download - Vereniging Hendrick de Keyser

Vereniging Hendrick de Keyser
Jaarverslag 2010

T W E E E¨ N N E G E N T I G S T E J A A R V E R S L A G

Voorzijde omslag:
Gemeenlandshuis te Maassluis (foto Arjan Bronkhorst)
Achterzijde omslag:
Tekening achtergevel Gemeenlandshuis te Maassluis, 1955
J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
Vereniging Hendrick de Keyser
De Vereniging heeft tot doel het behoud van architectonisch of historisch waardevolle huizen in Nederland
Algemeen
Vereniging Hendrick de Keyser is opgericht op 3 januari 1918 en
erkend bij Koninklijk Besluit van 26 februari 1918 no. 62. Haar
laatstelijk gewijzigde statuten zijn vastgelegd in een notariële akte
d.d. 7 september 2007. De Vereniging is ingeschreven in het
verenigingsregister van de Kamer van Koophandel en Fabrieken te
Amsterdam onder no. 40530264.
Iedereen kan lid worden van de Vereniging, zowel particulieren als
bedrijven.
De minimum contributies zijn:
• voor een gewoon lid € 25 per jaar;
• voor een lid ‘voor het leven’ (30 jaar) € 450 ineens.
Bedrijven kunnen alleen lid worden op jaarbasis. Bedrijven en
andere lichamen die aan de vennootschapsbelasting zijn onderworpen
kunnen giften aan de Vereniging aftrekken voorzover zij
tezamen met andere giften € 227 te boven gaan. De aftrek bedraagt
ten hoogste 10 % van de winst.
Behalve leden kent de Vereniging donateurs. Deze betalen tenminste
€ 100 per jaar. Zij ontvangen de reguliere publicaties van
de Vereniging doch kunnen verder geen aanspraak maken op de
rechten die leden hebben.
Vereniging Hendrick de Keyser wordt structureel gesteund
door BankGiro Loterij en SNS REAAL Fonds.
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Voor de inkomstenbelasting kunnen giften aan de Vereniging
worden afgetrokken, voorzover deze giften, tezamen met andere
aftrekbare giften, zowel € 60 als 1 % van het drempelinkomen te
boven gaan. De aftrek bedraagt ten hoogste 10 % van het drempelinkomen.
Giften in de vorm van termijnen van lijfrenten, welke
berusten op een bij notariële akte van schenking aangegane
verplichting om termijnen van (nagenoeg) gelijke omvang
gedurende vijf of meer jaren ten minste jaarlijks uit te keren, zijn
steeds aftrekbaar.
Vereniging Hendrick de Keyser is een instelling die de bevordering
van kunst en wetenschap ten doel heeft als bedoeld in de Successiewet
en de Wet op de inkomsten, resp. vennootschapbelasting.
De Vereniging is sinds 1 januari 2006 vrijgesteld van het betalen
van zowel schenkbelasting over ontvangen schenkingen als erfbelasting
over ontvangen erfstellingen en legaten. Met ingang van
1 januari 2008 is de Vereniging opnieuw door het Ministerie van
Financiën aangemerkt als een Algemeen Nut Beogende Instelling
(ANBI). Voorts is de Vereniging door het Centraal Bureau Fondsenwerving
gecertificeerd.
Het kantoor van de Vereniging is gevestigd te:
Herengracht 172
1016 BP Amsterdam
Telefoon 020 521 06 30
Telefax 020 521 06 79
Website www.hendrickdekeyser.nl
E-mail info@hendrickdekeyser.nl
Bankrelaties
ABN-AMRO 41.18.40.207
ING 48718

Samenstelling Bestuur
en Raad van Commissarissen
per 31 december 2010
Bestuur Jaar van aftreden
P.B. de Bruijn voorzitter 2011
H.B. van Wijk penningmeester 2012
A.A. Schulting secretaris 2012
H.J. Brouwer 2012
mw. C.W. Fock 2011
K.A. Ottenheym 2014
Raad van Commissarissen
A.L.L.M. Asselbergs 2011
W.H. van Ittersum 2011
A.M. van der Meij 2011
M. Schimmelpenninck 2011
A.F.W. Bosman 2012
W.F. Dutilh 2012
J. Franssen 2012
L. van Grunsven 2012
F.Q. Hoebens 2012
mw. P. Kruseman 2012
mw. M.C. Kuipers 2012
mw. E. Swaab 2012
T. de Swaan* 2012
H.M.J. Tromp 2012
M.C. van Veen 2012
mw. A.C. de Bruijn 2013
A.J.C. van Leeuwen 2013
R.J.G. Bandell 2014
B. Bleker 2014
mw. F.G. van Diepen-Oost* 2014
J.G.P.M. Helderman 2014
J.H.M. Lindenbergh 2014
A.J.A.M. Lisman 2014
K.J. Storm* 2014
E. Veen 2014
* audit commissie
Directeur
C.S.T.J. Huijts
Adjunct directeur
mw. J.L.P.B Finaly
J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Pagina
6
8
10
19
36
38
40
46
46
47
48
50
51
53
54
68
84
91
Inhoud
In Memoriam
Inleiding
Verwervingen
Instandhouding
Voorlichting
Financiële baten
Verenigingszaken
Verslag Raad van Commissarissen
Plannen voor de korte termijn
Begroting 2011
Jaarcijfers 2010
Balans
Staat van Baten en Lasten
Toelichting op de Balans en de Staat van
Baten en Lasten
Controleverklaring
Artikel 1
Ruud Meischke, 35 jaar nuchter bestuur
door Carlo Huijts
Artikel 2
Enkele observaties over licht en kleur naar aanleiding
van de restauratie in ‘de Burcht’
door Ann-Katrin Adolph
Alfabetische lijst van huizen
Verspreidingskaart
Amsterdam, ‘de Burcht’, medewerkers in de vestibule, 1904

6
In Memoriam
Met liefde en passie heeft
Pieter van der Laan zich
ingezet voor het behoud van
architectonisch en historisch
waardevolle huizen in
Nederland. Aan die doelstelling
werkte hij 35 jaar lang
vol overtuiging, van 1968
tot 1983 als bestuurslid en
de laatste twintig bestuursjaren,
tot zijn aftreden in
2003, als voorzitter van de
Vereniging Hendrick de Keyser. Bij zijn aftreden werd Van der
Laan benoemd tot erelid van onze Vereniging.
Terugkijkend blijken het cruciale jaren geweest te zijn in de ontwikkeling
van ‘Hendrick’, inhoudelijk maar vooral ook institutioneel.
Van der Laan heeft de structuur van de Vereniging tot een hechte
definitieve ‘architectuur’ omgevormd en heeft daarmee een duurzaam
fundament voor de toekomst van ‘Hendrick de Keyser’
gelegd. Hij betoonde zich hierin een groot bouwmeester ‘op zijn
eigen wijze’! Hij stelde daarbij zijn professionele kennis ten dienste
van de Vereniging. Dat leverde verschillende aanpassingen van de
bestuurlijke structuur op en even zoveel statutenwijzigingen waarmee
de bestaanszekerheid vergroot werd. Ook in financieel opzicht
koos Van der Laan voor het structureel inbouwen van veiligheden,
zodat ons langdurig voortbestaan ook in dat opzicht voldoende
fundament had.
Voor een brede terugblik op de bestuursperiode van P.M. van der Laan
verwijzen wij naar het artikel ‘Bij het vertrek van een voorzitter’ in het
Jaarverslag 2003.
Mr P.M. van der Laan (1935-2010) Dr ir R. Meischke (1923-2010)
Om Pieter van der Laan als voorzitter op te volgen heeft zo z’n
voor- en z’n nadelen. Door al die opgebouwde kwaliteit voelde in
2003 de nieuwe rol van ondergetekende aan als een verhuizing naar
een schitterend grachtenpand, weldoortimmerd, goed onderhouden
en solide gefinancierd. Aan de andere kant was de slagschaduw van
deze Olympische voorganger met zijn doorwrochte bestuurlijke,
financiële en strategische inzichten en connecties nog duidelijk
voelbaar. Pieter liep je echter nooit voor de voeten; hij deelde zijn
inzichten en opvattingen vrijmoedig wanneer dat passend was.
Wij hebben veel van Pieter van der Laan geleerd en wij zullen hem
missen. De dinsdagavonden met de bestuursvergaderingen onder
zijn voorzitterschap zullen nog lang in onze herinnering voortleven:
met de sobere broodjes, de emotionele debatten over verwervingen
en restauraties, over architectuur en over geld en over de altijd weer
boeiende relatie daartussen. En soms waren daar onverwachts de
sappige, hilarische en pikante verhalen van Pieter, vaak over voorgaande
generaties bestuurders, verhalen die je als cultureel erfgoed
zou willen opschrijven en bewaren…
Pieter van der Laan zal blijven voortleven in Vereniging Hendrick
de Keyser door de onnavolgbare wijze waarop hij sprak over
‘Hendrick’ en over ‘Huizen in Nederland’.
P.B. de Bruijn
voorzitter
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
Vanaf 1958 tot 1993 maakte Ruud
Meischke deel uit van het bestuur
van onze Vereniging. Tot 1975 van
het Algemeen bestuur; tot ’78 van
het Dagelijks bestuur en daarna tot
’93 van het bestuur in zijn huidige
vorm. Bij zijn aftreden is aan Ruud
Meischke het erelidmaatschap van Vereniging Hendrick de Keyser
toegekend. Door zijn blijvende, actieve betrokkenheid, nog tot kort
geleden, omspant zijn verbondenheid met ‘Hendrick de Keyser’ dus
ruim een halve eeuw.
Meischkes twee belangrijkste publicaties verschenen in het kader
van de Vereniging: Het Nederlandse Woonhuis in 1969, bij ons
50-jarig jubileum, met medewerking van H.J. Zantkuijl en
W. Raue en Huizen in Nederland, de monumentale 4-delige
uitgave in 2000, bij ons 80-jarig bestaan, met medewerking van
H.J. Zantkuijl, W. Raue en P.T.E.E. Rosenberg.
Het is niet overdreven te stellen dat Ruud Meischke de inhoudelijke
grondlegger van de huidige Vereniging is geweest. Zijn oeuvre
ontrafelt het DNA van het Nederlandse woonhuis en vormt hiermee
het monumentale fundament van ‘Hendrick de Keyser’.
Omgekeerd heeft Meischke in de context van onze Vereniging zijn
visie op de Nederlandse bouwgeschiedenis gestalte kunnen geven
en steeds vrijmoediger kunnen ontwikkelen.
Hoe is dit alles begonnen? Met de keuze voor een Delftse bouwkundig-ingenieursopleiding
trad Ruud Meischke in het voetspoor
van zijn vader. Hij moet diens restauratiewerk aan de Rotterdamse
Laurenskerk van nabij hebben gezien en ervan zijn gaan houden!
Ruud dacht als een architect en hield van het oude, in die volgorde,
aldus Henk Zantkuijl. Van Eesteren haalde hem naar Amsterdam
maar hij voelde zich al snel niet thuis in het over-ideologische
milieu met zijn stedebouwkundig radicale doctrines. Gestimuleerd
door slooppremies leidden deze maar al te vaak tot afbraak van veel
waardevolle panden. In 1953 ging Meischke in de tegenaanval en
richtte Bureau Monumentenzorg Amsterdam op! Hij werd het
Voor een terugblik op de bestuursperiode van R. Meischke
verwijzen wij naar het artikel ‘Ruud Meischke, 35 jaar nuchter
bestuur’ achter in dit Jaarverslag.
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
eerste hoofd, maar in werkelijkheid vormde hij samen met Henk
Zantkuijl, Walther Raue en Herman Janse een soort team, soms
actie-groep avant la lettre. Dit vermogen tot het organiseren van
actie met gelijkgestemden zou hij zijn hele leven verder blijven
praktiseren, ondogmatisch, onhiërarchisch en natuurlijk heel eigenwijs.
De overstap in 1958 naar de Rijksdienst voor de Monumentenzorg
vergrootte zijn actieradius van Amsterdam tot heel Nederland. Als
non-conformist en pragmaticus werd de directeurszetel hem snel te
benauwd en koos hij voor wat hem het meest urgent leek: het vastleggen
en documenteren van de bouwkunst van Nederland. Zijn
kennis van letterlijk alle panden die er toe doen was legendarisch en
hij legde die kennis gelukkig ook nauwgezet vast in talloze boeken
en artikelen.
Aan de gangbare kunsthistorische invalshoek voegde hij een uitgesproken
aandacht toe voor de fysieke, objectmatige kant van gebouwen.
Hij kwam daardoor tot een brede visie op het monument en
op restauratie waarbij aspecten als stijl en authenticiteit hand in
hand gaan met begrippen als schoonheid en gaafheid, karakter en
harmonie. Met deze eigenwijze, non-conformistische instelling
benaderde Ruud Meischke de bouwkunst als een complex product
van een complexe menselijke samenleving! In een brief aan
Zantkuijl schreef hij: “Het is ook mogelijk iets dood te documenteren
of dood te restaureren! Dus ga nooit door tot iets helemaal
af is! Stop voor je alles denkt te weten!”
Bij ‘Hendrick de Keyser’ zullen we eraan moeten wennen dat we
onze ideologische grondlegger, ons geweten en onze databank
kwijt zijn. Wij zullen zijn karakteristieke invalshoek missen: met dat
onnavolgbare samengaan van eruditie en bescheidenheid, van daadkracht
en relativering, van cynisme en humor. Gelukkig is bij
‘Hendrick de Keyser’ zijn geest bewaard in onze hoofden, in tientallen
geschriften en in honderden huizen in Nederland.
P.B. de Bruijn
voorzitter
7

8
Verslag van de Vereniging
Inleiding
Binnen de erfgoedsector wil het toeval dat de monumentenbescherming
midden in een proces van verandering zit. De hoofdlijn van
die verandering bestaat uit meer nadruk op bescherming door voorlichting
vooraf en minder nadruk op dwangmaatregelen en handhaving
achteraf. Die gedachte moet worden vastgelegd in een
nieuwe monumentenwet. Al enige jaren vindt daarover overleg
plaats met het brede veld dat in de erfgoedsector actief is. En in
kleine stapjes worden al diverse maatregelen doorgevoerd, in lijn
met de beoogde vernieuwing. Tegelijkertijd zorgt de financiële
crisis voor bezuinigingen en zware tijden voor bedrijven in onze
branche. Dus overheden omarmen veranderingen die bezuinigingen
opleveren en belanghebbenden lopen te hoop zodra banenverlies
het gevolg kan zijn. De ideële grondbeginselen van de nieuwe
monumentenbescherming raken daarmee snel op de achtergrond.
Vereniging Hendrick de Keyser blijft in dit proces een voorstander
van de vernieuwing. Niet omdat wij af willen van de wettelijke
bescherming van het monument; geenszins! Maar omdat de huidige
bescherming zodanig verworden is tot een rigide verbodsstelsel, dat
het meer aversie voor een monument oproept dan sympathie en
uitnodigt tot ontduiking. Net als bij ieder van onze restauraties
hangen wij de gedachte aan, dat ‘zien’ en ‘herkennen’ leidt tot
behoud. Dus als mensen begrijpen hoe bijzonder het monument is,
beschermt het zichzelf. De kunst van onze Vereniging is in belangrijke
mate, dat wij er goed in slagen om die pracht te laten zien.
Roerige tijden Het vorige Jaarverslag begon met de constatering
dat het belangrijkste gevolg van de huidige financiële crisis
voor onze Vereniging lag in de teruggelopen huurinkomsten. Ook
in 2010 was dat het geval, maar nu waren de gevolgen helaas
sterker. Dat kan goed worden geïllustreerd aan de hand van de
begroting 2010. Deze is, zoals gebruikelijk, in oktober 2009
gemaakt en toen gold nog het optimisme dat de verminderde huurinkomsten
van 2009 een tijdelijke dip zouden vormen. De inschatting
van de huurinkomsten 2010 was gemaakt op basis van historische
groeicijfers en die blijken achteraf ruim 8 ton te hoog te zijn.
Dat saldo aan verminderde huurinkomsten vertoont grote gelijkenis
met het verliescijfer waarmee de Jaarrekening 2010 is afgesloten.
Toch kan die relatie niet in directe zin gelegd worden. Immers, net
als in 2009, bood de crisis ook kansen. Verschillende subsidiemaatregelen
creëerden de mogelijkheid om fors te investeren in ons
bezit, zowel in recente verwervingen als in ons oudere bezit.
Verderop in dit Jaarverslag vindt u daarvan prachtige voorbeelden.
Deze extra investeringen vragen echter ook altijd om een eigen aandeel,
dat op zijn beurt automatisch tot een hoger verliescijfer leidt.
Voor het komende verslagjaar (2011) zal de situatie op de huurmarkt
nog niet veel beter zijn dan in 2010. Wij houden er rekening
mee, dat pas in 2012 herstel zichtbaar wordt.
Aankopen Op het terrein van de verwervingen gaf het huidige
tijdsgewricht aanleiding tot roerige taferelen. Dat is niet terug te
zien in de gerealiseerde verwervingen, want de contacten daarover
stammen nog van vóór de crisisperiode. Het betreft vooral de soms
erg grote drukte op het gebied van de aanvragen tot aankoop, die
juist niet tot een verwerving hebben geleid. Die drukte wordt
veroorzaakt door de teruglopende onroerend goed markt, waarin
eigenaren onze Vereniging als een laatste redmiddel zien voor een
redelijke opbrengst van hun pand. Meestal volstaat dan de uitleg
dat onze Vereniging geen aankoopbudget heeft en derhalve voor
verwervingen altijd terug moet vallen op de BankGiro Loterij,
fondsen en schenkingen of legaten. Niettemin dienen ook al deze
voorstellen serieus gewogen te worden, voor het geval dat die ene
uitzondering er tussen zit. Als echter meer keren per week dit soort
voorstellen de Vereniging bereiken, dan is er sprake van een aanzienlijke
tijdsbelasting.
Van de gerealiseerde verwervingen vergden er twee een voorbereiding
van ruim drie jaar, voordat hun overdracht een feit werd. De
buitenplaats Beeckestijn was in 2007 door de Gemeente Velsen in
zijn geheel (terrein en gebouwen) overgedragen aan het Bureau
Beheer Landbouwgronden (onderdeel van het toenmalige Ministerie
van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij). Daarbij was het de
nadrukkelijke bedoeling dat het terrein, vooral bestaande uit Franse
en Engelse landschapstuinen, naar de Verenging Natuurmonumenten
zou gaan en het hoofdhuis naar Vereniging Hendrick de Keyser.
Dat laatste is in datzelfde jaar (2007) geschied, maar met
betrekking tot de overige opstallen waren geen condities gesteld.
Omdat afgezien van de nieuwe eigenaar en de twee beoogde verwervers,
de Gemeente en de Provincie, nadrukkelijk in het overleg
rondom deze overdracht betrokken waren, duurde het uiteindelijk
tot eind 2010 voordat de oplossing gevonden was. Gelukkig resulteerde
dit in een overdracht van de twee koetshuizen en de ‘kapelwoning’
aan onze Vereniging, zodat thans alle historische opstallen
in één hand zijn.
Het oudst verworven pand van 2010 betreft het Gemeenlandshuis
van Delfland te Maassluis uit 1626. Opnieuw koos een eigenaar, die
bijna vier eeuwen (!) geleden het huis zelf had laten bouwen, ervoor
om zijn bijzondere bezit voor de toekomst veilig te stellen door het
in ons eigendom onder te brengen. Twee andere eigenaren maakten
diezelfde keuze, maar dan met betrekking tot hun véél jongere huizen;
het huis van Abe Bonnema (1961-’63) in Hardegarijp en het
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
Marieke van Schaik, managing director van de BankGiro Loterij, met v.l.n.r. Cunera Vergeer,
Carlo Huijts, Niek Smit en Isja Finaly (foto Roy Beusker)
huis van Huub de Bruyn (1966-’67) in Venlo. Deze verwervingen
passen binnen het streven van onze Vereniging om het bezit
uit te breiden met bijzondere of representatieve woonhuizen uit de
20 ste eeuw. Zo werden al eerder panden van de architecten
Rietveld, Van Ravesteyn, Duiker en Van Tijen aan onze collectie
toegevoegd. Nu volgen dus twee ‘architectenhuizen’ uit de jaren
zestig.
Tenslotte werd in 2010 een wel zéér uitzonderlijk huis aan de
collectie toegevoegd: het in oorsprong 17 de -eeuwse poppenhuis dat
altijd in huis Nijenburg te Heiloo heeft gestaan. Dit poppenhuis is
in zijn architectuur zelfs aangepast aan de 19 de -eeuwse uitmonstering
van één van de kamers in Nijenburg. Het poppenhuis is een
staalkaart van interieurafwerking door de eeuwen heen en daarmee
documentair van groot belang. Door het poppenhuis te verwerven
kan het worden gerestaureerd en zal het ook in de toekomst onderdeel
blijven uitmaken van Nijenburg.
Steun en schenking Te midden van alle financiële turbulentie
is het uiterst prettig om te merken dat onze Vereniging bij
fondsen en bij particulieren bekend is als een gedegen en solide
partner, zodra het gaat om behoud en restauratie van monumenten.
Dat heeft ons concrete steun opgeleverd van een nieuwe partner in
ons streven om tegen zo laag mogelijke kosten zoveel mogelijk
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
werk te realiseren. Het Oranjefonds
heeft in 2010 besloten om onze
Vereniging te steunen door een deel
van hun vermogen in de vorm van een
lening bij ons onder te brengen.
Omdat daarmee voor langere tijd steun
tegen een aantrekkelijke rente is vastgelegd,
geeft dat zekerheid voor de
toekomst.
Daarnaast zijn ook dit jaar weer drie
panden aan de Vereniging geschonken,
afkomstig van een Hoogheemraadschap,
van een stichting en van een
particulier. Alhoewel dat relatief grote
aantal (drie van de vijf) geen problemen
doet vermoeden, zijn die er juist
op het vlak van de schenking van
panden wel. Dat is geheel te wijten aan
de afschaffing van de vrijstelling overdrachtsbelasting
bij de verwerving van
monumenten. Sedert begin 2010 moet
ook onze Vereniging 6 % overdrachtsbelasting
betalen, bij de aankoop van
een monument. Bij een schenking van een pand moet 6 % worden
betaald over de WOZ-waarde van dat pand. Dat lijkt beperkt, maar
juist bij schenkingen gaat de afweging over de aanvaarding altijd
over de directe of indirecte kosten die volgen uit de schenking. Het
betrokken pand moet meestal gerestaureerd, of in elk geval onderhouden
worden. Daartegenover staat, juist bij een schenking,
meestal een beperkt huurrendement (of soms zelfs voorlopig géén).
Dus de toekomstige lasten wegen dan relatief zwaar en worden verergerd
door de last van de overdrachtsbelasting. Het is een merkwaardig
bij-effect van deze afschaffing dat juist (en alleen?) bij onze
Verenging optreedt, omdat juist ‘Hendrick de Keyser’ door particulieren
als een veilige haven wordt gezien voor hun monument, ook
als zij daar zelf nog jaren in willen blijven wonen.
Verlies van oud-bestuursleden Zoals in het begin van
dit Jaarverslag is vermeld, verloor onze Vereniging in 2010 zijn
twee ereleden: P.M. van der Laan en R. Meischke, beiden iconen
binnen ‘Hendrick de Keyser’ en beiden met een zeer lange bestuurlijke
staat van dienst. Min of meer geruisloos verloren wij echter
ook een derde oud-bestuurslid; de heer C.A. van Swigchem overleed
op 20 februari 2010.
Prof. dr mr C.A. van Swigchem was architectuurhistoricus (gepromoveerd
op de 18 de -eeuwse stadsbouwmeester Abraham van der
9

10
Hart) en trad in 1981 toe tot onze Raad van Commissarissen. Hij
werd in 1984 benoemd tot lid van het Bestuur. In 1993 eindigde
zijn bestuurslidmaatschap wegens het bereiken van de statutaire
leeftijdgrens.
Bert van Swigchem was een buitengewoon actief bestuurslid, die
vrijwel geen vergadering miste. Hij schreef enkele artikelen en zette
zich actief in voor het p.r.-beleid van de Vereniging. Hij was een
verdienstelijk tekenaar en illustreerde onder andere zijn eigen
beschrijving over het interieur van Huis Van Brienen. Tijdens de
bestuurlijke afwegingen inzake verwervingen pleitte Van Swigchem
altijd voor uitbreiding van het 19 de -eeuwse bezit en bij restauraties
voor handhaving van de latere verbouwingen. Na zijn overlijden
hebben zijn erven een deel van de bibliotheek van Van Swigchem
geschonken aan Vereniging Hendrick de Keyser. Daardoor hebben
wij deze kennisbron verbreed met vele naslagwerken, zoals een
originele A.J. van der AA, Aardrijkskundig Woordenboek der
Nederlanden uit 1839-’51 in 13 delen. Ook beschikken wij nu
over enkele zeer waardevolle uitgaven, zoals Documents de l’art
de Pays-Bas (1880-’89) van J.J. van Ysendyck.
Wij zijn de heer Van Swigchem dank verschuldigd voor zijn inzet
en steun voor ‘Hendrick de Keyser’ en wij danken zijn erven voor
de schenking aan onze bibliotheek.
Hardegarijp, Rijksstraatweg 24,
architect Abe Bonnema
(foto Jan Versnel - Maria Austria Instituut)
Verwervingen
Hardegarijp, Rijksstraatweg
24, woonhuis architect Abe
Bonnema Het woonhuis dat architect
Abe Bonnema voor zichzelf ontwierp,
wordt nu al – nog geen 50 jaar na de
bouw – gezien als een monument van de
naoorlogse woonhuisarchitectuur in
Nederland. Abe Bonnema (1926-2001)
was een honkvaste Fries die vanuit
‘Hurdegaryp’ in heel Nederland heeft gebouwd.
Zijn vader, leraar bouwkunde aan
de HTS in Leeuwarden, wees hem op de
constructieve logica van gebouwen.
Tijdens zijn studie bouwkunde in de jaren
’50 van de 20 ste eeuw aan de Technische
Hogeschool in Delft volgde hij colleges
bij hoogleraar J.H. van den Broek. De
functionalistische opvattingen over architectuur
van van den Broek, een van de
beeldbepalende architecten van de wederopbouwtijd,
zouden een belangrijke invloed
hebben op zijn ontwerpbenadering. De combinatie van eenvoud
en functionaliteit en het zuivere gevoel voor maatverhoudingen
in het werk van Alvar Aalto, Mies van der Rohe, Charles en Ray
Eames en Le Corbusier waren belangrijke voorbeelden in zijn
studietijd. De gedachte ‘less is more’ zou aan de basis van zijn ontwerpen
komen te liggen. Na zijn studie begon Bonnema zijn eigen
architectenbureau. Vijf jaar na zijn afstuderen bouwde hij buiten
Leeuwarden voor zichzelf een woonhuis, waar in het begin ook zijn
architectenbureau gevestigd was. Met ijzeren logica produceerde
het bureau van Bonnema een belangrijk oeuvre, waaronder woningen,
kantoren en openbare gebouwen. Hieronder het girokantoor
in Leeuwarden (1966-’71), houtskeletwoningen in Alkmaar (1977-
’79), de glazen torens van Nationale Nederlanden in Rotterdam
(1986-’92), ‘het Boek’ voor Elsevier/de Belastingdienst in Amsterdam
(1989-’94), het hoofdkantoor voor Interpolis in Tilburg
(1993-’96) en de Achmeatoren in Leeuwarden (2002).
Bonnema had als architect een rotsvast vertouwen in de uitgangspunten
van het functionalisme en een uitgesproken pragmatische
opvatting over de taak van de architect. Gebouwen waren voor hem
gebruiksartikelen die moesten voldoen aan de eisen van de opdrachtgever.
Veel meer dan een herkenbare modernistische vorm
was een doordacht constructief en functioneel ontwerp zijn doel.
De organisatie van ruimtes en het uitbuiten van technische moge-
Hardegarijp, Rijksstraatweg 24, entreepartij
(foto Jan Versnel - Maria Austria Instituut)
lijkheden om zo goed mogelijk aan gebruikswensen
te voldoen stonden daarbij
centraal. Ook zijn architectenbureau organiseerde
hij als een geoliede machine,
waarbij hij goede tekenaars, ontwerpers,
calculators en technici om zich heen verzamelde.
Ontwerpen was volgens hem een
ambachtelijk-technisch proces, ontdaan
van ideologie of uitdrukkelijke modernistische
vormwil. Het programma van eisen
moest het belangrijkste uitgangspunt zijn,
niet de uiteindelijke vorm. Bonnema hield
zich afzijdig van theoretische architectuurdebatten.
Zijn korte, nuchtere toelichtingen
bij zijn gebouwen zijn wel omschreven
als ‘bijsluiters ten behoeve van het
juiste gebruik van een noodzakelijk medicijn’.
Toch is zijn architectuur niet teruggebracht
tot een emotieloos product. Bij
de uitwerking spelen geometrie en gevoel
voor maatverhoudingen een belangrijke
rol, evenals het karakter en de vormen van
de omgeving.
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 1 0 V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Het huis in Hardegarijp, even buiten Leeuwarden, dateert uit
1961-’63. Het had oorspronkelijk de dubbele functie woonhuisarchitectenbureau,
maar was zo ontworpen dat het eenvoudig aan
een veranderend woon- of werkgebruik kon worden aangepast. Het
huis is – op het oog – simpel van opzet en zeer consequent doordacht
van uitwerking. Het heeft de vorm van een liggende doos die
is opgebouwd uit zeven stalen spanten. Geplaatst op gelijke afstand
van elkaar (op een ruim oppervlak van 25 x 8,5 meter) vormen deze
het geraamte. Dit skelet kreeg vloeren en een dak van beton. De
liggende doos is verticaal en horizontaal in tweeën gedeeld. Verticaal
door een grote glaswand en horizontaal door de verdiepingsvloer.
Een gemetselde kern, waarin ondersteunende functies zijn
ondergebracht, zorgt voor de vereiste stevigheid van de constructie.
Tegen deze kern zijn het trappenhuis en de open keuken geplaatst.
Hieromheen is op elke verdieping een vrij indeelbare ruimte voor
wonen, slapen en werken. De opzet met vrij indeelbare ruimtes
rondom een vaste kern, hier tot het uiterste doorgevoerd, bouwt
voort op eerdere experimenten in de geschiedenis van het moderne
woonhuis. Ons huis Erasmuslaan 9 in Utrecht, ontworpen door
Rietveld, is een voorbeeld uit 1932.
De houten en glazen wanden in het huis en de onbehandelde
Californian redwood gevelvlakken aan de buitenzijde hebben geen
dragende functie en zijn nadrukkelijk los van de kolomstructuur geplaatst.
De ranke raamstijlen en de redwood beplanking verlenen de
gevels, met veel gevoel voor maat en verhoudingen, een horizontale
en verticale ritmiek. Twee doorlopende stroken glas geven de verdieping
en het dak een haast ‘zwevend’ karakter. Deze transparantie
en lichtheid van structuur worden door de bezoeker zowel buiten
als binnen ervaren. Aan de voorzijde is het huis meer gesloten van
karakter, doorbroken door de monumentale glazen entreepartij.
Aan de achterzijde is de gevel naar de tuin opengewerkt, maar afgeschermd
voor hard invallend licht door balkons en dakoverstek. In
het huis is er nauwelijks onderscheid tussen de twee verdiepingen.
De vloer van de begane grond is belegd met grijs geaderd kristallino,
terwijl de verdieping een vloer van donkere leisteen heeft. Waar
privacy is gewenst, zijn niet dragende houten wanden of speciaal
ontworpen kasten geplaatst. De meubilering bepaalt de functies van
de ruimten. Grote glaspuien zorgen voor visueel contact met de
tuin, ontworpen door Mien Ruys, waarbij binnen- en buitenruimte
op naadloze wijze in elkaar overlopen. Dit wordt versterkt door
voortzetting van de woonvloer in de tuin. Het contact tussen
binnen en buiten was een belangrijk uitgangspunt van het ontwerp.
Ook dit thema loopt als een rode draad door de geschiedenis van
het moderne woonhuis.
11

