Landinwaarts van Dordt tot de Biesbosch. Examenprojecten ... - STEP
Landinwaarts van Dordt tot de Biesbosch. Examenprojecten ... - STEP
Landinwaarts van Dordt tot de Biesbosch. Examenprojecten ... - STEP
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
LANDINWAARTS<br />
VAN DORDT TOT DE BIESBOSCH<br />
Na ‘Dordrecht’ (2008) en ‘Welkom! in Wielwijk’ (2009) presenteert Design Aca<strong>de</strong>my Eindhoven met<br />
het project ‘<strong>Landinwaarts</strong>, <strong>van</strong> <strong>Dordt</strong> <strong>tot</strong> <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong>’ in opdracht <strong>van</strong> <strong>de</strong> gemeente Dordrecht voor <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>r<strong>de</strong> maal haar visie en oplossingen voor ste<strong>de</strong>lijke, cultuurhistorische en maatschappelijke vraagstukken.<br />
Stu<strong>de</strong>nten <strong>van</strong> Design Aca<strong>de</strong>my Eindhoven kregen dit jaar <strong>de</strong> opdracht om <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> ‘mentaal en<br />
fysiek te ontsluiten’. Centraal staan <strong>de</strong> verbindingen tussen stad, land en water en het gebruik <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong>. Voorwaar<strong>de</strong> is dat recreatie en natuurontwikkeling elkaar versterken.<br />
De <strong>Biesbosch</strong> is een <strong>van</strong> <strong>de</strong> grotere natuurgebie<strong>de</strong>n in Ne<strong>de</strong>rland met een internationale (natuur)<br />
reputatie en strekt zich uit over <strong>de</strong> provincies Zuid-Holland en Brabant. Naast natuur is recreatieontwikkeling<br />
in samenhang daarmee een belangrijke opgave, waarbij uitbreiding op bei<strong>de</strong> beleidsterreinen<br />
aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> is (o.a. Nieuwe <strong>Dordt</strong>se <strong>Biesbosch</strong> en <strong>de</strong> Noordwaard).<br />
Er is door ruim 20 stu<strong>de</strong>nten <strong>van</strong> <strong>de</strong> afstu<strong>de</strong>errichtingen Man and Public Space en Man and Leisure<br />
aan <strong>de</strong> opdracht gewerkt. De <strong>Biesbosch</strong> is <strong>van</strong> plan om een aantal i<strong>de</strong>eën ook daadwerkelijk toe te<br />
passen in het gebied. Daarnaast is het <strong>de</strong> bedoeling om <strong>de</strong> voorstellen als aanzet te gebruiken om<br />
het <strong>de</strong>bat over <strong>de</strong> ontsluiting <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> aan te zwengelen. De inspiratie, zienswijze en het<br />
outsi<strong>de</strong>-of-the-box <strong>de</strong>nken <strong>van</strong> <strong>de</strong> stu<strong>de</strong>nten vormen hiervoor een perfect aanknopingspunt.<br />
Dick Verheijen, Natuur en Recreatieschap Hollandse <strong>Biesbosch</strong> en Karel Willems, Programma Impuls<br />
Gemeente Dordrecht<br />
Design Aca<strong>de</strong>my Eindhoven is blij met <strong>de</strong>ze samenwerking met <strong>de</strong> gemeente Dordrecht en <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong>.<br />
Het geeft stu<strong>de</strong>nten <strong>de</strong> kans om te oefenen in concrete situaties en te werken aan reële vragen.<br />
Een betere voorbereiding op <strong>de</strong> beroepspraktijk is niet <strong>de</strong>nkbaar. Deze publicatie en gelijknamige<br />
tentoonstelling zijn het resultaat <strong>van</strong> twintig weken on<strong>de</strong>rzoek en analyse en geven een overzicht<br />
<strong>van</strong> een aantal oorspronkelijke visies, concepten en producten.<br />
Tet Reuver en Tessa Blokland, Praktijkbureau Design Aca<strong>de</strong>my Eindhoven<br />
De transformatie <strong>van</strong> <strong>de</strong> pol<strong>de</strong>r en <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> waren voor stu<strong>de</strong>nten <strong>van</strong><br />
Man and Leisure uitgangspunt voor on<strong>de</strong>rzoek en projectvoorstellen. Wat en waar is <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong>?<br />
Hoe kom je er? Wat kan je er doen? Hoe kan je er <strong>de</strong> natuur beleven? Hoe kan <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis ervaarbaar<br />
wor<strong>de</strong>n? Hoe kun je in <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> overnachten? Hoe kunnen <strong>de</strong> toekomstige bezoekerscentra<br />
eruit zien? Na met elkaar <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> in kaart gebracht te hebben heeft elk <strong>van</strong> <strong>de</strong> stu<strong>de</strong>nten<br />
een projectvoorstel ontwikkeld. 12 prachtige plannen voor <strong>Biesbosch</strong>beleving.<br />
Irene Droogleever Fortuyn, hoofd Man and Leisure<br />
Vormgeven aan <strong>de</strong> schoonheid <strong>van</strong> het dagelijks leven is het motto <strong>van</strong> Man and Public Space.<br />
Stu<strong>de</strong>nten <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze af<strong>de</strong>ling hebben <strong>de</strong> ran<strong>de</strong>n <strong>van</strong> het Eiland <strong>van</strong> <strong>Dordt</strong> in kaart gebracht. Daar waar<br />
water en land elkaar raken, is <strong>van</strong>uit drie perspectieven gewerkt: het programma <strong>van</strong> <strong>de</strong> rand, het<br />
uitzicht <strong>van</strong>af <strong>de</strong> rand, en het getij <strong>van</strong> het water en <strong>de</strong> stromen langs <strong>de</strong> rand. Deze studies zijn<br />
uitgewerkt in een serie lineaire wandkaarten. Vanuit <strong>de</strong>ze kaarten heeft elke stu<strong>de</strong>nt zijn/haar<br />
eigen thema ver<strong>de</strong>r uitgewerkt in een ontwerp.<br />
Hans <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Markt, coördinator Man and Public Space<br />
<strong>Examenprojecten</strong><br />
Leisure & Public Space<br />
Design Aca<strong>de</strong>my Eindhoven<br />
Eefje Sandmann p. 4<br />
Joep Huisinga p. 5<br />
Steven Banken p. 4<br />
Roland Pieter Smit p. 11<br />
Ruben <strong>de</strong>r Kin<strong>de</strong>ren p. 10<br />
Marijn Beije p. 9<br />
Jetske Visser p. 6<br />
Florike Martens p. 9<br />
Tom Boekema p. 13<br />
Eveline Visser p. 12<br />
Michiel Martens p. 8<br />
Joost Gehem p. 6<br />
Sabrina Woud p. 7<br />
Lucas Mullié p. 13<br />
Akko Gol<strong>de</strong>nbeld p. 14<br />
Lucas Zoutendijk p. 15<br />
Lotte <strong>de</strong> Raadt p. 7<br />
Daphne Hoekman p. 14
LANDINWAARTS<br />
VAN DORDT TOT DE BIESBOSCH<br />
Na ‘Dordrecht’ (2008) en ‘Welkom! in Wielwijk’ (2009) presenteert Design Aca<strong>de</strong>my Eindhoven met<br />
het project ‘<strong>Landinwaarts</strong>, <strong>van</strong> <strong>Dordt</strong> <strong>tot</strong> <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong>’ in opdracht <strong>van</strong> <strong>de</strong> gemeente Dordrecht voor <strong>de</strong><br />
<strong>de</strong>r<strong>de</strong> maal haar visie en oplossingen voor ste<strong>de</strong>lijke, cultuurhistorische en maatschappelijke vraagstukken.<br />
Stu<strong>de</strong>nten <strong>van</strong> Design Aca<strong>de</strong>my Eindhoven kregen dit jaar <strong>de</strong> opdracht om <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> ‘mentaal en<br />
fysiek te ontsluiten’. Centraal staan <strong>de</strong> verbindingen tussen stad, land en water en het gebruik <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong>. Voorwaar<strong>de</strong> is dat recreatie en natuurontwikkeling elkaar versterken.<br />
De <strong>Biesbosch</strong> is een <strong>van</strong> <strong>de</strong> grotere natuurgebie<strong>de</strong>n in Ne<strong>de</strong>rland met een internationale (natuur)<br />
reputatie en strekt zich uit over <strong>de</strong> provincies Zuid-Holland en Brabant. Naast natuur is recreatieontwikkeling<br />
in samenhang daarmee een belangrijke opgave, waarbij uitbreiding op bei<strong>de</strong> beleidsterreinen<br />
aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> is (o.a. Nieuwe <strong>Dordt</strong>se <strong>Biesbosch</strong> en <strong>de</strong> Noordwaard).<br />
Er is door ruim 20 stu<strong>de</strong>nten <strong>van</strong> <strong>de</strong> afstu<strong>de</strong>errichtingen Man and Public Space en Man and Leisure<br />
aan <strong>de</strong> opdracht gewerkt. De <strong>Biesbosch</strong> is <strong>van</strong> plan om een aantal i<strong>de</strong>eën ook daadwerkelijk toe te<br />
passen in het gebied. Daarnaast is het <strong>de</strong> bedoeling om <strong>de</strong> voorstellen als aanzet te gebruiken om<br />
het <strong>de</strong>bat over <strong>de</strong> ontsluiting <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> aan te zwengelen. De inspiratie, zienswijze en het<br />
outsi<strong>de</strong>-of-the-box <strong>de</strong>nken <strong>van</strong> <strong>de</strong> stu<strong>de</strong>nten vormen hiervoor een perfect aanknopingspunt.<br />
Dick Verheijen, Natuur en Recreatieschap Hollandse <strong>Biesbosch</strong> en Karel Willems, Programma Impuls<br />
Gemeente Dordrecht<br />
Design Aca<strong>de</strong>my Eindhoven is blij met <strong>de</strong>ze samenwerking met <strong>de</strong> gemeente Dordrecht en <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong>.<br />
Het geeft stu<strong>de</strong>nten <strong>de</strong> kans om te oefenen in concrete situaties en te werken aan reële vragen.<br />
Een betere voorbereiding op <strong>de</strong> beroepspraktijk is niet <strong>de</strong>nkbaar. Deze publicatie en gelijknamige<br />
tentoonstelling zijn het resultaat <strong>van</strong> twintig weken on<strong>de</strong>rzoek en analyse en geven een overzicht<br />
<strong>van</strong> een aantal oorspronkelijke visies, concepten en producten.<br />
Tet Reuver en Tessa Blokland, Praktijkbureau Design Aca<strong>de</strong>my Eindhoven<br />
De transformatie <strong>van</strong> <strong>de</strong> pol<strong>de</strong>r en <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> waren voor stu<strong>de</strong>nten <strong>van</strong><br />
Man and Leisure uitgangspunt voor on<strong>de</strong>rzoek en projectvoorstellen. Wat en waar is <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong>?<br />
Hoe kom je er? Wat kan je er doen? Hoe kan je er <strong>de</strong> natuur beleven? Hoe kan <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis ervaarbaar<br />
wor<strong>de</strong>n? Hoe kun je in <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> overnachten? Hoe kunnen <strong>de</strong> toekomstige bezoekerscentra<br />
eruit zien? Na met elkaar <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> in kaart gebracht te hebben heeft elk <strong>van</strong> <strong>de</strong> stu<strong>de</strong>nten<br />
een projectvoorstel ontwikkeld. 12 prachtige plannen voor <strong>Biesbosch</strong>beleving.<br />
Irene Droogleever Fortuyn, hoofd Man and Leisure<br />
Vormgeven aan <strong>de</strong> schoonheid <strong>van</strong> het dagelijks leven is het motto <strong>van</strong> Man and Public Space.<br />
Stu<strong>de</strong>nten <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze af<strong>de</strong>ling hebben <strong>de</strong> ran<strong>de</strong>n <strong>van</strong> het Eiland <strong>van</strong> <strong>Dordt</strong> in kaart gebracht. Daar waar<br />
water en land elkaar raken, is <strong>van</strong>uit drie perspectieven gewerkt: het programma <strong>van</strong> <strong>de</strong> rand, het<br />
uitzicht <strong>van</strong>af <strong>de</strong> rand, en het getij <strong>van</strong> het water en <strong>de</strong> stromen langs <strong>de</strong> rand. Deze studies zijn<br />
uitgewerkt in een serie lineaire wandkaarten. Vanuit <strong>de</strong>ze kaarten heeft elke stu<strong>de</strong>nt zijn/haar<br />
eigen thema ver<strong>de</strong>r uitgewerkt in een ontwerp.<br />
Hans <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Markt, coördinator Man and Public Space<br />
<strong>Examenprojecten</strong><br />
Leisure & Public Space<br />
Design Aca<strong>de</strong>my Eindhoven<br />
Eefje Sandmann p. 4<br />
Joep Huisinga p. 5<br />
Steven Banken p. 4<br />
Roland Pieter Smit p. 11<br />
Ruben <strong>de</strong>r Kin<strong>de</strong>ren p. 10<br />
Marijn Beije p. 9<br />
Jetske Visser p. 6<br />
Florike Martens p. 9<br />
Tom Boekema p. 13<br />
Eveline Visser p. 12<br />
Michiel Martens p. 8<br />
Joost Gehem p. 6<br />
Sabrina Woud p. 7<br />
Lucas Mullié p. 13<br />
Akko Gol<strong>de</strong>nbeld p. 14<br />
Lucas Zoutendijk p. 15<br />
Lotte <strong>de</strong> Raadt p. 7<br />
Daphne Hoekman p. 14
2 3<br />
<strong>Landinwaarts</strong><br />
bron: Evi<strong>de</strong>s Waterbedrijf<br />
DE BIESBOSCH, EEN DY NAMISCH<br />
ZOETWATERGE<br />
DE BIESBOSCH,<br />
TIJDENGEBIED<br />
EEN DY NAMISCH<br />
12F<br />
Getij<br />
Getij<br />
DORDRECHT<br />
HET SLUIS<br />
POLDER KORT - EN<br />
watervalletjes LANGAMBACHT<br />
RECREATIEGEBIED DE<br />
watervalletjes<br />
<strong>van</strong> leeglopen<strong>de</strong><br />
<strong>van</strong> leeglopen<strong>de</strong><br />
grien<strong>de</strong>n,<br />
grien<strong>de</strong>n,<br />
wij<strong>de</strong><br />
wij<strong>de</strong><br />
watervlakten,<br />
watervlakten, intieme<br />
intieme<br />
kreekjes<br />
kreekjes<br />
en<br />
en<br />
een<br />
een<br />
HOLLANDSE junglegevoel<br />
junglegevoel<br />
BIESBOSCH E11 als je met<br />
als je<br />
je<br />
met je<br />
GROTE RUG<br />
(SPAARBEKKEN)<br />
kano on<strong>de</strong>r kano overhangen<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r overhangen<strong>de</strong> wilgentakken wilgentakken door door vaart.<br />
OBSERVATIEHUT<br />
DE KIKVORSCH OF<br />
OTTER MARIAPOLDER<br />
