de Architect - Équipe voor Architectuur en Urbanisme

ARC12 Architectuur juryrapport
arc12
stoelontwerp arc12
design
arc12
interieur
arc12
architectuur
arc12
oeuvre
Winnaar Architectuur
Proyecto Roble
in Berkel-Enschot
door Équipe voor
architectuur en
urbanisme
Het Proyecto Roble herbergt een grote verzameling aan oplossingen en details waarvoor de bouw-
partners over de hun bekende grenzen zijn gegaan. Het bedrijfsgebouw vormt een uitgebalanceerd
geheel, waar binnen, schil en buiten soepel in elkaar overlopen. Fotograaf René de Wit
winnaar
136 de Architect, november 2012 de Architect, november 2012 137

ARC12 Architectuur juryrapport
ARC12 Architectuur is een prijs voor projecten
waarin gebruik en techniek op innovatieve wijze
op elkaar zijn afgestemd. Doel is het versterken
van de rol van duurzame architectuur in de
totstandkoming van de gebouwde omgeving.
In aanmerking komen projecten die een buitengewone
architectuur combineren met een hoge
performance op het gebied van duurzaamheid.
Auteur Maartje Henket
De jury pakte duurzaamheid op als een begrip met drie
polen: sociaal/cultureel, economisch en fysiek. Alleen bij
een goede balans hierin kan volgens de jury een duurzaam
(blijvend) resultaat worden behaald, op welk schaalniveau
dan ook. Elk aspect van deze driehoek is verder uitgewerkt.
Proces en belang
De jury is zich ervan bewust dat zij zich aan de fysieke kant
van het spectrum bevindt. In haar beoordeling richtte ze
zich op het materiaalgebruik, de omgang met de bestaande
natuurlijke omgeving (ecologie), de mogelijkheden tot
aanpassing en verandering (flexibiliteit), de appreciatie
(binding en esthetica) en de omgang met schaarse goederen,
energie en ruimte. Bij haar beoordeling wilde de jury
echter ook nadrukkelijk het proces agenderen. Ze doet dit
vanuit de overtuiging dat het proces van grote invloed is op
de kwaliteit en de diepgang van het uiteindelijke resultaat,
en daarmee op de vraag of een eenmaal bereikte oplossing
voor herhaling vatbaar is.
Type inzendingen
Vanuit deze veelzijdige invalshoek boog de jury zich over een
grote verscheidenheid aan projecten, veertig in totaal, alle afkomstig
uit Nederland. Onder de inzendingen bevinden zich
opvallend veel projecten in de categorie ‘kleine projecten in
de natuur’. Een aantrekkelijke opgave, niet het antwoord op
de uitdagingen waar Nederland op het gebied van duurzaam
bouwen voor staat. De jury zag graag meer projecten die oplossingen
bieden voor de grote opgaven in ons land: hoe ga
je om met leegstand (van met name kantoorgebouwen), wat
te doen met de sociale woningbouw en hoe bouw je goed en
duurzaam binnen het bestaande stedelijke gebied.
De jury is zich bewust van de zekere toevalligheid die de
samenstelling van de inzendingen kenmerkt. Zeker in tijden
van crisis is geen sprake van een evenwichtige verdeling
van typologieën onder de inzendingen. Zo ging niet één
project over de opgave die toch de dominante bouwopgave
van de toekomst vormt: de verdichte stad, waarin je zuinig
met schaarse ruimte om moet gaan. De jury had het prachtig
gevonden als onder de inzendingen ten minste één voorbeeldig
project had gezeten dat laat zien hoe je daar in hoge
kwaliteit, met behulp van een goed proces, duurzaam aan
kunt bouwen.
Greenwashers
Daarnaast zijn veel projecten ingediend met duurzaamheidsclaims
die op geen enkele manier door de jury te controleren
waren. Ook dit zagen zij graag anders. Natuurlijk
kun je pas enige tijd na ingebruikname iets zinnigs zeggen
over het functioneren van een gebouw, maar er zijn wel
instanties die gebouwen langs de duurzaamheidslat leggen
en deze voorzien van een keurmerk (zoals BREEAM of
LEAD). Hoewel deze keurmerken hun beperkingen kennen,
is het volgens de jury beter dan niets.
