordt vermeld dat Ludovicus, de vader van Antonius, een zoon was van Petrus. Op
basis van de gegevens van de huwelijken in de stad van Dendermonde kan
verondersteld worden dat de grootvader van Antonius, Petrus SPANOGHE gehuwd was
met Anne COLLIER.
Antonius Spanoghe trad op 7 juni 1656 in, in de abdij van S t Bernardus aan de
Schelde te Hemiksem. Hij werd op 10 juni 1658 tot priester gewijd. Op 31 oktober
werd hij docent in de theologie binnen de abdij. Antonius Spanoghe stond in voor de
bevoorrading van de abdij, hij slaagde erin de velden van de abdij te Zoersel in
cultuur te brengen. Bij de verkiezing in 1678 van een nieuwe abt voor de abdij,
werden de abt van Villers en de kanselier van Brabant tot commissarissen
aangesteld. Vijftig religieuzen brachten een stem uit. Antonius Spanoghe werd met
28 voorkeurstemmen, 8 tweede keuze en 4 derde keuze stemmen verkozen. Op 18
december 1678 werd zijn verkiezing te Madrid bekrachtigd. Het duurde tot 9 april
1679 vooraleer Antonius Spanoghe in het bijzijn van de abten van Saint-Michel en
Saint-Sauveur tot abt werd gewijd. Hij was in de hoedanigheid van abt geestelijke
heer van Puurs en Breendonk tot 1706.
Figuur 3. Inauguratie Antonius Spanoghe op 9 april 1679 1
1 bron: Bibliotheek KULeuven
2

Op 17 september 1672 was door een
onvoorzichtigheid van een loodgieter brand op het dak
van de kerk ontstaan, met als gevolg dat de kerk
totaal uitbrandde en dat het grootste gedeelte van de
abdijgebouwen werd geteisterd. Tijdens de
wederopbouw van het klooster en de andere
gebouwen vernield in 1672, verfraaide Antonius
Spanoghe als nieuwe abt de abdij en breidde hij die
uit. Het abdijterrein aan de Schelde omvatte destijds
16 hectaren. Hij liet tussen 1690 en 1696 door Quellin
en Willemsens uit Antwerpen een nieuw koorgestoelte
ontwerpen met beeldhouwwerk dat getuigde van groot
talent (zie kader). In 1827 werden de vermaarde
koorbanken uit de abdijkerk in de kerk van Wouw in
Zeeuws-Vlaanderen geplaatst. De barokke beelden van
Quellinus, Verbruggen en Willemsens zijn aldaar de
weinige restanten van de fameuze kerk van de
Bernardusabdij van Hemiksem uit 1690.
Op het hooge koor zijn de heerlijke gestoelten geplaatst, van het St.
Bernardklooster afkomstig. Op last van den destijds regerenden abt Spanoch werden
zij tusschen de jaren 1680 en '90 naar de plannen van den bouwmeester Bouvard
vervaardigd. De voor dien tijd belangrijke som van 26000 gulden werd er aan ten
koste gelegd en behalve de ontwerper zelf, die de kleinere ornamenten
beeldhouwde, wijdden Antwerpsche kunstenaars als Quellinus - de bekwame zoon
van den vermaarden Arthur - Willemsens en andere mannen van naam hun
uitnemend talent aan de bewerking der prachtíge beelden, die het schoone geheel in
rijken overvloed versieren. Elk der beide gestoelten, tegenover elkander langs de
wanden van het koor geplaatst, bestaat uit twee rijen zetels, door smaakvolle en
kunstig bewerkte beschotten van elkander gescheiden. Een hooge lambrizeering,
evenals al het overige van kostbaar donker eikenhout, vormt den achtergrond en op
de leuningen van de bovenste zitplaatsen staan de talrijke beelden, waaraan
blijkbaar verschillende meesters hebben gearbeid, waarvan wel het eene boven het
andere uitmunt, maar die toch allen van hooge kunstvaardigheid getuigen. Een
afbeelding, die de schoonheden van hoofden en handen en draperieën in
bijzonderheden te aanschouwen gaf, zou noodig zijn, om het geheel in zijn waarde
te doen schatten; en een veel uitvoeriger beschrijving, dan wij ons kunnen
veroorloven, zou alleen eenig denkbeeld kunnen geven van het in al zijn deelen
uitnemend geschikte en bewerkte kunstgewrocht, dat alle andere, overigens teregt
beroemde, koorgestoelten in onze vaderlandsche kerken verre acbter zich laat en
overwaardig is, dat er de aandacht van landgenoot en vreemde op gevestigd worde.