BIESBOSCHCENTRUM<br />
OTTERPOLDER<br />
6<br />
10D<br />
HUISWAARD<br />
HENGSTPOLDER<br />
OUDE MAAS<br />
OBSERVATIEHUT<br />
OUDE KAT<br />
De <strong>Biesbosch</strong> ontstond na <strong>de</strong> St. Elisabethsvloed in 1421. Hele dorpen wer<strong>de</strong>n door <strong>de</strong> vloed <strong>van</strong> <strong>de</strong> kaart geveegd,<br />
WILHELMINA<br />
HAVEN<br />
JULIANA HAVEN<br />
OTTERSLUIS<br />
een eigen flora en fauna. De meeste grien<strong>de</strong>n nu wilgenvloedbossen, waar Staatsbosbeheer <strong>de</strong> omgevallen bomen<br />
een eigen flora en fauna. De meeste grien<strong>de</strong>n nu wilgenvloedbossen, waar Staatsbosbeheer KOP VAN ‘T LAND<br />
<strong>de</strong> omgevallen bomen<br />
BIESBOSCHMUSEUM<br />
UITZICHTHEUVEL<br />
STAATSBOSBEHEER<br />
CENTRUM<br />
en IVN (instituut voor natuurbeschermingseducatie) werken samen in het Overlegorgaan Nationaal Park. Jaarlijks<br />
OBSERVATIEHUT<br />
Twee provincies, bezoeken meer vier dan gemeenten, 3.000.000 twee mensen recreatieschappen, <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong>, waaron<strong>de</strong>r twee <strong>de</strong> waterschappen, regionale bevolking, drie ministeries, Staatsbosbeheer<br />
CATHARINA dagjesmensen, verblijfs-<br />
POLDER<br />
GAT VAN DE NOORDERKLIP<br />
DE ELZEN<br />
PETRUSPLAAT<br />
en IVN (instituut toeristen, watersporters voor natuurbeschermingseducatie) en buitenlandse toeristen. werken samen in het Overlegorgaan Nationaal Park. Jaarlijks<br />
(SPAARBEKKEN)<br />
ZUIDHAVEN<br />
bezoeken meer dan 3.000.000 mensen <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong>, waaron<strong>de</strong>r <strong>de</strong> regionale bevolking, dagjesmensen, verblijfs-<br />
NOORDERPLAAT<br />
ZUIDGAT<br />
RIETPLAAT<br />
toeristen, watersporters en buitenlandse toeristen.<br />
NOORDPLAAT<br />
Bevers<br />
POLDER HOOGE HOF<br />
EENDENKOOI<br />
PAPENDRECHT<br />
Het meest bijzon<strong>de</strong>r in <strong>de</strong> 14H<strong>Biesbosch</strong><br />
is <strong>de</strong> eeuwige beweging <strong>van</strong> het water. Al heeft het getij niet meer <strong>de</strong> macht<br />
SLIEDRECHT<br />
G13<br />
BENEDEN MERWEDE<br />
Het meest bijzon<strong>de</strong>r in <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> is <strong>de</strong> eeuwige beweging <strong>van</strong> het water. Al heeft het getij niet meer <strong>de</strong> macht<br />
ZWIJNDRECHT<br />
<strong>van</strong> voor <strong>de</strong> sluiting <strong>van</strong> het Haringvliet, toen het eb en vloed verschil wel B5 tweeënhalve meter bedroeg, het zorgt<br />
<strong>van</strong> voor <strong>de</strong> sluiting <strong>van</strong> het Haringvliet, toen het eb en vloed verschil wel tweeënhalve meter bedroeg, het zorgt<br />
nog steeds voor een sterke stroming. Bij eb slikvlakten waarop je met je bootje kunt droogvallen, bij vloed kleine<br />
nog steeds voor een sterke stroming. Bij eb slikvlakten waarop je met je bootje kunt droogvallen, bij vloed kleine<br />
Stijd Stijd tegen tegen water water<br />
POLDER VISCHPLAAT<br />
In 1988 werd <strong>de</strong> bever in <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> geherintroduceerd. Inmid<strong>de</strong>ls ZUIDER JONGE DEEN zijn er meer dan 250. HONDERD EN DERTIG Her en <strong>de</strong>r POLDER LANGEPLAAT vind je MIDDEL hun<br />
VELD<br />
(SPAARBEKKEN)<br />
EENDENKOOI<br />
VISCHPLAAT<br />
afval 1, 6, 8<br />
avontuur 18, 19, 22<br />
beweging 23, 24, 28, 36, 37<br />
bewoners 23, 25, 28, 29, 35<br />
<strong>Biesbosch</strong>centrum 6, 10, 17<br />
boer<strong>de</strong>rij 21, 23<br />
bont 2<br />
KWALGAT<br />
dieren 1, 2, 18, 19, 28<br />
Dordrecht 28, 29, 33, 35, 39<br />
duurzaamheid 7, 9, 10<br />
geschie<strong>de</strong>nis 3, 13, 23-26, 29,<br />
NOORDER ELS<br />
30, 32, 38<br />
getij 35-39<br />
gieten 7<br />
grondstoffen 9, 10, 21<br />
DEENEPLAAT<br />
NOORDERGAT VAN DE VISSCHEN<br />
AMER<br />
UITZICHTHEUVEL<br />
gecreëerd. De ‘Nieuwe <strong>Dordt</strong>se <strong>Biesbosch</strong>’ wordt een groene buffer tussen <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> en <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke bebouwing<br />
MIDDEN ELS<br />
NOORDERDIEP<br />
NIEUWE MERWEDE<br />
ZUIDERGAT VAN DE VISSCHEN<br />
BIESBOSCH BEZOEKERSCENTRUM<br />
STAATSBOSBEHEER<br />
LAGE ZWALUWE<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Randstad. Ook <strong>de</strong> ecologische verbindingszone tussen <strong>de</strong> Sliedrechtse en <strong>de</strong> <strong>Dordt</strong>se <strong>Biesbosch</strong> wordt hierdoor<br />
JACHTHAVEN<br />
vormen <strong>van</strong> recreatie in het intensieve ge<strong>de</strong>elte, rondom een ecologisch beheer<strong>de</strong> zwem- en speelvijver. Daar zal<br />
DRIMMELEN<br />
RECREATIEPLAS<br />
POLDER BIESBOSCH<br />
KOOIKIL<br />
GAT VAN DEN KLEINEN HIL<br />
GAT VAN DEN<br />
BINNEN NIEUWENSTEEK<br />
GAT VAN VAN KAMPEN<br />
DORDRECHTHELSLOOT<br />
strijd tegen het water tegen; griendketen op <strong>de</strong> hoger gelegen platen, klepduikers voor <strong>de</strong> SPIERING regulering POLDER <strong>van</strong> het water,<br />
strijd tegen het water tegen; griendketen op <strong>de</strong> hoger gelegen platen, klepduikers SPIERINGSLUIS<br />
schotbalkensluisjes en groepen populieren die dienst <strong>de</strong><strong>de</strong>n als oriëntatiepunt bij hoog voor water. <strong>de</strong> regulering <strong>van</strong> het water,<br />
OOSTHAVEN<br />
schotbalkensluisjes en groepen populieren die dienst <strong>de</strong><strong>de</strong>n als oriëntatiepunt bij hoog water.<br />
POLDER JANTJES<br />
PLAAT<br />
Het Nationaal Park De <strong>Biesbosch</strong> groeit <strong>de</strong> komen<strong>de</strong> jaren door natuurontwikkeling <strong>van</strong> 9000- naar 12.000 hectare.<br />
POLDER MALTHA<br />
JANTJES<br />
PANNEKOEK<br />
PLAAT<br />
Twee provincies, vier gemeenten, twee recreatieschappen, twee waterschappen, drie C7ministeries,<br />
Staatsbosbeheer<br />
Het Nationaal Park De <strong>Biesbosch</strong> groeit <strong>de</strong> komen<strong>de</strong> jaren door natuurontwikkeling <strong>van</strong> 9000- naar 12.000 hectare.<br />
DORTSE KILL<br />
<strong>van</strong> <strong>Dordt</strong><br />
<strong>tot</strong> <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong><br />
I15<br />
De <strong>Biesbosch</strong> ontstond na <strong>de</strong> St. Elisabethsvloed in 1421. Hele dorpen wer<strong>de</strong>n door <strong>de</strong> vloed <strong>van</strong> <strong>de</strong> kaart geveegd,<br />
en een uitgestrekt zoetwater getij<strong>de</strong>ngebied bleef achter. Kreken, eilan<strong>de</strong>n, zandplaten, ruigten en rietkragen, met<br />
en een uitgestrekt zoetwater getij<strong>de</strong>ngebied bleef achter. Kreken, eilan<strong>de</strong>n, zandplaten, ruigten en rietkragen, met<br />
laat liggen als bescherming en voedsel voor reeën, insecten en vogels. Overal in het gebied kom je elementen <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
laat liggen als bescherming en voedsel voor reeën, insecten en vogels. Overal in het gebied kom je elementen <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Nationaal Park<br />
Nationaal Park<br />
Bevers<br />
ZOETWATERGE TIJDENGEBIED<br />
In 1988 werd <strong>de</strong> bever in <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> geherintroduceerd. Inmid<strong>de</strong>ls zijn er meer dan 250. Her en <strong>de</strong>r vind je hun<br />
KEETSTUK<br />
burchten aan het water en overal zie je knaagsporen en glijbanen langs <strong>de</strong> oevers.<br />
burchten Nieuwe aan het <strong>Dordt</strong>se water en <strong>Biesbosch</strong><br />
overal zie je knaagsporen en glijbanen langs <strong>de</strong> oevers.<br />
Op het Eiland <strong>van</strong> Dordrecht wordt ongeveer 400 hectare nieuw recreatiegebied en 400 hectare nieuwe natuur<br />
Nieuwe <strong>Dordt</strong>se <strong>Biesbosch</strong><br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> Randstad. Ook <strong>de</strong> ecologische verbindingszone tussen <strong>de</strong> Sliedrechtse en <strong>de</strong> <strong>Dordt</strong>se <strong>Biesbosch</strong> wordt hierdoor<br />
HOLLANDS DIEP<br />
NOORDERGAT VAN DE PLOMP<br />
Op het Eiland<br />
verbeterd.<br />
<strong>van</strong><br />
Weinig<br />
Dordrecht<br />
ste<strong>de</strong>n<br />
wordt<br />
in Ne<strong>de</strong>rland<br />
ongeveer<br />
krijgen<br />
400<br />
zo’n<br />
hectare<br />
groot natuurnieuw<br />
en<br />
recreatiegebied direct<br />
en 400<br />
naast<br />
hectare<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>ur.<br />
nieuwe<br />
De bijzon<strong>de</strong>re<br />
natuur POLDER KINDEM<br />
pol<strong>de</strong>rstructuur met kreken en dijken en <strong>de</strong> ligging aan <strong>de</strong> rivier maken een mooi geheel <strong>van</strong> het gebied.<br />
gecreëerd. De ‘Nieuwe <strong>Dordt</strong>se <strong>Biesbosch</strong>’ wordt een groene buffer tussen <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> en <strong>de</strong> ste<strong>de</strong>lijke bebouwing<br />
Er zijn allerlei vormen <strong>van</strong> extensieve, natuurgerichte recreatie gepland. Struinnatuur, een speelbos en duurzame<br />
verbeterd. ook Weinig het meest ste<strong>de</strong>n duurzame in Ne<strong>de</strong>rland bezoekerscentrum krijgen zo’n <strong>van</strong> Europa groot gebouwd natuur- wor<strong>de</strong>n en recreatiegebied met passen<strong>de</strong> direct overnachtingsmogelijkhe<strong>de</strong>n.<br />
naast <strong>de</strong> <strong>de</strong>ur. De bijzon<strong>de</strong>re<br />
pol<strong>de</strong>rstructuur In 2013 zal met <strong>de</strong> Nieuwe kreken <strong>Dordt</strong>se en dijken <strong>Biesbosch</strong> en <strong>de</strong> klaar ligging zijn. aan <strong>de</strong> rivier maken een mooi geheel <strong>van</strong> het gebied.<br />
Er zijn allerlei vormen <strong>van</strong> extensieve, natuurgerichte recreatie gepland. Struinnatuur, een speelbos en duurzame<br />
vormen Er <strong>van</strong> komen recreatie allerlei in vormen het intensieve <strong>van</strong> extensieve, ge<strong>de</strong>elte, natuurgerichte rondom recreatie een ecologisch zoals struinnatuur beheer<strong>de</strong> en zwem- een speelbos en speelvijver. en nieuwe, Daar zal<br />
duurzame vormen <strong>van</strong> recreatie in het intensieve ge<strong>de</strong>elte rondom een ecologisch beheer<strong>de</strong> zwem- en speelvijver.<br />
ook het meest duurzame bezoekerscentrum <strong>van</strong> Europa gebouwd wor<strong>de</strong>n met passen<strong>de</strong> overnachtingsmogelijkhe<strong>de</strong>n.<br />
Hier moet ook het meest duurzame bezoekerscentrum <strong>van</strong> Europa komen en is ruimte voor passen<strong>de</strong> overnachtings-<br />
In 2013 zal <strong>de</strong> Nieuwe <strong>Dordt</strong>se <strong>Biesbosch</strong> klaar zijn.<br />
mogelijkhe<strong>de</strong>n. In 2013 moet <strong>de</strong> Nieuwe <strong>Dordt</strong>se <strong>Biesbosch</strong> klaar zijn.<br />
Er komen allerlei vormen <strong>van</strong> extensieve, natuurgerichte recreatie zoals struinnatuur en een speelbos en nieuwe,<br />
duurzame vormen <strong>van</strong> recreatie in het intensieve ge<strong>de</strong>elte rondom een ecologisch beheer<strong>de</strong> zwem- en speelvijver.<br />
Hier moet ook het meest duurzame bezoekerscentrum <strong>van</strong> Europa komen en is ruimte voor passen<strong>de</strong> overnachtingsmogelijkhe<strong>de</strong>n.<br />
In 2013 moet <strong>de</strong> Nieuwe <strong>Dordt</strong>se <strong>Biesbosch</strong> klaar zijn.<br />
Steekwoor<strong>de</strong>n en afbeeldingsnummers<br />
4A<br />
KOOIGAT<br />
GAT VAN DE KERKSLOOT<br />
hergebruik 2, 5, 7<br />
hout 7, 12<br />
huis 23, 25-29, 32, 33<br />
industrie 8<br />
inzoomen 18, 19, 23, 24<br />
kin<strong>de</strong>ren 18, 19, 25<br />
krui<strong>de</strong>n 11, 21<br />
landschap 19, 21, 24, 25, 28<br />
leefgebied 23, 28<br />
lokaal 20, 21, 24<br />
markeren 14, 24, 26, 28, 34,<br />
35, 38, 39<br />
materialen 4, 5, 7<br />
meubel 5, 7<br />
museum 25, 27 , 32<br />
BOOMGAT<br />
KEESJES KILLEKE<br />
ZOETEMELKSKIL<br />
DE GIJSTER<br />
(SPAARBEKKEN)<br />
STROOMGAT<br />
BENEDEN MERWEDE<br />
NIEUWE MERWEDE<br />
POLDER TURFZAKKEN<br />
DE RUIGTEN BEZUIDEN<br />
DEN PEERENBOOM<br />
HOFMANSPLAAT<br />
GIESSENDAM<br />
GAT VAN DEN HENGST<br />
DE DOOD<br />
EENDENKOOI<br />
nacht 12, 18, 19, 22, 25, 27,<br />
38, 39<br />
natuur 18, 19, 21, 22, 28<br />
navigatie 14, 38, 39<br />
observatie 19, 22,29-34, 36,<br />
38, 39<br />
ont<strong>de</strong>kken 18,19<br />
pol<strong>de</strong>r 24, 38, 39<br />
pret 12, 18, 19, 25<br />
recreatie 20-22<br />
riet 3, 5, 17<br />
route 14, 22<br />
seizoenen 3, 24, 28<br />
sprokkelen 3, 6<br />
stad 28, 38, 39<br />
THOMASWAARD<br />
POLDER MOORDPLAAT<br />
POLDER LEPELAAR<br />
POLDER DE PLOMP<br />
RUIGT OF REUGT<br />
JANNEZAND<br />
SPIJKERBOOR<br />
BERGSE MAAS<br />
MIDDELSTE GAT VAN HET ZAND<br />
STEURGAT<br />
BOVENSTE GAT VAN HET ZAND<br />
HAVEN<br />
SNEEPKIL<br />
BEVERT<br />
JEPPEGAT<br />
GEERTRUIDENBERG<br />
AART ELOYENBOSCH EN<br />
JONGE JANSWAARD<br />
WEST KIL<br />
GAT VAN LOOPGAUW<br />
AAKVLAAI<br />
DONGE<br />
KOP VAN DEN OUDEN WIEL<br />
BRUINE KIL<br />
1000m<br />
BIESBOSCHSLUIS<br />
BAKKERSKIL<br />
JACHTHAVEN<br />
RAAMSDONKVEER<br />
KURENPOLDER<br />
(RECREATIEOORD)<br />
stilte 12, 18, 31<br />
techniek 37, 38<br />
textiel 10<br />
tijd 24, 28, 35, 36, 38<br />
uitzicht 15, 16, 32-34<br />
varen 14<br />
verhalen 25, 27<br />
vlechten 10, 13, 17<br />
