Klik hier om de PDF te lezen - VeldwerkPlaatsen

COLOFOON
TITEL QUICK‐SCAN BOEZEMRIETLAND DE ALDE FEANEN
STATUS DEFINITIEF
DATUM 17‐09‐09
AUTEUR N. MINNEMA
OPDRACHTGEVER IT FRYSKE GEA , G. V/D BURG EN CLM
QUICK­SCAN BOEZEMRIETLAND DE ALDE FEANEN
1

Samenvatting.
It Fryske Gea heeft naar aanleiding van verontrustende berichten over de verruiging en verbossing
van de rietlanden een startnotitie knelpunten rietlanden gemaakt. Naar aanleiding hiervan zijn de
boezemrietlanden in De Alde Feanen bezocht en beoordeeld om de ernst van de problematiek vast
te leggen. Deze inventarisatie, waarbij met name gekeken is naar de aard van de problematiek en
naar mogelijkheden ter verbetering van het na te streven natuurdoel, kan als basis dienen voor een
nader uit te werken plan van aanpak. De veldbezoeken en de adviezen beperken zich tot de jaarlijks
gemaaide rietpercelen in eigendom en beheer van It Fryske Gea. De locaties met overjarige riet‐ en
particuliere percelen, worden wel benoemd en zijn kort beschreven op basis van aanwezige
veldkennis en beoordeling vanaf de boot.
Aan de hand van de veldbezoeken kan worden gesteld dat de meeste rietpercelen, in jaarlijks
maaibeheer, een sterke of lokaal sterke verbossing vertonen. Vaak is de Zwarte Els de
hoofdhoutsoort en soms is het Zachte Berk en of Vuilboom en slechts in beperkte mate Grauwe Wilg.
Ook is duidelijk zichtbaar dat met name in de laatste 5 jaar de rietsnijder eerder genegen is om delen
met een sterke verbossing links te laten liggen en niet meer te maaien. Ook de oevers van de
percelen , waar over het algemeen toch behoorlijk riet staat worden niet altijd meer gemaaid. Dit is
een direct gevolg van het arbeidsintensieve karakter om dit oeverriet te maaien. Met behulp van
aangepaste mechanisatie is dit wel te verhelpen.
In het algemeen kan worden gesteld dat de rietpercelen die het langst in rietlandbeheer zijn
momenteel het meeste verbossingsgevoelig zijn. Oude hooilandpercelen die de afgelopen 30 tot 40
jaar uit de hooilandproductie zijn genomen en inmiddels geheel of deels met riet zijn begroeid
hebben momenteel het minst last van bosopslag. Maar door de verbossing en verruiging in zijn
algemeenheid neemt het oppervlak gemaaid rietland af en het areaal struweel en bos neemt toe.
Deze wijziging wordt meestal niet ingegeven door een bewuste keuze maar is een gevolg van
twijfelachtig beheer. Wel anders willen maar niet kunnen. Puur uit oogpunt van de natuur
geredeneerd liggen de percelen er heel ‘mooi ‘ en zeer gevarieerd bij. Echter als de ontwikkeling zo
doorgaat zal er de komende 10 jaar nog veel rietland verbossen.
2

Los van het feit dat de successie in zijn algemeenheid als oorzaak kan worden genoemd zijn er meer
factoren die er toe hebben bijgedragen dat de verbossing is toegenomen. Verbossing op zich is niet
nieuw, echter de mate waarin bepaalt de aard van het probleem. Factoren die in meer of mindere
mate naast de successie hebben bijgedragen in de mate van verbossing zijn:
• Wijziging boezempeilbeheer, een “star” zomer‐ en winterpeil en een slechtere
waterkwaliteit, met als gevolg waterhuishoudkundige isolatie van de deelgebieden en een
kleinere boezeminvloed en grotere regenwaterinvloed.
• Wijzigingen in de rietsector, zoals import buitenlands riet(negatieve prijs beïnvloeding),
gebruik machines (hoger maaien en achter blijven van ruigte in de percelen), pacht of riet op
stam (minder zekerheid pachter/gebruiker), rietmaaien is steeds meer een neven inkomst,
onderhoud, uitvoeren van nawerk in de rietpercelen (boompjes steken en oevers maaien),
verschil per gebruiker en gebied m.b.t. subsidie mogelijkheden (programma beheer en
subsidiemogelijkheden provincie Overijssel). Met name het verschil in gebruiksvorm en
verschil in subsidie mogelijkheden beïnvloeden de inzet van de pachter of gebruiker negatief.
• Wijzigingen in het natuurbeheer, systeembeheer, natuurontwikkeling, kortere beheer
periode i.v.m. broedseizoen F&F wet, invloed boezemwater i.v.m. waterkwaliteit, grotere
regenwaterinvloed, geen gebruik chemische bestrijdingsmiddelen en niet meer percelen of
delen van percelen mogen branden.
Al deze factoren hebben er toe bijgedragen dat we nu in een situatie verkeren die voor het behoud
van het open landschap, het rietland, de bijbehorende soorten en de rietcultuur minder gewenst
zijn. Om deze ontwikkeling te kenteren zal er een scala van maatregelen moeten worden uitgevoerd
om de verbossing, verruiging en de achteruitgang van de rietopbrengst te temperen. Voor de per
deelgebied te maken plannen van aanpak kan er afhankelijk van de lokale situatie worden gekozen
uit de volgende beheer‐ en inrichtingsmaatregelen. De te nemen maatregelen kunnen zijn:
• Doorgaan met riet maaien in een duurzamere verstandhouding met de pachter of gebruiker.
Een gebruiksvorm met meer wederzijdse rechten en plichten, en daar waar mogelijk
gezamenlijke benutting subsidies.
• Inzet arbeid van It Fryske Gea. De beheerder zou er ook voor kunnen kiezen om zijn arbeid in
de rietpercelen geheel te beperken tot ondersteunende activiteiten voor het behoud van de
openheid. Dus rietpachter of gebruiker beperkt zich met name tot het oogsten van riet en de
beheerder beperkt zich hoofdzakelijk tot de ondersteunende beheertaken. Op deze wijze kan
beheerder meer eisen stellen aan de werkwijze en heeft meer tijd voor het nawerk. Voor wat
betreft het (cyclisch) maaien van oevers kan de beheerder de rupsmaaier hiervoor
aanpassen. Maaikop in verstek van de maaimachine.
• Grenzend aan ‘grote’ waardevolle moerasbossen, mits botanisch verantwoord en passend in
het beheer‐ en inrichtingsplan Nationaal Park en de Natura 2000 aanwijzing van de Alde
Feanen, kiezen voor uitbreiding bosareaal , vrije ontwikkeling (successie).
• Op botanisch waardevolle en geschikte delen en bij voorkeur grenzend aan landschappelijk
belangrijke open delen kiezen voor uitbreiding zomer en herfst maaibeheer. Deze werkwijze
3

kan het areaal hooiland in directe verbinding met de boezem vergroten. Tevens komen er op
den duur meer ontwikkelingsmogelijkheden voor moerasheide.
• Cyclisch maai‐ en kapbeheer. Om te voorkomen dat het streven tot behoud rietcultuur en
bijbehorende soorten te ver wordt doorgevoerd kan men er ook bewust voor kiezen om
percelen die niet sterk verbossings gevoelig zijn in een cyclisch maai en kapbeheer op te
nemen. Deze beheervorm is ook te combineren met overjarig rietbeheer. Op deze wijze blijft
er ook genoeg biotoop voor struweelsoorten als Blauwborst en Bosrietzanger.
• Daar waar het beheer van de afgelopen jaren niet optimaal is geweest en achteraf
ongewenste verbossing heeft veroorzaakt , verbossing verwijderen en weer geschikt maken
voor hooiland , rietlandbeheer of cyclisch maai en kapbeheer.
• Daar waar het beheer nog volgens ‘wens’ verloopt maar de ontwikkeling richting verbossing
gaat, rietland plaggen. De mogelijkheden zullen uiteraard getoetst moeten worden aan de
Flora‐ & Fauna‐wet en de Natura‐2000 status.
• Bij alle hier boven genoemde opties nagaan of de interne waterhuishouding van de
desbetreffende deelgebieden en percelen wel goed functioneren. De optimalisatie hiervan
kan bijdragen tot het realiseren van hogere moeras natuurwaarden, meer riet en kan ook
een plus geven voor het boezemwatersysteem.
Alle deelgebieden dienen aan de hand van boven genoemde afwegingen en voorstellen beoordeeld
te worden om vervolgens een plan van aanpak met inrichtingsschetsen te maken.
4

INHOUD
1. Inleiding 6
2. Ligging van het gebied 6
3. Probleem beschrijving 6
4. Aanpak 7
5. Inventarisatie 7
5.1 Gemaaide rietpercelen IFG 9
5.2 Overige rietpercelen 17
5.2.1 Particuliere percelen 17
5.2.2 Percelen overjarig riet IFG 18
6. Stand van zaken en vervolg 22
6.1 Stand van zaken 22
6.2 Vervolg 25
Literatuur 27
Bijlage 28
5

1. Inleiding
It Fryske Gea heeft in een april (2009) voor haar beheerders en opzichters een bijeenkomst
georganiseerd om te praten over de ontwikkeling van de rietlanden, eigendom van It fryske Gea.
Naast positieve ontwikkelingen zijn met name ook de situaties besproken waarbij sprake was van
een achteruitgang in de vorm van ongewenste verbossing. Mede naar aanleiding hiervan heeft er
een veldbezoek plaatsgevonden in het boezemdeel van de Alde Feanen om meer zicht te krijgen op
de lokaal ongewenste verbossing. Daarnaast zijn er percelen bezocht welke de laatste 10 tot 15 jaar
in zomerbeheer zijn. Naar aanleiding van deze bijeenkomst en veldbezoek is een notie geschreven
om te onderzoeken : hoe wil men verder met het beheer van de rietvelden, specifiek in De Alde
Feanen. Indien plan van aanpak goed werkt tegen lokaal ongewenste ontwikkeling van de rietlanden,
kan deze rapportage benut worden als blauwdruk voor overige percelen in beheer bij It Fryske Gea.
2. Ligging van het gebied
Het onderzoeksgebied is het westelijke deel van de Alde Feanen. Dit deel is een gevarieerd
laagveenmoerasgebied aan de oostzijde van het Lage Midden van Fryslân in directe verbinding met
de boezem. Het gebied grenst aan de noordwest zijde aan het P.M. kanaal, aan de oostzijde aan de
Lange Sleatten en de Headamsleat (vaarweg Drachten) en aan de zuid en zuidwest zijde aan de Hege
Warren en het eiland de Burd.
3. Probleembeschrijving
In de Alde Feanen is vergelijkbaar aan vele andere laagveen moerasgebieden sprake van verruiging
en verbossing van rietland. Dit is deels een natuurlijke ontwikkeling, deels liggen er echter ook
problemen aan ten grondslag. Bij het vastgroeien van de kragge aan de ondergrond, neemt de
Zwarte Els sterk toe, ernstige verdroging geeft veel verruiging met Braam en bij verzuring met
regenwater treden Berk en Vuilboom op de voorgrond. Ook nieuwe oogstmethodes, waarbij het sluik
in het perceel achter blijft bevorderen de strooisel ophoping en activeren de verruiging. Deze
ontwikkeling gaat uiteraard gepaard met een lagere rietopbrengst en een ‘twijfelachtig’ beheer
welke meer gestuurd wordt door het te behalen rendement uit de rietoogst en minder wordt
ingegeven door bewuste beheer keuzes. Een en ander is vervolgens weer aanleiding voor kritiek en
kritische vragen van pachters, riet op stam kopers en andere belanghebbenden. Op zich is dit geen
nieuw verschijnsel, echter de mate van verbossing is de afgelopen 5 jaar meer dan gemiddeld toe
genomen. De ontstane situatie werkt verlammend op zowel de inzet van de pachter, overige
gebruikers als de beheerder. Om deze ‘impasse’ te doorbreken heeft de beheerder behoefte aan een
quick‐scan van de problematiek.
6