12
Maassluis, Gemeenlandshuis aan de haven (foto Arjan Bronkhorst)
Maassluis, Hoogstraat 11, Gemeenlandshuis
van Delfland Gemeenlandshuizen zijn een typisch Hollands
verschijnsel. De strijd tegen het water in ons land kreeg bouwkundig
vorm in deze bestuurlijke, administratieve en technische zetels
van de waterschappen. Vanaf de 17 de eeuw bouwden veel waterschappen
hun eigen onderdak. Voor die tijd kwam men bijeen in
het huis van een hoogheemraad of een plaatselijke herberg. In de
Gemeenlandshuizen, meestal gesitueerd bij een belangrijke dijk of
sluis, vergaderden afgevaardigden van de grondeigenaren, de ingelanden,
heemraden en hoogheemraden, voorgezeten door hun dijkgraaf.
Nadat de Vereniging in 2008 het 18 de -eeuwse Gemeenlandshuis
op de Diemerzeedijk in Amsterdam had verworven, volgde in
2010 het 17 de -eeuwse Gemeenlandshuis van Maassluis.
Het Gemeenlandshuis van Maassluis werd gebouwd in 1626-’27 in
opdracht van dijkgraaf en hoogheemraden van het Hoogheemraadschap
van Delfland. Het gebouw verrees aan de haven van Maassluis,
in de nabijheid van de uitwateringssluizen, en functioneerde
als een vooruitgeschoven post van het Hoogheemraadschap aan de
belangrijke Maasdijk. Op deze plaats stond reeds een ouder ‘Gemeenlantshuysken’,
waarschijnlijk een eenvoudig dijkmagazijn, dat
in staat van verval was. We zijn goed op de hoogte van de bouw
omdat de bijna 400 jaar oude rekeningen en bestekken bewaard
zijn gebleven. Het besluit tot de bouw viel op 3 januari 1626.
Het ontwerp werd geleverd door de Delftse steenhouwer Adriaen
Willeboortsz van Spierincxhouck (1580-1636). Hij ontving 24
pond voor het ‘concipieren van de bestecken ende voorwaerden
als int maecken vande modellen van’t gemeenlantshuys’. Van
Spierincxhouck was een aannemer in Delft met een groot steenhouwersatelier
en een uitgebreide klandizie. Hij was onder andere
betrokken bij de bouw van het Delftse stadhuis (een ontwerp van
Hendrick de Keyser) en bij de vernieuwing van kasteel Honselaarsdijk
voor stadhouder Frederik Hendrik. Met zijn hoge paviljoendak
en middenschoorsteen vertoont het Gemeenlandshuis overeenkomsten
met dit, grotendeels afgebroken, kasteel. Het ontwerp van het
Gemeenlandshuis was een gezamenlijk project: naast steenhouwer
Van Spierincxhouck, die het hoogste bedrag kreeg, ontvingen ook
andere meesters betalingen voor modellen en deelbestekken. Hieronder
de ‘gemeenelants timmerman’ Jan Lourisz de Jonge, de
Delftse timmerman Adriaen Dircksz van Brantwijck en de Haagse
metselaar Mathijs Matheusz. Het ontwerp, de aanbestedingen en de
bouw stonden onder toezicht van de hoogheemraden van Delfland.
Zij hadden overleg met de betrokken meesters in Delft en bezochten
de bouwplaats maandelijks. De aanbestedingen vonden plaats in
het huis van dijkgraaf Albrecht Storm van Wena in Delft. Hij declareerde
voor maaltijden en wijn genoten bij hem thuis. De bouw
nam een jaar in beslag en begon met het heien en leggen van de
fundamenten in april 1626. Op 9 februari 1627 was de ruwbouw
gereed. Op deze dag dineerden de hoogheemraden en kregen de
betrokken ambachtslieden een fooi ‘omme die te gaen vertheeren
daer thaer goet dunckt’. Kleinere betalingen voor afwerking en inrichting
lopen door tot ver in 1628.
De bouw van het Gemeenlandshuis lijkt een Delftse aangelegenheid
te zijn geweest. De betrokkenen kwamen bijna allemaal uit deze
stad en uit de rekeningen blijkt dat men een deel van de bouwmaterialen
per schuit van Delft naar Maassluis vervoerde. De Delftse
meester Cornelis Gijsbertszoon schreef als laagste in op het metselwerk.
Hij moest werken volgens het metselbestek en de bijgeleverde
opstanden en plattegronden. In het bestek staan zijn werkzaamheden.
Voor de buitenmuren moest hij ‘welgebacken doubelde hartsteen,
leytsche ofte ryswycker steen’ gebruiken, waarbij hij de beste
en de roodste stenen moest uitzoeken. De stenen voor de voorgevel
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
moesten op de bouw geslepen worden. Voor binnenmuren en fundamenten
waren goede ijsselstenen voldoende. De muur van het
gebouw aan de havenzijde werd iets zwaarder uitgevoerd om ‘doorslaen
van den regen’ te voorkomen. Ook toen al realiseerde men
zich dus dat een gebouw half in de dijk aan de haven, vochtproblemen
zou kennen. In het midden van het gebouw kwam een zeer
zware schoorsteen, met vier rookkanalen. Er moest een grote dichte
waterkelder gemetseld worden op de hoogte van de dijk en er
kwam een rioolsysteem voor twee secreten. Het timmerwerk van
het gebouw werd aanbesteed aan de lokale timmerman Jan Lourisz
de Jonge. Het bestek omschrijft zijn uit te voeren werk, van de
grote wenteltrap tot de deur- en vensterkozijnen, balklagen en kapgebinten.
Hierbij is, net als bij het metselwerk, sprake van tekeningen,
die helaas verloren zijn gegaan. Het eikenhout dat gebruikt
werd, moest ‘naems, wesels, deventer of rijns hout’ zijn, net als het
grenenhout van goede kwaliteit. Verder moest de timmerman al het
steigerhout voor de bouw leveren en een kalkhok. Zowel de meester
metselaar als de timmerman ontvingen aanzienlijke betalingen
voor meerwerk. Tijdens de bouw werd door de hoogheemraden besloten
het gebouw een halve voet hoger op te trekken. Het torentje
werd verbreed en verhoogd, de schoorsteen verzwaard en verschil-
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Maassluis, Gemeenlandshuis, tekening voorgevel, 1951
Maassluis, Gemeenlandshuis, tekening plattegronden, doorsneden en details, 1953
lende onderdelen zwaarder en beter gemaakt. De timmerman kreeg
aan het eind van de bouw ook betaald voor schouwmantels en snijwerk,
mogelijk aan de grote schouw in de vergaderzaal.
Het steenhouwwerk voor het Gemeenlandshuis werd aanbesteed
aan Jacob Mathijsz de Been van Wena, die als laagste inschreef op
het bestek. Het betrof de hardstenen poort, te maken ‘volgens het
patroon’, lijsten, speklagen, dorpels, kozijnen, een tweede hardstenen
poort en de leverantie van een groot aantal blauwe en grauwe
tegels. Men bestelde bij
hem ook stenen balkconsoles
voor de grote zaal ‘met
tronyen en verheven krollen’.
Alles diende gemaakt
te worden van ‘goeden
bentemersteen’. Het werk
moest op de bouw afgeleverd
worden en een meester
of goede meesterknecht
moest de metselaar helpen
bij het stellen. De met leisteen
gedekte kap vormt
een interessant onderdeel
van de bouw. Dit werk
werd aanbesteed aan de
Delftse leidekkers Huych
Jansz Breda en Barent Claesz.
In de kap kwamen
dakvensters met makelaars,
versierd met ‘loffwerck ende
appels’.
De kap werd belegd met
25.000 Engelse leien,
betrokken van de lokale
13

14
Maassluis, Gemeenlandshuis, voorhuis met spiltrap
(foto Arjan Bronkhorst)
stadswerf (hier werden ook de kalk, tras en ijsselstenen gekocht
voor de fundamenten). Het werk werd achteraf geïnspecteerd door
niet bij de bouw betrokken leidekkers en de kap gemeten door een
landmeter, op basis waarvan het te betalen bedrag werd vastgesteld.
Bij de bouw en afwerking waren een groot aantal ambachtslieden en
leveranciers betrokken. Het ijzerwerk, waaronder een hekwerk op
de dijk, werd geleverd door de smid Jan Adriaensz Brant. De geelgieter
Egbart Lenaertsz maakte de koperen ‘wael ende wimpel’
boven op de schoorsteen en voor de regenbak een koperen plaat
met gaten daarin ‘omme t water daer door te destuleren’. De
slotenmaker Lenaert Jacobsz leverde hang en sluitwerk. De glasschilder
Wouter Lenaertsz zette het glas-in-lood en beschilderde
vensterglazen in de grote zaal met wapens van de dijkgraaf en
hoogheemraden en vensterglazen in het voorhuis met de wapens
van de Westambachten, de westelijke districten van Delfland. Ook
schilderde en vergulde hij het wapen van Delfland en de wapens van
de dijkgraaf en de hoogheemraden op de poort. De schilder Jan
Jacobsz Brasser uit Naaldwijk werd betaald voor schilderwerk evenals
Cornelis Jansz uit Vlaardingen die in het interieur werkte, onder
andere aan loof- en marmerwerk. Verder zijn er betalingen voor een
‘grote trektafel’ en 12 Spaanse stoelen. Een van de laatste betalingen
is aan de Delftse koopman Pieter van Castell voor ‘groene
armyns say’ en ‘groene syde’ voor vier gordijnen in de zaal.
Het Gemeenlandshuis van Maassluis is een prachtig voorbeeld van
de renaissance bouwstijl uit de eerste helft van de 17 de eeuw. Het
staat gedeeltelijk in de Maasdijk, waardoor het aan de straatzijde
een verdieping minder telt dan aan de havenzijde. Het gebouw is
opgetrokken in baksteen, versierd met natuurstenen banden en
blokken en smeedijzeren muurankers. De rijk gedetailleerde natuurstenen
poort aan de dijk, met voluten aan de zijden, engelenkopjes
in de zwikken, een getrapte architraaf en een gebroken timpaan
waarin het wapen van Delfland, vertoont veel overeenkomst met de
inventieve poortjes die door Hendrick de Keyser werden ontworpen.
Vanaf omstreeks 1620 werden deze vormen in Holland populair.
De meesters die betrokken waren bij de bouw, kenden uit de
eerste hand het werk van De Keyser in Delft. Aan de havenzijde
heeft het gebouw een torenaanbouw, waarin niet een trap, maar de
‘secreten’ (wc-tjes) zijn ondergebracht. Tegen de toren hangt een
bel die geluid werd wanneer de spuisluizen werden opengezet bij
wijze van waarschuwing voor de schepen in de haven. In de achtermuur
is een eerste steen gemetseld.
Achter de poort en de zware deur, voorzien van oud beslag en een
kijkraampje, schuilt een historisch interieur. Pronkstuk is de indrukwekkende
spiraalvormige trap in het voorhuis, één van de fraaiste
trappen uit de 17 de eeuw in ons land. Dit meesterstuk werd
gemaakt door eerdergenoemde timmerman Jan Lourisz de Jonge,
volgens bestek en tekening. De trap moest ‘haer ommeslinger hebben
in twintigen omme de trappen’. De trap heeft een uitgeboorde
spil uit één stuk hout, waarin de binnenleuning is uitgesneden.
In de buitenboom, opgebouwd uit losse wrongstukken, zijn de
treden en slanke vaasvormige balusters met pennen ingelaten.
De onderkant van de trap is betimmert met dun wagenschot, zodat
de treden uit zicht blijven en een fraai spiraalvormig vlak is ontstaan.
Naast het voorhuis ligt de grote zaal, ‘salet’ of hoogheemraadskamer.
Dit vertrek heeft een monumentale 17 de -eeuwse
schouw met snijwerk en een plafond van moerbalken en kinderbinten,
opgelegd op stenen consoles. In 1681 kreeg de zaal een
wandbekleding van ‘goutleer den gront groen’. Dit goudleer werd
echter omstreeks 1735 vervangen door een wandbekleding van
‘fijn geschildert lynde of doek met bloomen, de gront loot couleur
en van achter sijnde geverft met oly’. De kamer naast de zaal was
oorspronkelijk de bovenkeuken, later penningmeesterskamer, en
had eveneens een grote schouw. Op de benedenverdieping van het
Gemeenlandshuis, met ingang aan de haven, was 350 jaar lang de
woning van de sluiswachter ondergebracht. Hier waren verder een
grote kelder-keuken, kelders voor wijn en bier en opslag van
materiaal. De enorme kap van het Gemeenlandshuis bestaat uit een
zolder en twee vlieringzolders. De kapgebinten zijn gemerkt met
telmerken.
Het Gemeenlandshuis heeft in de 20 ste eeuw een aantal ingrijpende
restauraties en verbouwingen ondergaan. De zaal werd in 1914-’15
gerestaureerd. Ingrijpender was de grote restauratie van 1953-’61
door architect Van der Kloot Meijburg. Algeheel cascoherstel was
nodig, waarbij de funderingen verstevigd werden met gewapend
beton, drie kelders in de dijk ontgraven werden en de zware schoorsteen
in het midden van het gebouw geheel werd afgebroken en
vervangen door een lichtere constructie. Ook het interieur onderging
wijzigingen, met name de sluiswachterswoning in het souterrain
en het vertrek naast de zaal, waar de schouw werd gewijzigd en
het oude balkenplafond weer in zicht kwam. In 1979-’80 volgde
een verbouwing tot districtskantoor. Hierbij werd de sluiswachterswoning
opgeofferd en werkplekken in de kap gerealiseerd. Ook
kwamen er doorbraken met het naastgelegen pand Hoogstraat 13.
Tot 2006 deed het gebouw dienst als kantoor. Nadat het historische
Gemeenlandshuis bijna vier eeuwen eigendom is geweest van
het Hoogheemraadschap Delfland is het eind 2010 voor een symbolische
euro overgedragen aan onze Vereniging. Met de over-
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
Velsen-Zuid, buitenplaats Beeckestijn, tekening 1728
dracht beoogt het waterschap het gebouw voor de toekomst veilig
te stellen. Het Hoogheemraadschap blijft het Gemeenlandshuis
gebruiken als vergaderlocatie. Door een gift van de BankGiro
Loterij zal het echter een meer openbaar karakter krijgen.
Velsen-Zuid, Rijksweg 130 en 136, koetshuizen
buitenplaats Beeckestijn Het monumentale
hoofdhuis van buitenplaats Beeckestijn is al sinds 2007 in bezit van
Vereniging Hendrick de Keyser. Met de verwerving van de koetshuizen
(en de kapelwoning) zijn de meeste historische gebouwen
op Beeckestijn nu in één hand.
Beeckestijn is een van de weinige in zijn geheel bewaard gebleven
18 de -eeuwse buitenplaatsen die in Kennemerland werden gesticht
als zomerverblijf van Amsterdamse regenten. Het fraaie complex
van huis, bijgebouwen en tuinen kwam in verschillende bouwfasen
tot stand (zie Jaarverslag Vereniging Hendrick de Keyser 2007).
De twee bouwhuizen aan het besloten voorplein (links ontworpen
als stalgebouw, rechts als koetsenstalling met tuinmanswoning) werden
tussen 1716 en 1721 opgetrokken, mogelijk op de plaats van
oudere bijgebouwen. Dit gebeurde tegelijk met de verbouwing van
het hoofdhuis in opdracht van het echtpaar Trip-Van Hoorn. Door
hun aanpassingen, zowel aan gebouwen als aan de tuin, ontstond
een streng symmetrische aanleg, georiënteerd op een centrale zichtas
in het landschap. De twee koetshuizen maakten onlosmakelijk
onderdeel uit van deze landschappelijke enscenering. De Amsterdamse
regent Jacob Boreel liet in het derde kwart van de 18 de eeuw
het hoofdhuis van de buitenplaats vergroten tot zijn huidige omvang.
Waarschijnlijk zijn in deze tijd ook de koetshuizen aan de
achterzijde uitgebreid. De gebouwen verkeerden na de Tweede
Wereldoorlog in desolate staat, maar zijn in de jaren ’60 van de
20 ste eeuw gerestaureerd. Bij die gelegenheid zijn afgietsels van de
stucplafonds uit het hoofdhuis als verfraaiing aangebracht op de
wanden. Thans is te constateren dat bij de realisatie van de bouw de
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Onder en boven:Velsen-Zuid, koetshuizen Beeckestijn
(foto’s Arjan Bronkhorst)
functies zijn gewisseld: in het rechter bijgebouw (noordzijde) is de
paardenstalling bewaard, evenals een eenvoudige bedsteewand van
de tuinmanswoning. In het linker bijgebouw (zuidzijde) zijn geen
interieurresten bewaard die getuigen van het vroegere gebruik,
hetgeen voor een lege koetsenstalling ook nauwelijks anders te
verwachten is.
Driehuis, P.C. Hooftlaan 93, ‘kapelwoning’
buitenplaats Beeckestijn Een van de meest opmerkelijke
gebouwen die onderdeel vormen van het buitenplaatscomplex van
Beeckestijn is de ‘kapelwoning’ achter op het terrein. Het is het
oudst bewaarde voorbeeld van de neogotische bouwstijl in ons
land. Tussen omstreeks 1760 en 1772 liet Jacob Boreel, die enige
tijd diplomaat in Engeland was, een landschapstuin in het achterpark
van Beeckestijn aanleggen. Het was de eerste op Engelse en
Duitse voorbeelden geïnspireerde landschapstuin in Holland.
De uit Landau afkomstige tuinarchitect Johann Georg Michael
(1738-1800), die op initiatief van Boreel een reis naar Engeland
15

16
maakte en in 1763 naar Beeckestijn kwam, was verantwoordelijk
voor de aanleg. De tuinen op Beeckestijn werden binnen een
geometrisch stramien voorzien van slingerpaden, bomenlanen,
bloeiende heesters, een kronkelende beek, korenvelden en romantische
bouwsels.
De kapelwoning, in de afgelegen zuidhoek van de tuin, is een
historisch onderdeel van deze aanleg. De woning werd gebouwd
omstreeks 1769 op de plaats van een tien jaar oudere dienstwoning.
Het is een zogenaamde ‘folly’, een bewust excentriek gebouwtje dat
de wandelaar moest verrassen en inspireren. Alhoewel het een kleine
woning bevat, kreeg het de vorm van een kapel. Het ontwerp van
de kapelwoning wordt, evenals de andere (inmiddels verdwenen)
bouwsels op Beeckestijn, zoals een kluizenaarshut en een classicistische
triomfboog, meestal aan Michael toegeschreven. Als ontwerper
is echter ook Johann Heinrich Müntz (1727-’98) gesuggereerd.
Müntz was een veelzijdig landschapsschilder, ontwerper en architect
van de vroege Engelse neogotiek. Müntz verbleef van 1763 tot in
de jaren ’70 in Holland, juist tijdens de realisatie van het tuinencomplex.
Uit deze
tijd dateert bijvoorbeeld
zijn niet uitgevoerd
ontwerp
voor een neogotisch
tuinhuis in Amsterdam.
Het ligt voor
de hand dat hij
contact had met
Boreel of diens
tuinarchitect. Wie
ook de ontwerper is
geweest, het ontwerp
voor de kapelwoning
is overduidelijk
beïnvloed
door de 18 de -eeuwse
Engelse ‘neogothic
style’. Een
prent uit 1772 van
de tuinen van
Beeckestijn toont
de kapelwoning met
zware ojiefbogen
rond deur en vensters,
een schoor-
Driehuis, P.C. Hooftlaan 93,
prent kapelwoning Beeckestijn uit 1772
Driehuis, P.C. Hooftlaan 93,
kapelwoning Beeckestijn
steen in de vorm
van een klokken-
torentje en aan de smalle zijde een indrukwekkend gotisch baldakijn.
Dit baldakijn en de spits van het torentje zijn helaas verdwenen.
De kapelwoning zal worden gerestaureerd en blijft een
romantisch woonhuisje in het groen.
Venlo, Henry Dunantstraat 4, woonhuis
architect H.H. de Bruyn In 2010 werd door zijn
weduwe het woonhuis van architect Hubertus Henricus de Bruyn
(1931-2004) in Venlo aan de Vereniging geschonken. Dit eigen
ontwerp uit 1967 geeft een goed beeld van het moderne wonen in
de jaren ’60 van de 20 ste eeuw en is thans het jongste pand in het
bezit van de Vereniging.
Huub de Bruyn kwam uit een familie van architecten en bouwers.
Zijn vader was architect en na diens dood in 1961 nam Huub het
bureau over; hij had toen juist vijf jaar bij verschillende werkgevers
ervaring opgedaan. Zowel Huub als zijn vader voerden opdrachten
uit voor restauraties en nieuwbouw in de provincie Limburg. De
Bruyn werkte na overname van het bureau zelfstandig en had geen
personeel in dienst. Zijn werken omvatten een grote verscheidenheid
in functies, zoals bungalows, woonhuizen, winkelpanden, een
kinderboerderij, een clubhuis voor de scouting en bedrijfsruimten.
Bij het ontwerpen hield hij goed rekening met de wensen van de
opdrachtgever, waardoor de vormgeving van de projecten tamelijk
divers is. Daardoor heeft hij niet een direct herkenbare stijl zoals dit
bij meer bekende architecten vaak wel het geval is. Ook verbouwingen
en restauraties, ondermeer voor het Limburgs Landschap,
behoorden tot zijn werkzaamheden. De Bruyn verzorgde voor onze
Vereniging in de periode 1992-’93 de restauratie van Huis Schreurs
aan de Grote Kerkstraat 19-21 in Venlo. Toenmalig directeur van
de Vereniging, dhr. W. Raue, merkte destijds op dat de woning aan
de Henry Dunantstraat in de toekomst een interessant en betekenisvol
bouwwerk zou kunnen zijn voor de Vereniging.
De Bruyn besteedde in zijn werk veel aandacht en zorg aan het
gebruik van de juiste materialen en paste vaak baksteen toe. Bij de
plattegronden werd gelet op een logische opbouw door te beginnen
met de juiste ligging ten opzichte van de zon, straat, tuin en buren.
Deze punten zijn zichtbaar in zijn eigen woonhuis, dat als een functionalistisch
gebouw in traditionele bouwmaterialen kan worden
getypeerd: met zijn strakke architectuur en het platte dak – dit was
overigens een verplichting in de straat – worden baksteen vlakken
afgewisseld met grote glasopeningen van vloer tot plafond. Aan de
achterzijde loopt de tuin daardoor als het ware over in het huis. Een
gemetselde plantenbak die vanaf de schouw binnen ‘onder het raam
door’ naar buiten loopt, versterkt dit concept. Ook op de verdieping
speelt De Bruyn met ‘buiten/binnen’ door hier met een omlopende
betonnen dakrand de buitenruimte van het balkon bij de binnen-
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
Venlo, Henry Dunantstraat 4, woonhuis architecht De Bruyn
ruimte van de slaapkamers te trekken. Opvallend aan het interieur is
overigens dat de meeste kamers in het huis van twee kanten bereikbaar
zijn; omlopen is daardoor nergens nodig.
Trappen in een gebouw werden door De Bruyn als een belangrijk
onderdeel gezien en niet weggestopt. In de Henry Dunantstraat
wordt de hal, verlicht door de glazen entreepui, gedomineerd door
twee open steektrappen; naar de kelder en naar de bovenverdieping.
Zijn gebouwen waren verder over het algemeen vrij sober waarbij
hij ervoor zorgde dat er geen onnodige kosten werden gemaakt.
Ook bij zijn eigen woonhuis is de detaillering subtiel: de wit gesauste
bakstenen muren hebben aan de onder- en bovenzijde
terugliggend een enkele rij zwarte baksteen; de plafonds
zijn bruin gesaust en de deuren zijn ongeschilderd en kleuren
bij het plafond; de deurkozijnen gaan met een eenvoudig
terugliggend profieltje over in het omliggende metselwerk.
Opvallend aan het exterieur zijn de grijsbruine kozijnen
gecombineerd met rood geschilderde ramen en de brede
zwarte dakranden. Het huis is verder opgetrokken in bruine
en gele bakstenen. De Bruyn had de bruine bakstenen,
toegepast op de begane grond en bij de schoorsteen, willen
laten doorlopen op de verdieping, maar de gemeente eiste
daar het gebruik van gele bakstenen. Zijn andere ideeën
zoals de plaatsing van de entree aan de voorkant van het
huis in plaats van aan de zijkant, heeft De Bruyn wel bij de
commissie kunnen doorvoeren. Het kantoor aan de rechterzijde
van de woning heeft voor bezoekers aan die zijde
een ingang met een aparte trap die de twee werkkamers
verbindt.
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Na de bouw is er nauwelijks iets gewijzigd:
een muur tussen twee slaapkamers is verwijderd,
er is een extra muurtje in de kelder geplaatst
en later is er meer dubbel glas toegepast.
Wij zijn het eens met onze oud-directeur
en prijzen ons gelukkig met deze verwerving.
Heiloo, poppenhuis van buitenplaats
Nijenburg, Kennemerstraatweg
278 In 2004 werden de
gebouwen van buitenplaats Nijenburg overgedragen
aan Vereniging Hendrick de Keyser.
De bijzonderheid van het hoofdhuis zat niet
alleen in de bouwgeschiedenis, maar vooral
ook in de bewonersgeschiedenis: sedert 1755
in handen van één familie, de familie Van
Foreest. Evenzo bijzonder was de omstandigheid
dat verschillende onderdelen van de inboedel sedert dat begin
onafgebroken in het huis zijn blijven staan. De Vereniging probeert
daarom na de huidige restauratie een gedeelte van het huis semipubliek
toegankelijk te maken, met behoud van verschillende van
die goederen. Eén van die objecten betreft een groot poppenhuis
met inboedel, dat inmiddels eigendom is van de Stichting Van
Foreest en Van Egmond van de Nijenburgh. In 2010 kon de overeenkomst
worden getekend waarmee dit poppenhuis in ‘eeuwigdurend’
bruikleen aan Vereniging Hendrick de Keyser is afgestaan.
De oorsprong van het poppenhuis uit Nijenburg berust bij Maria
Venlo, Henry Dunantstraat 4, werkkamer architect De Bruyn
17

18
Poppenhuis van buitenplaats Nijenburg, voor restauratie Poppenhuis van buitenplaats Nijenburg, interieur
van Egmond van de Nijenburg (1684-1742). Een belangrijk deel
van de 17 de - en 18 de -eeuwse inboedel van het poppenhuis is afkomstig
uit haar bezit. In haar nalatenschap wordt melding gemaakt van
een speciale ‘poppecamer’ waarin ‘Silver poppegoet en anders’
stond opgesteld. Een aanzienlijk deel van dit poppengoed had
Maria geërfd van haar zuster Hester die het op haar beurt had
geërfd van haar peettante Adriana Christina Heidanus (1662-’99).
In de eerste helft van de 18 de eeuw heeft Maria de verzameling poppengoed
uitgebreid. Haar initialen ME zijn zichtbaar in het bovenlicht
van de centrale ingangspartij van het huidige poppenhuis.
Onduidelijk is de herkomst van de kast zelf. Vermoedelijk had
Maria van Egmond van de Nijenburg het poppengoed opgesteld in
losse ‘kamers’ zonder kast. De huidige, wit geschilderde houten
kast, voorzien van kap met vergulde cannelures en acanthusblad, is
aan de binnenzijde voorzien van geplakte behangetjes. Deze kast
dateert vermoedelijk uit het begin van de 19 de eeuw. Opmerkelijk is
dat de decoratie van de bekroning van de kast overeenkomt met die
Poppenhuis van buitenplaats Nijenburg,
hemelbed
Poppenhuis buitenplaats Nijenburg,
schade aan ivoren kroonluchtertje
van de zogenaamde Blauwe Kamer in Nijenburg. Volgens de laatste
bewoners van Nijenburg, de familie Snethlage-Van Foreest, heeft
het poppenhuis lange tijd in de Blauwe Kamer (die toen wit was)
gestaan.
Het poppenhuis van Maria van Egmond van de Nijenburg is van
uitzonderlijk kunsthistorisch belang. De voornamelijk 17 de - en
18 de -eeuwse inhoud bestaat onder andere uit: uiterst kwetsbare
poppen (zeer bijzonder is de zogenaamde Flora pop met zijden
shawls en bloemen die om haar heen fladderen), textilia zoals
kleertjes, bedden en de inhoud van het stoffenwinkeltje. Er zijn
talloze miniatuur replica’s van bekende, maar ook onbekende voorwerpen
van bijvoorbeeld hout, glas en porselein, die een schat aan
informatie geven over het leven van onze voorouders. Het poppenhuis
is een verzameling op hoog niveau, vergelijkbaar met de poppenhuizen
in het Rijksmuseum en het Centraal Museum in Utrecht.
Ten gevolge van jarenlang verblijf in een te vochtig vertrek heeft
het poppenhuis zeer te lijden
gehad. Het textiel van de
hemelbedden is gescheurd,
evenals de kleding van verschillende
van de poppen. In mei
2008 werd het poppenhuis
ontmanteld en vervoerd naar
een geklimatiseerd depot.
Dankzij de steun van vier fondsen
kan het poppenhuis en de
inboedel worden geïnventariseerd
en gerestaureerd om
daarna terug te keren naar de
oorspronkelijke plaats: buitenplaats
Nijenburg in Heiloo.
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
Instandhouding
In 2010 bedroegen de werkelijk bestede instandhoudingskosten
€ 12.808.793. De basis voor de duurzame instandhouding van
onze panden wordt gevormd door de huuropbrengst. Deze
bedroeg in 2010 € 7.093.121 en werd aangevuld met € 40.343 tot
€ 7.133.464 door incidentele opbrengsten, waaronder de verhuur
van enkele van onze bijzondere locaties voor vergaderingen en
bijeenkomsten, of als filmlocatie. Net als in het voorgaande jaar is
dus veel meer aan instandhouding besteed (ruim 80% meer), dan er
aan huurinkomsten binnen kwam. Gelukkig was dat extra geld niet
nodig voor het reguliere onderhoud, maar is dat vooral besteed aan
de bijzondere restauratieprojecten in 2010. Mede daardoor werden
deze extra kosten voor een deel gecompenseerd door overheidssubsidies
en bijdragen van fondsen. Vanwege deze extra bestedingen
en omdat de toegezegde gelden nog niet zijn ontvangen (doch
onder vorderingen staan), heeft de Vereniging in 2010 extra gelden
geleend.
Aan 68 panden is in 2010 voor meer dan € 25.000 aan instandhoudingkosten
besteed (in 2009 aan 55).
In 8 gevallen (2009: 12) daarvan lag de besteding tussen de
€ 50.000 en de € 100.000, te weten bij:
Amsterdam
Herengracht 39
Herengracht 59
Lange Leidsedwarsstraat 148
Bolsward
Kleine Dijlakker 17
Franeker
Eise Eisingastraat 2
Middelburg
Vlasmarkt 49
Usquert
Raadhuisstraat 3
Vollenhove
Kerkplein 1-3
Bij Usquert en Middelburg betrof het renovatiewerkzaamheden
samenhangend met een huurmutatie, bij Vollenhove en Franeker
partiële renovatie in verhuurde staat en bij Bolsward en Amsterdam
Herengracht 59 de voorbereiding van een omvangrijke renovatie
van het interieur.
Bij Herengracht 39 was sprake van groot onderhoud:
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Amsterdam, Herengracht 39
Amsterdam,
Herengracht 39
Dit in 1753 gebouwde
pand is al sedert 1963
eigendom van de Vereniging.
Het was van origine
geen grachtenhuis om te
bewonen, maar meer een
beleggingspand. Het werd
gebouwd als pakhuis met
een koetsenstalling op de
begane grond, bedoeld voor de grachtenhuizen die niet over een
koetshuis op eigen erf konden beschikken. De begane grondverdieping
is 3,75 m. hoog, de vijf pakzolders daarboven – die afzonderlijk
verhuurd konden worden – hebben ieder een hoogte van 2,5 m.
De monumentale waarde van dit pand schuilt, gezien deze functie,
in het casco en de gevels. Aan de fraai gebeeldhouwde natuurstenen
geveltop in Lodewijk XV-stijl is overigens goed te zien welke zorg
in de 18 de eeuw aan bedrijfsarchitectuur op de grachten werd
besteed.
Herengracht 39 is in 1967 door de Vereniging gerestaureerd en in
1978 werden de pakzolders ingericht als kantoorruimte. De laatste
jaren werd steeds duidelijker dat de kap, die regelmatig lekkages
vertoonde, geheel moest worden vervangen. In 2009 is met dat
werk begonnen en na de voltooiing in 2010 stond het schilderwerk
van de gevels op het programma. Hier was door een ongelukkige
combinatie van factoren veel kozijnhout van binnenuit verrot.
De oorzaak was tweeledig: het langdurig gebruik van lijnolie op de
gevel en het aanbrengen van kitnaden rondom kozijnen. Als in de
loop van decennia lagen lijnolie over elkaar aangebracht worden,
sluit de olie de gevel af en kan de baksteen minder goed vocht van
Amsterdam, Herengracht 39, in de steigers
19