water 1, 9, 14-17, 22, 35, 36,<br />
38, 39<br />
waterkant 1, 15, 16, 35, 36<br />
weven 10<br />
wilgen 4-7, 13, 14<br />
zintuigen 18, 19, 25<br />
STEURGAT<br />
HARDINXVELD-GIESSENDAM<br />
WERKENDAM<br />
HANK
2 3<br />
BIOLOGISCHE BEHEERSVERSLAG L EGGI NG<br />
VLINDERS<br />
Argusvlin<strong>de</strong>r<br />
Atalanta<br />
Bont zandoogje<br />
Boomblauwtje<br />
Bruin blauwtje<br />
Bruin zandoogje<br />
Citroenvlin<strong>de</strong>r<br />
Dagpauwoog<br />
Distelvlin<strong>de</strong>r<br />
Gehakkel<strong>de</strong><br />
Groot dikkopje<br />
Groot koolwitje<br />
Hooibeestje<br />
Icarusblauwtje<br />
Klein gea<strong>de</strong>rd witje<br />
Klein koolwitje<br />
Kleine vos<br />
Kleine vuurvlin<strong>de</strong>r<br />
Koninginne page<br />
Landkaartje<br />
Oranje luzernevlin<strong>de</strong>r<br />
Oranje zandoogje<br />
Oranjetipje<br />
Zwartsprietdikkopje<br />
LIBELLEN<br />
Azuurwaterjuffer<br />
Beekrombout<br />
Blauwe breedscheenjuffer<br />
Blauwe glazenmaker<br />
Bloedro<strong>de</strong> hei<strong>de</strong>libel<br />
Bosbeekjuffer<br />
Bruine glazenmaker<br />
Bruine korenbout<br />
Bruinro<strong>de</strong> hei<strong>de</strong>libel<br />
Geelvlekhei<strong>de</strong>libel<br />
Gewone oeverlibel<br />
Gewone pantserjuffer<br />
Glasssnij<strong>de</strong>r<br />
Groene glazenmaker<br />
Grote keizerlibel<br />
Grote roodoogjuffer<br />
Houtpantserjuffer<br />
Kleine roodoogjuffer<br />
Lantaarntje<br />
Metaalglanslibel<br />
Noordse witsnuitlibel<br />
Paar<strong>de</strong>nbijter<br />
Platbuik<br />
Rivierrombout<br />
Smaragdlibel<br />
Steenro<strong>de</strong> hei<strong>de</strong>libel<br />
Tangpantserjuffer<br />
Tengere grasjuffer<br />
Variabele waterjuffer<br />
Viervlek<br />
Vroege glazenmaker<br />
Vuurjuffer<br />
Vuurlibel<br />
Watersnuffel<br />
Wei<strong>de</strong>beekjuffer<br />
Zui<strong>de</strong>lijke glazenmaker<br />
Zui<strong>de</strong>lijke hei<strong>de</strong>libel<br />
Zui<strong>de</strong>lijke keizerlibel<br />
Zwarte hei<strong>de</strong>libel<br />
Zwerven<strong>de</strong> hei<strong>de</strong>libel<br />
Zwerven<strong>de</strong> pantserjuffer<br />
VISSEN<br />
Alver<br />
Baars<br />
Barbeel<br />
Bittervoorn<br />
Blankvoorn<br />
Bot<br />
Brasem<br />
Driedoornig stekelbaarsje<br />
Fint<br />
Giebel (wil<strong>de</strong> goudvis)<br />
Graskarper<br />
Grote marene<br />
Grote mod<strong>de</strong>r<br />
kruiper<br />
Har<strong>de</strong>r<br />
Houting<br />
Karper<br />
Kleine mod<strong>de</strong>rkruiper<br />
Kolblei<br />
Kopvoorn<br />
Kroeskarper<br />
Kwabaal<br />
Meerval<br />
Pos<br />
Rivierdon<strong>de</strong>rpad<br />
Riviergron<strong>de</strong>l<br />
Rivierprik<br />
Roofblei<br />
Rietvoorn of<br />
ruisvoorn<br />
Serpeling<br />
Sneep<br />
Snoek<br />
Snoekbaars<br />
Spiering<br />
Steur<br />
Tiendoornig stekelbaarsje<br />
Vetje<br />
Win<strong>de</strong><br />
Zalm<br />
Zeeforel<br />
Zeelt<br />
Zeeprik<br />
ZOOGDIEREN<br />
Aardmuis<br />
Bever<br />
Beverrat<br />
Bosmuis<br />
Bosspitsmuis<br />
Bruine rat<br />
Bunzing<br />
Dwergmuis<br />
Dwergspitsmuis<br />
Egel<br />
Haas<br />
Hermelijn<br />
Huismuis<br />
Huisspitsmuis<br />
Konijn<br />
Mol<br />
Muskusrat<br />
Nerts<br />
Noordse woelmuis<br />
Rosse woelmuis<br />
Veldmuis<br />
Vos<br />
Waterspitsmuis<br />
Wezel<br />
Woelrat<br />
VLEERMUIZEN<br />
Atervleermuis<br />
Gewone baardvleermuis<br />
Gewone dwergvleermuis<br />
Gewone grootoorvleermuis<br />
Laatvlieger<br />
Meervleermuis<br />
Rosse vleermuis<br />
Ruige dwergvleermuis<br />
Tweekleurig<br />
vleermuis<br />
Watervleermuis<br />
VOGELS<br />
Aalscholver<br />
Appelvink<br />
Baardmannetje<br />
Barmsijs<br />
Beflijster<br />
Bergeend<br />
Blauwborst<br />
Blauwe kiekendief<br />
Blauwe reiger<br />
Boerenzwaluw<br />
Bokje<br />
Bontbek plevier<br />
Bonte kraai<br />
Bonte strandloper<br />
Bonte vliege<strong>van</strong>ger<br />
Boomklever<br />
Boomkruiper<br />
Boomleeuwerik<br />
Boompieper<br />
Boomvalk<br />
Bosrietzanger<br />
Bosruiter<br />
Bosuil<br />
Braamsluiper<br />
Brandgans<br />
Brilduiker<br />
Bruine kiekendief<br />
Bui<strong>de</strong>lmees<br />
Buizerd<br />
Cana<strong>de</strong>se gans<br />
Casarca<br />
Cettis zanger<br />
Citroen kwikstaart<br />
Dodaars<br />
Dwergmeeuw<br />
Dwergstern<br />
Ei<strong>de</strong>reend<br />
Ekster<br />
Engelse gelekwikstaart<br />
Fazant<br />
Fitis<br />
Frater<br />
Fuut<br />
Geelpootmeeuw<br />
Gekraag<strong>de</strong> roodstaart<br />
Gele kwikstaart s.s.<br />
Geoor<strong>de</strong> fuut<br />
Gierzwaluw<br />
Glanskop<br />
Goudhaantje<br />
Goudplevier<br />
Goudvink<br />
Grasmus<br />
Graspieper<br />
Grauwe gans<br />
Grauwe klauwier<br />
Grauwe vliegen<strong>van</strong>ger<br />
Groene specht<br />
Groenling<br />
Groenpootruiter<br />
Grote bonte specht<br />
Grote gele kwikstaart<br />
Grote karekiet<br />
Grote lijster<br />
Grote mantelmeeuw<br />
Grote stern<br />
Grote zaagbek<br />
Grote zeeëend<br />
Grote zilverreiger<br />
Grutto<br />
Havik<br />
Heggemus<br />
Holenduif<br />
Houtduif<br />
Houtsnip<br />
Huismus<br />
Huiszwaluw<br />
IJsduiker<br />
IJseend<br />
IJsvogel<br />
Indische gans<br />
Jan <strong>van</strong> Gent<br />
Kanoetstrandloper<br />
Kauw<br />
Keep<br />
Kemphaan<br />
Kerkuil<br />
Kievit<br />
Klapekster<br />
Klein waterhoen<br />
Kleine bonte specht<br />
Kleine jager<br />
Kleine karekiet<br />
Kleine mantelmeeuw<br />
Kleine plevier<br />
Kleine rietgans<br />
Kleine strandloper<br />
Kleine zilverreiger<br />
Kleine zwaan<br />
Kleinst waterhoen<br />
Kluut<br />
Kneu<br />
Knobbelzwaan<br />
Koekoek<br />
Koereiger<br />
Kokmeeuw<br />
Kolgans<br />
Koolmees<br />
Koperwiek<br />
Kraanvogel<br />
Krakeend<br />
Kramsvogel<br />
Krekelzanger<br />
Krombek strandloper<br />
Krooneend<br />
Kuifduiker<br />
Kuifeend<br />
Kwak<br />
Kwartel<br />
Kwartelkoning<br />
Lepelaar<br />
Matkop<br />
Meerkoet<br />
Merel<br />
Mid<strong>de</strong>lste Zaagbek<br />
Morinelplevier<br />
Nachtegaal<br />
Nijlgans<br />
Nonnetje<br />
Noordse gelekwikstaart<br />
Noordse stern<br />
Noordse stormvogel<br />
Oeverloper<br />
Oeverzwaluw<br />
Ooievaar<br />
Paapje<br />
Paarse strandloper<br />
Patrijs<br />
Pestvogel<br />
Pijlstaart<br />
Pimpelmees<br />
Porseleinhoen<br />
Purperreiger<br />
Putter<br />
Raaf<br />
Ransuil<br />
Regenwulp<br />
Reuzen stern<br />
Rietgans<br />
Rietgors<br />
Rietzanger<br />
Ringmus<br />
Ro<strong>de</strong> wouw<br />
Roerdomp<br />
Roodborst<br />
Roodborsttapuit<br />
Roodhalsfuut<br />
Roodhalsgans<br />
Roodkeelduiker<br />
Roodmus<br />
Rouwkwikstaart<br />
Ruigpootbuizerd<br />
Scholekster<br />
Sijs<br />
Slechtvalk<br />
Slobeend<br />
Smelleken<br />
Smient<br />
Sneeuwgans<br />
Snor<br />
Soepeend<br />
Soepgans<br />
Sperwer<br />
Spotvogel<br />
Spreeuw<br />
Sprinkhaanrietzanger<br />
Staartmees<br />
Steenloper<br />
Steenuil<br />
Steltkluut<br />
Stormmeeuw<br />
Struikzanger<br />
Tafeleend<br />
Tapuit<br />
Temmincks strandloper<br />
Tjiftjaf<br />
Toppereend<br />
Torenvalk<br />
Tortelduif<br />
Tuinfluiter<br />
Tureluur<br />
Veldleeuwerik<br />
Velduil<br />
Vink<br />
Visarend<br />
Visdief<br />
Vlaamse gaai<br />
Vuurgoudhaantje<br />
Waaierstaartrietzanger<br />
Water-/oeverpieper<br />
Waterhoen<br />
Waterral<br />
Watersnip<br />
Wespendief<br />
Wielewaal<br />
Wil<strong>de</strong> eend<br />
Wil<strong>de</strong> zwaan<br />
Winterkoning<br />
Wintertaling<br />
Witgatje<br />
Witoogeend<br />
Witte kwikstaart<br />
Witstaartkievit<br />
Witvleugelstern<br />
Witwangstern<br />
Woudaapje<br />
Zanglijster<br />
Zeearend<br />
Zilvermeeuw<br />
Zilverplevier<br />
Zomertaling<br />
Zwarte kraai<br />
Zwarte ooievaar<br />
Zwarte roodstaart<br />
Zwarte ruiter<br />
Zwarte specht<br />
Zwarte stern<br />
Zwarte wouw<br />
Zwarte zeeëend<br />
Zwartkop<br />
Zwartkopmeeuw<br />
PLANTEN<br />
Aalbes<br />
Aardaker<br />
Aardbeiklaver<br />
Aarve<strong>de</strong>rkruid<br />
Akkerdistel<br />
Akkerereprijs<br />
Akkerhoornbloem<br />
Akkerkers<br />
Akkerkool<br />
Akkermelkdistel<br />
Akkermunt<br />
<strong>Landinwaarts</strong><br />
bron: Evi<strong>de</strong>s Waterbedrijf<br />
Akkervergeet-mijnietje<br />
Akkerviooltje<br />
Akkerwin<strong>de</strong><br />
Avondkoekoeksbloem<br />
Bastaardbraam<br />
Bastaardpaar<strong>de</strong>nstaart<br />
Basterdklaver<br />
Beekpunge<br />
Beemdkroon<br />
Beemdlangbloem<br />
Behaar<strong>de</strong> boterbloem<br />
Beklier<strong>de</strong> basterdwe<strong>de</strong>rik<br />
Beklier<strong>de</strong> duizendknoop<br />
Bergbasterdwe<strong>de</strong>rik<br />
Bergdravik<br />
Bermooievaarsbek<br />
Bermzuring<br />
Bevertjes<br />
Bezemkruiskruid<br />
Bieslook<br />
Biezenknoppen<br />
Bijenorchis<br />
Bijvoet<br />
Bittere veldkers<br />
Bitterzoet<br />
Blaartrekken<strong>de</strong><br />
boterbloem<br />
Blaassilene<br />
Blaaszegge<br />
Blauw glidkruid<br />
Blauw guichelheil<br />
Blauw walstro<br />
Blauwe waterereprijs<br />
Bleekgele droogbloem<br />
Bleke basterdwe<strong>de</strong>rik<br />
Bleke klaproos<br />
Bloedzuring<br />
Blon<strong>de</strong> egelskop<br />
Boerenwormkruid<br />
Bont kroonkruid<br />
Bonte gele dovenetel<br />
Borstelbies<br />
Bosandoorn<br />
Bosbies<br />
Boskruiskruid<br />
Bosmuur<br />
Bosrank<br />
Bosveldkers<br />
Bre<strong>de</strong> ereprijs<br />
Bre<strong>de</strong> stekelvaren<br />
Bre<strong>de</strong> waterpest<br />
Bre<strong>de</strong> wespenorchis<br />
Bruin cypergras<br />
Cana<strong>de</strong>se fijnstraal<br />
Citroengele honing<br />
klaver<br />
Dagkoekoeksbloem<br />
Daslook<br />
Dauwbraam<br />
Donkere vetmuur<br />
Doornappel<br />
Doorschijnend sterrenkroos<br />
Draa<strong>de</strong>reprijs<br />
Driekantige bies<br />
Drienerfmuur<br />
Drijvend fonteikruid<br />
Dubbelkelk<br />
VERVOLG naast p. 6<br />
OUDE MAAS<br />
12F<br />
DORTSE KILL<br />
ZWIJNDRECHT<br />
WILHELMINA<br />
HAVEN<br />
JULIANA HAVEN<br />
14H<br />
G13<br />
<strong>van</strong> <strong>Dordt</strong><br />
<strong>tot</strong> <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong><br />
HOLLANDS DIEP<br />
DORDRECHT<br />
EENDENKOOI<br />
NOORDPLAAT<br />
PAPENDRECHT<br />
ZUIDGAT<br />
KEETSTUK<br />
DE ELZEN<br />
afval 1, 6, 8<br />
avontuur 18, 19, 22<br />
beweging 23, 24, 28, 36, 37<br />
bewoners 23, 25, 28, 29, 35<br />
<strong>Biesbosch</strong>centrum 6, 10, 17<br />
boer<strong>de</strong>rij 21, 23<br />
bont 2<br />
I15<br />
LAGE ZWALUWE<br />
KWALGAT<br />
dieren 1, 2, 18, 19, 28<br />
Dordrecht 28, 29, 33, 35, 39<br />
duurzaamheid 7, 9, 10<br />
geschie<strong>de</strong>nis 3, 13, 23-26, 29,<br />
NOORDER ELS<br />
30, 32, 38<br />
getij 35-39<br />
gieten 7<br />
grondstoffen 9, 10, 21<br />
MIDDEN ELS<br />
NOORDERDIEP<br />
POLDER BIESBOSCH<br />
NIEUWE MERWEDE<br />
BENEDEN MERWEDE<br />
DEENEPLAAT<br />
ZUIDHAVEN<br />
NOORDERGAT VAN DE VISSCHEN<br />
ZUIDERGAT VAN DE VISSCHEN<br />
GROTE RUG<br />
(SPAARBEKKEN)<br />
KOOIKIL<br />
ZUIDER JONGE DEEN<br />
POLDER HOOGE HOF<br />
B5<br />
GAT VAN DEN KLEINEN HIL<br />
EENDENKOOI<br />
VISCHPLAAT<br />
4A<br />
DE KIKVORSCH OF<br />
OTTER MARIAPOLDER<br />
KOP VAN ‘T LAND<br />
OOSTHAVEN<br />
AMER<br />
JANTJES<br />
PLAAT<br />
CATHARINA<br />
POLDER<br />
POLDER VISCHPLAAT<br />
GAT VAN DEN<br />
BINNEN NIEUWENSTEEK<br />
RECREATIEGEBIED DE<br />
HOLLANDSE BIESBOSCH<br />
OBSERVATIEHUT<br />
SPIERINGSLUIS<br />
C7<br />
OTTERPOLDER<br />
OBSERVATIEHUT<br />
E11<br />
OTTERSLUIS<br />
SPIERING POLDER<br />
POLDER JANTJES<br />
PLAAT<br />
PANNEKOEK<br />
GAT VAN VAN KAMPEN<br />
BIESBOSCHCENTRUM<br />
BIESBOSCHMUSEUM<br />
STAATSBOSBEHEER<br />
CENTRUM<br />
Steekwoor<strong>de</strong>n en afbeeldingsnummers<br />
KOOIGAT<br />
SLIEDRECHT<br />
DORDRECHTHELSLOOT<br />
HONDERD EN DERTIG<br />
(SPAARBEKKEN)<br />
HUISWAARD<br />
PETRUSPLAAT<br />
(SPAARBEKKEN)<br />
GAT VAN DE KERKSLOOT<br />
RIETPLAAT<br />
hergebruik 2, 5, 7<br />
hout 7, 12<br />
huis 23, 25-29, 32, 33<br />
industrie 8<br />
inzoomen 18, 19, 23, 24<br />
kin<strong>de</strong>ren 18, 19, 25<br />
krui<strong>de</strong>n 11, 21<br />
landschap 19, 21, 24, 25, 28<br />
leefgebied 23, 28<br />
lokaal 20, 21, 24<br />
markeren 14, 24, 26, 28, 34,<br />
35, 38, 39<br />
materialen 4, 5, 7<br />
meubel 5, 7<br />
museum 25, 27 , 32<br />
6<br />
HET SLUIS<br />
UITZICHTHEUVEL<br />
UITZICHTHEUVEL<br />
OUDE KAT<br />
10D<br />
POLDER LANGEPLAAT<br />
NOORDERGAT VAN DE PLOMP<br />
POLDER MALTHA<br />
POLDER KORT - EN<br />
LANGAMBACHT<br />
BOOMGAT<br />
OBSERVATIEHUT<br />
GAT VAN DE NOORDERKLIP<br />
NOORDERPLAAT<br />
KEESJES KILLEKE<br />
HENGSTPOLDER<br />
MIDDEL VELD<br />
DE GIJSTER<br />
(SPAARBEKKEN)<br />
BIESBOSCH BEZOEKERSCENTRUM<br />
STAATSBOSBEHEER<br />
DRIMMELEN<br />
POLDER KINDEM<br />
STROOMGAT<br />
ZOETEMELKSKIL<br />
JACHTHAVEN<br />
BENEDEN MERWEDE<br />
NIEUWE MERWEDE<br />
POLDER TURFZAKKEN<br />
RECREATIEPLAS<br />
DE RUIGTEN BEZUIDEN<br />
DEN PEERENBOOM<br />
HOFMANSPLAAT<br />
GIESSENDAM<br />
GAT VAN DEN HENGST<br />
DE DOOD<br />
EENDENKOOI<br />
nacht 12, 18, 19, 22, 25, 27,<br />
38, 39<br />
natuur 18, 19, 21, 22, 28<br />
navigatie 14, 38, 39<br />
observatie 19, 22,29-34, 36,<br />
38, 39<br />
ont<strong>de</strong>kken 18,19<br />
pol<strong>de</strong>r 24, 38, 39<br />
pret 12, 18, 19, 25<br />
recreatie 20-22<br />
riet 3, 5, 17<br />
route 14, 22<br />
seizoenen 3, 24, 28<br />
sprokkelen 3, 6<br />
stad 28, 38, 39<br />
THOMASWAARD<br />
POLDER MOORDPLAAT<br />
POLDER LEPELAAR<br />
POLDER DE PLOMP<br />
RUIGT OF REUGT<br />
JANNEZAND<br />
SPIJKERBOOR<br />
BERGSE MAAS<br />
MIDDELSTE GAT VAN HET ZAND<br />
STEURGAT<br />