4. Aanpak
Aan de hand van een quick‐scan/veldbezoeken is de huidige situatie van de rietpercelen, eigendom
van It Fryske Gea in kaart gebracht. Hierbij is met name gelet op de verbossing, verruiging,
opbrengst en potenties van de percelen. Particuliere percelen en overjarige rietpercelen zijn op basis
van aanwezige veldkennis en beoordeling vanaf de boot beschreven. Aan de hand van deze
waarnemingen, voorbeelden van gewijzigd beheer en of inrichting en ervaring elders zijn de
potenties, toekomstig beheer en inrichtingsadviezen gegeven. De percelen zijn echter te divers om in
deze opdracht een gedetailleerd inrichtings‐ en beheersadvies te geven. Daarom vormen de
resultaten van deze quick‐scan (zie Excel tabel bijlage) voor It Fryske Gea de basis voor een te
maken plan van aanpak per perceel. De adviezen moeten getoetst worden aan de natuurdatabase
van It Fryske Gea om de verantwoorde keuzes te maken en voor overleg met de rietpachters en
gebruikers. Afhankelijk van de te maken keuzes met betrekking tot beheer en inrichting kan het
oppervlak rietcultuur afnemen. Dit houdt niet automatisch in dat de totale rietopbrengst van De Alde
Feanen zal afnemen. Mede als gevolg van gemaakte keuzes en overige ontwikkelingen in en om de
Alde Feanen ( it Eilan, de Burd, de Kraanlannen, Life project en de 2 e module De Alde Feanen) is de
kans groot dat deze zal toenemen.
5. Inventarisatie
In het boezemgebied van De Alde Feanen zijn 30 rietpercelen bezocht om deze ter plaatse te
beoordelen aan de hand van een aantal criteria die onder andere inzicht geven in de huidige
ontwikkeling en het gevoerde beheer. Elk perceel wordt op basis van 12 criteria beoordeeld en
worden op basis van veldkennis en ervaringen van elders voorstellen gedaan m.b.t. de inrichting en
het toekomstige beheer (zie Excel tabel bijlage). In kolom 13 van de Excel tabel is de prioriteit van
aanpak aangeven. Deze inventarisatie per perceel kan als basis dienen voor een plan van aanpak. Om
een totaal overzicht van de rietpercelen in het boezemgebied van De Alde Feanen te verkrijgen is ook
een korte beschrijving van de particuliere en overjarige rietpercelen (eigendom van It Fryske Gea)
gemaakt. Dit betreft 12 particuliere percelen ( A t/m L ) en 19 overjarige rietpercelen ( OR 1. t/m OR.
19 )
Bij de beoordeling van de percelen is er op de volgende punten gelet:
• 1. Vegetatiekartering van Altenburg & Wijmenga .
Deze is in 1998 in opdracht van de herinrichtingcommissie de Alde Feanen gemaakt. In
2009/2010 zal er een nieuwe kartering plaatsvinden, mede in het kader van de nulmeting
Nationaal Park De Alde Feanen.
• 2. Aanvraag programma beheer.
It Fryske Gea heeft voor de meeste van haar eigendommen een beheerovereenkomst
afgesloten in het kader van de P.S.N.
• 3. Beheerprincipes beheer‐ en inrichtingsplan Nationaal Park De Alde Feanen, buro
Hemmen. Voor de instelling van het Nationaal Park De Alde Feanen is in 2005 het beheer‐ en
7

inrichtingsplan gemaakt. Hierin staan o.a. de beheerprincipes van de natuurterreinen in
omschreven. Dit betreft: actief, passief en cyclisch beheer in combinatie met het behoud of
ontwikkelen van een open, gesloten of half open/gesloten landschap. (zie kaart bijlage).
• 4. Verbossing.
De soort verbossing en de mate van verbossing wordt aangegeven met ( S) sterk, (LS) lokaal
sterk, (W) weinig en nvt.
• 5. Rietopbrengst.
De rietopbrengst wordt aangegeven met : goed, redelijk, matig en slecht.
• 6. Type rietland.
Het type rietland wordt aangegeven op basis van de keuzematrix Rintjema/Jager ( zie
bijlage). En de mate van verruiging met: sterk, lokaal sterk, weinig en n.v.t
• 7. Broedvogels.
Zal ook worden aangegeven op basis van de keuzematrix Rintjema/ Jager. Deze beoordeling
wordt gemaakt op basis van de veldbeoordeling, bestaande gebiedskennis en de
stippenkaarten van de nulmeting natuur‐indicatoren Nationaal Park De Alde Feanen 2009
van A&W. Voor de overige fauna moet de natuurdatabase van It Fryske Gea worden
geraadpleegd. Hierin voorziet deze quick‐scan niet. Echter genoemde libellen en amfibieën
in de keuzematrix van Rintjema/Jager hebben over het algemeen voordeel bij plag‐ en
inrichtingsmaatregelen ( ervaring Nationaal Park De Weerribben & De Wieden). Voor de
genoemde muizen is het verstandig bij plagwerkzaamheden stroken ongemoeid te laten.
Over het algemeen is het voor deze soorten ook aan te bevelen plagwerkzaamheden diffuus
in het terrein uit te voeren en niet te grootschalig.
• 8. Beheer.
Hierbij wordt aangegeven of het perceel in eigenbeheer wordt geoogst ( IFG) of door derden
( naam pachter of riet op stam koper). Deels betreft dit in pacht situaties en veelal op basis
van riet op stam.
• 9 .Waterhuishouding.
Zal worden getypeerd als regenwater en of boezemwater .
• 10.Potenties en keuzes.
Is weergegeven op basis van keuzemogelijkheden Rintjema / Jager( zie bijlage), te verdelen in
beheermaatregelen, aangevuld met vrije ontwikkeling en cyclisch maai en kapbeheer, en
eenmalige herinrichtingmaatregelen.
• 11. Indicatorsoorten.
8

Zijn aangegeven op basis van de keuzematrix Rintjema/Jager ( zie bijlage). Deels op basis van
veldwaarnemingen, en aan de hand van de verspreidingskaartjes in de nulmeting Nationaal
Park ( A&W 2009).
• 12. Historie
Hier wordt aangeven of het perceel altijd als rietland is beheerd of eerder als hooiland in
beheer was.
• 13 Prioriteit
De percelen zijn ook beoordeeld op basis van prioriteit van aanpak. Dit is in de Excel tabel
aangegeven op de schaal van 1 t/m 4, met de kleuren donkergroen (1), lichtgroen (2),
grijsgroen (3) en geel (4).
5.1 Gemaaide rietpercelen It Fryske Gea
Onderstaande beoordeling per perceel kan het best gelezen worden in combinatie met de het Excel
bestand in de bijlage. En de ligging van de percelen is terug te vinden op de overzichtskaart in de
bijlage.
• 1.1 Rengerspôle, perceel grenzend aan de Folkertssleat. Betreft voormalig hooiland, wordt al
20 jaar niet meer bemalen en gehooid. Wordt sinds ± 7 jaar deels als rietland gemaaid en de
opbrengst en kwaliteit is goed. Er is amper sprake van verbossing, alleen op de verruigde
delen staat een enkele Grauwe Wilg. Hier heeft zich nog geen riet gevestigd. En in het talud
van het recent aangelegde pad staan zaailingen van Berk. Perceel wordt gemaaid met een
rupsmaaier zonder uitkammachine en de ruigte wordt met het riet afgevoerd. Het perceel
staat aan weerszijde in verbinding met de boezem, echter het water stagneert en komt niet
in het gehele perceel. Dus blijven maaien en optimalisatie waterhuishouding.
• 2.1 Dwinger, perceel ten noorden van de Dwinger grenzend aan het PM kanaal. Opbrengst
nagenoeg geheel goed, deel tegen de Dwinger ook veel veenmos en haarmos met een
matige opbrengst een locale verbossing van Els. Ook enige verruiging van Braam, Haagwinde
en Hennegras. De rietpercelen rondom de Dwinger hebben in tegenstelling tot de meeste
overige percelen ook met 2 nieuwe plaagsoorten te maken. Het betreft de Guldenroede en
de Kaukasische Berenklauw. Het overige deel van het perceel met uitzondering van een
strook aan de westzijde is goed rietland zonder bosopslag met locaal enige Kleine Lisdodde.
Maaien geschied inmiddels met rupsmaaier zonder uitkammachine, echter de afgelopen 5
jaar is de hier gemaaid met rupsmaaier met uitkammachine. De laatste jaren word het riet
tegen het PM kanaal niet meer gemaaid omdat het kwalitatief slecht is. Blijven rietmaaien ,
en bij kwalitatief slecht waterriet in combinatie met overjarig rietbeheer, en optimalisatie
van de waterhuishouding.
• 2.2 Hoantse pôle, perceel rietland in de westelijke punt van de Lytse Saiterpolder. Oud
hooiland met langs de boezem een smalle zone met kwalitatief slecht riet. Dit deel drijft en
het riet is krom en niet verkoopwaardig. Vervolgens komt er een strook met goed riet met
9

enige Haagwinde. In de kern van het perceel is de opbrengst minder en neemt de verruiging
met Braam en Guldenroede toe. Het perceel gaat over in een Hennegras, Oeverzegge
vegetatie met een toenemende wilgen opschot. Blijven rietmaaien , vrije ontwikkeling en
optimalisatie waterhuishouding.
• 2.3 De 4 Mêd, perceel aan de oostzijde van polder Grondsma, grenzend aan de Neare Saiter.
Zowel qua opbrengst als oppervlak een onrendabel perceel, opbrengst is matig tot slecht
met veel verruiging van Hennegras, Braam en Haagwinde en locaal veel elzen opschot. Voor
behoud riet en openheid, blijven riet maaien en plaggen, of overgaan op zomerbeheer en
struweel ruimen.
• 2.4 Kobbekoai, perceel tussen de Rûne Sâne en polder Grondsma. Het noordelijke deel
tegen polder Grondsma staat kwalitatief goed, riet zonder verbossing en nagenoeg geen
verruiging. Het zuidelijke deel, rondom het petgat tegen de Rûne Sâne is ± 6 jaar geleden
grotendeels vrijgemaakt van struweel en bos. Opschot is ook weer gekapt, maar riet is in
2008/2009 niet gemaaid. Opbrengst is slecht en de verruiging en verbossing nog steeds
problematisch. Doorgaan met rietmaaien in combinatie met cyclisch maai en kapbeheer.
• 2.5 Neeltsjemuoisgat, perceel ten westen van Neeltsjemuoisgat. Opbrengst goed tot matig,
maar gemiddeld genomen goed. Dit is tot dusver de redding van dit perceel wat nagenoeg
geheel sterk aan verbossing onderhevig is. Betreft met name Els, Vuilboom en Lijsterbes. Ook
is er locaal sprake van een behoorlijke verruiging met Braam en Haagwinde. Perceel wordt
gemaaid met zelfbinder en de ruigte wordt centraal verbrand. Doorgaan met rietmaaien
optimalisatie waterhuishouding en vrije ontwikkeling.
• 3.1. Bysitters Unlân, onderdeel van Tusken Sleatten, gelegen ten zuiden van de Ielterm.
Perceel wordt jaarlijks deels door It Fryske Gea in herfstbeheer gemaaid en deels in riet
maaibeheer op basis van riet opstam. Verbossing is sterk en de verruiging bestaat met name
uit Braam en Kamperfoelie. Houtopslag langs de petgaten neemt toe, oevers worden niet
meer mee gemaaid. Dit zijn ontwikkelingen die op termijn het riet maaien minder
aantrekkelijk maken. Afgelopen 20 jaar door It Fryske Gea en verschillende pachters veel tijd
besteed aan het verwijderen van opslag, is echter niet voldoende. Momenteel wordt het riet
geoogst met rupsmaaier met uitkammachine. Dit heeft als nadeel dat de ruigte in het veld
achterblijft en activeert de verruiging. Als gevolg van een deels nog redelijke rietopbrengst
nog geen acuut probleem. Aan de noordzijde en op centrale stripe veel Rietorchis, Ratelaar
en Echte Koekoeksbloem aanwezig. Herfstbeheer door It Fryske Gea in 2008 niet geheel
uitgevoerd. Om de ‘negatieve’ ontwikkeling te kenteren is het verstandig de uitgekamde
ruigte na het maaien op te ruimen en op daar voorgeschikte locaties het herfst maaibeheer
uit te breiden. Daarnaast deels overgaan op zomerbeheer en langs de boezem door middel
van plaggen en optimaliseren waterhuishouding de rietcultuur te activeren.
• 3.2 De 14 Mêd, perceel rietland aan de Folkertssleat tussen Laban en de Koai. Groot en qua
opbrengst een rendabel perceel (goed tot matig). De oostzijde is qua productie matig en
botanisch het meest waardevol. Hier staat ook behoorlijk veel Kleine lisdode, Rietorchis en
Holpijp. Ook komen alle storingssoorten hier beperkt voor. Aan de westzijde staat het
meeste riet met de minste ruigte en geen opslag van Els. Alleen in het achterste deel is
sprake van een locaal sterke verbossing met Els. Desondanks is dit een van de weinige
10