Kader 1. Omschrijving van het koorgestoelte van de abdijkerk, vandaag ondergebracht in Wouw 2
In 1690 bestelde Antonius Spanoghe een orgel bij orgelbouwer Forceville en
een klok voor de toren bij Joltrain. In 1702, werd een nieuwe vleugel aan de
2 Bron : Zwerftogten in Brabant en Zeeuwsch-Vlaanderen, Wandelingen door Nederland met pen en potlood.
Deel 7 p.348
3
Figuur 4. Toren in de westgevel van de
abdij te Hemiksem (bron: Wikipedia)

gebouwen gerealiseerd. De bibliotheek werd er in ondergebracht en de abt voorzag
die van waardevolle boeken.
Naast de heropbouw van de eigen abdij stond de abdij in voor de bouw van
de toren van de kerk van Gastel en de reparatie van de kerk van Oudenbosch.
Abt Spanoghe hield zich voornamelijk bezig met zaken binnen de Orde. Zo
waren in Roosendaal omstreeks 1680 heel wat problemen: de zusters weigerden de
Abdis Benedicta Manriquez te aanvaarden. Spanoghe was in dit conflict verplicht om
zelf een regent aan te wijzen. Zo maakte hij ook op verzoek van de abt van Cîteaux
een speciaal bezoek aan de abdij van Saint-Sauveur. In 1686 werd hij tot syndicus
van de Belgische provincie benoemd. In “Het Verhaal van den Reiger” door P. Joseph
van den Akker 3 wordt iets over het karakter van Antonius Spanoghe verteld. “Prelaat
Spanoghe wist wat hij wou, hij was er de man niet naar, om zich in de wielen te
laten rijden, niet in de Staten van Brabant, waar hij lid was, niet in het klooster dat
hij bestuurde en niet door mensen, die iets met hem te verhandelen hadden. Abt
Spanoghe was zo door de omstandigheden geworden, want hij wist dat de Sinte
Bernaert een geweldig vast hand nodig had om de ramp van 1672 te boven te
komen. Spanoghe was niet gierig maar hield van de puntjes op de i. Zijn houding
was niet altijd aangenaam, niet voor de monniken en niet voor de anderen, maar
wanneer hij stierf was de abdij zo goed als herbouwd en daarom vergaf men hem
veel.
Figuur 4. Kruisbeeld vervaardigd in lood, in
1705 ter ere van Antonius Spanoghe destijds
op de begraafplaats van Hemiksem geplaatst.
Als afgevaardigde van de Staten van
Brabant ging Antonius Spanoghe in 1699 zich in
Brussel vestigen. Het dagelijks beleid van de abdij
werd van dan af aan prieur van Nuffel
overgedragen. Op 28 juni 1705 vierde Antonius
Spanoghe zijn gouden jubileum van vijftig jaar
binnen de abdij en van vijfentwintig jaar
prelatuur. Het Zwijvicke museum te Dendermonde
bewaart het « Lofdicht ter herdenking van het
zilveren jubileum als 31ste abt van de Sint-
Bernardusabdij van Hemiksem » 4 . Ter ere van zijn
viering richtte Antonius Spanoghe een door J.