Het viel de jury op, dat voor velen duurzaamheid nog
steeds bestaat uit een opstapeling van allerlei technische
voorzieningen. Niet zelden heeft dit een architectuurbeeld
van twijfelachtig allooi tot gevolg. Daarbij zijn het niet de
minste architecten die het aspect duurzaamheid inzetten als
verkoopargument. Met deze zogenoemde ‘greenwashers’
heeft de jury weinig op.
Shortlist
Tussen de sluitingstermijn van de prijsvraag en de eerste
jurybijeenkomst bestudeerden de juryleden alle projecten
De Noorderparkbar in Amsterdam, een bottom-up project dat volledig vervaardigd is van producten van Marktplaats,
toont aan dat dat wat iedereen in de bouwkolom voor onmogelijk houdt, wel degelijk kan. Het project heeft bovendien een
goed sociaal verhaal, dat heeft geleid tot goede architectuur. Fotograaf Jeroen Musch
individueel. Zodoende legde ieder jurylid op de eerste
bijeenkomst een beargumenteerde top vijf aan de anderen
voor. Tijdens de eerste beoordelingsronde zijn alle projecten
gezamenlijk bekeken en becommentarieerd. Adviseur
David Goehring uit Denemarken gaf zijn kijk op de projecten
via Skype. Op basis van de beoordeling van de in type
en omvang zeer verschillende inzendingen kwam de jury tot
een shortlist van zes projecten:
- BDG Architecten Ingenieurs, Christelijke Agrarische
Hogeschool, Dronten
- Cruz y Ortiz arquitectos, Rijksmuseum, Amsterdam
- denieuwegeneratie, woonhuis Dutch Mountain, Huizen
- Équipe voor architectuur en urbanisme, Proyecto Roble,
Berkel-Enschot
- Architectenbureau Paul de Ruiter, kantoorgebouw
Sigmax, Enschede
- SLA en Overtreders W, Noorderparkbar, Amsterdam
Samenstelling jury
De jury van ARC12 Architectuur
bestaat uit Bart Mispelblom Beyer
(voorzitter, TANGRAM architectuur
en stedelijk landschap), Alijd van
Doorn (Van Doorn. management for
architecture), Francesco Messori
(D/Dock), Peter Erdtsieck (moBius
consult) en Maartje Henket (secretaris,
de Architect). De jury werd
geadviseerd door David Goehring
(David Goehring Consulting).
138 de Architect, november 2012 de Architect, november 2012 139
nominatie 2

ARC12 Architectuur juryrapport
Elk van deze projecten is op zijn eigen manier bijzonder.
Toch moesten er keuzes worden gemaakt, bepaald niet de
gemakkelijkste. Want hoe vergelijk je het Rijksmuseum met
een uit sloopkozijnen opgebouwd paviljoen? Of een kantoor
van een hoveniersbedrijf dat is omringd door groen, met
een kantoor midden op een industriële locatie? En een huis
in een berg met een school in een kas? De jury had geen
harde prestatiecijfers of duurzaamheidscertificaten tot haar
beschikking. De eerder genoemde veelzijdige invalshoek
bood echter uitkomst.
Tweede ronde
De zes projecten op de shortlist zijn alle op een dag
bezocht, in aanwezigheid van de opdrachtgevers of de
architecten. Aansluitend koos de jury drie nominaties en
een winnaar. De volgende drie projecten kwamen niet in
aanmerking voor een nominatie:
> Rijksmuseum, Amsterdam door Cruz y Ortiz arquitectos
De jury vindt de renovatie van het Rijksmuseum in ar-
chitectonisch opzicht bijzonder geslaagd. De architecten
restaureerden met veel gevoel en maakten een slimme
onderdoorgang onder de passage, die beide atria met elkaar
verbindt. Hoewel het zo ontstane plein on-Nederlands oogt,
massief is en misschien ook een beetje ouderwets, komt
dit de distributie en de helderheid van de plattegrond zeer
ten goede.
Ook de installatietechnische oplossing is slim. Door de
installaties buiten het gebouw te brengen, onder de grond,
en ook de distributie zo veel mogelijk buitenom te laten
plaatsvinden, is binnen zo veel mogelijk ruimte gecreëerd
voor het primaire doel: exposeren.
Het is de jury echter niet duidelijk of de gekozen installatie
duurzaam is en op het gebied van het proces scoort het
museum niet heel goed. Daarnaast is op een onpersoonlijke
manier met de buurt omgegaan, wat vier jaar extra
bouwtijd kostte. Dat kon volgens de jury slimmer en
duurzamer.
