Download hier het programmaboekje. - Amuz

Joshua Rifkin & Cappella Pratensis
Stratton Bull, artistiek leider | Joshua Rifkin, gastdirigent
ZA
14/04/12
20.15
Concertinleiding door
Sofie Taes
21.00
Concert
Stratton Bull, superius | Andrew Hallock, superius | Christopher Kale, altus | Lior Leibovici, altus | Olivier
Berten, tenor | Lionel Meunier, bassus | Pieter Stas, bassus

Viva non Papa!
Anoniem (reconstitutie: Joshua Rifkin)
Gaude Lux Donatiane
Jacobus Clemens non Papa (1510/15-1555/56)
Missa Gaude Lux Donatiane
Kyrie
Gloria
Carole magnus eras
Missa Gaude Lux Donatiane
Credo
O quam moesta dies
Missa Gaude Lux Donatiane
Sanctus
Ego flos campi
Missa Gaude Lux Donatiane
Agnus Dei
Hic est vere martyr

Jacobus Clemens non Papa:
een leven in muziek
Josquin des Prez heeft – net zoals Beethoven en Wagner dat eeuwen later zouden doen – lange schaduwen
geworpen over zijn tijdgenoten en opvolgers. Een van de ‘post-Josquin’-componisten die verstrikt raakten
in de nevelen van de tijd, was Jacob Clement – vandaag beter bekend onder zijn ietwat zonderlinge nom
de plume, Clemens non Papa. Hoewel hij een omvangrijk oeuvre bij elkaar heeft gecomponeerd en de
waardering genoot van zowel zijn vakbroeders als de hoogwaardigheidsbekleders van zijn tijd (klaarblijkelijk
met inbegrip van keizer Karel V), is Clemens vandaag nog te weinig bekend. En zelfs tijdens zijn leven reikte
Clemens’ reputatie niet zo ver als die van zijn tijdgenoten, die roem en fortuin hadden gezocht aan de hoven
en kerken van renaissancecentrum Italië: Clemens bracht zijn hele carrière door in de Lage Landen en de
verspreiding van zijn muziek bleef dan ook grotendeels beperkt tot deze regio en Duitsland.
Een andere reden voor de betrekkelijke onbekendheid van Clemens ligt in zijn muziek zelf. Zijn stijl is stevig
geworteld in een generatie die een ietwat ‘gesettelde’ compositiewijze had ontwikkeld, die het uitgelezen
constructivisme van technieken als canon en cantus firmus – zo geliefd bij de Josquingeneratie – schuwde.
Hier lag het accent eerder op de subtiele finesse die resulteerde uit het vinden van een ideale melodische
pasvorm voor elke tekstuele frase, die dan ten volle werd uitgespeeld in een dicht web van imitaties. Het
resultaat – een vloeiende voordracht gekoppeld aan een haast voortdurend weerklinken van alle stemmen
– kan inderdaad moeilijk te vatten lijken. Maar toch: wanneer het oor gewend geraakt aan de expressieve
stem van deze componist, opent zich plots een enorm rijke muzikale wereld.
Om Clemens weer tot leven te wekken door de luisteraar een specifieke context voor zijn oeuvre aan
te reiken, en zo misschien wel de juiste omstandigheden te creëren voor die ‘gewenning’ van het oor,
presenteert dit concertprogramma een aantal werken met directe linken naar plaatsen, personen en
momenten uit het leven van de componist. Daarbij loopt de Missa Gaude lux Donatiane, een vijfstemmige
mis (met een zesstemmig Agnus Dei) gebaseerd op een motet ter ere van de patroonheilige van Brugge, als
een rode draad doorheen het concert. Brugge was de stad waar Clemens van 1544 tot 1545 als succentor
van de St.-Donaaskathedraal was aangesteld. Het motet dat als uitgangspunt diende voor de mis, is niet
overgeleverd, maar Joshua Rifkin zorgde voor een ‘imaginaire reconstructie’, met als bouwstenen steeds
terugkerende motieven en polyfone segmenten uit de mis. Als tekst gebruikte hij de woorden van de
middeleeuwse hymne die het materiaal voor het motet blijkt te hebben geleverd. Het resultaat van dat
alles is te beluisteren in dit concert: een moderne wereldpremière!