Duquesnoy prachtig in lood vervaardigd
Christusbeeld op, in de begraafplaats van de oude
abdij van St. Bernard aan de Schelde.
Met de Franse Revolutie werden de
Cistercienzermonniken in 1794 door de Fransen
uit hun abdij verdreven. Het
bewonderenswaardige kruisbeeld werd verborgen
gehouden. Het verhuisde erna mee met de
monniken naar de abdij van Bornem waar het zich
3 Bron : Het Verhaal van den Reiger, Bornem, 13 April 1946, Uitgave De Pijl Brussel
4 Bron : SAD 2004.56 - Deze uit 1705 daterende publicatie bevat een samenvatting van de geschiedenis van de
abdij en van de levensloop van de abt
4

vandaag nog steeds in de tuin van de abdij bevindt. Ook tijdens dens de Eerste
Wereldoorlog van 1914-18 was het kruisbeeld bedreigd. Om het aan de aandacht
van de Duitsers te onttrekken trekken werd het wit geschilderd.
Figuur 55.
Christo crucifixo posuit Spanoghe abbas MDCCV
Na een regeerperiode van ruim een kwart eeuw, stierf op 21 september 1706
een van de oudste ste Belgische abten in het onderkomen van de abdij te Antwerpen Antwerpen. In
het et koor van de abdijkerk van St St. Bernard aan de Schelde te Hemiksem, ter hoogte
van het gestoelte te van de prior en de abt werd hij begraven. ZZijn
grafsteen omvatte
het opschrift:
D. O. M.
OBIIT 21 SEPTEMBRIS ANNO 1706
REVERENDUS EVERENDUS ADMODUM ET AMPLISSIMUS DOMINUS
D. ANTONIUS SPANOGHE
JUBILARIUS
DOMUS HUJUS ABBAS XXXI
STATUUM BRABANTIAE DEPUTATUS
ORDINARIUS
INTENDIT PATRIAE PROSPERE
ORDINI PROSPERIUS
CLAUSTRO AC TEMPLO PROSPERIUM
ORA LECTOR UT PROCEDAT
AC
R. I. P.
Zijn opvolging vond plaats op 24 november 1716. Het is niet geweten of deze
grafsteen vandaag nog bestaat. Tijdens de Franse Revolutie werd de kerk van de
abdij van Hemiksem totaal verwoest.
Antonius nius Spanoghe verrijkt verrijkte de bibliotheek van de abdij met een complete
collectie van boeken van SS. PP., Concilies, en andere grote werken werken. Men bewaart in
de abdij een manuscript t dat de kapitteltoespraken van 1682 tot 1706 bevat. Zijn
portret in olie, natuurlijke grootte, werk van onbekende schilder, is tot op van vandaag te
bezichtigen in de abdij van dde
monniken in Bornem. Zijn credo was “intende
5

prospere” wat neerkomt op voorspoed in schoonheid. De bibliotheek van Bornem
bewaart van zijn hand een pamflet getiteld:
Oratio congratulatoria adm. Rev. Et ampl. D. Joannis van Heymissen
loci S. Bern. Abb. Per fr. Antonium Spanoghe habita. – Antverp. Gymmii, 1663. In-4°,
4 p.
Men vindt er evenzeer tekeningen van wapens, proza en versregels,
chronogrammen 5 , enz.., gedrukt ter gelegenheid van de inauguratie van Antonius
Spanoghe in de abdij.
Figuur 6. Boek uit de bibliotheek van Bornem bedrukt met het wapen van Antonius Spanoghe
O(biit) Ampliss. D(ominus) Antonius Spanoghe
“Abb(as) 3. post separationem ab episcopatu Antverpiensi”
jubilarius ex familia patricia natus Teneramundae 20 April. 1634
P SB o/S prof. 7 Jun. 1656
S sacerdos 10 Juni 1658
F lector S.Theol. 30 Oct. 1666
Provisor. Abbas (XXX1)
inauguratus 9 April. 1679
anno 1699 fit Statuum Brabant. Deputatus
claustrum renovat
obiit Antverpiae in Refugio 21 Sept. 1706 et spultus est in choro S.Bern. prope odeum
inter sedilia abbatis et prioris.