> Dutch Mountain, Huizen door denieuwegeneratie
The Dutch Mountain, het enige woonhuis op de short-
list, roept bij de jury vooral vragen op. Het ogenschijnlijk
duurzame concept staat midden in een natuurgebied: een
plek waar je volgens haar niet moet willen bouwen. Het
huis wordt gekenmerkt door een enorme overmaat, wat
volgens de jury niet duurzaam is. Verder lijkt de claim van
flexibiliteit niet zo eenvoudig waar te maken. De jury vindt
daarnaast de verschillende delen van de woning niet overal
Door een kas als een stolp over het feitelijke gebouw heen te plaatsen, keert BDG Architecten
de Christelijke Agrarische Hogeschool in Dronten binnenstebuiten: het installatiekanaal zit als
een transparante schil om de huid.
even goed bij elkaar passen. Het huis is weliswaar uitgerust
met energiebesparende technieken, maar geeft geen
blijk van een duurzame manier van leven. Bjarke Ingels zou
het ‘hedonistic sustainability’ noemen.
> Sigmax, Enschede door Architectenbureau Paul de Ruiter
Het kantoorgebouw van Sigmax is een mooi en zeer transparant
gebouw met een gunstige oriëntatie op de zon. Er is
geen zonwering voorzien op de hoeken en je kunt niet naar
buiten stappen op de sedum-begroeide overstekken die elke
verdieping heeft, wat jammer is voor zowel de gebruiker
als voor de glazenwasser. De jury is niet overtuigd van
de beloofde flexibiliteit. Zo ontbreken aansluitcondities
voor wanden op andere plekken aan de gevel en zitten de
lichtpunten vast op één plek. Ook vroeg de jury zich af
of daadwerkelijk sprake is van een laag energieverbruik.
Tijdens het jurybezoek maakte de luchtbehandeling veel
herrie en vertelde de gastheer dat het gebouw ongeveer
evenveel energie verbruikt als het vorige.
Nominaties
CAH Dronten, Dronten door BDG Architecten Ingenieurs
De jury roemt de Hogeschool als een intelligente, bijzondere,
moedige en eerlijke poging om iets nieuws te proberen.
Door een kas als een stolp over het feitelijke gebouw heen
te plaatsen, keert BDG Architecten het binnenstebuiten: het
installatiekanaal zit als een transparante schil om de huid.
Hierdoor zijn de ramen straffeloos te openen. Deze vensters
zijn slim en fraai weggewerkt achter de houten gevelpanelen.
Omdat deze onbewerkt konden worden toegepast, zijn
kozijnen overbodig.
De buitenschil is gemaakt van standaardsystemen uit de
tuinkassenbouw. Dit is veel goedkoper dan een ‘one off’,
maar bovendien zijn deze systemen tot op het bot geopti-
maliseerd. Kantelramen, lekgootjes, zonwering, uitbreiding,
smalle profielen: alles is geperfectioneerd.
De kas heeft een belangrijk sociaal aspect: hij biedt een
tussenklimaat waardoor de leerlingen er kunnen ‘rondhangen’,
ook als het regent of waait. Dit is niet onbelangrijk,
temeer daar de school zich in een buitengebied bevindt
waar verder niet veel te beleven is. De kas maakt de school
tot een zeer humaan gebouw.
Het ontwerp kent wat gewilde keuzes, maar dat kan evengoed
aan de gebruiker liggen als aan de architect. Wel had
het proces beter gekund. Een agrarische hogeschool in
een kas lijkt een uitgelezen opgave om de gebruiker mee te
laten denken over een groene invulling. Dat is niet of nauwelijks
gebeurd. Het grootste bezwaar van de jury is echter
het feit dat het uiteindelijke energieverbruik sterk afhangt
van de gebruiker. Als de studenten in de zomer en in de
winter in de kas willen zitten of als ze in de zomer of winter
140 de Architect, november 2012 de Architect, november 2012 141
nominatie 3

ARC12 Architectuur juryrapport
142 de Architect, november 2012
de ramen van het hoofdgebouw openzetten, dan wordt de
kas gekoeld respectievelijk verwarmd tot een aangename
verblijfstemperatuur. Dat kost in een enkelwandig glazen
gebouw veel energie.
Noorderparkbar, Amsterdam door SLA en Overtreders W
De Noorderparkbar was voor de jury een grote verrassing.