BOVENSTE GAT VAN HET ZAND<br />
HAVEN<br />
SNEEPKIL<br />
BEVERT<br />
JEPPEGAT<br />
GEERTRUIDENBERG<br />
AART ELOYENBOSCH EN<br />
JONGE JANSWAARD<br />
WEST KIL<br />
GAT VAN LOOPGAUW<br />
AAKVLAAI<br />
DONGE<br />
KOP VAN DEN OUDEN WIEL<br />
BRUINE KIL<br />
1000m<br />
BIESBOSCHSLUIS<br />
BAKKERSKIL<br />
JACHTHAVEN<br />
RAAMSDONKVEER<br />
KURENPOLDER<br />
(RECREATIEOORD)<br />
stilte 12, 18, 31<br />
techniek 37, 38<br />
textiel 10<br />
tijd 24, 28, 35, 36, 38<br />
uitzicht 15, 16, 32-34<br />
varen 14<br />
verhalen 25, 27<br />
vlechten 10, 13, 17<br />
water 1, 9, 14-17, 22, 35, 36,<br />
38, 39<br />
waterkant 1, 15, 16, 35, 36<br />
weven 10<br />
wilgen 4-7, 13, 14<br />
zintuigen 18, 19, 25<br />
STEURGAT<br />
HARDINXVELD-GIESSENDAM<br />
WERKENDAM<br />
HANK
afb. 1 afb. 2<br />
afb. 3<br />
4 5<br />
Eefje Sandmann<br />
Steven Banken<br />
afb. 4 afb. 5 afb. 7<br />
afb. 1, 2<br />
Van Hollandse bo<strong>de</strong>m<br />
Het Hollandse paradijs <strong>van</strong><br />
rivieren, beekjes, plassen en<br />
sloten is <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ale leefomgeving<br />
voor <strong>de</strong> muskusrat. De waterdiertjes<br />
graven hun holen het liefst<br />
in dijken en waterkanten, maar<br />
hierdoor raken <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse<br />
waterwerken lek of storten in.<br />
Gevaarlijk, want Ne<strong>de</strong>rland ligt<br />
voor een groot ge<strong>de</strong>elte on<strong>de</strong>r het<br />
zeeniveau. De muskusrat wordt<br />
bestre<strong>de</strong>n, maar met <strong>de</strong> do<strong>de</strong><br />
diertjes wordt niets gedaan.<br />
De bestrijdingsdienst is bang<br />
om geassocieerd te wor<strong>de</strong>n met<br />
pelsdierfokkerijen en <strong>de</strong><br />
bonthan<strong>de</strong>l. Zon<strong>de</strong>, want na <strong>de</strong><br />
noodzakelijke bestrijding <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
muskusrat ontstaat er juist een<br />
mogelijkheid om bont te produceren,<br />
zon<strong>de</strong>r speciaal daarvoor<br />
dieren te do<strong>de</strong>n. Je zou het<br />
ecologisch bont kunnen noemen.<br />
Het is immers recycling <strong>van</strong> een<br />
onontkoombaar afvalproduct<br />
voor een veilig Ne<strong>de</strong>rland.<br />
afval<br />
bont<br />
hergebruik<br />
dieren<br />
water<br />
waterkant<br />
geschie<strong>de</strong>nis<br />
hergebruik<br />
materialen<br />
meubel<br />
riet<br />
seizoenen<br />
sprokkelen<br />
wilgen<br />
afb. 3, 4, 5<br />
Schoven<br />
Ou<strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> ambachten komen<br />
terug met <strong>de</strong> seizoenen. Het<br />
tegenwoordig kwalitatief slechte<br />
riet en wilgenhout wordt in <strong>de</strong><br />
winter gesne<strong>de</strong>n en gebun<strong>de</strong>ld<br />
<strong>tot</strong> zitobject voor <strong>de</strong> zomer.<br />
Na het seizoen vallen <strong>de</strong> bun<strong>de</strong>ls<br />
uit elkaar. Teruggegeven aan <strong>de</strong><br />
natuur, als zijn<strong>de</strong> voeding voor<br />
nieuwe wilgen en riet.<br />
De muskusrat wordt bestre<strong>de</strong>n, maar met <strong>de</strong> do<strong>de</strong><br />
diertjes wordt niets gedaan.<br />
Ou<strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> ambachten komen terug in<br />
seizoensgebon<strong>de</strong>n zitobjecten zon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> natuur<br />
zijn grondstof te ontnemen.<br />
Natuurlijke constructies wor<strong>de</strong>n vertaald naar<br />
gedomesticeer<strong>de</strong> objecten.<br />
afb. 6<br />
afb. 6, 7<br />
<strong>Biesbosch</strong>vertakkingen<br />
De <strong>Biesbosch</strong> is in <strong>de</strong> loop <strong>de</strong>r<br />
eeuwen afwisselend gecultiveerd,<br />
teruggenomen, behou<strong>de</strong>n en<br />
teruggegeven aan <strong>de</strong> natuur. In<br />
mijn project heb ik gewerkt met<br />
door <strong>de</strong> natuur en door <strong>de</strong> mens<br />
gemaakte wilgentakken.Gegoten<br />
in aluminium heb ik ze als poten<br />
gebruikt voor een tafel. Het <strong>van</strong><br />
wilgentakken gemaakte tafelblad<br />
is recyclebaar. In dit product is<br />
zowel <strong>de</strong> cultivering als het<br />
teruggeven aan <strong>de</strong> natuur gebruikt.<br />
Joep Huisinga<br />
afval<br />
<strong>Biesbosch</strong>centrum<br />
duurzaamheid<br />
gieten<br />
hergebruik<br />
hout<br />
materialen<br />
meubel<br />
sprokkelen<br />
wilgen<br />
afb. 7b
afb. 1 afb. 2<br />
afb. 3<br />
4 5<br />
Eefje Sandmann<br />
Steven Banken<br />
afb. 4 afb. 5 afb. 7<br />
afb. 1, 2<br />
Van Hollandse bo<strong>de</strong>m<br />
Het Hollandse paradijs <strong>van</strong><br />
rivieren, beekjes, plassen en<br />
sloten is <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ale leefomgeving<br />
voor <strong>de</strong> muskusrat. De waterdiertjes<br />
graven hun holen het liefst<br />
in dijken en waterkanten, maar<br />
hierdoor raken <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse<br />
waterwerken lek of storten in.<br />
Gevaarlijk, want Ne<strong>de</strong>rland ligt<br />
voor een groot ge<strong>de</strong>elte on<strong>de</strong>r het<br />
zeeniveau. De muskusrat wordt<br />
bestre<strong>de</strong>n, maar met <strong>de</strong> do<strong>de</strong><br />
diertjes wordt niets gedaan.<br />
De bestrijdingsdienst is bang<br />
om geassocieerd te wor<strong>de</strong>n met<br />
pelsdierfokkerijen en <strong>de</strong><br />
bonthan<strong>de</strong>l. Zon<strong>de</strong>, want na <strong>de</strong><br />
noodzakelijke bestrijding <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
muskusrat ontstaat er juist een<br />
mogelijkheid om bont te produceren,<br />
zon<strong>de</strong>r speciaal daarvoor<br />
dieren te do<strong>de</strong>n. Je zou het<br />
ecologisch bont kunnen noemen.<br />
Het is immers recycling <strong>van</strong> een<br />
onontkoombaar afvalproduct<br />
voor een veilig Ne<strong>de</strong>rland.<br />
afval<br />
bont<br />
hergebruik<br />
dieren<br />
water<br />
waterkant<br />
geschie<strong>de</strong>nis<br />
hergebruik<br />
materialen<br />
meubel<br />
riet<br />
seizoenen<br />
sprokkelen<br />
wilgen<br />
afb. 3, 4, 5<br />
Schoven<br />
Ou<strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> ambachten komen<br />
terug met <strong>de</strong> seizoenen. Het<br />
tegenwoordig kwalitatief slechte<br />
riet en wilgenhout wordt in <strong>de</strong><br />
winter gesne<strong>de</strong>n en gebun<strong>de</strong>ld<br />
<strong>tot</strong> zitobject voor <strong>de</strong> zomer.<br />
Na het seizoen vallen <strong>de</strong> bun<strong>de</strong>ls<br />
uit elkaar. Teruggegeven aan <strong>de</strong><br />
natuur, als zijn<strong>de</strong> voeding voor<br />
nieuwe wilgen en riet.<br />
De muskusrat wordt bestre<strong>de</strong>n, maar met <strong>de</strong> do<strong>de</strong><br />
diertjes wordt niets gedaan.<br />
Ou<strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> ambachten komen terug in<br />
seizoensgebon<strong>de</strong>n zitobjecten zon<strong>de</strong>r <strong>de</strong> natuur<br />
zijn grondstof te ontnemen.<br />
Natuurlijke constructies wor<strong>de</strong>n vertaald naar<br />
gedomesticeer<strong>de</strong> objecten.<br />
afb. 6<br />
afb. 6, 7<br />
<strong>Biesbosch</strong>vertakkingen<br />
De <strong>Biesbosch</strong> is in <strong>de</strong> loop <strong>de</strong>r<br />
eeuwen afwisselend gecultiveerd,<br />
teruggenomen, behou<strong>de</strong>n en<br />
teruggegeven aan <strong>de</strong> natuur. In<br />
mijn project heb ik gewerkt met<br />
door <strong>de</strong> natuur en door <strong>de</strong> mens<br />
gemaakte wilgentakken.Gegoten<br />
in aluminium heb ik ze als poten<br />
gebruikt voor een tafel. Het <strong>van</strong><br />
wilgentakken gemaakte tafelblad<br />
is recyclebaar. In dit product is<br />
zowel <strong>de</strong> cultivering als het<br />
teruggeven aan <strong>de</strong> natuur gebruikt.<br />
Joep Huisinga<br />
afval<br />
<strong>Biesbosch</strong>centrum<br />
duurzaamheid<br />
gieten<br />
hergebruik<br />
hout<br />
materialen<br />
meubel<br />
sprokkelen<br />
wilgen<br />
afb. 7b
afb. 8<br />
afb. 11<br />
afb. 8, 9, 10<br />
Verweven landschap<br />
Natuur- en recreatiepark <strong>de</strong><br />
<strong>Biesbosch</strong> is omringd door<br />
industrie. Om het park te bereiken<br />
zijn <strong>de</strong> bossen fabriekspijpen<br />
niet te vermij<strong>de</strong>n. Natuur en<br />
industrie, die tegenover elkaar<br />
lijken te staan en elkaar uitsluiten<br />
wil ik in mijn project met elkaar<br />
verweven. Op basis <strong>van</strong> lokale<br />
materialen, natuurlijke grondstoffen<br />
en afvalmateriaal uit <strong>de</strong><br />
plaatselijke industrie, heb ik een<br />
collectie textiel ontwikkeld.<br />
afb. 12<br />
6 7<br />
afb. 9<br />
Deze duurzame stoffen zijn<br />
ontwikkeld om <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntiteit <strong>van</strong><br />
het toekomstige ecologische<br />
bezoekerscentrum te bepalen.<br />
Jetske Visser<br />
afb. 9b afb. 10<br />
Joost Gehem<br />
afval<br />
<strong>Biesbosch</strong>centrum<br />
duurzaamheid<br />
grondstoffen<br />
industrie<br />
textiel<br />
vlechten<br />
water<br />
weven<br />
hout<br />
krui<strong>de</strong>n<br />
nacht<br />
pret<br />
stilte<br />
afb. 12b<br />
afb. 11, 12<br />
Stoomhut<br />
De kapitein brengt je in een<br />
fluisterboot <strong>van</strong> het <strong>Biesbosch</strong>centrum<br />
naar een <strong>van</strong> <strong>de</strong> weinige<br />
voor pleziervaart ontoegankelijke<br />
kreekjes. De vuurmeester<br />
bestuurt een hut die stomend<br />
op <strong>de</strong> ka<strong>de</strong> staat te wachten.<br />
Hier komt niemand an<strong>de</strong>rs.<br />
Mid<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong>,<br />
70 gra<strong>de</strong>n Celsius, zelfgekozen<br />
<strong>Biesbosch</strong>krui<strong>de</strong>n, natuurlijk<br />
dompelbad, <strong>de</strong> ultieme<br />
<strong>Biesbosch</strong> ervaring.<br />
Natuur en industrie wil ik in mijn project met<br />
elkaar verweven.<br />
Mid<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong>, 70 gra<strong>de</strong>n Celsius met<br />
zelfgekozen <strong>Biesbosch</strong>krui<strong>de</strong>n en een natuurlijk<br />
dompelbad.<br />
BIOLOGISCHE BEHEERSVERSLAGLEGGI NG<br />
Boeien gevlochten wilgentenen die vaarroutes<br />
markeren.<br />
PLANTEN<br />
VERVOLG<br />
Duinriet<br />
Duinvogelmuur<br />
Duist<br />
Duits viltkruid<br />
Dwergkroos<br />
Echt bitterkruid<br />
Echt duizendgul<strong>de</strong>nkruid<br />
Echte kamille<br />
Echte koekoeksbloem<br />
Echte kruisdistel<br />
Echte valeriaan<br />
Eekhoorngras<br />
Egelantier<br />
Egelboterbloem<br />
Eivormige waterbies<br />
Elzenzegge<br />
Engels raaigras<br />
Engelse alant<br />
Europese hanenpoot<br />
Fijn schapengras<br />
Fijne waterranonkel<br />
Fioringras<br />
Fluitenkruid<br />
Fraai duizendgul<strong>de</strong>nkruid<br />
Geel nagelkruid<br />
Geel walstro<br />
Geelhartje<br />
Gegroef<strong>de</strong> veldsla<br />
Geknikte vossenstaart<br />
Gekroesd fonteinkruid<br />
Gekroes<strong>de</strong> melkdistel<br />
Gele lis<br />
Gele morgenster<br />
Gele plomp<br />
Gele waterkers<br />
Geoord helmkruid<br />
Geoor<strong>de</strong> zuring<br />
Gestreepte dovenetel<br />
Gestreepte witbol<br />
Getan<strong>de</strong> weegbree<br />
Gevlekte dovenetel<br />
Gevlekte rupsklaver<br />
Gevlekte scheerling<br />
Gevleugeld helmkruid<br />
Gevleugeld hertshooi<br />
Gevleugeld sterrenkroos<br />
Gewone agrimonie<br />
Gewone berenklauw<br />
Gewone bermzegge<br />
Gewone braam<br />
Gewone brunel<br />
Gewone duivenkervel<br />
Gewone eikvaren<br />
Gewone engelwortel<br />
Gewone ereprijs<br />
Gewone hennepnetel<br />
Gewone hoornbloem<br />
Gewone klit<br />
Gewone melkdistel<br />
Gewone pastinaak<br />
Gewone raket<br />
Gewone reigersbek<br />
Gewone rolklaver<br />
Gewone smeerwortel<br />
Gewone spurrie<br />
Weten mensen waar hun drinkwater <strong>van</strong>daan<br />
komt?<br />
afb. 13, 14<br />
Mijlpaal in <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong><br />
Door <strong>de</strong> St. Elisabethsvloed<br />
veran<strong>de</strong>r<strong>de</strong> <strong>de</strong> Maas als natuurlijke<br />
grens tussen het noor<strong>de</strong>lijke<br />
en zui<strong>de</strong>lijke <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong><br />
in een grote waterplas. Daarna,<br />
in 1564, liet men molenstenen<br />
met bolbakens <strong>van</strong> wilgentenen<br />
en rieten man<strong>de</strong>n naar <strong>de</strong> bo<strong>de</strong>m<br />
zinken om <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> grens, <strong>de</strong><br />
markering voor <strong>de</strong> visrechten,<br />
weer zichtbaar te maken. Mijn<br />
ontwerp is geïnspireerd op dit<br />
verhaal.<br />
Sabrina Woud<br />
Gewone steenraket Heermoes<br />
Knikkend tandzaad Moeraszoutgras Schapenzuring<br />
Gewone veldbies Heggenrank<br />
Knikken<strong>de</strong> distel Moeraszuring<br />
Sche<strong>de</strong>fonteinkruid<br />
Gewone veldsla Heggewikke<br />
Knolbeemdgras Moesdistel<br />
Scherpe boterbloem<br />
Gewone vogelmelk Heksenmelk<br />
Knolboterbloem Moeslook<br />
Scherpe fijnstraal<br />
Gewone waterbies Hemelsleutel<br />
Knolribzaad<br />
Muskuskaasjeskruid Scherpe zegge<br />
Gewone waternavel Hennegras<br />
Knolsteenbreek Muurpeper<br />
Schijfkamille<br />
Gewone zandmuur Herik<br />
Knoopkruid<br />
Muurvaren<br />
Schijnraket<br />
