Hans v.d. Kamp

mij geraadpleegd zijn. Een enkele keer heb ik me badinerend commentaar veroorloofd, niet
om te kwetsen maar omdat ik het gewoon niet laten kon. Wanneer ik iemands werk niet
serieus had genomen, zou dat genoemd noch gebruikt zijn. Dit houdt ook weer niet in dat
onaangehaalde bronnen door mij als inferieur beschouwd zijn. Bij mijn keuze heb ik me
mede laten leiden door de vraag of het gebruikte materiaal vrij makkelijk raadpleegbaar was.
Nogmaals dierbare schrijvers, zonder jullie pionierswerk had deze verhandeling nooit
geschreven kunnen worden: heel veel dank daarvoor!
Maar ook mijn soulmate Annemieke en alle anderen die mij gestimuleerd en geholpen
hebben dit epos te voltooien dank ik uit de grond van mijn hart. Ik zal geen namen noemen
maar de dierbare vriend die mij, toen het verhaal bijna af was, adviseerde om het logischer
te structureren, ben ik meer dan gewone dank schuldig. Dat in weerwil van het feit dat zijn
raad tot een writers block leidde waardoor het schrijven van dit essay uiteindelijk meer dan
twee jaar in beslag nam.
Bene valete amici: Franeker, voorjaar 2010
Hans van de Kamp.
1 G. Mak, Het stadspaleis n.p. 2002 ш p. 21.
2 A.G.N. (Algemene geschiedenis der Nederlanden) 7 p. 75.
3
A.G.N. 7 p. 84.
4
A.G.N.7 p.75 ev.
5
A.G.N. 7 p. 362.
6
In 1908 plaatst hofleverancier F.W. Aleva uit Joure al een advertentie waarin hij zich fabrikant van
stoelklokken noemt. Zo eigentijds is het woord dus niet maar in Van Dale‟s Groot Woordenboek is het pas
sinds kort opgenomen.
7
Volgens Zeeman‟s klokkenlexicon en “De dikke Van Dale”wijst “stoel”op het houten plankje op pootjes
onder het uurwerk. Anderen brengen het woord in verband met een preekstoel, een dakstoel of het houten
getimmerte onder een torenuurwerk. Voor stoelklokken is het essentieel dat de console integraal deel
uitmaakt van de klok. Bij enkele vroege stoelklokken is dit onloochenbaar, Hun pal- mechanisme zit niet in
het uurwerk maar ligt in de console verzonken.
8
Wij noemen kleine klokken die er nog helemaal als vroege torenuurwerken uitzien „huisklokken‟. In andere
landen maakt men onderscheid tussen huisklokken, woonkamerklokken en klokken voor het luxueuze
interieur. W. Hertig, Premières horloges mécaniques à poids, Horloges gothiques. Le Locle 1969 p.7 en 8.
9
Redactie, Willen Barentsz en zijn uurwerk, publicatie bij een tentoonstelling in het Museum van het
Nederlandse uurwerk. Zaanse Schans 1996.
10
J.H. Leopold, The Almanus manuscript, Londen 1971 bevat een facsimile, een transcriptie met vertaling
alsmede een verduidelijkend commentaar op de raderwerken van 30 uurwerken die tussen 1475 en 1485
door een uurwerkmaker, broeder Almanus werden getekend en beschreven. Bij een van de uurwerken, “op
gewicht” is duidelijk dat het om een gotische gaat. Van de overige hangklokken komen we niet te weten hoe
de pilaren van hun frame eruit zagen. In december 2003 publiceerde Leopold een aanvullend artikel in
Antiquarian Horology: “Almanus re-examined” met o.a. gegevens over de geografische herkomst van deze
klokken.
11
P.Th. Mestrom, Limburgse klokken en hun makers, Maastricht 1997 p. 20 en Sotheby‟s Amsterdam 25 nov.
2003 Cat. AM0907, lot 193.
12 In T. Bollen, Franse lantaarnklokken, Haarlem 1978 afb. 11 is een balans lantaarnklok afgebeeld die
Nederlands zou zijn en die tussen 1610 en 1650 gedateerd wordt. Hoewel de pilaren van het uurwerk
Hollands aandoen bevat het uurwerk ook Duitse elementen. Ieder oordele voor zich!
13 In diverse publicaties wordt de term West Friese klok gehanteerd. Omdat de meeste van deze klokken niet
gesigneerd werden is het moeilijk om aan te geven waar precies ze gemaakt zijn. Waarschijnlijk moet hun
productiegebied in noordelijk Holland gezocht worden, tussen Alkmaar en Haarlem en in Amsterdam zelf.
Vandaar: Hollandse stoelklokken.
14 W.F.J. Hana, Klokkenkijkboek, Haarlem 1978 afb. 33, J. Stuurman-Aalbers e.a., Kunst- en antiekveiling,
dl. 15 , Den Haag 1990 p. 302. Hana beschouwde deze klok als de oudst bekende voorloper van de Zaanse
25