Jaco de Rapper

Samenvatting van de presentatie van drs. J.M. (Jaco) de Rapper tijdens de studie ochtend
op woensdag 16 november 2011.
Loyaliteit van kinderen aan ouders wint het van de school
Als een leerkrachtkinderen de indruk geeft dat hun ouders slechte opvoeders zijn, gaan zij
zich tegen het onderwijs afzetten en halen slechtere resultaten. Loyaliteit van kinderen aan
hun ouders is sterker dan welk onderwijsaanbod ook.
Vanaf de geboorte is de relatie tussen kind en ouders onvervreemdbaar en uniek. Deze
relatie houdt nooit op te bestaan, ook niet in situaties van scheiding, adoptie of overlijden.
Het feit dat het kind het leven dankt aan twee mensen meestal de ouders genaamd, plaatst
het kind in een onomkeerbare relatie tot die mensen; de zogenaamde zijnsloyaliteit.
De betekenis van deze loyaliteit wordt vaak onderschat. Ook leerkrachten hebben iedere
dag te maken met loyaliteit. Ontkenning van het bestaan van deze sterke existentiële
banden leidt tot verspilling van energie en doet leraren soms wanhopen bij de zoveelste
mislukte poging van een ambitieus project.
Als een kind zich in een situatie bevindt, door extra begeleiding, aangepaste programma die
indruisen tegen de waarden en normen van thuis, komt dat kind in een deloyale positie ten
opzichte van de ouders.
Zo hoorde ik een vader tegen zijn zoon zeggen: ‘ik wil dat je de beste van de klas wordt,
maar je moet die leraren niet vertrouwen’. Neemt deze jongen de school serieus dan is hij
aan de ene kant ontrouw aan zijn vader, maar aan de andere kant zegt vader dat hij op
diezelfde school niet mag falen. Er is sprake van een tegenstrijdige boodschap, die een kind
in verwarring brengt. Kinderen kunnen deze verwarring vertalen in afweer tegen het
onderwijsaanbod of tegen de leerkracht.
Vanuit zijnsloyaliteit wreekt het kind zijn tekorten op onschuldige derden (destructief recht).
Of wel de samenleving behandelt mij onheus dat geeft mij het recht onrechtvaardig tegen
de samenleving te zijn. Dit kan uitmonden in het afzetten tegen het onderwijsaanbod en
leerkrachten.
Een ernstige situatie voor het kind ontstaat wanneer het kind van de ene ouder de andere
ouder niet mag vertrouwen. Wanneer het idee bestaat dat het kind zich bevindt in een
situatie van deze zogenaamde gespleten loyaliteit dient er te worden ingegrepen. Gespleten
loyaliteit bij kinderen kan leiden tot suïcide; opoffering om in een uiterste poging de ouders
met elkaar te verbinden. Situaties van gespleten loyaliteit zijn voor het kind innerlijk
verscheurend.
Leerkrachten hebben kans om onderwijs te geven zonder kinderen deloyaal te maken aan
ouders. Dit impliceert dat leerkrachten de ouders respecteren als eerstverantwoordelijken.
Als leerkrachten vanuit hun eigen waarden en normen de leef- en opvoedingsstijl van de
ouders afkeuren is het onjuist daar naar het kind toe uiting aan te geven. Veroordeling van

ouders, hoe subtiel ook, leidt tot verwijdering tussen de leerkrachten en de kinderen. Als we
een kind vertellen ‘Je zou blij moeten zijn met zo een goed onderwijsaanbod temeer daar
jouw ouders in de maatschappij slecht functioneren’, beginnen we aan een zeer riskant
proces.
Dit kan bij het kind leiden tot vervreemding van de school. Bovendien kan vervreemding
ertoe leiden dat de kinderen later ernstige problemen krijgen.
School is namelijk het eerste maatschappelijk instituut waarmee kinderen te maken krijgen.
Als ze zich daartegen afzetten is de kans groot dat ze later ook andere maatschappelijke
instituties gaan afwijzen.
In mijn praktijk maak ik geregeld mee dat mensen zich afzetten tegen de samenleving, uit
onzichtbare loyaliteit aan hun ouders. Hoe vaker onze samenleving ons vertelt dat onze
ouders fout zijn, des te meer willen we op den duur bewijzen dat de samenleving fout is.
De school moet dus uiterst voorzichtig omgaan met loyaliteitsgevoelens van kinderen.
Leerkrachten moeten, ook onuitgesproken, respectvol omgaan, met ouders van hun
leerlingen. Pas dan kunnen kinderen ingaan op het onderwijsaanbod.
Als de school ouders kan benaderen om samen met hen, kinderen cognitief en sociaal te
vormen is dat een enorme sprong voorwaarts. Ouderparticipatie is dan geen modegril maar
heeft een existentiële betekenis. Kinderen zullen deze samenwerking nodig hebben om niet
in loyaliteitsconflicten te raken.
Ouders moeten geïnformeerd raken over het onderwijsaanbod om vervolgens, van harte,
ook vanuit hun eigen achterstandspositie, daarmee akkoord te gaan. Thuis wordt dan de
boodschap: het is goed dat je deze lessen leert. Wij als ouders staan erachter.
Als er een herkenbare samenwerking is tussen ouders en school leidt dat tot afname van de
kans op een loyaliteitsconflict. Een leraar kan zo zijn neiging tot tegenstander zijn, door het
kind te redden van slecht functionerende ouders, ombuigen naar de rol van medestander.
Leerkrachten zullen ook bij zichzelf moeten nagaan waar hun eigen waarden en normen
liggen. Dit zelfonderzoek dient vooraf te gaan om te werken vanuit een meerzijdig gerichte
partijdigheid. Hiermee bedoel ik het vermogen om achter de belangen van iedereen te
staan. Anders kan een leerkracht zelf in een loyaliteitsconflict komen met zijn eigen wortels.
Dat de school aandacht besteedt aan sociaal- emotionele problemen van leerlingen is zeer
belangrijk. Kinderen met problemen zoeken terecht steun bij leraren. Als die zich vervolgens
uitsluitend opstellen als belangenbehartiger van het kind brengen ze die leerling
onmiddellijk in een loyaliteitsconflict. Meerzijdig gerichte partijdigheid is noodzakelijk. Deze
houding nodigt kinderen juist uit hun frustratie, woede en verdriet te uiten omdat hij weet
dat de leraar zijn ouders niet afwijst.
We helpen het kind niet door het te leren diens ouders te haten. Alleen als er sprake is van
acuut en levensbedreigend gevaar moet eenzijdige bescherming worden geboden. Echter

later dient op zoek te worden gegaan naar bronnen van vertrouwen die relaties kunnen
herstellen zodat het aangedane leed zich niet in de volgende generatie zal herhalen.
Jaco de Rapper,
November 2011.