Gewoon barbarakruid Hertsmunt<br />
Knopherik<br />
Naaldwaterbies Schil<strong>de</strong>reprijs<br />
Gewoon biggenkruid Hoen<strong>de</strong>rbeet<br />
Knopig helmkruid Noords walstro Sikkelklaver<br />
Gewoon duizendblad Hoge cyperzegge Knopkroos<br />
Noordse aalbes Sint-Janskruid<br />
Gewoon her<strong>de</strong>rstasje Holpijp<br />
Kompassla<br />
Noorse ganzerik Slanke waterkers<br />
Gewoon langbaardgras Hondsdraf<br />
Koninginnenkruid Oeverzegge<br />
Slanke waterweegbree<br />
Gewoon reukgras Hondsroos<br />
Koningskaars<br />
Oostenrijkse kers Slanke zegge<br />
Gewoon speenkruid Hondstarwegras Koolzaad<br />
Oosterse morgenster Slijkgroen<br />
Gewoon sterrenkroos Hongaarse raket Korrelganzenvoet Oranje havikskruid Slipbladige ooie-<br />
Gewoon struisgras Hoog struisgras Kraailook<br />
Oranje springzaad vaarsbek<br />
Glad walstro<br />
Hop<br />
Krabbenscheer Paarbladig fontein Smal beemdgras<br />
Glad<strong>de</strong> ereprijs Hopklaver<br />
Kransmunt<br />
kruid<br />
Smal fakkelgras<br />
Glansbesnachtscha<strong>de</strong> Hopwarkruid<br />
Kransve<strong>de</strong>rkruid Paar<strong>de</strong>nbloem<br />
Smal vlieszaad<br />
Glanshaver<br />
IJle dravik<br />
Kroontjeskruid Paarse dovenetel afb. Smalle 14 aster<br />
Glanzig fonteinkruid IJle zegge<br />
Kropaar<br />
Pad<strong>de</strong>nrus<br />
Smalle stekelvaren<br />
Glanzige hoornbloem IJzerhard<br />
Kruipend zenegroen Papegaaienkruid Smalle waterpest<br />
Goudgele honingklaver Ingesne<strong>de</strong>n dovenetel Kruipen<strong>de</strong> boterbloem Peen<br />
Smalle waterweegbree<br />
Goudhaver<br />
Italiaans raaigras Kruipertje<br />
Penningkruid<br />
Smalle weegbree<br />
Goudzuring<br />
Jakobskruiskruid Kruisbes<br />
Perzikkruid<br />
Smalle wikke<br />
Grasklokje<br />
Japanse duizendknoop Kruisbladwalstro Pijlkruid<br />
Snavelzegge<br />
Grasmuur<br />
Kaal breukkruid Kruldistel<br />
Pinksterbloem<br />
Speerdistel<br />
Greppelrus<br />
Kaal knopkruid Krulzuring<br />
Pitrus<br />
Spiesleeuwenbek<br />
Groene naaldaar Kale jonker<br />
Kweek<br />
Platte rus<br />
Spiesmel<strong>de</strong><br />
Grof hoornblad Kalmoes<br />
Lange ereprijs<br />
Pluimzegge<br />
Spiesraket<br />
Groot blaasjeskruid Kamgras<br />
Late gul<strong>de</strong>nroe<strong>de</strong> Poelruit<br />
Spindotterbloem<br />
Groot heksenkruid Kantig hertshooi Late stekelnoot Puntig fonteinkruid Steenkruidkers<br />
Groot hoefblad Kantige basterdwe<strong>de</strong>rik Lidrus<br />
Puntkroos<br />
Stijf barbarakruid<br />
Groot kaasjeskruid Karwijvarkenskervel Lidsteng<br />
Raapzaad<br />
Stijf havikskruid<br />
Groot moerasscherm Kattendoorn<br />
Liesgras<br />
Radijs<br />
Stijf vergeet-mij-nietje<br />
Groot springzaad Kikkerbeet<br />
Liggen<strong>de</strong> ganzerik Rapunzelklokje Stijve waterranonkel<br />
Groot streepzaad Kleefkruid<br />
Liggen<strong>de</strong> klaver Rechte alsem<br />
Stinken<strong>de</strong> gouwe<br />
Groot warkruid Klein hoefblad Liggen<strong>de</strong> vetmuur Reukeloze kamille Stippelganzenvoet<br />
afb. Grote 13bevernel Klein kaasjeskruid Look-zon<strong>de</strong>r-look Reuzenbalsemien afb. Stomp 14b vlotgras<br />
Grote brandnetel Klein kroos<br />
Luzerne<br />
Reuzenberenklauw Stomphoekig ster-<br />
Grote egelskop Klein kruiskruid Maarts viooltje Reuzenzwenkgras renkroos<br />
Grote engelwortel Klein springzaad Ma<strong>de</strong>liefje<br />
Rid<strong>de</strong>rzuring<br />
Straatgras<br />
Grote ereprijs<br />
Grote kaar<strong>de</strong>nbol<br />
Klein streepzaad<br />
Klein tasjeskruid<br />
Mannagras<br />
Mannetjesvaren<br />
Riet<br />
Tenger fonteinkruid<br />
Rietgras Lotte <strong>de</strong> Raadt Tengere rus<br />
Grote kattenstaart Klein timoteegras Margriet<br />
Rietorchis<br />
Tijmereprijs<br />
Grote keverorchis Klein vlooienkruid Mattenbies<br />
Rietzwenkgras<br />
Timoteegras<br />
Grote klaproos Klein vogelpootje Melganzenvoet Rijstgras<br />
Tongvaren<br />
Grote klit<br />
Kleine bevernel Melige toorts<br />
Ringelwikke<br />
Trosdravik<br />
Grote lisdod<strong>de</strong> Kleine brandnetel Melkeppe<br />
Rivierfonteinkruid Tuinwolfsmelk<br />
Grote pimpernel Kleine egelskop Mid<strong>de</strong>lste teunisbloem Rivierkruiskruid Tweerijige zegge<br />
Grote ratelaar<br />
Kleine kaar<strong>de</strong>nbol Mierikswortel<br />
Robertskruid<br />
Uitstaan<strong>de</strong> mel<strong>de</strong><br />
Grote teunisbloem Kleine kattenstaart Moerasandijvie Ro<strong>de</strong> bremraap Valse voszegge<br />
Grote tijm<br />
Kleine klaver<br />
Moerasandoorn Ro<strong>de</strong> ganzenvoet Varkensgras<br />
Grote vossestaart Kleine leeuwenbek Moerasbasterdwe<strong>de</strong>rik Ro<strong>de</strong> klaver<br />
Veelwortelig kroos<br />
Grote watereppe Kleine leeuwentand Moerasbeemdgras Ro<strong>de</strong> ogentroost Veenwortel<br />
Grote waterweegbree Kleine lisdod<strong>de</strong> Moerasdroogbloem Ro<strong>de</strong> waterereprijs Veer<strong>de</strong>lig tandzaad<br />
Grote we<strong>de</strong>rik<br />
Kleine majer<br />
Moeraskartelblad Rood guichelheil Veldbeemdgras<br />
Grote weegbree Kleine ooievaarsbek Moeraskers<br />
Rood zwenkgras Vel<strong>de</strong>reprijs<br />
Grote windhalm Kleine pimpernel Moeraskruiskruid Rosse vossenstaart Veldgerst<br />
Grote zandkool Kleine ratelaar Moerasmelkdistel Roze vetkruid<br />
Veldlathyrus<br />
Grove varkenskers Kleine ruit<br />
Moerasmuur<br />
Ruig viooltje<br />
Veldrus<br />
Haagwin<strong>de</strong><br />
afb.<br />
Haarfonteinkruid<br />
15<br />
Kleine tijm<br />
Kleine varkenskers<br />
Moerasrolklaver<br />
Moerasspirea<br />
Ruige leeuwentand<br />
Ruige rupsklaver<br />
Veldzuring<br />
Verspreidbladig-<br />
Handjesgras<br />
Kleine veldkers Moerasstreepzaad Ruige scheefkelk goudveil<br />
Hard zwenkgras Kleine watereppe Moerasstruisgras Ruige weegbree Vertakte leeuwentand<br />
Harig knopkruid Kleverig kruiskruid Moerasvergeet-mij- Ruige zegge<br />
Vierzadige wikke<br />
Harig wilgeroosje Kleverige ogentroost nietje<br />
Ruw beemdgras Vijfvingerkruid<br />
Hazenzegge<br />
Klimop<br />
Moeraswalstro<br />
Ruw vergeet-mij-nietje Viltig kruiskruid<br />
Hazepootje<br />
Klimopereprijs Moeraswe<strong>de</strong>rik Ruwe bies<br />
Viltige basterdwe-<br />
Heelblaadjes<br />
Kluwenhoornbloem Moeraswolfsmelk Ruwe smele<br />
<strong>de</strong>rik<br />
Heen<br />
Kluwenzuring<br />
Moeraszegge<br />
Schaduwgras<br />
Vlasbekje<br />
afb. 16 afb. 17<br />
Ik heb <strong>van</strong> wilgentenen<br />
gevlochten boeien ontworpen<br />
die <strong>de</strong> vaarroutes voor <strong>de</strong> drie<br />
verschillen<strong>de</strong> bootsoorten<br />
markeren, zodat <strong>de</strong> bezoeker<br />
niet hoeft te verdwalen.<br />
De boeien wor<strong>de</strong>n in workshops<br />
‘Boeivlechten in <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong>’<br />
door bezoekers gemaakt.<br />
geschie<strong>de</strong>nis<br />
markeren<br />
navigatie<br />
route<br />
varen<br />
vlechten<br />
water<br />
wilgen<br />
<strong>Biesbosch</strong>centrum<br />
riet<br />
vlechten<br />
uitzicht<br />
water<br />
waterkant<br />
Vlin<strong>de</strong>rstruik<br />
Vogelmuur<br />
Vogelwikke<br />
Vroege haver<br />
Vroegeling<br />
Walstrobremraap<br />
Watergentiaan<br />
Watergras<br />
Waterkruiskruid<br />
Watermunt<br />
Watermuur<br />
Waterpeper<br />
Waterscheerling<br />
Watertorkruid<br />
Waterviolier<br />
Waterzuring<br />
We<strong>de</strong><br />
Wegdistel<br />
Wei<strong>de</strong>kervel<br />
Wijfjesvaren<br />
Wil<strong>de</strong> bertram<br />
Wil<strong>de</strong> cichorei<br />
Wil<strong>de</strong> marjolein<br />
Wil<strong>de</strong> reseda<br />
Wilgenroosje<br />
Winterpostelein<br />
Wit hongerbloempje<br />
Wit vetkruid<br />
Witte dovenetel<br />
Witte honingklaver<br />
Witte klaver<br />
Witte krod<strong>de</strong><br />
Witte waterkers<br />
Witte waterlelie<br />
Wolfspoot<br />
Zacht vetkruid<br />
Zachte dravik<br />
Zachte duizendknoop<br />
Zachte haver<br />
Zachte ooievaarsbek<br />
Zandhaver<br />
Zandhoornbloem<br />
Zandpaar<strong>de</strong>nbloem<br />
Zandraket<br />
Zandzegge<br />
Zeegroene ganzenvoet<br />
Zeegroene muur<br />
Zeegroene rus<br />
Zeegroene zegge<br />
Zeekweek<br />
Zeepkruid<br />
Zevenblad<br />
Zilverschoon<br />
Zitten<strong>de</strong><br />
zannichellia<br />
Zomerfijnstraal<br />
Zomprus<br />
Zompvergeet-mijnietje<br />
Zonnebloem<br />
Zulte<br />
Zwaluwtong<br />
Zwanenbloem<br />
Zwart tandzaad<br />
Zwarte bes<br />
Zwarte mosterd<br />
Zwarte nachtscha<strong>de</strong><br />
Zwarte toorts<br />
Zwarte zegge<br />
Zwenkdravik<br />
afb. 15, 16, 17<br />
Tap je water bij <strong>de</strong> spaarbekkens<br />
Weet je waar je drinkwater<br />
<strong>van</strong>daan komt? Ik wil <strong>de</strong> spaar-<br />
bekkens en <strong>de</strong> waterzuivering<br />
in <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> laten zien.<br />
Bij het <strong>Biesbosch</strong>centrum of <strong>de</strong><br />
botenverhuur koop je een rieten<br />
waterdrager die je kan vullen<br />
bij <strong>de</strong> tappunten. al drinkend<br />
kijk je op <strong>de</strong> spaarbekken uit.
afb. 8<br />
afb. 11<br />
afb. 8, 9, 10<br />
Verweven landschap<br />
Natuur- en recreatiepark <strong>de</strong><br />
<strong>Biesbosch</strong> is omringd door<br />
industrie. Om het park te bereiken<br />
zijn <strong>de</strong> bossen fabriekspijpen<br />
niet te vermij<strong>de</strong>n. Natuur en<br />
industrie, die tegenover elkaar<br />
lijken te staan en elkaar uitsluiten<br />
wil ik in mijn project met elkaar<br />
verweven. Op basis <strong>van</strong> lokale<br />
materialen, natuurlijke grondstoffen<br />
en afvalmateriaal uit <strong>de</strong><br />
plaatselijke industrie, heb ik een<br />
collectie textiel ontwikkeld.<br />
afb. 12<br />
6 7<br />
afb. 9<br />
Deze duurzame stoffen zijn<br />
ontwikkeld om <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntiteit <strong>van</strong><br />
het toekomstige ecologische<br />
bezoekerscentrum te bepalen.<br />
Jetske Visser<br />
afb. 9b afb. 10<br />
Joost Gehem<br />
afval<br />
<strong>Biesbosch</strong>centrum<br />
duurzaamheid<br />
grondstoffen<br />
industrie<br />
textiel<br />
vlechten<br />
water<br />
weven<br />
hout<br />
krui<strong>de</strong>n<br />
nacht<br />
pret<br />
stilte<br />
afb. 12b<br />
afb. 11, 12<br />
Stoomhut<br />
De kapitein brengt je in een<br />
fluisterboot <strong>van</strong> het <strong>Biesbosch</strong>centrum<br />
naar een <strong>van</strong> <strong>de</strong> weinige<br />
voor pleziervaart ontoegankelijke<br />
kreekjes. De vuurmeester<br />
bestuurt een hut die stomend<br />
op <strong>de</strong> ka<strong>de</strong> staat te wachten.<br />
Hier komt niemand an<strong>de</strong>rs.<br />
Mid<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong>,<br />
70 gra<strong>de</strong>n Celsius, zelfgekozen<br />
<strong>Biesbosch</strong>krui<strong>de</strong>n, natuurlijk<br />
dompelbad, <strong>de</strong> ultieme<br />
<strong>Biesbosch</strong> ervaring.<br />
Natuur en industrie wil ik in mijn project met<br />
elkaar verweven.<br />
Mid<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong>, 70 gra<strong>de</strong>n Celsius met<br />
zelfgekozen <strong>Biesbosch</strong>krui<strong>de</strong>n en een natuurlijk<br />
dompelbad.<br />
Boeien gevlochten wilgentenen die vaarroutes<br />
markeren.<br />
Weten mensen waar hun drinkwater <strong>van</strong>daan<br />
komt?<br />
Sabrina Woud<br />
afb. 13 afb. 14b<br />
afb. 15<br />
afb. 13, 14<br />
Mijlpaal in <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong><br />
Door <strong>de</strong> St. Elisabethsvloed<br />
veran<strong>de</strong>r<strong>de</strong> <strong>de</strong> Maas als natuurlijke<br />
grens tussen het noor<strong>de</strong>lijke<br />
en zui<strong>de</strong>lijke <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong><br />
in een grote waterplas. Daarna,<br />
in 1564, liet men molenstenen<br />
met bolbakens <strong>van</strong> wilgentenen<br />
en rieten man<strong>de</strong>n naar <strong>de</strong> bo<strong>de</strong>m<br />
zinken om <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> grens, <strong>de</strong><br />
markering voor <strong>de</strong> visrechten,<br />
weer zichtbaar te maken. Mijn<br />
ontwerp is geïnspireerd op dit<br />
verhaal.<br />
afb. 14<br />
Lotte <strong>de</strong> Raadt<br />
afb. 16 afb. 17<br />
Ik heb <strong>van</strong> wilgentenen<br />
gevlochten boeien ontworpen<br />
die <strong>de</strong> vaarroutes voor <strong>de</strong> drie<br />
verschillen<strong>de</strong> bootsoorten<br />
markeren, zodat <strong>de</strong> bezoeker<br />
niet hoeft te verdwalen.<br />
De boeien wor<strong>de</strong>n in workshops<br />
‘Boeivlechten in <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong>’<br />
door bezoekers gemaakt.<br />
geschie<strong>de</strong>nis<br />
markeren<br />
navigatie<br />
route<br />
varen<br />
vlechten<br />
water<br />
wilgen<br />
<strong>Biesbosch</strong>centrum<br />
riet<br />
vlechten<br />
uitzicht<br />
water<br />
waterkant<br />
afb. 15, 16, 17<br />
Tap je water bij <strong>de</strong> spaarbekkens<br />
Weet je waar je drinkwater<br />
<strong>van</strong>daan komt? Ik wil <strong>de</strong> spaar-<br />
bekkens en <strong>de</strong> waterzuivering<br />
in <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> laten zien.<br />
Bij het <strong>Biesbosch</strong>centrum of <strong>de</strong><br />
botenverhuur koop je een rieten<br />
waterdrager die je kan vullen<br />
bij <strong>de</strong> tappunten. al drinkend<br />
kijk je op <strong>de</strong> spaarbekken uit.