percelen zonder acute problemen. Langs de Folkertssleat is ook nog een klein stuk in
herfstbeheer voor de oogst van bladriet ten behoeve van de productie van eendenkorven.
Hier staat ook Grote Boterbloem. Perceel wordt geheel met rupsmaaier met uitkammachine
gemaaid. De ruigte blijft dus in het veld liggen, hier zijn vooralsnog geen negatieve
ontwikkelingen van waar te nemen. Perceel is geschikt om te blijven maaien, deels kan het
zomer en herfstbeheer uitgebreid worden en zou de waterhuishouding geoptimaliseerd
kunnen worden.
• 4.1 De Geau, verspreid liggende kleine oeverstroken aan de noordzijde van de Geau .
Boezemrietland met een goede rietopbrengst zonder verbossing op de gemaaide delen. Wel
locaal wat Haagwinde. Gemaaid met zelfbinder en ruigte verspreid verbrand. Blijven maaien
en locaal struweel verwijderen.
• 4.2 De Prinsehôf, perceel in de oksel van de Rânsleat en de Folkertssleat. Wordt jaarlijks
gemaaid met rupsmaaier zonder uitkammachine. Ruigte wordt centraal verbrand. Algelopen
20 jaar is er veel tijd besteed aan het verwijderen van elzenopslag, echter is niet voldoende,
verbossing is nog altijd zeer sterk. Lokaal ook sprake van een sterke verruiging. Vooralsnog
deels een redelijke opbrengst, maar voor behoud rietcultuur op den duur plaggen en
optimalisatie waterhuishouding nodig.
• 5.1 De Wyldlannen, perceel Koopmans ten westen van de Moddermar. In dit perceel is ± 12
jaar terug een helofyten filter aangelegd ten behoeve van de watervoorziening van de
Wyldlannen. Hierdoor is het rietperceel te verdelen in 3 delen. Het deel helofyten filter wat
naast het nieuwe open water grotendeels is verbost . Het deel wat qua watertoevoer onder
invloed staat van het helofyten filter. Hier staat het riet goed met lokaal verbossing van Els
En het overige deel , de westelijke zijde tegen de Wyldlannen waar meer sprake is van een
deels slechtere rietopbrengst, verbossing met Berk en verruiging van Hennegras en
Pijpenstrootje. Ook groeit hier Haarmos in het veenmospakket. Direct grenzend aan de
Wyldlannen, en dus meer boezemwater invloed is weer een overgang te zien van meer riet
met Haagwinde. De verbossing in het perceel is deels ‘oud’ , deels van na de aanleg helofyten
filter en deels ± 5 jaar oud van na de periode eigen beheer It Fryske Gea, verkoop riet
opstam. Sindsdien wordt niet alle riet meer gemaaid en blijven er meer bomen staan. Als
overgang naar het open zomerpolderlandschap met zijn weidevogel doelstelling hier
doorgaan met rietmaaien in combinatie met zomerbeheer. Om de openheid te vergroten en
het beheer te verbeteren ‘oude’ verbossing ruimen, deels plaggen rietland en optimalisatie
waterhuishouding.
• 5.2 De Wyldlannen, perceel aan de westzijde van It Djippe Gat. De rietopbrengst is redelijk
tot slecht met veel Veenmos, Haarmos, Braam, Vuilboom en Els. Ook hier is er duidelijk
sprake van minder gemaaid oppervlak na overgang van riet in eigen beheer It Fryske Gea
naar verkoop riet op stam. Ook hier, net als in vele andere percelen worden de oevers niet
meer gemaaid met als gevolg verbossing. Veel opslag is inmiddels 4/5 jaar oud. Twee locaties
met Veenpluis en Pijpenstrootje aanwezig. Voor behoud rietland, blijven maaien, plaggen en
optimalisatie van de waterhuishouding.
• 6.1 De Prinsehôf, perceel aan de Folkertssleat. Wordt jaarlijks grotendeels gemaaid, echter
de meest verbossingsgevoelige en minst rendabele delen blijven de laatste jaren staan . Het
11

perceel is al lang in eigen beheer van It Fryske Gea, heeft altijd een sterke verbossing
vertoond en dit is altijd handmatig en machinaal bestreden. Dit is niet voldoende, met
uitzondering van het deel wat in zomerbeheer is, is bijna het gehele perceel bedekt met een
sterke elzen en vuilboom opslag. Twee jaar niet maaien zou hier fataal zijn voor de
rietcultuur. Naast de verbossing is er lokaal ook een sterke verruiging met Braam,
Haagwinde, Kamperfoelie, Pijpenstrootje en in mindere mate Hennegras. Perceel is
inmiddels op stam uitgeven aan H.H. Elzinga en wordt gemaaid met zelfbinder. In feite zijn
hier 3 verschillende situaties m.b.t. de ontwikkeling en beheer van rietland. Zomerbeheer,
veel Rietorchis en weinig verbossing en verruiging, rietbeheer, veel verbossing en veel
verruiging en het geplagde deel met ‘schoon’ riet veel Ronde zonnedauw, Koningsvaren,
weinig verruiging en een terugkomende verbossing. Indien hier geen keus wordt gemaakt
m.b.t. beheer en inrichting zullen deze delen voor de toekomst verloren gaan voor de
rietcultuur en bijbehorende natuurwaarden. Op basis van potenties kiezen voor meer
zomerbeheer, plaggen, optimaliseren waterhuishouding en vrije ontwikkeling.
• 6.2 De Prinsehôf, perceel aan de oost‐ en zuidoostzijde van de Wytlok. Is lang in eigenbeheer
van It Fryske Gea geweest, wordt de laatste 10 jaar indien mogelijk op stam verkocht. De
opbrengst is goed maar kwaliteit matig, echter lokaal een sterke verbossing met name Els en
deels met Vuilboom. Daarnaast veel Haagwinde, welke het perceel voor de rietsnijder
minder interessant maken. Ook hier worden de oevers en minder toegankelijke delen niet
meer gemaaid , met als gevolg meer bosopslag. Voor het behoud van zowel rietcultuur als
overjarig riet is ingrijpen onvermijdelijk. De meest voor de hand liggende keuze voor dit
perceel is riet maaien, plaggen, optimalisatie waterhuishouding en of vrije ontwikkeling.
• 7.1 De Prinsehôf, perceel ten westen van de Rânsleat petten. Dit perceel is ± 10 jaar terug
door pachter opgezegd in verband met de toenemende verbossing en vervolgens door It
Fryske Gea handmatig en machinaal vrij gemaakt van bosopslag. Dit is echter niet voldoende
gebleken daar het perceel inmiddels weer te maken heeft met een sterke verbossing. Ook is
er lokaal een sterke verruiging met Braam en Hennegras. Dankzij de lokaal nog redelijke riet
opbrengst wordt het perceel nog jaarlijks gemaaid. Verbossing neemt toe mede omdat de
oevers niet meer worden gemaaid. Voor het behoud van rietland en openlandschap zal hier
12

in de toekomst deels gekozen kunnen worden voor zomerbeheer, plaggen en de verbetering
van de waterhuishouding. De botanisch minst interessante delen kunnen zich ook door
spontane ontwikkeling als moerasbos ontwikkelen.
• 7.2 De Prinsehôf, perceel grenzend aan de westzijde van de Rânsleat. Perceel wordt dankzij
de rietopbrengst in zijn geheel jaarlijks gemaaid. Echter de verbossing neemt toe en zodra de
opschot te dik word om te maaien is rietmaaien hier ook een aflopende zaak. Lokaal is de
verbossing sterk en de verruiging met Haagwinde matig. Over het gehele perceel komt veel
Rietorchis, Echte koekoeksbloem en Ratelaar voor. Bij problemen met de verbossing en het
rietbeheer zou zomerbeheer hier een logische keus kunnen zijn.
• 8.1 De 15 Mêd, perceel rietland tussen polder Cuba en It Bil. Aan de zuid, noord en west zijde
is veel verruiging met locaal een matige rietopbrengst. De matige riet opbrengst en de
hoeveelheid Hennegras, Rietgras, Braam en Haagwinde maken dit deel van het perceel niet
interessant voor een rietsnijder. De overige delen, de stripe’s, zijn qua rietproductie ook
matig tot slecht met veel elzenopschot. It Fryske Gea heeft al meerdere malen de
oprukkende verbossing verwijderd, net als andere locaties, tempert dit de verbossing wel
maar is geen oplossing voor het gehele probleem. Deel aan de Holstmar‐zijde inmiddels als
riet opstam uit gegeven en is in 2008/2009 niet meer gemaaid. Perceel is grotendeels jaren
geïsoleerd geweest van de boezem, staat inmiddels weer beperkt in verbinding met de
boezem. Blijven rietmaaien in combinatie met cyclisch beheer, vrije ontwikkeling, plaggen en
optimalisatie waterhuishouding.
• 8.2 It Bil, perceel aan de westzijde van de Holstmar. Langs de randen een redelijke
rietopbrengst met deels haagwinde. In de kern van het perceel een matige opbrengst met
Braam en in mindere mate Hennegras. De Vuilboom en Lijsterbes opschot is hier niet
problematisch. Blijven maaien en waterhuishouding optimaliseren.
• 8.3 Izakswiid, perceel ten zuiden van de Twa sân‐mêden en ten oosten van de Skeane Sleat.
Deel tegen de Skeane Sleat is al meer dan 10 jaar in zomer beheer en het overige deel wordt
jaarlijks in rietbeheer gemaaid met rupsmaaier zonder uitkammachine. De ruigte wordt
centraal verbrand. Oevers worden cyclisch mee gemaaid en regelmatig wordt de verbossing
en het struweel verwijderd. De rietopbrengst is lokaal redelijk, dan geen verruiging en
verbossing. Gemiddeld is de opbrengst matig. Bij een matige riet opbrengst is er vaak ook
sprake van een sterke verbossing en verruiging in de vorm van Hennegras en Braam. In het
zomerbeheer lokaal enige opslag van Berk. Voor verbetering van de rietcultuur kan plaggen
worden overwogen en optimalisatie van de waterhuishouding.
• 8.4 Izakswiid, perceel aan de oostzijde van It Izakswiid. Is een onderdeel van ‘groot’
rietperceel, echter het overgrote deel, en meest oostelijke deel wordt al meer dan 15 jaar
niet meer gemaaid (OR.16). In het gemaaide deel staat langs de oevers deels goed riet, maar
in de kern van het perceel is de opbrengst slecht met veel verbossing van Vuilboom en
Meelbes. Wel staat hier in tegenstelling tot de meeste rietpercelen Ronde zonnedauw.
Lokaal ook een toename van Pijpenstrootje en Hennegras. Deel langs de Aldewei is in
zomerbeheer, hier is geen sprake van verbossing. In 2008/2009 is een deel van de verbossing
verwijderd, echter lokaal blijft de opschot dominant. Blijven rietmaaien , plaggen en
optimalisatie waterbeheer.
13

• 9.1 Japkelân, onderdeel van Tusken Sleatten grenzend aan de Headamsleat. Is globaal in drie
delen te verdelen, het meest oostelijke deel wat nu (sinds 2009) wordt bevloeid met een
molen. Dit deel is nat tot zeer nat, met nog veel verruiging in de vorm van Hennegras en als
gevolg van de opmaling Kleine Lisdodde en Waterscheerling. Hier is sprake van een beperkte
verbossing door Grauwe wilg en els, met deels een goede rietopbrengst en deels een
slechte opbrengst. Het oostelijke deel hiervan, grotendeels veenmosrietland wat zwaar te
leiden heeft van de verbossing door met name Els. Ook staat hier veel Rietorchis een lokaal
Galigaan. De rietopbrengst is matig tot slecht, en in combinatie met de verbossing worden
daarom delen niet meer gemaaid. Het overige deel ligt midden in de bos, deels op een oude
hooiland stripe en deels verspreid in het bos. De delen in het bos zijn al meer dan 3 jaar niet
meer gemaaid en zijn inmiddels een onderdeel van het moerasbos. De stripe wordt deels
nog gemaaid, verruigd en verbost steeds meer maar herbergt ook leuke hooiland soorten als
Rietorchis , Echte koekoeksbloem, Padderus en Water drieblad. Al het maaiwerk wordt met
een rupsmaaier met uitkammachine gemaaid en de ruigte blijft liggen. Dit werkt extra
verruiging in de hand. Het eerste deel met de bevloeiing moet voorlopig de kans hebben om
zich te ontwikkelen, het veenmosrietland zal door middel van maatwerk deels geplagd
moeten worden en moet de waterhuishouding verbeterd worden. De oude hooiland stripe
heeft de potenties voor hooilandbeheer. Overige delen spontaan laten ontwikkelen tot bos.
In zijn algemeenheid wordt aanbevolen na het riet maaien de sluik op te ruimen.
• 9.2. Halbertsma’s Aldfean, het westelijke deel van Tusken Sleatten grenzend aan de Grutte
Krite. Dit is een complex van petgaten met tussenliggende rietpercelen met in de zuid oost
punt enige bosvorming. Deze zuid oost punt wordt inmiddels in zijn geheel niet meer
gemaaid en kan voor de toekomst als rietland als verloren worden beschouwd. Hier is vrije
ontwikkeling de meest logische keus. Ook in het overige deel blijf er steeds meer rietland
staan en worden de oevers niet meer gemaaid, waardoor er al een landschappelijke
verdichting plaats vind. Deels is dit een gevolg van het gebruik van de soort machines, de
kwaliteit van het riet en het rendement van de arbeid van de percelen. Ook is hier weer
sprake van veel verruiging door middel van Hennegras en lokaal een sterke verbossing op de
stripes. In het meest oostelijke deel is ± 8 jaar terug een kleine plagproef uitgevoerd, dit ligt
14