20
binnen naar buiten transporteren. Het vocht wil vervolgens via de
naden en kieren rond de kozijnen een weg naar buiten vinden.
Indien er echter, zoals in dit geval, een kit is gebruikt om de naden
te dichten, blijft het vocht in de gevel achter. Het kozijnhout wordt
net zo vochtig en begint inwendig te rotten. De gevel is schoon gemaakt,
het houtrot hersteld en geschilderd. Doch de kieren rond de
kozijnen zijn open gelaten of, waar zij groot zijn, gedicht met een
mortel op basis van kalk, die blijft ‘ademen’.
De begane grond van het pand is overigens nog steeds als stalling in
gebruik, thans echter niet meer voor koetsen maar voor twee auto’s.
Aan 22 panden (2009: 19) is meer dan € 100.000 besteed (waaronder
aan 5 panden zelfs meer dan € 500.000), omdat het instandhouding
van (grotere) complexen betrof of het werk betrekking had
op volledige restauraties of delen daarvan.
Amsterdam, Herengracht 39,
restauratie dak
Het ging daarbij om:
Amsterdam, Diemerzeedijk 27
Restant van een volledige renovatie van de woning in een
bijgebouw (vml. stal).
Amsterdam, Herengracht 172
Restant restauratie van een gedeelte van het interieur.
Amsterdam, St. Olofspoort 3
Saneren van asbest en vernieuwen van de kap.
Den Bosch, Hinthamerstraat 138
Voorbereiding en start volledige restauratie.
Honselersdijk, Hofstraat 27-29
Onderhoud dakkapellen.
Naaldwijk, Heilige Geest Hofje 1-12
Restant gevelrestauratie en renovatie enkele woningen.
Scheveningen, Zwaardstraat 16
Gevelschilderwerk en aanpassing lekkend dakdetail.
Alblasserdam, Cortgene 9, vml. Ambachtsherenhuis, zaal voor restauratie (foto RCE) en na restauratie (foto Arjan Bronkhorst)
Alblasserdam, Cortgene 9, vml. Ambachtsherenhuis, keuken voor restauratie (foto RCE) en na restauratie (foto Arjan Bronkhorst)
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
Amsterdam, Henri Polaklaan 9, de Burcht, einde vluchttrap voor restauratie (foto HdK) en na restauratie (foto Arjan Bronkhorst)
Schiedam, Aleidastraat/Hofje van Belois 1-37
Renovatie enkele woningen.
Schiedam, Proveniershuis 1-30
Gevelonderhoud, renovatie enkele woningen, kaprenovatie
achterbouw en voorbereiding volledige restauratie achterbouw.
Velsen-Zuid, Rijksweg 134
Interieurrestauratie hoofdhuis Beeckestijn.
En voorts verdient binnen deze categorie het restauratiewerk aan de
volgende panden aparte aandacht:
Alblasserdam, Cortgene 9, vml. Ambachtsherenhuis
De restauratie van dit voormalige Ambachtsherenhuis
uit de 19 de eeuw begon in 2007 en is nu in 2010 eindelijk tot
een goed einde gekomen. Na een zware cascorestauratie, waarbij
het hele gebouw in 2007 op een nieuwe fundering is gezet en in
2008 veel metselwerk en het hele dak werden hersteld, werd in de
loop van 2009 de interieurrestauratie opgepakt. De werkzaamheden
bestonden uit het herstel van plavuizen vloeren in het souterrain,
herstel van vrijwel al het houtwerk – van ramen, deuren, luiken tot
en met het hekwerk van de wijnkelder –, en het terugbrengen en
herstellen van de historische wandafwerkingen. Daarnaast werd de
historische keuken tot een hedendaags goed bruikbare keuken omgetoverd
en werden er uiteraard voldoende en fatsoenlijke sanitaire
voorzieningen aangebracht.
Met name de wandafwerkingen waren dankbare onderdelen die na
restauratie het verschil tussen een doorsnee huis en een rijk 19 de -
eeuws woonhuis tonen. In de zomer- en wintersalon zijn de originele
spanramen hersteld en aangeheeld. Vervolgens is weer jute
bespanning aangebracht, waarop na de nodige lagen grondpapier
opnieuw is behangen. In de eetkamer en in de voormalige slaapkamer
van de heer des huizes (met kluis onder de vloer) is een behang
met 19 de -eeuws patroon teruggebracht. In de verkeersruimtes zijn
historische afwerkingen hersteld of teruggebracht: de deuren waren
voorzien van een eiken houtimitatie in diverse nuances, in de hal
waren verschillende onderdelen gemarmerd en op de eerste verdie-
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
ping is de licht eiken houting op de trapbalustrade teruggebracht.
Voor een goed gemotiveerde kleurkeuze voor de balklagen, houten
plafonds, ramen en luiken is op ieder onderdeel kleuronderzoek
gedaan naar de historische schilderlagen. Vervolgens kon overal de
19 de -eeuwse kleurstelling worden teruggebracht. Vooral groen
bleek een populaire kleur te zijn geweest: het houtwerk was in veel
vertrekken groen, blauwgroen, grijsgroen, donkergroen. Alleen de
slaapkamer van de ambachtsheer en een aantal ruimtes in het souterrain,
waaronder de keuken, kenden een kleurstelling in okertinten.
De interieurrestauratie werd mede mogelijk gemaakt dankzij bijdragen
van het Prins Bernhard Cultuurfonds, de gemeente Alblasserdam,
drie lokale sponsoren en de BankGiro Loterij. Desondanks
moesten ook in deze fase de kosten strak in de hand worden gehouden
vanwege de grote tegenvallers in de eerste fase. Mede dankzij
de gezamenlijke, loyale inspanningen van een locaal aannemersbedrijf
en een regionaal schildersbedrijf is de overschrijding binnen
de perken gebleven. Als er in het komende jaar nog een geschikte
huurder wordt gevonden, kan dit project echt worden afgesloten.
De restauratie van het Ambachtsherenhuis stond geheel onder eigen
directie.
Amsterdam, Henri Polaklaan 9, ‘de Burcht’
Volgend op het herstel van het casco van het gebouw van de
Algemeene Nederlandsche Diamantbewerkers Bond in het voorgaande
jaar, lag de nadruk in 2010 op de afwerking van het interieur
van Berlage en de aanpassing van de installaties.
Na het gedegen onderzoek in 2009 was de uitdaging om de originele
decoraties waar mogelijk weer in het zicht te brengen en vervolgens
verder aan te helen zodat een compleet architectonisch
beeld ontstond. In een speciaal artikel achterin dit Jaarverslag zal
hier uitgebreid op worden ingegaan.
Hieruit vloeide voort dat latere ruimtelijke wijzigingen of toevoegingen
moesten worden opgenomen in het patroon van de historische
afwerking. In de bovenzaal leidde dit tot het weghalen van een
bouwkundige ruimte die het einde van de vluchttrap vormde en de
vervanging hiervan door een glazen doos. Hierdoor herkreeg deze
21

22
Amsterdam, Henri Polaklaan 9, de Burcht, bibliotheek
(foto Arjan Bronkhorst)
Amsterdam, Henri Polaklaan 9, de Burcht, nieuwe pui tussen hal
en receptie (foto Arjan Bronkhorst)
vroegere grote vergaderzaal zijn oorspronkelijke ruimte (en functie).
Op andere plaatsen moest juist weer een ruimtescheiding worden
aangebracht, waar die door latere verbouwingen was verdwenen.
Op de bel-etage was dat bij de oude receptieruimte een bijzondere
uitdaging. De originele houten pui was verdwenen, op de bovenbalk
na (waardoor de indeling nog kon worden afgelezen).
Door onze eigen restauratiearchitect mw. A. Adolph is, conform de
oude indeling, een eigentijdse pui ontworpen met staal en glas, die
de noodzakelijke scheiding tussen de hal en de receptie vormt. Als
verwijzing naar de vroegere functie zijn op de glasplaten transparante
foto’s met de gebruikers van het gebouw aangebracht. Deze
foto’s waren gemaakt in het trappenhuis bij gelegenheid van de
eerste Internationale in 1904.
Aparte vermelding in dit kader verdient de terugplaatsing van de
tweede serie schilderingen die Richard Roland Holst had vervaardigd
tussen 1934-’37 op eternietplaten. Deze schilderingen sierden
een eikenhouten lambrisering (ontworpen door Jac van den Bosch),
die Berlage in 1919 in de bondsraadzaal had laten aanbrengen om
de vochtproblemen in de muren aan het oog te onttrekken. Deze
lambrisering was verwijderd bij de vorige restauratie (in 2000) en
opgeslagen bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis
te Amsterdam. De schilderingen zijn in twee ruimtes op de
Amsterdam, Henri Polaklaan 9, de Burcht, kamer met hier geplaatste
schilderingen van Roland Holst in originele eikenhouten betimmering
(foto Arjan Bronkhorst)
Amsterdam, Henri Polaklaan 9, de Burcht, bestuurskamer
(foto Arjan Bronkhorst)
bel-etage teruggebracht en ingekaderd in de oorspronkelijke eiken
betimmering.
Nadat alle ruimtes voltooid waren, zijn ook verschillende roerende
goederen zoveel mogelijk teruggebracht op hun historische plaats.
Veel van de lampen zijn origineel (doch gerestaureerd), zoals in de
bestuurskamer waar de lampen die Berlage daarvoor had ontworpen
weer zijn teruggehangen. Ook op de tweede verdieping zijn de originele
lampen teruggehangen. Ook divers meubilair, zoals boekenkasten,
tafels en stoelen, is gerestaureerd en herplaatst.
Aanvullend op alle historische ingrepen, moet de Burcht natuurlijk
aan de moderne gebruikseisen voldoen. Dus alle installatietechniek
voor een hedendaags conferentiecentrum moest met zo min mogelijk
verstoring in het bestaande gebouw worden weggewerkt. Zo
kon een goed geoutilleerde restaurantkeuken (met speciale afzuiginstallaties
en vetvangput) alleen geplaatst worden in de voormalige
stookruimte annex kolenkelder, die zich in een aanbouw aan de
achterkant bevindt. Ook zijn op iedere verdieping toiletgroepen
gerealiseerd, waarbij zo veel mogelijk bestaande schachten zijn
gebruikt voor de leidingen. In verband met de huidige wensen op
milieugebied zijn warmtewisselaars op het dak geplaatst, waarin de
gebruikte en warme lucht uit het gebouw benut wordt om verse
buitenlucht voor te verwarmen. Tenslotte is, nadat de cv al in 2009
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
Amsterdam, Palmgracht 20-26, ‘Bossche Hofje’, kamer nr. 26
was vervangen, het gebouw grotendeels van een nieuwe elektrische
installatie voorzien, evenals van een nieuwe brand- en inbraakbeveiligingsinstallatie.
Deze restauratie is geheel onder eigen directie uitgevoerd en was
ultimo 2010 afgerond. Dit zeer bijzondere werk is uitsluitend
mogelijk omdat het leeuwendeel van de kosten gedragen is door
het SNS REAAL Fonds en de BankGiro Loterij.
Amsterdam, Palmgracht 20-26, ‘Bossche
Hofje’ Het in 1648 gebouwde ‘Bossche Hofje’ bestaat uit een
bouwblok van ongeveer 18 bij 4,5 meter met twee bouwlagen
onder een zadeldak, waarin bij de bouw acht eenkamerwoningen
waren ondergebracht. Inmiddels bevat het complex vier woningen,
zowel op de begane grond als op de verdieping, bestaande uit een
voor- en achterkamer. Bij de verwerving van het hofje in 1997, zijn
twee van de kleine woningen gerestaureerd. De overige twee bezaten
nog de indeling van een vorige restauratie uit omstreeks 1950.
In 2009 kwam een van die twee, nr. 26, vrij van huur en kon een
grondige renovatie van deze bovenwoning op stapel gezet worden.
Amsterdam, Palmgracht 20-26, ‘Bossche Hofje’
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
De woninkjes in het Bossche hofje zijn uiteraard zeer bescheiden
van omvang. Na het afpellen van voorzetwandjes en verlaagde plafonds,
teneinde de 17 de -eeuwse structuur zoveel mogelijk zichtbaar
te maken, bestond de uitdaging van de renovatie erin om alle eigentijdse
functies binnen de kleine 17 de -eeuwse structuur in te passen.
In het ontwerp is besloten om de woonfuncties onder te brengen
op de verdieping en de zolder te benutten als slaapruimte met een
kleine badkamer. Daarnaast werden de sterk verouderde cv-, wateren
elektrische installaties vervangen en moest het aangetroffen asbest
gesaneerd worden. Na herstel van de kapconstructie moesten
nieuwe brandwerende maatregelen worden getroffen. Het interieur
werd tenslotte afgewerkt in de kleurstelling, zoals deze bij het
kleuronderzoek op de 17 de -eeuwse balklaag was aangetroffen: oker
in de (huidige) keuken en olijfgroen in de (huidige) woonkamer.
23

24
Cruquius, Cruquiusdijk 27, vml. stoomgemaal
de Cruquius Op de valreep van 2009 kwam onze Vereniging
in het bezit van dit bijzondere stoomgemaal. De Cruquius werd in
1846-’49 gebouwd voor de drooglegging van het Haarlemmermeer.
Met een kracht van 400 pk werd per pompslag 8 m 3 water
opgepompt en weggeslagen op de Ringvaart (de boezem) waarna
het water via het Spaarne en Spaarndam op het IJ werd gespuid.
Drie jaar later en 800 miljoen m 3 water verder was de Haarlemermeerpolder
een feit. Dit monument toont onmiskenbaar waarom
‘Neder’-land kan bestaan.
Rond 2000 was het gemaal al eens gedeeltelijk gerestaureerd, doch
dat had toen vooral betrekking op renovatie en verbouwing van de
museumruimtes. Rond 2007 bleek echter een pure bouwkundige
restauratie broodnodig. De grootste mankementen waren: harde
cementmortel waarmee men vanaf ca 1880 het hele gebouw waterdicht
heeft proberen te maken, roestend (giet)ijzer dat leidde tot
Cruquius, Cruquiusdijk 27, vml. stoomgemaal
de Cruquius in de steigers
schade aan baksteen en natuursteen
en een volledig verrotte eiken ‘stortvloer’.
De cementmortel was de
grootste boosdoener: al het metsel-,
voeg-, pleister- en stucwerk was uitgevoerd
in keiharde cementmortels. De
bedoeling was om met de cementmortels
een waterdichte schil te creëren
waar geen water door naar binnen
kon. Bij oude gebouwen die geen
spouw hebben en altijd uit wat zachtere
baksteen zijn opgetrokken, is dat echter geen goede optie. De
grootste vochtbelasting wordt namelijk veroorzaakt door condenstransport
van binnen naar buiten (afgezien van water dat binnen
komt via een lekkend dak of scheurtjes in het metsel- of pleisterwerk).
Door het aanbrengen van een waterdichte buitenafsluiting
kan dat condensvocht er nooit meer uit. Het gevolg bij de Cruquius
was dat de soms wel 3 meter dikke muren compleet verzadigd
met water waren. Vlak onder de buitenhuid bevriest dat water in de
winter en drukt de cementvoegen en soms hele schollen baksteen
van de gevel. Bij de restauratie is al het ‘cementwerk’ verwijderd en
vervangen door mortels op basis van hydraulische kalk (dat heeft
een open poriënstructuur waardoor het gebouw kan blijven
‘ademen’). Bij een gebouw als de Cruquius betekent dat kilometers
voegwerk waarvoor tientallen pallets kalkmortel nodig zijn.
Een tweede zwakke plek was de ‘stortvloer’: de houten vloer waarop
het water uit de polder door acht pompzuigers wordt opge-
Cruquius, Cruquiusdijk 27, vml. stoomgemaal, verwijderen verrotte stortvloer, aanbrengen nieuwe stortvloer en resultaat nieuwe stortvloer
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
pompt voordat
het op de
Ringvaart
wordt uitgeslagen.
Het
spreekt voor
zich dat deze vloer waterdicht moet zijn, maar inmiddels was hij zo
lek, dat een argeloze bezoeker zich af vroeg of er een waterval in de
buurt was. De vloer was van oudsher opgebouwd uit twee lagen
eiken planken, ‘halfhouts’ aan elkaar genageld en waarvan de naden
gebreeuwd en geteerd waren totdat het waterdicht was. Toch was
er water doorgesijpeld, waardoor het eikenhout van onderaf – tussen
de planken en de balklaag – was gaan rotten. Het oorspronkelijke
eiken was dichter van structuur (langzaam gegroeid) en bevatte
minder voedingstoffen (langer uitgewaterd), waardoor zo’n vloer
45 jaar meeging. Door de materiaaleigenschappen van het huidige
eiken (niet meer zo’n dichte structuur als vroeger en vatbaarder
voor ziektekiemen) was de levensduur van de stortvloer inmiddels
teruggelopen tot nog geen 15 jaar. Om die reden is in goed overleg
met de overheden besloten om de vloer in een andere houtsoort
met een zeer grote dichtheid (Azobé) uit te voeren. De vloerdelen
kregen een iets gewijzigd profiel en de planken liggen op afstandhoudertjes
op de balklaag waardoor de vloer ook aan de onderzijde
goed kan ventileren (dus drogen).
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Cruquius, droogleggen fundering
Dordrecht, Bolwerk 4, gevel, situatie rond 1900, voor restauratie en na restauratie
De gietijzeren onderdelen zoals ramen, deuren, maar ook twee
pompzuigers met kettingen, zijn gedemonteerd en in een smederij
schoon gestraald, gerepareerd door breuken te lassen of te klinken,
van een zink-aluminiumlaagje voorzien dat onder grote hitte wordt
aangebracht (‘schopperen’) en vervolgens in het werk afgeschilderd.
Scheuren in het metselwerk zijn in de tussentijd ingeboet en kapot
gebarsten natuursteen platen zijn door de steenhouwer gelijmd of
– bij te veel breuklijnen – vervangen door nieuwe.
Deze restauratie kan met recht een pure cascorestauratie worden
genoemd. Het nadeel daarbij is, dat veel geld in onderdelen zit
waaraan achteraf eigenlijk niks te zien is: het lijkt nog steeds hetzelfde
metselwerk, de stortvloer staat onder water en de gietijzeren
onderdelen zijn op het oog niet veranderd. Toch zijn al deze werkzaamheden
uiterst noodzakelijk voor het behoud van het gebouw.
De restauratie wordt mogelijk gemaakt door financiële steun van de
BankGiro Loterij, de gemeente Haarlemmermeer, de provincie
Noord-Holland, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, het
Hoogheemraadschap van Rijnland en de Stichting Museum de
Cruquius. Het werk wordt mede begeleid door Tak-architecten en
zal in 2011 worden afgerond.
Dordrecht, Bolwerk 4 Dit jaar kon de restauratie van het
markante winkel-woonhuis uit 1908 aan het Bolwerk voortvarend
ter hand worden genomen. Bij de verwerving (dankzij een schen-
25

26
king) in 2007 bestond al de ambitie om de architectuur van dit huis
te herstellen door een groot aantal details terug te brengen. Bij alle
restauraties van panden uit het eind van de 19 de , begin 20 ste eeuw,
valt ons op dat de kwaliteit zit in een optelsom van details en alleen
werkelijk zichtbaar wordt indien ze alle, in onderlinge samenhang,
worden teruggebracht. Bolwerk 4 is daar een prachtig voorbeeld van.
In de loop der jaren was bij onderhoud steeds voor de goedkope
oplossing gekozen om decoraties weg te laten, lekgevoelige balkons
te vervangen door afdakjes en vorstgevoelige balustrades te verwijderen.
Gelukkig waren alle onderdelen hier wel bewaard gebleven.
In 2010 werd gestart met de restauratie teneinde de oorspronkelijke
structuur van het pand te herstellen en het interieur weer zoveel
mogelijk zijn afwerking en detaillering uit de bouwtijd te geven.
Al snel bleek dat het huis ook van binnen vol zat met verborgen
onderdelen uit de bouwtijd: zo was de originele voordeur verstopt
tussen het metselwerk en onder een betonvloer waren grote delen
van de granito gangvloer nog aanwezig. In de keuken op de begane
grond werden oude plavuizen teruggevonden. Bij verwijdering van
de hardboardplaten, waarmee het hele huis was afgetimmerd,
kwamen zorgvuldig gedetailleerde paneeldeuren, fraai geprofileerde
kozijnen, trapbalusters en de originele kleuren tevoorschijn. Na
verwijdering van de verlaagde plafonds zagen de, weliswaar kapotte,
oude stucplafonds van het tochtportaal en de suitekamer op de
eerste verdieping weer het daglicht. Het spreekt voor zich dat al
deze afwerkingen in ere werden hersteld.
Dordrecht, Bolwerk 4, trappenhuis na restauratie en
teruggeplaatste balustrade
Kleuronderzoek wees overigens uit dat het kleurgebruik
de hiërarchie van de ruimtes volgde: iedere
soort ruimte kende zijn eigen kleurstelling. De kleuren
variëren van blauw met bruine bies in de meer openbare
vertrekken op de begane grond en eerste verdieping, tot
pistachegroen met leverkleur en bruine bies in de slaapkamers en
ondergeschikte ruimtes. Opvallend is de getamponneerde afwerking
die voor een apart effect zorgt van de kleur en glans. Goud werd
aangetroffen op de biesjes in de meest representatieve ruimtes: bladgoud
op de deuren naar de suitekamer van de eerste verdieping en
goudverf als bies op het blauwe houtwerk van het trappenhuis.
Aan de buitenzijde werd de oude voordeur weer in het zicht
gebracht en de naastgelegen raampartij hersteld. Op het dak werden
de asfaltleien vervangen door echte leien en herkreeg de dakopbouw
zijn balustrade. Als laatste werd, na een aanvullende bouwaanvraag,
de oorspronkelijke raampartij met balkon op de tweede
verdieping teruggebracht. Dit kon aan de hand van bouwsporen en
de originele bouwtekening exact worden gereconstrueerd. Door het
terugbrengen van de oorspronkelijke indeling is er weer sprake van
een evenwichtige gevel die in harmonie is met de buurpanden en de
omgeving. In de toekomst hopen we voldoende aanwijzingen (en
fondsen) te vergaren om ook de winkelpui uit 1908 weer terug te
kunnen brengen. Dit werk wordt onder eigen directie uitgevoerd.
Dordrecht, Wijnstraat 153, ‘Rodenburch’
Zoals vorig jaar al aangegeven, is gedurende het hele jaar druk
gewerkt aan de restauratie van dit enorme huis. Na het casco van
het voorhuis was het nu de beurt aan de grote achterbouw. In de
twee gewelfkelders liep in de eerste helft van het jaar de grondsanering
nog door. Maar daarna werd in het rechtergewelf meteen een
spectaculaire vondst gedaan. Als basis voor een 18 de -eeuwse schoorsteenfundering
bleek men destijds twee prachtig behakte zandstenen
consoles te hebben hergebruikt die beschikbaar waren
gekomen vanonder de 16 de -eeuwse balklaag. Restanten van deze
consoles hadden wij inmiddels op talrijke plaatsen in het huis in
weggehakte staat gevonden, dus deze twee exemplaren zijn de
enige die gaaf bewaard zijn. Ze zullen ergens in het huis zichtbaar
worden ondergebracht. Dat spoor van weggehakte consoles bevindt
zich overigens zowel in het voorhuis als in de huidige achterzaal,
zodat hierdoor de eerdere indruk, dat het 16 de -eeuwse huis in één
stuk van de huidige voorgevel doorliep tot 2 à 3 m. voor de huidige
achtergevel, lijkt te worden bevestigd; dus een huislengte van ca 35
m! Ook de zaal zelf, uit 1919, gaf in de loop van het jaar verrassende
details prijs. De zaal bleek op ongeveer 2 m. hoogte rondom een
vrijwel zwarte randbalk te hebben gehad, waaraan wandverlichting
brachte tegelbekleding een soort lambrisering vormde. Daarboven
was, zo bleek uit het kleuronderzoek, het wandvlak oorspronkelijk
lichtgrijs geschilderd, om 30 cm. onder het plafond over te gaan in
wit. Op de overgang van grijs naar wit was de wand gedecoreerd
met een brede rand van figuratieve sjabloonschilderingen. Na de
Burcht in Amsterdam en de aula van het Hodshon Huis in Haarlem,
was dit in één restauratiecyclus het derde gebouw uit deze periode
waar nu sjabloonschilderingen zijn aangetroffen. De oorspronkelijke
uitmonstering zal in 2011 nauwgezet worden teruggebracht.
In het voorhuis lag in 2010 de nadruk op het herstel van de
interieurs van de verschillende kamers. Rechtsvoor werd een latere
tweedeling van de grote kamer ongedaan gemaakt, waarbij de
schouw op zijn oorspronkelijke plaats is teruggezet en het bijbehorende
stucplafond weer aangeheeld. De kamers aan de voorzijde van
het huis bevinden zich nu weer geheel in de toestand van 1850
inclusief de bijbehorende kleurstelling. De twee achterkamers waren
door latere verbouwingen zwaar beschadigd. Bovendien was linksachter
het stucplafond door lekkage en zwam ernstig aangetast. Het
gehele 19 de -eeuwse stucplafond moest worden verwijderd, waarbij
alleen enkele neo-Lodewijk XVI-ornamenten konden worden
bewaard. Na die ontmanteling bleek echter dat het 16 de -eeuwse
moer- en kinderbinten plafond in deze kamer bij de verbouwing
van 1850 in het zicht was gehouden. De eerste laag behang, een
blokdruk, sloot gewoon aan op de toen groen-grijs geschilderde
balklaag. Al snel werd besloten om ook in deze kamer die periode
1850 in het zicht te brengen. De rechter achterkamer had als
belangrijkste interieurrestant een gestucte kolomschouw uit 1892.
Deze was nu echter gecombineerd met een zwaar gehavend stucplafond
uit 1920, dat in hoogte niet aansloot op deze schouw. In
plaats van het aanhelen van het jaren ’20 plafond is in deze ruimte
een nieuw plafond aangebracht, aansluitend op de bestaande
schouw en met de ornamenten uit de linker achterkamer (die qua
stijlperiode goed bij de schouw passen).
Het wegslopen van de latere verbouwingen in dit deel van het huis
bracht aan het licht dat ter plaatse van de lange middengang de
brede 16 de -eeuwse eiken vloerdelen nog volledig gaaf aanwezig
waren. Deze zijn nu in de hele gang in het zicht gebracht en
worden in 2011 hersteld.
Diezelfde lange middengang zorgde op de bel-etage voor construc-
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
tieve hoofdbrekens. Onderzoek had uitgewezen dat de
zijmuren van deze gang (twee verdiepingen hoog metselwerk)
ieder gefundeerd stonden net naast de ‘geboorte’ van
de twee gewelven in de kelder. Aangezien gewelven op deze
plaats juist het zwakst zijn, is het onbegrijpelijk dat deze
muren sedert het midden van de 18 de eeuw zijn blijven
staan. In 2010 is de marmeren gangvloer voorzichtig verwijderd,
zijn in de lengterichting twee muurtjes opgemetseld vanuit
de gemeenschappelijke keldermuur en zijn dwars hierop een serie
ijzeren kokerbalken in de beide zijmuren ingeboord. Door deze
kokerbalken met wiggen onder spanning te zetten, heeft deze
nieuwe constructie ca 70 % van het gewicht van de gangmuren
overgenomen. Daarmee is de veiligheid voor de toekomst gegarandeerd.
Deze restauratie wordt mede begeleid door bureau Rappange te
Den Haag en zal ook in 2011 voortduren.
Dordrecht, Wijnstraat 153, Rodenburch, vondst historisch papierbehang hing, die samen met een groen wandvlak en de daaronder aange-
Dordrecht, Wijnstraat 153, Rodenburch, gang
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
Dordrecht, Wijnstraat 153, Rodenburch,
linker achterkamer bel-etage
27

28
Groningen, Ossenmarkt 5 Na een decennia lange huurperiode
kwam dit voorname 17 de -eeuwse pand aan de Ossenmarkt 5
te Groningen in 2009 vrij van verhuur en kon eindelijk het interieur
Groningen, Ossenmarkt 7 (foto Roos Aldershoff) Groningen, Ossenmarkt 7, serre
worden gerestaureerd. Het pand is in 1930 door de Vereniging
verworven en was van binnen nooit goed gerestaureerd. Het verwijderen
van voorzetwandjes en systeemplafonds bracht al snel meer
gebreken in zicht, maar ook meer verrassingen dan aanvankelijk
verwacht. Het statige woonhuis dateert uit 1625 en heeft een
prachtige gevel in Hollandse renaissancestijl. De ingangspartij verraadt
al een verbouwing uit de 18 de eeuw en wie het pand betreedt
wordt meteen overweldigd door het rijk geornamenteerde stucplafond
in zware Lodewijk XIV-stijl (gedateerd: 1723). De fijne
detaillering van de stucornamenten was volledig verdwenen omdat
het stucwerk inmiddels schuil ging onder tientallen lagen witkalk.
Omdat er werkelijk alleen witkalk (en nooit olieverf of latex) was
aangebracht, bleek het plafond ‘schoon geblazen’ te kunnen worden,
met lucht uit een fijne spuitmond onder lage druk. Ernstiger
was, dat een groot deel van de ijzeren krammen die de ornamenten
op hun plek moesten houden, was gaan roesten, met barsten en
scheurvorming tot gevolg. Uiteindelijk moest worden besloten
om de krammen allemaal te verwijderen en te vervangen door rvsexemplaren.
Daarna is het plafond secuur hersteld en toont het
weer zijn 18 de -eeuwse grandeur.
Veel vertrekken op de begane grond hadden in de 19 de eeuw een
verbouwing ondergaan, waarbij links van de entree een kamer ensuite
was gerealiseerd met bijpassende stucplafonds. Door de aangebrachte
verlaagde plafonds, betimmerde voorzetwanden en grote
verwarmingsradiatoren was vrijwel overal het 19 de -eeuwse karakter
verloren gegaan. Door het afpellen van alle overtollige materialen
en na kleur- en behangonderzoek, kon in alle 19 de -eeuwse vertrekken
de opzet van de architectuur in passende materialen en kleurstellingen
worden hersteld.
Ook een vroeg 20 ste -eeuwse serre tegen de achtergevel had zijn
karakter en functie, een onverwarmde ruimte als overgang van
buiten naar binnen, verloren door het weghalen van de kamerdeuren
en het afwerken als binnenruimte. Hier zijn de oorspronkelijke
serredeuren teruggeplaatst en is de afwerking als overgangsruimte
weer in het zicht gebracht.
Op de eerste verdieping werd in één vertrek een schuilplek uit de
Tweede Wereldoorlog gevonden en in een ander vertrek een
17 de -eeuwse plavuizenvloer onder een houten dekvloer. In diezelfde
ruimte kwam een restant van een bedstede tevoorschijn en een
puntgave 17 de -eeuwse eiken deur die in de bedsteewand kon
worden teruggeplaatst.
Groningen, Ossenmarkt 7, kamer verdieping met 17 Groningen, Ossenmarkt 7, voorkamer bel-etage
(foto Jitske Hagens)
de-eeuwse tegelvloer
en deur (foto Jitske Hagens) Haarlem, Spaarne 15A-17, Hodshon Huis, gehoorzaal (foto Arjan Bronkhorst)
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Ook in dit pand moesten tenslotte alle technische installaties en
leidingwerk worden aangepast of vernieuwd waarmee de restauratie
kon worden afgerond. Het pand wordt ook nu weer als kantoorruimte
verhuurd, maar nu dan met een werkelijk historisch karakter.
De restauratie stond geheel onder eigen directie.
Haarlem, Spaarne 15A-17, gehoorzaal van het
Hodshon Huis Volgens plan zou het sluitstuk van het werk
aan het Hodshon Huis worden gevormd door de restauratie van de
gehoorzaal, die in 1903-’04 naar ontwerp van B.J. Ouëndag en J.F.
Klinkhamer ter linkerzijde was aangebouwd. Hier was de verwarming
aan vervanging toe, mede omdat de radiatoren steeds voor de
originele lambrisering (en daardoor onder de ramen) waren geplaatst.
Tussen de radiatoren waren, met een afwijkende detaillering,
nieuwe stukken lambrisering aangebracht omdat hier oor-
29

30
Haarlem, Spaarne 15A-17, Blauwe Zaal
Hodshon Huis (foto Arjan Bronkhorst)
spronkelijk ingebouwde boekenkasten hadden gestaan. Bij de vorige
restauratie van het Hodshon Huis was al gebleken dat de gehoorzaal
oorspronkelijk met sjablonen rijk gedecoreerd was. Doch die
schildering volgde de contouren van de verdwenen boekenkasten en
was mede daarom nooit teruggebracht.
De huidige zaal had ernstige problemen met de akoestiek en vochtschade
aan de zachtboardplaten van de zoldering. Bij het verwijderen
van enkele platen bleken de planken van de oorspronkelijke
houten zoldering op enige afstand van elkaar te zijn geplaatst, hetgeen
verhinderde dat een klankkast ontstond. Bovendien bleek dat
de zoldering nooit overgeschilderd was en behalve van een matgele
afwerklaag, ook voorzien was van roodkleurige sjabloondecoratie.
Na verwijdering van alle zachtboardplaten bleek dat 95% van het
plafond met zijn originele afwerking intact was. Toch was de restauratie
een tijdrovend (dus kostbaar) karwei, omdat de gele achtergrond
grijs vervuild was en de rode sjabloonschildering zo kwetsbaar
was dat die met de hand kon worden weggeveegd. De bij deze
zoldering behorende zichtbare kapconstructie was dieprood van
kleur met zilvergrijze biezen.
Dit prachtige geheel bleek oorspronkelijk over te gaan in een strook
op de muur die rijk versierd was met gele sjabloonschilderingen (die
als een ‘kroonlijst’ de kap droeg). De figuratie van deze rand heeft
een duidelijke verwantschap met die in de ‘Blauwe Zaal’ van het
Hodshon Huis zelf. Het lijkt erop dat de architecten met een eigentijdse
variant van die 18 de -eeuwse decoratie een verbinding tussen
beide bouwdelen hebben willen leggen. Doch die schilderingen van
de rand in de gehoorzaal hoorden bij de overige wanddecoratie die
niet kon worden teruggebracht zonder de kasten te reconstrueren.
Bij de demontage van de hiervoor genoemde nieuwere lambrise-
Haarlem, Spaarne 15A-17, gehoorzaal Hodshon Huis,
sjabloonschildering (foto Arjan Bronkhorst)
ringstukken, bleken stukken van de zijwanden van die boekenkasten
hierin hergebruikt te zijn (met hun originele verf). Mede daardoor
kwamen zoveel gegevens over die kasten beschikbaar, dat reconstructie
verantwoord werd. Vanwege het hedendaagse gebruik
konden niet alle kasten op hun oorspronkelijke diepte worden
teruggemaakt. De vier hoekkasten zijn een exacte kopie (waar bij
één exemplaar de originele zijwand gebruikt is), de overige zijn op
halve diepte gemaakt. Toen deze kasten eenmaal waren teruggeplaatst,
was er geen beletsel om de sjabloonschilderingen op de
wanden ook weer aan te brengen.
Tijdens dit werk openbaarde zich een merkwaardig fenomeen, dat
wij bij andere panden uit deze periode ook waargenomen hadden,
doch nimmer zo sterk. De gebruikte kleuren leken bij het aanbrengen
niet te passen bij de overige kleuren; het wit was te wit, het geel
te fel en het rood van de sjablonen paste niet bij dat van de houtconstructies.
Pas wanneer een onderdeel helemaal klaar was, dus
met alle sjabloondecoratie erop, sloten de uiteindelijke kleurcombinaties
perfect op elkaar aan. Dit wordt veroorzaakt doordat het
menselijk oog kleuren aanpast aan hun omgeving. De onvermijdelijke
conclusie van deze waarneming is echter dat het bij gebouwen
uit deze periode niet mogelijk is om een goed resultaat te krijgen
door maar een gedeelte van de versiering terug te brengen. Het is
letterlijk ‘alles of niets’.
De akoestiek (en de kleurstelling) van de zaal was door al deze ingrepen
al aanzienlijk verbeterd, doch vroeg nog om het laatste onderdeel:
de gordijnen. Op een zwart-wit foto uit de begintijd van
de gehoorzaal waren de gordijnen te zien, zowel voor de ramen als
voor de kasten. Een uiterst nauwkeurige analyse leverde kennis over
het dessin, de biezen en uiteindelijk zelfs een grote waarschijnlijkheid
over de kleur (grijsgroen). Deze zijn zo getrouw mogelijk nagemaakt
en aangebracht. Het resultaat heeft geleid tot een prachtige
zaal, die goed illustreert dat architecten juist in deze periode
probeerden tot een samenhangend kunstwerk te komen van gebouw,
decoratie en inrichting. In dat kader blijft er na 2010 nog
één wens over: het terugbrengen van de kroonluchters zoals die
hier oorspronkelijk hingen en die in samenhang met de zaal ontworpen
waren. In 2011 worden hiervoor fondsen gezocht.
De restauratie van het Hodshon Huis en van de gehoorzaal wordt
uitgevoerd met rijkssubsidie en genereus ondersteund door de
BankGiro Loterij. Het werk in 2010 stond onder eigen directie.
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
Heiloo, Kennemerstraatweg 278, buitenplaats
Nijenburg De historische buitenplaats Nijenburg werd in 1710
gebouwd als buitenverblijf voor Gerard Dirk van Egmond van de
Nijenburg en zijn vrouw Machteld van Foreest. Sindsdien is het
huis altijd in gebruik geweest bij telgen uit deze families. In 2004
vond, op initiatief van het echtpaar Snethlage-Van Foreest, de overdracht
van de gebouwen met het ‘huis-erf’ aan onze Vereniging
plaats. Met het overlijden van mw. Snethlage-Van Foreest in 2007
kwam ‘Hendrick de Keyser’ voor de opgave te staan om de gebouwen
de duurzame en zorgzame toekomst te geven waarvoor het
rijke verleden van Nijenburg zoveel aanleiding gaf.
Na planvorming en vergunningen kon medio 2010 worden gestart
met de restauratie van het hoofdgebouw. De herbestemming ging
uit van het continueren van de woonbestemming, maar tevens een
semi-publieke toegankelijkheid van de representatieve vertrekken op
de bel-etage. Om dit te bewerkstelligen worden twee appartementen
gerealiseerd, één op de begane grond en één in de kapverdie-
Heiloo, Kennemerstraatweg 278 (foto Roos Aldershoff)
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
ping en zal de bel-etage worden ingericht met meubilair, voorwerpen
en portretten die naar de familiegeschiedenis verwijzen. Deze
ruimten zullen vervolgens incidenteel verhuurd worden voor kleinschalige
bijeenkomsten (lezingen, vergaderingen, recepties). Alle
eenheden worden ontsloten via de hoofdingang en het bestaande
trappenhuis. Naast een aantal elementaire bouwkundige ingrepen,
zoals de aanleg van voldoende leidingen voor centrale verwarming,
water en elektra, moesten in verband met de verschillende functies
ook vloeren en deuren brandwerend worden gemaakt. Dit alles
natuurlijk zo onopvallend mogelijk, teneinde het monumentale
interieur niet te verstoren.
Voor de planvorming is dankbaar gebruik gemaakt van bouwhistorisch
onderzoek dat al in 2000 was uitgevoerd. Daarnaast is uitgebreid
kleurhistorisch- en behangonderzoek gedaan. Bij de afwerking
van de interieurs bleek de overgang van incidentele bewoning als
buitenplaats in de 18 de eeuw naar permanente bewoning vanaf ca
1831 van cruciaal belang. Voor de permanente bewoning werd
31