Clemens’ betrekking aan de Brugse kathedraal was zijn eerste bekende positie als musicus; archiefstukken
tonen aan dat hij een toelatingsproef had moeten afleggen, wat doet vermoeden dat de toen zowat dertig
jaar oude componist nog geen algemene bekendheid genoot. Het feit dat zijn composities kort daarna
gedrukt werden in Leuven bij Phalesius en in Antwerpen bij Susato, toont aan dat zijn reputatie in die
periode wel een hoge vlucht heeft genomen. De jonge componist had duidelijk zijn eigen stem gevonden
aan de kathedraal, toen de belangrijkste instelling voor religieuze muziek van de stad en bij uitbreiding van
de Nederlanden. Niet lang daarna, zo lijkt het, werd Clemens kapelmeester bij Hertog Philippe de Croÿ –
een van de naaste adviseurs van keizer Karel. Het is waarschijnlijk deze connectie die ervoor heeft gezorgd
dat Clemens diverse gelegenheidsmotetten voor de keizer heeft geschreven, waaronder het monumentale
Carole magnus eras. De tekst van dit werk is (uiteraard) vleiend en eindigt met een knipoog naar Karels
persoonlijke motto “Plus ultra” in een passage die de uitgestrektheid van diens weidse koninkrijk beschrijft.
Bij het overlijden van Philippe de Croÿ in 1549 componeerde Clemens de klaagzang O quam moesta dies.
Hierin weet hij de passende toon te treffen voor een tekst die is gedrenkt in tranen, met een erg plechtige
zetting van de woorden “rust in vrede” tot slot. Clemens had zelf overigens meer dan één reden om Philippes
overlijden te betreuren: de zoon van de hertog zou de muziekkapel ontbinden en Clemens ondervond heel
wat moeilijkheden om een nieuwe functie te bemachtigen. En toen de aartshertog van Oostenrijk naar de
Croÿ junior schreef met de bedoeling Clemens een aanstelling aan te bieden, kreeg deze de aanbeveling
geen moeite te doen voor een “grote dronkaard die een slecht leven leidt”.
Tussen oktober en december 1550 was Clemens te gast bij de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap in het
Noord-Brabantse ’s-Hertogenbosch. Deze paraliturgische organisatie, verbonden aan de St.-Janskerk,
kon bogen op een van de meest vermaarde zangerskapellen van de Lage Landen. De rekeningen van
de Broederschap tonen aan dat Clemens een motet voor zijn gastheren componeerde “ter eeren onser
liever vrouwen”. Hoewel de archieven de naam van het werk niet vermelden, kan het zevenstemmige Ego
flos campi als compositie in kwestie worden geïdentificeerd: het motet bevat immers een drievoudige
homofone zetting van het motto van de Broederschap, “Sicut lilium inter spinas” (“Als een lelie tussen de
doornen” – een tekstfragment geplukt uit het Hooglied). Clemens moet erg hebben genoten van zijn verblijf
in ’s-Hertogenbosch, zo lijkt het, want het motet is sprankelend, boordevol vreugde. En de keuze voor zeven
stemmen is uiteraard symbolisch te duiden, als verwijzing naar de zeven smarten van Maria.
De omstandigheden die het overlijden van Jacobus Clemens non Papa omringen, zijn dan weer geheel
gehuld in mysterie. Een motet van Jacobus Vaet heeft het over een gewelddadige dood; een andere bron
meldt dat Clemens begraven werd in Diksmuide. Maar in geen van beide gevallen wordt het sterfjaar
duidelijk vermeld. In een enkel stemboekje, echter, dat wordt bewaard in de Centrale Bibliotheek van
de KU Leuven, staat het motet Hic est vere martyr geannoteerd als “Ultimum opus Clementis non Papae

anno 1555 21 aprilis”. Deze vermelding, in combinatie met ander, indirect bewijsmateriaal, doet ons
veronderstellen dat Clemens in dat jaar of het jaar daarop is overleden.
Het motet in kwestie was overigens Clemens’ tweede zetting van de betreffende tekst; het is een
eenvoudig, maar ontroerend vierstemmig werk dat sterk verschilt van de vroegere, meer dramatische
zetting voor vijf stemmen. In het ultieme motet werd ook een tekstfragment weggelaten, dat duidelijk
verwijst naar zijn oorspronkelijke inhoud als gebed tot St.-Sebastiaan. Ontdaan van die verwijzing, is
de tekst veel beter van toepassing op Clemens’ eigen, persoonlijke situatie. Zou het kunnen dat de
componist de vrome woorden van deze ingekorte tekst als zijn eigen grafschrift heeft verklankt, wetende
dat zijn einde nabij was?
Het voorliggende programma maakt niet alleen deel uit van de feestelijkheden ter gelegenheid van
Clemens’ vijfhonderdste verjaardag, het is tegelijk het resultaat van een samenwerking tussen de
Cappella Pratensis en de Alamire Foundation – Internationaal Centrum voor de Studie van de Muziek
in de Lage Landen (KU Leuven). In het kader van Joshua Rifkins Senior Fellowship aan de KU Leuven
– ondersteund door de Alamire Foundation – werd ter voorbereiding van dit concertprogramma in een
aantal laboratoriumsessies gewerkt rond de originele muzieknotatie. Deze sessies vonden plaats in het
gloednieuwe Huis van de Polyfonie (site van Abdij van Park – Heverlee): een centrum dat een platform
biedt aan musicologen en musici die samen een traject wensen af te leggen.
Stratton Bull
Vertaling: Sofie Taes
Cappella Pratensis bedankt Joshua Rifkin, Els De Keyser, Grantley McDonald en de Alamire Foundation voor hun
hulp bij de voorbereiding van dit programma.