15 cm lager dan het overige maaiveld, maar staat droog ( 06‐07‐09). Met andere woorden de
waterhuishouding van de percelen is niet goed, langs de oevers staat over het algemeen
goed riet, maar in de kern van de percelen niet. In het geplagde deel staat ‘schoon’ riet,
echter de opbrengst is matig. Aan de Grutte Krite zijde is sprake van sterke afslag en staat
het eerste petgat inmiddels in verbinding met de boezem. Hier moet met voorrang een
oplossing voor worden gezocht. Mogelijk kan dit in combinatie met plagwerk en de
optimalisatie van de waterhuishouding van de rietpercelen. Daarnaast zijn er nog enkele
locaties die zich voor hooiland beheer lenen. Ook deze percelen worden momenteel
geoogst met een rupsmaaier met uitkammachine en blijft de ruigte liggen.
• 10.1. De Wyldlannen, de Tippe , gelegen in de oksel van de Folkertssleat en de Moddermar.
Perceel is gelijk aan de meeste rietpercelen sterk onderhavig aan verbossing. Echter een
duidelijk verschil is het beheer, de gebruiker beheerd het zeer ‘intensief’ en heeft veel tijd
gestoken in het zogenaamde nawerk. Hier onder wordt onder andere verstaan het uitsteken
van boompje en het maaien van de oevers. Dit was voorheen gebruikelijk, echter nu
uitzonderlijk. Dus nagenoeg geen overjarig boomopslag in het perceel en langs de oevers
van de petgaten. In de oostzijde van het perceel overheersen Berk, Vuilboom en Lijsterbes
met veel Veenmos, Haarmos, Braam, Kamperfoelie en Pijpenstrootje. Naar het westen toe
staat er meer Els en minder Berk en aanmerkelijk meer Hennegras. Desondanks is de
rietopbrengst en kwaliteit nog matig tot goed te noemen. Ook hier is ± 8 jaar terug een klein
deel geplagd, met als resultaat ‘schoon’ riet met veel Veenmos, Ronde Zonnedauw en
Koningsvaren en aanmerkelijk minder Braam, Berk en Pijpenstrootje dan de niet geplagde
delen. Waarschijnlijk was het resultaat van het plaggen beter geweest als het contact met de
boezem was gemaakt. Gebruiker maait met een zelfbinder en de ruigte wordt centraal langs
de oever verbrand. In 2008/2009 is de helft met rupsmaaier gemaaid. Voor het behoud van
het rietland zal hier in de toekomst ook geplagd moeten worden in combinatie een
optimalisatie van de waterhuishouding.
• 11.1. Joekjesjonges âldfean, perceel aan de zuidzijde van de Hegewarren aan het begin van
de Alde Headamssleat. Eerste indruk is goed, alleen zeer lokaal een sterke verbossing en over
het algemeen een goede opbrengst. Verruiging in de vorm van ruigtekruiden valt mee, maar
15

veel braam. Laatste jaren worden hier niet alle jonge boompjes meer gemaaid. Lokaal ook
Rietorchis en Echte Koekoeksbloem. Riet maaien geschied met rupsmaaier zonder
uitkammachine, ruigte wordt centraal verbrand. In het belang van de rietcultuur in de
toekomst mogelijkheden voor plaggen en verbetering waterhuishouding.
• 11.2. Prinsehôf, perceel tegen over de Kop fan Jacobi aan de westzijde van de Rânsleat.
Noordelijk deel van het perceel wordt al ± 5 jaar niet meer als rietland gemaaid en de oevers
aan de Rânsleat zijde zijn behoorlijk afgekalfd. Inmiddels wordt nog 1/4 deel van het geheel
perceel gemaaid, rest is nagenoeg verbost. In het gemaaide deel is lokaal sprake van een
sterke verbossing met Els en deels een verruiging met Braam. Het riet maaien geschied hier
ook met een rupsmaaier zonder uitkammachine. Blijven rietmaaien en mogelijkheden voor
plaggen
• 11.3. Prinsehôf, perceel ten zuiden van de Wytlok. Opbrengst is goed en lokaal een sterke
verruiging met Kamperfoelie en Haagwinde. Over het geheel een sterke verbossing, maar
minder dominant dan overige delen Prinsehôf. Locaal veel Haarmos en Vuilboom. Perceel
wordt gemaaid met rupsmaaier zonder uitkammachine en de ruigte wordt centraal
verbrand. Blijven rietmaaien, plaggen, optimalisatie waterhuishouding en vrije ontwikkeling.
• 11.4. Prinsehôf, perceel in de oksel van de Folkertssleat en Moddermar. Wordt niet meer
gemaaid, westelijke deel al meer dan 6 jaar niet meer, oostelijke deel sinds 2 jaar. Moeilijk
toegankelijke kragge met locale verbossing met Els en verruiging met Haagwinde en Braam.
Opbrengst is goed , echter door beperkte oppervlak nauwelijks interessant voor rietsnijder.
Gezien de ligging aan de vaarweg struweel ruimen en blijven maaien.
• 11.5. Prinsehôf, perceel aan de Grutte Krite grenzend aan de Prinsedyk. Rietperceel met veel
riet, maar ook met veel verruiging met Haagwinde en Guldenroede, mede hierdoor in winter
van 2008/2009 niet gemaaid. Ook in dit perceel verbossing van 4/5 jaar oud , dus gemaaide
oppervlak was de afgelopen jaren al minder. Teken aan de wand dat het perceel minder
interessant is voor de rietsnijder. Voor behoud openheid en rietcultuur, plaggen en
optimalisatie waterhuishouding en mogelijkheden voor vrije ontwikkeling.
• 11.6. De Acht Mêd en It Skromelân tussen de Aldewei en Folkerssleat . Te verdelen in
zomerbeheer langs de Aldewei, rietland Acht Mêd en rietland stripen dames Pel. Deel in
zomerbeheer, hier is weinig sprake van verbossing. In het rietland van de 8 med is sprake van
een redelijk tot matige opbrengst. Indien de rietopbrengst matig is, is de verruiging en
verbossing sterk. Het betreft met name Vuilboom en Els en lokaal Meelbes. It Fryske Gea
heeft de afgelopen jaren veel tijd besteed aan het verwijderen van opslag. Deels handmatig
deels machinaal. Ook lokaal veel Pijpenstrootje, Kamperfoelie en haagwinde. Riet wordt
gemaaid met rupsmaaier zonder uitkammachine, ruigte wordt centraal verbrand. Het
rietland van de stripen van de dames Pel is in de winter van 2008/2009 niet meer gemaaid. Is
deels een gevolg van de verbossing en het minimale oppervlak, dus te bewerkelijk. Opties
voor de toekomst, doorgaan met riet maaien, extra zomerbeheer, plaggen , ruimen struweel
stripen en optimalisatie waterhuishouding.
• 12.1. Rengerspôle, perceel rietland op voormalig hooiland wat de laatste 20 jaar niet meer
wordt bemalen en sinds ± 7 jaar als rietland wordt gemaaid. Riet opbrengst is zeer goed en er
16

is geen sprake van verbossing. Minimale verruiging met Rietgras en langs de rand als gevolg
van inrichtingswerkzaamheden enige Haagwinde. Perceel stond , hetzij minimaal, in
verbinding met de boezem. Dit is als gevolg van inrichtingswerkzaamheden teniet gedaan.
Doorgaan met riet maaien en optimalisatie waterhuishouding.
5.2 Overige rietpercelen boezemgebied De Alde Feanen
De beoordeelde percelen zijn de afgelopen jaren overwegend geheel in winter maaibeheer of deels
in zomer of herfst maaibeheer geweest . De overige, en niet in de veld beoordeling meegenomen
percelen (zie kaarten particuliere percelen en overjarig riet in bijlage) zijn de particuliere percelen en
percelen overjarig riet, eigendom van It Fryske Gea. Deze percelen zijn kort op hoofdlijnen
beschreven om de invloed van eventueel te wijzigingen beheer en inrichting over het gehele
rietbestand te kunnen beoordelen.
5.2.1 Particuliere percelen
• A. Eigendom Postma in de Hoarnekrite. Dit perceel is en wordt jaarlijks nagenoeg geheel
gemaaid, echter de laatste jaren worden hier ook stukken niet gemaaid als gevolg van de te
lage riet opbrengst, de verruiging en de verbossing. In de vegetatiekartering van A&W staat
het deels aangegeven als veenmosrietland en deels als rietland ( 50/50).De petgaten staan in
open verbinding met de boezem en er vind een beperkt vorm van bevloeiing plaats. Meest
westelijke deel van dit perceel is eigendom van It Fryske Gea.
• B. Eigendom Nienhuis in it Skromelân. Wordt jaarlijks gemaaid, geen meerjarige verbossing
zichtbaar. In de vegetatiekartering van A&W grotendeels als veenmosrietland aangegeven ,
overige als rietland ( 80/20).
• C. Eigendom Wieten tussen de Folkertssleat en de Aldewei. Dit perceel wordt ook jaarlijks
nagenoeg geheel gemaaid, maar de delen met de meeste bosopslag en kwalitatief slecht riet
worden de laatste jaren niet meer gemaaid. Ook neemt de verbossing langs de petgaten toe.
In de vegetatiekartering van A&W staat het deels aangegeven als veenmosrietland en deels
als rietland ( 50/50).De petgaten staan in open verbinding met de boezem.
• D. Eigendom Christa naast de Koai aan de Folkertssleat. Perceel wordt ook jaarlijks nog
grotendeels gemaaid en naast de oudere verbossing geen recente meerjarige verbossing
zichtbaar. In de vegetatie kartering van A&W staat het grotendeels aangegeven als rietland
en deels als veenmosrietland ( 70/30).De petgaten staan in open verbinding met de boezem.
• E. Eigendom Wester ten oosten van it Wyldlân. Wordt ook jaarlijks nagenoeg geheel
gemaaid geen recente meerjarige verbossing zichtbaar. Wel neemt de houtopslag langs de
petgaten toe. In de vegetatiekartering van A&W staat het grotendeels aangegeven als
rietland en deels als veenmosrietland ( 70/30).De petgaten staan in open verbinding met de
boezem.
17

• F. Eigendom van der Pas aan de westzijde van de Holstmar. Is ± 5 jaar terug van eigenaar
gewisseld en sindsdien wordt het niet meer geheel gemaaid ( noord westelijke deel) als
gevolg van de toenemende verruiging en verbossing en een afnemende riet opbrengst. In de
vegetatiekartering van A&W staat het grotendeels aangegeven als rietland en deels als
veenmosrietland ( 60/40).De petgaten staan niet in open verbinding met de boezem.
• G. Eigendom Postma aan de zuidwestzijde van de Aldewei. Wordt jaarlijks geheel gemaaid en
geen meerjarige verbossing zichtbaar. Het perceel staat in de vegetatiekartering van A&W
aangegeven als rietland. Het petgat staat in open verbinding met de boezem.
• H. Eigendom van der Mei aan de noord westzijde van de Aldewei. Wordt jaarlijks geheel
gemaaid en geen meerjarige verbossing zichtbaar. Het perceel staat in de vegetatiekartering
van A&W aangegeven als rietland met een klein deel veenmosrietland ( 90/10). Het petgat
staat in open verbinding met de boezem.
• I. Eigendom Hooiman op de Kompenije aan de Sânemar zijde. Wordt jaarlijks geheel gemaaid
en naast de oude verbossing geen recente meerjarige verbossing zichtbaar. Het perceel staat
in de vegetatiekartering van A&W aangegeven als rietland met een deel veenmosrietland (
70/30).
• J. Eigendom Doetz e.a op de Kompenije aan de zijde van de Ulekrite. Oud hooiland, poldertje
word al meer dan 20 jaar niet meer bemalen en grenst aan de westzijde aan gemaaide
hooiland stripe van It Fryske Gea . Inmiddels is het deels verbost ( Grauwe Wilg) en is de
verbossing deels weer afgezet. Oppervlak riet is inmiddels minimaal en wordt niet meer
gemaaid. Staat op de vegetatie kartering van A&W aangegeven als rietland, maar is in
werkelijkheid grotendeels wilgenstruweel met langs de randen delen rietland (70/30).
• K. Eigendom Breninckmeijer, onderdeel van de Saiterpolder. Voormalig riet perceel aan de
Lange Sleatten is inmiddels nagenoeg geheel verbost. Op de vegetatiekaart van A&W bijna
geheel als bos en struweel aangegeven.
• L. Eigendom Breninckmeijer, onderdeel van de Saiterpolder. Voormalig rietland in de noord‐
west hoek van de polder is inmiddels geheel bos en struweel. Op de vegetatiekaart van A&W
geheel aangegeven als bos en struweel.
5.2.2 Percelen overjarig riet It Fryske Gea
• OR.1. Oostelijke deel van de de Koai en de gehele Koai‐krite. Allen oude zomerpolders waar
de bemaling is stop gezet en lokaal vergraven zijn. Oude kades, deels het maaiveld en nieuwe
verhoogde perceelstroken zijn geheel veranderd in een natte tot droge rietvegetatie met
veel ondiep openwater. Geheel staat niet direct in verbinding met de boezem, maar is
overwegend nat en niet sterk verbossingsgevoelig. Staat in de vegetatiekartering van A&W
aangegeven als Moerasvegetatie , drijftillen en waterriet, rietland en ruigten
(30/20/20/20/10). Afgelopen 20 jaar intrek bij soorten als Snor, Bruine Kiekendief,
Roerdomp, Baardmannetje, Waterral, Porseleinhoen en Rietzanger. Daarnaast in het
voorjaar van 2008 grootste slaapplaats van Zilverreigers in Friesland ( max. 170 stuks).
18