32
Heiloo, Kennemerstraatweg 278, overdekte kapconstructie (links) en oorspronkelijk dak bijna hersteld (rechts)
Nijenburg namelijk tussen 1831 en 1860 flink verbouwd en gemoderniseerd,
wat een blijvende weerslag heeft gehad op het exterieur
(de witte pleistering van de voorgevel en de grote schuiframen op
de verdieping) en op het interieur. Deze bewoningsfase zal daardoor
als een rode draad in het gebouw herkenbaar blijven.
Op de begane grond wordt een appartement gerealiseerd dat de
oudste en de jongste bouwfase omvat. De kelder en opkamer aan de
noordzijde van het achterhuis hebben een afwijkende balkconstructie
en opgaand muurwerk, hetgeen duidt op een bouwkern uit de
17 de eeuw. In de naastgelegen provisiekamer werd een bijzondere
vloerconstructie uit 1710 aangetroffen: de grenen delen waren
‘blind gelegd’. Aan de onderzijde waren ze van inkepingen voorzien
waarin eikenhouten schegvormige wiggen pasten. Die wiggen waren
vastgenageld op de balklaag, waardoor de grenen delen er alleen
overheen geschoven hoefden te worden; een soort ‘kliklaminaat
avant la lettre’ dus. De in 1860 gebouwde bibliotheek tegen de
zuidzijde vormt de jongste aanbouw en bevat nog de originele
vloer, een zwart marmeren schouw en een schouwboezem en stucplafond
met neo-Lodewijk XVI ornamenten uit 1860. Ook de oude
boekenkasten zijn nog aanwezig. Door kleurhistorisch- en behangonderzoek
zijn de verschillende afwerklagen op de boekenkasten
blootgelegd en fragmenten van de oude papierbehangsels gevonden
en gedateerd. De afwerklaag van de boekenkasten bestond in 1860
uit twee soorten houtingen en het behang was een beige-okerkleurig
papieren velouté-behang met ruit- en bladmotief. Na restauratie
zal de bibliotheek weer de uitstraling van 1860 hebben.
Bij de verbouwing van het appartement in de kapverdieping is de
oude kapconstructie weer in gebruik gesteld. Die was nog geheel
aanwezig, maar in 1982 overdekt door een plat dak, omdat de oude
zakgoot een bron van lekkages was. Door de nieuwe zakgoot een
hoogte van 40 cm. te geven, de gootbodem van een houten
sneeuwrek te voorzien en een tweede uitloop aan te brengen is het
risico op lekkages hopelijk geminimaliseerd. Het herstel van de
oorspronkelijke kapstructuur gaf de mogelijkheid om in de binnendakschilden
twee dakramen aan te brengen waardoor de daglichttoetreding
enorm vergroot werd. Met de renovatie van twee zolderkamers
met bednissen en de realisatie van een badkamer in de oude
meidenkamer, wordt een verrassend appartement in de kapverdieping
gecreëerd.
In 2011 wordt de restauratie vervolgd, waarbij de vertrekken op de
bel-etage het zwaartepunt vormen. De oplevering is medio 2011
voorzien. Het werk staat onder eigen directie.
Hoorn, Binnenluiendijk 3 en 4 Conform plan hebben
de werkzaamheden in 2010 vooral betrekking gehad op pand nummer
4, het minst historische onderdeel van dit complex. Pand nummer
3 is met zijn oorspronkelijke houtskelet en een groot deel van
zijn oude indeling, zeer gaaf bewaard uit zijn bouwtijd (1625).
Nummer 4 daarentegen was tot ver in de vorige eeuw een (houten)
visserijloods en werd door de vorige eigenaar, de heer J. de Visser,
met veel kennis en met behulp van historische materialen uit andere
huizen omgetoverd in een vroeg 18 de -eeuws huis. In het voorjaar
van 2010 werden de werkzaamheden aan nummer 3 afgerond met
het terugbrengen van een bijzonder onderdeel van het houtskelet.
Langs de grote achterkamer was in de 17 de eeuw met houten schotwerk
een gang afgescheiden. Hierdoor waren de sleutelstukken aan
één zijde van het houtskelet uitzonderlijk lang. Men wilde het versierde
uiteinde graag in de kamer zichtbaar hebben. Verschillende
van deze sleutelstukken waren bij een vroegere verbouwing verloren
gegaan, doch de versiering was bij alle gedeeltelijk achtergebleven.
Het atelier van houtsnijder Ivanchev heeft op fantastische wijze de
ontbrekende sleutelstukken bijgesneden waardoor deze kamer weer
zijn fenomenale constructie compleet heeft!
Vanaf de zomer is gestart met de restauratie van pand nummer 4.
Bij de hiervoor genoemde verbouwing was de hele kap voorzien van
destijds zeer duurzaam geachte asbest beplating. Die diende eerst
zorgvuldig te worden verwijderd, waarna een volledig nieuwe kap
moest worden aangebracht. Ook de goten zijn waar nodig vernieuwd
en constructieve onderdelen als muurstijlen (nog origineel!)
zijn hersteld. Vervolgens moest het pand geschikt worden gemaakt
voor hedendaagse bewoning, door het inbrengen van een meterkast,
cv-installatie, keuken, badkamer en wc’s. Om zicht te houden
kleine geheel betegelde
kelder zichtbaar is.
Ook het exterieur van
beide panden is aangepakt.
Door een kleurwijziging,
waarbij de
aanwezige groene kleuren
zijn veranderd in
(dodekop)rood, is de
17 de -eeuwse verschijning
van nummer 3
versterkt.
Begin 2011 zal de restauratie van dit complex worden afgerond.
Daarna komt dit bijzondere bezit in de verhuur. Omdat nummer 3
zo authentiek mogelijk is gelaten, is hier nauwelijks verwarming,
geen keuken en alleen een badkamer; dit deel is museaal en niet
Heiloo, Kennemerstraatweg 278, bibliotheek ontmanteld Fragmenten papierbehang
op één van de schaarse oorspronkelijke delen van dit pand is in de
vloer van de keuken een gehard glazen plaat aangebracht zodat een Hoorn, Binnenluiendijk 3, interieur
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Hoorn, Binnenluiendijk 3 en 4
33

34
permanent te gebruiken.
Nummer
4 daarentegen bevat
alle woonfuncties
en is goed verwarmbaar.
Gezocht
wordt naar een bewoning in combinatie met een semi-publieke toegang
van nummer 3. Dat daarvoor belangstelling is, bleek al tijdens
de restauratie. Het werk moest tijdelijk worden stilgelegd voor de
opnames van de televisieserie Rembrandt en Ik, waarin nummer 3
fungeerde als de stoffenwinkel van Rembrandts vriend Jan Lievens.
Ook enkele andere panden van de Vereniging werden gebruikt in
deze dramaserie van de EO over het leven van Rembrandt van Rijn.
Hoorn, Kerkplein 39, St. Jans Gasthuis Het St.
Jans Gasthuis in Hoorn fungeerde de langste tijd van zijn bestaan
daadwerkelijk als gasthuis: van 1563 tot 1848. Hierna kreeg het
pand verschillende functies, waaronder kleding- en wapenmagazijn
vanaf 1860 en stads boter- en eierhal vanaf 1923. Momenteel is
het pand deels als expositieruimte in gebruik bij de Kunstenaars
Vereniging Hoorn e.o. De Boterhal.
In fasen wordt sinds 2008 een restauratie van het casco van het
pand uitgevoerd. In 2008 is eerst de uitzonderlijke renaissancegevel
gerestaureerd en in 2009 de linker zijgevel, zoals te lezen is in de
betreffende Jaarverslagen. In 2010 zijn de achtergevel en rechterzijgevel
gerestaureerd met dezelfde werkwijze als in 2009. Bij de rechterzijgevel
was in 1860 een pleisterlaag aangebracht met harde
Portlandcement. Deze laag is verwijderd en, met behoud van de
19 de -eeuwse detaillering, vervangen door een zuivere kalkpleister.
Hierdoor wordt het noodzakelijke vochttransport in de muur weer
Hoorn, Kerkplein 39, St. Jans Gasthuis, achtergevel na restauratie
Hoorn, Kerkplein 39, St. Jans Gasthuis, interieur en exterieur met teruggevonden 16 de-eeuws poortje
mogelijk. Ook het cementvoegwerk van de achtergevel is vervangen
door kalkspecie. De onder de pleisterlaag gevonden bouwsporen
zijn ingemeten, gefotografeerd en beschreven in een bouwhistorische
inventarisatie. Daarnaast is op de begane grond een 16 de -eeuws
poortje in de achtergevel blootgelegd, dat als ‘archeologisch relict’
van binnenuit zichtbaar is gelaten.
Terwijl het interieur nog veel 16 de -eeuwse onderdelen kent, zijn de
wijzigingen aan de zijgevels en achtergevel uit 1860 met zijn bepleistering
en grote ramen bepalend voor het huidige herstel. Aan
de hand van het bestek uit 1860, de gevonden bouwsporen en met
behulp van oude foto’s, konden de (inmiddels betonnen) frontons
boven de vensters conform hun originele profilering en materiaal
worden teruggebracht.
Tegelijk met het herstel van het metselwerk werden binnen de balkkoppen
hersteld. Daarna kon de kapconstructie nu ook aan de rechterzijde
weer in verband worden getrokken en zijn de spantbenen
hersteld; op sommige plekken door aanhelen in hout, maar op veel
plekken door aangieten met kunsthars. In 2012 dient tenslotte
de kap zelf, die met asbestplaten is afgetimmerd, gesaneerd en
gerestaureerd te worden. Het werk wordt uitgevoerd onder eigen
directie.
Utrecht, Janskerkhof 16 Begin 2010 ging een lang gekoesterde
wens in vervulling: de interieurrestauratie van ons pand
aan het Janskerkhof 16. Dit statige van oorsprong 17 de -eeuwse
woonhuis was in 1973 gelegateerd aan onze Vereniging door J.C.
Martens van Sevenhoven. Hij was de laatste erfgenaam van de familie
Martens, die het huis sinds de bouw in bezit heeft gehad. Het
huis werd, samen met een identiek buurpand aan de rechterzijde,
gebouwd in 1661-’63 door burgemeester Booth. Het waren blok-
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
vormige huizen van vijf ramen breed, met een centrale entree en
een middengang. Het rechterhuis was bestemd voor Booth zelf, het
linkerhuis voor zijn nichtje, Aletta Paters, die getrouwd was met
mr J. Martens. In 1832 konden de Martensen hun linker buurerf
kopen en werd nr. 16 uitgebreid met een voorname ingangspartij
aan de linkerzijde van het huis. Hierdoor draaide de oriëntatie en
de 17 de -eeuwse plattegrond een kwartslag. Rond 1950 werd de
begane grond verhuurd aan de Universiteit Utrecht, terwijl J.C.
Martens van Sevenhoven zich terugtrok op de eerste verdieping
waar een aparte woning werd gemaakt. Na zijn dood werd het pand
geheel aan de universiteit verhuurd. In de loop der jaren raakte het
echter steeds intensiever in gebruik met de gebruikelijke gevolgen:
door het plaatsen van tussenwandjes waren de oorspronkelijke
ruimtes opgedeeld tot kleine werkkamers en door veel werkplekken
en veel boeken werden de vloeren te zwaar belast. De belangrijkste
opgave bij deze restauratie lag dan ook in het ‘ontrommelen’ van
het huis en het terugbrengen van de historische structuur.
Hiervoor werden alle tussenwanden en verlaagde plafonds verwijderd.
Op de eerste verdieping ontstond zo uit drie kamertjes weer
de 17 de -eeuwse zaal met een fraai bewerkte schouw uit de bouwtijd
en een eveneens 17 de -eeuws moer- en kinderbintenplafond. Daarnaast
was er veel bouwkundig werk: herstel van schade als gevolg
van de verzakkingen, herstel van ingerotte balkkoppen en strijkbalken,
het completeren van de historische houten vloeren en het aanpassen
van allerlei technische installaties.
Het tweede belangrijke punt bij deze restauratie was het herstel van
de interieurafwerkingen. In het hele pand is kleuronderzoek gedaan
waarvan de resultaten leidend zijn geweest voor het terugbrengen
van historische kleuren. Doch omdat in 1832 vrijwel het hele interieur
in één kleur groenbeige was geschilderd, is het resultaat niet
spectaculair. Geheel anders lag dat bij de belangrijkste kamer van
het huis, het ‘Groot Salet’ op de bel-etage, met een monumentale
schouwpartij in zwart marmer en houtsnijwerk uit 1663. In de 18 de
eeuw had deze zaal een modernisering ondergaan, waarbij niet
alleen de afwerking, maar ook de entree en de lambrisering waren
aangepast. Het vertrek kreeg een wandbespanning van felrood
‘Velours d’Utrecht’ gecombineerd met een groene beschildering
voor het houtwerk. Bij de hierna volgende ingrepen werd steeds
alleen de afwerking vernieuwd. Dus de 18 de -eeuwse situatie was hier
nog vrij gaaf bewaard. Vervolgens bleek van de wandbespanning
een groot fragment bewaard te zijn gebleven in het depot van het
Centraal Museum te Utrecht, terwijl in Frankrijk de originele
koperen rolpersen nog beschikbaar waren. Op basis van deze
gegevens is besloten de 18 de -eeuwse situatie in het ‘Groot Salet’
terug te brengen en de bijbehorende bespanning opnieuw te laten
maken.
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Utrecht, Janskerkhof 16.
Van boven naar onder:
voorbereidingen aanbrengen wandbespanning,
aanbrengen linnen,
bewerken wandbespanning in atelier,
eindresultaat met montage schouwstuk
35

36
Samen met de
groen geschilderde
betimmeringen,
het rococo stucplafond
en de
gerestaureerde
lariks vloer manifesteert
de zaal
zich daardoor weer
in zijn 18 de -eeuwse
grandeur. In 2011
zal het laatste
onderdeel van dit werk worden gerealiseerd: er wordt een replica
gemaakt van het geschilderde schouwstuk, ‘de groentevrouw’ van
Joachim Wtewael uit 1618, waarvan het origineel zich ook in de
collectie van het Centraal Museum bevindt. Dat werk is bij de verbouwing
in 1832 uit de schouwboezem gehaald en vervangen door
een uit drie delen bestaande spiegel. Deze keuze zal destijds ongetwijfeld
zijn gemaakt om de lichtopbrengst in de zaal te vergroten,
doch doet ernstig afbreuk aan de grote kwaliteit van de 17 de -eeuwse
schouw (en strookt uiteraard niet met de 18 de -eeuwse situatie). De
spiegel blijft behouden, maar zal worden afgedekt door een replica
van ‘de groentevrouw’.
Omdat de nieuwe entreepartij van 1832 niet los kan worden gezien
van de bijbehorende tuinindeling, is dit jaar een diepgravend tuinhistorisch
onderzoek naar de oude situatie gedaan. Als afsluiting
van dit werk zal in 2011 de tuin dan ook zijn historische indeling
en aanplant van 1832 terug krijgen. Daarna wordt Janskerkhof 16
opnieuw als kantoor verhuurd.
Het werk stond geheel onder eigen directie.
Voorlichting
Utrecht,
Janskerkhof 16
In 2010 heeft de afdeling Ledenservice wederom een goed jaar gedraaid
met meer activiteiten, meer publiciteit en meer nieuwe leden.
Het boekje Toegankelijke
Panden, de Open Dagen,
de deelname aan het televisieprogramma
‘Het Mooiste
Pand van Nederland’ en
aan de Uitmarkt te Amsterdam
vormen zomaar een
greep uit de werkzaamheden
van de afdeling. De
communicatiemolen heeft
Televisieteam ‘Het mooiste pand van Nederland’
op volle toeren gedraaid: 10 persberichten in de landelijke dagbladen,
42 in regionale dag- en weekbladen en maar liefst 35 artikelen
in tijdschriften en dergelijke. Het Parool, Trouw en NRC Handelsblad
besteedden aandacht aan verwervingen (vooral het woonhuis
van architect Bonnema) en aan restauraties (vooral van voormalig
stoomgemaal de Cruquius), de Telegraaf aan onze Amsterdamse
grachtenwandeling tijdens de Uitmarkt.
De verschillende artikelen in tijdschriften geven weer hoe uiteenlopend
het verhaal van ‘Hendrick de Keyser’ kan zijn: van spectaculaire
restauraties of mooie huizen om in te wonen tot het redden
van de originele gevelbeelden van het Hodshon Huis van de
begraafplaats in Haarlem.
In 2010 heeft de Vereniging deelgenomen aan het televisieprogramma
‘Het Mooiste Pand van Nederland’ dat vanaf februari tot
en met april werd uitgezonden door SBS6. Helaas ging de hoofd-
prijs van 1 miljoen euro aan het pand in de Hinthamerstraat te
’s-Hertogenbosch voorbij, ondanks dat onze tv-ploeg er alles aan
deed om de prijs in de wacht te slepen. Zo liep men in 2010 zelfs
mee in de carnavalsoptocht in Oeteldonk! Uiteindelijk eindigde het
pand op de vierde plaats, maar was het er wel in geslaagd om veel
aandacht voor zichzelf en voor de Vereniging op te eisen.
In 2010 heeft Vereniging Hendrick de Keyser deelgenomen aan
vier landelijke evenementen: de ‘Dag van de Architectuur’, de ‘Dag
van de Bouw’, de ‘Open Monumentendagen’ en de Amsterdamse
‘Uitmarkt’. In totaal bezochten iets meer dan 11.000 bezoekers
onze opengestelde panden. Bij dit soort gelegenheden is het ons er
vooral om te doen dat juist niet-leden kennis kunnen nemen van
ons werk.
Het laatste weekend van augustus stond in het teken van de ‘Uitmarkt’.
De Vereniging gaf voor het tweede jaar een boekje met een
architectuurwandeling uit, dit keer langs onze panden aan de grachten
van Amsterdam. In totaal werden er 2000 boekjes uitgedeeld.
Gedurende het jaar werden 15 lezingen verzorgd tijdens symposia
Amsterdam, Keizersgracht 387, tijdens de Open Monumentendag Dordrecht, Wijnstraat 153, tijdens de Dag van de Bouw
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
en voor historische verenigingen over het werk van de Vereniging
in het algemeen of over een restauratie in het bijzonder.
Toegankelijke Panden Voor het vijfde jaar werd het
boekje ‘Toegankelijke Panden’ uitgegeven. Dit boekje komt tot
stand mede dankzij de huurders van onze panden. Musea, restaurants,
winkels en cafés zijn voor bezoek van onze leden geopend.
Extra bijzonder zijn de panden die door onze particuliere huurders
speciaal voor de
leden een aantal keer
per jaar worden
opengesteld. Daarbij
is er geen rondleiding,
maar in de
meeste gevallen wel
een schriftelijke toelichting.
Op deze
wijze hebben de
leden een werkelijk unieke kans om enkele van de meest bijzondere
panden van de Vereniging van binnen te bekijken! De panden die
werden opengesteld trokken dit jaar zo’n 1000 leden en introducés.
Website Onze begin 2009 nieuw vormgegeven website wordt
blijkens vele reacties erg gewaardeerd. De website bevat natuurlijk
informatie over al onze activiteiten, maar tegelijk een schat aan
gegevens over onze panden. Ook niet-leden gebruiken de site als
snelle kennisbron en mede daardoor heeft het zich ontwikkeld tot
een belangrijk medium richting onze doelgroepen. In 2010 is het
aantal unieke bezoekers aan de website verder gestegen van 30.000
naar 34.000 (met een piek vlak voor de Uitmarkt – veroorzaakt
door een artikel in de Telegraaf). Opmerkelijk is dat bezoeken van
onze site relatief vaak uit het buitenland komen; het overzicht toont
85 verschillende landen. Daaronder zijn 215 hits uit Rusland nog
wel verklaarbaar, zelfs 13 uit Japan; maar 14 hits uit bijvoorbeeld
Congo zijn wel wat raadselachtig.
Het totaal aantal
bezoeken gedurende het
jaar bedroeg 60.000 met
360.000 pageviews. Populaire
pagina’s zijn de ‘te
huur’-pagina’s en de pagina
‘de hele collectie’ onder
het kopje huizenbezit.
Hierin zijn alle huizen van
de Vereniging opgenomen
met foto’s en een tekst.
37

38
Financiële baten
In 2010 verkreeg de Vereniging in totaal € 13.978.382 aan baten
uit vier bronnen die hieronder worden gespecificeerd. Vervolgens is
aan de in dit verslag toegelichte doelen (verwerven, instandhouden
en geven van voorlichting) in totaal een bedrag van € 14.347.545
besteed. Voor het tweede jaar op rij werd dus meer (102,5%) dan
alle baten direct aan onze doelstelling besteed (in 2009 101%).
Baten eigen fondsenwerving
In 2010 is uit hoofde van donaties, giften, legaten en erfstellingen
een bedrag van € 1.928.124 verantwoord. Dit bedrag is als volgt te
specificeren:
€
Contributies 98.412
Schenking voortvloeiend uit
de overdracht van panden
Venlo, Henry Dunantstraat 4 286.719
Schenkingen
Anonymus 2.500
Bredius Stichting 6.000
Gemeente Waterland 1.000
Historische Ver. Delfia Batavorium 4.000
M.A.M. Kortenbout van der Sluijs 3.000
G.M.L. van Loon 1.000
E. Munnig Schmidt 1.000
Sticht. Oud St. Annaland 2.500
G.T.J. van Rijn en M. Kerkhoff 1.000
S. Stigter en R. Aerden 1.000
P.J. Tichelaar 3.600
S.F. Winkel 18.000
Overige donaties en giften 3.108
Nalatenschappen/legaten
Mw. E.C. Aak-ten Veen 6.371
G. Boon 28.000
Mw. C.P.M. de Bruijn-de Wilde 100.000
Mw. A. Kroneman 4.206
H.H. Roza 2.680
G.J. Kolle 35.335
Bijdragen van fondsen
SNS REAAL Fonds 1.178.342
VSB-Fonds 48.784
Gemeente Alblasserdam 33.000
St. dr Hendrik Muller’s
Vaderlandsch Fonds 30.000
St. Bonhomme Tielens Fonds 10.000
Louisa van der Velden Stichting 6.067
Anoniem fonds 10.000
De Leeuwenberg Stichting 1.000
St. Thurkow Fonds 1.500
47.708
176.592
1.318.693
Totaal 1.928.124
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
De bijdrage van het SNS REAAL Fonds vormt een onderdeel van
meerjarige omvangrijke steun voor de restauratie van De Burcht van
architect H.P. Berlage te Amsterdam en voor de restauratie van het
poppenhuis van de buitenplaats Nijenburg te Heiloo. Aan dit laatste
doel droegen ook het Stichting dr Hendrik Muller’s Vaderlandsch
Fonds en het Stichting Bonhomme Tielens Fonds bij. De twee
genoemde gemeentes leverden alle een bijdrage aan de restauratie
van panden in hun gemeente. De bijdrage van het VSB-Fonds is
bestemd voor het maalvaardig maken van de Oude Molen te
Valkenburg. De Louisa van der Velden Stichting deed een gift voor
de tuininrichting van Huis Bartolotti te Amsterdam. De anonieme
gift is bestemd voor de restauratie van het ‘Karel-V huis’ te Zwolle.
Ter verkrijging van al deze baten heeft de Vereniging tijd besteed
en kosten gemaakt: voor het realiseren van de aanvragen bij fondsen,
voor gesprekken met particulieren en het onderhouden van
contacten. Deze bedroegen in 2010 € 47.430, waardoor net als in
2009 slechts 2% van de hiervoor gespecificeerde baten aan kosten
is besteed.
Baten acties van derden
De baten uit acties van derden hebben betrekking op de BankGiro
Loterij voor een bedrag van € 1.200.000,-. Deze bijdrage is in
2010 door het Bestuur bestemd voor de verwerving van de koetshuizen
van de buitenplaats Beeckestijn te Velsen-Zuid (200), de
restauratie van het Gemeenlandshuis te Maassluis (150), de verwerving
en het herstel van het Bonnema-huis te Hardegarijp (150) en
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
‘Het Mooiste pand van Nederland’, Willem Coole restaureert
plafond in Hinthammerstraat 39
de verwerving van een bijzonder huis, waarvan de onderhandelingen
niet in 2010 konden worden afgerond. Het hiermee gemoeide
bedrag (700) is in de balans gereserveerd. De resterende € 20.000
betrof een gift van Endemol voor herstelwerkzaamheden aan ons
huis aan de Hinthamerstraat 138 te ’s-Hertogenbosch in het kader
van het televisieprogramma ‘Het Mooiste Pand van Nederland’.
Ook voor de verkrijging van deze baten was inspanning nodig,
waardoor kosten werden gemaakt. In 2010 bedroegen die
€ 66.527, waardoor 5% (2009 5%) van deze baten aan kosten werd
besteed.
Subsidies van overheden
Onder deze post kon in 2010 € 3.697.462 worden ingeboekt. Dat
bedrag is samengesteld uit ontvangen bijdragen van rijkswege in de
instandhoudingskosten van onze panden, de zogenaamde BRIMregeling,
ter hoogte van € 871.861 en ingeboekte subsidie voor uitgevoerde
restauraties (€ 2.825.601) uit verschillende regelingen en
van verschillende overheden. Bij deze laatste categorie wordt alleen
subsidie ingeboekt ten aanzien waarvan conform de uitgaven een
redelijke verwachting bestaat dat deze zal worden ontvangen.
Voor 2010 hebben de werkzaamheden aan de volgende panden
zo’n subsidieverwachting opgeleverd:
Alblasserdam, Cortgene 9; Amsterdam, Henri Polaklaan 9;
Cruquius, Cruquiusdijk 27; Dordrecht, Wijnstraat 153;
Haarlem, Spaarne 15A-17; Heiloo, Kennemerstraatweg 278;
Hoorn, Binnenluiendijk 3-4 en Kerkplein 39; Schiedam,
Proveniershuis 1-30; Utrecht, Janskerkhof 16 en kleinere bedragen
aan een achttal andere panden.
Voor de verkrijging van deze overheidssubsidies moeten verschillende
aanvraagprocedures worden doorlopen. Alhoewel meestal met
een vereenvoudigde procedure wordt volstaan, is daarmee toch tijd
(en dus kosten) gemoeid. In 2010 bedroegen die kosten in totaal
€ 94.713. Aangezien er geen direct verband is tussen de kosten
voor de verkrijging van overheidssubsidies en de baten die aan dat
jaar kunnen worden toegerekend, is een procentuele vergelijking op
dit onderdeel niet zinvol.
Overige baten
Deze laatste, maar tevens grootste, categorie baten bedroeg in 2010
€ 7.133.496. Omdat de rentebaten in 2010 slechts € 32 bedroegen,
hebben de overige baten geheel betrekking op de huurinkomsten
(€ 7.133.464). Deze huurinkomsten zijn ook in 2010 aanzienlijk
bij de begroting achtergebleven (begroot was € 7.950.000). Hiervoor
zijn de drie in 2009 gesignaleerde oorzaken nog altijd van
kracht. De frictieleegstand bij huurmutaties was gelukkig lager dan
in 2009 het geval was (€ 128.000 tegenover € 183.000 in 2009).
39

40
Het grote aantal panden in restauratie gaf vooral
in 2010 een hoge leegstand (€ 363.000), omdat
de restauraties (en dus de bijbehorende huurderving)
het hele jaar besloegen (in 2009 was dat
€ 148.000). De derde oorzaak is lastiger van aard;
eind 2010 waren 9 panden al geruime tijd onverhuurd
(2009: 14). Dit gaf in 2010 een huurverlies
van € 152.770 (2009: € 158.000). Sommige van
deze panden moeten in de tijdelijke verhuur geld
gaan opbrengen, doch voor enkele moet het huurbedrag
neerwaarts worden bijgesteld teneinde
de kans op verhuur te vergroten.
Tenslotte is in 2010 de gemiddelde huurverhoging
lager geweest dan in voorgaande jaren.
De huurverhogingen hebben in 2010 gevarieerd
tussen de 1,2% (prijsindex per 1-1-2010) en 3,2%.
Over het gehele bezit bedroeg de gemiddelde huurverhoging 1,4%
(in 2009 2,6%). Daarmee kwam de gemiddelde huurprijsaanpassing
maar 0,2% boven de prijsindex van 2010 uit.
Het huurbestand van onze Vereniging bevatte eind 2010 685 huureenheden.
Daarvan is ongeveer een kwart verhuurd als bedrijfsruimte.
Deze contracten kennen alleen een indexering van de huurprijs
per 1 januari. De overige contracten zijn woningcontracten.
Daarvan bevindt 40% zich in de vrije sector, hetgeen wil zeggen dat
de huurwaarde is geliberaliseerd. Voor 60% van ons woningbestand
bepaalt het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
(voorheen VROM) de maximaal redelijke
huur en de daaraan gekoppelde huuraanpassingspercentages.
Verenigingszaken
Leden
Per 31 december 2010 telt onze Vereniging 3.529
leden (ultimo 2009: 3.327 leden). Het groeipercentage
van de laatste jaren van netto 6 à 7% blijft
daarmee in stand. Ondanks dat dit jaar door
opzegging, door overlijden of doordat zij gewoon
‘verdwijnen’ wat meer leden afvielen dan gewoonlijk
(190), stemt de groei tot tevredenheid. In
2010 is wel een bescheiden programma uitgedacht
om die groei in de komende jaren wat te vergroten.
Die gedachte is vooral ingegeven door de
vaststelling dat onze leden meer fungeren als
draagvlak en verankering in de maatschappij, dan
Excursie Rouveen-Wanneperveen Excursie Rouveen-Wanneperveen
als financiële drager. Alhoewel daarmee onderkend is, dat een groot
ledental geen doel op zichzelf bij onze Vereniging is, zou op den
duur een verdubbeling van het huidige ledental welkom zijn.
De contributieopbrengst groeide in 2010 opnieuw, nu naar een
totale bijdrage van € 98.412,- (in 2009: € 94.493).
Excursies
Het thema van 2010 was ‘Architectuur bekent kleur’. Aan de hand
hiervan werd een gevarieerd excursieprogramma samengesteld. In
totaal 6 excursies en, voor het eerst dit jaar, 6 rondleidingen door
panden van de Vereniging. Door het aanbieden van 3 excursies in
het voorjaar, die in het najaar werden herhaald, kon de wachtlijst,
vergeleken met voorgaande jaren, drastisch worden teruggedrongen.
Ook het aanbieden van 6 rondleidingen bood de mogelijkheid
om een veel groter aantal deelnemers dan voorheen te spreiden over
de evenementen: in totaal maar liefst 1.472 deelnemers (in 2009
waren dit er 660).
De excursies werden gehouden in achtereenvolgens Amsterdam, de
kop van Overijssel (Rouveen, Staphorst en Wanneperveen) en
Middelburg.
Excursie 1 stond in het teken van kleur in Amsterdamse interieurs.
De lezing werd gehouden door restaurator en kleurspecialist Bert
Jonker uit Zwolle. De excursie voerde de leden langs verschillende
panden aan de Herengracht waaronder Huis Van Brienen en Huis
Bartolotti. Excursie 2 had als thema kleur in boereninterieurs. De
lezing werd verzorgd door de directeur van de museumboerderij in
Staphorst, Dirk Kok, en tijdens de excursie brachten de leden een
bezoek aan onze boerderij in Rouveen, het Schultehuis en onze
boerderij in Wanneperveen.
Excursie 3 werd gehouden in Middelburg. Carlo Huijts, directeur
van de Vereniging, hield een betoog over de ontwikkeling van
kleurgebruik door de eeuwen heen. Tijdens de wandeling door
Middelburg werd een bezoek gebracht aan onze panden aan de
Vlasmarkt en de Gortstraat en aan het Van de Perrehuis.
De rondleidingen vonden plaats in Driebergen (buitenplaats
Sparrendaal), Amsterdam (Huis Van Brienen), Scheveningen (de
Derde Ambachtsschool), Usquert (het raadhuis van Berlage),
Arnhem (het Burgerweeshuis) en Haarlem (het Hodshon Huis).
Omdat er veel animo was en de leden enthousiast waren over de
rondleidingen, is besloten om deze activiteit te continueren.
Excursie Middelburg Open Dag Cruquius
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Open Dagen
In 2010 konden vijf Open Dagen worden georganiseerd.
Een Open Dag wordt georganiseerd naar
aanleiding van een bijzondere verwerving, een
restauratie die op het punt staat te beginnen of
een restauratie die net is afgerond.
Op 5 maart stond een Open Dag van de Cruquius
op het programma. Naar aanleiding van de verwerving
kregen de leden de mogelijkheid om het
grootste stoomgemaal ter wereld te bezoeken. Op
13 maart werd ons pand aan de Hinthamerstraat
in ’s- Hertogenbosch opengesteld. Op 10 juli was
ons pand aan de Ossenmarkt in Groningen opengesteld
na een ingrijpende restauratie van het interieur.
En op 15 oktober werd het Ambachtsherenhuis
in Alblasserdam feestelijk geopend. Tot slot
werd er een Open Dag georganiseerd op 6 november in het nog
volop in restauratie zijnde Huis Rodenburg in Dordrecht. In totaal
trokken de Open Dagen 775 leden en introducés.
41