afb. 18<br />
afb. 18, 19<br />
Dieper verdiepen in <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong><br />
De <strong>Biesbosch</strong> is veel meer dan<br />
wat je hoort en ziet. Als je met<br />
aandacht kijkt en inzoomt op<br />
<strong>de</strong> natuur is er veel meer waar<br />
te nemen. Deze wereld on<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />
oppervlakte wil ik <strong>de</strong> bezoeker<br />
laten ervaren door indrukken<br />
uit te vergroten en te isoleren,<br />
door het uit te pluizen en te<br />
bekijken. Mijn <strong>Biesbosch</strong>gereedschappen<br />
vergroten je zintuigen,<br />
versterken je zicht, verbeteren<br />
je gehoor en laten je elk<br />
8 9<br />
kleine <strong>de</strong>tail zien en voelen.<br />
De <strong>Biesbosch</strong> wordt een nieuwe<br />
beleving.<br />
Michiel Martens<br />
afb. 18b<br />
afb. 18c afb. 18d<br />
afb. 19<br />
afb. 19b<br />
avontuur<br />
<strong>Biesbosch</strong>centrum<br />
dieren<br />
inzoomen<br />
kin<strong>de</strong>ren<br />
nacht<br />
natuur<br />
observatie<br />
ont<strong>de</strong>kken<br />
pret<br />
stilte<br />
zintuigen<br />
De <strong>Biesbosch</strong> is veel meer dan wat je hoort<br />
en ziet.<br />
Mid<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> genieten <strong>van</strong> een zelfberei<strong>de</strong><br />
maaltijd met lokale ingrediënten.<br />
Focus op het natuurschoon <strong>van</strong> het Nationaal<br />
Park.<br />
afb. 20, 21<br />
Fietskeuken<br />
afb. 20<br />
afb. 22<br />
Voedsel is een veel besproken<br />
on<strong>de</strong>rwerp tegenwoordig. We<br />
wor<strong>de</strong>n steeds dikker en zou<strong>de</strong>n<br />
gezon<strong>de</strong>r moeten eten, terwijl<br />
het aanbod aan kant-en-klaarmaaltij<strong>de</strong>n<br />
maar blijft groeien in<br />
<strong>de</strong> schappen <strong>van</strong> <strong>de</strong> supermarkt.<br />
We willen wel gezon<strong>de</strong>r eten, maar<br />
<strong>de</strong> tijd ervoor nemen doen we niet.<br />
Met <strong>de</strong>ze fietskeuken wil ik<br />
mensen <strong>de</strong> tijd laten nemen voor<br />
het berei<strong>de</strong>n, opeten en <strong>de</strong><br />
oorsprong <strong>van</strong> <strong>de</strong> ingrediënten.<br />
Florike Martens<br />
afb. 21<br />
Marijn Beije<br />
boer<strong>de</strong>rij<br />
grondstoffen<br />
krui<strong>de</strong>n<br />
landschap<br />
lokaal<br />
natuur<br />
recreatie<br />
avontuur<br />
natuur<br />
nacht<br />
observatie<br />
recreatie<br />
route<br />
water<br />
afb. 22b<br />
afb. 22<br />
Vrij drijvend, een echt <strong>Biesbosch</strong> avontuur<br />
Met dit ontwerp wil ik een bre<strong>de</strong><br />
doelgroep <strong>de</strong> waar<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>Biesbosch</strong> met haar prachtige<br />
natuur laten ervaren. Een gezin<br />
uit <strong>de</strong> stad, drie hoog zon<strong>de</strong>r<br />
tuin, op een avontuurlijke en<br />
subtiele manier helpen <strong>de</strong> focus<br />
te leggen op het natuurschoon<br />
<strong>van</strong> het Nationaal Park. Een door<br />
<strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> uitgestippel<strong>de</strong> route,<br />
met ie<strong>de</strong>re avond een avontuurlijke<br />
hut in een leefgebied <strong>van</strong><br />
steeds een an<strong>de</strong>r bijzon<strong>de</strong>r<br />
<strong>Biesbosch</strong>dier. Een avontuur op<br />
grote en kleine schaal. De<br />
avonturier wordt wakker, ziet<br />
een troep wil<strong>de</strong> ganzen in <strong>de</strong><br />
typische V-vorm overvliegen en<br />
beseft: “Hier moeten we zuinig<br />
op zijn, want wat is dit mooi...”
FLORA<br />
afb. 23, 24<br />
Landschappelijke herinneringen<br />
Rijkswaterstaat wil rivieren in<br />
Ne<strong>de</strong>rland meer <strong>de</strong> ruimte geven<br />
om overstromingen te voorkomen<br />
en dijken te ontlasten.<br />
Boer<strong>de</strong>rijen in <strong>de</strong> Noordwaard<br />
moeten wijken voor het water.<br />
Hierdoor gaat een groot stuk<br />
geschie<strong>de</strong>nis <strong>van</strong> natuur en<br />
cultuur verloren. Mijn project<br />
laat bezoekers zien en voelen<br />
hoe op bepaal<strong>de</strong> plekken in<br />
<strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> mensen hebben<br />
geleefd.<br />
10 11<br />
De vegetatie die na 5 jaar verwacht kan<br />
wor<strong>de</strong>n op het geprepareer<strong>de</strong> terrein, naast<br />
<strong>de</strong> al aanwezige vegetatie. De lijst is samengesteld<br />
door naar soortgelijke gebie<strong>de</strong>n<br />
te kijken in overleg met een bioloog. afb. 23<br />
OP DE BEBOUWINGEN<br />
muurbloem<br />
muurvaren<br />
mos<br />
korstmossen<br />
gele helmbloem<br />
muurleeuwenbek<br />
tongvaren<br />
klimopbremraap<br />
muurfijnstraal<br />
rechte driehoeksvaren<br />
zomer<br />
ro<strong>de</strong> spoorbloem<br />
schubvaren<br />
steenbreekvaren<br />
stengelomvattend<br />
havikskruid<br />
vroeg havikskruid<br />
vlin<strong>de</strong>rstruik<br />
zwartsteel<br />
kan<strong>de</strong>laartje<br />
glaskruid<br />
plat beemdgras<br />
ron<strong>de</strong> ooievaarsbek<br />
stijf hardgras<br />
muurpeper<br />
grote zandkool<br />
groensteel<br />
moe<strong>de</strong>rkruid<br />
wolfspoot<br />
muurhavikskruid<br />
vlakke dwergmispel<br />
blaasvaren<br />
mannetjesvaren<br />
gebogen driehoeksvaren<br />
muursla<br />
herfst<br />
Ik heb een manifest ontworpen<br />
met een voorstel voor een ingreep<br />
in het landschap, tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong><br />
herontwikkeling <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Noordwaard. Door <strong>de</strong>ze ingreep<br />
zal uitein<strong>de</strong>lijk een ruimtelijke<br />
suggestie <strong>van</strong> het oorspronkelijke<br />
boerenerf zichtbaar blijven. De<br />
natuur vertelt en behoudt op<br />
<strong>de</strong>ze manier <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis.<br />
beweging<br />
bewoners<br />
boer<strong>de</strong>rij<br />
geschie<strong>de</strong>nis<br />
huis<br />
inzoomen<br />
krui<strong>de</strong>n<br />
landschap<br />
leefgebied<br />
lokaal<br />
markeren<br />
pol<strong>de</strong>r<br />
seizoenen<br />
tijd<br />
Boer<strong>de</strong>rijen in <strong>de</strong> Noordwaard moeten wijken voor<br />
het water.<br />
Ruben <strong>de</strong>r Kin<strong>de</strong>ren Roland Pieter Smit<br />
rechte driehoeksvaren<br />
klein glaskruid<br />
groot glaskruid<br />
eikvaren<br />
stijve naaldvaren<br />
muur havikskruid<br />
wit vetkruid<br />
zacht vetkruid<br />
OP TERREIN<br />
(na<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rzoek vereist).<br />
HET TERREIN<br />
De ligging <strong>van</strong> <strong>de</strong> gebouwen, tuin en an<strong>de</strong>re<br />
aangeleg<strong>de</strong> <strong>de</strong>len blijft hetzelf<strong>de</strong>.<br />
Alle vegetatie door <strong>de</strong> bewoner en gemeente<br />
is aangelegd, wordt behou<strong>de</strong>n.<br />
Al het gras wordt verwij<strong>de</strong>rd en bewaard<br />
als voedingsbo<strong>de</strong>m voor het gebied.<br />
De uitein<strong>de</strong>lijke wan<strong>de</strong>lpa<strong>de</strong>n op het terrein<br />
wor<strong>de</strong>n alleen op <strong>de</strong> oorspronkelijke verharding<br />
aangelegd en hebben een dui<strong>de</strong>lijk<br />
an<strong>de</strong>re materialiteit dan <strong>de</strong> wan<strong>de</strong>lpa<strong>de</strong>n<br />
buiten het oorspronkelijke bewoon<strong>de</strong> terrein.<br />
DE SLOOP<br />
Het sloop proces verloopt duurzaam.<br />
Alle gebouwen wor<strong>de</strong>n <strong>tot</strong> op 20 centimeter<br />
boven het maaiveld afgebroken.<br />
Zodat het water geen weerstand on<strong>de</strong>rvindt<br />
als het door het doorstroomgebied stroomt.<br />
Op <strong>de</strong>ze manier krijgen muurplanten ook<br />
een kans om verticaal te groeien.<br />
Als <strong>de</strong> aangeleg<strong>de</strong> vegetatie in <strong>de</strong> weg staat<br />
tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> sloop, wordt het aan <strong>de</strong> kant<br />
gezet en na <strong>de</strong> sloop weer op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> plek<br />
aangelegd.<br />
Alle buizen en bekabelingen wor<strong>de</strong>n 1 meter<br />
<strong>van</strong>af het gesloopte gebouw uitgegraven<br />
en weggehaald.<br />
De buiskant wordt <strong>tot</strong> op casco afgezaagd<br />
en afgedicht zodat on<strong>de</strong>rgrondse dieren<br />
niet vast komen te zitten.<br />
DE BEBOUWING<br />
Het bouwsel wordt bewerkt, met grove beitel<br />
machines om kieren en gaten in <strong>de</strong> fun<strong>de</strong>ring<br />
te maken zodat <strong>de</strong> verwering bevor<strong>de</strong>rd wordt.<br />
Het plafond <strong>van</strong> <strong>de</strong> kel<strong>de</strong>rs word afgebroken<br />
en <strong>tot</strong> 50 centimeter on<strong>de</strong>r het maaiveld<br />
volgestort met grond. Hierdoor wordt <strong>de</strong><br />
structuur <strong>van</strong> het huis meer zichtbaar.<br />
En is een dui<strong>de</strong>lijk gelaagdheid aanwezig.<br />
HET BEHOUD<br />
Wanneer het terrein voor wan<strong>de</strong>laars niet<br />
meer toegankelijk is, mag <strong>de</strong> vegetatie<br />
wor<strong>de</strong>n gesnoeid. Om afzettingen en <strong>de</strong> suggesties<br />
<strong>van</strong> ruimte weer zichtbaar te maken.<br />
In <strong>de</strong> eerste twee jaar <strong>van</strong> dit project, wordt<br />
on<strong>de</strong>rzocht hoe <strong>de</strong> vegetatie op <strong>de</strong> bebouwing<br />
groeit. Uit dit on<strong>de</strong>rzoek kan<br />
geconclu<strong>de</strong>erd wor<strong>de</strong>n dat er extra hulp<br />
voor begroeiing nodig is.<br />
lente<br />
winter<br />
On<strong>de</strong>rzoek aan het terrein mag altijd plaatsvin<strong>de</strong>n<br />
mits er geen vegetatie wordt weg<br />
gehaald waardoor het ecosysteem <strong>van</strong> het<br />
terrein wordt aangetast.<br />
slaapkamer<br />
afb. 24 afb. 26 afb. 27<br />
De <strong>Biesbosch</strong>huiskamer is een plek waar verhalen<br />
<strong>tot</strong> leven komen.<br />
afb. 25<br />
afb. 25, 26, 27<br />
<strong>Biesbosch</strong>huiskamer<br />
Menk, 73 jaar, echtgenoot<br />
<strong>van</strong> Tien, heeft het huis<br />
overgenomen <strong>van</strong> zijn baas<br />
en huurt het nu al 40 jaar<br />
<strong>van</strong> boer Groeneveld.<br />
Ie<strong>de</strong>re dag zit Opa <strong>Biesbosch</strong><br />
klaar in <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong>huiskamer<br />
om weer nieuwe gasten te<br />
ont<strong>van</strong>gen. On<strong>de</strong>r het genot<br />
<strong>van</strong> een kop koffie en door oma<br />
gemaakte soep, kun je luisteren<br />
naar <strong>de</strong> verhalen over natuur en<br />
cultuur uit verle<strong>de</strong>n en he<strong>de</strong>n,<br />
het leven in <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong>. Als<br />
je na een lange dag <strong>Biesbosch</strong><br />
te moe bent om naar huis te gaan,<br />
kun je altijd vragen of je mag<br />
blijven logeren.<br />
We hebben pas 33 jaar gas en<br />
licht, maar die tijd dat we<br />
zon<strong>de</strong>r zaten was <strong>de</strong> mooiste<br />
tijd <strong>van</strong> mijn leven. ‘s Ochtends<br />
zette ik <strong>de</strong> ketels op <strong>de</strong> olie<br />
pitten zodat ik <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>ren<br />
met warm water kon wassen.<br />
De boeren in pol<strong>de</strong>r <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong><br />
leven al een aantal jaren in<br />
onzekerheid en zijn bang voor<br />
<strong>de</strong> toekomst. Hoe kunnen ze<br />
met <strong>de</strong>ze onzekerheid<br />
investeren in hun bedrijven?<br />
Hier aan <strong>de</strong> oevers wor<strong>de</strong>n<br />
veel illegale jongerenfeesten<br />
gehou<strong>de</strong>n. Na afloop<br />
steken ze alles in <strong>de</strong> fik.<br />
Momenteel wordt er druk gewerkt aan<br />
een nieuw bestemmingsplan voor pol<strong>de</strong>r<br />
<strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong>. Er moet meer ruimte komen<br />
voor recreatie en natuur. Maar hoe<br />
wordt het gebied momenteel gebruikt,<br />
en wat vin<strong>de</strong>n <strong>de</strong> bewoners er<strong>van</strong>? Wat<br />
voor wijshe<strong>de</strong>n vertellen <strong>de</strong> bewoners die<br />
al jaren lang een zijn met het gebied.<br />
De <strong>Biesbosch</strong>huiskamer is een<br />
plek waar verhalen <strong>tot</strong> leven<br />
komen en nieuwe verhalen<br />
ontstaan.<br />
Nog steeds hebben we geen<br />
riolering in <strong>de</strong> pol<strong>de</strong>r, dat is<br />
soms wel lastig! Als <strong>de</strong> septic<br />
tank weer is geleegd, moet er<br />
een dooie kip in om <strong>de</strong> juiste<br />
bacteriën weer in <strong>de</strong> tank te<br />
krijgen, zon<strong>de</strong> toch, <strong>van</strong> die kip!<br />
Ik zou niet weten met die<br />
nieuwe plannen <strong>van</strong> <strong>de</strong> pol<strong>de</strong>r<br />
waar alle wei<strong>de</strong>vogels straks<br />
naartoe moeten?<br />
keuken<br />
tentoonstelling<br />
bewoners<br />
geschie<strong>de</strong>nis<br />
huis<br />
kin<strong>de</strong>ren<br />
landschap<br />
markeren<br />
museum<br />
nacht<br />
pret<br />
verhalen<br />
zintuigen<br />
Tien, 60 jaar, woont al 40 jaar<br />
samen met Menk aan <strong>de</strong> Zeedijk 16<br />
en heeft twee kin<strong>de</strong>ren. Is dol op<br />
<strong>de</strong> vogels in <strong>de</strong> pol<strong>de</strong>r om haar heen.<br />
Menk & Tien<br />
Hier in <strong>de</strong> dijk is het af en toe<br />
net een vuilstortplaats. Laatst<br />
lagen er weer zakken vol met<br />
wiet planten.<br />
Ze willen <strong>de</strong> pol<strong>de</strong>r weer<br />
terug geven aan <strong>de</strong> natuur!<br />
Maar is dit geen natuur dan?<br />
Kijk eens om je heen!<br />
Waar moeten <strong>de</strong> roofvogels<br />
zoals <strong>de</strong> valkies en <strong>de</strong> uilen<br />
straks jagen? Die raken door <strong>de</strong><br />
nieuwe plannen met <strong>de</strong> pol<strong>de</strong>r<br />
hun hele jacht gebied kwijt.<br />
Met <strong>de</strong> nieuwe plannen<br />
verwoesten ze straks alle<br />
vruchtbare landbouwgrond,<br />
net zoals in <strong>de</strong> Noordwaard.<br />
Het moet hier een recreatiegebied<br />
wor<strong>de</strong>n, maar dat is<br />
hier nu ook al volop, <strong>de</strong><br />
mensen wan<strong>de</strong>len fietsen<br />
lekker over <strong>de</strong> dijk.<br />