• OR.2. De Lange Luts, gelegen aan de oost zijde van de Burd en west zijde van de Hege
Warren. Tot 2 jaar terug grotendeels jaarlijks gemaaid. Inmiddels geheel niet gemaaid en de
verbossing neemt toe. Percelen liggen aan de boezem, maar zijn ‘droog’ en
verbossingsgevoelig. In de vegetatiekartering aan gegeven als rietland en overig grasland, in
werkelijkheid moet dit zijn rietland, ruigten en struweel en bos (50/25/25). Gezien de locatie
en de ontwikkeling van het perceel is riet maaibeheer hier meer op zijn plaats. Van de
bijzondere broedvogels zijn alleen Rietzanger, Krakeend en incidenteel Bruine Kiekendief
bekend.
• OR.3. Rengerspôle, strook overjarig riet en grote zegge vegetatie aan de noordzijde van het
bos. Was hooiland polder welke inmiddels ± 20 niet meer word bemalen en sindsdien in
verbinding staat met de boezem. Waterriet vegetatie heeft zich vanuit een sloten
aanmerkelijk uitgebreid en staat in de vegetatie kartering aangegeven als rietland en overige
moerasvegetatie. Geheel is door natuurontwikkeling en inrichtingswerken uitgevoerd in
2007/2008 afgesloten van de boezem en is in het voorjaar bevloeid en deels gemaaid. Geen
verbossing zichtbaar, en permanente verbinding met boezem is beter dan huidige inrichting.
Bijzondere broedvogels : Rietzanger, Waterral en incidenteel de Bruine Kiekendief.
• OR.4. Laban, oude winterpolder welke al meer dan 10 jaar niet wordt bemalen en gemaaid.
Rietvegetatie is sterk toegenomen, echter het wilgen struweel nam ook sterk toe. Staat in de
vegetatiekartering vermeld als struweel en bos, rietland en openwater (50/20/30) Inmiddels
is door It Fryske Gea alle struweel verwijderd en is er sprake van een open moeraslandschap
bestaande uit rietland , openwater en overige moerasvegetatie (35/35/30). Stond
gecontroleerd in verbinding met de boezem, deze verbinding is verstoord door kade
werkzaamheden van Provinciale waterstaat. Hoge peil is afgelopen jaar gerealiseerd door
opmaling. Als bijzondere broedvogels zijn bekend : Snor, Krakeend, Slobeend, Bruine
Kiekendief, Waterral, Visdief, Kluut en Rietzanger. In 2009 is een territorium van de
Roerdomp vast gesteld. Daarnaast wordt het gebied regelmatig bezocht door rustende of
foeragerende Lepelaars.
19

• OR.5. It Bil, zuidwestelijk deel van het natuurontwikkelingsgebied van het otter‐project.
Voormalige zomerpolder welke niet meer wordt bemalen en gemaaid en in 1989 is ingericht
als nieuw moeras. Dit deel is nagenoeg niet vergraven en is inmiddels geheel begroeid met
riet , overige moerasvegetatie en wilgenstruweel. Het geheel is tot ± 3 jaar terug afgesloten
geweest van de boezem, staat hier inmiddels weer permanent mee in verbinding . Staat op
de vegetatiekaart aangegeven als rietland, overige moerasvegetatie, ruigten en openwater
(50/20/20/10). Ruigten zijn inmiddels veranderd in struweel en bos. Als bijzondere
vogelsoorten van dit deel zijn bekend, Baardmannetje, Bruine Kiekendief, Porseleinhoen,
Waterral, Rietzanger, Snor, Roerdomp en Slobeend.
• OR.6. Twa sân‐mêden,het noord westelijke deel van dit boezemhooiland is verruigd en al
meer dan 20 jaar niet meer in hooilandbeheer. Geheel staat in de winter in verbinding met
de boezem maar wordt in de zomerperiode ten behoeve van het hooilandbeheer bemalen.
Verspreid voorkomende verbossing door met name Grauwe wilg. Deze is al eens door It
Fryske Gea terug gezet. Staat op de vegetatiekaart aangegeven als rietland ( 100) en is de
afgelopen 20 jaar 2 keer gemaaid of afgebrand om de verruiging en verbossing te temperen.
Als bijzondere broedvogel is met name de Rietzanger bekend , ook is de Bruine Kiekendief
meerdere malen vastgesteld als broedvogel.
• OR.7. Saiterpetten, de noordelijke oever van de Saiterpetten wordt al meer dan 20 jaar
beheerd als overjarig riet en er is amper sprake van nieuwe en recente verbossing. Alleen
enig oud struweel aanwezig. Staat rondom in verbinding met de boezem. Staat op de
vegetatiekaart aangegeven als rietland (100). Bijzondere broedvogels : Snor, Rietzanger,
Krakeend, Baardmannetje en Bruine Kiekendief.
• OR.8. Dwinger, oud hooiland aan de noordzijde van de vuilstort welk al meer dan 20 jaar niet
meer wordt bemalen en gemaaid. Perceel grenst aan de boezem, echter sloten grenzend aan
weerszijde van het perceel zijn afgedamd. Ook de aangebracht oeverbescherming langs het
P.M kanaal voorkomt winterinundatie. Staat op de vegetatiekaart aangegeven als rietland (
100). Alleen sprake van oude verbossing, geen nieuwe en recente verbossing. Bijzondere
broedvogels : Snor, Rietzanger en incidenteel Bruine Kiekendief.
• OR.9. Dwinger, oud hooiland aan de westzijde van de Dwinger word al meer dan 20 jaar niet
meer bemalen en gemaaid. Staat op de vegetatiekaart geheel als rietland aan gegeven ( 100).
Grenst aan de boezem, maar staat niet in verbinding met de boezem. Er is geen sprake van
recente en nieuwe verbossing. Bijzondere broedvogels :Snor, Rietzanger en incidenteel
Bruine Kiekendief.
• OR.10. Lytse Saiterpolder, oud hooiland ten noorden van de Wide Saiter welk al meer dan 20
jaar niet meer wordt bemalen en gemaaid. Staat niet direct in verbinding met de boezem,
qua waterhuishouding gekoppeld aan de Lytse Saiterpolder. Naast ‘oud’ elzen bos en wilgen
struweel inmiddels ook veel nieuw wilgen struweel. Staat op de vegetatiekaart vermeld als
rietland, overige moerasvegetatie, overig grasland en struweel en bos (35/35/20/10). In
werkelijkheid inmiddels rietland, overige moerasvegetatie en bos en struweel ( 35/35/30).
Bijzondere broedvogels : Rietzanger, Waterral en incidenteel Bruine Kiekendief.
20

• OR.11. Wyldlannen, oeverstrook aan de oostzijde grenzend aan de Bleipet. Dit deel is in
2007/2008 vrij gemaakt van bos en struweel. Bomen en struweel zijn ‘geheel’ met stobbe
verwijderd. Deze oeverstrook kan zich weer ontwikkelen als rietoever. Staat op de vegetatie
kaart aangegeven als struweel en bos, rietland en veenmosrietland (85/10/5). Inmiddels zijn
de delen waar het bos gerooid is herstellende en kan nu gekarakteriseerd worden als rietland
met ruigtekruiden, bos en struweel ( 80/20). Deels een duidelijke rietontwikkeling met
ruigtekruiden en weer bosvorming als gevolg van worteluitlopers en zaailingen. Het betreft
Grauwe Wilg en Els. Bij herstel van de draagkracht van de kragge zal het weer gemaaid
moeten worden om nieuwe bosvorming te voorkomen. Geen bijzondere broedvogels
bekend.
• OR.12. Wyldlannen, oeverstrook langs de Geau vanaf de Bleipet tot de Spikerboar. Dit deel is
in het verleden opgehoogd met baggerspecie uit de Geau, vervolgens verruigd en niet meer
jaarlijks gemaaid. Water huishoudkundig staat het in verbinding met het hooiland, zomers
bemalen en in de winter in verbinding met de boezem. Perceel is inmiddels veranderd in een
droge rietvegetatie met een toenemende ontwikkeling van Grauwe Wilg welke door It Fryske
Gea deels met succes is verwijderd. De rietvegetatie is de afgelopen 15 jaar ± 2 maal gemaaid
en of schoongebrand. Ideaal stuk om te plaggen en indien gecontroleerd in verbinding met
de boezem maximale mogelijkheden voor rietcultuur. Geheel staat op de vegetatie kaart
aangegeven als rietland (100). Geen bijzonder broedvogels bekend.
• OR.13. Wyldlannen, oeverstrook langs de Folkertssleat. Betreft de oude en nieuwe kade met
tussen liggende sloot welke nagenoeg vol met waterriet staat. In de vooroever staat de
laatste jaren weer Kleine Lisdode en Mattenbies. Wordt niet gemaaid en het beperkte
wilgenstruweel wordt regelmatig afgezet. Bijzondere broedvogels : Rietzanger en Snor.
• OR.14. Prinsehôf, perceel aan de oostzijde van it Djippe Gat. Geheel was tot ± 7 jaar terug
geheel in rietland beheer, echter het zuidelijke deel is al meerdere jaren niet meer gemaaid.
Het noordelijke deel is de afgelopen twee jaar niet meer gemaaid. Riet opbrengst is goed ,
echter de kwaliteit slecht, mede de reden dat het perceel niet meer word gemaaid. Staat op
de vegetatiekaart aangegeven als veenmosrietland, rietland, struweel en bos en open water (
40/40/10/10). Inmiddels is het oppervlak struweel toegenomen ten kosten van met name
het rietland (35/25/30/10). Bijzondere broedvogels : Krakeend, Matkop, Rietzanger en Snor.
• OR. 15. Grutte Krite, Waterriet zone met veel Kleine Lisdodde van 5 tot 15 meter breed en
600 meter lang aan de westzijde van de Prinsedyk. Wordt niet gemaaid en is een sterke en
dynamische oever. Op de vegetatie kaart aan gegeven als struweel en bos. Bijzondere
broedvogels : Krakeend ,Snor en Rietzanger.
• OR. 16. Izakswiid, rietperceel aan de oostzijde van it Izakswiid wordt sinds ± 20 jaar niet
meer gemaaid. Sindsdien verruigd en lokale struweel vorming van de eerste jaren nadat het
perceel niet meer werd gemaaid. Sindsdien nagenoeg geen nieuwe struweel vorming. Op de
vegetatiekaart van A&W geheel aangegeven als rietland (100), inmiddels rietland en bos en
struweel ( 80/20). Bijzondere broedvogels : Snor en Rietzanger.
• OR. 17. Hoarnekrite, oud boezemhooiland perceel ten zuiden van de Kop van Wiegersma.
Wordt al meer dan 20 jaar niet meer gemaaid. Sindsdien verruigt en lokale ontwikkeling van
21