42
Nieuwe Ledendag
Dit jaar hield de Vereniging voor het eerst een ‘Nieuwe Ledendag’.
Op deze dag, waarvoor ieder nieuw lid een uitnodiging ontvangt,
krijgen de kersverse leden een uiteenzetting van de afdeling Ledenservice
over de werkwijze van ‘Hendrick de Keyser’ en over wat zij
van de Vereniging kunnen verwachten. In het kantoorpand (Huis
Bartolotti) aan de Herengracht wordt eerst een lezing gegeven en
daarna krijgt men een rondleiding door het 18de-eeuwse Huis Van
Brienen. De ‘Nieuwe Ledendag’ wordt twee keer per jaar gehouden,
één keer in het voorjaar en één keer in het najaar. Afgelopen
jaar was dit op 20 maart en 16 oktober.
Algemene Ledenvergadering
Op donderdag 17 juni ’s-avonds werd onze tweeënnegentigste
Algemene Ledenvergadering gehouden in de Waalse Kerk te
Amsterdam. De vergadering werd bezocht door ca. 85 leden. Om
exact 19.30 uur opende de voorzitter, de heer De Bruijn, de vergadering.
Na de notulen ging de voorzitter in op de actuele ontwikkelingen
rondom de ‘kredietcrisis’ en de gevolgen daarvan voor onze
Vereniging. Daarna gaf hij een uiteenzetting over de beleidslijnen
die het bestuur heeft uitgezet om te komen tot een verdere en
gestage groei van het ledental.
Vervolgens stemde de Algemene Vergadering in met de voorgestelde
verhoging van de contributie van € 20 naar € 25 per jaar (en
dientengevolge de verhoging van de eenmalige bijdrage voor een
lidmaatschap voor het leven van € 360 naar € 450).
Hierna werd door de directeur aandacht besteed
aan de verwervingen en de belangrijkste restauraties
van het verslagjaar 2009 en de consequenties
hiervan voor de jaarrekening. Vervolgens werd
met grafieken een toelichting gegeven op de jaarcijfers
en beantwoordde de penningmeester
vragen hierover. Na de hierna toe te lichten
benoemingen en herbenoemingen schetste de
directeur een kort beeld van de meest actuele
verwervingen en restauraties in combinatie met
de begroting van het lopende jaar (2010). Nadat
het jaarverslag en de jaarcijfers voldoende waren
toegelicht werd het Jaarverslag 2009 aangenomen.
De aanwezigen verleenden het bestuur en
de commissarissen décharge terzake van het in
2009 gevoerde bestuur en toezicht.
Aan het slot van de vergadering werd een zevental
vragen van aanwezigen beantwoord en volgde
een genoeglijke afsluiting met een drankje en een
hapje.
Benoemingen en herbenoemingen
De voordrachten voor de benoeming en de herbenoeming van de
leden van het Bestuur geschieden conform een opgemaakt profiel.
Het doel hiervan is een evenwichtige samenstelling van dit college,
gezien de beslissingen die het Bestuur pleegt te nemen. Daartoe
wordt gestreefd naar een samenstelling voor de helft uit personen
met een financieel-juridische of maatschappelijke achtergrond en
voor de helft met een vakinhoudelijke achtergrond. Bij elke vacature
evalueert het Bestuur dit profiel.
Dit jaar was bij het Bestuur de herbenoeming van de heer
K.A. Ottenheym aan de orde. De heer Ottenheym was beschikbaar
voor een nieuwe termijn en werd onder applaus herbenoemd.
Ook voor de samenstelling van de Raad van Commissarissen wordt
een profiel gehanteerd. De Raad kent allereerst een regionale spreiding
over het hele land. Daarnaast wordt getracht in de Raad tenminste
alle bestuurslagen van de Overheid vertegenwoordigd te
hebben. Tenslotte wordt geprobeerd een vergelijkbare verdeling te
hebben als in het Bestuur. Bij benoemingen en herbenoemingen
wordt geëvalueerd aan de hand van het profiel van de Raad.
Bij de Raad van Commissarissen traden volgens rooster af: mevrouw
F.G. van Diepen-Oost (Provinciaal Bestuur en audit commissie) en
de heren B. Bleker (Provincie Gelderland en woningcorporaties),
A.J.A.M. Lisman (Vechtstreek en buitenplaatsen), G.W.J. Rooijakkers,
K.J. Storm (Verzekeringswereld en audit commissie) en de
heer E. Veen (Museumwereld en communicatie/pr). Met uitzonde-
Algemene Ledenvergadering in de Waalse Kerk te Amsterdam
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
ring van de heer Rooijakkers stelden allen zich herkiesbaar voor een
nieuwe periode van vier jaren en werden door de aanwezigen voor
een nieuwe termijn herbenoemd.
Als nieuwe kandidaten voor de Raad van Commissarissen werden
voorgedragen: de heren R.J.G. Bandell (voorzitter van de VNG,
voormalig burgemeester van Dordrecht), J.G.P.M. Helderman
(oud-partner bij Ernst & Young, laatstelijk voorzitter van het
NIVRA) en J.H.M. Lindenbergh (oud-lid Raad van Bestuur van
ING, thans voorzitter Raad van Commissarissen van ABN AMRO).
Allen werden door de aanwezigen met applaus benoemd.
Organisatie
De bureau-organisatie bestond eind 2010 uit 25 personen in vaste
dienst en 8 personen met een contract voor bepaalde tijd. Uitgedrukt
in voltijdbanen kwam dit neer op 27 personen (2009: 26,2).
De getalsmatige gelijkenis met 2009 verhult dat er in 2010 enkele
forse personele wijzigingen hebben plaats gevonden. Twee medewerkers
bereikten de pensioengerechtigde leeftijd, één medewerker
moest om gezondheidsredenen de Vereniging verlaten, één medewerker
verkoos een andere werkkring en één koos voor de studie.
Deze vijf mutaties zullen hieronder nader worden toegelicht.
Daarnaast werden van vijf medewerkers de tijdelijke contracten niet
verlengd.
Het ziekteverzuim onder de medewerkers van Vereniging Hendrick
de Keyser was in 2010 met 6,5% iets hoger dan in het voorgaande
jaar (2009 5,6%).
De bureau-organisatie van Vereniging Hendrick de Keyser kent, als
afspiegeling van haar doelstelling, drie specifieke afdelingen: Huurzaken,
Instandhouding en Ledenservice. Met uitzondering van de
directie en twee medewerkers van de boekhouding, zijn alle medewerkers
bij de drie doelgerichte afdelingen ondergebracht.
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Tijdelijke verhuur, opnames voor het EO-programma
‘Rembrandt en ik’
Huurzaken
De afdeling Huurzaken is verantwoordelijk voor de
verhuur, de huurinkomsten en het mutatieonderhoud.
Daarmee hoedt de afdeling over de financiële
kurk waarop de Vereniging drijft, hetgeen zich enerzijds
vertaalt in huurinning, maar anderzijds in huurderswelzijn.
Het laatste betekent primair zorgen
voor goede voorzieningen als keukens, badkamers
en installaties, maar kan zich ook uitstrekken tot de
woonomgeving of het milieu. Vooral milieuzorg
wordt, juist voor ons soort monumenten, een toenemende
uitdaging. Omdat vrijwel al onze huizen
geen spouwmuren hebben, zijn de buitenmuren
nauwelijks zonder risico te isoleren. Doch niet geïsoleerde
buitenmuren maken de toepassing van raamisolatie technisch
gezien eveneens onwenselijk. Milieuzorg zal bij onze monumenten
dus vooral moeten komen van warmteterugwinning en energiezuinige
installaties.
Net als in 2009 werd de afdeling eind 2010 door negen medewerkers
bemenst. Alleen is de samenstelling van het team in de loop
van het jaar ingrijpend gewijzigd. Allereerst moest het hoofd Huurzaken,
de heer J. Duinkerken, om gezondheidsredenen besluiten
om zijn dienstverband bij de Verenging te beëindigen. De heer
Duinkerken was in 1996 bij de Vereniging begonnen als coördinator
Huurzaken, om in 2001 afdelingshoofd te worden. Onder zijn
leiding groeide de huuromzet van € 4 mln in 2001 tot ruim 7 mln
thans. Zijn inzet en betrokkenheid
bij het werk van de Vereniging
was altijd erg groot en
daar zijn wij hem erg dankbaar
voor. Het was zowel voor de
Vereniging als voor hemzelf
een zware beslissing om het
dienstverband te beëindigen.
De heer Duinkerken is in september
opgevolgd door mw
E.M. Knulst. Onder leiding
van het hoofd Huurzaken,
houden drie medewerkers zich
dagelijks bezig met de reguliere
verhuur van onze panden en
twee met de financiële en administratieve
kant daarvan. Van
twee tijdelijke krachten, een
huurconsulent en een medewerker
‘incidentele verhuur’, Pand te huur
43

44
namen wij afscheid. Toch wordt verder gewerkt aan het incidenteel
verhuren van enkele bijzondere locaties. Door het organiseren van
vergaderarrangementen, diners, huiskamerconcerten, huwelijksvoltrekkingen,
etc. kan een breed publiek ervaren hoe prachtig deze
locaties zijn. Een medewerker richt zich thans een deel van de tijd
specifiek op deze incidentele verhuur van bijzondere locaties uit ons
bezit. Deze activiteit zal verder worden uitgebouwd. Daarnaast is
een medewerker speciaal belast met het beheer van onze roerende
goederen. Het betreft meubels, kunstvoorwerpen, bijzondere
lampen, maar ook andere interieuronderdelen zoals wandbespanningen,
schouwstukken en haardplaten, meestal in eigendom, maar
soms in langdurige bruikleen. De roerende goederen dienen in de
eerste plaats ter inrichting van de bijzondere ruimten, doch een
aantal vormt een vast onderdeel van panden die regulier verhuurd
zijn. Het register van Roerende Goederen kent ultimo 2010 ruim
1000 inventarisnummers, doch het feitelijk aantal roerende goederen
bij de Vereniging ligt veel hoger, omdat een set van zes gelijke
stoelen slechts één inventarisnummer heeft. Tenslotte is bij de afdeling
huurzaken één medewerker extern werkzaam: als conciërge in
ons pand de Derde Ambachtsschool van architect Jan Duiker in
Scheveningen.
De Vereniging heeft ultimo 2010 in haar panden 685 verhuureenheden,
waaronder woningen, kantoren, horecagelegenheden en
zelfs parkeerplaatsen. In deze verhuureenheden zijn het afgelopen
jaar 76 (in 2009: 58) huurwisselingen geweest, waarmee we geluk-
kig weer op het gemiddelde niveau van de afgelopen jaren zijn
beland. Zoals hiervoor vermeld onder Overige baten, zijn per
1 januari de bedrijfshuurovereenkomsten geïndexeerd en per 1 juli
de woningen in huurprijs aangepast, met uitzondering van de
contracten die recent waren afgesloten.
Instandhouding
De afdeling Instandhouding is verantwoordelijk voor het duurzame
behoud van onze panden (restauratie en onderhoud). De nadruk
ligt daarbij op het uitvoeren van planmatig regulier onderhoud zodat
onnodige restauraties worden voorkomen. Het regulier onderhoud
varieert van buitenschilderwerk en houtrotherstel, inboeten
van metsel- en voegwerk tot en met herstel van casco-onderdelen
zoals balklagen of kapconstructies. Jaarlijks vindt in eigen beheer
aan ongeveer 200 van onze panden regulier onderhoud plaats. In
15 gevallen is sprake van ‘groot onderhoud’ en ongeveer 10 panden
zijn volledig ‘in restauratie’.
Eind 2010 waren op deze afdeling dertien medewerkers in dienst,
evenveel als in 2009, doch ook hier met een gewijzigde samenstelling.
Onder leiding van het hoofd Instandhouding heeft deze
afdeling, naast een projectmedewerker en een coördinator Planning
en Controle, twee regionaal werkende teams (Team Noord en
Team Zuid). Ieder team heeft een architect, een tekenaar, een technisch
opzichter en twee inspectieopzichters. In ieder team is daardoor
de kennis en de vaardigheid beschikbaar om werkzaamheden
van de kleinste reparatie tot de grootste restauratie uit te voeren.
Amsterdam, Herengracht 284, roerende goederen in Huis Van Brienen (foto Arjan Bronkhorst)
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
In het begin van verslagjaar besloot de architect van Team Zuid,
mw. M.P.M. Veldkamp, wegens het aanvaarden van een betrekking
elders haar dienstverband te beëindigen. Mw. Veldkamp kwam, na
een stage en enkele tijdelijke contracten als assistent-architect, in
2004 als architect in vaste dienst van ‘Hendrick de Keyser’. In die
hoedanigheid realiseerde zij verschillende zorgvuldige restauraties,
met als laatste (en bekendste) project de restauratie van het Ambachtsherenhuis
te Alblasserdam. Wij danken mw. Veldkamp voor
de jaren dat wij van haar expertise gebruik konden maken.
De technisch opzichter van Team Noord, de heer J. Fagel, bereikte
in oktober de pensioengerechtigde leeftijd. De heer Fagel was in
1988 als opzichter in dienst van onze Vereniging gekomen. In die
tijd kenden wij geen scheiding tussen huurzaken en instandhouding,
dus verzorgde de opzichter zowel de contacten met de huurders
en de huurmutaties, als het reguliere onderhoud. Als gevolg
van de groei van de Vereniging, de veranderde huurdersmoraal en
de ontwikkeling in instandhoudingseisen raakte het vak van opzichter
steeds verder gespecialiseerd. Wij zijn de heer Fagel dankbaar
dat hij al die veranderingen heeft geaccepteerd en tot het laatst toe
zeer toegewijd bleef aan het werk van ‘Hendrick de Keyser’.
Het resultaat van het werk op het gebied van Instandhouding is
hiervoor in het verslag weergegeven.
Ledenservice
De afdeling Ledenservice werd ultimo 2010 bemand door zes
(deels parttime) medewerkers. Ten opzichte van 2009 een verdubbeling,
die veroorzaakt is door het aantrekken van een freelance
medewerker voor de excursies en rondleidingen en het rangschikken
van twee administratieve medewerkers onder deze afdeling.
Onder leiding van een hoofd Ledenservice verzorgen de vijf medewerkers
alle publiciteit van de Vereniging, de contacten met leden
en kandidaat-leden en die met de vrijwilligers. Hieraan is nu de
receptietaak van de Vereniging toegevoegd. De herschikking van
deze administratieve werkplekken was een gevolg van het aflopen
van één tijdelijke aanstelling en de pensionering in maart van onze
administratief medewerkster mw. B. Verduyn. Mw. Verduyn was in
maart 1988 in dienst van Vereniging Hendrick de Keyser gekomen
als facilitair medewerkster. In de loop van de jaren ’90 werd haar
werk steeds meer administratief van aard, hetgeen resulteerde in een
functiewijziging. Daarvan bleef één onderdeel uitgezonderd: de
facilitaire voorzieningen tijdens de maandelijkse bestuursvergaderingen.
Mw. Verduyn was de Vereniging met hart en ziel toegewijd.
Als organisatie zijn wij haar dankbaar voor haar inzet en het Bestuur
dankt haar zeer voor de jarenlange verzorging van de vergaderingen.
De werkzaamheden die worden uitgevoerd door de afdeling Leden-
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
service zijn apart toegelicht onder Voorlichting en Verenigingszaken.
De al eerder genoemde vrijwilligers helpen als ontvanger, als
toezichthouder of als rondleider bij Open Dagen, bij Toegankelijke
Panden of bij vergaderingen of andere gebeurtenissen in één van
onze meest bijzondere panden. Daarnaast verricht een groep vrijwilligers
ondersteunende taken voor het kantoor van de Vereniging.
Directie en Bestuur
Het Bestuur heeft een beleidsbepalende taak en is mede-executief.
Het Bestuur bestaat uit zes leden, die iedere vier jaar worden herbenoemd.
Het aantal herbenoemingen is niet beperkt. Wel geldt
voor de leden van het Bestuur een leeftijdgrens van 70 jaar. De
(her)benoeming in 2010 van een lid van het bestuur is hiervoor al
toegelicht.
De Directie bestond in 2010 uit één persoon, die het beleid voorbereidt,
uitvoerend is en ondersteuning geeft aan het Bestuur. De
directeur heeft tevens de leiding over de bureau-organisatie. Het
Bestuur is op de hoogte van alle nevenfuncties van de directeur die
relevant zijn of kunnen zijn voor het werkveld van de Vereniging en
heeft deze goedgekeurd (zie voor een specificatie
www.hendrickdekeyser.nl). Bij afwezigheid van de directeur wordt
diens plaats ingenomen door de adjunct-directeur.
De vergoeding voor de Directie is in lijn met de richtlijnen die de
Commissie Wijffels (Code Goed Bestuur) heeft opgesteld. De leden
van het Bestuur ontvangen geen vergoeding. Voor een weergave
van de relevante nevenfuncties van de leden van het bestuur verwijzen
wij naar de website van de Vereniging.
De leden van het Bestuur kwamen in 2010 tien maal bijeen op het
kantoor van de Vereniging aan de Herengracht 172 te Amsterdam.
Naast de financiële rapportages met betrekking tot het lopende jaar
en de begroting voor het nieuwe jaar, besprak het Bestuur 16 voorstellen
voor mogelijke verwervingen, waarvan er 5 gedurende het
verslagjaar werden gerealiseerd. Van 11 panden kwamen voorstellen
ter tafel voor uit te voeren restauraties, dan wel afwijkingen in het
verloop ervan. Afgezien van de gevolgen van de financiële crisis
voor ‘Hendrick de Keyser’, vormden twee bijzondere agendapunten
onderwerp van bestuurlijk overleg: de communicatie-strategie van
de Vereniging (en in relatie daarmee de ledengroei) en het nieuwe
vijf-jaren restauratie programma. Het eerste onderwerp is hiervoor
onder Leden toegelicht. Het laatste onderwerp was een gevolg van
het verlopen van het voorgaande restauratieplan. In 1999 was besloten
om in tien jaar tijd alle panden in ons bezit met restauratieachterstand
te herstellen. In 2009 waren op één na, alle panden van
de lijst aangepakt. Nu is een vijfjarenplan gemaakt waarin een
hernieuwde inventarisatie is verwerkt, evenals alle panden die de
45

46
Vereniging in de periode 1999 tot en met 2009 heeft verworven.
Naast voornoemde bijzondere onderwerpen werden door het bestuur
de voorstellen tot huuraanpassing goedgekeurd en volgde het
Bestuur aan de hand van kwartaaloverzichten de financiële ontwikkelingen.
Het Bestuur kent een adviescommissie inzake geschillen tussen de
Vereniging en derden, niet zijnde huurgeschillen. De commissie
bestaat uit twee leden van het Bestuur en een lid van de Raad van
Commissarissen. De commissie behandelt intern geschillen die door
derden schriftelijk en met redenen omkleed aan het Bestuur worden
voorgelegd. De commissie reageert in beginsel eveneens schriftelijk,
door een advies daarover aan het Bestuur. Het Bestuur reageert vervolgens
op het hem voorgelegde geschil.
In het verslagjaar is geen beroep gedaan op de geschillencommissie.
Verslag van de Raad van
Commissarissen
Aan de Raad van Commissarissen is de rol toebedeeld van adviseur,
van controleur op afstand en van toezichthouder. De leden worden
benoemd door de Algemene Ledenvergadering op voorstel van de
Raad voor een termijn van vier jaar. Zij kunnen tweemaal worden
herbenoemd. De benoeming van drie nieuwe leden en de herbenoeming
van vijf leden van de Raad van Commissarissen is hiervoor
onder Algemene Ledenvergadering al aan de orde geweest. Leden
van de Raad van Commissarissen zijn lid van de Vereniging en aan
hen worden geen vergoedingen verstrekt. Voor een weergave van
de relevante nevenfuncties van de leden van de Raad van Commissarissen
verwijzen wij naar de website van de Vereniging.
De leden van de Raad van Commissarissen komen tenminste tweemaal
per jaar bij elkaar. Op 22 april 2010 vond – zoals gebruikelijk
in Huis Van Brienen aan de Herengracht 284 te Amsterdam – de
eerste vergadering van de Raad van Commissarissen met het Bestuur
plaats, inzake het verslag van de Vereniging over 2009 en de
jaarrekening. Daarnaast werden de lopende ontwikkelingen ten aanzien
van verwervingen en restauraties uiteengezet en toegelicht. Bijzondere
aandacht ging uit naar de communicatiestrategie van de
Vereniging voor de komende jaren, waarvoor twee commissarissen
hadden bijgedragen aan een advies. Na de bespreking van het verslag
van de audit commissie werden de jaarstukken goedgekeurd ter
vaststelling door de Algemene Ledenvergadering. Tenslotte stelde
de Raad het aftreedschema vast.
De najaarsvergadering van de Raad van Commissarissen met het
Bestuur vond plaats op zaterdag 13 november te Amsterdam in ons
toen net gerestaureerde vakbondsgebouw de Burcht aan de Henri
Polaklaan 9. Zo waren de commissarissen de eersten die het spectaculaire
resultaat konden aanschouwen. Tijdens deze vergadering
werd allereerst de begroting voor 2011 vastgesteld, met een toelichting
op de recente verwervingen en de voornemens dienaangaande.
Verder vormde de Burcht de juiste ambiance om het nieuwe
restauratieplan 2011-2015 vast te stellen.
Jaarstukken 2010
De leden van de audit commissie van de Vereniging kwamen op 5
april 2011 ten kantore van de Vereniging bijeen, ter bespreking van
de Jaarrekening 2010. Bij die gelegenheid heeft de commissie zich
op de hoogte gesteld van de Jaarrekening 2010 en de achtergronden
daarvan. Op grond hiervan heeft de audit commissie aan de
Raad van Commissarissen geadviseerd om de jaarstukken over het
jaar 2010 goed te keuren. De Raad van Commissarissen heeft vervolgens
op 21 april 2011 besloten om het jaarverslag en de jaarrekening
voor te leggen ter bespreking en kennisneming respectievelijk
vaststelling door de Algemene Ledenvergadering, met het verzoek
aan de Algemene Ledenvergadering om décharge te verlenen aan de
leden van het Bestuur en de leden van de Raad van Commissarissen.
Plannen voor de korte termijn
Evenals in 2010 wordt ook de begroting 2011 van Vereniging
Hendrick de Keyser sterk gedomineerd door de post Instandhouding
panden. De aanwas aan panden vraagt om deze inspanning en
de huidige laagconjunctuur in de bouwwereld, gecombineerd met
stimuleringsmaatregelen van de overheid, dragen bij tot het realiseren
ervan. Deels worden deze panden hersteld via (reguliere) onderhoudsinspanningen,
deels via ingrijpende restauraties.
Als gevolg daarvan worden opnieuw omvangrijke bijdragen van
fondsen in de begroting gerangschikt onder Baten uit eigen fondsenwerving.
Voor vrijwel alle werken zijn inmiddels rijkssubsidiebijdragen
toegekend zodat onder de post Subsidies van overheden,
naast de reguliere bijdragen voor onze Instandhouding van monumenten
(BRIM-regeling), met deze inkomsten rekening kan worden
gehouden. Om vergunningtechnische- en subsidieredenen kan
het werkelijk uit te voeren restauratie-programma afwijken van de
begroting.
De afronding van verschillende restauraties zal in 2011 al enige verbetering
van de huurinkomsten te zien geven, doch naar verwachting
zal pas in de jaren daarna het werkelijk herstel te zien zijn. In
V E R S L A G V A N D E V E R E N I G I N G J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
2011 zal de tijdelijke verhuur van bijzondere panden in ons bezit
verder worden ontwikkeld. Deze locaties zijn onderdeel van ons
programma Toegankelijke Panden en over het algemeen onder speciale
voorwaarden te gebruiken voor vergaderingen, diners en andere
bijeenkomsten. De bijdrage van deze wijze van verhuur aan onze
inkomsten zal voorlopig beperkt zijn, doch het gebruik van juist deze
monumenten voor een breder publiek rechtvaardigt onze inspanning
op dit gebied.
Onder de kosten van Verwerving van panden zijn vanwege het ongewisse
karakter van verwervingen hoofdzakelijk de organisatiekosten
opgenomen. De budgetverhoging die hierdoor reeds vorig jaar
zichtbaar werd, behoeft geen verdere aanpassing.
Wegens de aanzienlijke bijdragen van fondsen aan onze restauratieprojecten,
de gestaag stijgende contributie-inkomsten en de regelmatige
schenkingen en legaten, bedragen de kosten van fondsenwerving
belangrijk minder dan het maximum van 25% van de inkomsten
(grenswaarde CBF-keur).
In 2011 is ten aanzien van de organisatie van de Vereniging opnieuw
geen bijzondere groei voorzien. De organisatiekosten zijn
toegerekend aan de drie onderdelen van onze doelstellingen, de
drie kostenplaatsen van Werving Baten en de algemene administratiekosten
onder Beheer en Administratie. Het totaal van de organisatiekosten
bedraagt gewoonlijk ca. 20% van de Huurinkomsten,
doch door de grote inspanning op het gebied van Instandhouding
panden is dat percentage thans hoger (in 2011 begroot 24 %).
Continuïteit
De grote sympathie die de Vereniging maatschappelijk ervaart, gepaard
aan het voorzichtige financiële beleid, geven alle vertrouwen
dat het werk van de Vereniging tot in lengte van jaren kan worden
voortgezet.
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Begroting 2011 (bedragen x € 1.000)
Baten
Baten uit eigen fondsenwerving 530
Baten uit acties van derden 1.200
Subsidies van overheden 4.113
Overige baten 7.460
Som der baten 13.303)
Lasten
Besteed aan doelstellingen
Verwerving panden (166)
Instandhouding panden (12.260)
Voorlichting (361)
Totaal besteed aan doelstellingen (12.787)
% besteed aan doelstelling tov baten: 96%
Werving baten
Kosten eigen fondsenwerving (48)
Kosten acties derden (79)
Kosten verkrijging subsidies overheden (85)
Totaal besteed aan werving baten
% eigen fondsenwerving tov baten: 9%
(212)
Beheer en administratie
Rente en bankkosten (175)
Kosten beheer en administratie (47)
Totaal besteed aan beheer
en administratie (222)
Som der lasten (13.221)
Saldo Baten en Lasten 82)
Dankwoord
Het bestuur dankt de directie en de staf voor de grote inspanningen
die ook in 2010 weer nodig waren om ons groeiende
bezit goed te beheren. Directie en staf zijn daar alleszins
in geslaagd.
Een bijzonder woord van dank willen wij richten tot de velen
die ons werk een warm hart toedragen en tot hen die ons bedenken
met giften, schenkingen, legaten en erfstellingen.
Zoals uit het voorgaande is op te maken, is hun steun meer
en meer noodzakelijk, in het bijzonder voor de groei van de
Vereniging.
Bestuur, Directeur
21 april 2011
47

48
Balans per 31 december 2010
na bestemming saldo baten en lasten
(x € 1.000)
Activa 2010 2009
Materiële vaste activa
Panden 38.342 36.794
Bedrijfsmiddelen 141 139
Totaal materiële vaste activa 38.483 36.933
Financiële vaste activa
Langlopende vorderingen 683 957
Vorderingen 4.202 5.297
Liquide middelen 1.184 455
Totaal activa 44.552 43.642
B A L A N S J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
Passiva 2010 2009
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Reserves en fondsen
Reserves
• Bestemmingsreserves 23.964 22.997
• Bijzondere bestemmingsreserve 700 –
• Overige reserves 6.157 7.090
Fondsen
• Bestemmingsfonds – 394
30.821 30.481
Langlopende schulden 7.633 5.465
Kortlopende schulden 6.098 7.696
Totaal passiva 44.552 43.642
49

50
Staat van baten en lasten over 2010
(x € 1.000)
Baten 2010 2010 2009
werkelijk begroot werkelijk
Lasten
Baten uit eigen fondsenwerving 1.928 1.622 2.254
Baten uit acties derden 1.220 900 1.200
Subsidies van overheden 3.697 2.304 3.180
Overige baten 7.133 7.960 6.962
Besteed aan doelstellingen
Som der baten 13.978 12.786 13.596
Verwerving panden (574 ) (168 ) (450)
Instandhouding panden (13.435 ) (11.950 ) (12.989)
Voorlichting (339 ) (237 ) (270)
Werving baten
(14.348 ) (12.355 ) (13.709 )
Kosten eigen fondsenwerving (47 ) (46 ) (47)
Kosten acties derden (67 ) (71 ) (61)
Kosten verkrijging subsidies overheden (95 ) (86 ) (82)
Totaal besteed aan werving baten (209 ) (203 ) (190)
Beheer en administratie
Rente en bankkosten (166 ) (175 ) (183)
Kosten beheer en administratie (53 ) (48 ) (51)
Totaal besteed aan beheer en administratie (219 ) (223 ) (234)
Som der lasten (14.776 ) (12.781 ) (14.133 )
Saldo baten en lasten (798) 5 (537)
Dit resultaat is als volgt in
het eigen vermogen verwerkt:
Bestemmingsfonds (394 ) (106)
Overige reserves (404 ) (431)
(798 ) (537)
S T A A T V A N B A T E N E N L A S T E N J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
Toelichting op de balans per 31 december 2010
en de staat van baten en lasten over 2010
1 Grondslagen van waardering
en van bepaling van
het resultaat
Voor zover niet anders is vermeld, zijn de posten in de balans opgenomen
voor de nominale waarde.
Materiële vaste activa
Panden
De hieronder begrepen panden zijn als volgt te onderscheiden:
• panden in vol eigendom, danwel panden die in eeuwigdurende
erfpacht zijn verkregen tegen een canon van € 0,-. Deze worden
gewaardeerd tegen vijfmaal de bruto huur per jaar per het einde
van het boekjaar;
• panden in eigendom belast met vruchtgebruik of het recht van
bewoning.
Deze worden gewaardeerd tegen vijfmaal de door een deskundige
vastgestelde huur per jaar bij de aanvang van het vruchtgebruik,
resp. het recht van bewoning. Deze waarde wordt ook onder de
langlopende schulden opgenomen. Jaarlijks wordt een deel van
dit bedrag onder de huuropbrengsten verantwoord.
• panden in eigendom belast met erfpacht. Deze worden gewaardeerd
tegen vijfmaal de jaarlijkse canon.
De jaarlijkse waardeaanpassing tot vijfmaal de bruto huur wordt
rechtstreeks in het eigen vermogen verwerkt, onder de Overige
reserves.
Teneinde in de staat van baten en lasten inzicht te verschaffen in de
exploitatie van de panden wordt 2,5% van de balanswaarde aan het
begin van het boekjaar als afschrijvingslast in aanmerking genomen.
Door de jaarlijkse waardeaanpassing van de panden tot vijfmaal de
bruto huur op 31 december, heeft de afschrijving geen invloed op
de waardering van de panden in de balans. Bij tenminste gelijkblijvende
huur wordt de afschrijving in de waardering geheel gecompenseerd.
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Bedrijfsmiddelen
De bedrijfsmiddelen bij de Vereniging bestaan uitsluitend uit de
inventaris van het kantoor.
De kantoorinventaris, waaronder de communicatie- en computerapparatuur,
wordt gewaardeerd tegen de aanschaffingswaarde,
verminderd met lineaire afschrijvingen op basis van de geschatte
economische levensduur. De afschrijvingstermijn bedraagt 10 jaar
voor kantoorinventaris en 4 jaar voor communicatie- en computerapparatuur.
Het aan de Vereniging toebehorende antieke meubilair en de inventaris
in de verschillende panden worden p.m. gewaardeerd, omdat
deze goederen geen afzonderlijke opbrengst genereren en tevens
duurzaam worden aangehouden.
2 Materiële vaste activa
Panden Totaal
Boekwaarde per 1 januari 36.794
Mutaties
Investeringen 492
Geactiveerde restauratiekosten 838
Waardeaanpassing 1.138
Afschrijvingen (920)
1.548
Boekwaarde per 31 december 38.342
51