Gaude Lux Donatiane
Gaude, lux Donatiane,
pater sancte, fulgens mane
conceptus miraculo.
Gaude, tollens zelum patris
nonus fratrum partu matris
mirando spectaculo.
Pie pater, te rogamus,
tua prece gaudeamus
tecum habitaculo.
Kyrie
Kyrie eleison.
Christe eleison.
Kyrie eleison.
Gloria
Gloria in excelsis Deo,
et in terra pax
hominibus bonae voluntatis.
Laudamus te, benedicimus te,
adoramus te, glorificamus te.
Gratias agimus tibi
propter magnam gloriam tuam,
Domine Deus, Rex caelestis,
Deus, Pater omnimpotens, Domine Fili
unigenite, Jesu Christe.
Domine Deus, Agnus Dei,
Filius Patris,
qui tollis peccata mundi
miserere nobis,
qui tollis peccata mundi
suscipe deprecationem nostram.
Verheugt u, Donaas, heilige vader,
stralend licht van de dageraad,
verwekt door een wonder.
Verheugt u, want u nam weg uw vaders waanzin,
en werd geboren als uw moeders negende kind
in een wonderbaarlijk spektakel.
Heilige vader, wij bidden
dat wij ons met u mogen verheugen
door uw gebed in uw woning.
Heer, ontferm U over ons.
Christus, ontferm U over ons.
Heer, ontferm U over ons.
Eer aan God in den hoge
en vrede op aarde
aan de mensen van goede wil.
Wij loven U, wij prijzen
en aanbidden U, wij verheerlijken U
en zeggen U dank
voor Uw grote heerlijkheid,
Heer God, Hemelse Koning,
God, almachtige Vader, Heer,
eniggeboren Zoon, Jezus Christus.
Heer God, Lam Gods,
Zoon van de Vader,
Gij die wegneemt de zonden der wereld,
ontferm U over ons,
Gij die wegneemt de zonden der wereld,
aanvaard ons gebed.

Qui sedes ad dexteram Patris,
miserere nobis,
quoniam tu solus sanctus,
tu solus Dominus,
tu solus altissimus, Jesu Christe.
Cum sancto spiritu
in gloria Dei Patris.
Amen.
Carole magnus eras
Carole magnus eras
cum solus regna tenebas
major ab imperio
maximus a puero.
Rex multos Caesar
plures ditione tenebas.
Nunc omnes nato
tu regis a puero
Roma tua est
Europa tua est
Asia Africa tota.
Quid plus ultra non potes
Omnia habes.
Credo
Credo in unum Deum,
Patrem omnipotentem,
factorem caeli et terrae,
visibilium omnium et invisibilium.
Et in unum Dominum, Jesum Christum,
Filium Dei unigenitum,
et ex Patre natum
ante omnia saecula,
Deum de Deo, lumen de lumine,
Gij die zit aan de rechterhand van de Vader,
ontferm U over ons,
want Gij alleen zijt de Heilige,
Gij alleen de Heer,
Gij alleen de allerhoogste, Jezus Christus.
Met de Heilige Geest
in de heerlijkheid van God de Vader.
Amen.
Karel, u was groot
toen u alleen uw koninkrijk bestuurde,
groter was u door uw keizerschap,
het grootst door uw zoon.
Als koning hield u velen onder uw
zeggenschap, als keizer nog meer.
Nu regeert u allen
door de u geboren zoon:
Rome is van u,
Europa is van u,
Azie en geheel Afrika zijn van u.
Wat nog meer? U kunt niet meer macht hebben:
U heeft alles!
Ik geloof in één God,
de almachtige Vader,
Schepper van hemel en aarde,
van al wat zichtbaar en onzichtbaar is.
En in één Heer, Jezus Christus,
eniggeboren Zoon van God,
en voor alle tijden
geboren uit de Vader.
God uit God, licht uit licht,

