6.39 Maasterrassen, Land van Cuijk Het aardkundig ... - Maasheggen

6.39 Maasterrassen, Land van Cuijk
Algemeen
Het aardkundig waardevolle gebied van de
Maasterrassen en het Land van Cuijk (deelkaart
40 tot en met 43) is gelegen op het grondgebied
De Biestgraaf, gelegen in een geul van het vlechtend riviersysteem uit het Bølling-tijdperk
98
van de gemeenten Grave, Mill en Sint Hubert,
Cuijk, Gennep en Boxmeer. Dit zeer grote gebied
bevat een groot aantal in het landschap goed
zichtbare reliëfvormen sinds het einde van de
laatste ijstijd opgebouwd door de Maas: oude
Maasgeulen en platen, afgesneden Maasmeanders,
rivierterraswanden, en de huidige
overstromingsvlakte.
Aardkunde
Bijna alle opvallende reliëfvormen in dit gebied
hebben rechtstreeks of onrechtstreeks met de
geschiedenis van de Maas vanaf de laatste ijstijd
te maken. Deze rivier heeft talrijke sporen van
haar ontwikkeling in het landschap achtergelaten.
In de hoogste delen van het gebied, meestal het
verst van de huidige Maas af, zijn geulen en
platen achtergebleven van de Maas als verwilderde
rivier uit een late fase van de laatste ijstijd.
Deze zijn duidelijk zichtbaar in het gebied tussen
Gassel, Cuijk en en Haps. Geulpatronen van de
latere overgangsfase van verwilderde rivier naar
meanderende rivier zijn vooral goed te zien ten
zuiden van Boxmeer. Binnen deze grote rivierbochten
is plaatselijk een duidelijk microreliëf van
kleinere geulen en kronkelwaardruggen aanwezig.
Een prachtig overblijfsel van de grootschalig
meanderende Maas uit de eindfase van de laatste
ijstijd is de meander van ‘De Vilt’ ten noorden
van Beugen. Het laagste en jongste niveau, dat
ook het dichtst bij de Maas gelegen is, wordt
gevormd door de huidige overstromingsvlakte van
de Maas. Ook hierin zijn nog sporen van lager
Naam gebied Oppervlakte Reliëf Aardkundige betekenis Aardkundige fenomenen Vormende processen Actuele processen
Maasterrassen, Land van Cuijk 6362 ha ca. 10 m Zeer uitgestrekt gebied met een grote
verscheidenheid aan landvormen van
verschillende ouderdom en grootte, vnl.
gevormd door de Maas tijdens en na de
laatste ijstijd. Een aantal daarvan vormen
typevoorbeelden van de evolutie van een
rivier in een gematigde klimaatszone
sinds de laatste ijstijd en zijn omwille van
hun gaafheid, goede zichtbaarheid en
toegankelijkheid uniek voor Nederland en
omgeving
Overgang van laag (links; oude geul) naar hoog (rechts) in Oeffelt
Maasterrassen; vlechtend rivierpatroon Riviererosie en -sedimentatie; verstuiving
en duinvorming (windwerking); verlanding,
veenvorming, meerafzetting
Riviererosie en -sedimentatie; verlanding,
veenvorming, meerafzetting
Aardkundig Waardevolle Gebiedenkaart Noord-Brabant

Uitzicht op de uiterwaarden van de Maas vanaf de steilrand van het Holocene Maasdal tussen Maashees en Vierlingsbeek
gelegen, vroegere Maasbeddingen of kronkelwaardpatronen
bewaard gebleven.
De riviervlakten van de boven beschreven
verschillende generaties Maas liggen op verschillende
hoogte en worden van elkaar gescheiden
door al dan niet duidelijke terreinsprongen
(terrasranden). Deze terrasranden zijn soms
steil en hoog, bijvoorbeeld de terrasrand die
de huidige overstromingsvlakte scheidt van de
oudere rivierafzettingen ten zuiden van Boxmeer
(tot 4 - 5 meter).