52
3 Reserves en fondsen
De Reserves van de Vereniging zijn beschikbaar voor panden direct
in gebruik voor de doelstelling.
De Reserves worden onderscheiden in Bestemmingsreserves en
Overige reserves. De Bestemmingsreserves worden aangewend voor
de financiering van activa, met een omvang gelijk aan 5/8 deel van
de boekwaarde van de panden. De Overige reserves dienen voor
verwervingen, restauraties en voorlichting, conform de doelstellingen
van de Vereniging. Er zijn voor de gelden in de Overige
reserves nog geen concrete projecten vastgesteld. Ten laste van de
Overige reserves wordt in 2010 een Bijzondere Bestemmingsreserve
gevormd voor de verwerving van een bijzonder pand, waarvan de
koopsom wordt betaald uit de toekenning 2010 van de BankGiro
Loterij, doch waarvan de onderhandelingen in 2010 niet konden
worden voltooid.
Onder Fondsen wordt een Bestemmingsfonds verantwoord, zijnde
ontvangsten van derden met een specifieke aanwending.
Het totaal aan reserves en fondsen bedraagt eind 2010 € 30.821.
De Vereniging maakt inzichtelijk dat tenminste 5/8 deel van de
boekwaarde van onze panden met eigen middelen moet worden
gefinancierd, vastgelegd in de Bestemmingsreserves.
Het resterende 3/8 gedeelte van de boekwaarde van onze panden
mag met vreemd vermogen worden gefinancierd.
Door dit beleid van de Vereniging kunnen de schulden altijd
binnen 8 jaar worden afgelost.
Mutaties in de Bestemmingsreserves vinden plaats vanuit de
Overige reserves.
Het verloop van deze reserve is als volgt:
2010 2009
Stand per 1 januari 22.997 22.222
Toevoeging vanuit Overige reserves 967 775
Stand per 31 december 23.964 22.997
Het verloop van de Bijzondere
Bestemmingsreserve is als volgt:
Stand per 1 januari 0
Toevoeging vanuit Overige reserves 700
Stand per 31 december 700
Het verloop van de Overige reserves
gedurende het boekjaar is als volgt:
2010 2009
2010 2009
Stand per 1 januari 7.090 7.115
Waardeaanpassingen panden 1.138 1.181
Resultaatbestemming
Toevoeging Bijzondere Bestemmings-
(404 ) (431)
reserve (700 )
Mutatie Bestemmingsreserves (967 ) (775)
Stand per 31 december 6.157 7.090
Het verloop van het Bestemmingsfonds
is als volgt:
2010 2009
Stand per 1 januari 394 500
Besteed (394 ) (106)
Stand per 31 december 0 394
T O E L I C H T I N G J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
De besteding heeft betrekking op de restauratie van de Burcht te
Amsterdam.
Bovenstaande financiële overzichten zijn ontleend aan de volledige
Jaarrekening 2010, d.d. 5 april 2011, die ten kantore van de
Vereniging beschikbaar is, of op www.hendrickdekeyser.nl is
op te vragen.
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Bestuur, directeur
5 april 2011
Controleverklaring
van de onafhankelijke
accountant
Aan: Bestuur van Vereniging Hendrick de Keyser
De in dit verslag opgenomen samengevatte jaarrekening, bestaande
uit de samengevatte balans per 31 december 2010, de samengevatte
winst-en-verliesrekening met bijbehorende toelichtingen, zijn ontleend
aan de gecontroleerde jaarrekening van Vereniging Hendrick
de Keyser per 31 december 2010. Wij hebben een goedkeurend
oordeel verstrekt bij die jaarrekening in onze controleverklaring van
14 april 2011. Desbetreffende jaarrekening en deze samenvatting
daarvan, bevatten geen weergave van gebeurtenissen die hebben
plaatsgevonden sinds de datum van onze controleverklaring van
14 april 2011.
De samengevatte jaarrekening bevat niet alle toelichtingen die zijn
vereist op basis van RJ 650 Fondsenwervende Instellingen. Het
kennisnemen van de samengevatte jaarrekening kan derhalve niet
in de plaatstreden van het kennisnemen van de gecontroleerde jaarrekening
van Vereniging Hendrick de Keyser.
Verantwoordelijkheid
van het bestuur
Het bestuur is verantwoordelijk voor het opstellen van een samenvatting
van de gecontroleerde jaarrekening in overeenstemming met
de grondslagen zoals beschreven in de toelichting in de jaarrekening.
Verantwoordelijkheid
van de accountant
Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de
samengevatte jaarrekening op basis van onze werkzaamheden,
uitgevoerd in overeenstemming met Nederlands Recht, waaronder
de Nederlandse Standaard 810, "Opdrachten om te rapporteren
betreffende samengevatte financïële overzichten".
Oordeel
Naar ons oordeel is de verkorte jaarrekening in alle van materieel
belang zijnde aspecten op de juiste wijze ontleend aan de jaarrekening.
Den Haag, 14 april 2011
Deloitte Accountants B.V.
Was getekend
drs. V.W.J.A. van Stijn RA MGA
53

54
door Carlo Huijts
Ruud Meischke,
35 jaar nuchter bestuur
Ruud Meischke werd in oktober 1957 benoemd tot lid van het
Algemeen Bestuur van Vereniging Hendrick de Keyser, ingaande
1 januari 1958. In juni 1993 trad hij af als lid van het Bestuur,
wegens het bereiken van de statutair gestelde maximum leeftijd
van 70 jaar. Ruim 35 jaar was hij in een bestuurlijke functie
verbonden aan onze Vereniging. In die periode schreef hij voor
‘Hendrick’ twee gedenkboeken die beide standaardwerken
werden voor eenieder die zich nadien serieus met bouwhistorie
bezig hield of nog gaat houden. Maar hoe was Meischke als
bestuurslid? Hoe beïnvloedde hij in die lange bestuursperiode het
werk dat door Vereniging Hendrick de Keyser werd uitgevoerd?
Aan de hand van de notulen van de bestuursvergaderingen gedurende
de zittingsperiode van Ruud Meischke kan een beeld worden geschetst
van zijn invloed, zijn belangstelling en zijn werkwijze. Meischke was een
zeer veelzijdig wetenschapper met een voortreffelijk geheugen en een
grote drang tot publiceren. Dit artikel pretendeert op geen enkele wijze
zijn persoon en zijn wetenschappelijke werk te omvatten. Het is niets
meer dan een poging om zijn rol in de ontwikkeling van onze Vereniging
te benoemen.
R. Meischke werd in 1954 door C. van Eesteren, toenmalig hoofd van
de afdeling Stadsontwikkeling te Amsterdam, belast met de leiding van
het nieuw opgerichte Bureau Monumentenzorg Amsterdam. Dit bureau
werd veelvuldig geconfronteerd met panden in de Amsterdamse binnenstad
die vaak door een uitzichtloze eigendomssituatie in buitengewoon
R U U D M E I S C H K E , 3 5 J A A R N U C H T E R B E S T U U R J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
slechte staat waren geraakt. In verschillende gevallen kon zo’n huis
mooi bij ‘Hendrick de Keyser’ worden veiliggesteld, mits het bestuur
bereid was om de eigenaar uit te kopen. Welke verwervingen op deze
wijze werden aangedragen is nergens gedocumenteerd. In de notulen
wordt meestal gesproken over ‘dat ons ter ore is gekomen dat het pand
…’ te verkrijgen was. De reden voor een dergelijk verholen taalgebruik
lag voor de hand. Vaak zochten de adviseur van de Vereniging, de heer
C. Visser, of één van de bestuursleden zelf contact, danwel werd de
koop afgewikkeld via onze vaste makelaar. De vorige eigenaar had juist
bij deze ‘aangedragen’ panden meer dan eens een langdurig conflict met
de Gemeente achter de rug over het uitblijven van het noodzakelijke
onderhoud. In dat conflict was onze Vereniging een prachtige ‘buitenstaander’
die een voor alle partijen aanvaardbare oplossing kon bieden.
Ruchtbaarheid geven aan het contact tussen Gemeente en Vereniging
werkte (en werkt nog steeds) in dat verwervingsproces averechts.
Nauwere banden
De eerste keer dat Meischkes naam in de notulen voorkomt is de vermelding
in het voorjaar van 1956 dat hij de huurder wordt van ons pas
gerestaureerde huis aan de Brouwersgracht 218 te Amsterdam. Waarschijnlijk
ontstond daardoor een nauwer contact tussen de huurder en
degene die toentertijd bij de Verenging de huurzaken regelde, de secretaris
van het bestuur H. Millaard. Deze draagt eind 1957 Meischke voor
als lid van het Algemeen Bestuur. Dat orgaan bestond destijds uit 55
personen en kwam in de regel twee keer per jaar bij elkaar. Binnen het
Algemeen Bestuur waren acht personen belast met het uitvoeren van
vrijwel alle Verenigingszaken: het Dagelijks Bestuur. Meischke werd in
1958 benoemd tot directeur van het Rijksbureau voor de Monumentenzorg
en verhuisde naar Den Haag. Hij was in die tijd meer gegrepen
door zijn dagelijkse baan dan door zijn lidmaatschap van het Algemeen
Bestuur; hij woonde jarenlang vrijwel geen enkele vergadering bij. Toch
was er contact, maar dat liep vooral via R. Hotke, eveneens lid van het
Algemeen Bestuur en werkzaam op het toenmalig Ministerie van Onderwijs,
Kunsten en Wetenschappen in Den Haag. In die periode zijn
twee opmerkelijke passages in de notulen te vinden. De eerste is een
verslag van een oproep van de hierboven genoemde secretaris van het
Bestuur tijdens de voorjaarsvergadering van 1959. Het Bestuur besluit
op zijn voorstel, dat niet langer gestreefd moet worden naar volledige
restauraties, maar dat meer de richting uitgegaan dient te worden van
het “behouden conserveren van de bestaande toestand”. Dat was een
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
55

56
Afb. 1: Amsterdam, Oudezijds Achterburgwal
151-155 en omgeving, Jaarverslag 1956, tekening
door H.J. Zantkuijl
Afb. 2: Amsterdam, Lange Leidsedwarsstraat 150 en
148, reconstructietekening door H.J. Zantkuijl
opmerkelijke uitspraak omdat de restauraties bij de Vereniging vanaf
1931 juist nogal gekenmerkt werden door de wens tot het terugbrengen
van zoveel mogelijk de oorspronkelijke toestand, zoals Millaard in het
Jaarverslag 1953 nog eens had onderstreept. Het kan nauwelijks toeval
zijn, dat de voorjaarsvergadering van 1959 de eerste was die werd bijgewoond
door Meischke (die zijn hele verdere bestuurstijd dit pleidooi
zou herhalen). Immers Ruud Meischke had in datzelfde Jaarverslag
1953 zijn restauratievisie neergelegd in het artikel Bouwen, verbouwen
en restaureren met een krachtig pleidooi voor het behouden van
ontwikkelingen ‘van de tweede hand’. Werd die visie in 1953 nog als
afwijkend van ons Verenigingsbeleid gezien, in 1959 werd Meischkes
visie in zijn bijzijn, althans in woord, omarmd.
In de najaarsvergadering van 1963 is er een tweede opmerkelijke passage,
bestaande uit de opmerking dat verwervingen vaak tot stand komen
omdat de ‘Dienst Monumentenzorg’ de Vereniging hierop attent maakt.
Kennelijk is de Amsterdamse praktijk, van het aanmelden van panden
die in een zorgelijke ontwikkeling verkeren, door Meischke vanuit zijn
landelijke positie voortgezet. Ook nu is nergens vastgelegd welke panden
langs deze weg de Vereniging bereikten. Meischke was zelf weinig
bij de vergaderingen aanwezig en de contacten liepen via derden. Dat
deze er buiten de vergaderingen om weldegelijk moesten zijn, bewijst
het besluit in juli 1967 dat hij de aangewezen figuur is om de tekst te
schrijven bij ons gedenkboek ter gelegenheid van ons 50-jarig bestaan
(in 1968). Meischke had eerder artikelen in ons Jaarverslag geschreven:
in 1956 De huizen van het Amsterdamse St Jorishof, over onze
huizen aan de Oudezijds Achterburgwal 151-153, en in 1959 over De
oudste huizen van de Vereniging “Hendrick de Keyser” in het
Westen van ons land. Hierin werd gepoogd om aan de hand van huizen
van vóór 1550 in het bezit van de Vereniging een typologische indeling
te maken van de vroegste huisontwikkeling. H.J. Zantkuijl leverde
de illustraties, waarbij de nadruk lag op de structuur van het casco
van ieder huistype. Voor alle bestuursleden was Meischke in 1967 een
vanzelfsprekende keus. In het opvolgende jaar braken er in bestuurlijk
opzicht turbulente tijden aan voor de Vereniging, die ertoe leidden dat
R U U D M E I S C H K E , 3 5 J A A R N U C H T E R B E S T U U R J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
in mei 1968 het hele Dagelijks Bestuur werd vervangen. Meischke was
bij alle discussies niet aanwezig, maar bij de eerste vergadering van het
nieuwe Dagelijks Bestuur in oktober 1968 meldde Hotke dat Meischke
het manuscript voor het nieuwe gedenkboek had voltooid. Tevens geeft
Hotke de wens van Meischke door dat het nieuwe boek geïllustreerd
moet worden en het voorstel om H.J. Zantkuijl hiervoor aan te trekken.
Zantkuijl was op Meischkes verzoek allang begonnen met de illustraties,
dus het zou niet tot vertraging leiden. Aldus werd door het bestuur
bekrachtigd. Op 6 oktober 1969 werd het eerste exemplaar van
Het Nederlandse Woonhuis van 1300-1800 uitgereikt aan de
Minister van CRM, mw M.A.M. Klompé.
Deze gebeurtenissen illustreren, dat Meischke in deze jaren weliswaar
als lid van het bestuur formeel verbonden was aan de Vereniging, doch
door te schrijven voor de Vereniging, onderzoek te doen naar en aan de
hand van ons huizenbezit en op onze bijeenkomsten voordrachten te
houden veel meer het contact invulde dan door aanwezig te zijn op vergaderingen.
En zoals eerder opgemerkt, lijkt meer dan eens een ander
op een vergadering een suggestie te doen die eigenlijk van Meischke afkomstig
is. Wanneer Meischke wel aanwezig was, gaf hij vaker blijk van
een onorthodoxe kijk op onderwerpen die ter sprake kwamen. Wanneer
in 1972 een statutenwijziging onderwerp van de bestuursvergadering is,
houdt Meischke zich buiten de discussie, tot hij ineens de wat hilarische
suggestie doet om nu eens een goed gedocumenteerd onderzoek te
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Afb. 3: Overhandiging van het gedenkboek
t.g.v. het vijftigjarig jubileum aan de minister
van CRM. V.l.n.r. mr F. Baron van der Feltz
(voorzitter van de Vereniging), H.J. Zantkuijl,
dr Marga Klompé en ir R. Meischke.
57

58
doen naar de schrijfwijze van de naamgever van onze Vereniging. Zijn
suggestie werd resoluut van de hand gewezen. Doch bij de volgende
statutenwijziging, in 1978, had dat naamonderzoek wel degelijk plaatsgevonden
en werd besloten om de schrijfwijze van Hendrick de Keyser
te handhaven, maar het woord ‘Vereniging’ toe te voegen aan de naam.
In veel gevallen bleek pas veel later dat zijn op het eerste gezicht vreemde
opmerkingen het oogmerk had om een heel ander doel te bereiken.
Illustratief is een voorval in 1973. In verband met de bewaking van de
thuishaven van de Vereniging, Huis Van Brienen, suggereerde Meischke
of het tuinhuis van dat pand niet als conciërgewoning kon worden
ingericht. Ook deze suggestie werd onmiddellijk terzijde geschoven.
Enkele vergaderingen later kwam echter ineens de noodzaak aan de
orde om het tuinhuis van Huis Van Brienen te restaureren. Dat laatste
had Ruud ongetwijfeld allang gezien en hij had eerder de kans schoon
gezien om, door een gebruik als conciërgewoning voor te stellen, het
restauratiedoel te bereiken. Als praktijkman wist Meischke dat een
bestemming tot instandhouding leidde. Daarbij koos hij indien nodig
voor de pragmatische kant: liever een verkeerde bestemming, dan geen
bestemming. Die verkeerde bestemming kon altijd wijzigen, maar het
pand was dan gered.
In mei 1975 gaf de architect in het Dagelijks Bestuur, de heer J.
Leupen, te kennen te willen aftreden en hij had in de persoon van Ruud
Meischke een goede opvolger gevonden. Na deze benoeming zou
Meischke zelf verder veel vaker aanwezig zijn en direct sturend optreden.
Het lijkt erop dat hij graag concreet handelde en die mogelijkheid
in het afstandelijk opererende Algemeen Bestuur niet zag. In 1976 is
Meischke aanwezig op de najaarsvergadering van het Algemeen Bestuur.
Zoals al jaren het geval was, rees opnieuw de vraag bij de aanwezigen
waarom de Vereniging altijd zo lang moest wachten op de uitkeringen
van de restauratiesubsidies. De Verenging besteedde al zijn gelden en
moest dientengevolge geld lenen om de restauraties te kunnen uitvoeren.
Geld dat in een later stadium via subsidies wel weer terug kwam,
doch in de tussentijd altijd voor liquiditeitsproblemen zorgde. Al decennia
lang werd gezocht naar oplossingen om die voorfinanciering te
verminderen. Daarbij was de lange duur van de afhandeling van de
afrekening door het Rijk een regelmatig discussiepunt waar nauwelijks
voortgang in werd geboekt. Zo ook in 1976, doch nu kwam er ineens
een praktisch antwoord van de zijde van het bestuurslid Meischke.
Omdat wij als Vereniging nooit een restauratie afwikkelden conform de
R U U D M E I S C H K E , 3 5 J A A R N U C H T E R B E S T U U R J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
(eerste) aanvraag, doch gaande het werk vele, soms vergaande, aanpassingen
doorvoerden, waren onze afrekeningen ook nimmer conform de
ingediende aanvraag. Vervolgens wilden wij altijd wel graag subsidie
ontvangen over het uitgevoerde (meer)werk. Dus de lange afwikkeling
was inherent aan onze gedreven restauratieaanpak en wij moesten ermee
leren leven, was de boodschap. Geen oplossing van het probleem, maar
wel een antwoord van een man die de praktijk kende.
Directe bestuursinvloed
Het toeval wil dat opnieuw een tijd van bestuurlijke verandering aanbrak.
Na enige discussie in 1977 werden op 3 januari 1978 (exact 60
jaar na de oprichting) nieuwe statuten verleden, waarin het Algemeen
Bestuur was omgezet in een Raad van Commissarissen. Het voormalige
Dagelijks Bestuur werd Bestuur. Nadat het stof van deze vernieuwing
was neergedaald, zou Meischke vanaf 1978 verreweg de meeste vergaderingen
van het Bestuur bijwonen.
Er zijn ruwweg vier onderwerpen die op de agenda’s van de vergaderingen
van het bestuur van Vereniging Hendrick de Keyser altijd weer
terugkeren: verwerving van nieuwe panden, restauraties, financiën (met
name subsidieperikelen) en communicatie met derden (p.r.). Om met
het laatste te beginnen, Meischke was niet geïnteresseerd in de publieke
invulling van onze p.r.-uitingen. Hij bemoeide zich nauwelijks met huisstijl,
folders en tentoonstellingen; slechts zelden is hij op een mening
hierover te betrappen. In 1988 vond hij dat ‘Hendrick’ geen geld moest
steken in p.r.-attributen die misschien meer leden opleverden; dat was
geen verenigingsdoel. Een jaar eerder had hij zich uitgesproken tegen
het gebruik van ons huis aan de Turfkade 11 in Goes op de folder,
omdat het een gereconstrueerde gevel betrof. Hij pleitte ervoor een
gevel met een meer bewaarde geschiedenis als boegbeeld te kiezen.
Zodra er echter een voordracht moest worden gehouden of slechts een
toelichting worden gegeven, was Meischke beschikbaar. Het maakte
hem daarbij niet uit of hij sprak bij gelegenheid van de uitreiking van de
Europa Nostra prijs in Gorinchem (1989) of persoonlijk een rondleiding
gaf in Huis Van Brienen ter gelegenheid van ‘hoog’ bezoek (zoals
het bestuur van het Prins Bernhard Cultuurfonds in 1982). Ruud vond
dat er maar één goede manier was om p.r. te bedrijven; het grondig
documenteren van de restauraties van de Vereniging en daarover een
artikel schrijven. Hij zou zelf jarenlang het goede voorbeeld hierin
geven (zie hierna).
Het meest duidelijk was Meischkes mening bij beslissingen over verwer-
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Afb. 4: Goes, Tufkade 11, Karel V huis
59

60
Afb. 5: Workum, Noard 5
Afb. 6: Workum, Noard 5, tekening H.J. Zantkuijl
ving en bij restauratievoorstellen. Als rode draad kan duidelijk
worden vastgesteld, dat hij trouw bleef aan zijn in 1953 zelf
geformuleerde visie: de ontwikkeling die gebouwen in hun
gebruik hadden doorgemaakt, diende zoveel mogelijk behouden
te blijven. Hij was echter wars van ieder dogma en derhalve
de eerste die ook op dit gebied vaker pragmatische of soms
zelfs recalcitrante oplossingen aandroeg. Als hij een dergelijk
voorstel deed, lag daar meestal een ongenoegen aan ten
grondslag. Zo was hij niet gelukkig met de restauratiepogingen
begin jaren ’80 van ons huis Noard 5 te Workum. Dat
pand was al sedert 1932 in ons bezit en had, als gevolg van
een vroeger gebruik als koetshuis, nog altijd het litteken
behouden van twee grote inrijdeuren in de voorgevel. Bij de
voorgenomen restauratie speelde natuurlijk de discussie of de
gevel moest worden hersteld door de oude situatie te reconstrueren,
de gevel te laten zoals het was of een nieuwe oplossing te
creëren. De discussie zou enige jaren duren omdat zowel de Rijksdienst
als de Gemeente afwijkende visies hadden. Meischkes standpunt hierin
blijkt niet uit de notulen. Wel doet hij in 1982 het voorstel om, als er
niet genoeg geld was voor een goede oplossing, de achterste helft van
het huis te laten afbreken, zodat de restauratiekosten lager werden.
Dat hij dit geen serieuze oplossing achtte, bewijst zijn pleidooi twee jaar
later, om de gang langs de binnenkamer en de achterkamer in ieder
geval te handhaven, omdat het hier waarschijnlijk een restant van een
zeer oude indeling betrof (zie afb. 6). De gevel zou uiteindelijk grotendeels
gereconstrueerd worden.
Bij de restauratie van Mient 31 te Alkmaar waren
op de binnenluiken van de eerste verdieping (half
weggeschuurde) restanten van 18de-eeuwse schilderingen
aangetroffen. In 1990 kwam de vraag in
het Bestuur of die schilderingen in al hun grandeur
moesten worden teruggebracht, hetgeen
neer kwam op het overschilderen van de restanten,
of dat moest worden gekozen voor het terughoudend
restaureren van de aangetroffen toestand.
Meischke pleitte voor het laatste, doch het
Bestuur neigde naar een zwaardere aanpak. Twee
jaar later bracht de secretaris, C. André de la
Porte het nog eens duidelijk naar voren; de luiken
verdienden zijn inziens een mooie restauratie en
R U U D M E I S C H K E , 3 5 J A A R N U C H T E R B E S T U U R J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
dus een volledige reconstructie van de 18de- eeuwse toestand. Meischke reageerde nog
duidelijker: privé zou hij het misschien wel
eens zijn met dit voorstel, doch onze
Vereniging had in zijn restauratie-aanpak
een voorbeeldfunctie en om die reden kon
niet anders dan sprake zijn van een sterk
terughoudende aanpak. Het Bestuur besloot
tot het veiligstellen van de bestaande
toestand en niet tot restauratie over te
gaan. Zo er nog twijfel was over de mening
van Ruud Meischke inzake restauratievraagstukken,
in 1986 zorgde hij opnieuw zelf
voor een voortreffelijke formulering. Er
had zich een vermogende Amsterdammer
aangediend die bereid was voor eigen rekening
de (reeds lang gewenste) restauratie
van het interieur van Herengracht 284,
Huis Van Brienen, te laten uitvoeren. Daarna
wilde hij het pand kunnen gebruiken voor representatieve doeleinden.
Het resultaat was in de ogen van Meischke veel te luxe (‘te veel
geld richt alleen maar schade aan’ verzuchtte hij eens). Hij pleitte voor
een terughoudende aanpak van deze restauratie, waarbij de “duidelijk
zichtbare levensdraad” in het interieur behouden zou blijven. Eigenlijk
vatte hij daarmee zijn restauratievisie kernachtig samen.
Bij de bestuurlijke discussies over verwervingen kwam de voorkeur voor
‘panden met een levensgeschiedenis’ ook duidelijk naar voren. Meer dan
eens pleitte hij voor de aanschaf van een pand omdat het (in oorsprong
18de-eeuwse) huis zo’n mooie 20ste-eeuwse onderpui had (Gorinchem
1990), of zelfs een fraaie geheel nieuwe 19de-eeuwse gevel (Hoorn,
1990). Helaas in beide gevallen tevergeefs. Dat lot trof vaker een voorstel
van hem, vooral indien het een 19de- of 20ste-eeuws huis betrof. Als
in 1989 een rapport wordt besproken dat handelt over het verwervingsbeleid
van de Vereniging en het advies bevat om meer 19de- en 20ste- eeuwse architectuur aan te schaffen, antwoordt Meischke dan ook dat
“wij daar al 20 jaar voor open staan, maar die panden dienen zich niet
aan of zijn te duur”. Daar had hij duidelijk een punt, het was geen
onwil waardoor het bezit nauwelijks uitbreiding kende in de jongere
bouwperioden. Immers al in 1971 had ons bestuurslid C.J.A.C. Peeters
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Afb. 7: Alkmaar, Mient 31, luiken
61

62
Afb. 9: Veere, Kaai 89
Afb. 10: Appingedam, Solwerderstraat 14
Afb. 8: ’s Gravenhage, Statenlaan 4
(foto Wijnanda de Roo)
een pleidooi gehouden om over de 1800-grens heen te stappen, waar
H.C. Wesseling aan had toegevoegd om dan ook maar meteen de 1900
barrière te slechten. Maar panden uit deze perioden waren vaak technisch
nog in orde en dus te duur in aanschaf. Meischke zelf was dan wel
bereid om dieper in de buidel te tasten, maar de overige bestuursleden
niet. Met zijn voorstel in 1984 om C.A. van Swigchem in het Bestuur te
benoemen, haalde Meischke een sterke medestander voor met name
19de-eeuwse architectuur in huis. Meteen in 1985 steunt Van Swigchem
de verwerving van Eise Eisingastraat 2 te Franeker, een 18de-eeuws huis
met een onderpui en bijbehorende winkel uit 1895.
Twee jaar later zijn zij beiden unaniem in de mening dat het in 1901
gebouwde huis in bezit van de heer D.H.G. Bolten zeer de moeite
waard was en in ons bezit zou moeten komen. Meischke roemde het
huis in de bestuursvergaderingen en beschreef het uitvoerig in het Jaarverslag
1988 (De schenking van D.H.G. Bolten, Statenlaan 4 te
’s-Gravenhage en Kaai 89 te Veere).
Naast vele huizen die hij tevergeefs aandroeg, zijn er ook vele die vroeg
of laat in Verengingsbezit gekomen zijn, mede dankzij zijn positieve
advies. Opvallend is daarbij dat Ruud vrijwel ieder pand dat ter sprake
kwam kende. Meestal reageerde hij met parate kennis op de voorstellen
in de bestuursvergaderingen en wist ook meteen dat een huis vrijwel
gesloopt was (Friese State in 1985) of véél te duur voor zijn gebruiksmogelijkheden
(Goes, 1984). Afgezien van alle panden die indirect door
Meischke zijn aangedragen en in ons bezit gekomen, zijn er zeker drie
waarvan aantoonbaar het initiatief bij hem lag. In 1986 hield hij een
warm pleidooi voor de verwerving van Solwerderstraat 14 te Appingedam.
De overige bestuursleden waren sceptisch, mede vanwege de afgezonderde
ligging. Maar Meischke achtte het huis zeer waardevol en
zeker de moeite van onze bescherming waard. In 1987 kwam het in ons
bezit. In 1989 kwam Ruud ter vergadering met de mededeling dat
Arnhem zeer in zijn maag zat met een prachtig 18de-eeuws pand aan de
Bovenbeekstraat. Hij vond het, ondanks de beroerde omgeving, zeer
de moeite waard vanwege het goed bewaarde interieur. Twee jaar later
werd het huis verworven en de opvolgende restauratie bleek, met name
ten aanzien van het grotendeels oorspronkelijke interieur, een spectaculair
resultaat op te leveren. In 1990 introduceerde Meischke zijn contacten
met de heer P.J. Tichelaar en diens mogelijke voornemen om zijn
panden aan de Turfkade 5 en 7 in Makkum na een zelf uitgevoerde restauratie
bij de Vereniging onder te brengen. In 1992 vroeg hij hier ten
tweede male aandacht voor en volgde een bezoek van enkele bestuurs-
R U U D M E I S C H K E , 3 5 J A A R N U C H T E R B E S T U U R J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
Afb. 11 en 12: Arnhem, Bovenbeekstraat 21, gevel en interieur zaal
leden aan Makkum. In 1999 zouden beide panden aan de Vereniging
geschonken worden. Slechts éénmaal moest Ruud even gaan kijken, omdat
hij niet zeker was. Het ‘Schultehuis’ in Wanneperveen, Veneweg 83,
was in 1987 door een particulier gekocht en opgeknapt. Vervolgens
werd het in 1990 aan onze Verenging aangeboden. Nadat Meischke
polshoogte was gaan nemen, kwam hij terug met de mededeling dat de
17de-eeuwse interieuronderdelen op een goede wijze en ruimschoots
bewaard gebleven waren en dat verwerving door onze Vereniging zeker
van belang was. Aldus geschiedde nog in datzelfde jaar.
Relatie met Overheid
Meischke heeft zijn werkzame leven voor het overgrote deel in overheidsdienst
doorgebracht. Vanaf 1953 als directeur van het Bureau
Monumentenzorg Amsterdam, vanaf 1958 als directeur van wat later de
Rijksdienst voor de Monumentenzorg zou heten en vanaf 1972 bij diezelfde
organisatie als wetenschappelijk medewerker. De relatie met het
rijk zorgde in bestuursvergaderingen voor opmerkelijke momenten.
Natuurlijk probeerde hij zijn contacten te gebruiken wanneer er problemen
waren met de toekenning of de uitkering van restauratiesubsidies.
Doch zijn mogelijkheden daarin waren beperkt. Slechts éénmaal kan
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Afb. 13 en 14: Makkum, Turfmarkt 5 en 7,
gevels en schouwwand Turfmarkt 5
Afb. 15 en 16: Wanneperveen, Veneweg 83, het Schultehuis, gevel en interieur
63