struweel en bos. Geen recentelijk verbossing waargenomen. Op de vegetatiekaart van A&W
aangegeven als ruigten en rietland (60/40). Inmiddels is het oppervlak ruigten kleiner
geworden en meer struweel (20/60/20). Bijzondere broedvogels : Snor en Rietzanger.
• OR.18. Saiterpolder, oeverstrook ten noorden van de Beekhuispôle. Tot ± 10 jaar terug
gemaaid. Kwaliteit en oppervlak van het perceel maken het niet interessant voor rietsnijders.
Delen tussen de bomen vormen inmiddels een onderdeel van het bos, oeverstrook is nog
riet. Staat op de vegetatiekaart van A&W aangegeven als rietland (100). Bijzondere
broedvogels : Rietzanger.
• OR.19. Droevendal, perceel aan de zuidzijde van de Rûne Sâne. Wordt inmiddels ± 15 jaar
niet meer gemaaid. Lokaal verbossing van Els van meer dan 10 jaar oud, geen recente
verbossing. Staat op de vegetatiekaart van A&W als rietland en struweel en bos ( 50/50). In
werkelijkheid moet dit (70/30) zijn. Bijzondere broedvogels : Bruine Kiekendief, Snor en
Rietzanger.
6. Stand van zaken en vervolg
6.1 stand van zaken
Deze quick‐scan heeft inzichtelijk gemaakt dat de zorgen van de beheerder m.b.t. de toenemende
verbossing van de rietlanden in het boezemgebied van De Alde Feanen serieus genomen moeten
worden. Daarnaast is uit het Excel bestand (zie bijlage) op te maken dat er lokaal sprake is van een
hoge urgentie voor wat betreft het maken van keuzes en het treffen van maatregelen. En daar waar
sprake is van een hoge mate van verbossing , is de verbossing sturend in het huidige beheer.
Enerzijds is dit een logische en ‘natuurlijke’ ontwikkeling. Echter daar waar de verbossing wordt
geactiveerd door het beheer en de inrichting van het gebied, en waar de potenties van het
deelgebied ook prima mogelijkheden bieden voor de ontwikkeling of behoud van andere passende
natuur doeltypen zal de beheerder een bewuste afweging moeten maken van hoe zij hier verder wil.
In het Excel bestand zijn dan ook per perceel (momenteel in riet maaibeheer) adviezen gegeven over
de potenties van het perceel. Deze vormen voor de beheerder de basis voor het per deelgebied op te
stellen plan van aanpak m.b.t. toekomstig beheer en inrichting.
Deze keuzes moeten in goed overleg met betrokken partijen worden gemaakt en de communicatie
hierover moet er toe bijdragen dat er voldoende draagvlak zal zijn voor de te treffen maatregelen. De
keuzes voor natuur doeltypen niet zijnde rietcultuur houd in dat het areaal rietcultuur zal
verminderen, echter door de keuze voor plaggen en verbeteren waterhuishouding zal de
rietopbrengst toe nemen. Daarnaast is momenteel duidelijk zichtbaar in het veld dat geen keuze
voor de rietcultuur de slechtste keuze zal zijn, omdat door huidige autonome ontwikkelingen de
kwaliteit en het oppervlak rietcultuur ook afneemt. Daarnaast zijn er in en rondom De Alde Feanen
vele ontwikkelingen die positief hebben bijgedragen aan het oppervlak rietcultuur en de opbrengst
van die percelen. Hierbij valt te denken aan de inrichtingsmaatregelen van de Jan Durkspolder, de
Reid om’e Krite, het Life project, de Kraanlannen, de Bonnebuspetten, inrichting It Eilân west en de in
voorbereiding zijnde 2 e module van de Herinrichting Alde Feanen.
22

Tijdens de quick‐scan is een aantal zaken opgevallen die een sterke invloed hebben op de huidige
ontwikkeling van de deels sterke verbossing:
• Was het in het verleden heel gebruikelijk dat de pachter gebruiker van het rietperceel ‘veel
tijd investeerde in het nawerk/ onderhoud van een rietperceel, kunnen we momenteel
concluderen dat ze zich nu hoofdzakelijk beperken tot het oogsten van het riet. Het uitsteken
van opschot vind minder plaats. Een en ander is sterk afhankelijk van het rendement van het
desbetreffende perceel.
• Door de toenemende verbossing en de inzet van rupsmaaiers en zelfbinders wordt het riet
over het algemeen hoger afgemaaid. Hierdoor kan de ‘stobbe’ van het afgemaaide boompje
zich beter ontwikkelen, met als gevolg dat men vervolgens om de verbossing heen maait.
• Oeverstroken worden niet meer gemaaid, te arbeidsintensief. Hierdoor een sterke
ontwikkeling van met name Zwarte Els. Dit is een aantasting van het open landschap en
beschaduwing van het rietperceel en een achteruitgang van de rietkwaliteit.
• Rietmaaien en oogsten zijn steeds meer een neveninkomst, mede daarom minder tijd
besteed aan het nawerk. Het nawerk past steeds minder in de arbeidsfilm van de rietsnijders.
Dit proces word met name beïnvloed door de markt, vraag en aanbod. Vraag wordt met
name landelijk bepaald, aanbod mede afhankelijk van processen buiten Europa. Was eerst
het Oost‐Europese riet de concurrent van het Nederlandse riet, inmiddels wordt er ook riet
uit China geïmporteerd.
• Toenemende regelgeving die de pachter/gebruiker beperken in de bestrijding van de
verbossing. In het verleden werd naast handmatige bestrijding en branden ook chemische
bestrijding toegepast. Door de komst, en een strikte hantering van bijvoorbeeld de Flora &
Fauna wet heeft de pachter minder tijd en mogelijkheden om in het voorjaar nog
werkzaamheden uit te voeren t.b.v. het onderhoud van zijn rietland.
• Wijzigingen in het natuurbeheer, steeds meer de behoefte aan‐ en de keus voor
systeembeheer. Met o.a. een duidelijke afname van het hooilandbeheer ten gunste van het
rietlandbeheer, en dus meer struweel en verbossing op delen die zich nog niet hebben
ontwikkeld als rietland en niet gemaaid worden.
• Rietpercelen raken steeds meer geïsoleerd van de boezem. Deels als gevolg van een slechte
waterkwaliteit en bewuste keuze van de beheerder ( 1989), en anderzijds als gevolg van een
natuurlijke verlanding van sloten in de rietpercelen.
• Lokaal de komst van nieuwe plaagsoorten in het rietland, de Kaukasische Berenklauw,
Guldenroede en Groot Springzaad. Deze zijn lokaal de oorzaak dat er niet meer gemaaid
wordt en kan de verbossing in de hand werken.
• Beheerder geeft ook aan dat tijdgebrek, een gebrek aan mankracht in het beheerteam en
prioriteit andere werkzaamheden er toe hebben bijgedragen dat de verbossing minder kan
worden bestreden.
23

Naast bovenstaande opmerkingen die alle hun bijdrage leveren in de toenemende verbossing zijn er
ook ontwikkelingen waargenomen die de verbossing temperen of tegen gaan:
• Aan de hand van de drie kleine plagproeven is duidelijk dat plaggen de rietontwikkeling
activeert, de verbossing terug zet, maar zonder een betere watertoevoer slechts een tijdelijk
effect heeft. Dit beeld is ook waar genomen in De Wieden en De Weerribben.
• Percelen rietland , welke zich hebben ontwikkeld op oud hooiland en minder lang in rietland
beheer zijn hebben duidelijk minder last van verbossing. Oorzaak is niet eenduidig, maar
omstandigheden zijn duidelijk minder geschikt voor verbossing.
• Sinds een jaar of 10 weer zomerbeheer op deels rietland en voormalig hooiland, hier is
duidelijk minder sprake van verbossing. Zomerbeheer is dus effectiever tegen verbossing.
• Oude rietpercelen die al meer dan 10 jaar niet meer worden gemaaid hebben minder last
van recente verbossing. De aanwezige verbossing en struweelvorming heeft zich
waarschijnlijk ontwikkeld in de eerste jaren na het stoppen van maaien.
• Er is minder sprake van verbossing bij een optimale waterhuishouding en boezemwater
invloed. Bij vergelijkbare projecten in De Wieden en De Weerribben is dit naast het plaggen
een van belangrijkste maatregelen voor het behoud van de rietcultuur.
• Er is nagenoeg altijd sprake van minder verbossing en verruiging bij een optimale
rietopbrengst. Dit zijn dus de percelen die voor de rietsector het meest waardevol zijn, qua
natuurwaarden bij rietcultuur zijn deze percelen minder waardevol.
• Over het algemeen in de randen van de rietpercelen met een hoge boezeminvloed meer
rietopbrengst en minder verbossing. Direct grenzend aan de waterlijn wel veel elzen opslag.
24

6.2 Vervolg
Aan de hand van de resultaten van de quick‐scan kunnen per deelgebied verantwoorde afwegingen
worden gemaakt voor het toekomstige rietlandbeheer. De quick‐scan geeft per deelgebied inzicht in
de problemen en potenties. Bij de te maken afweging dienen niet alleen de huidige percelen in riet
maaibeheer worden meegewogen, maar ook de particuliere percelen en de overjarige rietpercelen.
In het Excel bestand (zie bijlage) staan adviezen per perceel voor wat betreft de percelen in riet
maaibeheer. Ook is er een prioriteit met betrekking tot de uitvoering aangegeven. Alle in deze
rapportage genoemde opties zijn geen oplossing tegen de verbossing , maar sturen in waar wel en
waar niet. Deels zal de oplossing liggen in een actiever beheer, een wijziging van het beheer, een
andere samenwerking met pachter of gebruiker, inzet van eigen werkzaamheden van It Fryske Gea
of in een andere inrichting van het deelgebied of perceel. Bij inrichtingswerkzaamheden betreft dit
met name plaggen, rooien struweel en de optimalisatie van de waterhuishouding. Bij plaggen zal
men rekening moeten houden met het feit dat het plaggen op een drijf kragge weinig zinvol is omdat
deze na de werkzaamheden weer omhoog drijft. Bij het opruimen van struweel zal het zich met
name beperken tot verbossing van de laatste 10 jaar. En voor wat de herbezinning van de
waterhuishouding en het contact met de boezem betreft moet in de afweging worden meegewogen
dat de boezemwater kwaliteit de afgelopen jaren aanmerkelijk is verbeterd. Voorbeelden hiervan zijn
de waterkwaliteit, het doorzicht van het water en de waterplanten ontwikkeling in de 14 Mêd sleat,
de 15 Mêd sleat, de petgaten van de 8 Med en het helofytenfilter van Koopmans.
Er dienen dus keuzes te worden gemaakt voor het gewenste natuurdoel type, landschapstype en of
voor de cultuurhistorie. Allen met specifieke en bijbehorende inrichtingsmaatregelen en beheer. Het
betreft de volgende keuzes;
• Rietcultuur, dan blijven maaien, uitvoeren van nawerk en mogelijk in combinatie met
plaggen en herstel waterhuishouding.
• Veenmosrietland, dan blijven maaien, uitvoeren van nawerk en mogelijk in combinatie met
plaggen en herstel waterhuishouding. Dan moet conform de eisen van Dienst Regelingen
minimaal 30% van het oppervlak veenmos gespaard blijven.
25

• Moerasheide, dan doorgaan met of overgaan tot herfst maaibeheer in combinatie met het
uitvoeren van nawerk.
• Overjarig riet, dan afhankelijk van de verbossingsgevoeligheid cyclisch maaien en mogelijk in
combinatie met plaggen en herstel waterhuishouding. Het plaggen kan het areaal waterriet
ook vergroten en zal dan een meerwaarde hebben voor aquatische natuurwaarden en
moerasvogelsoorten. Dus een ontwikkeling met moeras‐, plas‐ en vensoorten.
• Nat soortenrijk grasland, dan doorgaan of opstarten van het zomer maaibeheer in
combinatie met het uitvoeren van snoeien, zaagwerk en optimalisatie van de
waterhuishouding.
• Natuurbos, dan spontane ontwikkeling en stoppen met actiefbeheer.
• Open landschap, indien de keus hier op uit komt in verband met aangrenzende
natuurwaarden dan een keuze maken afhankelijk van de huidige natuurwaarden en
potenties van het perceel, maar geen natuurbos. Ook kan men bij beperkte potenties in deze
situatie kiezen voor een cyclisch maai en kap beheer. Hier mee blijft de openheid van het
landschap behouden en geeft extra ruimte voor de struweel soorten.
• Cultuurhistorie, deze waarde kan mee liften met het beheer gelijk aan rietcultuur,
veenmosrietland, moerasheide en nat soortenrijk grasland beheer.
Het verdiend de aanbeveling om op kort termijn een van de meest urgente deelgebieden aan te
wijzen als proefproject, en vervolgens geheel uit werken en uitvoeren. De meest urgente
deelgebieden zijn Tusken Sleatten en De Prinsehôf (zie Excel bestand bijlage). Hierbij moet rekening
worden gehouden met de volgende zaken en werkwerkwijze.
• Raadplegen natuurdatabase van It Fryske Gea.
26

• Overleg betreffende pachters en gebruikers en werkgroep BIM NP De Alde Feanen,
bestuurscommissie herinrichting De Alde Feanen.
• In de winter/voorjaar van 2009/2010 na het maaien veld opnames maken in verband met
huidige situatie verbossing waterhuishouding, mogelijkheden van het verwerken of afvoeren
plagsel, beoordeling vaste kragge of drijfkragge, hoogte ligging t.o.v. de boezem, enz.
• Uitwerken inrichtingschets en toekomstig beheer.
• Voortoets mbt F&F wet, NB wet en Natura 2000 doelen.
• Communicatie naar de streek.
Literatuur
Verbossing & verruiging rietland Nationaal Park Weerribben &Wieden, SuccessieNatuurzaken , Nico
Minnema/ Harm Piek.
Beheer en inrichtingsplan Nationaal Park De Alde Feanen,
Rapportage nulmeeting Nationaal Park De Alde Feanen, Altenburg & Wijmenga, Wout Bijkerk
27