5 Vooral in de 17de en 18de eeuw was het gebruik van chronogrammen heel populair: het jaartal werd verwerkt
in een zin, meestal in het Latijn, die iets over de gebeurtenis zelf zei. Vaak zijn de letters met getalwaarde als
hoofdletters of groter weergegeven, soms hebben ze zelfs een gouden laagje gekregen.
“FataLIs ter quInta DIes et bIna noVeMbrIs annIs seX natUs septUagInta fUIt”: 1593 (Dom Aachen)
6

BIBLIOTHECA CISTERCIENSUM
Figuur 7. Fragment in versvorm uit het werk «Allusio emblematica ad arma gentilitia Admodum Reverendi ac
Amplissimi Domini Praesulis D. Anthonii Spanoge. » 6
1. Oratio congratulatoria ad (…) D. Ioannem Van Heymissen S. Theol.
quondam lectorem, (…) abbatem denominatum coram venerabilibus Dnis ejusdem
Monasterii Per R.D.F. Antonium Spanoghe ibidem habita.
P. 17-22 in AB Bornem, 13 E/19.
2. Plausus et applausus abbatiae S. Bernardi ad Scaldim. Rev. (...) Antonio
Spanoghe ex doctissimo S.T. Lectore, & Provisore vigilantissimo (...) S. Bernardi
ad Scaldim (...) abbati longe dignissimo (...) solemniter installatto & inaugurato
die nona Aprilis Anno sal. M.D.C.LXXIX. eiusdem Abbatiae Conventus gratulatur.
12 p. Antwerpen, M. Parys, s.d. . - SA Antwerpen, Kerk. lnstell., Sint-
Bernards, K 1343.
3. Virtutes regulares abbatis gratulatorie oblatae earum sedi Rev. (...) Antonio
Spanoghe ex eruditissimo lectore et strenuo provisore divi Bernardi iuxta ripas
scaldis antistiti dignissime sacroque applausu inaugurato ut phoebus exortus
dominica in albis.
39 p. Antwerpen, J. Jacops, l679. - SA Anlwerpen, Kerk. Inslell., Sint-Bernards, K
1343.
Met zeer korte bijdragen door twintigdal medewerkers, die alleen met initialen en
functie (bijv. “pastor in Capelle") zijn aangeduid, zodat identificering zeer moeilijk
is.
4. Rev. admodum, amplissimoque viro ac domino D. Anthonio Spanoge antiquissimi
et celeberrimi monasterii S. Bernardi ad Scaldim ordinis cisterciensis solemniter
inaugurato, sacraque insula decorato, gratulatur & applaudit Gymnasium S.
Augustini Antverpiense Ipso inaugurationis die 9. Aprilis.
6 Bron : Bibliotheek KULeuven
7

22 p. s.n, s.l., s.d. KU Leuven, GBlB, P.270.120.493/Qo. (Aantekening op
binnenzijde kaft van dit exemplaar: Typis J. Jacops, 1679). - SA Antwerpen, Kerk.
Instell., Sint-Bernards, K 1343.
Inhoud:
4.1. 6 p. anonieme Eccloga cui nomen, intendit prospera, ex Amplissimi Domilli Abbatis
Epigraphe desumptum.
4.2. 13 p. anononieme Allusio emblematica ad arma gentilitia Admodum Reverendi ac
Amplissimi Domini Praesulis D. Anthonii Spanoge.
4.3. 3 p. anonieme Caronis Adm. Rev. ac Ampl. Domino Praesuli.
Editie 1679. FG., BCF, cat. nr 126c.