64
Afb. 18: Amsterdam, Huidenstraat 19
Afb. 19: Amsterdam, Keizersgracht 743
Afb. 17: Amsterdam, Frederiksplein 10
duidelijk een relatie worden gelegd tussen Ruuds bemoeienis en een
subsidietoekenning. In 1984 was hij lang genoeg uit iedere managementfunctie
bij het Rijk om geen belangenverstrengeling meer te
vrezen. Meischke reageerde toen voor het eerst op het gebruikelijke
gemopper inzake subsidietekorten met het aanbod om hem een lijstje
te geven met de zwaarste problemen. Er komen uiteindelijk drie zware
restauraties op te staan: Frederiksplein 10, Huidenstraat 19 en Keizersgracht
743, alle te Amsterdam. In 1985 biedt hij aan om met dat probleemlijstje,
waarvan het financiële gat ruim 1 mln gulden bedraagt, bij
het Rijk om subsidie te gaan vragen. In 1987 resulteert zijn inspanning,
zeer tot zijn ongenoegen, slechts in een gedeeltelijke subsidietoekenning
(van 5 ton).
Ook op andere momenten is Meischke niet gelukkig met de rol van
overheden. Bij de bespreking van een mogelijke verwerving van
Gemeentewege klaagt hij meer dan eens dat Gemeenten zelf de verantwoordelijkheid
zouden moeten dragen om panden die soms al eeuwen
in hun bezit zijn te behouden. Niettemin vindt hij onderbrenging bij
‘Hendrick de Keyser’ uiteindelijk wel de beste oplossing. In 1982 was
Meischke ronduit boos over de voorgenomen decentralisatie van monumentenzorg
naar Gemeenten; hij vreesde dat dit het einde van de zorgvuldig
opgebouwde Rijksbescherming zou inluiden. Hij meent dat de
Vereniging het beste kan stoppen met zijn huidige werk, het realiseren
van een grootschalig programma van restauraties en actieve verwervingen.
Het lijkt hem beter dat wij ons onder het nieuwe regime “terugtrekken
op onze kerntaak”; rustig huisjes verzamelen en opknappen.
Na deze ontboezeming is er overigens geen werkelijke verandering
in zijn bestuurlijk optreden te bespeuren, dus zijn
sombere blik bleek een incident. Nog een tweede keer zou
Meischke werkelijk boos reageren. In 1990 besloot het
Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur om de
reguliere subsidies die verschillende erfgoed instellingen,
waaronder ‘Hendrick de Keyser’ ontvingen, te beëindigen.
Net als bij het hiervoor genoemde voorval vond Meischke
ook hier dat de overheid zich aan haar verantwoordelijkheid
onttrok en dat ergerde hem zeer. Als trouw overheidsdienaar
voelde hij zich gekwetst wanneer diezelfde overheid niet betrouwbaar
bleek, terwijl hijzelf onmachtig was om daar iets
aan te doen. Hij riep op tot een krachtig protest, organiseerde
een overleg met de verantwoordelijke personen en zorgde
daardoor voor een uitstel van deze korting met vijf jaar.
R U U D M E I S C H K E , 3 5 J A A R N U C H T E R B E S T U U R J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
Publicaties voor Keyser ‘Hendrick’
In 1992 schreef Meischke een artikel in ons Jaarverslag, Een blik in
Keyser Hendrick’s boekenkast, waarin hij aan de hand van de geschreven
teksten analyseerde hoe de Vereniging met zijn bezit omging
in de periode 1918 tot 1969, het moment waarop Meischkes eigen
jubileumboek Het Nederlandse Woonhuis van 1300-1800 uitkwam.
Het is interessant om, aan de hand van de door Meischke zelf voor de
Verenging geschreven artikelen, te zien hoe het denken over huisonderzoek
als wetenschappelijke basis voor het restauratieproces veranderde.
Dat is met name interessant omdat uit de Bestuursnotulen Meischke
niet naar voren komt als een gloedvol verdediger van zijn eigen standpunten.
Dat deed hij meer via derden en via het middel dat hij het beste
beheerste, de publicaties. Zoals hierboven aangegeven gaf hij in zijn
artikel uit 1953 al zijn geloofsbrief af voor zijn standpunt in Bestuurlijke
discussies. Hij had destijds, zeker binnen ‘Hendrick de Keyser’,
een vooruitstrevende en afwijkende visie, die pas 10 tot 20 jaar later
algemeen aanvaard werd.
Interessant is de ontwikkeling in de opbouw van zijn artikelen, omdat
daarin weerspiegelt welke aspecten zijns inziens van belang waren voor
het huisonderzoek. Als hij in het Jaarverslag 1956 onze huizen aan de
Oudezijds Achterburgwal 151-153 beschrijft, begint Meischke met een
schets van de omgeving waarin het huis tot stand gekomen is, gevolgd
door een blik op de architectuurstroming in de bouwtijd en de ontwikkeling
van de plaatselijke erven ten tijde van de bouw. De lezer weet nu
in welke context het huis tot stand kwam. Daarna beschrijft hij, aan de
hand van archivalische bronnen, de eigendomsontwikkeling van de
huiserven zelf (omdat eventuele verbouwingen hier wellicht uit voortvloeiden).
Tenslotte eindigt hij met een beschouwing over de plaats van
de gevel in de Nederlandse architectuur en een vergelijking met gevels
van andere huizen. Zijn artikel in het Jaarverslag 1968 over het huis aan
de Brouwersgracht 218 te Amsterdam volgde hetzelfde principe. In
1959 schreef hij een artikel over de huisontwikkeling in het Westen van
ons land en gebruikte daarvoor de verschillen in de structuur van het
casco (muren, balklagen en kap) van de huizen. Hij kwam daarbij tot
een onderscheid in vier ‘typen’.
De indeling van deze drie artikelen vormden de blauwdruk voor het
gedenkboek Het Nederlandse Woonhuis van 1300-1800 uit 1969.
Meischke verdeelt hierin de huizen in verschillende typen. Van ieder
type geeft hij eerst de kenmerken aan de hand van de verschillen in constructie
en indeling. Vervolgens illustreerde hij ieder type met huizen
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Afb. 20: Amsterdam, Oudezijds Achterburgwal 151-155
Afb. 21: Amsterdam, Brouwersgracht 218
65

66
Afb. 22: Amsterdam, Sloterkade 21,
Aalsmeerder Veerhuis
Afb. 23: Den Haag, Statenlaan 4, interieur
uit het bezit van ‘Hendrick de Keyser’ die individueel een beschrijving
kregen. Die beschrijving volgde het vaste stramien: situatie en geschiedenis
(archivalische bronnen), gevolgd door beschrijving en reconstructie
(verklaring van de gevel en de indeling). Dat was een vernieuwende
aanpak, door de voor hem vanzelfsprekende samenhang tussen de gevel
en het achterliggende casco. Twee zaken zijn in de context van Meischkes
ontwikkeling, thans terugkijkend, opmerkelijk: de begrenzing tot
1800 en het vrijwel ontbreken van interieurbeschrijvingen. Slechts bij
een enkel huis, zoals Huis Van Brienen, wordt iets van de interieurafwerking
genoemd, maar eerder als aardige illustratie, dan als wezenlijk
huisonderdeel. De beschrijving van de ontwikkeling van de interieurafwerking
in de beschreven periode moet het doen met twee (!) bladzijden.
Toch zag Meischke de verandering in interieurafwerking als een bruikbare
bron voor huisonderzoek. In zijn artikel uit 1965 over Sloterkade
21 te Amsterdam, De herberg de Bonte Os of het Aalsmeerder
Veerhuis, gebruikte hij juist de beschrijving van het interieur om de
huisgeschiedenis te kunnen verklaren. Nog twee opvolgende artikelen
zouden het stramien volgen dat voor Meischke gebruikelijk was. In
1980 verscheen Achttiende eeuwse “bovenhuijse” te Amsterdam,
over ons huis aan de Oudezijds Achterburgwal 187, en in 1987 schreef
hij samen met P.T.E.E. Rosenberg De Hoornse Doelengebouwen,
over ons Doelencomplex aan de Achterstraat 2 te Hoorn. Beide artikelen
hebben eerst een algemene beschrijving, gevolgd door archivalische
bronnen, om zo te komen tot een beschrijving van de gevels en de indeling
van de onderhavige panden. Beide eindigden met een korte
beschouwing over de plaats van het huis in de bredere context van de
Nederlandse architectuur. Opmerkelijk is dat het woord ‘type’ niet meer
voorkomt. Meischke probeerde vooral bij de Oudezijds Achterburgwal
het huis aan een gelijkvormige groep toe te delen, maar het geloof in een
typologische indeling (zijn eigen geesteskind) had hij geheel verlaten.
Dan volgden in 1988 en in 1989 artikelen in ons Jaarverslag die de
andere hiervoor gesignaleerde grenzen doorbraken. Het eerste handelt
geheel over een voorbeeld van jonge architectuur, de beschrijving van
ons huis aan de Statenlaan 4 te ’s-Gravenhage uit 1901. Bovendien
speelt de beschrijving van het interieur en zelfs de meubilering een gelijkwaardige
rol ten opzichte van de overige gebruikelijke ingrediënten
bij een artikel van Meischke. Bij het artikel in het jaar daarna over
Weaze 30 te Oldeboorn; een Fries huis uit de 18 de eeuw speelde het
interieur zelfs de hoofdrol. Het wordt als eerste beschreven, terwijl het
R U U D M E I S C H K E , 3 5 J A A R N U C H T E R B E S T U U R J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
artikel pas verderop ingaat op de indeling van het huis. Daartussen
spelen de bouwers en hun ambachtelijke resultaat een belangrijke rol in
de totstandkoming van het resultaat.
In dit artikel geeft hij zelf een duidelijke toelichting op de hier gesignaleerde
veranderingen: “de laatste jaren valt de aandacht [van de
Vereniging] meer op het innerlijk van het huis, de indeling ervan en de
interieurafwerking. Het doel is thans huizen te verwerven, die vooral
inwendig ook van betekenis zijn”. Het paste dan ook helemaal in de
strategie van Ruud Meischke om in 1991 als nieuw bestuurslid voor de
Vereniging mevrouw C.W. Fock voor te dragen, hoogleraar Kunstgeschiedenis,
met de geschiedenis van de kunstnijverheid als haar vakgebied.
In zijn tweede gedenkboek, de vierdelige serie Huizen in Nederland,
waarvan het eerste deel in 1993 uit kwam, volgde Meischke zijn nieuwste
inzichten. De inleidende beschouwingen in ieder boek waren van
zijn hand en kenden een indeling in groepen (soms aangeduid als typen)
die vooral eensluidend gevormd waren door de kennis en gewoontes
van ambachtslieden en hun onderlinge relaties. Daarbij speelde in deze
boeken de ontwikkelingen in de interieurafwerking een gelijkwaardige
rol ten opzichte van die van de gevels en de casco-indeling. De individuele
huisbeschrijvingen waren vrijwel alle van de hand van Rosenberg
en volgden het bekende stramien: een schets van de situatie en geschiedenis,
gevolgd door een beschrijving van het huis en een reconstructie.
Ook hier kwam nu de beschrijving van de interieurafwerking gelijkwaardig
met de andere elementen aan bod.
Resumerend kan worden gesteld, dat Ruud Meischke als bestuurslid van
zéér grote invloed is geweest op het beleid van Vereniging Hendrick de
Keyser. Hij heeft laten zien dat een monument meer is dan een gevel en
dat de indeling en de interieurafwerking daarmee een onverbrekelijk
geheel vormen. Dat vervolgens ook de gebruiksgeschiedenis een
onmisbaar aspect van de hedendaagse waardering van een monument is
en dat in alle fasen van zijn bestaan naast de modieuze wensen van de
opdrachtgever vooral de ambachtelijke inzichten en mogelijkheden het
uiteindelijke resultaat bepaalden.
Meischkes invloed lag niet zozeer in de voortrekkersrol, als wel in zijn
ongeëvenaarde vermogen om de tijdgeest aan te voelen en onmiddellijk
een wetenschappelijke onderbouwing te leveren voor veranderende
inzichten. En tenslotte zijn talent om op het juiste moment precies die
mensen in te zetten, die in zijn ogen voor de gewenste ontwikkeling
konden zorgen. ■
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Afb. 24 en 25: Oldeboorn, Weaze 30,
gevel en interieur
67

68
Afb. 1: De Burcht, Henri Polaklaan 9, Amsterdam (foto Arjan Bronkhorst)
E N K E L E O B S E R VAT I E S O V E R L I C H T E N K L E U R N A A R A A N L E I D I N G VA N D E R E S TA U R AT I E VA N D E ‘ B U R C H T ’ J A A R V E R S L A G 2 0 1 0 V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
“Forsch en onwankelbaar van buiten en zachte schoonheid inwendig”
Enkele observaties over licht
en kleur naar aanleiding van
de restauratie van de ‘Burcht’
Het gebouw van de Algemeene Nederlandsche Diamantbewerkersbond
(A.N.D.B) in de Amsterdamse Plantagebuurt,
ontworpen in 1899 door Hendrik Petrus Berlage, werd in de
volksmond na de voltooiing in 1900 al snel de ‘Burcht voor
den arbeider’ genoemd. 1 Opdrachtgever van de bouw Henri
Polak had een belangrijke stem in het ontwerp,
zodat de omschrijving ‘Gesamtkunstwerk’
in meer betekenissen op de Burcht van toepassing
is. In 2008-2010 werd een ingrijpende
restauratie van de Burcht uitgevoerd. Licht en
kleur bleken een grote rol te spelen in het
interieurontwerp. Dit artikel gaat in op dit
bijzondere aspect, dat bij de restauratie steeds
naar voren kwam.
Henri Polak was oprichter en voorzitter van de A.N.D.B., medeoprichter
van de SDAP, gemeenteraadslid van Amsterdam en Laren, en lid van
de Eerste en Tweede Kamer. 2 Een uitspraak van Polak vormde voor ons
een belangrijke inspiratie bij het voorbereidende onderzoek naar de interieurafwerking
van de Burcht. Hij omschreef het gebouw in 1912 als
‘forsch en onwankelbaar van buiten en zachte schoonheid inwendig’. 3
Voor aanvang van de restauratie, drie jaar geleden, was het gebouw al
indrukwekkend. De op Italiaanse stadspaleizen geïnspireerde hal, de
door Ann-Katrin Adolph
Afb. 2: Definitief ontwerp de Burcht, 1909
1. Over Berlage en de Burcht zie met name Vincent van
Rossem, ‘H.P. Berlage (1856-1934) en het gebouw van de
A.N.D.B.’ in: Jaarverslag Vereniging Hendrick de Keyser, 89
(2007), p. 36 t/m 57. Zie verder de literatuurlijst.
2. Een van zijn vele nevenfuncties was bestuurslid bij de
Vereniging Hendrick de Keyser (periode 1922-1932).
3. Polak in: Weekblad A.N.D.B., 22 december 1912 (IISG
Amsterdam, archief ANDB).
69

70
Afb. 3: Bondsraadzaal na 1907 met
schilderingen R. Roland Holst
Afb. 5: Bondsraadzaal na 1907 met
schilderingen R. Roland Holst
Afb. 6: Tekening van Berlage van het trappenhuis
Afb. 4: Bondsraadzaal na 1937 met eikenhouten
betimmering en tweede serie schilderingen
van R. Roland Holst
Bondsraadzaal met schilderingen van Richard Roland Holst en de door
Berlage in 1907 ontworpen Bestuurskamer waren in originele staat
behouden of, zoals de Bondsraadzaal, eerder hersteld. Andere ruimtes
waren echter erg ‘verrommeld’ als gevolg van verbouwingen, renovaties
en aanpassingen. Hier was nauwelijks meer iets te zien van de door
Polak geroemde ‘zachte schoonheid’. Zachtboard en verfkwast hadden
er hun werk gedaan. Met behulp van vragen als: ‘hoe zag het gebouw er
oorspronkelijk uit?’, ‘welke boodschap wilden architect en opdrachtgever
geven aan gebruiker (leden van de vakbond) en bezoeker?’ en
‘welke architectonische middelen werden daarvoor gebruikt?’ ging het
onderzoek van start. Bij een dergelijk onderzoek gaat het overigens niet
alleen om een speurtocht in archieven naar bouwtekeningen, foto’s,
correspondentie en andere documenten, maar ook om nauwkeurig
kijken en het zoeken naar sporen in het gebouw zelf.
Het interieur van de Burcht onderging sinds de bouw diverse transformaties
in opdracht van wisselende gebruikers. Opeenvolgende schilderbeurten,
wegens veranderende ‘smaak’, comfortverbeteringen, zoals het
plaatsen van verlaagde plafonds en voorzetwanden, en het verwijderen
(verkocht op het Waterlooplein!), verplaatsen en vernieuwen van histo-
E N K E L E O B S E R VAT I E S O V E R L I C H T E N K L E U R N A A R A A N L E I D I N G VA N D E R E S TA U R AT I E VA N D E ‘ B U R C H T ’ J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
risch meubilair hadden in de loop der jaren schade aan delen van het
interieur toegebracht. Deze aanpassingen vertroebelden de structuur,
hiërarchie, afwerking en inrichting van de ruimtes. Hoofddoel bij de
restauratie was het terugbrengen van de eenheid van het ontwerp en het
gebouw weer bruikbaar maken voor de volgende decennia. Door de
restauratie zou de samenhang tussen de verschillende ruimtes in het
gebouw, de functies en de verschillende afwerkingniveaus weer duidelijk
zichtbaar gemaakt moeten worden. De moderne installatietechniek die
zou worden ingebracht, moest zo min mogelijk als storend worden
ervaren. De moderne horecakeuken, de lift en de warmteterugwininstallatie
moesten ‘onzichtbaar’ zijn. Dit kon door hergebruik van
oorspronkelijke schachten en kasten met veel wikken en wegen, ontwerpen
en opnieuw ontwerpen, worden gerealiseerd. Aanpassingen op
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Afb. 7: De Bondsraadzaal in 2010 (foto Arjan Bronkhorst)
71

72
Afb. 8: Hal met doorkijk naar nieuwe pui
(foto Arjan Bronkhorst)
Afb. 9: Gevel met ritmische raamopeningen
(foto Arjan Bronkhorst)
4. Manfred Bock, Anfänge einer neuen Architektur, Berlages
Beitrag zur architektonischen Kultur der Niederlande im
ausgehenden 19. Jahrhundert, Den Haag/Wiesbaden 1983.
5. Van Rossem 2007.
6. Bock 1983.
7. H.P. Berlage, Beschouwingen over bouwkunst en hare
ontwikkelingen, Rotterdam 1911. Zie ook: Walter Kramer,
De Beurs van Berlage. Historie en herstel, Zwolle 2003.
8. Polak in: Weekblad A.N.D.B., 20 mei 1898 (IISG
Amsterdam, archief ANDB).
historische plekken, zoals de
receptiepui op de plaats van
de reeds lang verdwenen
vakbondsloketten, moesten
zich voegen binnen het
historische ontwerp, maar
wel duidelijk herkenbaar
zijn als latere toevoegingen.
Met het aanbrengen van
foto’s van medewerkers van
de A.N.D.B. tijdens het
eerste internationale socialistische congres in het gebouw in 1904 kon
op deze plaats een ‘brug’ tussen heden en verleden worden geslagen.
Zo kregen ook de mensen die er werkten en streden voor hun idealen
een plek terug in het gebouw.
Dat de Burcht meer is dan een functioneel bedoeld
gebouw, blijkt al direct uit de voorgevel. Deze werd door
Berlage met behulp van de ‘Ägyptische Diagonale’
ontworpen. 4 De gevel spreekt door het ritme van de
raamopeningen, de zware kantelen en de uit steen gehouwen
letters ‘A.N.D.B.’. De kantelen en de hoge toren
zijn ontleend aan de door Berlage zo bewonderde grote
publieke Italiaanse gebouwen, zoals het Palazzo Publicco
in Sienna en het Bargello en het Palazzo Vecchio in
Florence. 5 Een monumentale trap markeert samen met de
toren de hoofdingang: ‘Mit einer grossen Gebärde aber
wies die Architektur über sich hinaus’. 6 Boven de hoofdingang
bevindt zich het uit steen gehouwen logo van de
vakbond. Berlage gebruikte voor het metselwerk grote
kloostermoppen. Deze enorme bakstenen stonden voor hem symbool
voor het democratische ideaal: ‘Het individu (lees één baksteen) is
nietig, een heel volk (lees muur; het volk, de maatschappij) is macht.’ 7
Het gebouw had naast haar gebruiksfunctie duidelijk een symbolische
functie. Hierbij speelde licht een belangrijke rol: de toren kreeg een
raam/lamp in de vorm van een grote diamant die licht over de stad
straalt. Polak sprak in dit verband over ‘den symbolen van den arbeid,
beschermd door de genius van den vooruitgang’ 8 . Vandaag de dag zou
een gebouw met een dergelijke symbolische functie als ‘landmark’
worden omschreven.
E N K E L E O B S E R VAT I E S O V E R L I C H T E N K L E U R N A A R A A N L E I D I N G VA N D E R E S TA U R AT I E VA N D E ‘ B U R C H T ’ J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
Bij de start van de restauratie was er al wel een vermoeden dat
Berlage een samenhangend ontwerp voor het interieur had
gemaakt op basis van een achterliggend idee. Maar hoe dat
ontwerp er uitzag en wat dat onderliggende idee was, waren
nog onduidelijk. Archiefbronnen waren er nauwelijks en het
gebouw liet zelf nog weinig los. Bekend is dat Berlage nauw
betrokken was bij het bouwproces van de Burcht, ook al was
hij tegelijkertijd druk bezig met de kapitalistische tegenhanger
van het gebouw, de Koopmansbeurs op het Damrak.
Hoewel geen aanwijzingen over kleuren gevonden zijn,
duiden de vele tekeningen erop dat Berlage elk detail nauwlettend
in de gaten hield. De enkele bewaard gebleven brieven
tussen Berlage en het A.N.D.B.-bestuur over andere interieurzaken,
ook na voltooiing van het gebouw, vormen een aanvullend
bewijs voor zijn grote betrokkenheid. 9
Berlage schreef in 1924 over het ontwerpen van gebouwen: ‘De Bouwmeester
beginne dus bij het ontwerpen met het zoeken naar samenstemmende
verhoudingen per ruimte afzonderlijk, en dienovereenkomstig
naar de samenstemmende verhoudingen
der verschillenden ruimten onderling.
Het voldoen aan hun praktische eisschen
zonder meer moge deze samenstemming
benaderen, eerst bij de bedoeling van
den bouwmeester tot vaststelling eener
bepaalde verhouding tusschen de verschillende
afmetingen ontstaat de kunstige
omslotenheid, de ruimte of ruimtecollectiviteit
als kunstwerk’. 10 Afb. 11: Hoofdingang met monumentale trap
(foto Arjan Bronkhorst)
Bij het
onderzoek naar het interieur van de
Burcht bleek dat Berlage een duidelijke
ruimtelijke hiërarchie in het ontwerp had
gehanteerd. Deze ruimtelijke hiërarchie
was niet alleen functioneel maar droeg
een symbolische lading, verder uitge-
Afb. 12: Tekening ‘Toe doof jij dat licht eens uit’
werkt door het gebruik van licht en kleur
in de vertrekken. De ruimtelijke hiërarchie blijkt uit de ordening van
de hoofdfuncties, de routing en de wandafwerking van de vertrekken. 9. IISG Amsterdam, archief ANDB/Henri Polak en NAi
Rotterdam, archief H.P. Berlage/ANDB.
Bij de restauratie en herbestemming van het gebouw is getracht zo veel
10.H.P. Berlage, Schoonheid in samenleving, Rotterdam 1924,
mogelijk aan te sluiten bij deze historische en symbolische indeling.
ßp. 33.
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Afb. 10: Diamanten lamp (foto Arjan Bronkhorst)
73

74
Afb. 13: Schets van bestuurskamer door Berlage Afb. 15: Gerestaureerde objecten bestuurskamer (foto Arjan Bronkhorst)
Afb. 14: Huidige situatie bestuurskamer (foto Arjan Bronkhorst)
E N K E L E O B S E R VAT I E S O V E R L I C H T E N K L E U R N A A R A A N L E I D I N G VA N D E R E S TA U R AT I E VA N D E ‘ B U R C H T ’ J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
In het basement van het gebouw, symbolisch de basis van de vakbond,
bracht Berlage de drukkerij onder. Hier werden pamfletten en boeken
gedrukt voor de leden. Op de parterre, de hoofdverdieping van het
gebouw, was de Bondsraadzaal gesitueerd waar de ledenvergadering
plaatsvond. Daarnaast waren hier kantoorruimtes en loketten voor het
betalen van contributiegeld en de uitkeringen uit de stakingskas. Op de
eerste verdieping was de directieruimte ondergebracht met de kluis voor
de ledencontributies en de Bestuurskamer, waar belangrijke besprekingen
plaatsvonden.
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Afb. 16: De Bondsraadzaal
(foto Arjan Bronkhorst)
75

76
Afb. 17: Zaal tweede verdieping (foto Arjan Bronkhorst)
Afb. 18: Bibliotheek na restauratie
(foto Arjan Bronkhorst)
11.Paul de Beer, ‘Henri Polak, een leider met idealen’, in:
Spanning, jrg. 11 nr. 1 (januari 2007), p. 13-15.
Boven in het gebouw, op de tweede verdieping,
situeerde Berlage de bibliotheek
en de leeszaal voor de leden. Hier vond
de ‘verheffing van de geest’ plaats door
boekenstudies en lezingen over kunst en
dergelijke.’ Polak schreef in dit verband in
1920: ‘Zonder onderwijs, zonder opvoeding,
zonder cultuur komen wij er nooit,
omdat zonder deze de arbeider nooit de
eigenschappen bezitten zal, die hem den
onontbeerlijken gemeenschapszin zullen brengen en hem zullen maken
tot den socialistisch denkenden en handelenden mensch, die de nieuwe
gemeenschap scheppen en besturen zal’. 11 De leden moesten zich
kunnen ontwikkelen, letterlijk via de trap ‘opstijgen’ naar de leeszaal
en de bibliotheek.
Berlage schreef in 1924: ‘het licht is voor den mensch volstrekte voor-
E N K E L E O B S E R VAT I E S O V E R L I C H T E N K L E U R N A A R A A N L E I D I N G VA N D E R E S TA U R AT I E VA N D E ‘ B U R C H T ’ J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
Afb. 19: Vestibule tussen 1919-’34
waarde tot volledige bewustwording’... en ‘... het bovenlicht
slechts bij uitzondering toe te passen... en alleen voor ruimtes
die een verheven karakter krijgen... met niet gewone afmeting...’
12 Bij het betreden van de Burcht via de monumentale
hoofdingang, wordt de bezoeker ook nu nog direct afgeleid
door het licht dat via het bovenlicht (de daklantaarn) in de
grote hal naar binnen daalt. In de hal is geen direct contact
met de buitenwereld mogelijk. Door het licht wordt de bezoeker
als het ware naar de bovenste verdieping gevoerd, quasi
“verlicht”. Opvallend is de glasplaat in de vloer van de hal,
waardoor het licht zelfs het souterrain, de voormalige drukkerij
invalt. Op uiterst subtiele wijze wordt het beoogde effect
van het licht versterkt door de kleuren en het materiaalgebruik
in de hal met het monumentale trappenhuis. De wanden
verlopen er qua kleur van donker (antraciet Belgisch hardstenen
plint) naar licht (gele geglazuurde baksteenvelden),
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Afb. 20: Vestibule na restauratie (foto Arjan Bronkhorst)
12.Berlage 1924, p. 41 en 43.
77

78
Afb. 21: Trappenhuis met bovenlicht en lamp J. Eissenloeffel (foto Arjan Bronkhorst)
E N K E L E O B S E R VAT I E S O V E R L I C H T E N K L E U R N A A R A A N L E I D I N G VA N D E R E S TA U R AT I E VA N D E ‘ B U R C H T ’ J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
Afb. 22: Kantoorvertrek na restauratie (foto Arjan Bronkhorst)
naar lichter (geel en witte geglazuurde baksteenvelden),
naar nog lichter (geelbeige pleisterlaag.)
Het glanzende oppervlak van de geglazuurde
stenen versterkt het effect naar boven toe.
Kleuronderzoek wees uit dat zelfs de kleuren
waarmee de houten kozijnen geschilderd waren,
per verdieping, naarmate men hoger in het
gebouw komt, steeds een tint lichter werden.
Als afsluiting van deze compositie is de bovenste
verdieping van de hal voorzien van decoratief
schilderwerk. De diamantbewerker, lid van de vakbond,
moest zich geestelijk kunnen ontwikkelen,
en via de trap van het bondsgebouw door scholing
‘opstijgen’ naar het licht. De gevonden historische
afwerkingen en het decoratieve schilderwerk, die
deze boodschap als architectonisch middel ondersteunen, zijn bij de
restauratie nauwkeurig gerestaureerd of teruggebracht.
Polak schreef in 1900 over het kort daarvoor opgeleverde vakbondsgebouw:
‘Over het luxurieuse van de inrichting kunnen wij slechts dit zegge,
dat wij geen revolutiebouw wilden waar elk jaar grote onkosten op
zouden komen. (...) En dan vraag ik, waarom zou dat dan niet tevens
fraai mogen zijn? (...) De leden in het algemeen (...) waarderen zulks
wel. De overigen de z.g. ‘franje’ als het ware, moeten opgevoed worden;
bij de meesten moeten wij trachten de goeden smaak te ontwikkelen,
hen te verfijnen, te veredelen. Dit zal ook door het gebouw gebeuren,
en dan is het weinige meerdere daaraan besteed niet weggeworpen,
maar levert eene moreele rente’. 13 Bij de restauratie bleek dat de wandindeling
in de kantoorvertrekken op dezelfde manier was opgebouwd
als die van de hal. De wanden in de hal zijn opgebouwd in drie hoofdzones
(een plint van Belgisch hardsteen, geel en wit gekleurde geglazuurde
bakstenen en tenslotte stucwerk voorzien van decoratieve schilderingen).
Achter voorzetwanden en onder later schilderwerk kwamen
in de kantoren sporen van een vergelijkbare hiërarchische wandopbouw
tevoorschijn. Op basis van deze vondsten zijn de wanden hier weer van
een groene houten lambrisering voorzien met daarboven een okergeel
gepleisterd wandvlak. Op de laatste 40 cm. wand, als een afsluitend
‘fries’ onder het plafond, werd decoratief schilderwerk gevonden. In de
hoekstukken waren gestileerde ‘diamanten’ verwerkt, een toepasselijk
symbool voor het gebouw van de diamantbewerkers. Dit is in alle
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Afb. 23: Detail wand kantoorvertrek
(foto Arjan Bronkhorst)
13.Polak in: Weekblad A.N.D.B., 30 maart 1900 (IISG
Amsterdam, archief ANDB).
79

80
Afb. 24: Gestileerde diamanten in de hoekstukken
(foto Arjan Bronkhorst)
kantoorvertrekken gevonden en hersteld. De reconstructie van de
wandafwerking is met veel aandacht uitgevoerd. Het schilderwerk bleek
oorspronkelijk uitgevoerd te zijn met een tamponeertechniek. Het
gereconstrueerde fries kreeg een speciaal gemengde matte en een beetje
doorschijnende uitstraling, zoals deze op diverse plaatsen was blootgelegd
onder de latere verflagen. Bij de bibliotheek bleek de wandafwerking
iets anders uitgevoerd. Hier is bij de restauratie een groene
lambrisering op de wand geschilderd tot een hoogte van circa 2,10 m.
en verder geen hout toegepast. Het fries met diamanten had hier een
subtiel afwijkend patroon. De secundaire ruimtes zoals oorspronkelijke
toiletten en bergingen hadden een bruine kleurafwerking op deuren en
kozijnen. De vroegere woonruimtes van de conciërge op de tweede
verdieping waren in een leverkleur afgewerkt. Al deze bij het kleuronderzoek
gevonden kleuren, zijn bij de restauratie teruggebracht.
E N K E L E O B S E R VAT I E S O V E R L I C H T E N K L E U R N A A R A A N L E I D I N G VA N D E R E S TA U R AT I E VA N D E ‘ B U R C H T ’ J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
De symboliek van ‘verheffen en verlichten’ zo nadrukkelijk aanwezig in
het ontwerp van het gebouw, bleek tenslotte ook toen een spectaculaire
vondst op de tweede verdieping van het trappenhuis werd gedaan. Hier
werden vijf geschilderde medaillons gevonden, omgeven door decoratief
schilderwerk. Op de medaillons waren de teksten ‘bewustheid’ (met als
symbool een vuist met de duim omhoog), ‘offervaardigheid’ (met vlakke
hand met gespreide duim en pink), ‘A.N.D.B.’ (het vakbondslogo),
‘eenheid’ (met een gebalde vuist) en ‘standvastigheid’ (een hand met
wijs- en middelvinger omhoog ) te lezen. 14 De medaillons vormen een
drieluik, net zoals de schilderingen in de Bondsraadzaal gemaakt door
Richard Roland Holst. Roland Holst bracht daar de drie stadia uit de
cyclus van het vakbondswerk in beeld: het ontstaan van het revolutionair
gevoel uit armoede en onderdrukking (het verleden), het middel
van de staking om maatschappelijke verbetering af te dwingen (heden)
en een toekomstvisioen waarin arbeid en schoonheid (culturele verheffing)
zich verenigen. 15 Op dezelfde wijze staan in het trappenhuis bewustheid
en offervaardigheid voor het verleden, het logo van de ANDB
voor het heden, en eenheid en standvastigheid voor de toekomst! De
plaats van de medaillons, bovenin de hal, heeft meer dan symbolische
betekenis. 16 De aangetroffen medaillons zijn voorzichtig blootgelegd en
met bijzondere aandacht gerestaureerd. Latere verflagen werden minutieus
verwijderd en sleetse plaatsen in de juiste kleur geretoucheerd.
Ook hier zijn de omliggende decoratieve sjabloonschilderingen met hun
historische matte en licht doorschijnende uitstraling teruggebracht.
Afb. 25: Tweede verdieping, de vijf medaillons (foto Jeroen Wilbrink) Afb. 28: Bondsraadzaal met schilderingen R. Roland Holst (foto Arjan Bronkhorst)
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Afb. 26: Aanbrengen van schilderingen met behulp
van sjablonen door restauratieschilder
Afb. 27: Niet uitgevoerd ontwerp
boekenkaft door Berlage
14.Gemeentemuseum Den Haag, Tentoonstelling ‘Berlage
totaal!’. Hier waren ontwerpschetsen te zien, gemaakt door
Berlage in 1900, voor een boekenkaft van Sydney en Beatrice
Webb, Geschiedenis van het britsche vakgvereenigingswezen,
waarbij de getekende handen en de gebruikte tekststijl
overeenkomen met de decoratieschilderingen op de tweede
verdieping van de Burcht. Het boek is later in gewijzigde
vorm (met andere kaft) uitgegeven door de stoommaatschappij
van de A.N.D.B.
15.Van Rossem 2007.
16.De medaillons bleken na kleuronderzoek uit een latere fase te
dateren dan de decoratie eromheen. In 1904 vond het eerste
internationale socialistische congres in de Burcht plaats.
Hiervan zijn foto’s (IISG Amsterdam, archief ANDB)
bewaard. De decoratieve wandschilderingen zijn waarschijnlijk
pas na deze bijeenkomst omstreeks 1905 op de muur
aangebracht, na de grote staking, ter ere van het 10-jarig
bestaan van de vakbond. In het jaarverslag van de A.N.D.B.
1904-1905 (IISG Amsterdam, archief ANDB) is sprake van
decoratief schilderwerk.
81

