EN DRIEDELIGE LIEDVORMEN - OVER GROTE ... - Martijn Hooning

Twee- en driedelige liedvormen (ook wel kleine liedvormen genoemd) komen vooral voor
● als thema van bijvoorbeeld een Rondo, of als thema in een variatie-cyclus
● in kleinere Klassieke of Romantische vormen; daarbij kan een heel stuk bestaan uit slechts
één kleine liedvorm. Je kunt dan denken aan een Menuet of Scherzo in een Sonate of
Symfonie, of aan bijvoorbeeld (zeer) korte pianostukken 1 . Soms is het thema van een
langzaam deel van een Sonate, kamermuziekwerk of Symfonie een liedvorm.
In de volgende gevallen is sprake van een twee-of driedelige liedvorm:
● als een thema, of een heel (kort) stuk bestaat uit twee frases met allebei een periodestructuur,
2 of
● als een thema, of een heel (kort) stuk bestaat uit drie gedeeltes, waarbij het middelste
gedeelte contrasteert met het eerste en laatste gedeelte; het eerste en laatste gedeelte hebben
dan een periode-structuur.
Ik geef hieronder eerst een paar 'basis-schema's, en vervolgens een paar voorbeelden, allemaal van
Mozart. 3 .
Een veel voorkomende indeling is:
( 4 + 4 ) + ( 4 + 4 )
voorzin nazin voorzin nazin
eerste periode tweede periode
Vaak worden hier beide periodes herhaald. Over het algemeen is de nazin van de tweede periode
gelijk aan de nazin van de eerste periode 4 ; de voorzinnen verschillen van elkaar.
Op het eerste gezicht verwarrend is dat het bij dit maatschema kan gaan om een tweedelige, maar
ook om een driedelige liedvorm: de maatgroepering suggereert immers tweedeligheid (twee keer
acht maten). Maar vaak vormt de eerste helft van de tweede periode (de maten 9-12), een contrast
met de maten 1-8, en ook met de maten 13-16; we ervaren maat 9-12 dan als een middengedeelte,
en vatten de vorm ondanks de maatstructuur op als driedelig.
Er zijn veel twijfelgevallen, en vaak blijft de beslissing over twee- of driedeligheid nogal subjectief.
In de maten 9-12 circelt de harmonie vaak rond de Ve trap, of werkt daarnaar toe. Of er staat een
orgelpunt op V. Bij een driedelige vorm klinkt de nazin in maat 13-16 dan niet alleen als een
'antwoord' op maat 9-12, maar ook als een soort (ingekorte) 'reprise'.
Bij een andere veel voorkomende indeling is het middengedeelte zelfstandiger, door een andere
maatgroepering. Het basis-schema ziet er dan zo uit:
( 4 + 4 ) + 4 (of 8 ) + ( 4 + 4 )
voorzin nazin voorzin nazin
eerste periode middengedeelte herhaling eerste periode
of zo:
( 4 + 4 ) + 4 (of 8 ) + 4
voorzin nazin nazin
eerste periode middengedeelte herhaling nazin eerste periode
In beide gevallen wordt dan vaak de eerste periode herhaald, en worden middengedeelte en tweede
periode samen herhaald.
1 Zoals bijvoorbeeld Album für die Jugend of Kinderszenen van Schumann (een voorbeeld kun je vinden in de reader
van Michiel Schuijer, College 10).
2 Periode: zie de tekst: “Een voorbeeld van een sonaterondo: Beethoven: Sonate in c klein Op. 13..” , pag. 9/10.
3 Natuurlijk wordt lang niet altijd zo 'schematisch' gecomponeerd; toch zijn dergelijke maatschema's een handig
uitgangspunt.
4 Het kan daarbij wel gaan om gevarieerde herhaling.
3