Deum verum de Deo vero,
genitum non factum,
consubstantialem Patri,
per quem omnia facta sunt,
qui propter nos homines
et propter nostram salutem
descendit de caelis.
Et incarnatus est de Spirito Sancto
ex Mariae virgine,
et homo factus est.
Crucifixus etiam pro nobis
sub Pontio Pilato,
passus et sepultus est,
et resurrexit tertia die
secundum scripturas,
et ascendit in caelum,
sedet ad dexteram Patris.
Et iterum venturus est cum gloria
judicare vivos et mortuos,
cujus regni non erit finis.
Et in Spiritum Sanctum,
Dominum et vivificantem,
qui ex Patre Filioque procedit,
qui cum Patre et Filio
simul adoratur et conglorificatur,
qui locutus est per prophetas,
et unam Sanctam Catholicam
et Apostolicam ecclesiam.
Confiteor unum baptisma
in remissionem peccatorum,
et expecto resurrectionem mortuorum
et vitam venturi saeculi.
Amen.
ware God uit de ware God,
geboren, niet geschapen,
één in wezen met de Vader,
en door wie alles is geschapen,
die voor ons, mensen,
en omwille van ons heil
uit de hemel is neergedaald.
En Hij is ontvangen van de Heilige Geest
uit de Maagd Maria,
en is mens geworden.
Hij werd voor ons gekruisigd
onder Pontius Pilatus,
Hij heeft geleden en is begraven.
Hij is verrezen op de derde dag
volgens de schriften,
Hij is opgevaren ten hemel
en zit aan de rechterhand van de Vader,
Hij zal wederkomen in heerlijkheid
om te oordelen levenden en doden
en aan Zijn Rijk komt geen einde.
Ik geloof in de Heilige Geest,
die Heer is en het leven geeft,
die voortkomt uit de Vader en de Zoon,
die met de Vader en de Zoon
tezamen wordt aanbeden en verheerlijkt,
die heeft gesproken door de profeten,
en in één heilige katholieke
en apostolische kerk.
Ik belijd één doopsel
tot vergiffenis van de zonden,
en ik verwacht de opstanding van de doden
en het leven van het komend Rijk.
Amen.

O quam moesta dies
O quam moesta dies
nimium lacrimabile tempus,
gaudia laetitiae procul,
adsunt tristia quaeque:
nunc rubeant oculi fletu.
Heus, pectora planctu
fracta fluant
crebri singultus
cordis ac vocis.
Haec lugenda dies,
cecidit qua morte Philippus
strenuus ille Croy:
quem vere nobilitatis
acta perornatum,
consortia sancta secutum
aeterna statuat
requiescere pace redemptor.
Sanctus
Sanctus, sanctus, sanctus
Dominus Deus Sabaoth!
Pleni sunt caeli et terra
gloria tua.
Hosanna in excelsis.
Benedictus qui venit in nomine Domini.
Hosanna in excelsis.
Ego flos campi
Ego flos campi
et lilium convallium.
Sicut lilium inter spinas,
sic amica mea inter filias.
Fons hortorum
Wat een treurige dag,
een tijd te vol van tranen,
ver is de vreugde van vrolijkheid,
tristesse is hier:
laat onze ogen nu roodbehuild zijn.
Ach, laat over onze door de rouw
gebroken borst
aanhoudend gesnik vloeien
van hart en van stem.
Dit is een dag om te rouwen,
want hij is gesneuveld, Filips de Croy,
die onverdroten man:
dat hij, die alom werd geroemd om
zijn daden van ware adel,
en die de heilige broederschap is gevolgd,
in eeuwige vrede mag rusten,
zo beveelt de Verlosser.
Heilig, heilig, heilig
de Heer, de God der hemelse machten,
vol zijn hemel en aarde
van Uw heerlijkheid,
Hosanna in den hoge.
Gezegend Hij die komt in de Naam des Heren.
Hosanna in den hoge.
Ik ben de bloem van het veld
en de lelie der dalen.
Als een lelie tussen de doornen,
zo is mijn liefste onder de jonge meisjes.
Een bron voor de tuinen,