Bijlage:
Keuzematrix Rintjema/ Jager
Flora en vegetatie
VRAGENLIJST / KEUZEMATRIX
ter indicatie van de rietproblematiek en potenties
1. is er sprake van bosopslag?
a. Zo ja, welke boomsoort(en) heeft daarbij de overhand;
i. Els (vastzetten kragge, mogelijk verdroging)
ii. Berk / Vuilboom (verzuring, mogelijk verdroging)
iii. Wilg (verdroging met enige dynamiek)
2. komen de volgende indicatorsoorten voor en zo ja in welke mate?
a. Rietorchis, echte Koekoeksbloem, gewone dotterbloem; (zo ja: potenties voor
nat schraalgrasland)
b. Haarmos, braam; (zo ja: ernstige verdroging)
c. Haagwinde (zo ja, verruiging en
d. Dopheide, kleine veenbes, veenmos; (zo ja: potenties voor veenmosrietland /
veenheide)
3. tot welk vegetatietype kan het huidige rietland (globaal) worden gerekend (evt.
recente vegetatiekaart erbij zoeken)?
Type Subtype Beheer Soortenrijkdom
1 Verruigd rietland
(voedselrijk,
verdroogd)
2
2a
2b
2c
Matig voedselrijk
rietland
Koekoeksbloemrietland
Trilveenachtige
vegetatie elementen
Subass. Met
waterdrieblad van de
ass. van
28
niet
(jaarlijks)
gemaaid
jaarlijks
maaien en
afvoeren
Soortenarm 3-4
dominante
soorten
zeer soortenrijk,
40-50 soorten
per 12 m2, incl.
RL-soorten
soortenrijk, ca.
30 soorten per
12 m2, veel RLsoorten

Fauna
2d
3
Veenmosrietland
en moerasheide,
zuur en
voedselarm
waterscheerling / hoge
cyperzegge
moerasvarenrietland
jaarlijks
maaien en
afvoeren
soortenrijk, 20-30
soorten per 12
m2, geen RLsoorten
matig soortenrijk
ca. 15 soorten
per 12 m2,
belangrijk voor
RL-soorten
1. Wat is de globale samenstelling van de broedvogelbevolking ter plekke
(raadpleeg broedvogelkarteringen indien beschikbaar)?
a. Roerdomp, snor, grote karekiet, baardmannetje, porseleinhoen, waterral,
bruine kiekendief (Zo ja: potenties voor nat overjarig rietland, waterriet)
b. Rietzanger, rietgors, blauwborst en sprinkhaanzanger (zo ja: sprake van
verruiging met struweel en bosopslag)
c. Kleine karekiet (zo ja: sprake van dicht, gemaaid rietland)
d. Wielewaal, boompieper, blauwe reiger, aalscholver, matkop (potenties voor
goed ontwikkeld nat moerasbos)
2. Komen er in het perceel bijzondere of zeldzame soorten fauna voor waar
rekening mee gehouden moet worden?
a. libellen; glassnijder? vroege glazenmaker?
b. Amfibieën; heikikker?
c. Zoogdieren; waterspitsmuis, noordse woelmuis, dwergmuis
Beheer
1. Is het perceel verpacht of voert IFG het beheer zelf uit (eventueel uitbesteed)?
a. Verpacht (pachtvorm? Bijzondere voorwaarden?)
b. Eigen uitvoer door IFG-medewerkers
c. Eigen regie IFG, uitbesteed aan gespecialiseerd loonbedrijf
2. Wordt het perceel jaarlijks gemaaid en afgevoerd?
a. zo ja in welke periode
i. jul-aug of sep-okt of nov-mrt
b. zo nee: sinds wanneer niet meer of met welke frequentie?
3. Blijft het rietsluik achter in het veld of wordt dit opgebrand?
a. Sluik blijft achter in het veld
b. Sluik wordt verbrand
4. Zijn er de laatste jaren extra beheersinspanningen verricht?
a. Uittrekken / omzagen of anderszins verwijderen boomopslag (zo ja: hoeveel
tijd heeft dit gekost?)
b. Hydrologische maatregelen: opzetten waterpeil, opgraven sloten en greppels
c. Anders; …….
29

Bodem en Waterhuishouding
1. Wat is het bodemtype:
a. Veen
b. Zand
c. Klei
2. door welk watertype wordt het perceel (waarschijnlijk) grotendeels gevoed?
a. Regenwater
b. Oppervlaktewater
c. Grondwater
d. Mengtype water (….+ …..)
3. wat is de whh-inrichting:
a. jaarrond voor de boezem
i. hoe vaak en wanneer overstroomd het perceel?
b. zomerpolder (peil? Staat het perceel ’s winters onder water?)
c. winterpolder (peilen?)
4. Is er sprake van enige (peil)dynamiek, bijvoorbeeld door wind en opslibbing?
a. Ja, door ….
b. Nee, nauwelijks of geen dynamiek
Keuzemogelijkheden Rintjema/Jager
KEUZEMOGELIJKHEDEN
Aan de hand van de ingevulde vragenlijst is een gedetailleerd beeld ontstaan van de
problematiek ter plaatse, de huidige waarden en potenties van het rietveld. Afhankelijk
daarvan zijn er de volgende keuzemogelijkheden.
Beheermogelijkheden:
1. Niets doen: stoppen met beheer waarbij de natuurlijke successie z’n gang kan gaan
en er veelal opgaand bos zal ontstaan.
a. Is een goede optie bij (ernstige) verdroging en lage huidige
moerasnatuurwaarden. Kost weinig inspanning. Resultaat wordt een matig
ontwikkeld, vrij droog broekbos waar echter welke leuke broedvogels in voor
kunnen komen.
b. Is ook een optie bij kansrijkere, nattere omstandigheden, waar het beheer
lastig uitvoerbaar is door bijvoorbeeld slechte bereikbaarheid of omdat het
heel arbeidsintensief is of omdat het product commercieel niet aantrekkelijk is.
Kost weinig inspanning en het resultaat kan dan worden een nat
elzenbroekbos, ooibos met wilg of een mooi ontwikkeld hoogveen-berkenbos
2. Doorgaan met het jaarlijks rietmaaien in de winter, hetgeen waarschijnlijk veel
inspanning vergt, dus kostbaar en tijdrovend is. Het beeld blijft voorlopig riet (met
bosopslag), maar het gevecht tegen de ontwikkelingen wordt waarschijnlijk steeds
moeilijker en het is de vraag welke natuurwaarden hiermee gediend zijn.
3. Overschakelen van wintermaaibeheer naar herfstmaaibeheer (sept / okt), waarbij
meer voedingsstoffen worden afgevoerd en de kans op veenmosrietland en
30

veenheide toeneemt, met soorten als dopheide en kleine veenbes; deze optie is
kansrijk als het riet ijl is en veenmossen in de ondergroei toenemen. Bosopslag krijgt
geen kans en mogelijk komen dopheide en kleine veenbes in de vegetatie. Het
beheer zal wel duurzaam door IFG in eigen beheer moeten kunnen worden
uitgevoerd omdat dit commercieel gezien geen aantrekkelijk product oplevert voor
een pachter.
4. Overschakelen van een wintermaaibeheer naar een zomermaaibeheer (jul / aug)
nemen. Dit is een kansrijke optie als er sprake lijkt van enige aanvoer van basenrijk
water, bijvoorbeeld door winterse overstroming. De beheersinspanning is groot en zal
door IFG zelf duurzaam verricht moeten kunnen worden, maar het resultaat mag er
dan ook zijn: soortenrijke graslanden uit het dotterbloemverbond, met echte
koekoeksbloem, rietorchis, zwartsteelsterremos e.a..
De opties 1 t/m 4 moeten worden SMART gemaakt: wie doet wat, wanneer en hoe, wat is
het doel (wanneer evalueren)?
(Eenmalige) herinrichtingsmaatregelen:
5. Ondiep plaggen, waarbij een deel (5-10 cm) van de strooisellaag afgevoerd wordt en
de rietwortel bloot komt te liggen. Doordat het perceel iets lager komt te liggen wordt
ook de verdroging tijdelijk enigszins bestreden. Resultaat is veelal een (tijdelijk)
schoner riet met minder bosopslag dat geschikter is voor rietproductie. Al na een paar
jaar is het effect waarschijnlijk weer teniet gedaan. Het vrijkomende materiaal dient bij
voorkeur te worden afgevoerd.
6. Diep plaggen. Hierbij wordt een dikke laag (20-30 cm) strooisel verwijderd waardoor
in eerste instantie zelfs ondiep water kan ontstaan. Al vrij snel zal zich hierin opnieuw
riet ontwikkelen. Het effect van deze ingreep is natuurlijk van langere duur dan bij
ondiep plaggen, maar de ingreep is ook intensiever en kostbaarder. Het vrijkomende
materiaal dient bij voorkeur te worden afgevoerd.
Optimaliseren van de waterhuishouding, denk aan een betere dooradering met
oppervlaktewater, een betere afvoer van regenwater, hogere peilen instellen e.d.
Kaart beheerprincipes beheer en inrichtingsplan Nationaal Park De Alde
Feanen
31

QUICKSCAN BOEZEMRIETLAND DE ALDE FEANEN
Eigendom
IFG in
rietland
beheer
1. vegetatie
kartering A&W
1998
2. programma
beheer
3.
beheerprincipes
NP de AF 4. verbossing 5. rietopbrengst
6. type rietland
en verruiging
7.
broedvog
els 8. beheer
9.
waterhuishoudin 10.potenties en
g
keuzes
11.
indicatorsoorten
optimaal nvt goed nvt type b/c boezem hooiland laag
1.1
Rengerspô̂le
waterriet rietcultuur passief /gesloten nvt opbrengst goed
2.1
Dwinger
2.2
Hoantse pôle
2.3 De
4 Mêd
2.4
Kobbekoai
rietland met
ruigtekruiden rietcultuur
rietland met
ruigte kruiden/
rietgras soorten
arm rietcultuur
rietland met
ruigtekruiden/
veenmosrietland rietcultuur
rietland met
ruigtekruiden/
veenmosrietland rietcultuur
2.5 rietland met rietcultuur/ nat.
Neeltsjemuoi ruigtekruiden/ eenheid zonder
sgat veenmosrietland begr
3.1 Bysitters
unlân
actief/passief/ha
lfopen/gesloten
Els (Lokaal sterk,
echter in
hoofdzaak n.v.t)
weinig opbrengst goed
actief/passief/ha
lfopen/gesloten n.v.t opbrengst goed
actief/passief/ha
lfopen/gesloten Els (lokaalsterk) opbrengst matig
actief/passief/ha
lfopen/gesloten
actief/passief/ha
lfopen/gesloten
Els/Wilg/
lijsterbes(lokaal
sterk)
Els/Vuilboom/Lij
sterbes ( sterk)
opbrengst goed
tot slecht
opbrengst goed
tot matig
rietland met
ruigtekruiden/
veenmosrietland veenmosrietland actief/passief/ha Els/Berk/Vuilboo opbrengst lokaal
/schraalland moerasheide lfopen/gesloten m (Sterk) goed tot slecht
type 2/
verruiging n.v.t type c
type 1/2/3/
verruiging lokaal
sterk type b/c
type 1/2 /
verruiging weinig type c
type 2/3/
verruiging sterk type b/c
type 1/2/3/
lokaal sterk type b/c
type 1/2/3/
lokaal sterk type b/c
type 1/2/3/
lokaal sterk type b
A. de
Haan/rupsmaaie
r zonder
uitkamachine
M.Burema/
rupsmaaier met
kammachine/
zelfbinder
M.Burema/
zelfbinder
boezemwater en
regenwater
regenwater en
boezemwater
regenwater en
boezemwater
M.Burema/zelfbi
nder boezemwater
M.Burema/
zelfbinder boezemwater
M.Burema/
zelfbinder
L.Biesma /
rupsmaaier met
uitkam
machine/
IFG/herfstmaaie
n
regenwater en
boezemwater
regenwater en
boezemwater
12.
historie
13.
prioriteit
uitvoering
rietmaaien en
optimalisatie
waterhuishoudin haagwinde/
g
hennegras hooiland 4
rietmaaien en haagwinde/
optimalisatie hennegras/braa
waterhuishoudin m/veenmos en
g
rietmaaien en
optimalisatie
waterhuishoudin
Haarmos hooiland 4
g/ vrije haagwinde/
ontwikkeling braam
echte
koekoeksbloem/
hooiland 4
rietmaaien/zome dotterbloem/haa
rmaaien/struwee
l ruimen en
plaggen
rietmaaien en
cyclischmaai en
kapbeheer
gwinde
/braam/hennegr
as rietland 3
haagwinde/braa
m/veenmos rietland 3
rietmaaien en
rietorchis/dotter
bloem/
optimalisatie echtekoekoeksbl
waterhuishoudin oem/haarmos/br
g/ vrije o aam/hennegras/
ntwikkeling haagwinde rietland 2
Zomerbeheer/he rietorchis/dotter
rfstbeheer/rietb bloem/echte
eheer/plaggen/o koekoeksbloem/
ptimaliseren haarmos/braam/
waterhuishoudin dopheide/kleine rietland/
g
veenbes/enz hooiland hoog 1