Het bottom-up en sociale proces met inzet van lokale
partijen (waaronder plaatselijke alcoholisten) en lokaal
verkregen materialen (op Marktplaats gekocht en zelf
opgehaald) leidde tot een prachtig kleinood. Het toeval dat
een rol speelde bij het vinden van de materialen, maakte
het paviljoen niet rommelig, maar voorzien het juist van een
sprankelende, eigentijdse poëzie. Dit project toont aan dat
dat wat iedereen in de bouwkolom voor onmogelijk houdt,
wel degelijk kan. Het project heeft bovendien een goed
sociaal verhaal, dat heeft geleid tot goede architectuur.
De les van het kleine bouwwerk lijkt voor een groot deel
te liggen buiten het volume zelf. Het gaat niet om herhaling
of opschaling, maar om het proces dat van de buurt
uitging, dwars door de geldende regelgeving heen, en dat
een prettige ongeplande geplandheid kende. De architecten
keken naar wat er binnenkwam en lieten daar, samen met
alle participanten, maar onder supervisie van de hoofdmaker,
binnen het bedachte kader van een ruimtelijk frame,
iets prachtigs van ontstaan. De jury beschouwt dit als een
mooie metafoor voor de intense stedebouwkundige opgave
die ons te wachten staat: niet tegen, niet voor, maar mét de
mensen waarvoor het bedoeld is.
Proyecto Roble, Berkel Enschot door Équipe voor
architectuur en urbanisme
Het kantoorgebouw van hoveniersbedrijf Helvoirt
Groenprojecten in Berkel-Enschot vertegenwoordigt een
compleet verhaal. Dit is mede de verdienste van de opdrachtgever,
die samenwerken en innovatie als harde eisen
stelde en die zó lang door wilde gaan met ontwerpen dat de
architecten hem er op het laatst aan moesten herinneren dat
ook nog moest worden gebouwd. Dit leidde tot een nieuwe
manier van (samen)werken binnen de bouwkolom, met
veel ruimte voor invloed van die bouwpartners die normaal
gesproken slechts als toeleveranciers worden aangesproken
en met veel ruimte voor experiment in het ontwerp- en
bouwproces, waarbij kennisinstellingen direct in de praktijk
zijn betrokken.
Het project herbergt een grote verzameling aan oplossingen
en details waarvoor de bouwpartners over de hun bekende
grenzen zijn gegaan. Het bedrijfsgebouw vormt een uitgebalanceerd
geheel, waar binnen, schil en buiten soepel in
elkaar overlopen. Het gras op het groendak functioneert
meteen als helofytenfilter, een in Nederland niet eerder vertoonde
innovatie die ook interessant is voor toepassingen
in de stad. Tot op het kleinste detail zijn vondsten gedaan,
zoals de leren handvatten van de kastdeuren die verduurzaamd
zijn met suikerwater.
Hoewel het gebouw in architectonisch opzicht braaf is, is
het geheel een bron van innovatieve oplossingen. De jury is
onder de indruk van het feit dat deze oplossingen met veel
aandacht zijn geïntegreerd in een coherent gebouw met een
aangename belevingskwaliteit.
Proyecto Roble is daarmee een compleet, goed uitgewerkt
project dat wordt gekenmerkt door tal van innovaties, zowel
in het proces als op het praktische niveau van materialen,
concepten en technieken. De aanpak is ‘kopieerbaar’ en de
nieuwe probeersels zijn ook toepasbaar op gebouwen met
een andere typologie. Dit maakt Proyecto Roble tot een leerzaam
project dat een voorbeeldfunctie heeft op velerlei vlak.
Winnaar
Proyecto Roble door Équipe voor architectuur en urbanisme
wint de ARC12 Architectuurprijs. Dit zeer doordachte
en in zorgvuldige samenwerking met alle partijen
uitgewerkte kantoorgebouw in Berkel-Enschot wint nipt
van nummer twee, de Noorderparkbar in Amsterdam,
door bureau SLA en Overtreders W. Dit bottom-up project
is volledig vervaardigd van producten van Marktplaats en
met negentig procent mede- en tien procent tegenwerking
van de (Vogelaar)buurt gerealiseerd. De nummer één
en twee zijn sociaal-technisch gezien neven van elkaar
en planmatig-technisch gezien elkaars tegenpolen. Het
derde genomineerde project, het nieuwe kasgebouw van
de Christelijke Agrarische Hogeschool in Dronten door
BDG Architecten Ingenieurs, waardeert de jury vanwege
de veelbelovende duurzame benadering, waarin ‘off the
shelf’-producten uit de tuinkassenbouw centraal staan.