Bij Vortum-Mullem en Groeningen liggen in
de huidige overstromingsvlakte van de Maas
nog enkele kleine rivierduinmassieven uit de
Geologische formaties en afzettingen
(oude namen cursief)
Formatie van Kreftenheye; Formatie van Echteld
(Betuwe - rivierafzettingen stroomgordel); Formaties
van Kreftenheye/Beegden (Veghel)
eindfase van de laatste ijstijd (Vortumsche en
Groeningsche Bergen).
Actueel nog waar te nemen processen in
het gebied zijn onder andere verlanding van
een aantal oude Maasbeddingen en riviererosie
en -sedimentatie, vooral in de huidige
overstromingsvlakte van de Maas, die
overstroomt bij extreme hoogwaterstanden.
Cultuurhistorie
Het gebied heeft cultuurhistorisch veel te
bieden. In het noordwesten, in de omgeving
van Gassel, komen oude dijken en wielen voor
die getuigen van de bewogen overstromingsgeschiedenis,
hier vooral in verband met de
Beersche Overlaat. In grote delen van de huidige
Maasuiterwaarden komt nog het typische
gesloten Maasheggenlandschap voor met zijn
houtwallen en hakhoutrelicten. In sommige oude
verlande Maasbeddingen (vb. oude Maasmeander
‘De Vilt’) heeft historische winning van turf, klei
en andere delfstoffen plaatsgevonden. Vooral
in het noordwestelijk deel van het gebied liggen
Geologische ontstaansperiode Geomorfologische fenomenen Bodemtypen Wetenschappelijke & educatieve betekenis
Maasterrassen zelf (Formaties van Kreftenheye
en Beegden): Pleistoceen, vnl. Weichselien,
laagste terrassen Laatglaciaal; oude meanders:
Laatglaciaal tot Holoceen; rivierduinen:
Laatglaciaal; huidige riviervlakte (Formaties van
Echteld en Beegden): Holoceen tot recent (nu nog
doorgaande sedimentatie bij overstromingen)
Dekzandruggen; landduinen; terraswelving;
terrasrestrug; dekzandvlakte; terrasvlakte;
rivierdalbodem; geul vlechtend afwateringsstelsel;
geul meanderend afwateringsstelsel;
dalvlakteterras
Terraswelvingen aan beide zijden van een geul van het vlechtend riviersysteem
Ooivaaggrond; Kalkloze ooivaaggrond;
kalkloze poldervaaggrond; Enkeerdgrond;
Veldpodzolgrond; Laarpodzolgrond;
Gooreerdgrond; Holtpodzol op vorstvaaggrond;
Weideveengrond; Leek-/woudeerdgrond;
Vlierveengrond; Beekeerdgrond
Uniek archief van groot belang voor studies
van rivier-, klimaat- en vegetatie-evolutie in
Nederland en omgeving. De grote verscheidenheid
aan gave rivier-reliëfvormen en afzettingen van
verschillende ouderdom illustreert de evolutie
van de Maas vanaf de laatste ijstijd tot nu. De
duidelijke relatie tussen hoogteligging, afstand tot
huidige Maas en ouderdom kan in dit gebied goed
gedemonstreerd worden.
Aardkundig Waardevolle Gebiedenkaart Noord-Brabant 99

een aantal oude landgoederen. De oude spoorlijnen
Nijmegen-Venlo en Boxtel-Wesel (1873-)
doorkruisen het gebied.
Grondgebruik en ecologie
Het landgebruik in dit grote gebied is erg
gevarieerd. Het grootste deel is in agrarisch
gebruik (grasland, bouwland, boomteelt).
Onvermijdelijk komen in een gebied van deze
grootte ook bewoningskernen, losse bewoning en
industrieterreinen voor, evenals de nodige infrastructuur
(wegen, spoorwegen, bruggen).
In de uiterwaarden van Cuijk tot Vierlingsbeek
bevindt zich het Maasheggenlandschap. Hier
overweegt weiland dat plaatselijk nog wordt
afgewisseld met heggen van meidoorn en
100
sleedoorn. In de Maasuiterwaarden ten zuiden
van Cuijk (Oeffelter Meent) komt een beperkte
oppervlakte stroomdalgrasland voor.