5. Rev. Domino D. Hermanno Josepho Vander Poorten insignis ecclesiae S. Michaelis
sacri et canonici Ordinis Praemonstratensis Abbati meritissimo (...) nec non Rev.
admodum Priori, caeterisque Dominis confratribus ejusdem Ecclesiae Religiosis
Canonicis, Antonius Spanoghe Abbas S. Bernardi, ejusdemq. Conventus, de
renovata Confraternitate congratulatur X. Octobris A° 1679.
Antwerpen, M. Parys, 1679. Afschrift: GB., VG 5.9, 139-142.
6. Corydon perantiquam Confraternitatem inter Reverendos admodum Dominos DD.
Norbertinos et Bemardinos sub Rev. Domini D. Hermanno Josepho A Porta Sancti
Michaelis Antverpiae, et D. Antonio Spanoghe Sancti Bernardi ad Scaldim
Abbatibus meritissimis in mutua visitatione renovatam congratulans VI. Idus
Octobris 1679.
Afschrift: GB., VG 5.9, 142-145.
7. < Tertium Carmen de renovata confraternitate inter RR. Dominos Michaelitas et
Sambernardinos anna Dni 1679>. Rev. Dom. D. Antonio Spanoghe (...)
caeterisque DD. Confratribus Sancti Bernardi Religiosis D. Hermannus Joseph
Vander Poorten Abbas Sancti Michaelis Antverpiae ejusdemque Conventus,
restauratam Confraternitatem congratulatur die 29. Augusti 1679.
GB., VG 5.9, 146-148.
8. Exhortationes 1682-1706.
209 p., Latijn, losse katernen, met 3 indices door andere hand. Naar aanleiding
van kledingen, professies, wijdingen in SB 0/S, vermaningen in het kapittel en
toespraken.
AB Bornem, hs. 59 - VD, HB, nr 59.
9. Kopie van brieven in de Raad van Brabant, 22.8.1685.
371 p. in Ceynsboek van Puers. AB Bornem, hs. 351 - VD, HB, nr 276/351.
10. Vreedt-saemige blijdschap (...) vernieuwt op de eerste incomste van (...) Antonius
Spanogbe nieuwe gemijterde abt van Ste Bemaerdts etc. (...) de Parocbie van
Puurs... 24.6.1679.
5 n.g.p. hs. in GG., 206.
11. Monasterium Beatissimae Virginis Matris Mariae Loci Sancti Bemardi ad Scaldim, &
abbates ejusdem pro Conventu modemo gratulantes Rev. (...) Antonio Spanoghe
Loci ipsius ex gremio, dignissimo abbati trigesimo-primo (...) bis in Regionibus
Belgicis quondam syndico (...) Post annos 26. Praelaturae, expletos sacrum
professionis religiosae quinquagesimum solemniter celebranti primo abbatum bic
jubilario prae omnibus uni.
20 p. s.n., s.d. . - SA Antwerpen. Kerk. Instell., Sint-Bernards. K 1343.
12. Jubeldicht door Gabriel Van de Velde opgedragen aan A.S. n.a.v. jubileum
van zijn professie.
13. Oratio funebris door Gabriel Van de Velde op 11 januari 1707.
8

REFERENTIES
– Renseignements fournis par le R. B. Van Doninck, bibliothécaire de l’ abbaye de S t Bernard à
Bornhem.
– Obit. Loci S. Bernardi, pp. XXVI-XXVII et 124-125. Obituarium van de abdij der Cisterciensers,
vroeger gevestigd te S.Bernard a/d Schelde, thans te Bornem.
– Cf. Synopsis actorum ecclesiae Antverpiensis etc., liber prodomus. Edidit P.F.X. DE RAM. Bruxellis
1856, p. 194.
– Monasticon Belge, t.VIII, dl. 1 : Province d’Anvers, Luik, 1992. F. MARCUS, Abbaye de Saint-Bernard
sur l’escaut.
– Bibliotheca Cisterciensium, Hendrik, p.306-308
9