et puteus aquarum viventium
qui fluunt impetu de Libano.
Agnus Dei
Agnus Dei,
qui tollis peccata mundi,
miserere nobis!
Agnus Dei,
qui tollis peccata mundi,
miserere nobis!
Agnus Dei,
qui tollis peccata mundi,
dona nobis pacem!
Hic est vere martyr
Hic est vere martyr
qui pro Christi nomine
sanguinem suum fudit
qui minas judicum non timuit
nec terrenae dignitatis gloriam quaesivit
sed ad coelestia regna
feliciter pervenit.
en een put vol levend water,
beken van de Libanon.
Lam Gods,
dat wegneemt de zonden der wereld,
ontferm U over ons!
Lam Gods,
dat wegneemt de zonden der wereld,
ontferm U over ons!
Lam Gods,
dat wegneemt de zonden der wereld,
geef ons de vrede!
Ziehier een ware martelaar,
die zijn bloed heeft vergoten
in Christus’ naam,
die het oordeel van de wereld niet vreesde
en de eer van aardse waardigheid
niet zocht, maar die gelukzalig
de hemelse koninkrijken bereikte.
Vertaling: Grantley McDonald, Els De Keyser,
Brigitte Hermans

Joshua Rifkin
Joshua Rifkin geniet internationale bekendheid als dirigent, pianist en klavecinist, en dit binnen een zeer breed
repertoire – zo wordt hij onder meer beschouwd als een autoriteit op het gebied van de ragtime. Als artistiek
projectleider realiseerde hij diverse uitvoeringen van oudemuziekconcerten en vroege opera’s, zoals Monteverdi’s
L’Orfeo in Theater Basel en Alessandro Scarlatti’s Venere, Amore e Ragione in Chicago. Daarnaast verricht hij
musicologisch onderzoek binnen het domein van de renaissance- en barokmuziek. Hij was werkzaam als docent
aan diverse universiteiten – waaronder Brandeis, Harvard, New York en Yale – en is een veelgevraagd mentor
voor masterclasses en workshops voor zowel musici als musicologen.
Stratton Bull
Contratenor Stratton Bull studeerde zang aan het conservatorium van zijn geboortestad Toronto, aan het
conservatorium in Den Haag bij tenor Marius Van Altena en bij bariton Max van Egmond in Amsterdam.
Stratton Bull trad op met toonaangevende ensembles als Tafelmusik Toronto, Hespèrion XXI, Cantus Cölln
en Capilla Flamenca en met dirigenten als Andrew Parrott, Sigiswald Kuijken en Bernard Labadie. Zijn
interesse gaat in het bijzonder uit naar de vertolking van renaissancemuziek uit de bron en de interpretatie
van oude muzieknotatie. Deze voorliefde kan hij botvieren met de ensembles Cappella Pratensis en Thamyris,
waarin hij zowel de rol van zanger als van dirigent op zich neemt. Stratton Bull is ook projectmedewerker
bij de Alamire Foundation en docent van cursussen rond renaissancemuziek.
Cappella Pratensis
Het vocale ensemble Cappella Pratensis specialiseerde zich in de uitvoering van de 15de- en 16deeeuwse
polyfonisten. Zoals gebruikelijk in die tijd voeren de zangers de muziek uit terwijl ze samen rond
een gemeenschappelijke muziekstaander staan, waarbij ze zingen uit grote koorboeken met mensurale
notennotatie. Buiten Nederland en België trad het ensemble op in Canada, Japan en de Verenigde Staten, waar
het een week in residentie was aan Harvard University. Van 2005 tot 2007 was Cappella Pratensis ensemble
in residentie aan de Fondation Royaumont in Frankrijk, waar het cursussen en concerten gaf. Verscheidene
cd’s van het ensemble werden bekroond met prijzen, waaronder een Diapason d’Or en een Prix Choc. Cappella
Pratensis geeft de verworven inzichten over de uitvoering van vocale polyfonie vanuit de originele notatie door
aan professionelen en amateurs door middel van cursussen, presentaties en masterclasses.

Klara en Kunst.
Maar 4 letters
verschil.
We krijgen er maar niet genoeg van. Of het nu een fascinatie voor schilderkunst is, liefde
voor architectuur, interesse in theater, passie voor muziek of verslaving aan literatuur.
Kunst is de bestaansreden van Klara. En dat valt op. Luister maar eens
naar Klara of surf naar klara.be. We kunnen het moeilijk verbergen. Het
zit zelfs in onze naam. Een beetje toch. Klara. Alles voor de kunst.
- 466 -
wettelijk depotnummer: D/2011/0306/287