Natuurlijk hebben we hier in<br />
dit huis last <strong>van</strong> muizen, maar<br />
ja, dat hoort erbij. Gelukkig<br />
hebben we een kat die er na<br />
13 jaar ein<strong>de</strong>lijk een heeft<br />
ge<strong>van</strong>gen.<br />
verhalen bij<br />
het haardvuur<br />
gastenverblijf<br />
eten en drinken
FLORA<br />
afb. 23, 24<br />
Landschappelijke herinneringen<br />
Rijkswaterstaat wil rivieren in<br />
Ne<strong>de</strong>rland meer <strong>de</strong> ruimte geven<br />
om overstromingen te voorkomen<br />
en dijken te ontlasten.<br />
Boer<strong>de</strong>rijen in <strong>de</strong> Noordwaard<br />
moeten wijken voor het water.<br />
Hierdoor gaat een groot stuk<br />
geschie<strong>de</strong>nis <strong>van</strong> natuur en<br />
cultuur verloren. Mijn project<br />
laat bezoekers zien en voelen<br />
hoe op bepaal<strong>de</strong> plekken in<br />
<strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong> mensen hebben<br />
geleefd.<br />
10 11<br />
De vegetatie die na 5 jaar verwacht kan<br />
wor<strong>de</strong>n op het geprepareer<strong>de</strong> terrein, naast<br />
<strong>de</strong> al aanwezige vegetatie. De lijst is samengesteld<br />
door naar soortgelijke gebie<strong>de</strong>n<br />
te kijken in overleg met een bioloog. afb. 23<br />
OP DE BEBOUWINGEN<br />
muurbloem<br />
muurvaren<br />
mos<br />
korstmossen<br />
gele helmbloem<br />
muurleeuwenbek<br />
tongvaren<br />
klimopbremraap<br />
muurfijnstraal<br />
rechte driehoeksvaren<br />
zomer<br />
ro<strong>de</strong> spoorbloem<br />
schubvaren<br />
steenbreekvaren<br />
stengelomvattend<br />
havikskruid<br />
vroeg havikskruid<br />
vlin<strong>de</strong>rstruik<br />
zwartsteel<br />
kan<strong>de</strong>laartje<br />
glaskruid<br />
plat beemdgras<br />
ron<strong>de</strong> ooievaarsbek<br />
stijf hardgras<br />
muurpeper<br />
grote zandkool<br />
groensteel<br />
moe<strong>de</strong>rkruid<br />
wolfspoot<br />
muurhavikskruid<br />
vlakke dwergmispel<br />
blaasvaren<br />
mannetjesvaren<br />
gebogen driehoeksvaren<br />
muursla<br />
herfst<br />
Ik heb een manifest ontworpen<br />
met een voorstel voor een ingreep<br />
in het landschap, tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong><br />
herontwikkeling <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
Noordwaard. Door <strong>de</strong>ze ingreep<br />
zal uitein<strong>de</strong>lijk een ruimtelijke<br />
suggestie <strong>van</strong> het oorspronkelijke<br />
boerenerf zichtbaar blijven. De<br />
natuur vertelt en behoudt op<br />
<strong>de</strong>ze manier <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis.<br />
beweging<br />
bewoners<br />
boer<strong>de</strong>rij<br />
geschie<strong>de</strong>nis<br />
huis<br />
inzoomen<br />
krui<strong>de</strong>n<br />
landschap<br />
leefgebied<br />
lokaal<br />
markeren<br />
pol<strong>de</strong>r<br />
seizoenen<br />
tijd<br />
Boer<strong>de</strong>rijen in <strong>de</strong> Noordwaard moeten wijken voor<br />
het water.<br />
Ruben <strong>de</strong>r Kin<strong>de</strong>ren Roland Pieter Smit<br />
rechte driehoeksvaren<br />
klein glaskruid<br />
groot glaskruid<br />
eikvaren<br />
stijve naaldvaren<br />
muur havikskruid<br />
wit vetkruid<br />
zacht vetkruid<br />
OP TERREIN<br />
(na<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rzoek vereist).<br />
HET TERREIN<br />
De ligging <strong>van</strong> <strong>de</strong> gebouwen, tuin en an<strong>de</strong>re<br />
aangeleg<strong>de</strong> <strong>de</strong>len blijft hetzelf<strong>de</strong>.<br />
Alle vegetatie door <strong>de</strong> bewoner en gemeente<br />
is aangelegd, wordt behou<strong>de</strong>n.<br />
Al het gras wordt verwij<strong>de</strong>rd en bewaard<br />
als voedingsbo<strong>de</strong>m voor het gebied.<br />
De uitein<strong>de</strong>lijke wan<strong>de</strong>lpa<strong>de</strong>n op het terrein<br />
wor<strong>de</strong>n alleen op <strong>de</strong> oorspronkelijke verharding<br />
aangelegd en hebben een dui<strong>de</strong>lijk<br />
an<strong>de</strong>re materialiteit dan <strong>de</strong> wan<strong>de</strong>lpa<strong>de</strong>n<br />
buiten het oorspronkelijke bewoon<strong>de</strong> terrein.<br />
DE SLOOP<br />
Het sloop proces verloopt duurzaam.<br />
Alle gebouwen wor<strong>de</strong>n <strong>tot</strong> op 20 centimeter<br />
boven het maaiveld afgebroken.<br />
Zodat het water geen weerstand on<strong>de</strong>rvindt<br />
als het door het doorstroomgebied stroomt.<br />
Op <strong>de</strong>ze manier krijgen muurplanten ook<br />
een kans om verticaal te groeien.<br />
Als <strong>de</strong> aangeleg<strong>de</strong> vegetatie in <strong>de</strong> weg staat<br />
tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> sloop, wordt het aan <strong>de</strong> kant<br />
gezet en na <strong>de</strong> sloop weer op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> plek<br />
aangelegd.<br />
Alle buizen en bekabelingen wor<strong>de</strong>n 1 meter<br />
<strong>van</strong>af het gesloopte gebouw uitgegraven<br />
en weggehaald.<br />
De buiskant wordt <strong>tot</strong> op casco afgezaagd<br />
en afgedicht zodat on<strong>de</strong>rgrondse dieren<br />
niet vast komen te zitten.<br />
DE BEBOUWING<br />
Het bouwsel wordt bewerkt, met grove beitel<br />
machines om kieren en gaten in <strong>de</strong> fun<strong>de</strong>ring<br />
te maken zodat <strong>de</strong> verwering bevor<strong>de</strong>rd wordt.<br />
Het plafond <strong>van</strong> <strong>de</strong> kel<strong>de</strong>rs word afgebroken<br />
en <strong>tot</strong> 50 centimeter on<strong>de</strong>r het maaiveld<br />
volgestort met grond. Hierdoor wordt <strong>de</strong><br />
structuur <strong>van</strong> het huis meer zichtbaar.<br />
En is een dui<strong>de</strong>lijk gelaagdheid aanwezig.<br />
HET BEHOUD<br />
Wanneer het terrein voor wan<strong>de</strong>laars niet<br />
meer toegankelijk is, mag <strong>de</strong> vegetatie<br />
wor<strong>de</strong>n gesnoeid. Om afzettingen en <strong>de</strong> suggesties<br />
<strong>van</strong> ruimte weer zichtbaar te maken.<br />
In <strong>de</strong> eerste twee jaar <strong>van</strong> dit project, wordt<br />
on<strong>de</strong>rzocht hoe <strong>de</strong> vegetatie op <strong>de</strong> bebouwing<br />
groeit. Uit dit on<strong>de</strong>rzoek kan<br />
geconclu<strong>de</strong>erd wor<strong>de</strong>n dat er extra hulp<br />
voor begroeiing nodig is.<br />
lente<br />
winter<br />
On<strong>de</strong>rzoek aan het terrein mag altijd plaatsvin<strong>de</strong>n<br />
mits er geen vegetatie wordt weg<br />
gehaald waardoor het ecosysteem <strong>van</strong> het<br />
terrein wordt aangetast.<br />
slaapkamer<br />
afb. 24 afb. 26 afb. 27<br />
De <strong>Biesbosch</strong>huiskamer is een plek waar verhalen<br />
<strong>tot</strong> leven komen.<br />
afb. 25<br />
afb. 25, 26, 27<br />
<strong>Biesbosch</strong>huiskamer<br />
Menk, 73 jaar, echtgenoot<br />
<strong>van</strong> Tien, heeft het huis<br />
overgenomen <strong>van</strong> zijn baas<br />
en huurt het nu al 40 jaar<br />
<strong>van</strong> boer Groeneveld.<br />
Ie<strong>de</strong>re dag zit Opa <strong>Biesbosch</strong><br />
klaar in <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong>huiskamer<br />
om weer nieuwe gasten te<br />
ont<strong>van</strong>gen. On<strong>de</strong>r het genot<br />
<strong>van</strong> een kop koffie en door oma<br />
gemaakte soep, kun je luisteren<br />
naar <strong>de</strong> verhalen over natuur en<br />
cultuur uit verle<strong>de</strong>n en he<strong>de</strong>n,<br />
het leven in <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong>. Als<br />
je na een lange dag <strong>Biesbosch</strong><br />
te moe bent om naar huis te gaan,<br />
kun je altijd vragen of je mag<br />
blijven logeren.<br />
We hebben pas 33 jaar gas en<br />
licht, maar die tijd dat we<br />
zon<strong>de</strong>r zaten was <strong>de</strong> mooiste<br />
tijd <strong>van</strong> mijn leven. ‘s Ochtends<br />
zette ik <strong>de</strong> ketels op <strong>de</strong> olie<br />
pitten zodat ik <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>ren<br />
met warm water kon wassen.<br />
De boeren in pol<strong>de</strong>r <strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong><br />
leven al een aantal jaren in<br />
onzekerheid en zijn bang voor<br />
<strong>de</strong> toekomst. Hoe kunnen ze<br />
met <strong>de</strong>ze onzekerheid<br />
investeren in hun bedrijven?<br />
Hier aan <strong>de</strong> oevers wor<strong>de</strong>n<br />
veel illegale jongerenfeesten<br />
gehou<strong>de</strong>n. Na afloop<br />
steken ze alles in <strong>de</strong> fik.<br />
Momenteel wordt er druk gewerkt aan<br />
een nieuw bestemmingsplan voor pol<strong>de</strong>r<br />
<strong>de</strong> <strong>Biesbosch</strong>. Er moet meer ruimte komen<br />
voor recreatie en natuur. Maar hoe<br />
wordt het gebied momenteel gebruikt,<br />
en wat vin<strong>de</strong>n <strong>de</strong> bewoners er<strong>van</strong>? Wat<br />
voor wijshe<strong>de</strong>n vertellen <strong>de</strong> bewoners die<br />
al jaren lang een zijn met het gebied.<br />
De <strong>Biesbosch</strong>huiskamer is een<br />
plek waar verhalen <strong>tot</strong> leven<br />
komen en nieuwe verhalen<br />
ontstaan.<br />
Nog steeds hebben we geen<br />
riolering in <strong>de</strong> pol<strong>de</strong>r, dat is<br />
soms wel lastig! Als <strong>de</strong> septic<br />
tank weer is geleegd, moet er<br />
een dooie kip in om <strong>de</strong> juiste<br />
bacteriën weer in <strong>de</strong> tank te<br />
krijgen, zon<strong>de</strong> toch, <strong>van</strong> die kip!<br />
Ik zou niet weten met die<br />
nieuwe plannen <strong>van</strong> <strong>de</strong> pol<strong>de</strong>r<br />
waar alle wei<strong>de</strong>vogels straks<br />
naartoe moeten?<br />
keuken<br />
tentoonstelling<br />
bewoners<br />
geschie<strong>de</strong>nis<br />
huis<br />
kin<strong>de</strong>ren<br />
landschap<br />
markeren<br />
museum<br />
nacht<br />
pret<br />
verhalen<br />
zintuigen<br />
Tien, 60 jaar, woont al 40 jaar<br />
samen met Menk aan <strong>de</strong> Zeedijk 16<br />
en heeft twee kin<strong>de</strong>ren. Is dol op<br />
<strong>de</strong> vogels in <strong>de</strong> pol<strong>de</strong>r om haar heen.<br />
Menk & Tien<br />
Hier in <strong>de</strong> dijk is het af en toe<br />
net een vuilstortplaats. Laatst<br />
lagen er weer zakken vol met<br />
wiet planten.<br />
Ze willen <strong>de</strong> pol<strong>de</strong>r weer<br />
terug geven aan <strong>de</strong> natuur!<br />
Maar is dit geen natuur dan?<br />
Kijk eens om je heen!<br />
Waar moeten <strong>de</strong> roofvogels<br />
zoals <strong>de</strong> valkies en <strong>de</strong> uilen<br />
straks jagen? Die raken door <strong>de</strong><br />
nieuwe plannen met <strong>de</strong> pol<strong>de</strong>r<br />
hun hele jacht gebied kwijt.<br />
Met <strong>de</strong> nieuwe plannen<br />
verwoesten ze straks alle<br />
vruchtbare landbouwgrond,<br />
net zoals in <strong>de</strong> Noordwaard.<br />
Het moet hier een recreatiegebied<br />
wor<strong>de</strong>n, maar dat is<br />
hier nu ook al volop, <strong>de</strong><br />
mensen wan<strong>de</strong>len fietsen<br />
lekker over <strong>de</strong> dijk.<br />
Natuurlijk hebben we hier in<br />
dit huis last <strong>van</strong> muizen, maar<br />
ja, dat hoort erbij. Gelukkig<br />
hebben we een kat die er na<br />
13 jaar ein<strong>de</strong>lijk een heeft<br />
ge<strong>van</strong>gen.<br />
verhalen bij<br />
het haardvuur<br />
gastenverblijf<br />
eten en drinken
afb. 28b<br />
afb. 28<br />
Vogels in <strong>de</strong> stad<br />
afb. 28<br />
In Dordrecht zijn <strong>de</strong> vogels <strong>de</strong><br />
natuurlijke verbinding met <strong>de</strong><br />
<strong>Biesbosch</strong>. Vogels broe<strong>de</strong>n in <strong>de</strong><br />
stad en zijn on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
stad; hun broedplekken mogen<br />
dus ook zichtbaar zijn in <strong>de</strong> stad.<br />
De hoogte <strong>van</strong> het broednestenrek<br />
bepaalt voor welke vogel het<br />
geschikt is; het territorium en<br />
gedrag <strong>van</strong> <strong>de</strong> vogel beslist hoeveel<br />
vogels er gebruik <strong>van</strong> maken en<br />
<strong>de</strong> plek bepaalt welke vogels er<br />
gebruik <strong>van</strong> kunnen maken.<br />
12 13<br />
Een massaproductietechniek uit<br />
<strong>de</strong> mo<strong>de</strong>lbouw, geprojecteerd op<br />
<strong>de</strong> vogels.<br />
Eveline Visser<br />
beweging<br />
bewoners<br />
dieren<br />
Dordrecht<br />
huis<br />
leefgebied<br />
markering<br />
natuur<br />
seizoenen<br />
stad<br />
tijd<br />
Vogels zijn on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> stad, hun broedplekken<br />
mogen dus ook zichtbaar zijn in stad.<br />
Dordrecht is een poppenhuis.<br />
Het pittoreske ou<strong>de</strong> centrum <strong>van</strong> Dordrecht is altijd<br />
al door grote kunstenaars geschil<strong>de</strong>rd.<br />
afb. 29<br />
afb. 29, 30, 31<br />
# coll. <strong>Dordt</strong> inv. 01 t/m 10<br />
Dordrecht is een poppenhuis.<br />
Achter <strong>de</strong> ramen door gordijnen<br />
beschermd gaat een an<strong>de</strong>re wereld<br />
schuil.<br />
De poppenhuisspeler speelt,<br />
bespeelt, improviseert.<br />
Wat je ziet is er niet,<br />
suggestie is genoeg.<br />
Ka<strong>de</strong>r, context, contrast.<br />
Fake.<br />
afb. 30 afb. 31<br />
afb. 32<br />
afb. 33 afb. 34<br />
Lucas Mullié<br />
Tom Boekema<br />
bewoners<br />
Dordrecht<br />
geschie<strong>de</strong>nis<br />
huis<br />
observatie<br />
stilte<br />
Dordrecht<br />
geschie<strong>de</strong>nis<br />
huis<br />
observatie<br />
markeren<br />
museum<br />
uitzicht<br />
water<br />
afb. 32, 33, 34<br />
Kunstschil<strong>de</strong>rsspot <strong>van</strong>af historisch oogpunt<br />
Het pittoreske ou<strong>de</strong> centrum <strong>van</strong><br />
Dordrecht werd in het verle<strong>de</strong>n<br />
al veel geschil<strong>de</strong>rd door grote<br />
kunstschil<strong>de</strong>rs, zoals on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re<br />
Eugène Boudin en Albert Cuyp.<br />
Vandaag <strong>de</strong> dag zijn veel <strong>van</strong> dit<br />
soort plekken nog steeds enorm in<br />
trek bij een groep kunstschil<strong>de</strong>rs.<br />
De kunstschil<strong>de</strong>rsspots bie<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />
mogelijkheid om <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> meesters<br />
na eigen invulling te evenaren<br />
<strong>van</strong>af <strong>de</strong>ze punten.