82
Berlage zou zelf hebben
gezegd, dat de Burcht
zijn meest geslaagde
werk was. 17 De hiërarchie
van de ruimtes, de overal
aanwezige decoratieve
schilderingen, de subtiele
licht- en kleurafwerking
en het materiaalgebruik
Afb. 29: Eerste verdieping met hier geplaatste schilderingen R. Roland Holst (foto Arjan Bronkhorst)
verleenden het gebouw
bij de oplevering een
sterke eenheid en ondersteunden
de boodschap
van ‘verheffen en verlichten’.
Waarschijnlijk heeft
de nauwe samenwerking
van architect (Berlage)
en opdrachtgever (Polak)
er toe geleid dat deze
boodschap zo goed in
architectuur kon worden
uitgedrukt. Doordat de
samenhang van de verschillende
elementen in
de loop der tijd verloren
was gegaan, was ook de
boodschap minder duidelijk
afleesbaar geworden.
Bij de restauratie bleek
dan ook dat alleen het
herstellen van onderdelen
Afb. 30: Bestuurskamer (foto Arjan Bronkhorst)
niet voldoende was. Het
uiteenrafelen en weer
bijeen brengen van alle
elementen was nodig om het gebouw zijn boodschap terug te geven.
Steeds weer diende ‘het geheel’ in ogenschouw te worden genomen.
Nu, na de restauratie, kan dit ‘Gesamtkunstwerk’ van Berlage en Polak
weer in oude glorie en in teruggevonden kleurenpracht stralen. ‘Forsch
en onwankelbaar van buiten’, heeft het gebouw veel van zijn ‘zachte
17.C.M. van Moorsel, De Beurs van Berlage, Baarn 1928. schoonheid inwendig’ herkregen. ■
E N K E L E O B S E R VAT I E S O V E R L I C H T E N K L E U R N A A R A A N L E I D I N G VA N D E R E S TA U R AT I E VA N D E ‘ B U R C H T ’ J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
Afb. 31: Trappenhuis tweede verdieping (foto Arjan Bronkhorst)
Literatuur
• C.A. van der Velde, De A.N.D.B. Een overzicht van zijn
ontstaan, zijne ontwikkeling en zijne betekenis, Amsterdam
1925.
• Pieter Singelenberg, H.P. Berlage. Idea and Style. The quest for
modern architecture, Utrecht 1972.
• Pieter Singelenberg, Manfred Bock en Kees Broos, H.P.
Berlage. Bouwmeester 1856-1934, Den Haag 1975.
• Manfred Bock, Anfänge einer neuen Architektur, Berlages
Beitrag zur architektonischen Kultur der Niederlande im
ausgehenden 19. Jahrhundert, Den Haag/Wiesbaden 1983.
• Manfred Bock, Jet Collee en Hester Coucke, H.P. Berlage en
Amsterdam, Amsterdam 1987.
• Sergio Polano e.a., Hendrik Petrus Berlage. Het complete werk,
Alphen aan den Rijn 1988.
• Salvador Bloemgarten, Henri Polak. Sociaal democraat
1868-1943, Den Haag 1996.
• Manfred Bock, Pol Bruys, Kristin Duysters, René Lugtigheid,
Jeroen Schilt en Jouke van der Werf, De inrichting van de
Beurs van Berlage, Zwolle 1996.
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
• Titus M. Eliëns, H.P. Berlage (1856-1934). Ontwerpen voor
het interieur, Zwolle 1998.
• Marien van der Heijden, De Burcht. Het Bondsgebouw van
H.P. Berlage, R.N. Roland Holst en de ANDB, Amsterdam
2001.
• Paul de Beer, ‘Henri Polak, een leider met idealen’, in:
Spanning, jrg. 11 nr. 1 (januari 2007), p. 13-15.
• Vincent van Rossem, ‘H.P. Berlage (1856-1934) en het
gebouw van de A.N.D.B.’ in: Jaarverslag Vereniging
Hendrick de Keyser, 89 (2007), p. 36 t/m 57.
• ‘Amsterdam, Henri Polaklaan 9, De Burcht’, in: Jaarverslag
Vereniging Hendrick de Keyser, 90 (2008), p. 21 t/m 22.
• ‘Amsterdam, Henri Polaklaan 9, De Burcht’, in: Jaarverslag
Vereniging Hendrick de Keyser, 91 (2009), p. 22 t/m 24.
• Bert Jonker, De Burcht. Onderzoek naar de historische
afwerklagen van in- en exterieur, Zwolle 2009/2010.
• Yvonne Brentjens en Titus M. Eliëns, H.P. Berlage (1856-
1934). Architect en ontwerper, Zwolle 2010.
83

84
Alfabetische lijst van plaatsen in
Nederland met panden van de Vereniging
Jaar van verwerving
Alblasserdam
1 Cortgene 9, vml. ambachtsherenhuis
(overdracht gemeente Alblasserdam; met steun 2006
BankGiro Loterij)
Alkmaar
1 Mient 31 1925
2 Mient 33
Amersfoort
1925
1 Havik 33-35
Amsterdam
1941
1 Beulingstraat 25 1928
2 Blauwburgwal 22 1976
(legaat mw C.M. Alderding-Krull)
3 Bloemgracht 9 1962
4 Bloemgracht 87 1929
5 Bloemgracht 89 1929
6 Bloemgracht 91 1927
7 Bloemgracht 108 1962
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
8 Brouwersgracht 48 1918
9 Brouwersgracht 50 1918
10 Brouwersgracht 54 1965
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
11 Brouwersgracht 56 1949
12 Brouwersgracht 218
13 Diemerzeedijk 27,
1946
vml. gemeenlandshuis 2008
(met steun BankGiro Loterij)
14 Egelantiersgracht 73 1962
15 Enge Kerksteeg 2 1918
16 Enge Kerksteeg 4 1918
17 Frederiksplein 10 1975
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
18 Henri Polaklaan 9, ‘de Burcht’ 2007
(met steun BankGiro Loterij en het SNS REAAL Fonds)
19 Herengracht 39 1963
20 Herengracht 59
21/22 Herengracht 77 /
1918
Korsjespoortsteeg 24 1958
23 Herengracht 170,
‘Huis Bartolotti’ 1924
24 Herengracht 172,
‘Huis Bartolotti’ 1971
(schenking koopsom Merrem & La Porte N.V.)
25 Herengracht 241 2006
(schenking dhr J.J.M. Bordens en mw E.H. Heesen)
26 Herengracht 284,
‘Huis Van Brienen’ 1933
(schenking Comte d'Alsace, Prince d'Henin)
27 Herengracht 394 1918
28 Herengracht 476 1953
(schenking mw G.L.C.A. Mirandolle)
29 Herengracht 524 1995
(met steun van NOG Verzekeringen)
30 Huidenstraat 19 1977
31 Kattengat 4 1926
32 Kattengat 6 1926
33 Keizersgracht 387 1955
(nalatenschap mw J.M. Worst-Kalff)
34 Keizersgracht 743 1978
(nalatenschap mw J.A.W. Westerman Holstijn-
van Hettinga Tromp)
35 Kerkstraat 19 1969
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
36 Kerkstraat 288 1986
(schenking ‘Johanna van Riemsdijk’ Stichting)
37 Kerkstraat 290 1986
(schenking ‘Johanna van Riemsdijk’ Stichting)
38 Kerkstraat 292 1986
(schenking ‘Johanna van Riemsdijk’ Stichting)
39 Kerkstraat 294 1986
(schenking ‘Johanna van Riemsdijk’ Stichting)
40 Kerkstraat 324
41 Koestraat 10/12,
1957
vml. wijnkopersgildehuis 1947
42 Lange Leidsedwarsstraat 144 1964
43 Lange Leidsedwarsstraat 146 1964
44 Lange Leidsedwarsstraat 148 1964
45 Lange Leidsedwarsstraat 150 1964
46 Lange Leidsedwarsstraat 152 1972
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
47 Lijnbaansgracht 334 1966
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
48 Nieuwebrugsteeg 13
49 Nieuwebrugsteeg 15 /
1918
St. Olofspoort 9 1967
(schenking Fries-Groningse Hypotheekbank N.V.)
50 Nieuwendammerdijk 283-285
51 Nieuwezijds Voorburgwal 75,
1959
vml. makelaers comptoir 2002
(overdracht Commissarissen van het Makelaars-
gilde / gemeente Amsterdam)
52/53 Nieuwezijds Voorburgwal
264 / Wijdesteeg 1 1929
54 Nieuwmarkt 20-22 1918
55 Noordermarkt 17 1963
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
56 Noordermarkt 20 1962
57 St. Olofspoort 1 / Zeedijk 2 1967
(schenking Fries-Groningse Hypotheekbank N.V.)
58 St. Olofspoort 2 1918
59 St. Olofspoort 3 1967
(schenking Fries-Groningse Hypotheekbank N.V.)
60 St. Olofspoort 4 1918
61 St. Olofspoort 5 1967
(schenking Fries-Groningse Hypotheekbank N.V.)
62 St. Olofspoort 7 1967
(schenking Fries-Groningse Hypotheekbank N.V.)
63 St. Olofssteeg 8, ‘het Jopenvat’ 1924
64 Oudekerksplein 50 1955
65 Oudezijds Achterburgwal 151 1956
(schenking koopsom N.N.)
66 Oudezijds Achterburgwal 153 1956
(schenking koopsom N.N.)
67 Oudezijds Achterburgwal 155
68 Oudezijds Achterburgwal 187 /
1984
Spinhuissteeg 2 1980
69 Oudezijds Voorburgwal 14 1929
A L F A B E T I S C H E L I J S T VA N PA N D E N J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
70/71 Oudezijds Voorburgwal 57 /
Oudezijds Achterburgwal 46A 1946
72 Oudezijds Voorburgwal 73 1963
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
73 Oudezijds Voorburgwal 100
74 Palmgracht 20-26,
1918
‘Bossche Hofje’ 1997
(schenking Stichting Arent Dirksz Bosch Hofje)
75 Prinsengracht 2 1918
76 Prinsengracht 4 1918
77 Prinsengracht 36 1918
78 Prinsengracht 997 1986
(schenking ‘Johanna van Riemsdijk’ Stichting)
79 Prinsengracht 999 1986
(schenking ‘Johanna van Riemsdijk’ Stichting)
80 Prinsengracht 1001 1986
(schenking ‘Johanna van Riemsdijk’ Stichting)
81 Rapenburg 13
82 Sloterkade 21,
1918
‘Aalsmeerder Veerhuis’ 1925
83 Spuistraat 233 1961
(nalatenschap mw H.H. Fruyt-Martens)
84 Warmoesstraat 83 1918
85 Zandhoek 4 1949
86 Zeedijk 1
Appingedam
1920
1 Dijkstraat 30 1998
2 Solwerderstraat 14
Arnhem
1987
1 Bovenbeekstraat 21 1991
(overdracht gemeente Arnhem)
Balk
(gem. Gaasterland – Sloten)
1 Raadhuisstraat 11 1970
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
2 van Swinderenstraat 7 1971
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
1
Bergen op Zoom
St. Catharinaplein 1 1993
2 St. Catharinaplein 2 1993
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
1
Blaricum
Bloemlandseweg 3 2000
(met steun BankGiro Loterij en dankzij
nalatenschap mw E.C. Coolhaas-Korpershoek)
1
Blokker (gem. Hoorn)
Westerblokker 39,
‘Barmhartige Samaritaan’
Blokzijl
(gem. Steenwijkerland)
1990
1 Bierkade 6 1961
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
2 Bierkade 7 1961
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
3 Bierkade 8 1960
(overdracht Coöperatieve Zuivelindustrie NOVAC)
4 Kerkstraat 2 1926
5 Kerkstraat 16 1961
6 Kerkstraat 20-22 1926
7 Kerkstraat 24 1926
8 Kerkstraat 26 1926
9 Kerkstraat 28
Bolsward
1926
(gem. Zuidwest Friesland)
1 Kleine Dijlakker 17 2008
(nalatenschap J.P. Albada Jelgersma)
1
Breda
Moerenpad 10, kapel van
Gageldonk
Brielle
1918
1 Maarland NZ 10 1948
2 Maarland NZ 24 1925
3 Maarland NZ 29/30 1949
4 Voorstraat 27
Broek in Waterland
(gem. Waterland)
1928
1 Havenrak 1 2007
(schenking mw W.A.A. Bruigom-Six)
2 Leeteinde 4/6 1962
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
3 Leeteinde 12 1964
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
Cruquius
(gem. Haarlemmermeer)
1 Cruquiusdijk 27,
vml. stoomgemaal ‘de Cruquius’ 2009
(met steun BankGiro Loterij)
1
Culemborg
Slotstraat 8 1989
2 Slotstraat 10/Lange Meent 1-7 1977
(schenking koopsom N.N.)
Delft
1 Markt 2 1962
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
2 Markt 4 1962
3 Van der Mastenstraat 24 1979
(overdracht ‘Stichting Hofje van Gratie’)
4 Van der Mastenstraat 26 t/m 40,
complex ‘Hofje van Gratie’ 1979
(overdracht ‘Stichting Hofje van Gratie’)
5 Oude Delft 49 1936
6/7 Wijnhaven 16 / Boterbrug 17
Den Helder
1925
1 Molenstraat 63 2006
(schenking mw J. Hillerström en erfgenamen A.A. Zon)
1
Deventer
Boterstraat 3 1977
(schenking Stichting N.N.)
2 Brink 47 1977
(schenking Stichting N.N.)
3 Noordenbergstraat 6 1965
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
1
Doesburg
Koepoortstraat 26 /
Hogestraat 1 1980
2 Meipoortstraat 57 1958
3 Meipoortstraat 59 1958
85

86
1
Dokkum
(gem. Dongeradeel)
Keppelstraat 40 1963
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
1
Dordrecht
Bolwerk 2 / Merwekade 102 2006
(schenking dhr M.C.M. Schless en
dhr L.H.M. Stroekxs van den Broek)
2 Bolwerk 4 2007
(schenking koopsom dhr M.C.M. Schless en
dhr L.H.M. Stroekxs van den Broek)
3 Engelenburgerbrug 1-3,
vml. het rondeel 1975
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
4 Grotekerksbuurt 50 1970
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
5 Grotekerksbuurt 54 1959
6 Grotekerksbuurt 56 1959
7 Kuipershaven 41/42 1955
8 Voorstraat 170 1919
9/10 Voorstraat 173 /
Nieuwbrug 1/3 1971
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
11 Wijnstraat 71/73 1965
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
12 Wijnstraat 113, ‘het Zeepaert’ 1996
(met steun nalatenschap mw C.M. van der Meulen-
Jensma)
13 Wijnstraat 123/125,
‘de Onbeschaamde’ 1994
(overdracht gemeente Dordrecht)
14 Wijnstraat 124, 126 en 128 1997
(dankzij nalatenschap mw C.M. van der
Meulen-Jensma)
15 Wijnstraat 127, ‘In Beverenburch’ 2006
(schenking koopsom BankGiro Loterij)
16 Wijnstraat 153, ‘Rodenburch’ 2007
(overdracht gemeente Dordrecht)
Driebergen-Rijsenburg
(gem. Utrechtse Heuvelrug)
1 Hoofdstraat 87-91, ‘Sparrendaal’ 2000
(overdracht gemeente Driebergen-Rijsenburg en
dankzij nalatenschap mw E.C. Coolhaas-Korpershoek)
Driehuis (gem. Velsen)
1 P.C. Hooftlaan 93, kapelwoning
‘Beeckestijn’ 2010
(met steun Bank GiroLoterij)
1
Dronrijp
(gem. Menaldumadeel)
Tsjerkebuorren 12 2005
(schenking mevrouw A.Dijkstra-Ossewaarde)
1
Edam
(gem. Edam-Volendam)
Achterhaven 105 1920
2 Doelland 3 1946
3 Doelland 5 1940
4 Spui 6
Elburg
1927
1 Krommesteeg 11 1925
2/3 Smedestraat 22 /
Rozemarijnsteeg 14, smederij 1987
4 Smeesteeg 4
Enkhuizen
1980
1 Bagijnestraat 3 1957
2 Breedstraat 32 1919
3 Breedstraat 102 1956
4 Breedstraat 121 1928
5 Torenstraat 11 1962
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
6 Vissersdijk 44 1928
7 Westerstraat 76 1919
8 Zuiderspui 3 1925
9 Zuiderspui 4
Franeker
(gem. Franekeradeel)
1918
1 Eise Eisingastraat 2 1985
(met steun ‘P.W. Janssens Friesche Stichting’)
2 Raadhuisplein 13 1966
(schenking erven L. van der Woude en G. Donia)
1
Frederiksoord
(gem. Westerveld)
M.E. van der Meulenweg 5 1992
(legaat mw M. Helbers-Molt)
1
Goes
Turfkade 11, ‘Karel V-huis’
Gorinchem
1928
1 Burgstraat 30/Vismarkt 20-21 1919
2 Molenstraat 109, vml. tolhuis 1977
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
1
Gouda
Naaierstraat 6
’s-Gravenhage
1929
1 Beeklaan 303 1995
2 Statenlaan 4 1987
(nalatenschap dhr D. Bolten)
1
Groningen
Ossenmarkt 5
Haarlem
1930
1 Donkere Spaarne 56 1992
(overdracht Stichting Diogenes Haarlem)
2 Goudsmidspleintje 1 /
Donkere Begijnhof 8 1992
(overdracht Stichting Diogenes Haarlem)
3 Goudsmidspleintje 2/3 1992
(overdracht Stichting Diogenes Haarlem)
4 Groot Heiligland 19 1992
(overdracht Stichting Diogenes Haarlem)
5 Groot Heiligland 22 /
Omvalspoort 11 1992
(overdracht Stichting Diogenes Haarlem)
6 Groot Heiligland 46 1992
(overdracht Stichting Diogenes Haarlem)
7 Groot Heiligland 48 1992
(overdracht Stichting Diogenes Haarlem)
8 Groot Heiligland 63 t/m 85,
complex ‘Gasthuishuisjes’ 1992
(overdracht Stichting Diogenes Haarlem)
A L F A B E T I S C H E L I J S T VA N PA N D E N J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
9 Houtmarkt 17 1934
10 Korte Spaarne 15 /
Spaarnwouderstraat 19 1992
(overdracht Stichting Diogenes Haarlem)
11 Korte Spaarne 23/25/27
12 Korte Spaarne 29/31 /
1929/1961
Wijdesteeg 3 1929
13 Korte Wijngaardstraat 14 1992
(overdracht Stichting Diogenes Haarlem)
14 Nassaulaan 14 1979
(met steun Prins Bernhard Cultuurfonds)
15 Nassaulaan 16 1979
(met steun Prins Bernhard Cultuurfonds)
16 Nieuwe Gracht 7,
‘Huis Barnaart’ 2002
(met steun BankGiro Loterij en dankzij
nalatenschap dhr C.W. Zeeman)
17 Spaarne 15-17, ‘Hodshon Huis’ 2008
(met steun BankGiro Loterij)
18 Spaarne 69 1963
19 Spaarne 108 1924
20 Spaarnwouderstraat 15
Hardegarijp
(gem. Tietjerksteradeel)
1961
1 Rijkstraatweg 24 2010
(met steun Bank GiroLoterij)
1
Harlingen
Havenplein 14 1963
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
2 Havenplein 28 1964
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
3 Noorderhaven 106 1930
4 Voorstraat 61 1955
5 Zuiderhaven 2
Hasselt
(gem. Zwartewaterland)
1955
1 Hoogstraat 33 1963
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
2 Markt 1, vml. raadhuis 1995
(overdracht gemeente Hasselt)
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
3 Rosmolenstraat 1 1977
(schenking koopsom N.N.)
4 Rosmolenstraat 3 1972
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
Heiloo
1 Kennemerstraatweg 278,
‘Nijenburg’ 2004
(overdracht Vereniging Natuurmonumenten)
’s-Hertogenbosch
1 Hinthamerstraat 138 2009
(met steun BankGiro Loterij)
2 2e Korenstraatje 18 /
Dode Nieuwstraat 43
Honselersdijk
(gem. Westland)
1927
1 Hofstraat 27-29, vml. nederhof 2006
(overdracht gemeente Westland)
Hoorn
1 Achter de Vest 1,
‘Maria- of Kruittoren’ 1993
(overdracht gemeente Hoorn)
2 Achterstraat 2 / Onder de Boompjes
1 t/m 1c, vml. doelen 1987
3 Binnenluiendijk 3 en 4 1998
(schenking dhr J.E. de Visser)
4 Grote Oost 82 1987
5 Grote Oost 84 1987
6 Grote Oost 132 1987
7 Hoofd 2, ‘Hoofdtoren’ 2003
(overdracht gemeente Hoorn)
8 Italiaanse Zeedijk 106 1987
9 Kerkplein 39,
‘St. Jans Gasthuis’ 2003
(overdracht gemeente Hoorn)
10 Korenmarkt 8 1970
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
11 Kuil 32 1965
(overdracht gemeente Hoorn)
12 Munnickenveld 2 1921
13 Munnickenveld 21a t/m 21g,
complex ‘Claes Stapelshofje’ 1987
14 Muntstraat 6 2001
(schenking koopsom BankGiro Loterij)
15 Oosterplantsoen 1 en 1a,
‘Oosterpoort’ 2003
(overdracht gemeente Hoorn)
16 Rode Steen 8, vml. waag 2003
(overdracht gemeente Hoorn)
17 Slapershaven 1 1987
18 Slapershaven 2 1987
19 West 50 1987
20 Wisselstraat 8 / Kloosterpoort 1 2003
(overdracht gemeente Hoorn)
Kampen
1 Buiten Nieuwstraat 62,
‘Bethlehemsvergadering’ 1975
2 Burgwalstraat 6 1925
3 Burgwalstraat 8 1972
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
Kuinre
(gem. Steenwijkerland)
1 Henric de Cranestraat 38,
vml. raadhuis en waag 1977
(schenking gemeente IJsselham)
1
Leeuwarden
Auckamastraatje 4 1976
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
2 Auckamastraatje 6 1976
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
3 Grote Hoogstraat 14 1957
4 St. Jacobsstraat 13
Leiden
1928
1 Herengracht 82 1929
2 Lorentzkade 5 2004
(nalatenschap dhr H.M.J.W.J. Kortmann)
3 Rapenburg 25,
‘Bibliotheca Thysiana’ 1997
(overdracht Stichting Bibliotheca Thysiana)
4 Vliet 9 1983
87

88
Lexmond (gem. Zederik)
1 Kom Lekdijk 1 1965
(overdracht gemeente Lexmond)
1
Linschoten
(gem. Montfoort)
Dorpsstraat 28 1969
(legaat dhr G. Ribbius Peletier Jr.)
2 Dorpsstraat 30 1969
(legaat dhr G. Ribbius Peletier Jr.)
3 Dorpsstraat 32/34 1969
(legaat dhr G. Ribbius Peletier Jr.)
Maassluis
1 Ankerstraat 16, vml. kuiperij 2002
(overdracht gemeente Maassluis)
2 Hoogstraat 11,
vml. gemeenlandshuis 2010
(met steun Bank GiroLoterij)
3 Markt 18 1978
(met steun Prins Bernhard Cultuurfonds)
1
Maastricht
Achter de Molens 26 1972
(overdracht gemeente Maastricht)
2 Achter de Molens 28 1972
(overdracht gemeente Maastricht)
3 Achter de Molens 30 1972
(overdracht gemeente Maastricht)
4 Cellebroedersstraat 4,
vml. cellebroederskapel 2006
(overdracht Stichting Cellebroederskapel)
5 Ridderstraat 2A /
Bisschopsmolengang 2B 1971
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
6 Stenenbrug 2
Makkum
1954
(gem. Zuidwest Friesland)
1 Turfmarkt 5 1999
(schenking dhr ir P.J. Tichelaar)
2 Turfmarkt 7 1999
3 Vallaat 22 2009
(overdracht Stichting Monumenten Makkum/Kingma-
stichting)
1
Medemblik
Vooreiland 11 1968
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
2 Vooreiland 12 1968
(overdracht door N.V. Aannemersbedrijf Woudenberg)
3 Vooreiland 22 1968
(gekocht met Monumentenprijs 1988 van Prins Berhard
Cultuurfonds)
Middelburg
1 Gortstraat 30 1930
2 Laan van Nieuwenhove 2,
‘de Geuzenhoek’ 2004
(schenking E.P.D. van Ooijen)
3 Londensekaai 9 1965
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
4 Londensekaai 11 1960
5 Rotterdamsekaai 1 /
Schuitvlotstraat 4 1964
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
6 Schuiffelstraat 18, ‘de Rosmolen’ 2004
(schenking dhr Th. Laurentius)
7 Vlasmarkt 49 1999
8 Vlasmarkt 51,
‘Huis ’s-Hertogenbosch’ 1999
(met steun nalatenschap dhr J. Acquoy en
mw E.A.A. Nairac
9 Wagenaarstraat 1 1973
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
1
Moddergat
(gem. Dongeradeel)
Séwei 49
Monnickendam
(gem. Waterland)
1995
1 Noordeinde 5, vml. raadhuis 1996
(overdracht gemeente Waterland)
2 Noordeinde 10 1929
3 Weezenland 7 1961
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
Naaldwijk (gem. Westland)
1 Heilige Geest Hofje 1-12,
‘Heilige Geest Hofje’ 2006
(overdracht gemeente Westland)
1
Naarden
Kloosterstraat 9 1957
2 Kloosterstraat 11 1926
3 Kloosterstraat 13
Nieuwkoop
1926
1 Reghthuysplein 1, vml. raadhuis
Noordwijk
1949
1 Voorstraat 19 1971
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
Nijmegen
1 St. Anthoniusplaats 9 / Ottengas 15,
vml. cellenbroederenhuis 2002
(Stichting Restauratiefonds Cellenbroederenhuis)
1
Oldeboorn
(gem. Boornsterhem)
Weaze 30
Oostvoorne
(gem. Westvoorne)
1989
1 Burg. Letteweg 5,
‘Schoenmakershuisje’ 1969
(schenking n.v. Mij tot Expl. van O.G. ‘Voorne’s Duin’)
2 Hoflaan 17, ‘Overburgh’ 1934
(schenking ‘bloot eigendom’ n.v. Mij tot Expl. van
O.G. ‘Voorne’s Duin’)
1
Oudewater
Kapellestraat 5
Purmerend
1918
1 Bierkade 9/ Whereplantsoen 7
Rotterdam
1929
1 Glazoenowlaan 3 2001
(schenking dhr D.E. van Raalte)
Rouveen (gem. Staphorst)
1 Oude Rijksweg 264 2006
(schenking koopsom SNS REAAL Fonds)
A L F A B E T I S C H E L I J S T VA N PA N D E N J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
Scheveningen
(gem. ’s-Gravenhage)
1 Zwaardstraat 16,
‘Derde Ambachtsschool’ 2004
(met steun BankGiro Loterij)
Schiedam
1 Aleidastraat / Hofje van Belois 1-37,
‘Hofje van Belois’ 2005
(overdracht Stichting Woonplus Schiedam)
2 Lange Achterweg 36-82, vml.
‘Weeshuis der Hervormden’ 2009
(overdracht Stichting Woonplus Schiedam)
3 Overschiesestraat 1-3 / Proveniershuis
1-30, vml. proveniershuis 2005
(overdracht Stichting Woonplus Schiedam)
4 Oude Kerkhof 5-7-9 /
Bagijnhof 7 2005
(overdracht Stichting Woonplus Schiedam)
1
Schoonhoven
Lange Weistraat 87 1961
(schenking Firma L. Woudenberg & Zonen)
2 Bij de Watertoren 25,
vml. watertoren 2006
(overdracht Stichting Behoud Watertoren
Schoonhoven)
3 Lopikerstraat 37 1961
(schenking Firma L. Woudenberg & Zonen)
4 Voorhaven 6 1965
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
1
Schoorl (gem. Bergen)
Duinweg 3, vml. rechthuis 1931
(overdracht gemeente Schoorl)
Usquert (gem. Eemsmond)
1 Raadhuisstraat 3,
vml. raadhuis 1990
(overdracht Stichting tot behoud van het Berlagehuis)
1
Utrecht
Boothstraat 2A 1973
(legaat Jhr J.C. Martens van Sevenhoven)
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
2 Erasmuslaan 9 1999
(nalatenschap mw E.C. Coolhaas-Korpershoek / met
steun van het Van Enter-Westerman Holstijn Fonds)
3 Janskerkhof 16 1973
(legaat Jhr J.C. Martens van Sevenhoven)
4 Prins Hendriklaan 112 1996
(met steun Prins Bernhard Cultuurfonds)
1
Valkenburg (gem.
Valkenburg aan de Geul)
St. Pieterstraat 2a,
vml. watermolen
Veere
2003
1 Kaai 2-6, ‘Campveerse Toren’ 2005
(overdracht gemeente Veere)
2 Kaai 21 1989
3 Kaai 89 1987
(nalatenschap dhr D. Bolten)
4 Markt 2 1921
5 Markt 3 1981
(legaat mw W. Abbeleven-Labberton)
6 Markt 4 1947
7 Markt 6 1947
8 Markt 10 2000
(schenking familie Oosterhoff)
Velsen-Zuid (gem. Velsen)
1 Rijksweg 130-136, ‘Beeckestijn’ 2007
(met steun Louisa van der Velden Stichting)
1
Venlo
Grote Kerkstraat 19-21 1987
2 Henry Dunantstraat 4 2010
(met schenking van E.A.C. de Bruyn – Haenen)
3 Kwartelenmarkt 1
Vianen
1925
1 Achterstraat 88 1968
(overdracht gemeente Vianen)
Vierpolders (gem. Brielle)
1 Middelweg 5, ‘Esterenburg’ 2002
(met steun Louisa van der Velden Stichting)
Vlaardingen
1 Westhavenkade 45,
vml. redershuis 1998
(overdracht gemeente Vlaardingen
2 Westhavenplaats 37, vml. visbank 1998
Vlieland
1 Dorpsstraat 99,
‘Tromps Huis’ 2001
(overdracht gemeente Vlieland)
2 Dorpsstraat 148, vml. raadhuis 2001
(overdracht gemeente Vlieland)
3 Duinkersoord 33,
vml. reddingbootloods 2001
(overdracht gemeente Vlieland)
Vlissingen
1 Beursplein 11, vml. beurs 1928
(overdracht gemeente Vlissingen)
1
Vollenhove
(gem. Steenwijkerland)
Kerkplein 1/3, vml. raadhuis 1991
2 Kerkplein 2,
toren Hervormde Kerk 1991
3 Kerkplein 15,
vml. Franse school
Voorschoten
1992
1 Woelwijklaan 11,
‘Jachthuis Woelwijk’ 1975
(schenking dhr en mw J.G. van Manen-Fabius)
1
Wanneperveen
(gem. Steenwijkerland)
Veneweg 56 1991
2 Veneweg 83, vml. schultehuis 1990
Warnsveld (gem. Zutphen)
1 Molenstraat 8-10 2001
(schenking Jhr ir. J.Ph. Laman Trip)
Workum
(gem. Zuidwest Friesland)
1 Noard 5 1932
89

90
Woudrichem
1 Hoogstraat 5 1970
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
2 Hoogstraat 9 1970
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
1
IJlst
(gem. Zuidwest Friesland)
Eegracht 31/32,
‘de Messingklopper’ 1919
Zaandam (gem. Zaanstad)
1 Dam 1 en 1b, vml. accijnshuisjes 1997
1
Zaltbommel
Kerkstraat 26 1961
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
2 Oenselsestraat 15 1970
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
3 Oenselsestraat 17 1964
(met steun van dhr C. Philips)
4 Oenselsestraat 50 1978
(met steun Prins Bernhard Cultuurfonds)
5 Ruiterstraat 18 1948
Zierikzee
(gem. Schouwen-Duiveland)
1 Nieuwe Bogerdstraat 16 1964
(schenking koopsom Prins Bernhard Cultuurfonds)
1
Zutphen
Groenmarkt 7
Zwolle
1988
1 Sassenstraat 31 A 1978
2 Sassenstraat 33, ‘Karel V-huis’ 1943
(‘overdracht’ staat voor een verwerving voor een symbolische
waarde, over het algemeen met de verplichting tot restauratie)
A L F A B E T I S C H E L I J S T VA N PA N D E N J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
Verspreidingskaart
Vereniging Hendrick de Keyser heeft haar bezittingen in onderstaande plaatsen in Nederland.
N
Veere
Middelburg
Vlissingen
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R
Delft
Maassluis
Oostvoorne
Brielle
Gorinchem
Dordrecht
Zaltbommel
Gouda
Schoorl
Medemblik
Enkhuizen
Blokker Vollenhove
Blokzijl
Wanneperveen
Alkmaar
Heiloo
Purmerend
Hoorn
Edam
Rouveen
Hasselt
Kampen
Velsen-Zuid
Driehuis
Zaandam
Monnickendam
Broek in Waterland
Elburg
Zwolle
Haarlem
Cruquius
Amsterdam
Naarden
Noordwijk
Blaricum
Deventer
Nieuwkoop
Warnsveld
Leiden
Amersfoort
Voorschoten
Linschoten Utrecht
Scheveningen
Driebergen
’s-Gravenhage
Oudewater
Honselersdijk
Vianen
Naaldwijk
Vlaardingen
Schiedam
Lexmond Culemborg
Schoonhoven
Rotterdam Alblasserdam
Vierpolders
Woudrichem
Zutphen
Doesburg
Arnhem
Nijmegen
Zierikzee
Goes
Den Helder
Bergen op Zoom
Vlieland
Breda
Harlingen
Makkum
Franeker
Workum
Balk
’s-Hertogenbosch
Maastricht
Dronrijp
IJlst
Kuinre
Moddergat
Dokkum
Hardegarijp
Leeuwarden
Bolsward Oldeboorn
Valkenburg
Frederiksoord
Venlo
Usquert
Groningen
Appingedam
VERENIGING
Hendrick de Keyser
91

92
Colofon
Ontwerp Studio Bauman BNO, Rotterdam
Fotografie HdK, tenzij anders vermeld
Druk ten Klei, Amsterdam
© 2011
C O L O F O N J A A R V E R S L A G 2 0 1 0
V E R E N I G I N G H E N D R I C K D E K E Y S E R