Het aantal en de grootte van de bosgebieden
is relatief beperkt. In de landgoederenzone
in het noordwesten van het gebied vinden
we kleine oppervlakten loofbos en plaatselijk
bloemrijk grasland. In de laaggelegen delen
van de oude Maasgeulen (bv. De Vilt) komen
plaatselijk broekbos en moeras voor. Ten zuiden
van Boxmeer komt op de Groeningsche en
Vortumsche Bergen loofbos voor.
De westelijke steilrand van de Groeningsche Bergen, een Laatglaciaal rivierduin midden in het Holocene Maasdal
Maasheggenlandschap bij Oeffelt
Aardkundig Waardevolle Gebiedenkaart Noord-Brabant

Kwetsbaarheid en aantastingen
In een dergelijk groot bewoond gebied hebben
vanzelfsprekend een groot aantal aantastingen
van het natuurlijk reliëf plaatsgevonden:
uitbreiding van bewoningskernen, aanleg van
wegen en spoorwegen, delfstoffenwinning (klei,
zand, grind, historisch ook veen), egaliseringen,
waterbouwkundige werken. De gevolgen daarvan
zijn meestal dat de natuurlijke reliëfvormen
beschadigd of vernield worden. Soms accentueren
ze de landschapsvormen echter, zoals bij de oude
Maasmeander ‘De Vilt’: uitgraving heeft hier
voor open water gezorgd in de diepste delen van
de meander. Verder kan door uitbreiding van
bijvoorbeeld bebouwing en infrastructuur het
uitzicht op het landschap verhinderd worden of
volledig verloren gaan, waardoor de reliëfver-
Een oude Maasgeul ten zuidoosten van Sambeek
schijnselen moeilijker waarneembaar worden
(bijvoorbeeld woonwijken, taluds van wegen of
spoorwegen, dijken). Dergelijke ingrepen zorgen
dikwijls ook voor het verloren gaan van de
zichtbare interne samenhang van vooral grote
reliëfvormen (bijvoorbeeld een boogvormige
laagte van een opgevulde oude meandergeul
die in meerdere delen wordt gesneden door
wegtaluds).
Potentiële bedreigingen vormen de verdere
uitbreiding van bebouwing (zowel van losse
bebouwing als rond de bestaande woonkernen),
infrastructuur en industrie- en dienstenterreinen,
Ook kunnen waterbouwkundige werken in het
kader van rivierverbetering, delfstoffenwinning,
waterbeheersing en/of natuurontwikkeling een
negatieve invloed hebben op de in het gebied
aanwezige aardkundige waarden.
Ontwikkeling, kansen
Het gebied is zeer rijk aan interessante
aardkundige verschijnselen die in het landschap
zeer goed zichtbaar zijn. Bovendien zijn deze
verschijnselen goed gedocumenteerd in de
aardkundige wetenschappelijke literatuur. Het
landschap van de Maasterrassen is uniek binnen
Nederland en in de onmiddellijke omgeving
(België, Duitsland), en is aardwetenschappelijk
uitgebreid onderzocht en daardoor van groot
wetenschappelijk belang.
De bereikbaarheid en toegankelijkheid van het
gebied is goed tot zeer goed vanwege de vele wegen
die het gebied doorkruisen. Tevens liggen in het
De steilrand aan de buitenkant van de oude Maasmeander van Beugen bij Haart
gebied trajecten van nationale fiets-, wandel- en
autoroutes. Een beperkt aantal locaties is voorzien
van informatiepanelen en/of van gemarkeerde
wandelpaden. Toch ontbreekt hier grotendeels
aardkundige informatie. Gezien het belang van
het gebied en het demonstratieve karakter van
de voorkomende reliëfvormen liggen hier op
de aardkundige vlak grote kansen. In elk geval
zou bij een aantal van de hierboven genoemde
aardkundige verschijnselen informatiepanelen
geplaatst moeten worden en gemarkeerde
wandelpaden aangelegd. Bovendien zou een
bezoekerscentrum voor het hele gebied van de
Maasterrassen en het Land van Cuijk niet misstaan.
Dit is een ideale gelegenheid om de interactie tussen
de aardkundige verschijnselen, cultuurhistorie,
ecologie en het huidige gebruik te illustreren.
Aardkundig Waardevolle Gebiedenkaart Noord-Brabant 101