afb. 28b<br />
afb. 28<br />
Vogels in <strong>de</strong> stad<br />
afb. 28<br />
In Dordrecht zijn <strong>de</strong> vogels <strong>de</strong><br />
natuurlijke verbinding met <strong>de</strong><br />
<strong>Biesbosch</strong>. Vogels broe<strong>de</strong>n in <strong>de</strong><br />
stad en zijn on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
stad; hun broedplekken mogen<br />
dus ook zichtbaar zijn in <strong>de</strong> stad.<br />
De hoogte <strong>van</strong> het broednestenrek<br />
bepaalt voor welke vogel het<br />
geschikt is; het territorium en<br />
gedrag <strong>van</strong> <strong>de</strong> vogel beslist hoeveel<br />
vogels er gebruik <strong>van</strong> maken en<br />
<strong>de</strong> plek bepaalt welke vogels er<br />
gebruik <strong>van</strong> kunnen maken.<br />
12 13<br />
Een massaproductietechniek uit<br />
<strong>de</strong> mo<strong>de</strong>lbouw, geprojecteerd op<br />
<strong>de</strong> vogels.<br />
Eveline Visser<br />
beweging<br />
bewoners<br />
dieren<br />
Dordrecht<br />
huis<br />
leefgebied<br />
markering<br />
natuur<br />
seizoenen<br />
stad<br />
tijd<br />
Vogels zijn on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> stad, hun broedplekken<br />
mogen dus ook zichtbaar zijn in stad.<br />
Dordrecht is een poppenhuis.<br />
Het pittoreske ou<strong>de</strong> centrum <strong>van</strong> Dordrecht is altijd<br />
al door grote kunstenaars geschil<strong>de</strong>rd.<br />
afb. 29<br />
afb. 29, 30, 31<br />
# coll. <strong>Dordt</strong> inv. 01 t/m 10<br />
Dordrecht is een poppenhuis.<br />
Achter <strong>de</strong> ramen door gordijnen<br />
beschermd gaat een an<strong>de</strong>re wereld<br />
schuil.<br />
De poppenhuisspeler speelt,<br />
bespeelt, improviseert.<br />
Wat je ziet is er niet,<br />
suggestie is genoeg.<br />
Ka<strong>de</strong>r, context, contrast.<br />
Fake.<br />
afb. 30 afb. 31<br />
afb. 32<br />
afb. 33 afb. 34<br />
Lucas Mullié<br />
Tom Boekema<br />
bewoners<br />
Dordrecht<br />
geschie<strong>de</strong>nis<br />
huis<br />
observatie<br />
stilte<br />
Dordrecht<br />
geschie<strong>de</strong>nis<br />
huis<br />
observatie<br />
markeren<br />
museum<br />
uitzicht<br />
water<br />
afb. 32, 33, 34<br />
Kunstschil<strong>de</strong>rsspot <strong>van</strong>af historisch oogpunt<br />
Het pittoreske ou<strong>de</strong> centrum <strong>van</strong><br />
Dordrecht werd in het verle<strong>de</strong>n<br />
al veel geschil<strong>de</strong>rd door grote<br />
kunstschil<strong>de</strong>rs, zoals on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re<br />
Eugène Boudin en Albert Cuyp.<br />
Vandaag <strong>de</strong> dag zijn veel <strong>van</strong> dit<br />
soort plekken nog steeds enorm in<br />
trek bij een groep kunstschil<strong>de</strong>rs.<br />
De kunstschil<strong>de</strong>rsspots bie<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />
mogelijkheid om <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> meesters<br />
na eigen invulling te evenaren<br />
<strong>van</strong>af <strong>de</strong>ze punten.
afb. 35<br />
afb. 36<br />
afb. 35<br />
Uiterwaar<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> stad<br />
Hoewel Dordrecht omringd wordt<br />
door het water, is het contact<br />
met het water beperkt. Om een<br />
signaal naar het gebied af te geven<br />
en meer inzicht in het gevaar<br />
<strong>van</strong> overstroming te geven, wordt<br />
het gebied rondom <strong>de</strong> Grote Kerk,<br />
het monument <strong>van</strong> Dordrecht,<br />
een uiterwaard.<br />
De hoogtekaart staat centraal<br />
voor het ontwerp. Door in te<br />
zoomen op <strong>de</strong> hoogtekaart<br />
ontstaat er een grid; dit grid is<br />
13 14<br />
<strong>de</strong> bouwsteen <strong>van</strong> het ontwerp.<br />
Stenen op hoger gelegen<br />
gebie<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n weggehaald,<br />
waardoor het water naar binnen<br />
kan stromen. In laaggelegen<br />
gebie<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n stenen<br />
neergelegd, waardoor het<br />
gevaar wordt beperkt of waar<br />
een ontmoetingsplaats <strong>van</strong><br />
trapsgeleg<strong>de</strong> stenen kan wor<strong>de</strong>n<br />
gerealiseerd.<br />
Daphne Hoekman<br />
Akko Gol<strong>de</strong>nbeld<br />
bewoners<br />
getij<br />
Dordrecht<br />
markeren<br />
tijd<br />
water<br />
waterkant<br />
beweging<br />
getij<br />
observatie<br />
techniek<br />
tijd<br />
water<br />
waterkant<br />
afb. 35b<br />
afb. 37 afb. 39<br />
afb. 36, 37<br />
De mechanieken <strong>de</strong>r getij<strong>de</strong>n<br />
Het omringen<strong>de</strong> water <strong>van</strong><br />
Dordrecht heeft een dynamische<br />
beweging. Het getij had vroeger<br />
een hoogteverschil <strong>van</strong> twee<br />
meter maar heeft nu nog steeds<br />
een verschil <strong>van</strong> 70 centimeter.<br />
Deze beweging geeft mogelijkhe<strong>de</strong>n<br />
voor nieuwe functies op<br />
het water die gebruik maken <strong>van</strong><br />
stroming, hoogteverschil en tijd.<br />
De mechanieken zijn een suggestie<br />
voor <strong>de</strong> beweging op het water.<br />
Hoewel Dordrecht omringd wordt door het water,<br />
is het contact met het water beperkt.<br />
De mechanieken <strong>de</strong>r getij<strong>de</strong>n.<br />
Tegenwoordig staat er naast <strong>de</strong> ruïne een hoogspanningsmast<br />
<strong>van</strong> 100 meter.<br />
afb. 38, 39<br />
Mast te Merwe<strong>de</strong><br />
afb. 38<br />
Sinds <strong>de</strong> St. Elisabethsvloed in<br />
1421 staat er ten oosten <strong>van</strong><br />
Dordrecht (direct aan <strong>de</strong> Merwe<strong>de</strong>)<br />
<strong>de</strong> ruïne <strong>van</strong> het Huis te Merwe<strong>de</strong>,<br />
dat sindsdien een baken is voor <strong>de</strong><br />
scheepvaart. Tegenwoordig staat<br />
er naast <strong>de</strong> ruïne een hoogspanningsmast<br />
<strong>van</strong> 100 meter en loopt<br />
<strong>de</strong> N3 (een toegangspoort <strong>tot</strong> het<br />
Eiland <strong>van</strong> <strong>Dordt</strong>) langs dit gebied<br />
dat, sinds het is ingepol<strong>de</strong>rd,<br />
niet meer on<strong>de</strong>r water staat<br />
tij<strong>de</strong>ns hoogwater.<br />
Doordat het water weer wordt<br />
toe gelaten, komt het gebied<br />
on<strong>de</strong>r water te staan en is het<br />
beeld <strong>van</strong> <strong>de</strong> ruïne weer zoals<br />
het vele malen geschil<strong>de</strong>rd is.<br />
Alleen nu met een hoogspanningsmast<br />
erbij.<br />
Lucas Zoutendijk<br />
Dordrecht<br />
geschie<strong>de</strong>nis<br />
getij<br />
markeren<br />
nacht<br />
navigatie<br />
observatie<br />
pol<strong>de</strong>r<br />
stad<br />
techniek<br />
tijd<br />
water
afb. 35<br />
afb. 36<br />
afb. 35<br />
Uiterwaar<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> stad<br />
Hoewel Dordrecht omringd wordt<br />
door het water, is het contact<br />
met het water beperkt. Om een<br />
signaal naar het gebied af te geven<br />
en meer inzicht in het gevaar<br />
<strong>van</strong> overstroming te geven, wordt<br />
het gebied rondom <strong>de</strong> Grote Kerk,<br />
het monument <strong>van</strong> Dordrecht,<br />
een uiterwaard.<br />
De hoogtekaart staat centraal<br />
voor het ontwerp. Door in te<br />
zoomen op <strong>de</strong> hoogtekaart<br />
ontstaat er een grid; dit grid is<br />
13 14<br />
<strong>de</strong> bouwsteen <strong>van</strong> het ontwerp.<br />
Stenen op hoger gelegen<br />
gebie<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n weggehaald,<br />
waardoor het water naar binnen<br />
kan stromen. In laaggelegen<br />
gebie<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n stenen<br />
neergelegd, waardoor het<br />
gevaar wordt beperkt of waar<br />
een ontmoetingsplaats <strong>van</strong><br />
trapsgeleg<strong>de</strong> stenen kan wor<strong>de</strong>n<br />
gerealiseerd.<br />
Daphne Hoekman<br />
Akko Gol<strong>de</strong>nbeld<br />
bewoners<br />
getij<br />
Dordrecht<br />
markeren<br />
tijd<br />
water<br />
waterkant<br />
beweging<br />
getij<br />
observatie<br />
techniek<br />
tijd<br />
water<br />
waterkant<br />
afb. 35b<br />
afb. 37 afb. 39<br />
afb. 36, 37<br />
De mechanieken <strong>de</strong>r getij<strong>de</strong>n<br />
Het omringen<strong>de</strong> water <strong>van</strong><br />
Dordrecht heeft een dynamische<br />
beweging. Het getij had vroeger<br />
een hoogteverschil <strong>van</strong> twee<br />
meter maar heeft nu nog steeds<br />
een verschil <strong>van</strong> 70 centimeter.<br />
Deze beweging geeft mogelijkhe<strong>de</strong>n<br />
voor nieuwe functies op<br />
het water die gebruik maken <strong>van</strong><br />
stroming, hoogteverschil en tijd.<br />
De mechanieken zijn een suggestie<br />
voor <strong>de</strong> beweging op het water.<br />
Hoewel Dordrecht omringd wordt door het water,<br />
is het contact met het water beperkt.<br />
De mechanieken <strong>de</strong>r getij<strong>de</strong>n.<br />
Tegenwoordig staat er naast <strong>de</strong> ruïne een hoogspanningsmast<br />
<strong>van</strong> 100 meter.<br />
afb. 38, 39<br />
Mast te Merwe<strong>de</strong><br />
afb. 38<br />
Sinds <strong>de</strong> St. Elisabethsvloed in<br />
1421 staat er ten oosten <strong>van</strong><br />
Dordrecht (direct aan <strong>de</strong> Merwe<strong>de</strong>)<br />
<strong>de</strong> ruïne <strong>van</strong> het Huis te Merwe<strong>de</strong>,<br />
dat sindsdien een baken is voor <strong>de</strong><br />
scheepvaart. Tegenwoordig staat<br />
er naast <strong>de</strong> ruïne een hoogspanningsmast<br />
<strong>van</strong> 100 meter en loopt<br />
<strong>de</strong> N3 (een toegangspoort <strong>tot</strong> het<br />
Eiland <strong>van</strong> <strong>Dordt</strong>) langs dit gebied<br />
dat, sinds het is ingepol<strong>de</strong>rd,<br />
niet meer on<strong>de</strong>r water staat<br />
tij<strong>de</strong>ns hoogwater.<br />
Doordat het water weer wordt<br />
toe gelaten, komt het gebied<br />
on<strong>de</strong>r water te staan en is het<br />
beeld <strong>van</strong> <strong>de</strong> ruïne weer zoals<br />
het vele malen geschil<strong>de</strong>rd is.<br />
Alleen nu met een hoogspanningsmast<br />
erbij.<br />
Lucas Zoutendijk<br />
Dordrecht<br />
geschie<strong>de</strong>nis<br />
getij<br />
markeren<br />
nacht<br />
navigatie<br />
observatie<br />
pol<strong>de</strong>r<br />
stad<br />
techniek<br />
tijd<br />
water
COLOFON<br />
Organisatie<br />
Irene Fortuyn<br />
Begeleiding<br />
Leisure: Irene Fortuyn, Wineke <strong>van</strong> Muiswinkel<br />
adviseurs: Jan Konings, Jan Rothuizen<br />
Public Space: Hans <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Markt, Ester <strong>van</strong> <strong>de</strong> Wiel<br />
Redactie<br />
Akko Gol<strong>de</strong>nbeld, Roland Pieter Smit, Jetske Visser<br />
Grafisch ontwerp<br />
Thijs Verbeek<br />
www.thijsverbeek.nl<br />
Drukwerk<br />
Drukkerij Mart.Spruijt bv<br />
www.martspruijt.nl<br />
Uitgever<br />
Design Aca<strong>de</strong>my Eindhoven<br />
Postbus 2125<br />
5600 CC Eindhoven<br />
www.<strong>de</strong>signaca<strong>de</strong>my.nl<br />
Met dank aan<br />
Gemeente Dordrecht<br />
www.dordrecht.nl<br />
Nationaal Park De <strong>Biesbosch</strong><br />
www.biesbosch.org<br />
Centrum Beel<strong>de</strong>n<strong>de</strong> Kunst Dordrecht<br />
Voorstraat 180<br />
3311 ES Dordrecht<br />
www.cbkdordrecht.nl<br />
© 2010 Design Aca<strong>de</strong>my Eindhoven<br />
ISBN 9789081470445<br />
Niets <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze uitgave mag zon<strong>de</strong>r toestemming <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> fotografen, <strong>de</strong> grafisch vormgever, <strong>de</strong> ontwerpers<br />
en <strong>de</strong> auteurs gebruikt wor<strong>de</strong>n.<br />
Deze publicatie is gedrukt in een oplage <strong>van</strong> 1000,<br />
op 120 grams Munken Polar en 60 grams Opakal.<br />
Stu<strong>de</strong>nten<br />
Steven Banken www.stevenbanken.nl<br />
Marijn Beije www.marijnbeije.nl<br />
Tom Boekema tboekema@gmail.com<br />
Joost Gehem www.hoemgjoest.nl<br />
Akko Gol<strong>de</strong>nbeld www.akkogol<strong>de</strong>nbeld.com<br />
Daphne Hoekman daphnehoekman@hotmail.com<br />
Joep Huisinga www.joephuisinga.nl<br />
Ruben <strong>de</strong>r Kin<strong>de</strong>ren www.r<strong>de</strong>rkin<strong>de</strong>ren.nl<br />
Florike Martens www.florikemartens.nl<br />
Michiel Martens www.michielmartens.com<br />
Lucas Mullié lucas_mullie@hotmail.com<br />
Lotte <strong>de</strong> Raadt www.lotte<strong>de</strong>raadt.nl<br />
Eefje Sandmann www.eefjesandmann.com<br />
Roland Pieter Smit www.rolandpietersmit.com<br />
Jetske Visser www.jetskevisser.nl<br />
Eveline Visser www.evelinevisser.com<br />
Sabrina Woud www.sabrinawoud.nl<br />
Lucas Zoutendijk lucaszoutendijk@gmail.com
COLOFON<br />
Organisatie<br />
Irene Fortuyn<br />
Begeleiding<br />
Leisure: Irene Fortuyn, Wineke <strong>van</strong> Muiswinkel<br />
adviseurs: Jan Konings, Jan Rothuizen<br />
Public Space: Hans <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Markt, Ester <strong>van</strong> <strong>de</strong> Wiel<br />
Redactie<br />
Akko Gol<strong>de</strong>nbeld, Roland Pieter Smit, Jetske Visser<br />
Grafisch ontwerp<br />
Thijs Verbeek<br />
www.thijsverbeek.nl<br />
Drukwerk<br />
Drukkerij Mart.Spruijt bv<br />
www.martspruijt.nl<br />
Uitgever<br />
Design Aca<strong>de</strong>my Eindhoven<br />
Postbus 2125<br />
5600 CC Eindhoven<br />
www.<strong>de</strong>signaca<strong>de</strong>my.nl<br />
Met dank aan<br />
Gemeente Dordrecht<br />
www.dordrecht.nl<br />
Nationaal Park De <strong>Biesbosch</strong><br />
www.biesbosch.org<br />
Centrum Beel<strong>de</strong>n<strong>de</strong> Kunst Dordrecht<br />
Voorstraat 180<br />
3311 ES Dordrecht<br />
www.cbkdordrecht.nl<br />
© 2010 Design Aca<strong>de</strong>my Eindhoven<br />
ISBN 9789081470445<br />
Niets <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze uitgave mag zon<strong>de</strong>r toestemming <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> fotografen, <strong>de</strong> grafisch vormgever, <strong>de</strong> ontwerpers<br />
en <strong>de</strong> auteurs gebruikt wor<strong>de</strong>n.<br />
Deze publicatie is gedrukt in een oplage <strong>van</strong> 1000,<br />
op 120 grams Munken Polar en 60 grams Opakal.<br />
Stu<strong>de</strong>nten<br />
Steven Banken www.stevenbanken.nl<br />
Marijn Beije www.marijnbeije.nl<br />
Tom Boekema tboekema@gmail.com<br />
Joost Gehem www.hoemgjoest.nl<br />
Akko Gol<strong>de</strong>nbeld www.akkogol<strong>de</strong>nbeld.com<br />
Daphne Hoekman daphnehoekman@hotmail.com<br />
Joep Huisinga www.joephuisinga.nl<br />
Ruben <strong>de</strong>r Kin<strong>de</strong>ren www.r<strong>de</strong>rkin<strong>de</strong>ren.nl<br />
Florike Martens www.florikemartens.nl<br />
Michiel Martens www.michielmartens.com<br />
Lucas Mullié lucas_mullie@hotmail.com<br />
Lotte <strong>de</strong> Raadt www.lotte<strong>de</strong>raadt.nl<br />
Eefje Sandmann www.eefjesandmann.com<br />
Roland Pieter Smit www.rolandpietersmit.com<br />
Jetske Visser www.jetskevisser.nl<br />
Eveline Visser www.evelinevisser.com<br />
Sabrina Woud www.sabrinawoud.nl<br />
Lucas Zoutendijk lucaszoutendijk@gmail.com
Change language