3.2
De 14 Mêd
4.1 Geau
4.2
De Prinsehôf
5.1
De
Wyldlannen
5.2
De
Wyldlannen
6.1
De Prinsehôf
6.2
De Prinsehôf
rietland met
ruigtekruiden/
veenmosrietland rietcultuur
rietland met
ruigtekruiden
rietland met
ruigtekruiden rietcultuur
actief/passief/ha
lfopen/gesloten
Els (Lokaal sterk,
echter in
hoofdzaak n.v.t)
weinig
opbrengst lokaal
goed tot matig
nat. Eenheid
zonder begr actief/open n.v.t opbrengst goed
actief/passief/ha
lfopen/gesloten Els(sterk)
rietland met
ruigtekruiden/
veenmosrietland rietcultuur actief/open Els/Berk(sterk)
rietland met
ruigtekruiden/
veenmosrietland rietcultuur
rietland met
ruigtekruiden/
veenmosrietland rietcultuur
rietland met
ruigtekruiden/
veenmosrietland rietcultuur
actief/passief/ha
lfopen/gesloten
actief/passief/ha
lfopen/gesloten
actief/passief/ha
lfopen/gesloten
Els/Vuilboom(ste
rk)
Els/Vuilboom(ste
rk)
Els/Vuilboom(ste
rk)
opbrengst lokaal
goed tot slecht
opbrengst lokaal
goed tot slecht
type1/2/3lokaal
sterk type b/c
type 1/2/
verruiging n.v.t type b/c
type1/2/
verruiging lokaal
sterk type b/c
type1/2/3 /
verruiging lokaal
sterk type b
opbrengst lokaal type1/2/3/
redelijk tot slecht verruiging sterk type b
opbrengst lokaal
goed tot slecht
opbrengst lokaal
goed tot slecht
type1/2/3/
verruiging sterk type c
type1/2/3/
verruiging sterk type b/c
L.Biesma /
rupsmaaier met
uitkam
machine/
IFG/herfstmaaie
n
regenwater en
boezemwater
H.B.Elzinga/
zefbinder boezemwater
H.B. Elzinga/
rupsmaaier
zonder
uitkammachine
regenwater en
boezemwater
H&S.
Elzinga/rupsmaai
er zonder regenwater en
uitkammachine boezemwater
H&S.
Elzinga/rupsmaai
er zonder regenwater en
uitkammachine boezemwater
H.H.Elzinga/
rupsmaaier
zonder
uitkammachine
H.H.Elzinga/
rupsmaaier
zonder
uitkammachine
regenwater en
boezemwater
regenwater en
boezemwater
rietorchis/dotter
rietmaaien/herfs bloem/
tbeheer/optimali echtekoekoeksbl
satie
oem/haarmos/br
waterhuishoudin aam/hennegras/ rietland/
g
haagwinde hooiland 4
rietmaaien en
struweel
verwijderen
hennegras/haag
winde rietland 4
rietmaaien/plagg
en/
optimalisatie
waterhuishoudin
g en vrije rietorchis/dotter
ontwikkeling bloem/veenmos rietland 2
rietbeheer/zome
rbeheer/bosruim
en/plaggen
rietorchis/echte
koekoeksbloem/
braam/haagwind
e/hennegras/vee
nmos
rietland/
hooiland 2
dotterbloem/ech
rietbeheer/plagg te
en/optimalisatie koekoeksbloem/
waterhuishoudin braam/
g en vrije haarmos/veenm
ontwikkeling os rietland hoog 1
zomerbeheer/rie
tbeheer/plaggen rietorchis/echte
/optimaliseren koekoeksbloem/
waterhuishoudin braam/haagwind
g en vrije e/hennegras/vee
ontwikkeling nmos rietland hoog 1
rietbeheer/plagg rietorchis/echte
en/optimalisatie koekoeksbloem/
waterhuishoudin braam/haagwind
g en vrije e/hennegras/vee
ontwikkeling nmos rietland hoog 1

7.1
De Prinsehôf
7.2
De Prinsehôf
8.1
De 15 Mêd
8.2
It Bil
8.3
Izakswiid
rietland met
ruigtekruiden/ nat. eenheid
veenmosrietland zonder begr
rietland met
ruigtekruiden
rietland met
ruigtekruiden/
veenmsorietland rietcultuur
rietland met
ruigtekruiden/ nat. Eenheid
veenmosrietland zonder begr
rietland met rietcultuur/ half
ruigtekruiden/ natuurlijk
veenmosrietland grasland
actief/passief/ha
lfopen/gesloten
Els/Vuilboom(ste
rk)
actief/passief/ha
lfopen/gesloten Els (sterk)
actief/passief/ha
lfopen/gesloten Els (lokaal sterk)
actief/passief/ha
lfopen/gesloten
Vuilboom/Lijster
bes (weinig)
actief/passief/ha
lfopen/gesloten Els( lokaal sterk)
8.4
Vuilboom/
veenmosrietland actief/passief/ha Meelbes (lokaal
Izakswiid veenmosrietland moerasheide lfopen/gesloten sterk)
opbrengst lokaal
goed tot slecht
opbrengst lokaal
goed tot matig
opbrengst matig
tot slecht
opbrengst goed
tot matig
type1/2/3/
verruiging sterk type b
type 2/
verruiging weinig type c
type 1/2/3/
verruiging sterk type b/c
type 2/
verruiging weinig type c
opbrengst type 2/3/
redelijk tot matig verruiging sterk type b
opbrengst
type 2/3/
verruiging lokaal
redelijk tot slecht sterk type c
J.Geertsma/
rupsmaaimachin
e zonder
uitkammachine
J.Geertsma/
rupsmaaimachin
e zonder
uitkammachine
It Fryske Gea/
met rupsmaaier
zonder
uitkammachine
It Fryske Gea/
met rupsmaaier
zonder
uitkammachine
It Fryske Gea/
met rupsmaaier
zonder
uitkammachine
It Fryske Gea/
met rupsmaaier
zonder
uitkammachine
regenwater en
boezemwater
boezemwater en
regenwater
regenwater en
boezemwater
boezemwater en
regenwater
regenwater en
boezemwater
regenwater en
boezemwater
zomerbeheer/rie
tbeheer/plaggen rietorchis/echte
/optimaliseren koekoeksbloem/
waterhuishoudin braam/haagwind
g en vrije e/hennegras/vee
ontwikkeling nmos rietland hoog 1
zomerbeheer/rie
tbeheer/plaggen
rietorchis/echte
koekoeksbloem/
haagwinde/veen
mos rietland 3
rietorchis/echte
koekoeksbloem/
rietmaaien/plagg dotterbloem/haa
en/ optimalisren gwinde/hennegr
waterhuishoudin as/
g en vrije haarmos/veenm hooiland/
ontwikkeling os
rietland 2
rietmaaien en
optimalisatie
waterhuishoudin
g
rietorchis/echte
koekoeksbloem/
dotterbloem/haa
gwinde/hennegr
as/
haarmos/veenm
os rietland 4
rietorchis/echte
koekoeksbloem/
rietmaaien/plagg dotterbloem/haa
en/ optimalisren gwinde/hennegr
waterhuishoudin as/
g en vrije haarmos/veenm rietland/
ontwikkeling os
hooiland 3
rietmaaien /
rietorchis/echte
koekoeksbloem/
dotterbloem/haa
plaggen en gwinde/hennegr
optimalisatie as/
waterhuishoudin haarmos/veenm
g
os rietland 2

9.1 Japkelân
9.2
Halbertsma's
Aldfean
10.1
De
Wyldlannen
rietland met rietcultuur/ nat
ruigtekruiden/ eenheid zonder
veenmosrietland begr.
rietland met
ruigtekruiden/
veenmosrietland
rietcultuur/ nat.
eenheid zonder
begr
rietland met
ruigtekruiden/
veenmosrietland rietcultuur
11.1 rietland met rietcultuur/ nat.
Joekjesjonges ruigtekruiden/ Eenheid zonder
Aldfean veenmosrietland begr
11.2
Prinsehôf
11.3
Prinsehôf
11.4
Prinsehôf
rietland met
ruigtekruiden rietcultuur
rietland met rietcultuur/ nat.
ruigtekruiden/ Eenheid zonder
veenmosrietland begr
rietland met rietcultuur/ nat.
ruigtekruiden/ eenheid zonder
veenmosrietland begr
actief/passief/ha
lfopen/gesloten
els/wilg/lokaal
sterk
actief/passief/ha
lfopen/gesloten els/lokaal sterk
actief/passief/ha
lfopen/gesloten
opbrengst lokaal
goed tot slecht
opbrengst lokaal
goed tot slecht
els/berk/vuilboo
m/lijsterbes/ster opbrengst goed
k
tot matig
actief/passief/ha
lfopen/gesloten Els/ lokaal sterk opbrengst goed
actief/passief/ha
lfopen/gesloten Els/lokaal sterk opbrengst goed
actief/passief/ha
lfopen/gesloten
Els (sterk)/locaal
vuilboom opbrengst goed
actief/passief/ha
lfopen/gesloten Els/locaal opbrengst goed
type 1/2/3/
verruiging sterk type b
type 1/2/3/
verruiging sterk type b
type 2/3/
verruiging locaal
sterk type c
type 1/2/3/
verruiging weinig type c
type 2/
verruiging weinig type c
type 2/3/
verruiging lokaal
sterk type b
type1/3/
verruiging weinig type b
H. Jonker
rupsmaaier met
uitkammachine
H. Jonker
rupsmaaier met
uitkammachine
K. Tiekstra,
zelfbinder en
centraal
verbranden van
de ruigte
Th. Postma/
rupsmaaier
zonder
uitkammachine
Th. Postma/
rupsmaaier
zonder
uitkammachine
Th. Postma/
rupsmaaier
zonder
uitkammachine
dls bevloeid met
boezemwater/dl
s regenwater en
boezemwater
regenwater en
boezemwater
regenwater en
boezemwater
regenwater en
boezemwater
boezemwater
en regenwater
regenwater en
boezemwater
Th. Postma/
rupsmaaier
zonder
uitkammachine boezemwater
rietmaaien/zome
rbeheer/plaggen
/ optimalisren
waterhuishoudin
g en vrije
ontwikkeling
rietorchis/echte
koekoeksbloem/
dotterbloem/haa
rmos/braam/haa
gwinde/hennegr hooiland/
as/veenmos rietland hoog 1
rietmaaien/zome rietorchis/echte
rbeheer/plaggen koekoeksbloem/
/ optimalisren dotterbloem/haa
waterhuishoudin rmos/braam/haa
g en vrije gwinde/hennegr rietland/
ontwikkeling as/veenmos hooiland hoog 1
rietorchis/echte
rietmaaien/zome koekoeksbloem/
rbeheer/plaggen dotterbloem/haa
/ optimalisren rmos/braam/haa
waterhuishoudin gwinde/hennegr
g
as/ veenmos rietland 3
rietmaaien/
plaggen en rietorchis/dotter
optimaliseren bloem/braam/
waterhuishoudin haagwinde/henn rietland/
g
egras/veenmos hooiland 4
rietmaaien/plagg
en en vrije
ontwikkeling
rietorchis/dotter
bloem/braam/he
nnegras/
veenmos rietland 4
rietmaaien/
plaggen/ rietorchis/echte
optimaliseren koekoeksbloem/
waterhuishoudin haarmos/braam/
g en vrije haagwinde/veen
ontwikkeling mos rietland 4
rietmaaien en
strweel
verwijderen
haagwinde/braa
m/veenmos rietland 4

11.5
Prinsehôf
11.6
De 8 Mêd en
It Skromelân
12.1
Rengerspôle
rietland met rietcultuur/ nat.
ruigtekruiden/ Eenheid zonder
veenmosrietland begr
rietland met rietcultuur/ nat.
ruigtekruiden/ eenheid zonder
veenmosrietland begr
actief/passief/ha
lfopen/gesloten Els/ locaal opbrengst goed
actief/passief/ha
lfopen/gesloten
Els/Vuilboom/M
eelbes ( sterk)
rietland met
ruigtekruiden rietcultuur passief /gesloten n.v.t opbrengst goed
type 1/2/
verruiging sterk type c
opbrengst
type 2/3/
verruiging lokaal
redelijk tot matig sterk type b/c
type 2/
verruiging n.v.t type c
Th. Postma/
rupsmaaier
zonder
uitkammachine
Th. Postma/
rupsmaaier
zonder
uitkammachine
J.de Jong
zelfbinder,
ruigte verbrand
in het perceel
regenwater en
boezemwater
boezemwater en
regenwater
regenwater en
boezemwater (
voor 2008)
rietmaaien/
plaggen/
optimaliseren
waterhuishoudin
g en vrije dotterbloem/haa
ontwikkeling gwinde/veenmos rietland 3
rietmaaien/zome
rbeheer/plaggen
/ optimalisren
waterhuishoudin
g /ruimen
struweelen vrije
ontwikkeling
rietorchis/echte
koekoeksbloem/
dotterbloem/haa
gwinde/hennegr
as/
haarmos/veenm rietland/
os
hooiland hoog 1
rietmaaien en
optimalisatie
waterhuishoudin
g haagwinde hooiland 4